diff --git "a/DharmicData/Mahabharata/Chapters/MBH1.txt" "b/DharmicData/Mahabharata/Chapters/MBH1.txt"
new file mode 100644--- /dev/null
+++ "b/DharmicData/Mahabharata/Chapters/MBH1.txt"
@@ -0,0 +1,8279 @@
+नारायणं नमस्कृत्य नरं चैव नरोत्तमम्
+देवीं सरस्वतीं चैव ततो जयमुदीरयेत्
+लोमहर्षणपुत्र उग्रश्रवाः सूतः पौराणिको नैमिषारण्ये शौनकस्य कुलपतेर्द्वादशवार्षिके सत्रे
+समासीनानभ्यगच्छद्ब्रह्मर्षीन्संशितव्रतान्
+विनयावनतो भूत्वा कदाचित्सूतनन्दनः
+तमाश्रममनुप्राप्तं नैमिषारण्यवासिनः
+चित्राः श्रोतुं कथास्तत्र परिवव्रुस्तपस्विनः
+अभिवाद्य मुनींस्तांस्तु सर्वानेव कृताञ्जलिः
+अपृच्छत्स तपोवृद्धिं सद्भिश्चैवाभिनन्दितः
+अथ तेषूपविष्टेषु सर्वेष्वेव तपस्विषु
+निर्दिष्टमासनं भेजे विनयाल्लोमहर्षणिः
+सुखासीनं ततस्तं तु विश्रान्तमुपलक्ष्य च
+अथापृच्छदृषिस्तत्र कश्चित्प्रस्तावयन्कथाः
+कुत आगम्यते सौते क्व चायं विहृतस्त्वया
+कालः कमलपत्राक्ष शंसैतत्पृच्छतो मम
+सूत उवाच
+जनमेजयस्य राजर्षेः सर्पसत्रे महात्मनः
+समीपे पार्थिवेन्द्रस्य सम्यक्पारिक्षितस्य च
+कृष्णद्वैपायनप्रोक्ताः सुपुण्या विविधाः कथाः
+कथिताश्चापि विधिवद्या वैशंपायनेन वै
+श्रुत्वाहं ता विचित्रार्था महाभारतसंश्रिताः
+बहूनि संपरिक्रम्य तीर्थान्यायतनानि च
+समन्तपञ्चकं नाम पुण्यं द्विजनिषेवितम्
+गतवानस्मि तं देशं युद्धं यत्राभवत्पुरा
+पाण्डवानां कुरूणां च सर्वेषां च महीक्षिताम्
+दिदृक्षुरागतस्तस्मात्समीपं भवतामिह
+आयुष्मन्तः सर्व एव ब्रह्मभूता हि मे मताः
+अस्मिन्यज्ञे महाभागाः सूर्यपावकवर्चसः
+कृताभिषेकाः शुचयः कृतजप्या हुताग्नयः
+भवन्त आसते स्वस्था ब्रवीमि किमहं द्विजाः
+पुराणसंश्रिताः पुण्याः कथा वा धर्मसंश्रिताः
+इतिवृत्तं नरेन्द्राणामृषीणां च महात्मनाम्
+ऋषय ऊचुः
+द्वैपायनेन यत्प्रोक्तं पुराणं परमर्षिणा
+सुरैर्ब्रह्मर्षिभिश्चैव श्रुत्वा यदभिपूजितम्
+तस्याख्यानवरिष्ठस्य विचित्रपदपर्वणः
+सूक्ष्मार्थन्याययुक्तस्य वेदार्थैर्भूषितस्य च
+भारतस्येतिहासस्य पुण्यां ग्रन्थार्थसंयुताम्
+संस्कारोपगतां ब्राह्मीं नानाशास्त्रोपबृंहिताम्
+जनमेजयस्य यां राज्ञो वैशंपायन उक्तवान्
+यथावत्स ऋषिस्तुष्ट्या सत्रे द्वैपायनाज्ञया
+वेदैश्चतुर्भिः समितां व्यासस्याद्भुतकर्मणः
+संहितां श्रोतुमिच्छामो धर्म्यां पापभयापहाम्
+सूत उवाच
+आद्यं पुरुषमीशानं पुरुहूतं पुरुष्टुतम्
+ऋतमेकाक्षरं ब्रह्म व्यक्ताव्यक्तं सनातनम्
+असच्च सच्चैव च यद्विश्वं सदसतः परम्
+परावराणां स्रष्टारं पुराणं परमव्ययम्
+मङ्गल्यं मङ्गलं विष्णुं वरेण्यमनघं शुचिम्
+नमस्कृत्य हृषीकेशं चराचरगुरुं हरिम्
+महर्षेः पूजितस्येह सर्वलोके महात्मनः
+प्रवक्ष्यामि मतं कृत्स्नं व्यासस्यामिततेजसः
+आचख्युः कवयः केचित्संप्रत्याचक्षते परे
+आख्यास्यन्ति तथैवान्ये इतिहासमिमं भुवि
+इदं तु त्रिषु लोकेषु महज्ज्ञानं प्रतिष्ठितम्
+विस्तरैश्च समासैश्च धार्यते यद्द्विजातिभिः
+अलंकृतं शुभैः शब्दैः समयैर्दिव्यमानुषैः
+छन्दोवृत्तैश्च विविधैरन्वितं विदुषां प्रियम्
+निष्प्रभेऽस्मिन्निरालोके सर्वतस्तमसावृते
+बृहदण्डमभूदेकं प्रजानां बीजमक्षयम्
+युगस्यादौ निमित्तं तन्महद्दिव्यं प्रचक्षते
+यस्मिंस्तच्छ्रूयते सत्यं ज्योतिर्ब्रह्म सनातनम्
+अद्भुतं चाप्यचिन्त्यं च सर्वत्र समतां गतम्
+अव्यक्तं कारणं सूक्ष्मं यत्तत्सदसदात्मकम्
+यस्मात्पितामहो जज्ञे प्रभुरेकः प्रजापतिः
+ब्रह्मा सुरगुरुः स्थाणुर्मनुः कः परमेष्ठ्यथ
+प्राचेतसस्तथा दक्षो दक्षपुत्राश्च सप्त ये
+ततः प्रजानां पतयः प्राभवन्नेकविंशतिः
+पुरुषश्चाप्रमेयात्मा यं सर्वमृषयो विदुः
+विश्वेदेवास्तथादित्या वसवोऽथाश्विनावपि
+यक्षाः साध्याः पिशाचाश्च गुह्यकाः पितरस्तथा
+ततः प्रसूता विद्वांसः शिष्टा ब्रह्मर्षयोऽमलाः
+राजर्षयश्च बहवः सर्वैः समुदिता गुणैः
+आपो द्यौः पृथिवी वायुरन्तरिक्षं दिशस्तथा
+संवत्सरर्तवो मासाः पक्षाहोरात्रयः क्रमात्
+यच्चान्यदपि तत्सर्वं संभूतं लोकसाक्षिकम्
+यदिदं दृश्यते किंचिद्भूतं स्थावरजङ्गमम्
+पुनः संक्षिप्यते सर्वं जगत्प्राप्ते युगक्षये
+यथर्तावृतुलिङ्गानि नानारूपाणि पर्यये
+दृश्यन्ते तानि तान्येव तथा भावा युगादिषु
+एवमेतदनाद्यन्तं भूतसंहारकारकम्
+अनादिनिधनं लोके चक्रं संपरिवर्तते
+त्रयस्त्रिंशत्सहस्राणि त्रयस्त्रिंशच्छतानि च
+त्रयस्त्रिंशच्च देवानां सृष्टिः संक्षेपलक्षणा
+दिवस्पुत्रो बृहद्भानुश्चक्षुरात्मा विभावसुः
+सविता च ऋचीकोऽर्को भानुराशावहो रविः
+पुत्रा विवस्वतः सर्वे मह्यस्तेषां तथावरः
+देवभ्राट्तनयस्तस्य तस्मात्सुभ्राडिति स्मृतः
+सुभ्राजस्तु त्रयः पुत्राः प्रजावन्तो बहुश्रुताः
+दशज्योतिः शतज्योतिः सहस्रज्योतिरात्मवान्
+दश पुत्रसहस्राणि दशज्योतेर्महात्मनः
+ततो दशगुणाश्चान्ये शतज्योतेरिहात्मजाः
+भूयस्ततो दशगुणाः सहस्रज्योतिषः सुताः
+तेभ्योऽयं कुरुवंशश्च यदूनां भरतस्य च
+ययातीक्ष्वाकुवंशश्च राजर्षीणां च सर्वशः
+संभूता बहवो वंशा भूतसर्गाः सविस्तराः
+भूतस्थानानि सर्वाणि रहस्यं त्रिविधं च यत्
+वेदयोगं सविज्ञानं धर्मोऽर्थः काम एव च
+धर्मकामार्थशास्त्राणि शास्त्राणि विविधानि च
+लोकयात्राविधानं च संभूतं दृष्टवानृषिः
+इतिहासाः सवैयाख्या विविधाः श्रुतयोऽपि च
+इह सर्वमनुक्रान्तमुक्तं ग्रन्थस्य लक्षणम्
+विस्तीर्यैतन्महज्ज्ञानमृषिः संक्षेपमब्रवीत्
+इष्टं हि विदुषां लोके समासव्यासधारणम्
+मन्वादि भारतं केचिदास्तीकादि तथापरे
+तथोपरिचराद्यन्ये विप्राः सम्यगधीयते
+विविधं संहिताज्ञानं दीपयन्ति मनीषिणः
+व्याख्यातुं कुशलाः केचिद्ग्रन्थं धारयितुं परे
+तपसा ब्रह्मचर्येण व्यस्य वेदं सनातनम्
+इतिहासमिमं चक्रे पुण्यं सत्यवतीसुतः
+पराशरात्मजो विद्वान्ब्रह्मर्षिः संशितव्रतः
+मातुर्नियोगाद्धर्मात्मा गाङ्गेयस्य च धीमतः
+क्षेत्रे विचित्रवीर्यस्य कृष्णद्वैपायनः पुरा
+त्रीनग्नीनिव कौरव्याञ्जनयामास वीर्यवान्
+उत्पाद्य धृतराष्ट्रं च पाण्डुं विदुरमेव च
+जगाम तपसे धीमान्पुनरेवाश्रमं प्रति
+तेषु जातेषु वृद्धेषु गतेषु परमां गतिम्
+अब्रवीद्भारतं लोके मानुषेऽस्मिन्महानृषिः
+जनमेजयेन पृष्टः सन्ब्राह्मणैश्च सहस्रशः
+शशास शिष्यमासीनं वैशंपायनमन्तिके
+स सदस्यैः सहासीनः श्रावयामास भारतम्
+कर्मान्तरेषु यज्ञस्य चोद्यमानः पुनः पुनः
+विस्तरं कुरुवंशस्य गान्धार्या धर्मशीलताम्
+क्षत्तुः प्रज्ञां धृतिं कुन्त्याः सम्यग्द्वैपायनोऽब्रवीत्
+वासुदेवस्य माहात्म्यं पाण्डवानां च सत्यताम्
+दुर्वृत्तं धार्तराष्ट्राणामुक्तवान्भगवानृषिः
+चतुर्विंशतिसाहस्रीं चक्रे भारतसंहिताम्
+उपाख्यानैर्विना तावद्भारतं प्रोच्यते बुधैः
+ततोऽध्यर्धशतं भूयः संक्षेपं कृतवानृषिः
+अनुक्रमणिमध्यायं वृत्तान्तानां सपर्वणाम्
+इदं द्वैपायनः पूर्वं पुत्रमध्यापयच्छुकम्
+ततोऽन्येभ्योऽनुरूपेभ्यः शिष्येभ्यः प्रददौ प्रभुः
+नारदोऽश्रावयद्देवानसितो देवलः पितॄन्
+गन्धर्वयक्षरक्षांसि श्रावयामास वै शुकः
+दुर्योधनो मन्युमयो महाद्रुमः; स्कन्धः कर्णः शकुनिस्तस्य शाखाः
+दुःशासनः पुष्पफले समृद्धे; मूलं राजा धृतराष्ट्रोऽमनीषी
+युधिष्ठिरो धर्ममयो महाद्रुमः; स्कन्धोऽर्जुनो भीमसेनोऽस्य शाखाः
+माद्रीसुतौ पुष्पफले समृद्धे; मूलं कृष्णो ब्रह्म च ब्राह्मणाश्च
+पाण्डुर्जित्वा बहून्देशान्युधा विक्रमणेन च
+अरण्ये मृगयाशीलो न्यवसत्सजनस्तदा
+मृगव्यवायनिधने कृच्छ्रां प्राप स आपदम्
+जन्मप्रभृति पार्थानां तत्राचारविधिक्रमः
+मात्रोरभ्युपपत्तिश्च धर्मोपनिषदं प्रति
+धर्मस्य वायोः शक्रस्य देवयोश्च तथाश्विनोः
+तापसैः सह संवृद्धा मातृभ्यां परिरक्षिताः
+मेध्यारण्येषु पुण्येषु महतामाश्रमेषु च
+ऋषिभिश्च तदानीता धार्तराष्ट्रान्प्रति स्वयम्
+शिशवश्चाभिरूपाश्च जटिला ब्रह्मचारिणः
+पुत्राश्च भ्रातरश्चेमे शिष्याश्च सुहृदश्च वः
+पाण्डवा एत इत्युक्त्वा मुनयोऽन्तर्हितास्ततः
+तांस्तैर्निवेदितान्दृष्ट्वा पाण्डवान्कौरवास्तदा
+शिष्टाश्च वर्णाः पौरा ये ते हर्षाच्चुक्रुशुर्भृशम्
+आहुः केचिन्न तस्यैते तस्यैत इति चापरे
+यदा चिरमृतः पाण्डुः कथं तस्येति चापरे
+स्वागतं सर्वथा दिष्ट्या पाण्डोः पश्याम संततिम्
+उच्यतां स्वागतमिति वाचोऽश्रूयन्त सर्वशः
+तस्मिन्नुपरते शब्दे दिशः सर्वा विनादयन्
+अन्तर्हितानां भूतानां निस्वनस्तुमुलोऽभवत्
+पुष्पवृष्टिः शुभा गन्धाः शङ्खदुन्दुभिनिस्वनाः
+आसन्प्रवेशे पार्थानां तदद्भुतमिवाभवत्
+तत्प्रीत्या चैव सर्वेषां पौराणां हर्षसंभवः
+शब्द आसीन्महांस्तत्र दिवस्पृक्कीर्तिवर्धनः
+तेऽप्यधीत्याखिलान्वेदाञ्शास्त्राणि विविधानि च
+न्यवसन्पाण्डवास्तत्र पूजिता अकुतोभयाः
+युधिष्ठिरस्य शौचेन प्रीताः प्रकृतयोऽभवन्
+धृत्या च भीमसेनस्य विक्रमेणार्जुनस्य च
+गुरुशुश्रूषया कुन्त्या यमयोर्विनयेन च
+तुतोष लोकः सकलस्तेषां शौर्यगुणेन च
+समवाये ततो राज्ञां कन्यां भर्तृस्वयंवराम्
+प्राप्तवानर्जुनः कृष्णां कृत्वा कर्म सुदुष्करम्
+ततः प्रभृति लोकेऽस्मिन्पूज्यः सर्वधनुष्मताम्
+आदित्य इव दुष्प्रेक्ष्यः समरेष्वपि चाभवत्
+स सर्वान्पार्थिवाञ्जित्वा सर्वांश्च महतो गणान्
+आजहारार्जुनो राज्ञे राजसूयं महाक्रतुम्
+अन्नवान्दक्षिणावांश्च सर्वैः समुदितो गुणैः
+युधिष्ठिरेण सं���्राप्तो राजसूयो महाक्रतुः
+सुनयाद्वासुदेवस्य भीमार्जुनबलेन च
+घातयित्वा जरासंधं चैद्यं च बलगर्वितम्
+दुर्योधनमुपागच्छन्नर्हणानि ततस्ततः
+मणिकाञ्चनरत्नानि गोहस्त्यश्वधनानि च
+समृद्धां तां तथा दृष्ट्वा पाण्डवानां तदा श्रियम्
+ईर्ष्यासमुत्थः सुमहांस्तस्य मन्युरजायत
+विमानप्रतिमां चापि मयेन सुकृतां सभाम्
+पाण्डवानामुपहृतां स दृष्ट्वा पर्यतप्यत
+यत्रावहसितश्चासीत्प्रस्कन्दन्निव संभ्रमात्
+प्रत्यक्षं वासुदेवस्य भीमेनानभिजातवत्
+स भोगान्विविधान्भुञ्जन्रत्नानि विविधानि च
+कथितो धृतराष्ट्रस्य विवर्णो हरिणः कृशः
+अन्वजानात्ततो द्यूतं धृतराष्ट्रः सुतप्रियः
+तच्छ्रुत्वा वासुदेवस्य कोपः समभवन्महान्
+नातिप्रीतमनाश्चासीद्विवादांश्चान्वमोदत
+द्यूतादीननयान्घोरान्प्रवृद्धांश्चाप्युपैक्षत
+निरस्य विदुरं द्रोणं भीष्मं शारद्वतं कृपम्
+विग्रहे तुमुले तस्मिन्नहन्क्षत्रं परस्परम्
+जयत्सु पाण्डुपुत्रेषु श्रुत्वा सुमहदप्रियम्
+दुर्योधनमतं ज्ञात्वा कर्णस्य शकुनेस्तथा
+धृतराष्ट्रश्चिरं ध्यात्वा संजयं वाक्यमब्रवीत्
+शृणु संजय मे सर्वं न मेऽसूयितुमर्हसि
+श्रुतवानसि मेधावी बुद्धिमान्प्राज्ञसंमतः
+न विग्रहे मम मतिर्न च प्रीये कुरुक्षये
+न मे विशेषः पुत्रेषु स्वेषु पाण्डुसुतेषु च
+वृद्धं मामभ्यसूयन्ति पुत्रा मन्युपरायणाः
+अहं त्वचक्षुः कार्पण्यात्पुत्रप्रीत्या सहामि तत्
+मुह्यन्तं चानुमुह्यामि दुर्योधनमचेतनम्
+राजसूये श्रियं दृष्ट्वा पाण्डवस्य महौजसः
+तच्चावहसनं प्राप्य सभारोहणदर्शने
+अमर्षितः स्वयं जेतुमशक्तः पाण्डवान्रणे
+निरुत्साहश्च संप्राप्तुं श्रियमक्षत्रियो यथा
+गान्धारराजसहितश्छद्मद्यूतममन्त्रयत्
+तत्र यद्यद्यथा ज्ञातं मया संजय तच्छृणु
+श्रुत्वा हि मम वाक्यानि बुद्ध्या युक्तानि तत्त्वतः
+ततो ज्ञास्यसि मां सौते प्रज्ञाचक्षुषमित्युत
+यदाश्रौषं धनुरायम्य चित्रं; विद्धं लक्ष्यं पातितं वै पृथिव्याम्
+कृष्णां हृतां पश्यतां सर्वराज्ञां; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं द्वारकायां सुभद्रां; प्रसह्योढां माधवीमर्जुनेन
+इन्द्रप्रस्थं वृष्णिवीरौ च यातौ; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं देवराजं प्रवृष्टं; शरैर्दिव्यैर्वारितं चार्जुनेन
+अग्निं तथा तर्पितं खाण्डवे च; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं हृतराज्यं युधिष्ठिरं; पराजितं सौबलेनाक्षवत्याम्
+अन्वागतं भ्रातृभिरप्रमेयै;स्तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं द्रौपदीमश्रुकण्ठीं; सभां नीतां दुःखितामेकवस्त्राम्
+रजस्वलां नाथवतीमनाथव;त्तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं विविधास्तात चेष्टा; धर्मात्मनां प्रस्थितानां वनाय
+ज्येष्ठप्रीत्या क्लिश्यतां पाण्डवानां; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं स्नातकानां सहस्रै;रन्वागतं धर्मराजं वनस्थम्
+भिक्षाभुजां ब्राह्मणानां महात्मनां; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषमर्जुनो देवदेवं; किरातरूपं त्र्यम्बकं तोष्य युद्धे
+अवाप तत्पाशुपतं महास्त्रं; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं त्रिदिवस्थं धनंजयं; शक्रात्साक्षाद्दिव्यमस्त्रं यथावत्
+अधीयानं शंसितं सत्यसंधं; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं वैश्रवणेन सार्धं; समागतं भीममन्यांश्च पार्थान्
+तस्मिन्देशे मानुषाणामगम्ये; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं घोषयात्रागतानां; बन्धं गन्धर्वैर्मोक्षणं चार्जुनेन
+स्वेषां सुतानां कर्णबुद्धौ रतानां; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं यक्षरूपेण धर्मं; समागतं धर्मराजेन सूत
+प्रश्नानुक्तान्विब्रुवन्तं च सम्य;क्तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं मामकानां वरिष्ठा;न्धनंजयेनैकरथेन भग्नान्
+विराटराष्ट्रे वसता महात्मना; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं सत्कृतां मत्स्यराज्ञा; सुतां दत्तामुत्तरामर्जुनाय
+तां चार्जुनः प्रत्यगृह्णात्सुतार्थे; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं निर्जितस्याधनस्य; प्रव्राजितस्य स्वजनात्प्रच्युतस्य
+अक्षौहिणीः सप्त युधिष्ठिरस्य; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं नरनारायणौ तौ; कृष्णार्जुनौ वदतो नारदस्य
+अहं द्रष्टा ब्रह्मलोके सदेति; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं माधवं वासुदेवं; सर्वात्मना पाण्डवार्थे निविष्टम्
+यस्येमां गां विक्रममेकमाहु;स्तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं कर्णदुर्योधनाभ्यां; बुद्धिं कृतां निग्रहे केशवस्य
+तं चात्मानं बहुधा दर्शयानं; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं वासुदेवे प्रयाते; रथस्यैकामग्रतस्तिष्ठमानाम्
+आर्तां पृथां सान्त्वितां केशवेन; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं मन्त्रिणं वास���देवं; तथा भीष्मं शांतनवं च तेषाम्
+भारद्वाजं चाशिषोऽनुब्रुवाणं; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं कर्ण उवाच भीष्मं; नाहं योत्स्ये युध्यमाने त्वयीति
+हित्वा सेनामपचक्राम चैव; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं वासुदेवार्जुनौ तौ; तथा धनुर्गाण्डिवमप्रमेयम्
+त्रीण्युग्रवीर्याणि समागतानि; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं कश्मलेनाभिपन्ने; रथोपस्थे सीदमानेऽर्जुने वै
+कृष्णं लोकान्दर्शयानं शरीरे; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं भीष्मममित्रकर्शनं; निघ्नन्तमाजावयुतं रथानाम्
+नैषां कश्चिद्वध्यते दृश्यरूप;स्तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं भीष्ममत्यन्तशूरं; हतं पार्थेनाहवेष्वप्रधृष्यम्
+शिखण्डिनं पुरतः स्थापयित्वा; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं शरतल्पे शयानं; वृद्धं वीरं सादितं चित्रपुङ्खैः
+भीष्मं कृत्वा सोमकानल्पशेषां;स्तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं शांतनवे शयाने; पानीयार्थे चोदितेनार्जुनेन
+भूमिं भित्त्वा तर्पितं तत्र भीष्मं; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं शुक्रसूर्यौ च युक्तौ; कौन्तेयानामनुलोमौ जयाय
+नित्यं चास्माञ्श्वापदा व्याभषन्त;स्तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदा द्रोणो विविधानस्त्रमार्गा;न्विदर्शयन्समरे चित्रयोधी
+न पाण्डवाञ्श्रेष्ठतमान्निहन्ति; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं चास्मदीयान्महारथा;न्व्यवस्थितानर्जुनस्यान्तकाय
+संशप्तकान्निहतानर्जुनेन; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं व्यूहमभेद्यमन्यै;र्भारद्वाजेनात्तशस्त्रेण गुप्तम्
+भित्त्वा सौभद्रं वीरमेकं प्रविष्टं; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाभिमन्युं परिवार्य बालं; सर्वे हत्वा हृष्टरूपा बभूवुः
+महारथाः पार्थमशक्नुवन्त;स्तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषमभिमन्युं निहत्य; हर्षान्मूढान्क्रोशतो धार्तराष्ट्रान्
+क्रोधं मुक्तं सैन्धवे चार्जुनेन; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं सैन्धवार्थे प्रतिज्ञां; प्रतिज्ञातां तद्वधायार्जुनेन
+सत्यां निस्तीर्णां शत्रुमध्ये च तेन; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं श्रान्तहये धनंजये; मुक्त्वा हयान्पाययित्वोपवृत्तान्
+पुनर्युक्त्वा वासुदेवं प्रयातं; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं वाहनेष्वाश्वसत्सु; रथोपस्थे तिष्ठता गाण्डिवेन
+सर्वान्योधान्वारित��नर्जुनेन; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं नागबलैर्दुरुत्सहं; द्रोणानीकं युयुधानं प्रमथ्य
+यातं वार्ष्णेयं यत्र तौ कृष्णपार्थौ; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं कर्णमासाद्य मुक्तं; वधाद्भीमं कुत्सयित्वा वचोभिः
+धनुष्कोट्या तुद्य कर्णेन वीरं; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदा द्रोणः कृतवर्मा कृपश्च; कर्णो द्रौणिर्मद्रराजश्च शूरः
+अमर्षयन्सैन्धवं वध्यमानं; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं देवराजेन दत्तां; दिव्यां शक्तिं व्यंसितां माधवेन
+घटोत्कचे राक्षसे घोररूपे; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं कर्णघटोत्कचाभ्यां; युद्धे मुक्तां सूतपुत्रेण शक्तिम्
+यया वध्यः समरे सव्यसाची; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं द्रोणमाचार्यमेकं; धृष्टद्युम्नेनाभ्यतिक्रम्य धर्मम्
+रथोपस्थे प्रायगतं विशस्तं; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं द्रौणिना द्वैरथस्थं; माद्रीपुत्रं नकुलं लोकमध्ये
+समं युद्धे पाण्डवं युध्यमानं; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदा द्रोणे निहते द्रोणपुत्रो; नारायणं दिव्यमस्त्रं विकुर्वन्
+नैषामन्तं गतवान्पाण्डवानां; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं कर्णमत्यन्तशूरं; हतं पार्थेनाहवेष्वप्रधृष्यम्
+तस्मिन्भ्रातॄणां विग्रहे देवगुह्ये; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं द्रोणपुत्रं कृपं च; दुःशासनं कृतवर्माणमुग्रम्
+युधिष्ठिरं शून्यमधर्षयन्तं; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं निहतं मद्रराजं; रणे शूरं धर्मराजेन सूत
+सदा संग्रामे स्पर्धते यः स कृष्णं; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं कलहद्यूतमूलं; मायाबलं सौबलं पाण्डवेन
+हतं संग्रामे सहदेवेन पापं; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं श्रान्तमेकं शयानं; ह्रदं गत्वा स्तम्भयित्वा तदम्भः
+दुर्योधनं विरथं भग्नदर्पं; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं पाण्डवांस्तिष्ठमाना;न्गङ्गाह्रदे वासुदेवेन सार्धम्
+अमर्षणं धर्षयतः सुतं मे; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं विविधांस्तात मार्गा;न्गदायुद्धे मण्डलं संचरन्तम्
+मिथ्या हतं वासुदेवस्य बुद्ध्या; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं द्रोणपुत्रादिभिस्तै;र्हतान्पाञ्चालान्द्रौपदेयांश्च सुप्तान्
+कृतं बीभत्समयशस्यं च कर्म; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं भीमसेनानुयातेन; अश्वत्थाम्ना परमास्त्���ं प्रयुक्तम्
+क्रुद्धेनैषीकमवधीद्येन गर्भं; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं ब्रह्मशिरोऽर्जुनेन; मुक्तं स्वस्तीत्यस्त्रमस्त्रेण शान्तम्
+अश्वत्थाम्ना मणिरत्नं च दत्तं; तदा नाशंसे विजयाय संजय
+यदाश्रौषं द्रोणपुत्रेण गर्भे; वैराट्या वै पात्यमाने महास्त्रे
+द्वैपायनः केशवो द्रोणपुत्रं; परस्परेणाभिशापैः शशाप
+शोच्या गान्धारी पुत्रपौत्रैर्विहीना; तथा वध्वः पितृभिर्भ्रातृभिश्च
+कृतं कार्यं दुष्करं पाण्डवेयैः; प्राप्तं राज्यमसपत्नं पुनस्तैः
+कष्टं युद्धे दश शेषाः श्रुता मे; त्रयोऽस्माकं पाण्डवानां च सप्त
+द्व्यूना विंशतिराहताक्षौहिणीनां; तस्मिन्संग्रामे विग्रहे क्षत्रियाणाम्
+तमसा त्वभ्यवस्तीर्णो मोह आविशतीव माम्
+संज्ञां नोपलभे सूत मनो विह्वलतीव मे
+इत्युक्त्वा धृतराष्ट्रोऽथ विलप्य बहुदुःखितः
+मूर्च्छितः पुनराश्वस्तः संजयं वाक्यमब्रवीत्
+संजयैवंगते प्राणांस्त्यक्तुमिच्छामि माचिरम्
+स्तोकं ह्यपि न पश्यामि फलं जीवितधारणे
+तं तथावादिनं दीनं विलपन्तं महीपतिम्
+गावल्गणिरिदं धीमान्महार्थं वाक्यमब्रवीत्
+श्रुतवानसि वै राज्ञो महोत्साहान्महाबलान्
+द्वैपायनस्य वदतो नारदस्य च धीमतः
+महत्सु राजवंशेषु गुणैः समुदितेषु च
+जातान्दिव्यास्त्रविदुषः शक्रप्रतिमतेजसः
+धर्मेण पृथिवीं जित्वा यज्ञैरिष्ट्वाप्तदक्षिणैः
+अस्मिँल्लोके यशः प्राप्य ततः कालवशं गताः
+वैन्यं महारथं वीरं सृञ्जयं जयतां वरम्
+सुहोत्रं रन्तिदेवं च कक्षीवन्तं तथौशिजम्
+बाह्लीकं दमनं शैब्यं शर्यातिमजितं जितम्
+विश्वामित्रममित्रघ्नमम्बरीषं महाबलम्
+मरुत्तं मनुमिक्ष्वाकुं गयं भरतमेव च
+रामं दाशरथिं चैव शशबिन्दुं भगीरथम्
+ययातिं शुभकर्माणं देवैर्यो याजितः स्वयम्
+चैत्ययूपाङ्किता भूमिर्यस्येयं सवनाकरा
+इति राज्ञां चतुर्विंशन्नारदेन सुरर्षिणा
+पुत्रशोकाभितप्ताय पुरा शैब्याय कीर्तिताः
+तेभ्यश्चान्ये गताः पूर्वं राजानो बलवत्तराः
+महारथा महात्मानः सर्वैः समुदिता गुणैः
+पूरुः कुरुर्यदुः शूरो विष्वगश्वो महाधृतिः
+अनेना युवनाश्वश्च ककुत्स्थो विक्रमी रघुः
+विजिती वीतिहोत्रश्च भवः श्वेतो बृहद्गुरुः
+उशीनरः शतरथः कङ्को दुलिदुहो द्रुमः
+दम्भोद्भवः परो वेनः सगरः संकृतिर्निमिः
+अजेयः परशुः पुण्ड्रः शंभुर्दे���ावृधोऽनघः
+देवाह्वयः सुप्रतिमः सुप्रतीको बृहद्रथः
+महोत्साहो विनीतात्मा सुक्रतुर्नैषधो नलः
+सत्यव्रतः शान्तभयः सुमित्रः सुबलः प्रभुः
+जानुजङ्घोऽनरण्योऽर्कः प्रियभृत्यः शुभव्रतः
+बलबन्धुर्निरामर्दः केतुशृङ्गो बृहद्बलः
+धृष्टकेतुर्बृहत्केतुर्दीप्तकेतुर्निरामयः
+अविक्षित्प्रबलो धूर्तः कृतबन्धुर्दृढेषुधिः
+महापुराणः संभाव्यः प्रत्यङ्गः परहा श्रुतिः
+एते चान्ये च बहवः शतशोऽथ सहस्रशः
+श्रूयन्तेऽयुतशश्चान्ये संख्याताश्चापि पद्मशः
+हित्वा सुविपुलान्भोगान्बुद्धिमन्तो महाबलाः
+राजानो निधनं प्राप्तास्तव पुत्रैर्महत्तमाः
+येषां दिव्यानि कर्माणि विक्रमस्त्याग एव च
+माहात्म्यमपि चास्तिक्यं सत्यता शौचमार्जवम्
+विद्वद्भिः कथ्यते लोके पुराणैः कविसत्तमैः
+सर्वर्द्धिगुणसंपन्नास्ते चापि निधनं गताः
+तव पुत्रा दुरात्मानः प्रतप्ताश्चैव मन्युना
+लुब्धा दुर्वृत्तभूयिष्ठा न ताञ्शोचितुमर्हसि
+श्रुतवानसि मेधावी बुद्धिमान्प्राज्ञसंमतः
+येषां शास्त्रानुगा बुद्धिर्न ते मुह्यन्ति भारत
+निग्रहानुग्रहौ चापि विदितौ ते नराधिप
+नात्यन्तमेवानुवृत्तिः श्रूयते पुत्ररक्षणे
+भवितव्यं तथा तच्च नातः शोचितुमर्हसि
+दैवं प्रज्ञाविशेषेण को निवर्तितुमर्हति
+विधातृविहितं मार्गं न कश्चिदतिवर्तते
+कालमूलमिदं सर्वं भावाभावौ सुखासुखे
+कालः पचति भूतानि कालः संहरति प्रजाः
+निर्दहन्तं प्रजाः कालं कालः शमयते पुनः
+कालो विकुरुते भावान्सर्वाँल्लोके शुभाशुभान्
+कालः संक्षिपते सर्वाः प्रजा विसृजते पुनः
+कालः सर्वेषु भूतेषु चरत्यविधृतः समः
+अतीतानागता भावा ये च वर्तन्ति सांप्रतम्
+तान्कालनिर्मितान्बुद्ध्वा न संज्ञां हातुमर्हसि
+सूत उवाच
+अत्रोपनिषदं पुण्यां कृष्णद्वैपायनोऽब्रवीत्
+भारताध्ययनात्पुण्यादपि पादमधीयतः
+श्रद्दधानस्य पूयन्ते सर्वपापान्यशेषतः
+देवर्षयो ह्यत्र पुण्या ब्रह्मराजर्षयस्तथा
+कीर्त्यन्ते शुभकर्माणस्तथा यक्षमहोरगाः
+भगवान्वासुदेवश्च कीर्त्यतेऽत्र सनातनः
+स हि सत्यमृतं चैव पवित्रं पुण्यमेव च
+शाश्वतं ब्रह्म परमं ध्रुवं ज्योतिः सनातनम्
+यस्य दिव्यानि कर्माणि कथयन्ति मनीषिणः
+असत्सत्सदसच्चैव यस्माद्देवात्प्रवर्तते
+संततिश्च प्रवृत्तिश्च जन्म मृत्युः पुनर्भवः
+अध्���ात्मं श्रूयते यच्च पञ्चभूतगुणात्मकम्
+अव्यक्तादि परं यच्च स एव परिगीयते
+यत्तद्यतिवरा युक्ता ध्यानयोगबलान्विताः
+प्रतिबिम्बमिवादर्शे पश्यन्त्यात्मन्यवस्थितम्
+श्रद्दधानः सदोद्युक्तः सत्यधर्मपरायणः
+आसेवन्निममध्यायं नरः पापात्प्रमुच्यते
+अनुक्रमणिमध्यायं भारतस्येममादितः
+आस्तिकः सततं शृण्वन्न कृच्छ्रेष्ववसीदति
+उभे संध्ये जपन्किंचित्सद्यो मुच्येत किल्बिषात्
+अनुक्रमण्या यावत्स्यादह्ना रात्र्या च संचितम्
+भारतस्य वपुर्ह्येतत्सत्यं चामृतमेव च
+नवनीतं यथा दध्नो द्विपदां ब्राह्मणो यथा
+ह्रदानामुदधिः श्रेष्ठो गौर्वरिष्ठा चतुष्पदाम्
+यथैतानि वरिष्ठानि तथा भारतमुच्यते
+यश्चैनं श्रावयेच्छ्राद्धे ब्राह्मणान्पादमन्ततः
+अक्षय्यमन्नपानं तत्पितॄंस्तस्योपतिष्ठति
+इतिहासपुराणाभ्यां वेदं समुपबृंहयेत्
+बिभेत्यल्पश्रुताद्वेदो मामयं प्रतरिष्यति
+कार्ष्णं वेदमिमं विद्वाञ्श्रावयित्वार्थमश्नुते
+भ्रूणहत्याकृतं चापि पापं जह्यान्न संशयः
+य इमं शुचिरध्यायं पठेत्पर्वणि पर्वणि
+अधीतं भारतं तेन कृत्स्नं स्यादिति मे मतिः
+यश्चेमं शृणुयान्नित्यमार्षं श्रद्धासमन्वितः
+स दीर्घमायुः कीर्तिं च स्वर्गतिं चाप्नुयान्नरः
+चत्वार एकतो वेदा भारतं चैकमेकतः
+समागतैः सुरर्षिभिस्तुलामारोपितं पुरा
+महत्त्वे च गुरुत्वे च ध्रियमाणं ततोऽधिकम्
+महत्त्वाद्भारवत्त्वाच्च महाभारतमुच्यते
+निरुक्तमस्य यो वेद सर्वपापैः प्रमुच्यते
+तपो न कल्कोऽध्ययनं न कल्कः; स्वाभाविको वेदविधिर्न कल्कः
+प्रसह्य वित्ताहरणं न कल्क;स्तान्येव भावोपहतानि कल्कः
+ऋषय ऊचुः
+समन्तपञ्चकमिति यदुक्तं सूतनन्दन
+एतत्सर्वं यथान्यायं श्रोतुमिच्छामहे वयम्
+सूत उवाच
+शुश्रूषा यदि वो विप्रा ब्रुवतश्च कथाः शुभाः
+समन्तपञ्चकाख्यं च श्रोतुमर्हथ सत्तमाः
+त्रेताद्वापरयोः संधौ रामः शस्त्रभृतां वरः
+असकृत्पार्थिवं क्षत्रं जघानामर्षचोदितः
+स सर्वं क्षत्रमुत्साद्य स्ववीर्येणानलद्युतिः
+समन्तपञ्चके पञ्च चकार रुधिरह्रदान्
+स तेषु रुधिराम्भस्सु ह्रदेषु क्रोधमूर्च्छितः
+पितॄन्संतर्पयामास रुधिरेणेति नः श्रुतम्
+अथर्चीकादयोऽभ्येत्य पितरो ब्राह्मणर्षभम्
+तं क्षमस्वेति सिषिधुस्ततः स विरराम ह
+तेषां समीपे यो देशो ह्रदानां रुधि��ाम्भसाम्
+समन्तपञ्चकमिति पुण्यं तत्परिकीर्तितम्
+येन लिङ्गेन यो देशो युक्तः समुपलक्ष्यते
+तेनैव नाम्ना तं देशं वाच्यमाहुर्मनीषिणः
+अन्तरे चैव संप्राप्ते कलिद्वापरयोरभूत्
+समन्तपञ्चके युद्धं कुरुपाण्डवसेनयोः
+तस्मिन्परमधर्मिष्ठे देशे भूदोषवर्जिते
+अष्टादश समाजग्मुरक्षौहिण्यो युयुत्सया
+एवं नामाभिनिर्वृत्तं तस्य देशस्य वै द्विजाः
+पुण्यश्च रमणीयश्च स देशो वः प्रकीर्तितः
+तदेतत्कथितं सर्वं मया वो मुनिसत्तमाः
+यथा देशः स विख्यातस्त्रिषु लोकेषु विश्रुतः
+ऋषय ऊचुः
+अक्षौहिण्य इति प्रोक्तं यत्त्वया सूतनन्दन
+एतदिच्छामहे श्रोतुं सर्वमेव यथातथम्
+अक्षौहिण्याः परीमाणं रथाश्वनरदन्तिनाम्
+यथावच्चैव नो ब्रूहि सर्वं हि विदितं तव
+सूत उवाच
+एको रथो गजश्चैको नराः पञ्च पदातयः
+त्रयश्च तुरगास्तज्ज्ञैः पत्तिरित्यभिधीयते
+पत्तिं तु त्रिगुणामेतामाहुः सेनामुखं बुधाः
+त्रीणि सेनामुखान्येको गुल्म इत्यभिधीयते
+त्रयो गुल्मा गणो नाम वाहिनी तु गणास्त्रयः
+स्मृतास्तिस्रस्तु वाहिन्यः पृतनेति विचक्षणैः
+चमूस्तु पृतनास्तिस्रस्तिस्रश्चम्वस्त्वनीकिनी
+अनीकिनीं दशगुणां प्राहुरक्षौहिणीं बुधाः
+अक्षौहिण्याः प्रसंख्यानं रथानां द्विजसत्तमाः
+संख्यागणिततत्त्वज्ञैः सहस्राण्येकविंशतिः
+शतान्युपरि चैवाष्टौ तथा भूयश्च सप्ततिः
+गजानां तु परीमाणमेतदेवात्र निर्दिशेत्
+ज्ञेयं शतसहस्रं तु सहस्राणि तथा नव
+नराणामपि पञ्चाशच्छतानि त्रीणि चानघाः
+पञ्चषष्टिसहस्राणि तथाश्वानां शतानि च
+दशोत्तराणि षट्प्राहुर्यथावदिह संख्यया
+एतामक्षौहिणीं प्राहुः संख्यातत्त्वविदो जनाः
+यां वः कथितवानस्मि विस्तरेण द्विजोत्तमाः
+एतया संख्यया ह्यासन्कुरुपाण्डवसेनयोः
+अक्षौहिण्यो द्विजश्रेष्ठाः पिण्डेनाष्टादशैव ताः
+समेतास्तत्र वै देशे तत्रैव निधनं गताः
+कौरवान्कारणं कृत्वा कालेनाद्भुतकर्मणा
+अहानि युयुधे भीष्मो दशैव परमास्त्रवित्
+अहानि पञ्च द्रोणस्तु ररक्ष कुरुवाहिनीम्
+अहनी युयुधे द्वे तु कर्णः परबलार्दनः
+शल्योऽर्धदिवसं त्वासीद्गदायुद्धमतः परम्
+तस्यैव तु दिनस्यान्ते हार्दिक्यद्रौणिगौतमाः
+प्रसुप्तं निशि विश्वस्तं जघ्नुर्यौधिष्ठिरं बलम्
+यत्तु शौनकसत्रे ते भारताख्यानविस्तरम्
+आख्यास्ये तत्र पौलो���माख्यानं चादितः परम्
+विचित्रार्थपदाख्यानमनेकसमयान्वितम्
+अभिपन्नं नरैः प्राज्ञैर्वैराग्यमिव मोक्षिभिः
+आत्मेव वेदितव्येषु प्रियेष्विव च जीवितम्
+इतिहासः प्रधानार्थः श्रेष्ठः सर्वागमेष्वयम्
+इतिहासोत्तमे ह्यस्मिन्नर्पिता बुद्धिरुत्तमा
+स्वरव्यञ्जनयोः कृत्स्ना लोकवेदाश्रयेव वाक्
+अस्य प्रज्ञाभिपन्नस्य विचित्रपदपर्वणः
+भारतस्येतिहासस्य श्रूयतां पर्वसंग्रहः
+पर्वानुक्रमणी पूर्वं द्वितीयं पर्वसंग्रहः
+पौष्यं पौलोममास्तीकमादिवंशावतारणम्
+ततः संभवपर्वोक्तमद्भुतं देवनिर्मितम्
+दाहो जतुगृहस्यात्र हैडिम्बं पर्व चोच्यते
+ततो बकवधः पर्व पर्व चैत्ररथं ततः
+ततः स्वयंवरं देव्याः पाञ्चाल्याः पर्व चोच्यते
+क्षत्रधर्मेण निर्जित्य ततो वैवाहिकं स्मृतम्
+विदुरागमनं पर्व राज्यलम्भस्तथैव च
+अर्जुनस्य वने वासः सुभद्राहरणं ततः
+सुभद्राहरणादूर्ध्वं ज्ञेयं हरणहारिकम्
+ततः खाण्डवदाहाख्यं तत्रैव मयदर्शनम्
+सभापर्व ततः प्रोक्तं मन्त्रपर्व ततः परम्
+जरासंधवधः पर्व पर्व दिग्विजयस्तथा
+पर्व दिग्विजयादूर्ध्वं राजसूयिकमुच्यते
+ततश्चार्घाभिहरणं शिशुपालवधस्ततः
+द्यूतपर्व ततः प्रोक्तमनुद्यूतमतः परम्
+तत आरण्यकं पर्व किर्मीरवध एव च
+ईश्वरार्जुनयोर्युद्धं पर्व कैरातसंज्ञितम्
+इन्द्रलोकाभिगमनं पर्व ज्ञेयमतः परम्
+तीर्थयात्रा ततः पर्व कुरुराजस्य धीमतः
+जटासुरवधः पर्व यक्षयुद्धमतः परम्
+तथैवाजगरं पर्व विज्ञेयं तदनन्तरम्
+मार्कण्डेयसमस्या च पर्वोक्तं तदनन्तरम्
+संवादश्च ततः पर्व द्रौपदीसत्यभामयोः
+घोषयात्रा ततः पर्व मृगस्वप्नभयं ततः
+व्रीहिद्रौणिकमाख्यानं ततोऽनन्तरमुच्यते
+द्रौपदीहरणं पर्व सैन्धवेन वनात्ततः
+कुण्डलाहरणं पर्व ततः परमिहोच्यते
+आरणेयं ततः पर्व वैराटं तदनन्तरम्
+कीचकानां वधः पर्व पर्व गोग्रहणं ततः
+अभिमन्युना च वैराट्याः पर्व वैवाहिकं स्मृतम्
+उद्योगपर्व विज्ञेयमत ऊर्ध्वं महाद्भुतम्
+ततः संजययानाख्यं पर्व ज्ञेयमतः परम्
+प्रजागरं ततः पर्व धृतराष्ट्रस्य चिन्तया
+पर्व सानत्सुजातं च गुह्यमध्यात्मदर्शनम्
+यानसंधिस्ततः पर्व भगवद्यानमेव च
+ज्ञेयं विवादपर्वात्र कर्णस्यापि महात्मनः
+निर्याणं पर्व च ततः कुरुपाण्डवसेनयोः
+रथातिरथसंख्या च पर्वोक्तं तदनन्तरम्
+उलू���दूतागमनं पर्वामर्षविवर्धनम्
+अम्बोपाख्यानमपि च पर्व ज्ञेयमतः परम्
+भीष्माभिषेचनं पर्व ज्ञेयमद्भुतकारणम्
+जम्बूखण्डविनिर्माणं पर्वोक्तं तदनन्तरम्
+भूमिपर्व ततो ज्ञेयं द्वीपविस्तरकीर्तनम्
+पर्वोक्तं भगवद्गीता पर्व भीष्मवधस्ततः
+द्रोणाभिषेकः पर्वोक्तं संशप्तकवधस्ततः
+अभिमन्युवधः पर्व प्रतिज्ञापर्व चोच्यते
+जयद्रथवधः पर्व घटोत्कचवधस्ततः
+ततो द्रोणवधः पर्व विज्ञेयं लोमहर्षणम्
+मोक्षो नारायणास्त्रस्य पर्वानन्तरमुच्यते
+कर्णपर्व ततो ज्ञेयं शल्यपर्व ततः परम्
+ह्रदप्रवेशनं पर्व गदायुद्धमतः परम्
+सारस्वतं ततः पर्व तीर्थवंशगुणान्वितम्
+अत ऊर्ध्वं तु बीभत्सं पर्व सौप्तिकमुच्यते
+ऐषीकं पर्व निर्दिष्टमत ऊर्ध्वं सुदारुणम्
+जलप्रदानिकं पर्व स्त्रीपर्व च ततः परम्
+श्राद्धपर्व ततो ज्ञेयं कुरूणामौर्ध्वदेहिकम्
+आभिषेचनिकं पर्व धर्मराजस्य धीमतः
+चार्वाकनिग्रहः पर्व रक्षसो ब्रह्मरूपिणः
+प्रविभागो गृहाणां च पर्वोक्तं तदनन्तरम्
+शान्तिपर्व ततो यत्र राजधर्मानुकीर्तनम्
+आपद्धर्मश्च पर्वोक्तं मोक्षधर्मस्ततः परम्
+ततः पर्व परिज्ञेयमानुशासनिकं परम्
+स्वर्गारोहणिकं पर्व ततो भीष्मस्य धीमतः
+ततोऽश्वमेधिकं पर्व सर्वपापप्रणाशनम्
+अनुगीता ततः पर्व ज्ञेयमध्यात्मवाचकम्
+पर्व चाश्रमवासाख्यं पुत्रदर्शनमेव च
+नारदागमनं पर्व ततः परमिहोच्यते
+मौसलं पर्व च ततो घोरं समनुवर्ण्यते
+महाप्रस्थानिकं पर्व स्वर्गारोहणिकं ततः
+हरिवंशस्ततः पर्व पुराणं खिलसंज्ञितम्
+भविष्यत्पर्व चाप्युक्तं खिलेष्वेवाद्भुतं महत्
+एतत्पर्वशतं पूर्णं व्यासेनोक्तं महात्मना
+यथावत्सूतपुत्रेण लोमहर्षणिना पुनः
+कथितं नैमिषारण्ये पर्वाण्यष्टादशैव तु
+समासो भारतस्यायं तत्रोक्तः पर्वसंग्रहः
+पौष्ये पर्वणि माहात्म्यमुत्तङ्कस्योपवर्णितम्
+पौलोमे भृगुवंशस्य विस्तारः परिकीर्तितः
+आस्तीके सर्वनागानां गरुडस्य च संभवः
+क्षीरोदमथनं चैव जन्मोच्छैःश्रवसस्तथा
+यजतः सर्पसत्रेण राज्ञः पारिक्षितस्य च
+कथेयमभिनिर्वृत्ता भारतानां महात्मनाम्
+विविधाः संभवा राज्ञामुक्ताः संभवपर्वणि
+अन्येषां चैव विप्राणामृषेर्द्वैपायनस्य च
+अंशावतरणं चात्र देवानां परिकीर्तितम्
+दैत्यानां दानवानां च यक्षाणां च महौजसाम्
+नागानामथ सर्पाणां गन्धर्वाणां पतत्रिणाम्
+अन्येषां चैव भूतानां विविधानां समुद्भवः
+वसूनां पुनरुत्पत्तिर्भागीरथ्यां महात्मनाम्
+शंतनोर्वेश्मनि पुनस्तेषां चारोहणं दिवि
+तेजोंशानां च संघाताद्भीष्मस्याप्यत्र संभवः
+राज्यान्निवर्तनं चैव ब्रह्मचर्यव्रते स्थितिः
+प्रतिज्ञापालनं चैव रक्षा चित्राङ्गदस्य च
+हते चित्राङ्गदे चैव रक्षा भ्रातुर्यवीयसः
+विचित्रवीर्यस्य तथा राज्ये संप्रतिपादनम्
+धर्मस्य नृषु संभूतिरणीमाण्डव्यशापजा
+कृष्णद्वैपायनाच्चैव प्रसूतिर्वरदानजा
+धृतराष्ट्रस्य पाण्डोश्च पाण्डवानां च संभवः
+वारणावतयात्रा च मन्त्रो दुर्योधनस्य च
+विदुरस्य च वाक्येन सुरुङ्गोपक्रमक्रिया
+पाण्डवानां वने घोरे हिडिम्बायाश्च दर्शनम्
+घटोत्कचस्य चोत्पत्तिरत्रैव परिकीर्तिता
+अज्ञातचर्या पाण्डूनां वासो ब्राह्मणवेश्मनि
+बकस्य निधनं चैव नागराणां च विस्मयः
+अङ्गारपर्णं निर्जित्य गङ्गाकूलेऽर्जुनस्तदा
+भ्रातृभिः सहितः सर्वैः पाञ्चालानभितो ययौ
+तापत्यमथ वासिष्ठमौर्वं चाख्यानमुत्तमम्
+पञ्चेन्द्राणामुपाख्यानमत्रैवाद्भुतमुच्यते
+पञ्चानामेकपत्नीत्वे विमर्शो द्रुपदस्य च
+द्रौपद्या देवविहितो विवाहश्चाप्यमानुषः
+विदुरस्य च संप्राप्तिर्दर्शनं केशवस्य च
+खाण्डवप्रस्थवासश्च तथा राज्यार्धशासनम्
+नारदस्याज्ञया चैव द्रौपद्याः समयक्रिया
+सुन्दोपसुन्दयोस्तत्र उपाख्यानं प्रकीर्तितम्
+पार्थस्य वनवासश्च उलूप्या पथि संगमः
+पुण्यतीर्थानुसंयानं बभ्रुवाहनजन्म च
+द्वारकायां सुभद्रा च कामयानेन कामिनी
+वासुदेवस्यानुमते प्राप्ता चैव किरीटिना
+हरणं गृह्य संप्राप्ते कृष्णे देवकिनन्दने
+संप्राप्तिश्चक्रधनुषोः खाण्डवस्य च दाहनम्
+अभिमन्योः सुभद्रायां जन्म चोत्तमतेजसः
+मयस्य मोक्षो ज्वलनाद्भुजंगस्य च मोक्षणम्
+महर्षेर्मन्दपालस्य शार्ङ्ग्यं तनयसंभवः
+इत्येतदादिपर्वोक्तं प्रथमं बहुविस्तरम्
+अध्यायानां शते द्वे तु संख्याते परमर्षिणा
+अष्टादशैव चाध्याया व्यासेनोत्तमतेजसा
+सप्त श्लोकसहस्राणि तथा नव शतानि च
+श्लोकाश्च चतुराशीतिर्दृष्टो ग्रन्थो महात्मना
+द्वितीयं तु सभापर्व बहुवृत्तान्तमुच्यते
+सभाक्रिया पाण्डवानां किंकराणां च दर्शनम्
+लोकपालसभाख्यानं नारदाद्देवदर्शनात्
+राजसूयस्य चारम्भ�� जरासंधवधस्तथा
+गिरिव्रजे निरुद्धानां राज्ञां कृष्णेन मोक्षणम्
+राजसूयेऽर्घसंवादे शिशुपालवधस्तथा
+यज्ञे विभूतिं तां दृष्ट्वा दुःखामर्षान्वितस्य च
+दुर्योधनस्यावहासो भीमेन च सभातले
+यत्रास्य मन्युरुद्भूतो येन द्यूतमकारयत्
+यत्र धर्मसुतं द्यूते शकुनिः कितवोऽजयत्
+यत्र द्यूतार्णवे मग्नान्द्रौपदी नौरिवार्णवात्
+तारयामास तांस्तीर्णाञ्ज्ञात्वा दुर्योधनो नृपः
+पुनरेव ततो द्यूते समाह्वयत पाण्डवान्
+एतत्सर्वं सभापर्व समाख्यातं महात्मना
+अध्यायाः सप्ततिर्ज्ञेयास्तथा द्वौ चात्र संख्यया
+श्लोकानां द्वे सहस्रे तु पञ्च श्लोकशतानि च
+श्लोकाश्चैकादश ज्ञेयाः पर्वण्यस्मिन्प्रकीर्तिताः
+अतः परं तृतीयं तु ज्ञेयमारण्यकं महत्
+पौरानुगमनं चैव धर्मपुत्रस्य धीमतः
+वृष्णीनामागमो यत्र पाञ्चालानां च सर्वशः
+यत्र सौभवधाख्यानं किर्मीरवध एव च
+अस्त्रहेतोर्विवासश्च पार्थस्यामिततेजसः
+महादेवेन युद्धं च किरातवपुषा सह
+दर्शनं लोकपालानां स्वर्गारोहणमेव च
+दर्शनं बृहदश्वस्य महर्षेर्भावितात्मनः
+युधिष्ठिरस्य चार्तस्य व्यसने परिदेवनम्
+नलोपाख्यानमत्रैव धर्मिष्ठं करुणोदयम्
+दमयन्त्याः स्थितिर्यत्र नलस्य व्यसनागमे
+वनवासगतानां च पाण्डवानां महात्मनाम्
+स्वर्गे प्रवृत्तिराख्याता लोमशेनार्जुनस्य वै
+तीर्थयात्रा तथैवात्र पाण्डवानां महात्मनाम्
+जटासुरस्य तत्रैव वधः समुपवर्ण्यते
+नियुक्तो भीमसेनश्च द्रौपद्या गन्धमादने
+यत्र मन्दारपुष्पार्थं नलिनीं तामधर्षयत्
+यत्रास्य सुमहद्युद्धमभवत्सह राक्षसैः
+यक्षैश्चापि महावीर्यैर्मणिमत्प्रमुखैस्तथा
+आगस्त्यमपि चाख्यानं यत्र वातापिभक्षणम्
+लोपामुद्राभिगमनमपत्यार्थमृषेरपि
+ततः श्येनकपोतीयमुपाख्यानमनन्तरम्
+इन्द्रोऽग्निर्यत्र धर्मश्च अजिज्ञासञ्शिबिं नृपम्
+ऋश्यशृङ्गस्य चरितं कौमारब्रह्मचारिणः
+जामदग्न्यस्य रामस्य चरितं भूरितेजसः
+कार्तवीर्यवधो यत्र हैहयानां च वर्ण्यते
+सौकन्यमपि चाख्यानं च्यवनो यत्र भार्गवः
+शर्यातियज्ञे नासत्यौ कृतवान्सोमपीथिनौ
+ताभ्यां च यत्र स मुनिर्यौवनं प्रतिपादितः
+जन्तूपाख्यानमत्रैव यत्र पुत्रेण सोमकः
+पुत्रार्थमयजद्राजा लेभे पुत्रशतं च सः
+अष्टावक्रीयमत्रैव विवादे यत्र बन्दिनम्
+विजित्य सागरं प्राप्��ं पितरं लब्धवानृषिः
+अवाप्य दिव्यान्यस्त्राणि गुर्वर्थे सव्यसाचिना
+निवातकवचैर्युद्धं हिरण्यपुरवासिभिः
+समागमश्च पार्थस्य भ्रातृभिर्गन्धमादने
+घोषयात्रा च गन्धर्वैर्यत्र युद्धं किरीटिनः
+पुनरागमनं चैव तेषां द्वैतवनं सरः
+जयद्रथेनापहारो द्रौपद्याश्चाश्रमान्तरात्
+यत्रैनमन्वयाद्भीमो वायुवेगसमो जवे
+मार्कण्डेयसमस्यायामुपाख्यानानि भागशः
+संदर्शनं च कृष्णस्य संवादश्चैव सत्यया
+व्रीहिद्रौणिकमाख्यानमैन्द्रद्युम्नं तथैव च
+सावित्र्यौद्दालकीयं च वैन्योपाख्यानमेव च
+रामायणमुपाख्यानमत्रैव बहुविस्तरम्
+कर्णस्य परिमोषोऽत्र कुण्डलाभ्यां पुरंदरात्
+आरणेयमुपाख्यानं यत्र धर्मोऽन्वशात्सुतम्
+जग्मुर्लब्धवरा यत्र पाण्डवाः पश्चिमां दिशम्
+एतदारण्यकं पर्व तृतीयं परिकीर्तितम्
+अत्राध्यायशते द्वे तु संख्याते परमर्षिणा
+एकोनसप्ततिश्चैव तथाध्यायाः प्रकीर्तिताः
+एकादश सहस्राणि श्लोकानां षट्शतानि च
+चतुःषष्टिस्तथा श्लोकाः पर्वैतत्परिकीर्तितम्
+अतः परं निबोधेदं वैराटं पर्वविस्तरम्
+विराटनगरं गत्वा श्मशाने विपुलां शमीम्
+दृष्ट्वा संनिदधुस्तत्र पाण्डवा आयुधान्युत
+यत्र प्रविश्य नगरं छद्मभिर्न्यवसन्त ते
+दुरात्मनो वधो यत्र कीचकस्य वृकोदरात्
+गोग्रहे यत्र पार्थेन निर्जिताः कुरवो युधि
+गोधनं च विराटस्य मोक्षितं यत्र पाण्डवैः
+विराटेनोत्तरा दत्ता स्नुषा यत्र किरीटिनः
+अभिमन्युं समुद्दिश्य सौभद्रमरिघातिनम्
+चतुर्थमेतद्विपुलं वैराटं पर्व वर्णितम्
+अत्रापि परिसंख्यातमध्यायानां महात्मना
+सप्तषष्टिरथो पूर्णा श्लोकाग्रमपि मे शृणु
+श्लोकानां द्वे सहस्रे तु श्लोकाः पञ्चाशदेव तु
+पर्वण्यस्मिन्समाख्याताः संख्यया परमर्षिणा
+उद्योगपर्व विज्ञेयं पञ्चमं शृण्वतः परम्
+उपप्लव्ये निविष्टेषु पाण्डवेषु जिगीषया
+दुर्योधनोऽर्जुनश्चैव वासुदेवमुपस्थितौ
+साहाय्यमस्मिन्समरे भवान्नौ कर्तुमर्हति
+इत्युक्ते वचने कृष्णो यत्रोवाच महामतिः
+अयुध्यमानमात्मानं मन्त्रिणं पुरुषर्षभौ
+अक्षौहिणीं वा सैन्यस्य कस्य वा किं ददाम्यहम्
+वव्रे दुर्योधनः सैन्यं मन्दात्मा यत्र दुर्मतिः
+अयुध्यमानं सचिवं वव्रे कृष्णं धनंजयः
+संजयं प्रेषयामास शमार्थं पाण्डवान्प्रति
+यत्र दूतं महाराजो धृतराष्ट्रः प्���तापवान्
+श्रुत्वा च पाण्डवान्यत्र वासुदेवपुरोगमान्
+प्रजागरः संप्रजज्ञे धृतराष्ट्रस्य चिन्तया
+विदुरो यत्र वाक्यानि विचित्राणि हितानि च
+श्रावयामास राजानं धृतराष्ट्रं मनीषिणम्
+तथा सनत्सुजातेन यत्राध्यात्ममनुत्तमम्
+मनस्तापान्वितो राजा श्रावितः शोकलालसः
+प्रभाते राजसमितौ संजयो यत्र चाभिभोः
+ऐकात्म्यं वासुदेवस्य प्रोक्तवानर्जुनस्य च
+यत्र कृष्णो दयापन्नः संधिमिच्छन्महायशाः
+स्वयमागाच्छमं कर्तुं नगरं नागसाह्वयम्
+प्रत्याख्यानं च कृष्णस्य राज्ञा दुर्योधनेन वै
+शमार्थं याचमानस्य पक्षयोरुभयोर्हितम्
+कर्णदुर्योधनादीनां दुष्टं विज्ञाय मन्त्रितम्
+योगेश्वरत्वं कृष्णेन यत्र राजसु दर्शितम्
+रथमारोप्य कृष्णेन यत्र कर्णोऽनुमन्त्रितः
+उपायपूर्वं शौण्डीर्यात्प्रत्याख्यातश्च तेन सः
+ततश्चाप्यभिनिर्यात्रा रथाश्वनरदन्तिनाम्
+नगराद्धास्तिनपुराद्बलसंख्यानमेव च
+यत्र राज्ञा उलूकस्य प्रेषणं पाण्डवान्प्रति
+श्वोभाविनि महायुद्धे दूत्येन क्रूरवादिना
+रथातिरथसंख्यानमम्बोपाख्यानमेव च
+एतत्सुबहुवृत्तान्तं पञ्चमं पर्व भारते
+उद्योगपर्व निर्दिष्टं संधिविग्रहसंश्रितम्
+अध्यायाः संख्यया त्वत्र षडशीतिशतं स्मृतम्
+श्लोकानां षट्सहस्राणि तावन्त्येव शतानि च
+श्लोकाश्च नवतिः प्रोक्तास्तथैवाष्टौ महात्मना
+व्यासेनोदारमतिना पर्वण्यस्मिंस्तपोधनाः
+अत ऊर्ध्वं विचित्रार्थं भीष्मपर्व प्रचक्षते
+जम्बूखण्डविनिर्माणं यत्रोक्तं संजयेन ह
+यत्र युद्धमभूद्घोरं दशाहान्यतिदारुणम्
+यत्र यौधिष्ठिरं सैन्यं विषादमगमत्परम्
+कश्मलं यत्र पार्थस्य वासुदेवो महामतिः
+मोहजं नाशयामास हेतुभिर्मोक्षदर्शनैः
+शिखण्डिनं पुरस्कृत्य यत्र पार्थो महाधनुः
+विनिघ्नन्निशितैर्बाणै रथाद्भीष्ममपातयत्
+षष्ठमेतन्महापर्व भारते परिकीर्तितम्
+अध्यायानां शतं प्रोक्तं सप्तदश तथापरे
+पञ्च श्लोकसहस्राणि संख्ययाष्टौ शतानि च
+श्लोकाश्च चतुराशीतिः पर्वण्यस्मिन्प्रकीर्तिताः
+व्यासेन वेदविदुषा संख्याता भीष्मपर्वणि
+द्रोणपर्व ततश्चित्रं बहुवृत्तान्तमुच्यते
+यत्र संशप्तकाः पार्थमपनिन्यू रणाजिरात्
+भगदत्तो महाराजो यत्र शक्रसमो युधि
+सुप्रतीकेन नागेन सह शस्तः किरीटिना
+यत्राभिमन्युं बहवो जघ्नुर्लोकमहारथाः
+जयद्रथमुखा बालं शूरमप्राप्तयौवनम्
+हतेऽभिमन्यौ क्रुद्धेन यत्र पार्थेन संयुगे
+अक्षौहिणीः सप्त हत्वा हतो राजा जयद्रथः
+संशप्तकावशेषं च कृतं निःशेषमाहवे
+अलम्बुसः श्रुतायुश्च जलसंधश्च वीर्यवान्
+सौमदत्तिर्विराटश्च द्रुपदश्च महारथः
+घटोत्कचादयश्चान्ये निहता द्रोणपर्वणि
+अश्वत्थामापि चात्रैव द्रोणे युधि निपातिते
+अस्त्रं प्रादुश्चकारोग्रं नारायणममर्षितः
+सप्तमं भारते पर्व महदेतदुदाहृतम्
+अत्र ते पृथिवीपालाः प्रायशो निधनं गताः
+द्रोणपर्वणि ये शूरा निर्दिष्टाः पुरुषर्षभाः
+अध्यायानां शतं प्रोक्तमध्यायाः सप्ततिस्तथा
+अष्टौ श्लोकसहस्राणि तथा नव शतानि च
+श्लोका नव तथैवात्र संख्यातास्तत्त्वदर्शिना
+पाराशर्येण मुनिना संचिन्त्य द्रोणपर्वणि
+अतः परं कर्णपर्व प्रोच्यते परमाद्भुतम्
+सारथ्ये विनियोगश्च मद्रराजस्य धीमतः
+आख्यातं यत्र पौराणं त्रिपुरस्य निपातनम्
+प्रयाणे परुषश्चात्र संवादः कर्णशल्ययोः
+हंसकाकीयमाख्यानमत्रैवाक्षेपसंहितम्
+अन्योन्यं प्रति च क्रोधो युधिष्ठिरकिरीटिनोः
+द्वैरथे यत्र पार्थेन हतः कर्णो महारथः
+अष्टमं पर्व निर्दिष्टमेतद्भारतचिन्तकैः
+एकोनसप्ततिः प्रोक्ता अध्यायाः कर्णपर्वणि
+चत्वार्येव सहस्राणि नव श्लोकशतानि च
+अतः परं विचित्रार्थं शल्यपर्व प्रकीर्तितम्
+हतप्रवीरे सैन्ये तु नेता मद्रेश्वरोऽभवत्
+वृत्तानि रथयुद्धानि कीर्त्यन्ते यत्र भागशः
+विनाशः कुरुमुख्यानां शल्यपर्वणि कीर्त्यते
+शल्यस्य निधनं चात्र धर्मराजान्महारथात्
+गदायुद्धं तु तुमुलमत्रैव परिकीर्तितम्
+सरस्वत्याश्च तीर्थानां पुण्यता परिकीर्तिता
+नवमं पर्व निर्दिष्टमेतदद्भुतमर्थवत्
+एकोनषष्टिरध्यायास्तत्र संख्याविशारदैः
+संख्याता बहुवृत्तान्ताः श्लोकाग्रं चात्र शस्यते
+त्रीणि श्लोकसहस्राणि द्वे शते विंशतिस्तथा
+मुनिना संप्रणीतानि कौरवाणां यशोभृताम्
+अतः परं प्रवक्ष्यामि सौप्तिकं पर्व दारुणम्
+भग्नोरुं यत्र राजानं दुर्योधनममर्षणम्
+व्यपयातेषु पार्थेषु त्रयस्तेऽभ्याययू रथाः
+कृतवर्मा कृपो द्रौणिः सायाह्ने रुधिरोक्षिताः
+प्रतिजज्ञे दृढक्रोधो द्रौणिर्यत्र महारथः
+अहत्वा सर्वपाञ्चालान्धृष्टद्युम्नपुरोगमान्
+पाण्डवांश्च सहामात्यान्न विमोक्ष्यामि दंशनम्
+प्रसु���्तान्निशि विश्वस्तान्यत्र ते पुरुषर्षभाः
+पाञ्चालान्सपरीवाराञ्जघ्नुर्द्रौणिपुरोगमाः
+यत्रामुच्यन्त पार्थास्ते पञ्च कृष्णबलाश्रयात्
+सात्यकिश्च महेष्वासः शेषाश्च निधनं गताः
+द्रौपदी पुत्रशोकार्ता पितृभ्रातृवधार्दिता
+कृतानशनसंकल्पा यत्र भर्तॄनुपाविशत्
+द्रौपदीवचनाद्यत्र भीमो भीमपराक्रमः
+अन्वधावत संक्रुद्धो भारद्वाजं गुरोः सुतम्
+भीमसेनभयाद्यत्र दैवेनाभिप्रचोदितः
+अपाण्डवायेति रुषा द्रौणिरस्त्रमवासृजत्
+मैवमित्यब्रवीत्कृष्णः शमयंस्तस्य तद्वचः
+यत्रास्त्रमस्त्रेण च तच्छमयामास फाल्गुनः
+द्रौणिद्वैपायनादीनां शापाश्चान्योन्यकारिताः
+तोयकर्मणि सर्वेषां राज्ञामुदकदानिके
+गूढोत्पन्नस्य चाख्यानं कर्णस्य पृथयात्मनः
+सुतस्यैतदिह प्रोक्तं दशमं पर्व सौप्तिकम्
+अष्टादशास्मिन्नध्यायाः पर्वण्युक्ता महात्मना
+श्लोकाग्रमत्र कथितं शतान्यष्टौ तथैव च
+श्लोकाश्च सप्ततिः प्रोक्ता यथावदभिसंख्यया
+सौप्तिकैषीकसंबन्धे पर्वण्यमितबुद्धिना
+अत ऊर्ध्वमिदं प्राहुः स्त्रीपर्व करुणोदयम्
+विलापो वीरपत्नीनां यत्रातिकरुणः स्मृतः
+क्रोधावेशः प्रसादश्च गान्धारीधृतराष्ट्रयोः
+यत्र तान्क्षत्रियाञ्शूरान्दिष्टान्ताननिवर्तिनः
+पुत्रान्भ्रातॄन्पितॄंश्चैव ददृशुर्निहतान्रणे
+यत्र राजा महाप्राज्ञः सर्वधर्मभृतां वरः
+राज्ञां तानि शरीराणि दाहयामास शास्त्रतः
+एतदेकादशं प्रोक्तं पर्वातिकरुणं महत्
+सप्तविंशतिरध्यायाः पर्वण्यस्मिन्नुदाहृताः
+श्लोकाः सप्तशतं चात्र पञ्चसप्ततिरुच्यते
+संख्यया भारताख्यानं कर्त्रा ह्यत्र महात्मना
+प्रणीतं सज्जनमनोवैक्लव्याश्रुप्रवर्तकम्
+अतः परं शान्तिपर्व द्वादशं बुद्धिवर्धनम्
+यत्र निर्वेदमापन्नो धर्मराजो युधिष्ठिरः
+घातयित्वा पितॄन्भ्रातॄन्पुत्रान्संबन्धिबान्धवान्
+शान्तिपर्वणि धर्माश्च व्याख्याताः शरतल्पिकाः
+राजभिर्वेदितव्या ये सम्यङ्नयबुभुत्सुभिः
+आपद्धर्माश्च तत्रैव कालहेतुप्रदर्शकाः
+यान्बुद्ध्वा पुरुषः सम्यक्सर्वज्ञत्वमवाप्नुयात्
+मोक्षधर्माश्च कथिता विचित्रा बहुविस्तराः
+द्वादशं पर्व निर्दिष्टमेतत्प्राज्ञजनप्रियम्
+पर्वण्यत्र परिज्ञेयमध्यायानां शतत्रयम्
+त्रिंशच्चैव तथाध्याया नव चैव तपोधनाः
+श्लोकानां तु ��हस्राणि कीर्तितानि चतुर्दश
+पञ्च चैव शतान्याहुः पञ्चविंशतिसंख्यया
+अत ऊर्ध्वं तु विज्ञेयमानुशासनमुत्तमम्
+यत्र प्रकृतिमापन्नः श्रुत्वा धर्मविनिश्चयम्
+भीष्माद्भागीरथीपुत्रात्कुरुराजो युधिष्ठिरः
+व्यवहारोऽत्र कार्त्स्न्येन धर्मार्थीयो निदर्शितः
+विविधानां च दानानां फलयोगाः पृथग्विधाः
+तथा पात्रविशेषाश्च दानानां च परो विधिः
+आचारविधियोगश्च सत्यस्य च परा गतिः
+एतत्सुबहुवृत्तान्तमुत्तमं चानुशासनम्
+भीष्मस्यात्रैव संप्राप्तिः स्वर्गस्य परिकीर्तिता
+एतत्त्रयोदशं पर्व धर्मनिश्चयकारकम्
+अध्यायानां शतं चात्र षट्चत्वारिंशदेव च
+श्लोकानां तु सहस्राणि षट्सप्तैव शतानि च
+ततोऽश्वमेधिकं नाम पर्व प्रोक्तं चतुर्दशम्
+तत्संवर्तमरुत्तीयं यत्राख्यानमनुत्तमम्
+सुवर्णकोशसंप्राप्तिर्जन्म चोक्तं परिक्षितः
+दग्धस्यास्त्राग्निना पूर्वं कृष्णात्संजीवनं पुनः
+चर्यायां हयमुत्सृष्टं पाण्डवस्यानुगच्छतः
+तत्र तत्र च युद्धानि राजपुत्रैरमर्षणैः
+चित्राङ्गदायाः पुत्रेण पुत्रिकाया धनंजयः
+संग्रामे बभ्रुवाहेन संशयं चात्र दर्शितः
+अश्वमेधे महायज्ञे नकुलाख्यानमेव च
+इत्याश्वमेधिकं पर्व प्रोक्तमेतन्महाद्भुतम्
+अत्राध्यायशतं त्रिंशत्त्रयोऽध्यायाश्च शब्दिताः
+त्रीणि श्लोकसहस्राणि तावन्त्येव शतानि च
+विंशतिश्च तथा श्लोकाः संख्यातास्तत्त्वदर्शिना
+तत आश्रमवासाक्यं पर्व पञ्चदशं स्मृतम्
+यत्र राज्यं परित्यज्य गान्धारीसहितो नृपः
+धृतराष्ट्राश्रमपदं विदुरश्च जगाम ह
+यं दृष्ट्वा प्रस्थितं साध्वी पृथाप्यनुययौ तदा
+पुत्रराज्यं परित्यज्य गुरुशुश्रूषणे रता
+यत्र राजा हतान्पुत्रान्पौत्रानन्यांश्च पार्थिवान्
+लोकान्तरगतान्वीरानपश्यत्पुनरागतान्
+ऋषेः प्रसादात्कृष्णस्य दृष्ट्वाश्चर्यमनुत्तमम्
+त्यक्त्वा शोकं सदारश्च सिद्धिं परमिकां गतः
+यत्र धर्मं समाश्रित्य विदुरः सुगतिं गतः
+संजयश्च महामात्रो विद्वान्गावल्गणिर्वशी
+ददर्श नारदं यत्र धर्मराजो युधिष्ठिरः
+नारदाच्चैव शुश्राव वृष्णीनां कदनं महत्
+एतदाश्रमवासाख्यं पूर्वोक्तं सुमहाद्भुतम्
+द्विचत्वारिंशदध्यायाः पर्वैतदभिसंख्यया
+सहस्रमेकं श्लोकानां पञ्च श्लोकशतानि च
+षडेव च तथा श्लोकाः संख्यातास्तत्त्वदर्शिना
+अतः परं नि��ोधेदं मौसलं पर्व दारुणम्
+यत्र ते पुरुषव्याघ्राः शस्त्रस्पर्शसहा युधि
+ब्रह्मदण्डविनिष्पिष्टाः समीपे लवणाम्भसः
+आपाने पानगलिता दैवेनाभिप्रचोदिताः
+एरकारूपिभिर्वज्रैर्निजघ्नुरितरेतरम्
+यत्र सर्वक्षयं कृत्वा तावुभौ रामकेशवौ
+नातिचक्रमतुः कालं प्राप्तं सर्वहरं समम्
+यत्रार्जुनो द्वारवतीमेत्य वृष्णिविनाकृताम्
+दृष्ट्वा विषादमगमत्परां चार्तिं नरर्षभः
+स सत्कृत्य यदुश्रेष्ठं मातुलं शौरिमात्मनः
+ददर्श यदुवीराणामापाने वैशसं महत्
+शरीरं वासुदेवस्य रामस्य च महात्मनः
+संस्कारं लम्भयामास वृष्णीनां च प्रधानतः
+स वृद्धबालमादाय द्वारवत्यास्ततो जनम्
+ददर्शापदि कष्टायां गाण्डीवस्य पराभवम्
+सर्वेषां चैव दिव्यानामस्त्राणामप्रसन्नताम्
+नाशं वृष्णिकलत्राणां प्रभावानामनित्यताम्
+दृष्ट्वा निर्वेदमापन्नो व्यासवाक्यप्रचोदितः
+धर्मराजं समासाद्य संन्यासं समरोचयेत्
+इत्येतन्मौसलं पर्व षोडशं परिकीर्तितम्
+अध्यायाष्टौ समाख्याताः श्लोकानां च शतत्रयम्
+महाप्रस्थानिकं तस्मादूर्ध्वं सप्तदशं स्मृतम्
+यत्र राज्यं परित्यज्य पाण्डवाः पुरुषर्षभाः
+द्रौपद्या सहिता देव्या सिद्धिं परमिकां गताः
+अत्राध्यायास्त्रयः प्रोक्ताः श्लोकानां च शतं तथा
+विंशतिश्च तथा श्लोकाः संख्यातास्तत्त्वदर्शिना
+स्वर्गपर्व ततो ज्ञेयं दिव्यं यत्तदमानुषम्
+अध्यायाः पञ्च संख्याताः पर्वैतदभिसंख्यया
+श्लोकानां द्वे शते चैव प्रसंख्याते तपोधनाः
+अष्टादशैवमेतानि पर्वाण्युक्तान्यशेषतः
+खिलेषु हरिवंशश्च भविष्यच्च प्रकीर्तितम्
+एतदखिलमाख्यातं भारतं पर्वसंग्रहात्
+अष्टादश समाजग्मुरक्षौहिण्यो युयुत्सया
+तन्महद्दारुणं युद्धमहान्यष्टादशाभवत्
+यो विद्याच्चतुरो वेदान्साङ्गोपनिषदान्द्विजः
+न चाख्यानमिदं विद्यान्नैव स स्याद्विचक्षणः
+श्रुत्वा त्विदमुपाख्यानं श्राव्यमन्यन्न रोचते
+पुंस्कोकिलरुतं श्रुत्वा रूक्षा ध्वाङ्क्षस्य वागिव
+इतिहासोत्तमादस्माज्जायन्ते कविबुद्धयः
+पञ्चभ्य इव भूतेभ्यो लोकसंविधयस्त्रयः
+अस्याख्यानस्य विषये पुराणं वर्तते द्विजाः
+अन्तरिक्षस्य विषये प्रजा इव चतुर्विधाः
+क्रियागुणानां सर्वेषामिदमाख्यानमाश्रयः
+इन्द्रियाणां समस्तानां चित्रा इव मनःक्रियाः
+अनाश्रित्यैतदाख्यान��� कथा भुवि न विद्यते
+आहारमनपाश्रित्य शरीरस्येव धारणम्
+इदं सर्वैः कविवरैराख्यानमुपजीव्यते
+उदयप्रेप्सुभिर्भृत्यैरभिजात इवेश्वरः
+द्वैपायनौष्ठपुटनिःसृतमप्रमेयं; पुण्यं पवित्रमथ पापहरं शिवं च
+यो भारतं समधिगच्छति वाच्यमानं; किं तस्य पुष्करजलैरभिषेचनेन
+आख्यानं तदिदमनुत्तमं महार्थं; विन्यस्तं महदिह पर्वसंग्रहेण
+श्रुत्वादौ भवति नृणां सुखावगाहं; विस्तीर्णं लवणजलं यथा प्लवेन
+सूत उवाच
+जनमेजयः पारिक्षितः सह भ्रातृभिः कुरुक्षेत्रे दीर्घसत्रमुपास्ते
+तस्य भ्रातरस्त्रयः श्रुतसेन उग्रसेनो भीमसेन इति
+तेषु तत्सत्रमुपासीनेषु तत्र श्वाभ्यागच्छत्सारमेयः
+स जनमेजयस्य भ्रातृभिरभिहतो रोरूयमाणो मातुः समीपमुपागच्छत्
+तं माता रोरूयमाणमुवाच
+किं रोदिषि
+केनास्यभिहत इति
+स एवमुक्तो मातरं प्रत्युवाच
+जनमेजयस्य भ्रातृभिरभिहतोऽस्मीति
+तं माता प्रत्युवाच
+व्यक्तं त्वया तत्रापराद्धं येनास्यभिहत इति
+स तां पुनरुवाच
+नापराध्यामि किंचित्
+नावेक्षे हवींषि नावलिह इति
+तच्छ्रुत्वा तस्य माता सरमा पुत्रशोकार्ता तत्सत्रमुपागच्छद्यत्र स जनमेजयः सह भ्रातृभिर्दीर्घसत्रमुपास्ते
+स तया क्रुद्धया तत्रोक्तः
+अयं मे पुत्रो न किंचिदपराध्यति
+किमर्थमभिहत इति
+यस्माच्चायमभिहतोऽनपकारी तस्माददृष्टं त्वां भयमागमिष्यतीति
+स जनमेजय एवमुक्तो देवशुन्या सरमया दृढं संभ्रान्तो विषण्णश्चासीत्
+स तस्मिन्सत्रे समाप्ते हास्तिनपुरं प्रत्येत्य पुरोहितमनुरूपमन्विच्छमानः परं यत्नमकरोद्यो मे पापकृत्यां शमयेदिति
+स कदाचिन्मृगयां यातः पारिक्षितो जनमेजयः कस्मिंश्चित्स्वविषयोद्देशे आश्रममपश्यत्
+तत्र कश्चिदृषिरासां चक्रे श्रुतश्रवा नाम
+तस्याभिमतः पुत्र आस्ते सोमश्रवा नाम
+तस्य तं पुत्रमभिगम्य जनमेजयः पारिक्षितः पौरोहित्याय वव्रे
+स नमस्कृत्य तमृषिमुवाच
+भगवन्नयं तव पुत्रो मम पुरोहितोऽस्त्विति
+स एवमुक्तः प्रत्युवाच
+भो जनमेजय पुत्रोऽयं मम सर्प्यां जातः
+महातपस्वी स्वाध्यायसंपन्नो मत्तपोवीर्यसंभृतो मच्छुक्रं पीतवत्यास्तस्याः कुक्षौ संवृद्धः
+समर्थोऽयं भवतः सर्वाः पापकृत्याः शमयितुमन्तरेण महादेवकृत्याम्
+अस्य त्वेकमुपांशुव्रतम्
+यदेनं कश्चिद्ब्राह्मणः कंचिदर्थमभियाचेत्तं तस्मै दद्यादयम्
+यद्य���तदुत्सहसे ततो नयस्वैनमिति
+तेनैवमुक्तो जनमेजयस्तं प्रत्युवाच
+भगवंस्तथा भविष्यतीति
+स तं पुरोहितमुपादायोपावृत्तो भ्रातॄनुवाच
+मयायं वृत उपाध्यायः
+यदयं ब्रूयात्तत्कार्यमविचारयद्भिरिति
+तेनैवमुक्ता भ्रातरस्तस्य तथा चक्रुः
+स तथा भ्रातॄन्संदिश्य तक्षशिलां प्रत्यभिप्रतस्थे
+तं च देशं वशे स्थापयामास
+एतस्मिन्नन्तरे कश्चिदृषिर्धौम्यो नामायोदः
+तस्य शिष्यास्त्रयो बभूवुरुपमन्युरारुणिर्वेदश्चेति
+स एकं शिष्यमारुणिं पाञ्चाल्यं प्रेषयामास
+गच्छ केदारखण्डं बधानेति
+स उपाध्यायेन संदिष्ट आरुणिः पाञ्चाल्यस्तत्र गत्वा तत्केदारखण्डं बद्धुं नाशक्नोत्
+स क्लिश्यमानोऽपश्यदुपायम्
+भवत्वेवं करिष्यामीति
+स तत्र संविवेश केदारखण्डे
+शयाने तस्मिंस्तदुदकं तस्थौ
+ततः कदाचिदुपाध्याय आयोदो धौम्यः शिष्यानपृच्छत्
+क्व आरुणिः पाञ्चाल्यो गत इति
+ते प्रत्यूचुः
+भगवतैव प्रेषितो गच्छ केदारखण्डं बधानेति
+स एवमुक्तस्ताञ्शिष्यान्प्रत्युवाच
+तस्मात्सर्वे तत्र गच्छामो यत्र स इति
+स तत्र गत्वा तस्याह्वानाय शब्दं चकार
+भो आरुणे पाञ्चाल्य क्वासि
+वत्सैहीति
+स तच्छ्रुत्वा आरुणिरुपाध्यायवाक्यं तस्मात्केदारखण्डात्सहसोत्थाय तमुपाध्यायमुपतस्थे
+प्रोवाच चैनम्
+अयमस्म्यत्र केदारखण्डे निःसरमाणमुदकमवारणीयं संरोद्धुं संविष्टो भगवच्छब्दं श्रुत्वैव सहसा विदार्य केदारखण्डं भवन्तमुपस्थितः
+तदभिवादये भगवन्तम्
+आज्ञापयतु भवान्
+किं करवाणीति
+तमुपाध्यायोऽब्रवीत्
+यस्माद्भवान्केदारखण्डमवदार्योत्थितस्तस्माद्भवानुद्दालक एव नाम्ना भविष्यतीति
+स उपाध्यायेनानुगृहीतः
+यस्मात्त्वया मद्वचोऽनुष्ठितं तस्माच्छ्रेयोऽवाप्स्यसीति
+सर्वे च ते वेदाः प्रतिभास्यन्ति सर्वाणि च धर्मशास्त्राणीति
+स एवमुक्त उपाध्यायेनेष्टं देशं जगाम
+अथापरः शिष्यस्तस्यैवायोदस्य धौम्यस्योपमन्युर्नाम
+तमुपाध्यायः प्रेषयामास
+वत्सोपमन्यो गा रक्षस्वेति
+स उपाध्यायवचनादरक्षद्गाः
+स चाहनि गा रक्षित्वा दिवसक्षयेऽभ्यागम्योपाध्यायस्याग्रतः स्थित्वा नमश्चक्रे
+तमुपाध्यायः पीवानमपश्यत्
+उवाच चैनम्
+वत्सोपमन्यो केन वृत्तिं कल्पयसि
+पीवानसि दृढमिति
+स उपाध्यायं प्रत्युवाच
+भैक्षेण वृत्तिं कल्पयामीति
+तमुपाध्यायः प्रत्युवाच
+ममानिवेद्य भैक्षं नोपयोक्तव्यमिति
+स तथेत्युक्त्वा पुनररक्षद्गाः
+रक्षित्वा चागम्य तथैवोपाध्यायस्याग्रतः स्थित्वा नमश्चक्रे
+तमुपाध्यायस्तथापि पीवानमेव दृष्ट्वोवाच
+वत्सोपमन्यो सर्वमशेषतस्ते भैक्षं गृह्णामि
+केनेदानीं वृत्तिं कल्पयसीति
+स एवमुक्त उपाध्यायेन प्रत्युवाच
+भगवते निवेद्य पूर्वमपरं चरामि
+तेन वृत्तिं कल्पयामीति
+तमुपाध्यायः प्रत्युवाच
+नैषा न्याय्या गुरुवृत्तिः
+अन्येषामपि वृत्त्युपरोधं करोष्येवं वर्तमानः
+लुब्धोऽसीति
+स तथेत्युक्त्वा गा अरक्षत्
+रक्षित्वा च पुनरुपाध्यायगृहमागम्योपाध्यायस्याग्रतः स्थित्वा नमश्चक्रे
+तमुपाध्यायस्तथापि पीवानमेव दृष्ट्वा पुनरुवाच
+अहं ते सर्वं भैक्षं गृह्णामि न चान्यच्चरसि
+पीवानसि
+केन वृत्तिं कल्पयसीति
+स उपाध्यायं प्रत्युवाच
+भो एतासां गवां पयसा वृत्तिं कल्पयामीति
+तमुपाध्यायः प्रत्युवाच
+नैतन्न्याय्यं पय उपयोक्तुं भवतो मयाननुज्ञातमिति
+स तथेति प्रतिज्ञाय गा रक्षित्वा पुनरुपाध्यायगृहानेत्य गुरोरग्रतः स्थित्वा नमश्चक्रे
+तमुपाध्यायः पीवानमेवापश्यत्
+उवाच चैनम्
+भैक्षं नाश्नासि न चान्यच्चरसि
+पयो न पिबसि
+पीवानसि
+केन वृत्तिं कल्पयसीति
+स एवमुक्त उपाध्यायं प्रत्युवाच
+भोः फेनं पिबामि यमिमे वत्सा मातॄणां स्तनं पिबन्त उद्गिरन्तीति
+तमुपाध्यायः प्रत्युवाच
+एते त्वदनुकम्पया गुणवन्तो वत्साः प्रभूततरं फेनमुद्गिरन्ति
+तदेवमपि वत्सानां वृत्त्युपरोधं करोष्येवं वर्तमानः
+फेनमपि भवान्न पातुमर्हतीति
+स तथेति प्रतिज्ञाय निराहारस्ता गा अरक्षत्
+तथा प्रतिषिद्धो भैक्षं नाश्नाति न चान्यच्चरति
+पयो न पिबति
+फेनं नोपयुङ्क्ते
+स कदाचिदरण्ये क्षुधार्तोऽर्कपत्राण्यभक्षयत्
+स तैरर्कपत्रैर्भक्षितैः क्षारकटूष्णविपाकिभिश्चक्षुष्युपहतोऽन्धोऽभवत्
+सोऽन्धोऽपि चङ्क्रम्यमाणः कूपेऽपतत्
+अथ तस्मिन्ननागच्छत्युपाध्यायः शिष्यानवोचत्
+मयोपमन्युः सर्वतः प्रतिषिद्धः
+स नियतं कुपितः
+ततो नागच्छति चिरगतश्चेति
+स एवमुक्त्वा गत्वारण्यमुपमन्योराह्वानं चक्रे
+भो उपमन्यो क्वासि
+वत्सैहीति
+स तदाह्वानमुपाध्यायाच्छ्रुत्वा प्रत्युवाचोच्चैः
+अयमस्मि भो उपाध्याय कूपे पतित इति
+तमुपाध्यायः प्रत्युवाच
+कथमसि कूपे पतित इति
+स तं प्रत्यु��ाच
+अर्कपत्राणि भक्षयित्वान्धीभूतोऽस्मि
+अतः कूपे पतित इति
+तमुपाध्यायः प्रत्युवाच
+अश्विनौ स्तुहि
+तौ त्वां चक्षुष्मन्तं करिष्यतो देवभिषजाविति
+स एवमुक्त उपाध्यायेन स्तोतुं प्रचक्रमे देवावश्विनौ वाग्भिरृग्भिः
+प्र पूर्वगौ पूर्वजौ चित्रभानू; गिरा वा शंसामि तपनावनन्तौ
+दिव्यौ सुपर्णौ विरजौ विमाना;वधिक्षियन्तौ भुवनानि विश्वा
+हिरण्मयौ शकुनी सांपरायौ; नासत्यदस्रौ सुनसौ वैजयन्तौ
+शुक्रं वयन्तौ तरसा सुवेमा;वभि व्ययन्तावसितं विवस्वत्
+ग्रस्तां सुपर्णस्य बलेन वर्तिका;ममुञ्चतामश्विनौ सौभगाय
+तावत्सुवृत्तावनमन्त मायया; सत्तमा गा अरुणा उदावहन्
+षष्टिश्च गावस्त्रिशताश्च धेनव; एकं वत्सं सुवते तं दुहन्ति
+नानागोष्ठा विहिता एकदोहना;स्तावश्विनौ दुहतो घर्ममुक्थ्यम्
+एकां नाभिं सप्तशता अराः श्रिताः; प्रधिष्वन्या विंशतिरर्पिता अराः
+अनेमि चक्रं परिवर्ततेऽजरं; मायाश्विनौ समनक्ति चर्षणी
+एकं चक्रं वर्तते द्वादशारं प्रधि;षण्णाभिमेकाक्षममृतस्य धारणम्
+यस्मिन्देवा अधि विश्वे विषक्ता;स्तावश्विनौ मुञ्चतो मा विषीदतम्
+अश्विनाविन्द्रममृतं वृत्तभूयौ; तिरोधत्तामश्विनौ दासपत्नी
+भित्त्वा गिरिमश्विनौ गामुदाचरन्तौ; तद्वृष्टमह्ना प्रथिता वलस्य
+युवां दिशो जनयथो दशाग्रे; समानं मूर्ध्नि रथया वियन्ति
+तासां यातमृषयोऽनुप्रयान्ति; देवा मनुष्याः क्षितिमाचरन्ति
+युवां वर्णान्विकुरुथो विश्वरूपां;स्तेऽधिक्षियन्ति भुवनानि विश्वा
+ते भानवोऽप्यनुसृताश्चरन्ति; देवा मनुष्याः क्षितिमाचरन्ति
+तौ नासत्यावश्विनावामहे वां; स्रजं च यां बिभृथः पुष्करस्य
+तौ नासत्यावमृतावृतावृधा;वृते देवास्तत्प्रपदेन सूते
+मुखेन गर्भं लभतां युवानौ; गतासुरेतत्प्रपदेन सूते
+सद्यो जातो मातरमत्ति गर्भ;स्तावश्विनौ मुञ्चथो जीवसे गाः
+एवं तेनाभिष्टुतावश्विनावाजग्मतुः
+आहतुश्चैनम्
+प्रीतौ स्वः
+एष तेऽपूपः
+अशानैनमिति
+स एवमुक्तः प्रत्युवाच
+नानृतमूचतुर्भवन्तौ
+न त्वहमेतमपूपमुपयोक्तुमुत्सहे अनिवेद्य गुरव इति
+ततस्तमश्विनावूचतुः
+आवाभ्यां पुरस्ताद्भवत उपाध्यायेनैवमेवाभिष्टुताभ्यामपूपः प्रीताभ्यां दत्तः
+उपयुक्तश्च स तेनानिवेद्य गुरवे
+त्वमपि तथैव कुरुष्व यथा कृतमुपाध्यायेनेति
+स एवमुक्तः पुनरेव प्रत्युवाचैतौ
+प्र���्यनुनये भवन्तावश्विनौ
+नोत्सहेऽहमनिवेद्योपाध्यायायोपयोक्तुमिति
+तमश्विनावाहतुः
+प्रीतौ स्वस्तवानया गुरुवृत्त्या
+उपाध्यायस्य ते कार्ष्णायसा दन्ताः
+भवतो हिरण्मया भविष्यन्ति
+चक्षुष्मांश्च भविष्यसि
+श्रेयश्चावाप्स्यसीति
+स एवमुक्तोऽश्विभ्यां लब्धचक्षुरुपाध्यायसकाशमागम्योपाध्यायमभिवाद्याचचक्षे
+स चास्य प्रीतिमानभूत्
+आह चैनम्
+यथाश्विनावाहतुस्तथा त्वं श्रेयोऽवाप्स्यसीति
+सर्वे च ते वेदाः प्रतिभास्यन्तीति
+एषा तस्यापि परीक्षोपमन्योः
+अथापरः शिष्यस्तस्यैवायोदस्य धौम्यस्य वेदो नाम
+तमुपाध्यायः संदिदेश
+वत्स वेद इहास्यताम्
+भवता मद्गृहे कंचित्कालं शुश्रूषमाणेन भवितव्यम्
+श्रेयस्ते भविष्यतीति
+स तथेत्युक्त्वा गुरुकुले दीर्घकालं गुरुशुश्रूषणपरोऽवसत्
+गौरिव नित्यं गुरुषु धूर्षु नियुज्यमानः शीतोष्णक्षुत्तृष्णादुःखसहः सर्वत्राप्रतिकूलः
+तस्य महता कालेन गुरुः परितोषं जगाम
+तत्परितोषाच्च श्रेयः सर्वज्ञतां चावाप
+एषा तस्यापि परीक्षा वेदस्य
+स उपाध्यायेनानुज्ञातः समावृत्तस्तस्माद्गुरुकुलवासाद्गृहाश्रमं प्रत्यपद्यत
+तस्यापि स्वगृहे वसतस्त्रयः शिष्या बभूवुः
+स शिष्यान्न किंचिदुवाच
+कर्म वा क्रियतां गुरुशुश्रूषा वेति
+दुःखाभिज्ञो हि गुरुकुलवासस्य शिष्यान्परिक्लेशेन योजयितुं नेयेष
+अथ कस्यचित्कालस्य वेदं ब्राह्मणं जनमेजयः पौष्यश्च क्षत्रियावुपेत्योपाध्यायं वरयां चक्रतुः
+स कदाचिद्याज्यकार्येणाभिप्रस्थित उत्तङ्कं नाम शिष्यं नियोजयामास
+भो उत्तङ्क यत्किंचिदस्मद्गृहे परिहीयते तदिच्छाम्यहमपरिहीणं भवता क्रियमाणमिति
+स एवं प्रतिसमादिश्योत्तङ्कं वेदः प्रवासं जगाम
+अथोत्तङ्को गुरुशुश्रूषुर्गुरुनियोगमनुतिष्ठमानस्तत्र गुरुकुले वसति स्म
+स वसंस्तत्रोपाध्यायस्त्रीभिः सहिताभिराहूयोक्तः
+उपाध्यायिनी ते ऋतुमती
+उपाध्यायश्च प्रोषितः
+अस्या यथायमृतुर्वन्ध्यो न भवति तथा क्रियताम्
+एतद्विषीदतीति
+स एवमुक्तस्ताः स्त्रियः प्रत्युवाच
+न मया स्त्रीणां वचनादिदमकार्यं कार्यम्
+न ह्यहमुपाध्यायेन संदिष्टः
+अकार्यमपि त्वया कार्यमिति
+तस्य पुनरुपाध्यायः कालान्तरेण गृहानुपजगाम तस्मात्प्रवासात्
+स तद्वृत्तं तस्याशेषमुपलभ्य प्रीतिमानभूत्
+उवाच चैनम्
+वत्सोत��तङ्क किं ते प्रियं करवाणीति
+धर्मतो हि शुश्रूषितोऽस्मि भवता
+तेन प्रीतिः परस्परेण नौ संवृद्धा
+तदनुजाने भवन्तम्
+सर्वामेव सिद्धिं प्राप्स्यसि
+गम्यतामिति
+स एवमुक्तः प्रत्युवाच
+किं ते प्रियं करवाणीति
+एवं ह्याहुः
+यश्चाधर्मेण विब्रूयाद्यश्चाधर्मेण पृच्छति
+तयोरन्यतरः प्रैति विद्वेषं चाधिगच्छति
+सोऽहमनुज्ञातो भवता इच्छामीष्टं ते गुर्वर्थमुपहर्तुमिति
+तेनैवमुक्त उपाध्यायः प्रत्युवाच
+वत्सोत्तङ्क उष्यतां तावदिति
+स कदाचित्तमुपाध्यायमाहोत्तङ्कः
+आज्ञापयतु भवान्
+किं ते प्रियमुपहरामि गुर्वर्थमिति
+तमुपाध्यायः प्रत्युवाच
+वत्सोत्तङ्क बहुशो मां चोदयसि गुर्वर्थमुपहरेयमिति
+तद्गच्छ
+एनां प्रविश्योपाध्यायिनीं पृच्छ किमुपहरामीति
+एषा यद्ब्रवीति तदुपहरस्वेति
+स एवमुक्त उपाध्यायेनोपाध्यायिनीमपृच्छत्
+भवत्युपाध्यायेनास्म्यनुज्ञातो गृहं गन्तुम्
+तदिच्छामीष्टं ते गुर्वर्थमुपहृत्यानृणो गन्तुम्
+तदाज्ञापयतु भवती
+किमुपहरामि गुर्वर्थमिति
+सैवमुक्तोपाध्यायिन्युत्तङ्कं प्रत्युवाच
+गच्छ पौष्यं राजानम्
+भिक्षस्व तस्य क्षत्रियया पिनद्धे कुण्डले
+ते आनयस्व
+इतश्चतुर्थेऽहनि पुण्यकं भविता
+ताभ्यामाबद्धाभ्यां ब्राह्मणान्परिवेष्टुमिच्छामि
+शोभमाना यथा ताभ्यां कुण्डलाभ्यां तस्मिन्नहनि संपादयस्व
+श्रेयो हि ते स्यात्क्षणं कुर्वत इति
+स एवमुक्त उपाध्यायिन्या प्रातिष्ठतोत्तङ्कः
+स पथि गच्छन्नपश्यदृषभमतिप्रमाणं तमधिरूढं च पुरुषमतिप्रमाणमेव
+स पुरुष उत्तङ्कमभ्यभाषत
+उत्तङ्कैतत्पुरीषमस्य ऋषभस्य भक्षयस्वेति
+स एवमुक्तो नैच्छत्
+तमाह पुरुषो भूयः
+भक्षयस्वोत्तङ्क
+मा विचारय
+उपाध्यायेनापि ते भक्षितं पूर्वमिति
+स एवमुक्तो बाढमित्युक्त्वा तदा तदृषभस्य पुरीषं मूत्रं च भक्षयित्वोत्तङ्कः प्रतस्थे यत्र स क्षत्रियः पौष्यः
+तमुपेत्यापश्यदुत्तङ्क आसीनम्
+स तमुपेत्याशीर्भिरभिनन्द्योवाच
+अर्थी भवन्तमुपगतोऽस्मीति
+स एनमभिवाद्योवाच
+भगवन्पौष्यः खल्वहम्
+किं करवाणीति
+तमुवाचोत्तङ्कः
+गुर्वर्थे कुण्डलाभ्यामर्थ्यागतोऽस्मीति ये ते क्षत्रियया पिनद्धे कुण्डले ते भवान्दातुमर्हतीति
+तं पौष्यः प्रत्युवाच
+प्रविश्यान्तःपुरं क्षत्रिया याच्यतामिति
+स तेनैवमुक्तः प्रविश्यान्तःपुरं ���्षत्रियां नापश्यत्
+स पौष्यं पुनरुवाच
+न युक्तं भवता वयमनृतेनोपचरितुम्
+न हि ते क्षत्रियान्तःपुरे संनिहिता
+नैनां पश्यामीति
+स एवमुक्तः पौष्यस्तं प्रत्युवाच
+संप्रति भवानुच्छिष्टः
+स्मर तावत्
+न हि सा क्षत्रिया उच्छिष्टेनाशुचिना वा शक्या द्रष्टुम्
+पतिव्रतात्वादेषा नाशुचेर्दर्शनमुपैतीति
+अथैवमुक्त उत्तङ्कः स्मृत्वोवाच
+अस्ति खलु मयोच्छिष्टेनोपस्पृष्टं शीघ्रं गच्छता चेति
+तं पौष्यः प्रत्युवाच
+एतत्तदेवं हि
+न गच्छतोपस्पृष्टं भवति न स्थितेनेति
+अथोत्तङ्कस्तथेत्युक्त्वा प्राङ्मुख उपविश्य सुप्रक्षालितपाणिपादवदनोऽशब्दाभिर्हृदयंगमाभिरद्भिरुपस्पृश्य त्रिः पीत्वा द्विः परिमृज्य खान्यद्भिरुपस्पृश्यान्तःपुरं प्रविश्य तां क्षत्रियामपश्यत्
+सा च दृष्ट्वैवोत्तङ्कमभ्युत्थायाभिवाद्योवाच
+स्वागतं ते भगवन्
+आज्ञापय किं करवाणीति
+स तामुवाच
+एते कुण्डले गुर्वर्थं मे भिक्षिते दातुमर्हसीति
+सा प्रीता तेन तस्य सद्भावेन पात्रमयमनतिक्रमणीयश्चेति मत्वा ते कुण्डले अवमुच्यास्मै प्रायच्छत्
+आह चैनम्
+एते कुण्डले तक्षको नागराजः प्रार्थयति
+अप्रमत्तो नेतुमर्हसीति
+स एवमुक्तस्तां क्षत्रियां प्रत्युवाच
+भवति सुनिर्वृता भव
+न मां शक्तस्तक्षको नागराजो धर्षयितुमिति
+स एवमुक्त्वा तां क्षत्रियामामन्त्र्य पौष्यसकाशमागच्छत्
+स तं दृष्ट्वोवाच
+भोः पौष्य प्रीतोऽस्मीति
+तं पौष्यः प्रत्युवाच
+भगवंश्चिरस्य पात्रमासाद्यते
+भवांश्च गुणवानतिथिः
+तत्करिष्ये श्राद्धम्
+क्षणः क्रियतामिति
+तमुत्तङ्कः प्रत्युवाच
+कृतक्षण एवास्मि
+शीघ्रमिच्छामि यथोपपन्नमन्नमुपहृतं भवतेति
+स तथेत्युक्त्वा यथोपपन्नेनान्नेनैनं भोजयामास
+अथोत्तङ्कः शीतमन्नं सकेशं दृष्ट्वा अशुच्येतदिति मत्वा पौष्यमुवाच
+यस्मान्मे अशुच्यन्नं ददासि तस्मदन्धो भविष्यसीति
+तं पौष्यः प्रत्युवाच
+यस्मात्त्वमप्यदुष्टमन्नं दूषयसि तस्मादनपत्यो भविष्यसीति
+सोऽथ पौष्यस्तस्याशुचिभावमन्नस्यागमयामास
+अथ तदन्नं मुक्तकेश्या स्त्रियोपहृतं सकेशमशुचि मत्वोत्तङ्कं प्रसादयामास
+भगवन्नज्ञानादेतदन्नं सकेशमुपहृतं शीतं च
+तत्क्षामये भवन्तम्
+न भवेयमन्ध इति
+तमुत्तङ्कः प्रत्युवाच
+न मृषा ब्रवीमि
+भूत्वा त्वमन्धो नचिरादनन्धो भविष्यसीति
+ममापि शापो न भवेद्भवता दत्त इति
+तं पौष्यः प्रत्युवाच
+नाहं शक्तः शापं प्रत्यादातुम्
+न हि मे मन्युरद्याप्युपशमं गच्छति
+किं चैतद्भवता न ज्ञायते यथा
+नावनीतं हृदयं ब्राह्मणस्य; वाचि क्षुरो निहितस्तीक्ष्णधारः
+विपरीतमेतदुभयं क्षत्रियस्य; वाङ्नावनीती हृदयं तीक्ष्णधारम्
+इति
+तदेवं गते न शक्तोऽहं तीक्ष्णहृदयत्वात्तं शापमन्यथा कर्तुम्
+गम्यतामिति
+तमुत्तङ्कः प्रत्युवाच
+भवताहमन्नस्याशुचिभावमागमय्य प्रत्यनुनीतः
+प्राक्च तेऽभिहितम्
+यस्माददुष्टमन्नं दूषयसि तस्मादनपत्यो भविष्यसीति
+दुष्टे चान्ने नैष मम शापो भविष्यतीति
+साधयामस्तावदित्युक्त्वा प्रातिष्ठतोत्तङ्कस्ते कुण्डले गृहीत्वा
+सोऽपश्यत्पथि नग्नं श्रमणमागच्छन्तं मुहुर्मुहुर्दृश्यमानमदृश्यमानं च
+अथोत्तङ्कस्ते कुण्डले भूमौ निक्षिप्योदकार्थं प्रचक्रमे
+एतस्मिन्नन्तरे स श्रमणस्त्वरमाण उपसृत्य ते कुण्डले गृहीत्वा प्राद्रवत्
+तमुत्तङ्कोऽभिसृत्य जग्राह
+स तद्रूपं विहाय तक्षकरूपं कृत्वा सहसा धरण्यां विवृतं महाबिलं विवेश
+प्रविश्य च नागलोकं स्वभवनमगच्छत्
+तमुत्तङ्कोऽन्वाविवेश तेनैव बिलेन
+प्रविश्य च नागानस्तुवदेभिः श्लोकैः
+य ऐरावतराजानः सर्पाः समितिशोभनाः
+वर्षन्त इव जीमूताः सविद्युत्पवनेरिताः
+सुरूपाश्च विरूपाश्च तथा कल्माषकुण्डलाः
+आदित्यवन्नाकपृष्ठे रेजुरैरावतोद्भवाः
+बहूनि नागवर्त्मानि गङ्गायास्तीर उत्तरे
+इच्छेत्कोऽर्कांशुसेनायां चर्तुमैरावतं विना
+शतान्यशीतिरष्टौ च सहस्राणि च विंशतिः
+सर्पाणां प्रग्रहा यान्ति धृतराष्ट्रो यदेजति
+ये चैनमुपसर्पन्ति ये च दूरं परं गताः
+अहमैरावतज्येष्ठभ्रातृभ्योऽकरवं नमः
+यस्य वासः कुरुक्षेत्रे खाण्डवे चाभवत्सदा
+तं काद्रवेयमस्तौषं कुण्डलार्थाय तक्षकम्
+तक्षकश्चाश्वसेनश्च नित्यं सहचरावुभौ
+कुरुक्षेत्रे निवसतां नदीमिक्षुमतीमनु
+जघन्यजस्तक्षकस्य श्रुतसेनेति यः श्रुतः
+अवसद्यो महद्द्युम्नि प्रार्थयन्नागमुख्यताम्
+करवाणि सदा चाहं नमस्तस्मै महात्मने
+एवं स्तुवन्नपि नागान्यदा ते कुण्डले नालभदथापश्यत्स्त्रियौ तन्त्रे अधिरोप्य पटं वयन्त्यौ
+तस्मिंश्च तन्त्रे कृष्णाः सिताश्च तन्तवः
+चक्रं चापश्यत्षड्भिः कुमारैः परिवर्त्यमानम्
+पुरुषं चापश्यद्दर्शनीयम्
+स तान्सर्वांस्तुष्टाव एभिर्मन्त्रवादश्लोकैः
+त्रीण्यर्पितान्यत्र शतानि मध्ये; षष्टिश्च नित्यं चरति ध्रुवेऽस्मिन्
+चक्रे चतुर्विंशतिपर्वयोगे; षड्यत्कुमाराः परिवर्तयन्ति
+तन्त्रं चेदं विश्वरूपं युवत्यौ; वयतस्तन्तून्सततं वर्तयन्त्यौ
+कृष्णान्सितांश्चैव विवर्तयन्त्यौ; भूतान्यजस्रं भुवनानि चैव
+वज्रस्य भर्ता भुवनस्य गोप्ता; वृत्रस्य हन्ता नमुचेर्निहन्ता
+कृष्णे वसानो वसने महात्मा; सत्यानृते यो विविनक्ति लोके
+यो वाजिनं गर्भमपां पुराणं; वैश्वानरं वाहनमभ्युपेतः
+नमः सदास्मै जगदीश्वराय; लोकत्रयेशाय पुरंदराय
+ततः स एनं पुरुषः प्राह
+प्रीतोऽस्मि तेऽहमनेन स्तोत्रेण
+किं ते प्रियं करवाणीति
+स तमुवाच
+नागा मे वशमीयुरिति
+स एनं पुरुषः पुनरुवाच
+एतमश्वमपाने धमस्वेति
+स तमश्वमपानेऽधमत्
+अथाश्वाद्धम्यमानात्सर्वस्रोतोभ्यः सधूमा अर्चिषोऽग्नेर्निष्पेतुः
+ताभिर्नागलोको धूपितः
+अथ ससंभ्रमस्तक्षकोऽग्नितेजोभयविषण्णस्ते कुण्डले गृहीत्वा सहसा स्वभवनान्निष्क्रम्योत्तङ्कमुवाच
+एते कुण्डले प्रतिगृह्णातु भवानिति
+स ते प्रतिजग्राहोत्तङ्कः
+कुण्डले प्रतिगृह्याचिन्तयत्
+अद्य तत्पुण्यकमुपाध्यायिन्याः
+दूरं चाहमभ्यागतः
+कथं नु खलु संभावयेयमिति
+तत एनं चिन्तयानमेव स पुरुष उवाच
+उत्तङ्क एनमश्वमधिरोह
+एष त्वां क्षणादेवोपाध्यायकुलं प्रापयिष्यतीति
+स तथेत्युक्त्वा तमश्वमधिरुह्य प्रत्याजगामोपाध्यायकुलम्
+उपाध्यायिनी च स्नाता केशानावपयन्त्युपविष्टोत्तङ्को नागच्छतीति शापायास्य मनो दधे
+अथोत्तङ्कः प्रविश्य उपाध्यायिनीमभ्यवादयत्
+ते चास्यै कुण्डले प्रायच्छत्
+सा चैनं प्रत्युवाच
+उत्तङ्क देशे कालेऽभ्यागतः
+स्वागतं ते वत्स
+मनागसि मया न शप्तः
+श्रेयस्तवोपस्थितम्
+सिद्धिमाप्नुहीति
+अथोत्तङ्क उपाध्यायमभ्यवादयत्
+तमुपाध्यायः प्रत्युवाच
+वत्सोत्तङ्क स्वागतं ते
+किं चिरं कृतमिति
+तमुत्तङ्क उपाध्यायं प्रत्युवाच
+भोस्तक्षकेण नागराजेन विघ्नः कृतोऽस्मिन्कर्मणि
+तेनास्मि नागलोकं नीतः
+तत्र च मया दृष्टे स्त्रियौ तन्त्रेऽधिरोप्य पटं वयन्त्यौ
+तस्मिंश्च तन्त्रे कृष्णाः सिताश्च तन्तवः
+किं तत्
+तत्र च मया चक्रं दृष्टं द्वादशारम्
+षट्चैनं कुमाराः परिवर्तयन्ति
+तदपि किम्
+पुरुषश्चापि मया दृष्���ः
+स पुनः कः
+अश्वश्चातिप्रमाणयुक्तः
+स चापि कः
+पथि गच्छता मया ऋषभो दृष्टः
+तं च पुरुषोऽधिरूढः
+तेनास्मि सोपचारमुक्तः
+उत्तङ्कास्य ऋषभस्य पुरीषं भक्षय
+उपाध्यायेनापि ते भक्षितमिति
+ततस्तद्वचनान्मया तदृषभस्य पुरीषमुपयुक्तम्
+तदिच्छामि भवतोपदिष्टं किं तदिति
+तेनैवमुक्त उपाध्यायः प्रत्युवाच
+ये ते स्त्रियौ धाता विधाता च
+ये च ते कृष्णाः सिताश्च तन्तवस्ते रात्र्यहनी
+यदपि तच्चक्रं द्वादशारं षट्कुमाराः परिवर्तयन्ति ते ऋतवः षट्संवत्सरश्चक्रम्
+यः पुरुषः स पर्जन्यः
+योऽश्वः सोऽग्निः
+य ऋषभस्त्वया पथि गच्छता दृष्टः स ऐरावतो नागराजः
+यश्चैनमधिरूढः स इन्द्रः
+यदपि ते पुरीषं भक्षितं तस्य ऋषभस्य तदमृतम्
+तेन खल्वसि न व्यापन्नस्तस्मिन्नागभवने
+स चापि मम सखा इन्द्रः
+तदनुग्रहात्कुण्डले गृहीत्वा पुनरभ्यागतोऽसि
+तत्सौम्य गम्यताम्
+अनुजाने भवन्तम्
+श्रेयोऽवाप्स्यसीति
+स उपाध्यायेनानुज्ञात उत्तङ्कः क्रुद्धस्तक्षकस्य प्रतिचिकीर्षमाणो हास्तिनपुरं प्रतस्थे
+स हास्तिनपुरं प्राप्य नचिराद्द्विजसत्तमः
+समागच्छत राजानमुत्तङ्को जनमेजयम्
+पुरा तक्षशिलातस्तं निवृत्तमपराजितम्
+सम्यग्विजयिनं दृष्ट्वा समन्तान्मन्त्रिभिर्वृतम्
+तस्मै जयाशिषः पूर्वं यथान्यायं प्रयुज्य सः
+उवाचैनं वचः काले शब्दसंपन्नया गिरा
+अन्यस्मिन्करणीये त्वं कार्ये पार्थिवसत्तम
+बाल्यादिवान्यदेव त्वं कुरुषे नृपसत्तम
+एवमुक्तस्तु विप्रेण स राजा प्रत्युवाच ह
+जनमेजयः प्रसन्नात्मा सम्यक्संपूज्य तं मुनिम्
+आसां प्रजानां परिपालनेन; स्वं क्षत्रधर्मं परिपालयामि
+प्रब्रूहि वा किं क्रियतां द्विजेन्द्र; शुश्रूषुरस्म्यद्य वचस्त्वदीयम्
+स एवमुक्तस्तु नृपोत्तमेन; द्विजोत्तमः पुण्यकृतां वरिष्ठः
+उवाच राजानमदीनसत्त्वं; स्वमेव कार्यं नृपतेश्च यत्तत्
+तक्षकेण नरेन्द्रेन्द्र येन ते हिंसितः पिता
+तस्मै प्रतिकुरुष्व त्वं पन्नगाय दुरात्मने
+कार्यकालं च मन्येऽहं विधिदृष्टस्य कर्मणः
+तद्गच्छापचितिं राजन्पितुस्तस्य महात्मनः
+तेन ह्यनपराधी स दष्टो दुष्टान्तरात्मना
+पञ्चत्वमगमद्राजा वज्राहत इव द्रुमः
+बलदर्पसमुत्सिक्तस्तक्षकः पन्नगाधमः
+अकार्यं कृतवान्पापो योऽदशत्पितरं तव
+राजर्षिवंशगोप्तारममरप्रतिमं नृपम्
+जघान काश्यपं ���ैव न्यवर्तयत पापकृत्
+दग्धुमर्हसि तं पापं ज्वलिते हव्यवाहने
+सर्पसत्रे महाराज त्वयि तद्धि विधीयते
+एवं पितुश्चापचितिं गतवांस्त्वं भविष्यसि
+मम प्रियं च सुमहत्कृतं राजन्भविष्यति
+कर्मणः पृथिवीपाल मम येन दुरात्मना
+विघ्नः कृतो महाराज गुर्वर्थं चरतोऽनघ
+एतच्छ्रुत्वा तु नृपतिस्तक्षकस्य चुकोप ह
+उत्तङ्कवाक्यहविषा दीप्तोऽग्निर्हविषा यथा
+अपृच्छच्च तदा राजा मन्त्रिणः स्वान्सुदुःखितः
+उत्तङ्कस्यैव सांनिध्ये पितुः स्वर्गगतिं प्रति
+तदैव हि स राजेन्द्रो दुःखशोकाप्लुतोऽभवत्
+यदैव पितरं वृत्तमुत्तङ्कादशृणोत्तदा
+लोमहर्षणपुत्र उग्रश्रवाः सूतः पौराणिको नैमिषारण्ये शौनकस्य कुलपतेर्द्वादशवार्षिके सत्रे ऋषीनभ्यागतानुपतस्थे
+पौराणिकः पुराणे कृतश्रमः स तान्कृताञ्जलिरुवाच
+किं भवन्तः श्रोतुमिच्छन्ति
+किमहं ब्रुवाणीति
+तमृषय ऊचुः
+परमं लोमहर्षणे प्रक्ष्यामस्त्वां वक्ष्यसि च नः शुश्रूषतां कथायोगम्
+तद्भगवांस्तु तावच्छौनकोऽग्निशरणमध्यास्ते
+योऽसौ दिव्याः कथा वेद देवतासुरसंकथाः
+मनुष्योरगगन्धर्वकथा वेद च सर्वशः
+स चाप्यस्मिन्मखे सौते विद्वान्कुलपतिर्द्विजः
+दक्षो धृतव्रतो धीमाञ्शास्त्रे चारण्यके गुरुः
+सत्यवादी शमपरस्तपस्वी नियतव्रतः
+सर्वेषामेव नो मान्यः स तावत्प्रतिपाल्यताम्
+तस्मिन्नध्यासति गुरावासनं परमार्चितम्
+ततो वक्ष्यसि यत्त्वां स प्रक्ष्यति द्विजसत्तमः
+सूत उवाच
+एवमस्तु गुरौ तस्मिन्नुपविष्टे महात्मनि
+तेन पृष्टः कथाः पुण्या वक्ष्यामि विविधाश्रयाः
+सोऽथ विप्रर्षभः कार्यं कृत्वा सर्वं यथाक्रमम्
+देवान्वाग्भिः पितॄनद्भिस्तर्पयित्वाजगाम ह
+यत्र ब्रह्मर्षयः सिद्धास्त आसीना यतव्रताः
+यज्ञायतनमाश्रित्य सूतपुत्रपुरःसराः
+ऋत्विक्ष्वथ सदस्येषु स वै गृहपतिस्ततः
+उपविष्टेषूपविष्टः शौनकोऽथाब्रवीदिदम्
+शौनक उवाच
+पुराणमखिलं तात पिता तेऽधीतवान्पुरा
+कच्चित्त्वमपि तत्सर्वमधीषे लोमहर्षणे
+पुराणे हि कथा दिव्या आदिवंशाश्च धीमताम्
+कथ्यन्ते ताः पुरास्माभिः श्रुताः पूर्वं पितुस्तव
+तत्र वंशमहं पूर्वं श्रोतुमिच्छामि भार्गवम्
+कथयस्व कथामेतां कल्याः स्म श्रवणे तव
+सूत उवाच
+यदधीतं पुरा सम्यग्द्विजश्रेष्ठ महात्मभिः
+वैशंपायनविप्राद्यैस्तैश्चापि कथितं पुरा
+यदधीतं च पित्रा मे सम्यक्चैव ततो मया
+तत्तावच्छृणु यो देवैः सेन्द्रैः साग्निमरुद्गणैः
+पूजितः प्रवरो वंशो भृगूणां भृगुनन्दन
+इमं वंशमहं ब्रह्मन्भार्गवं ते महामुने
+निगदामि कथायुक्तं पुराणाश्रयसंयुतम्
+भृगोः सुदयितः पुत्रश्च्यवनो नाम भार्गवः
+च्यवनस्यापि दायादः प्रमतिर्नाम धार्मिकः
+प्रमतेरप्यभूत्पुत्रो घृताच्यां रुरुरित्युत
+रुरोरपि सुतो जज्ञे शुनको वेदपारगः
+प्रमद्वरायां धर्मात्मा तव पूर्वपितामहात्
+तपस्वी च यशस्वी च श्रुतवान्ब्रह्मवित्तमः
+धर्मिष्ठः सत्यवादी च नियतो नियतेन्द्रियः
+शौनक उवाच
+सूतपुत्र यथा तस्य भार्गवस्य महात्मनः
+च्यवनत्वं परिख्यातं तन्ममाचक्ष्व पृच्छतः
+सूत उवाच
+भृगोः सुदयिता भार्या पुलोमेत्यभिविश्रुता
+तस्यां गर्भः समभवद्भृगोर्वीर्यसमुद्भवः
+तस्मिन्गर्भे संभृतेऽथ पुलोमायां भृगूद्वह
+समये समशीलिन्यां धर्मपत्न्यां यशस्विनः
+अभिषेकाय निष्क्रान्ते भृगौ धर्मभृतां वरे
+आश्रमं तस्य रक्षोऽथ पुलोमाभ्याजगाम ह
+तं प्रविश्याश्रमं दृष्ट्वा भृगोर्भार्यामनिन्दिताम्
+हृच्छयेन समाविष्टो विचेताः समपद्यत
+अभ्यागतं तु तद्रक्षः पुलोमा चारुदर्शना
+न्यमन्त्रयत वन्येन फलमूलादिना तदा
+तां तु रक्षस्ततो ब्रह्मन्हृच्छयेनाभिपीडितम्
+दृष्ट्वा हृष्टमभूत्तत्र जिहीर्षुस्तामनिन्दिताम्
+अथाग्निशरणेऽपश्यज्ज्वलितं जातवेदसम्
+तमपृच्छत्ततो रक्षः पावकं ज्वलितं तदा
+शंस मे कस्य भार्येयमग्ने पृष्ट ऋतेन वै
+सत्यस्त्वमसि सत्यं मे वद पावक पृच्छते
+मया हीयं पूर्ववृता भार्यार्थे वरवर्णिनी
+पश्चात्त्विमां पिता प्रादाद्भृगवेऽनृतकारिणे
+सेयं यदि वरारोहा भृगोर्भार्या रहोगता
+तथा सत्यं समाख्याहि जिहीर्षाम्याश्रमादिमाम्
+मन्युर्हि हृदयं मेऽद्य प्रदहन्निव तिष्ठति
+मत्पूर्वभार्यां यदिमां भृगुः प्राप सुमध्यमाम्
+तद्रक्ष एवमामन्त्र्य ज्वलितं जातवेदसम्
+शङ्कमानो भृगोर्भार्यां पुनः पुनरपृच्छत
+त्वमग्ने सर्वभूतानामन्तश्चरसि नित्यदा
+साक्षिवत्पुण्यपापेषु सत्यं ब्रूहि कवे वचः
+मत्पूर्वभार्यापहृता भृगुणानृतकारिणा
+सेयं यदि तथा मे त्वं सत्यमाख्यातुमर्हसि
+श्रुत्वा त्वत्तो भृगोर्भार्यां हरिष्याम्यहमाश्रमात्
+जातवेदः पश्यतस्ते वद सत्यां गिरं मम
+तस्य तद्वचनं श्रुत्वा सप्त��र्चिर्दुःखितो भृशम्
+भीतोऽनृताच्च शापाच्च भृगोरित्यब्रवीच्छनैः
+सूत उवाच
+अग्नेरथ वचः श्रुत्वा तद्रक्षः प्रजहार ताम्
+ब्रह्मन्वराहरूपेण मनोमारुतरंहसा
+ततः स गर्भो निवसन्कुक्षौ भृगुकुलोद्वह
+रोषान्मातुश्च्युतः कुक्षेश्च्यवनस्तेन सोऽभवत्
+तं दृष्ट्वा मातुरुदराच्च्युतमादित्यवर्चसम्
+तद्रक्षो भस्मसाद्भूतं पपात परिमुच्य ताम्
+सा तमादाय सुश्रोणी ससार भृगुनन्दनम्
+च्यवनं भार्गवं ब्रह्मन्पुलोमा दुःखमूर्च्छिता
+तां ददर्श स्वयं ब्रह्मा सर्वलोकपितामहः
+रुदतीं बाष्पपूर्णाक्षीं भृगोर्भार्यामनिन्दिताम्
+सान्त्वयामास भगवान्वधूं ब्रह्मा पितामहः
+अश्रुबिन्दूद्भवा तस्याः प्रावर्तत महानदी
+अनुवर्तती सृतिं तस्या भृगोः पत्न्या यशस्विनः
+तस्या मार्गं सृतवतीं दृष्ट्वा तु सरितं तदा
+नाम तस्यास्तदा नद्याश्चक्रे लोकपितामहः
+वधूसरेति भगवांश्च्यवनस्याश्रमं प्रति
+स एवं च्यवनो जज्ञे भृगोः पुत्रः प्रतापवान्
+तं ददर्श पिता तत्र च्यवनं तां च भामिनीम्
+स पुलोमां ततो भार्यां पप्रच्छ कुपितो भृगुः
+केनासि रक्षसे तस्मै कथितेह जिहीर्षवे
+न हि त्वां वेद तद्रक्षो मद्भार्यां चारुहासिनीम्
+तत्त्वमाख्याहि तं ह्यद्य शप्तुमिच्छाम्यहं रुषा
+बिभेति को न शापान्मे कस्य चायं व्यतिक्रमः
+पुलोमोवाच
+अग्निना भगवंस्तस्मै रक्षसेऽहं निवेदिता
+ततो मामनयद्रक्षः क्रोशन्तीं कुररीमिव
+साहं तव सुतस्यास्य तेजसा परिमोक्षिता
+भस्मीभूतं च तद्रक्षो मामुत्सृज्य पपात वै
+सूत उवाच
+इति श्रुत्वा पुलोमाया भृगुः परममन्युमान्
+शशापाग्निमभिक्रुद्धः सर्वभक्षो भविष्यसि
+सूत उवाच
+शप्तस्तु भृगुणा वह्निः क्रुद्धो वाक्यमथाब्रवीत्
+किमिदं साहसं ब्रह्मन्कृतवानसि सांप्रतम्
+धर्मे प्रयतमानस्य सत्यं च वदतः समम्
+पृष्टो यदब्रुवं सत्यं व्यभिचारोऽत्र को मम
+पृष्टो हि साक्षी यः साक्ष्यं जानमानोऽन्यथा वदेत्
+स पूर्वानात्मनः सप्त कुले हन्यात्तथा परान्
+यश्च कार्यार्थतत्त्वज्ञो जानमानो न भाषते
+सोऽपि तेनैव पापेन लिप्यते नात्र संशयः
+शक्तोऽहमपि शप्तुं त्वां मान्यास्तु ब्राह्मणा मम
+जानतोऽपि च ते व्यक्तं कथयिष्ये निबोध तत्
+योगेन बहुधात्मानं कृत्वा तिष्ठामि मूर्तिषु
+अग्निहोत्रेषु सत्रेषु क्रियास्वथ मखेषु च
+वेदोक्तेन विधानेन मयि यद्धूयते हविः
+देवताः पितरश्चैव तेन तृप्ता भवन्ति वै
+आपो देवगणाः सर्वे आपः पितृगणास्तथा
+दर्शश्च पौर्णमासश्च देवानां पितृभिः सह
+देवताः पितरस्तस्मात्पितरश्चापि देवताः
+एकीभूताश्च पूज्यन्ते पृथक्त्वेन च पर्वसु
+देवताः पितरश्चैव जुह्वते मयि यत्सदा
+त्रिदशानां पितॄणां च मुखमेवमहं स्मृतः
+अमावास्यां च पितरः पौर्णमास्यां च देवताः
+मन्मुखेनैव हूयन्ते भुञ्जते च हुतं हविः
+सर्वभक्षः कथं तेषां भविष्यामि मुखं त्वहम्
+चिन्तयित्वा ततो वह्निश्चक्रे संहारमात्मनः
+द्विजानामग्निहोत्रेषु यज्ञसत्रक्रियासु च
+निरोंकारवषट्काराः स्वधास्वाहाविवर्जिताः
+विनाग्निना प्रजाः सर्वास्तत आसन्सुदुःखिताः
+अथर्षयः समुद्विग्ना देवान्गत्वाब्रुवन्वचः
+अग्निनाशात्क्रियाभ्रंशाद्भ्रान्ता लोकास्त्रयोऽनघाः
+विधध्वमत्र यत्कार्यं न स्यात्कालात्ययो यथा
+अथर्षयश्च देवाश्च ब्रह्माणमुपगम्य तु
+अग्नेरावेदयञ्शापं क्रियासंहारमेव च
+भृगुणा वै महाभाग शप्तोऽग्निः कारणान्तरे
+कथं देवमुखो भूत्वा यज्ञभागाग्रभुक्तथा
+हुतभुक्सर्वलोकेषु सर्वभक्षत्वमेष्यति
+श्रुत्वा तु तद्वचस्तेषामग्निमाहूय लोककृत्
+उवाच वचनं श्लक्ष्णं भूतभावनमव्ययम्
+लोकानामिह सर्वेषां त्वं कर्ता चान्त एव च
+त्वं धारयसि लोकांस्त्रीन्क्रियाणां च प्रवर्तकः
+स तथा कुरु लोकेश नोच्छिद्येरन्क्रिया यथा
+कस्मादेवं विमूढस्त्वमीश्वरः सन्हुताशनः
+त्वं पवित्रं यदा लोके सर्वभूतगतश्च ह
+न त्वं सर्वशरीरेण सर्वभक्षत्वमेष्यसि
+उपादानेऽर्चिषो यास्ते सर्वं धक्ष्यन्ति ताः शिखिन्
+यथा सूर्यांशुभिः स्पृष्टं सर्वं शुचि विभाव्यते
+तथा त्वदर्चिर्निर्दग्धं सर्वं शुचि भविष्यति
+तदग्ने त्वं महत्तेजः स्वप्रभावाद्विनिर्गतम्
+स्वतेजसैव तं शापं कुरु सत्यमृषेर्विभो
+देवानां चात्मनो भागं गृहाण त्वं मुखे हुतम्
+एवमस्त्विति तं वह्निः प्रत्युवाच पितामहम्
+जगाम शासनं कर्तुं देवस्य परमेष्ठिनः
+देवर्षयश्च मुदितास्ततो जग्मुर्यथागतम्
+ऋषयश्च यथापूर्वं क्रियाः सर्वाः प्रचक्रिरे
+दिवि देवा मुमुदिरे भूतसंघाश्च लौकिकाः
+अग्निश्च परमां प्रीतिमवाप हतकल्मषः
+एवमेष पुरावृत्त इतिहासोऽग्निशापजः
+पुलोमस्य विनाशश्च च्यवनस्य च संभवः
+सूत उवाच
+स चापि च्यवनो ब्रह्मन्भार्गवोऽजनयत्सुतम्
+सुकन्यायां महात्मानं प्रमतिं दीप्ततेजसम्
+प्रमतिस्तु रुरुं नाम घृताच्यां समजीजनत्
+रुरुः प्रमद्वरायां तु शुनकं समजीजनत्
+तस्य ब्रह्मन्रुरोः सर्वं चरितं भूरितेजसः
+विस्तरेण प्रवक्ष्यामि तच्छृणु त्वमशेषतः
+ऋषिरासीन्महान्पूर्वं तपोविद्यासमन्वितः
+स्थूलकेश इति ख्यातः सर्वभूतहिते रतः
+एतस्मिन्नेव काले तु मेनकायां प्रजज्ञिवान्
+गन्धर्वराजो विप्रर्षे विश्वावसुरिति श्रुतः
+अथाप्सरा मेनका सा तं गर्भं भृगुनन्दन
+उत्ससर्ज यथाकालं स्थूलकेशाश्रमं प्रति
+उत्सृज्य चैव तं गर्भं नद्यास्तीरे जगाम ह
+कन्याममरगर्भाभां ज्वलन्तीमिव च श्रिया
+तां ददर्श समुत्सृष्टां नदीतीरे महानृषिः
+स्थूलकेशः स तेजस्वी विजने बन्धुवर्जिताम्
+स तां दृष्ट्वा तदा कन्यां स्थूलकेशो द्विजोत्तमः
+जग्राहाथ मुनिश्रेष्ठः कृपाविष्टः पुपोष च
+ववृधे सा वरारोहा तस्याश्रमपदे शुभा
+प्रमदाभ्यो वरा सा तु सर्वरूपगुणान्विता
+ततः प्रमद्वरेत्यस्या नाम चक्रे महानृषिः
+तामाश्रमपदे तस्य रुरुर्दृष्ट्वा प्रमद्वराम्
+बभूव किल धर्मात्मा मदनानुगतात्मवान्
+पितरं सखिभिः सोऽथ वाचयामास भार्गवः
+प्रमतिश्चाभ्ययाच्छ्रुत्वा स्थूलकेशं यशस्विनम्
+ततः प्रादात्पिता कन्यां रुरवे तां प्रमद्वराम्
+विवाहं स्थापयित्वाग्रे नक्षत्रे भगदैवते
+ततः कतिपयाहस्य विवाहे समुपस्थिते
+सखीभिः क्रीडती सार्धं सा कन्या वरवर्णिनी
+नापश्यत प्रसुप्तं वै भुजगं तिर्यगायतम्
+पदा चैनं समाक्रामन्मुमूर्षुः कालचोदिता
+स तस्याः संप्रमत्तायाश्चोदितः कालधर्मणा
+विषोपलिप्तान्दशनान्भृशमङ्गे न्यपातयत्
+सा दष्टा सहसा भूमौ पतिता गतचेतना
+व्यसुरप्रेक्षणीयापि प्रेक्षणीयतमाकृतिः
+प्रसुप्तेवाभवच्चापि भुवि सर्पविषार्दिता
+भूयो मनोहरतरा बभूव तनुमध्यमा
+ददर्श तां पिता चैव ते चैवान्ये तपस्विनः
+विचेष्टमानां पतितां भूतले पद्मवर्चसम्
+ततः सर्वे द्विजवराः समाजग्मुः कृपान्विताः
+स्वस्त्यात्रेयो महाजानुः कुशिकः शङ्खमेखलः
+भारद्वाजः कौणकुत्स आर्ष्टिषेणोऽथ गौतमः
+प्रमतिः सह पुत्रेण तथान्ये वनवासिनः
+तां ते कन्यां व्यसुं दृष्ट्वा भुजगस्य विषार्दिताम्
+रुरुदुः कृपयाविष्टा रुरुस्त्वार्तो बहिर्ययौ
+सूत उवाच
+तेषु तत्रोपविष्टेषु ब्राह्मणेषु समन्ततः
+रुरुश्चुक���रोश गहनं वनं गत्वा सुदुःखितः
+शोकेनाभिहतः सोऽथ विलपन्करुणं बहु
+अब्रवीद्वचनं शोचन्प्रियां चिन्त्य प्रमद्वराम्
+शेते सा भुवि तन्वङ्गी मम शोकविवर्धिनी
+बान्धवानां च सर्वेषां किं नु दुःखमतः परम्
+यदि दत्तं तपस्तप्तं गुरवो वा मया यदि
+सम्यगाराधितास्तेन संजीवतु मम प्रिया
+यथा जन्मप्रभृति वै यतात्माहं धृतव्रतः
+प्रमद्वरा तथाद्यैव समुत्तिष्ठतु भामिनी
+देवदूत उवाच
+अभिधत्से ह यद्वाचा रुरो दुःखेन तन्मृषा
+न तु मर्त्यस्य धर्मात्मन्नायुरस्ति गतायुषः
+गतायुरेषा कृपणा गन्धर्वाप्सरसोः सुता
+तस्माच्छोके मनस्तात मा कृथास्त्वं कथंचन
+उपायश्चात्र विहितः पूर्वं देवैर्महात्मभिः
+तं यदीच्छसि कर्तुं त्वं प्राप्स्यसीमां प्रमद्वराम्
+रुरुरुवाच
+क उपायः कृतो देवैर्ब्रूहि तत्त्वेन खेचर
+करिष्ये तं तथा श्रुत्वा त्रातुमर्हति मां भवान्
+देवदूत उवाच
+आयुषोऽर्धं प्रयच्छस्व कन्यायै भृगुनन्दन
+एवमुत्थास्यति रुरो तव भार्या प्रमद्वरा
+रुरुरुवाच
+आयुषोऽर्धं प्रयच्छामि कन्यायै खेचरोत्तम
+शृङ्गाररूपाभरणा उत्तिष्ठतु मम प्रिया
+सूत उवाच
+ततो गन्धर्वराजश्च देवदूतश्च सत्तमौ
+धर्मराजमुपेत्येदं वचनं प्रत्यभाषताम्
+धर्मराजायुषोऽर्धेन रुरोर्भार्या प्रमद्वरा
+समुत्तिष्ठतु कल्याणी मृतैव यदि मन्यसे
+धर्मराज उवाच
+प्रमद्वरा रुरोर्भार्या देवदूत यदीच्छसि
+उत्तिष्ठत्वायुषोऽर्धेन रुरोरेव समन्विता
+सूत उवाच
+एवमुक्ते ततः कन्या सोदतिष्ठत्प्रमद्वरा
+रुरोस्तस्यायुषोऽर्धेन सुप्तेव वरवर्णिनी
+एतद्दृष्टं भविष्ये हि रुरोरुत्तमतेजसः
+आयुषोऽतिप्रवृद्धस्य भार्यार्थेऽर्धं ह्रसत्विति
+तत इष्टेऽहनि तयोः पितरौ चक्रतुर्मुदा
+विवाहं तौ च रेमाते परस्परहितैषिणौ
+स लब्ध्वा दुर्लभां भार्यां पद्मकिञ्जल्कसप्रभाम्
+व्रतं चक्रे विनाशाय जिह्मगानां धृतव्रतः
+स दृष्ट्वा जिह्मगान्सर्वांस्तीव्रकोपसमन्वितः
+अभिहन्ति यथासन्नं गृह्य प्रहरणं सदा
+स कदाचिद्वनं विप्रो रुरुरभ्यागमन्महत्
+शयानं तत्र चापश्यड्डुण्डुभं वयसान्वितम्
+तत उद्यम्य दण्डं स कालदण्डोपमं तदा
+अभ्यघ्नद्रुषितो विप्रस्तमुवाचाथ डुण्डुभः
+नापराध्यामि ते किंचिदहमद्य तपोधन
+संरम्भात्तत्किमर्थं मामभिहंसि रुषान्वितः
+रुरुरुवाच
+मम प्राणसमा भार्या दष्टासीद्भुजगेन ह
+तत्र मे समयो घोर आत्मनोरग वै कृतः
+हन्यां सदैव भुजगं यं यं पश्येयमित्युत
+ततोऽहं त्वां जिघांसामि जीवितेन विमोक्ष्यसे
+डुण्डुभ उवाच
+अन्ये ते भुजगा विप्र ये दशन्तीह मानवान्
+डुण्डुभानहिगन्धेन न त्वं हिंसितुमर्हसि
+एकानर्थान्पृथगर्थानेकदुःखान्पृथक्सुखान्
+डुण्डुभान्धर्मविद्भूत्वा न त्वं हिंसितुमर्हसि
+सूत उवाच
+इति श्रुत्वा वचस्तस्य भुजगस्य रुरुस्तदा
+नावधीद्भयसंविग्न ऋषिं मत्वाथ डुण्डुभम्
+उवाच चैनं भगवान्रुरुः संशमयन्निव
+कामया भुजग ब्रूहि कोऽसीमां विक्रियां गतः
+डुण्डुभ उवाच
+अहं पुरा रुरो नाम्ना ऋषिरासं सहस्रपात्
+सोऽहं शापेन विप्रस्य भुजगत्वमुपागतः
+रुरुरुवाच
+किमर्थं शप्तवान्क्रुद्धो द्विजस्त्वां भुजगोत्तम
+कियन्तं चैव कालं ते वपुरेतद्भविष्यति
+डुण्डुभ उवाच
+सखा बभूव मे पूर्वं खगमो नाम वै द्विजः
+भृशं संशितवाक्तात तपोबलसमन्वितः
+स मया क्रीडता बाल्ये कृत्वा तार्णमथोरगम्
+अग्निहोत्रे प्रसक्तः सन्भीषितः प्रमुमोह वै
+लब्ध्वा च स पुनः संज्ञां मामुवाच तपोधनः
+निर्दहन्निव कोपेन सत्यवाक्संशितव्रतः
+यथावीर्यस्त्वया सर्पः कृतोऽयं मद्बिभीषया
+तथावीर्यो भुजंगस्त्वं मम कोपाद्भविष्यसि
+तस्याहं तपसो वीर्यं जानमानस्तपोधन
+भृशमुद्विग्नहृदयस्तमवोचं वनौकसम्
+प्रयतः संभ्रमाच्चैव प्राञ्जलिः प्रणतः स्थितः
+सखेति हसतेदं ते नर्मार्थं वै कृतं मया
+क्षन्तुमर्हसि मे ब्रह्मञ्शापोऽयं विनिवर्त्यताम्
+सोऽथ मामब्रवीद्दृष्ट्वा भृशमुद्विग्नचेतसम्
+मुहुरुष्णं विनिःश्वस्य सुसंभ्रान्तस्तपोधनः
+नानृतं वै मया प्रोक्तं भवितेदं कथंचन
+यत्तु वक्ष्यामि ते वाक्यं शृणु तन्मे धृतव्रत
+श्रुत्वा च हृदि ते वाक्यमिदमस्तु तपोधन
+उत्पत्स्यति रुरुर्नाम प्रमतेरात्मजः शुचिः
+तं दृष्ट्वा शापमोक्षस्ते भविता नचिरादिव
+स त्वं रुरुरिति ख्यातः प्रमतेरात्मजः शुचिः
+स्वरूपं प्रतिलभ्याहमद्य वक्ष्यामि ते हितम्
+अहिंसा परमो धर्मः सर्वप्राणभृतां स्मृतः
+तस्मात्प्राणभृतः सर्वान्न हिंस्याद्ब्राह्मणः क्वचित्
+ब्राह्मणः सौम्य एवेह जायतेति परा श्रुतिः
+वेदवेदाङ्गवित्तात सर्वभूताभयप्रदः
+अहिंसा सत्यवचनं क्षमा चेति विनिश्चितम्
+ब्राह्मणस्य परो धर्मो वेदानां धरणादपि
+क्षत्रियस्य तु यो धर्मः स नेहेष्यति वै तव
+दण्डधारणमुग्रत्वं प्रजानां परिपालनम्
+तदिदं क्षत्रियस्यासीत्कर्म वै शृणु मे रुरो
+जनमेजयस्य धर्मात्मन्सर्पाणां हिंसनं पुरा
+परित्राणं च भीतानां सर्पाणां ब्राह्मणादपि
+तपोवीर्यबलोपेताद्वेदवेदाङ्गपारगात्
+आस्तीकाद्द्विजमुख्याद्वै सर्पसत्रे द्विजोत्तम
+रुरुरुवाच
+कथं हिंसितवान्सर्पान्क्षत्रियो जनमेजयः
+सर्पा वा हिंसितास्तात किमर्थं द्विजसत्तम
+किमर्थं मोक्षिताश्चैव पन्नगास्तेन शंस मे
+आस्तीकेन तदाचक्ष्व श्रोतुमिच्छाम्यशेषतः
+ऋषिरुवाच
+श्रोष्यसि त्वं रुरो सर्वमास्तीकचरितं महत्
+ब्राह्मणानां कथयतामित्युक्त्वान्तरधीयत
+सूत उवाच
+रुरुश्चापि वनं सर्वं पर्यधावत्समन्ततः
+तमृषिं द्रष्टुमन्विच्छन्संश्रान्तो न्यपतद्भुवि
+लब्धसंज्ञो रुरुश्चायात्तच्चाचख्यौ पितुस्तदा
+पिता चास्य तदाख्यानं पृष्टः सर्वं न्यवेदयत्
+शौनक उवाच
+किमर्थं राजशार्दूलः स राजा जनमेजयः
+सर्पसत्रेण सर्पाणां गतोऽन्तं तद्वदस्व मे
+आस्तीकश्च द्विजश्रेष्ठः किमर्थं जपतां वरः
+मोक्षयामास भुजगान्दीप्तात्तस्माद्धुताशनात्
+कस्य पुत्रः स राजासीत्सर्पसत्रं य आहरत्
+स च द्विजातिप्रवरः कस्य पुत्रो वदस्व मे
+सूत उवाच
+महदाख्यानमास्तीकं यत्रैतत्प्रोच्यते द्विज
+सर्वमेतदशेषेण शृणु मे वदतां वर
+शौनक उवाच
+श्रोतुमिच्छाम्यशेषेण कथामेतां मनोरमाम्
+आस्तीकस्य पुराणस्य ब्राह्मणस्य यशस्विनः
+सूत उवाच
+इतिहासमिमं वृद्धाः पुराणं परिचक्षते
+कृष्णद्वैपायनप्रोक्तं नैमिषारण्यवासिनः
+पूर्वं प्रचोदितः सूतः पिता मे लोमहर्षणः
+शिष्यो व्यासस्य मेधावी ब्राह्मणैरिदमुक्तवान्
+तस्मादहमुपश्रुत्य प्रवक्ष्यामि यथातथम्
+इदमास्तीकमाख्यानं तुभ्यं शौनक पृच्छते
+आस्तीकस्य पिता ह्यासीत्प्रजापतिसमः प्रभुः
+ब्रह्मचारी यताहारस्तपस्युग्रे रतः सदा
+जरत्कारुरिति ख्यात ऊर्ध्वरेता महानृषिः
+यायावराणां धर्मज्ञः प्रवरः संशितव्रतः
+अटमानः कदाचित्स स्वान्ददर्श पितामहान्
+लम्बमानान्महागर्ते पादैरूर्ध्वैरधोमुखान्
+तानब्रवीत्स दृष्ट्वैव जरत्कारुः पितामहान्
+के भवन्तोऽवलम्बन्ते गर्तेऽस्मिन्वा अधोमुखाः
+वीरणस्तम्बके लग्नाः सर्वतः परिभक्षिते
+मूषकेन निगूढेन गर्तेऽस्मिन्नित्यवासिना
+पितर ऊचुः
+यायावरा नाम वयमृषयः संशित��्रताः
+संतानप्रक्षयाद्ब्रह्मन्नधो गच्छाम मेदिनीम्
+अस्माकं संततिस्त्वेको जरत्कारुरिति श्रुतः
+मन्दभाग्योऽल्पभाग्यानां तप एव समास्थितः
+न स पुत्राञ्जनयितुं दारान्मूढश्चिकीर्षति
+तेन लम्बामहे गर्ते संतानप्रक्षयादिह
+अनाथास्तेन नाथेन यथा दुष्कृतिनस्तथा
+कस्त्वं बन्धुरिवास्माकमनुशोचसि सत्तम
+ज्ञातुमिच्छामहे ब्रह्मन्को भवानिह धिष्ठितः
+किमर्थं चैव नः शोच्याननुकम्पितुमर्हसि
+जरत्कारुरुवाच
+मम पूर्वे भवन्तो वै पितरः सपितामहाः
+ब्रूत किं करवाण्यद्य जरत्कारुरहं स्वयम्
+पितर ऊचुः
+यतस्व यत्नवांस्तात संतानाय कुलस्य नः
+आत्मनोऽर्थेऽस्मदर्थे च धर्म इत्येव चाभिभो
+न हि धर्मफलैस्तात न तपोभिः सुसंचितैः
+तां गतिं प्राप्नुवन्तीह पुत्रिणो यां व्रजन्ति ह
+तद्दारग्रहणे यत्नं संतत्यां च मनः कुरु
+पुत्रकास्मन्नियोगात्त्वमेतन्नः परमं हितम्
+जरत्कारुरुवाच
+न दारान्वै करिष्यामि सदा मे भावितं मनः
+भवतां तु हितार्थाय करिष्ये दारसंग्रहम्
+समयेन च कर्ताहमनेन विधिपूर्वकम्
+तथा यद्युपलप्स्यामि करिष्ये नान्यथा त्वहम्
+सनाम्नी या भवित्री मे दित्सिता चैव बन्धुभिः
+भैक्षवत्तामहं कन्यामुपयंस्ये विधानतः
+दरिद्राय हि मे भार्यां को दास्यति विशेषतः
+प्रतिग्रहीष्ये भिक्षां तु यदि कश्चित्प्रदास्यति
+एवं दारक्रियाहेतोः प्रयतिष्ये पितामहाः
+अनेन विधिना शश्वन्न करिष्येऽहमन्यथा
+तत्र चोत्पत्स्यते जन्तुर्भवतां तारणाय वै
+शाश्वतं स्थानमासाद्य मोदन्तां पितरो मम
+सूत उवाच
+ततो निवेशाय तदा स विप्रः संशितव्रतः
+महीं चचार दारार्थी न च दारानविन्दत
+स कदाचिद्वनं गत्वा विप्रः पितृवचः स्मरन्
+चुक्रोश कन्याभिक्षार्थी तिस्रो वाचः शनैरिव
+तं वासुकिः प्रत्यगृह्णादुद्यम्य भगिनीं तदा
+न स तां प्रतिजग्राह न सनाम्नीति चिन्तयन्
+सनाम्नीमुद्यतां भार्यां गृह्णीयामिति तस्य हि
+मनो निविष्टमभवज्जरत्कारोर्महात्मनः
+तमुवाच महाप्राज्ञो जरत्कारुर्महातपाः
+किंनाम्नी भगिनीयं ते ब्रूहि सत्यं भुजंगम
+वासुकिरुवाच
+जरत्कारो जरत्कारुः स्वसेयमनुजा मम
+त्वदर्थं रक्षिता पूर्वं प्रतीच्छेमां द्विजोत्तम
+सूत उवाच
+मात्रा हि भुजगाः शप्ताः पूर्वं ब्रह्मविदां वर
+जनमेजयस्य वो यज्ञे धक्ष्यत्यनिलसारथिः
+तस्य शापस्य शान्त्यर्थं प्रददौ पन्नगोत्तमः
+स्वसारमृषये तस्मै सुव्रताय तपस्विने
+स च तां प्रतिजग्राह विधिदृष्टेन कर्मणा
+आस्तीको नाम पुत्रश्च तस्यां जज्ञे महात्मनः
+तपस्वी च महात्मा च वेदवेदाङ्गपारगः
+समः सर्वस्य लोकस्य पितृमातृभयापहः
+अथ कालस्य महतः पाण्डवेयो नराधिपः
+आजहार महायज्ञं सर्पसत्रमिति श्रुतिः
+तस्मिन्प्रवृत्ते सत्रे तु सर्पाणामन्तकाय वै
+मोचयामास तं शापमास्तीकः सुमहायशाः
+नागांश्च मातुलांश्चैव तथा चान्यान्स बान्धवान्
+पितॄंश्च तारयामास संतत्या तपसा तथा
+व्रतैश्च विविधैर्ब्रह्मन्स्वाध्यायैश्चानृणोऽभवत्
+देवांश्च तर्पयामास यज्ञैर्विविधदक्षिणैः
+ऋषींश्च ब्रह्मचर्येण संतत्या च पितामहान्
+अपहृत्य गुरुं भारं पितॄणां संशितव्रतः
+जरत्कारुर्गतः स्वर्गं सहितः स्वैः पितामहैः
+आस्तीकं च सुतं प्राप्य धर्मं चानुत्तमं मुनिः
+जरत्कारुः सुमहता कालेन स्वर्गमीयिवान्
+एतदाख्यानमास्तीकं यथावत्कीर्तितं मया
+प्रब्रूहि भृगुशार्दूल किं भूयः कथ्यतामिति
+शौनक उवाच
+सौते कथय तामेतां विस्तरेण कथां पुनः
+आस्तीकस्य कवेः साधोः शुश्रूषा परमा हि नः
+मधुरं कथ्यते सौम्य श्लक्ष्णाक्षरपदं त्वया
+प्रीयामहे भृशं तात पितेवेदं प्रभाषसे
+अस्मच्छुश्रूषणे नित्यं पिता हि निरतस्तव
+आचष्टैतद्यथाख्यानं पिता ते त्वं तथा वद
+सूत उवाच
+आयुष्यमिदमाख्यानमास्तीकं कथयामि ते
+यथा श्रुतं कथयतः सकाशाद्वै पितुर्मया
+पुरा देवयुगे ब्रह्मन्प्रजापतिसुते शुभे
+आस्तां भगिन्यौ रूपेण समुपेतेऽद्भुतेऽनघे
+ते भार्ये कश्यपस्यास्तां कद्रूश्च विनता च ह
+प्रादात्ताभ्यां वरं प्रीतः प्रजापतिसमः पतिः
+कश्यपो धर्मपत्नीभ्यां मुदा परमया युतः
+वरातिसर्गं श्रुत्वैव कश्यपादुत्तमं च ते
+हर्षादप्रतिमां प्रीतिं प्रापतुः स्म वरस्त्रियौ
+वव्रे कद्रूः सुतान्नागान्सहस्रं तुल्यतेजसः
+द्वौ पुत्रौ विनता वव्रे कद्रूपुत्राधिकौ बले
+ओजसा तेजसा चैव विक्रमेणाधिकौ सुतौ
+तस्यै भर्ता वरं प्रादादध्यर्धं पुत्रमीप्सितम्
+एवमस्त्विति तं चाह कश्यपं विनता तदा
+कृतकृत्या तु विनता लब्ध्वा वीर्याधिकौ सुतौ
+कद्रूश्च लब्ध्वा पुत्राणां सहस्रं तुल्यतेजसाम्
+धार्यौ प्रयत्नतो गर्भावित्युक्त्वा स महातपाः
+ते भार्ये वरसंहृष्टे कश्यपो वनमाविशत्
+कालेन महता कद्रूरण्डानां दशत���र्दश
+जनयामास विप्रेन्द्र द्वे अण्डे विनता तदा
+तयोरण्डानि निदधुः प्रहृष्टाः परिचारिकाः
+सोपस्वेदेषु भाण्डेषु पञ्च वर्षशतानि च
+ततः पञ्चशते काले कद्रूपुत्रा विनिःसृताः
+अण्डाभ्यां विनतायास्तु मिथुनं न व्यदृश्यत
+ततः पुत्रार्थिणी देवी व्रीडिता सा तपस्विनी
+अण्डं बिभेद विनता तत्र पुत्रमदृक्षत
+पूर्वार्धकायसंपन्नमितरेणाप्रकाशता
+स पुत्रो रोषसंपन्नः शशापैनामिति श्रुतिः
+योऽहमेवं कृतो मातस्त्वया लोभपरीतया
+शरीरेणासमग्रोऽद्य तस्माद्दासी भविष्यसि
+पञ्च वर्षशतान्यस्या यया विस्पर्धसे सह
+एष च त्वां सुतो मातर्दास्यत्वान्मोक्षयिष्यति
+यद्येनमपि मातस्त्वं मामिवाण्डविभेदनात्
+न करिष्यस्यदेहं वा व्यङ्गं वापि तपस्विनम्
+प्रतिपालयितव्यस्ते जन्मकालोऽस्य धीरया
+विशिष्टबलमीप्सन्त्या पञ्चवर्षशतात्परः
+एवं शप्त्वा ततः पुत्रो विनतामन्तरिक्षगः
+अरुणो दृश्यते ब्रह्मन्प्रभातसमये सदा
+गरुडोऽपि यथाकालं जज्ञे पन्नगसूदनः
+स जातमात्रो विनतां परित्यज्य खमाविशत्
+आदास्यन्नात्मनो भोज्यमन्नं विहितमस्य यत्
+विधात्रा भृगुशार्दूल क्षुधितस्य बुभुक्षतः
+सूत उवाच
+एतस्मिन्नेव काले तु भगिन्यौ ते तपोधन
+अपश्यतां समायान्तमुच्चैःश्रवसमन्तिकात्
+यं तं देवगणाः सर्वे हृष्टरूपा अपूजयन्
+मथ्यमानेऽमृते जातमश्वरत्नमनुत्तमम्
+महौघबलमश्वानामुत्तमं जवतां वरम्
+श्रीमन्तमजरं दिव्यं सर्वलक्षणलक्षितम्
+शौनक उवाच
+कथं तदमृतं देवैर्मथितं क्व च शंस मे
+यत्र जज्ञे महावीर्यः सोऽश्वराजो महाद्युतिः
+सूत उवाच
+ज्वलन्तमचलं मेरुं तेजोराशिमनुत्तमम्
+आक्षिपन्तं प्रभां भानोः स्वशृङ्गैः काञ्चनोज्ज्वलैः
+काञ्चनाभरणं चित्रं देवगन्धर्वसेवितम्
+अप्रमेयमनाधृष्यमधर्मबहुलैर्जनैः
+व्यालैराचरितं घोरैर्दिव्यौषधिविदीपितम्
+नाकमावृत्य तिष्ठन्तमुच्छ्रयेण महागिरिम्
+अगम्यं मनसाप्यन्यैर्नदीवृक्षसमन्वितम्
+नानापतगसंघैश्च नादितं सुमनोहरैः
+तस्य पृष्ठमुपारुह्य बहुरत्नाचितं शुभम्
+अनन्तकल्पमुद्विद्धं सुराः सर्वे महौजसः
+ते मन्त्रयितुमारब्धास्तत्रासीना दिवौकसः
+अमृतार्थे समागम्य तपोनियमसंस्थिताः
+तत्र नारायणो देवो ब्रह्माणमिदमब्रवीत्
+चिन्तयत्सु सुरेष्वेवं मन्त्रयत्सु च सर्वशः
+देवैरसुरसंघैश्च मथ्यतां कलशोदधिः
+भविष्यत्यमृतं तत्र मथ्यमाने महोदधौ
+सर्वौषधीः समावाप्य सर्वरत्नानि चैव हि
+मन्थध्वमुदधिं देवा वेत्स्यध्वममृतं ततः
+सूत उवाच
+ततोऽभ्रशिखराकारैर्गिरिशृङ्गैरलंकृतम्
+मन्दरं पर्वतवरं लताजालसमावृतम्
+नानाविहगसंघुष्टं नानादंष्ट्रिसमाकुलम्
+किंनरैरप्सरोभिश्च देवैरपि च सेवितम्
+एकादश सहस्राणि योजनानां समुच्छ्रितम्
+अधो भूमेः सहस्रेषु तावत्स्वेव प्रतिष्ठितम्
+तमुद्धर्तुं न शक्ता वै सर्वे देवगणास्तदा
+विष्णुमासीनमभ्येत्य ब्रह्माणं चेदमब्रुवन्
+भवन्तावत्र कुरुतां बुद्धिं नैःश्रेयसीं पराम्
+मन्दरोद्धरणे यत्नः क्रियतां च हिताय नः
+तथेति चाब्रवीद्विष्णुर्ब्रह्मणा सह भार्गव
+ततोऽनन्तः समुत्थाय ब्रह्मणा परिचोदितः
+नारायणेन चाप्युक्तस्तस्मिन्कर्मणि वीर्यवान्
+अथ पर्वतराजानं तमनन्तो महाबलः
+उज्जहार बलाद्ब्रह्मन्सवनं सवनौकसम्
+ततस्तेन सुराः सार्धं समुद्रमुपतस्थिरे
+तमूचुरमृतार्थाय निर्मथिष्यामहे जलम्
+अपांपतिरथोवाच ममाप्यंशो भवेत्ततः
+सोढास्मि विपुलं मर्दं मन्दरभ्रमणादिति
+ऊचुश्च कूर्मराजानमकूपारं सुरासुराः
+गिरेरधिष्ठानमस्य भवान्भवितुमर्हति
+कूर्मेण तु तथेत्युक्त्वा पृष्ठमस्य समर्पितम्
+तस्य शैलस्य चाग्रं वै यन्त्रेणेन्द्रोऽभ्यपीडयत्
+मन्थानं मन्दरं कृत्वा तथा नेत्रं च वासुकिम्
+देवा मथितुमारब्धाः समुद्रं निधिमम्भसाम्
+अमृतार्थिनस्ततो ब्रह्मन्सहिता दैत्यदानवाः
+एकमन्तमुपाश्लिष्टा नागराज्ञो महासुराः
+विबुधाः सहिताः सर्वे यतः पुच्छं ततः स्थिताः
+अनन्तो भगवान्देवो यतो नारायणस्ततः
+शिर उद्यम्य नागस्य पुनः पुनरवाक्षिपत्
+वासुकेरथ नागस्य सहसाक्षिप्यतः सुरैः
+सधूमाः सार्चिषो वाता निष्पेतुरसकृन्मुखात्
+ते धूमसंघाः संभूता मेघसंघाः सविद्युतः
+अभ्यवर्षन्सुरगणाञ्श्रमसंतापकर्शितान्
+तस्माच्च गिरिकूटाग्रात्प्रच्युताः पुष्पवृष्टयः
+सुरासुरगणान्माल्यैः सर्वतः समवाकिरन्
+बभूवात्र महाघोषो महामेघरवोपमः
+उदधेर्मथ्यमानस्य मन्दरेण सुरासुरैः
+तत्र नानाजलचरा विनिष्पिष्टा महाद्रिणा
+विलयं समुपाजग्मुः शतशो लवणाम्भसि
+वारुणानि च भूतानि विविधानि महीधरः
+पातालतलवासीनि विलयं समुपानयत्
+तस्मिंश्च भ्राम्यमाणेऽद्रौ संघृष्यन्तः परस्परम्
+न्यपतन्पतगोपेताः पर्वताग्रान्महाद्रुमाः
+तेषां संघर्षजश्चाग्निरर्चिर्भिः प्रज्वलन्मुहुः
+विद्युद्भिरिव नीलाभ्रमावृणोन्मन्दरं गिरिम्
+ददाह कुञ्जरांश्चैव सिंहांश्चैव विनिःसृतान्
+विगतासूनि सर्वाणि सत्त्वानि विविधानि च
+तमग्निममरश्रेष्ठः प्रदहन्तं ततस्ततः
+वारिणा मेघजेनेन्द्रः शमयामास सर्वतः
+ततो नानाविधास्तत्र सुस्रुवुः सागराम्भसि
+महाद्रुमाणां निर्यासा बहवश्चौषधीरसाः
+तेषाममृतवीर्याणां रसानां पयसैव च
+अमरत्वं सुरा जग्मुः काञ्चनस्य च निःस्रवात्
+अथ तस्य समुद्रस्य तज्जातमुदकं पयः
+रसोत्तमैर्विमिश्रं च ततः क्षीरादभूद्घृतम्
+ततो ब्रह्माणमासीनं देवा वरदमब्रुवन्
+श्रान्ताः स्म सुभृशं ब्रह्मन्नोद्भवत्यमृतं च तत्
+ऋते नारायणं देवं दैत्या नागोत्तमास्तथा
+चिरारब्धमिदं चापि सागरस्यापि मन्थनम्
+ततो नारायणं देवं ब्रह्मा वचनमब्रवीत्
+विधत्स्वैषां बलं विष्णो भवानत्र परायणम्
+विष्णुरुवाच
+बलं ददामि सर्वेषां कर्मैतद्ये समास्थिताः
+क्षोभ्यतां कलशः सर्वैर्मन्दरः परिवर्त्यताम्
+सूत उवाच
+नारायणवचः श्रुत्वा बलिनस्ते महोदधेः
+तत्पयः सहिता भूयश्चक्रिरे भृशमाकुलम्
+ततः शतसहस्रांशुः समान इव सागरात्
+प्रसन्नभाः समुत्पन्नः सोमः शीतांशुरुज्ज्वलः
+श्रीरनन्तरमुत्पन्ना घृतात्पाण्डुरवासिनी
+सुरा देवी समुत्पन्ना तुरगः पाण्डुरस्तथा
+कौस्तुभश्च मणिर्दिव्य उत्पन्नोऽमृतसंभवः
+मरीचिविकचः श्रीमान्नारायणउरोगतः
+श्रीः सुरा चैव सोमश्च तुरगश्च मनोजवः
+यतो देवास्ततो जग्मुरादित्यपथमाश्रिताः
+धन्वन्तरिस्ततो देवो वपुष्मानुदतिष्ठत
+श्वेतं कमण्डलुं बिभ्रदमृतं यत्र तिष्ठति
+एतदत्यद्भुतं दृष्ट्वा दानवानां समुत्थितः
+अमृतार्थे महान्नादो ममेदमिति जल्पताम्
+ततो नारायणो मायामास्थितो मोहिनीं प्रभुः
+स्त्रीरूपमद्भुतं कृत्वा दानवानभिसंश्रितः
+ततस्तदमृतं तस्यै ददुस्ते मूढचेतसः
+स्त्रियै दानवदैतेयाः सर्वे तद्गतमानसाः
+सूत उवाच
+अथावरणमुख्यानि नानाप्रहरणानि च
+प्रगृह्याभ्यद्रवन्देवान्सहिता दैत्यदानवाः
+ततस्तदमृतं देवो विष्णुरादाय वीर्यवान्
+जहार दानवेन्द्रेभ्यो नरेण सहितः प्रभुः
+ततो देवगणाः सर्वे पपुस्तदमृतं तदा
+विष्णोः सकाशात्संप्राप्य संभ्रमे तुमुले सति
+ततः पिबत्सु तत्कालं देवेष्वमृतमीप्सितम्
+राहुर्विबुधरूपेण दानवः प्रापिबत्तदा
+तस्य कण्ठमनुप्राप्ते दानवस्यामृते तदा
+आख्यातं चन्द्रसूर्याभ्यां सुराणां हितकाम्यया
+ततो भगवता तस्य शिरश्छिन्नमलंकृतम्
+चक्रायुधेन चक्रेण पिबतोऽमृतमोजसा
+तच्छैलशृङ्गप्रतिमं दानवस्य शिरो महत्
+चक्रेणोत्कृत्तमपतच्चालयद्वसुधातलम्
+ततो वैरविनिर्बन्धः कृतो राहुमुखेन वै
+शाश्वतश्चन्द्रसूर्याभ्यां ग्रसत्यद्यापि चैव तौ
+विहाय भगवांश्चापि स्त्रीरूपमतुलं हरिः
+नानाप्रहरणैर्भीमैर्दानवान्समकम्पयत्
+ततः प्रवृत्तः संग्रामः समीपे लवणाम्भसः
+सुराणामसुराणां च सर्वघोरतरो महान्
+प्रासाः सुविपुलास्तीक्ष्णा न्यपतन्त सहस्रशः
+तोमराश्च सुतीक्ष्णाग्राः शस्त्राणि विविधानि च
+ततोऽसुराश्चक्रभिन्ना वमन्तो रुधिरं बहु
+असिशक्तिगदारुग्णा निपेतुर्धरणीतले
+छिन्नानि पट्टिशैश्चापि शिरांसि युधि दारुणे
+तप्तकाञ्चनजालानि निपेतुरनिशं तदा
+रुधिरेणावलिप्ताङ्गा निहताश्च महासुराः
+अद्रीणामिव कूटानि धातुरक्तानि शेरते
+हाहाकारः समभवत्तत्र तत्र सहस्रशः
+अन्योन्यं छिन्दतां शस्त्रैरादित्ये लोहितायति
+परिघैश्चायसैः पीतैः संनिकर्षे च मुष्टिभिः
+निघ्नतां समरेऽन्योन्यं शब्दो दिवमिवास्पृशत्
+छिन्धि भिन्धि प्रधावध्वं पातयाभिसरेति च
+व्यश्रूयन्त महाघोराः शब्दास्तत्र समन्ततः
+एवं सुतुमुले युद्धे वर्तमाने भयावहे
+नरनारायणौ देवौ समाजग्मतुराहवम्
+तत्र दिव्यं धनुर्दृष्ट्वा नरस्य भगवानपि
+चिन्तयामास वै चक्रं विष्णुर्दानवसूदनम्
+ततोऽम्बराच्चिन्तितमात्रमागतं; महाप्रभं चक्रममित्रतापनम्
+विभावसोस्तुल्यमकुण्ठमण्डलं; सुदर्शनं भीममजय्यमुत्तमम्
+तदागतं ज्वलितहुताशनप्रभं; भयंकरं करिकरबाहुरच्युतः
+मुमोच वै चपलमुदग्रवेगव;न्महाप्रभं परनगरावदारणम्
+तदन्तकज्वलनसमानवर्चसं; पुनः पुनर्न्यपतत वेगवत्तदा
+विदारयद्दितिदनुजान्सहस्रशः; करेरितं पुरुषवरेण संयुगे
+दहत्क्वचिज्ज्वलन इवावलेलिह;त्प्रसह्य तानसुरगणान्न्यकृन्तत
+प्रवेरितं वियति मुहुः क्षितौ तदा; पपौ रणे रुधिरमथो पिशाचवत्
+अथासुरा गिरिभिरदीनचेतसो; मुहुर्मुहुः सुरगणमर्दयंस्तदा
+महाबला विगलितमेघवर्चसः; सहस्रशो गगनमभिप्रपद्य ह
+अथाम्बराद्भयजननाः प्रपेदिरे; सपादपा बहुविधमेघरूपिणः
+महाद्रयः प्रविगलिताग्रसानवः; परस्परं द्रुतमभिहत्य सस्वनाः
+ततो मही प्रविचलिता सकानना; महाद्रिपाताभिहता समन्ततः
+परस्परं भृशमभिगर्जतां मुहू; रणाजिरे भृशमभिसंप्रवर्तिते
+नरस्ततो वरकनकाग्रभूषणै;र्महेषुभिर्गगनपथं समावृणोत्
+विदारयन्गिरिशिखराणि पत्रिभि;र्महाभयेऽसुरगणविग्रहे तदा
+ततो महीं लवणजलं च सागरं; महासुराः प्रविविशुरर्दिताः सुरैः
+वियद्गतं ज्वलितहुताशनप्रभं; सुदर्शनं परिकुपितं निशाम्य च
+ततः सुरैर्विजयमवाप्य मन्दरः; स्वमेव देशं गमितः सुपूजितः
+विनाद्य खं दिवमपि चैव सर्वश;स्ततो गताः सलिलधरा यथागतम्
+ततोऽमृतं सुनिहितमेव चक्रिरे; सुराः परां मुदमभिगम्य पुष्कलाम्
+ददौ च तं निधिममृतस्य रक्षितुं; किरीटिने बलभिदथामरैः सह
+सूत उवाच
+एतत्ते सर्वमाख्यातममृतं मथितं यथा
+यत्र सोऽश्वः समुत्पन्नः श्रीमानतुलविक्रमः
+यं निशाम्य तदा कद्रूर्विनतामिदमब्रवीत्
+उच्चैःश्रवा नु किंवर्णो भद्रे जानीहि माचिरम्
+विनतोवाच
+श्वेत एवाश्वराजोऽयं किं वा त्वं मन्यसे शुभे
+ब्रूहि वर्णं त्वमप्यस्य ततोऽत्र विपणावहे
+कद्रूरुवाच
+कृष्णवालमहं मन्ये हयमेनं शुचिस्मिते
+एहि सार्धं मया दीव्य दासीभावाय भामिनि
+सूत उवाच
+एवं ते समयं कृत्वा दासीभावाय वै मिथः
+जग्मतुः स्वगृहानेव श्वो द्रक्ष्याव इति स्म ह
+ततः पुत्रसहस्रं तु कद्रूर्जिह्मं चिकीर्षती
+आज्ञापयामास तदा वाला भूत्वाञ्जनप्रभाः
+आविशध्वं हयं क्षिप्रं दासी न स्यामहं यथा
+तद्वाक्यं नान्वपद्यन्त ताञ्शशाप भुजंगमान्
+सर्पसत्रे वर्तमाने पावको वः प्रधक्ष्यति
+जनमेजयस्य राजर्षेः पाण्डवेयस्य धीमतः
+शापमेनं तु शुश्राव स्वयमेव पितामहः
+अतिक्रूरं समुद्दिष्टं कद्र्वा दैवादतीव हि
+सार्धं देवगणैः सर्वैर्वाचं तामन्वमोदत
+बहुत्वं प्रेक्ष्य सर्पाणां प्रजानां हितकाम्यया
+तिग्मवीर्यविषा ह्येते दन्दशूका महाबलाः
+तेषां तीक्ष्णविषत्वाद्धि प्रजानां च हिताय वै
+प्रादाद्विषहणीं विद्यां काश्यपाय महात्मने
+सूत उवाच
+ततो रजन्यां व्युष्टायां प्रभात उदिते रवौ
+कद्रूश्च विनता चैव भगिन्यौ ते तपोधन
+अमर्षिते सुसंरब्धे दास्ये कृतपणे तदा
+जग्मतुस्तुरगं द्रष्टुमुच्चैःश्रवसमन्तिकात्
+ददृशाते तदा तत्र समुद्रं निधिमम्भसाम्
+तिमिंगिलझषाकीर्णं मकरैरावृतं तथा
+सत्त्वैश्च बहुसाहस्रैर्नानारूपैः ���मावृतम्
+उग्रैर्नित्यमनाधृष्यं कूर्मग्राहसमाकुलम्
+आकरं सर्वरत्नानामालयं वरुणस्य च
+नागानामालयं रम्यमुत्तमं सरितां पतिम्
+पातालज्वलनावासमसुराणां च बन्धनम्
+भयंकरं च सत्त्वानां पयसां निधिमर्णवम्
+शुभं दिव्यममर्त्यानाममृतस्याकरं परम्
+अप्रमेयमचिन्त्यं च सुपुण्यजलमद्भुतम्
+घोरं जलचरारावरौद्रं भैरवनिस्वनम्
+गम्भीरावर्तकलिलं सर्वभूतभयंकरम्
+वेलादोलानिलचलं क्षोभोद्वेगसमुत्थितम्
+वीचीहस्तैः प्रचलितैर्नृत्यन्तमिव सर्वशः
+चन्द्रवृद्धिक्षयवशादुद्वृत्तोर्मिदुरासदम्
+पाञ्चजन्यस्य जननं रत्नाकरमनुत्तमम्
+गां विन्दता भगवता गोविन्देनामितौजसा
+वराहरूपिणा चान्तर्विक्षोभितजलाविलम्
+ब्रह्मर्षिणा च तपता वर्षाणां शतमत्रिणा
+अनासादितगाधं च पातालतलमव्ययम्
+अध्यात्मयोगनिद्रां च पद्मनाभस्य सेवतः
+युगादिकालशयनं विष्णोरमिततेजसः
+वडवामुखदीप्ताग्नेस्तोयहव्यप्रदं शुभम्
+अगाधपारं विस्तीर्णमप्रमेयं सरित्पतिम्
+महानदीभिर्बह्वीभिः स्पर्धयेव सहस्रशः
+अभिसार्यमाणमनिशं ददृशाते महार्णवम्
+गम्भीरं तिमिमकरोग्रसंकुलं तं; गर्जन्तं जलचररावरौद्रनादैः
+विस्तीर्णं ददृशतुरम्बरप्रकाशं; तेऽगाधं निधिमुरुमम्भसामनन्तम्
+इत्येवं झषमकरोर्मिसंकुलं तं; गम्भीरं विकसितमम्बरप्रकाशम्
+पातालज्वलनशिखाविदीपितं तं; पश्यन्त्यौ द्रुतमभिपेततुस्तदानीम्
+सूत उवाच
+तं समुद्रमतिक्रम्य कद्रूर्विनतया सह
+न्यपतत्तुरगाभ्याशे नचिरादिव शीघ्रगा
+निशाम्य च बहून्वालान्कृष्णान्पुच्छं समाश्रितान्
+विनतां विषण्णवदनां कद्रूर्दास्ये न्ययोजयत्
+ततः सा विनता तस्मिन्पणितेन पराजिता
+अभवद्दुःखसंतप्ता दासीभावं समास्थिता
+एतस्मिन्नन्तरे चैव गरुडः काल आगते
+विना मात्रा महातेजा विदार्याण्डमजायत
+अग्निराशिरिवोद्भासन्समिद्धोऽतिभयंकरः
+प्रवृद्धः सहसा पक्षी महाकायो नभोगतः
+तं दृष्ट्वा शरणं जग्मुः प्रजाः सर्वा विभावसुम्
+प्रणिपत्याब्रुवंश्चैनमासीनं विश्वरूपिणम्
+अग्ने मा त्वं प्रवर्धिष्ठाः कच्चिन्नो न दिधक्षसि
+असौ हि राशिः सुमहान्समिद्धस्तव सर्पति
+अग्निरुवाच
+नैतदेवं यथा यूयं मन्यध्वमसुरार्दनाः
+गरुडो बलवानेष मम तुल्यः स्वतेजसा
+सूत उवाच
+एवमुक्तास्ततो गत्वा गरुडं वाग्भिरस्तुवन्
+अदूरादभ्युपेत्यैनं द���वाः सर्षिगणास्तदा
+त्वमृषिस्त्वं महाभागस्त्वं देवः पतगेश्वरः
+त्वं प्रभुस्तपनप्रख्यस्त्वं नस्त्राणमनुत्तमम्
+बलोर्मिमान्साधुरदीनसत्त्वः; समृद्धिमान्दुष्प्रसहस्त्वमेव
+तपः श्रुतं सर्वमहीनकीर्ते; अनागतं चोपगतं च सर्वम्
+त्वमुत्तमः सर्वमिदं चराचरं; गभस्तिभिर्भानुरिवावभाससे
+समाक्षिपन्भानुमतः प्रभां मुहु;स्त्वमन्तकः सर्वमिदं ध्रुवाध्रुवम्
+दिवाकरः परिकुपितो यथा दहे;त्प्रजास्तथा दहसि हुताशनप्रभ
+भयंकरः प्रलय इवाग्निरुत्थितो; विनाशयन्युगपरिवर्तनान्तकृत्
+खगेश्वरं शरणमुपस्थिता वयं; महौजसं वितिमिरमभ्रगोचरम्
+महाबलं गरुडमुपेत्य खेचरं; परावरं वरदमजय्यविक्रमम्
+एवं स्तुतः सुपर्णस्तु देवैः सर्षिगणैस्तदा
+तेजसः प्रतिसंहारमात्मनः स चकार ह
+सूत उवाच
+ततः कामगमः पक्षी महावीर्यो महाबलः
+मातुरन्तिकमागच्छत्परं तीरं महोदधेः
+यत्र सा विनता तस्मिन्पणितेन पराजिता
+अतीव दुःखसंतप्ता दासीभावमुपागता
+ततः कदाचिद्विनतां प्रवणां पुत्रसंनिधौ
+काल आहूय वचनं कद्रूरिदमभाषत
+नागानामालयं भद्रे सुरम्यं रमणीयकम्
+समुद्रकुक्षावेकान्ते तत्र मां विनते वह
+ततः सुपर्णमाता तामवहत्सर्पमातरम्
+पन्नगान्गरुडश्चापि मातुर्वचनचोदितः
+स सूर्यस्याभितो याति वैनतेयो विहंगमः
+सूर्यरश्मिपरीताश्च मूर्च्छिताः पन्नगाभवन्
+तदवस्थान्सुतान्दृष्ट्वा कद्रूः शक्रमथास्तुवत्
+नमस्ते देवदेवेश नमस्ते बलसूदन
+नमुचिघ्न नमस्तेऽस्तु सहस्राक्ष शचीपते
+सर्पाणां सूर्यतप्तानां वारिणा त्वं प्लवो भव
+त्वमेव परमं त्राणमस्माकममरोत्तम
+ईशो ह्यसि पयः स्रष्टुं त्वमनल्पं पुरंदर
+त्वमेव मेघस्त्वं वायुस्त्वमग्निर्वैद्युतोऽम्बरे
+त्वमभ्रघनविक्षेप्ता त्वामेवाहुः पुनर्घनम्
+त्वं वज्रमतुलं घोरं घोषवांस्त्वं बलाहकः
+स्रष्टा त्वमेव लोकानां संहर्ता चापराजितः
+त्वं ज्योतिः सर्वभूतानां त्वमादित्यो विभावसुः
+त्वं महद्भूतमाश्चर्यं त्वं राजा त्वं सुरोत्तमः
+त्वं विष्णुस्त्वं सहस्राक्षस्त्वं देवस्त्वं परायणम्
+त्वं सर्वममृतं देव त्वं सोमः परमार्चितः
+त्वं मुहूर्तस्तिथिश्च त्वं लवस्त्वं वै पुनः क्षणः
+शुक्लस्त्वं बहुलश्चैव कला काष्ठा त्रुटिस्तथा
+संवत्सरर्तवो मासा रजन्यश्च दिनानि च
+त्वमुत्तमा सगिरिवना वसुंधरा; सभास्करं वितिमिरमम्बरं तथा
+महोदधिः सतिमितिमिंगिलस्तथा; महोर्मिमान्बहुमकरो झषालयः
+महद्यशस्त्वमिति सदाभिपूज्यसे; मनीषिभिर्मुदितमना महर्षिभिः
+अभिष्टुतः पिबसि च सोममध्वरे; वषट्कृतान्यपि च हवींषि भूतये
+त्वं विप्रैः सततमिहेज्यसे फलार्थं; वेदाङ्गेष्वतुलबलौघ गीयसे च
+त्वद्धेतोर्यजनपरायणा द्विजेन्द्रा; वेदाङ्गान्यभिगमयन्ति सर्ववेदैः
+सूत उवाच
+एवं स्तुतस्तदा कद्र्वा भगवान्हरिवाहनः
+नीलजीमूतसंघातैर्व्योम सर्वं समावृणोत्
+ते मेघा मुमुचुस्तोयं प्रभूतं विद्युदुज्ज्वलाः
+परस्परमिवात्यर्थं गर्जन्तः सततं दिवि
+संघातितमिवाकाशं जलदैः सुमहाद्भुतैः
+सृजद्भिरतुलं तोयमजस्रं सुमहारवैः
+संप्रनृत्तमिवाकाशं धारोर्मिभिरनेकशः
+मेघस्तनितनिर्घोषमम्बरं समपद्यत
+नागानामुत्तमो हर्षस्तदा वर्षति वासवे
+आपूर्यत मही चापि सलिलेन समन्ततः
+सूत उवाच
+सुपर्णेनोह्यमानास्ते जग्मुस्तं देशमाशु वै
+सागराम्बुपरिक्षिप्तं पक्षिसंघनिनादितम्
+विचित्रफलपुष्पाभिर्वनराजिभिरावृतम्
+भवनैरावृतं रम्यैस्तथा पद्माकरैरपि
+प्रसन्नसलिलैश्चापि ह्रदैश्चित्रैर्विभूषितम्
+दिव्यगन्धवहैः पुण्यैर्मारुतैरुपवीजितम्
+उपजिघ्रद्भिराकाशं वृक्षैर्मलयजैरपि
+शोभितं पुष्पवर्षाणि मुञ्चद्भिर्मारुतोद्धुतैः
+किरद्भिरिव तत्रस्थान्नागान्पुष्पाम्बुवृष्टिभिः
+मनःसंहर्षणं पुण्यं गन्धर्वाप्सरसां प्रियम्
+नानापक्षिरुतं रम्यं कद्रूपुत्रप्रहर्षणम्
+तत्ते वनं समासाद्य विजह्रुः पन्नगा मुदा
+अब्रुवंश्च महावीर्यं सुपर्णं पतगोत्तमम्
+वहास्मानपरं द्वीपं सुरम्यं विपुलोदकम्
+त्वं हि देशान्बहून्रम्यान्पतन्पश्यसि खेचर
+स विचिन्त्याब्रवीत्पक्षी मातरं विनतां तदा
+किं कारणं मया मातः कर्तव्यं सर्पभाषितम्
+विनतोवाच
+दासीभूतास्म्यनार्याया भगिन्याः पतगोत्तम
+पणं वितथमास्थाय सर्पैरुपधिना कृतम्
+सूत उवाच
+तस्मिंस्तु कथिते मात्रा कारणे गगनेचरः
+उवाच वचनं सर्पांस्तेन दुःखेन दुःखितः
+किमाहृत्य विदित्वा वा किं वा कृत्वेह पौरुषम्
+दास्याद्वो विप्रमुच्येयं सत्यं शंसत लेलिहाः
+श्रुत्वा तमब्रुवन्सर्पा आहरामृतमोजसा
+ततो दास्याद्विप्रमोक्षो भविता तव खेचर
+सूत उवाच
+इत्युक्तो गरुडः सर्पैस्ततो मातरमब्रवीत्
+गच्छाम्यमृतमाहर्तुं भक्ष्यमिच्���ामि वेदितुम्
+विनतोवाच
+समुद्रकुक्षावेकान्ते निषादालयमुत्तमम्
+सहस्राणामनेकानां तान्भुक्त्वामृतमानय
+न तु ते ब्राह्मणं हन्तुं कार्या बुद्धिः कथंचन
+अवध्यः सर्वभूतानां ब्राह्मणो ह्यनलोपमः
+अग्निरर्को विषं शस्त्रं विप्रो भवति कोपितः
+भूतानामग्रभुग्विप्रो वर्णश्रेष्ठः पिता गुरुः
+गरुड उवाच
+यथाहमभिजानीयां ब्राह्मणं लक्षणैः शुभैः
+तन्मे कारणतो मातः पृच्छतो वक्तुमर्हसि
+विनतोवाच
+यस्ते कण्ठमनुप्राप्तो निगीर्णं बडिशं यथा
+दहेदङ्गारवत्पुत्र तं विद्याद्ब्राह्मणर्षभम्
+सूत उवाच
+प्रोवाच चैनं विनता पुत्रहार्दादिदं वचः
+जानन्त्यप्यतुलं वीर्यमाशीर्वादसमन्वितम्
+पक्षौ ते मारुतः पातु चन्द्रः पृष्ठं तु पुत्रक
+शिरस्तु पातु ते वह्निर्भास्करः सर्वमेव तु
+अहं च ते सदा पुत्र शान्तिस्वस्तिपरायणा
+अरिष्टं व्रज पन्थानं वत्स कार्यार्थसिद्धये
+ततः स मातुर्वचनं निशम्य; वितत्य पक्षौ नभ उत्पपात
+ततो निषादान्बलवानुपागम;द्बुभुक्षितः काल इवान्तको महान्
+स तान्निषादानुपसंहरंस्तदा; रजः समुद्धूय नभःस्पृशं महत्
+समुद्रकुक्षौ च विशोषयन्पयः; समीपगान्भूमिधरान्विचालयन्
+ततः स चक्रे महदाननं तदा; निषादमार्गं प्रतिरुध्य पक्षिराट्
+ततो निषादास्त्वरिताः प्रवव्रजु;र्यतो मुखं तस्य भुजंगभोजिनः
+तदाननं विवृतमतिप्रमाणव;त्समभ्ययुर्गगनमिवार्दिताः खगाः
+सहस्रशः पवनरजोभ्रमोहिता; महानिलप्रचलितपादपे वने
+ततः खगो वदनममित्रतापनः; समाहरत्परिचपलो महाबलः
+निषूदयन्बहुविधमत्स्यभक्षिणो; बुभुक्षितो गगनचरेश्वरस्तदा
+सूत उवाच
+तस्य कण्ठमनुप्राप्तो ब्राह्मणः सह भार्यया
+दहन्दीप्त इवाङ्गारस्तमुवाचान्तरिक्षगः
+द्विजोत्तम विनिर्गच्छ तूर्णमास्यादपावृतात्
+न हि मे ब्राह्मणो वध्यः पापेष्वपि रतः सदा
+ब्रुवाणमेवं गरुडं ब्राह्मणः समभाषत
+निषादी मम भार्येयं निर्गच्छतु मया सह
+गरुड उवाच
+एतामपि निषादीं त्वं परिगृह्याशु निष्पत
+तूर्णं संभावयात्मानमजीर्णं मम तेजसा
+सूत उवाच
+ततः स विप्रो निष्क्रान्तो निषादीसहितस्तदा
+वर्धयित्वा च गरुडमिष्टं देशं जगाम ह
+सहभार्ये विनिष्क्रान्ते तस्मिन्विप्रे स पक्षिराट्
+वितत्य पक्षावाकाशमुत्पपात मनोजवः
+ततोऽपश्यत्स पितरं पृष्टश्चाख्यातवान्पितुः
+अहं हि सर्पैः प्रहितः सोममाहर्त���मुद्यतः
+मातुर्दास्यविमोक्षार्थमाहरिष्ये तमद्य वै
+मात्रा चास्मि समादिष्टो निषादान्भक्षयेति वै
+न च मे तृप्तिरभवद्भक्षयित्वा सहस्रशः
+तस्माद्भोक्तव्यमपरं भगवन्प्रदिशस्व मे
+यद्भुक्त्वामृतमाहर्तुं समर्थः स्यामहं प्रभो
+कश्यप उवाच
+आसीद्विभावसुर्नाम महर्षिः कोपनो भृशम्
+भ्राता तस्यानुजश्चासीत्सुप्रतीको महातपाः
+स नेच्छति धनं भ्रात्रा सहैकस्थं महामुनिः
+विभागं कीर्तयत्येव सुप्रतीकोऽथ नित्यशः
+अथाब्रवीच्च तं भ्राता सुप्रतीकं विभावसुः
+विभागं बहवो मोहात्कर्तुमिच्छन्ति नित्यदा
+ततो विभक्ता अन्योन्यं नाद्रियन्तेऽर्थमोहिताः
+ततः स्वार्थपरान्मूढान्पृथग्भूतान्स्वकैर्धनैः
+विदित्वा भेदयन्त्येतानमित्रा मित्ररूपिणः
+विदित्वा चापरे भिन्नानन्तरेषु पतन्त्यथ
+भिन्नानामतुलो नाशः क्षिप्रमेव प्रवर्तते
+तस्माच्चैव विभागार्थं न प्रशंसन्ति पण्डिताः
+गुरुशास्त्रे निबद्धानामन्योन्यमभिशङ्किनाम्
+नियन्तुं न हि शक्यस्त्वं भेदतो धनमिच्छसि
+यस्मात्तस्मात्सुप्रतीक हस्तित्वं समवाप्स्यसि
+शप्तस्त्वेवं सुप्रतीको विभावसुमथाब्रवीत्
+त्वमप्यन्तर्जलचरः कच्छपः संभविष्यसि
+एवमन्योन्यशापात्तौ सुप्रतीकविभावसू
+गजकच्छपतां प्राप्तावर्थार्थं मूढचेतसौ
+रोषदोषानुषङ्गेण तिर्यग्योनिगतावपि
+परस्परद्वेषरतौ प्रमाणबलदर्पितौ
+सरस्यस्मिन्महाकायौ पूर्ववैरानुसारिणौ
+तयोरेकतरः श्रीमान्समुपैति महागजः
+तस्य बृंहितशब्देन कूर्मोऽप्यन्तर्जलेशयः
+उत्थितोऽसौ महाकायः कृत्स्नं संक्षोभयन्सरः
+तं दृष्ट्वावेष्टितकरः पतत्येष गजो जलम्
+दन्तहस्ताग्रलाङ्गूलपादवेगेन वीर्यवान्
+तं विक्षोभयमाणं तु सरो बहुझषाकुलम्
+कूर्मोऽप्यभ्युद्यतशिरा युद्धायाभ्येति वीर्यवान्
+षडुच्छ्रितो योजनानि गजस्तद्द्विगुणायतः
+कूर्मस्त्रियोजनोत्सेधो दशयोजनमण्डलः
+तावेतौ युद्धसंमत्तौ परस्परजयैषिणौ
+उपयुज्याशु कर्मेदं साधयेप्सितमात्मनः
+सूत उवाच
+स तच्छ्रुत्वा पितुर्वाक्यं भीमवेगोऽन्तरिक्षगः
+नखेन गजमेकेन कूर्ममेकेन चाक्षिपत्
+समुत्पपात चाकाशं तत उच्चैर्विहंगमः
+सोऽलम्बतीर्थमासाद्य देववृक्षानुपागमत्
+ते भीताः समकम्पन्त तस्य पक्षानिलाहताः
+न नो भञ्ज्यादिति तदा दिव्याः कनकशाखिनः
+प्रचलाङ्गान्स तान्दृष्ट्���ा मनोरथफलाङ्कुरान्
+अन्यानतुलरूपाङ्गानुपचक्राम खेचरः
+काञ्चनै राजतैश्चैव फलैर्वैडूर्यशाखिनः
+सागराम्बुपरिक्षिप्तान्भ्राजमानान्महाद्रुमान्
+तमुवाच खगश्रेष्ठं तत्र रोहिणपादपः
+अतिप्रवृद्धः सुमहानापतन्तं मनोजवम्
+यैषा मम महाशाखा शतयोजनमायता
+एतामास्थाय शाखां त्वं खादेमौ गजकच्छपौ
+ततो द्रुमं पतगसहस्रसेवितं; महीधरप्रतिमवपुः प्रकम्पयन्
+खगोत्तमो द्रुतमभिपत्य वेगवा;न्बभञ्ज तामविरलपत्रसंवृताम्
+सूत उवाच
+स्पृष्टमात्रा तु पद्भ्यां सा गरुडेन बलीयसा
+अभज्यत तरोः शाखा भग्नां चैनामधारयत्
+तां भग्नां स महाशाखां स्मयन्समवलोकयन्
+अथात्र लम्बतोऽपश्यद्वालखिल्यानधोमुखान्
+स तद्विनाशसंत्रासादनुपत्य खगाधिपः
+शाखामास्येन जग्राह तेषामेवान्ववेक्षया
+शनैः पर्यपतत्पक्षी पर्वतान्प्रविशातयन्
+एवं सोऽभ्यपतद्देशान्बहून्सगजकच्छपः
+दयार्थं वालखिल्यानां न च स्थानमविन्दत
+स गत्वा पर्वतश्रेष्ठं गन्धमादनमव्ययम्
+ददर्श कश्यपं तत्र पितरं तपसि स्थितम्
+ददर्श तं पिता चापि दिव्यरूपं विहंगमम्
+तेजोवीर्यबलोपेतं मनोमारुतरंहसम्
+शैलशृङ्गप्रतीकाशं ब्रह्मदण्डमिवोद्यतम्
+अचिन्त्यमनभिज्ञेयं सर्वभूतभयंकरम्
+मायावीर्यधरं साक्षादग्निमिद्धमिवोद्यतम्
+अप्रधृष्यमजेयं च देवदानवराक्षसैः
+भेत्तारं गिरिशृङ्गाणां नदीजलविशोषणम्
+लोकसंलोडनं घोरं कृतान्तसमदर्शनम्
+तमागतमभिप्रेक्ष्य भगवान्कश्यपस्तदा
+विदित्वा चास्य संकल्पमिदं वचनमब्रवीत्
+पुत्र मा साहसं कार्षीर्मा सद्यो लप्स्यसे व्यथाम्
+मा त्वा दहेयुः संक्रुद्धा वालखिल्या मरीचिपाः
+प्रसादयामास स तान्कश्यपः पुत्रकारणात्
+वालखिल्यांस्तपःसिद्धानिदमुद्दिश्य कारणम्
+प्रजाहितार्थमारम्भो गरुडस्य तपोधनाः
+चिकीर्षति महत्कर्म तदनुज्ञातुमर्हथ
+एवमुक्ता भगवता मुनयस्ते समभ्ययुः
+मुक्त्वा शाखां गिरिं पुण्यं हिमवन्तं तपोर्थिनः
+ततस्तेष्वपयातेषु पितरं विनतात्मजः
+शाखाव्याक्षिप्तवदनः पर्यपृच्छत कश्यपम्
+भगवन्क्व विमुञ्चामि तरुशाखामिमामहम्
+वर्जितं ब्राह्मणैर्देशमाख्यातु भगवान्मम
+ततो निष्पुरुषं शैलं हिमसंरुद्धकन्दरम्
+अगम्यं मनसाप्यन्यैस्तस्याचख्यौ स कश्यपः
+तं पर्वतमहाकुक्षिमाविश्य मनसा खगः
+जवेनाभ्यपतत्तार्क्ष्यः सशाखागजकच्छपः
+न त��ं वध्रः परिणहेच्छतचर्मा महानणुः
+शाखिनो महतीं शाखां यां प्रगृह्य ययौ खगः
+ततः स शतसाहस्रं योजनान्तरमागतः
+कालेन नातिमहता गरुडः पततां वरः
+स तं गत्वा क्षणेनैव पर्वतं वचनात्पितुः
+अमुञ्चन्महतीं शाखां सस्वनां तत्र खेचरः
+पक्षानिलहतश्चास्य प्राकम्पत स शैलराट्
+मुमोच पुष्पवर्षं च समागलितपादपः
+शृङ्गाणि च व्यशीर्यन्त गिरेस्तस्य समन्ततः
+मणिकाञ्चनचित्राणि शोभयन्ति महागिरिम्
+शाखिनो बहवश्चापि शाखयाभिहतास्तया
+काञ्चनैः कुसुमैर्भान्ति विद्युत्वन्त इवाम्बुदाः
+ते हेमविकचा भूयो युक्ताः पर्वतधातुभिः
+व्यराजञ्शाखिनस्तत्र सूर्यांशुप्रतिरञ्जिताः
+ततस्तस्य गिरेः शृङ्गमास्थाय स खगोत्तमः
+भक्षयामास गरुडस्तावुभौ गजकच्छपौ
+ततः पर्वतकूटाग्रादुत्पपात मनोजवः
+प्रावर्तन्ताथ देवानामुत्पाता भयवेदिनः
+इन्द्रस्य वज्रं दयितं प्रजज्वाल व्यथान्वितम्
+सधूमा चापतत्सार्चिर्दिवोल्का नभसश्च्युता
+तथा वसूनां रुद्राणामादित्यानां च सर्वशः
+साध्यानां मरुतां चैव ये चान्ये देवतागणाः
+स्वं स्वं प्रहरणं तेषां परस्परमुपाद्रवत्
+अभूतपूर्वं संग्रामे तदा देवासुरेऽपि च
+ववुर्वाताः सनिर्घाताः पेतुरुल्काः समन्ततः
+निरभ्रमपि चाकाशं प्रजगर्ज महास्वनम्
+देवानामपि यो देवः सोऽप्यवर्षदसृक्तदा
+मम्लुर्माल्यानि देवानां शेमुस्तेजांसि चैव हि
+उत्पातमेघा रौद्राश्च ववर्षुः शोणितं बहु
+रजांसि मुकुटान्येषामुत्थितानि व्यधर्षयन्
+ततस्त्राससमुद्विग्नः सह देवैः शतक्रतुः
+उत्पातान्दारुणान्पश्यन्नित्युवाच बृहस्पतिम्
+किमर्थं भगवन्घोरा महोत्पाताः समुत्थिताः
+न च शत्रुं प्रपश्यामि युधि यो नः प्रधर्षयेत्
+बृहस्पतिरुवाच
+तवापराधाद्देवेन्द्र प्रमादाच्च शतक्रतो
+तपसा वालखिल्यानां भूतमुत्पन्नमद्भुतम्
+कश्यपस्य मुनेः पुत्रो विनतायाश्च खेचरः
+हर्तुं सोममनुप्राप्तो बलवान्कामरूपवान्
+समर्थो बलिनां श्रेष्ठो हर्तुं सोमं विहंगमः
+सर्वं संभावयाम्यस्मिन्नसाध्यमपि साधयेत्
+सूत उवाच
+श्रुत्वैतद्वचनं शक्रः प्रोवाचामृतरक्षिणः
+महावीर्यबलः पक्षी हर्तुं सोममिहोद्यतः
+युष्मान्संबोधयाम्येष यथा स न हरेद्बलात्
+अतुलं हि बलं तस्य बृहस्पतिरुवाच मे
+तच्छ्रुत्वा विबुधा वाक्यं विस्मिता यत्नमास्थिताः
+परिवार्यामृतं तस्थुर्व���्री चेन्द्रः शतक्रतुः
+धारयन्तो महार्हाणि कवचानि मनस्विनः
+काञ्चनानि विचित्राणि वैडूर्यविकृतानि च
+विविधानि च शस्त्राणि घोररूपाण्यनेकशः
+शिततीक्ष्णाग्रधाराणि समुद्यम्य सहस्रशः
+सविस्फुलिङ्गज्वालानि सधूमानि च सर्वशः
+चक्राणि परिघांश्चैव त्रिशूलानि परश्वधान्
+शक्तीश्च विविधास्तीक्ष्णाः करवालांश्च निर्मलान्
+स्वदेहरूपाण्यादाय गदाश्चोग्रप्रदर्शनाः
+तैः शस्त्रैर्भानुमद्भिस्ते दिव्याभरणभूषिताः
+भानुमन्तः सुरगणास्तस्थुर्विगतकल्मषाः
+अनुपमबलवीर्यतेजसो; धृतमनसः परिरक्षणेऽमृतस्य
+असुरपुरविदारणाः सुरा; ज्वलनसमिद्धवपुःप्रकाशिनः
+इति समरवरं सुरास्थितं; परिघसहस्रशतैः समाकुलम्
+विगलितमिव चाम्बरान्तरे; तपनमरीचिविभासितं बभौ
+शौनक उवाच
+कोऽपराधो महेन्द्रस्य कः प्रमादश्च सूतज
+तपसा वालखिल्यानां संभूतो गरुडः कथम्
+कश्यपस्य द्विजातेश्च कथं वै पक्षिराट्सुतः
+अधृष्यः सर्वभूतानामवध्यश्चाभवत्कथम्
+कथं च कामचारी स कामवीर्यश्च खेचरः
+एतदिच्छाम्यहं श्रोतुं पुराणे यदि पठ्यते
+सूत उवाच
+विषयोऽयं पुराणस्य यन्मां त्वं परिपृच्छसि
+शृणु मे वदतः सर्वमेतत्संक्षेपतो द्विज
+यजतः पुत्रकामस्य कश्यपस्य प्रजापतेः
+साहाय्यमृषयो देवा गन्धर्वाश्च ददुः किल
+तत्रेध्मानयने शक्रो नियुक्तः कश्यपेन ह
+मुनयो वालखिल्याश्च ये चान्ये देवतागणाः
+शक्रस्तु वीर्यसदृशमिध्मभारं गिरिप्रभम्
+समुद्यम्यानयामास नातिकृच्छ्रादिव प्रभुः
+अथापश्यदृषीन्ह्रस्वानङ्गुष्ठोदरपर्वणः
+पलाशवृन्तिकामेकां सहितान्वहतः पथि
+प्रलीनान्स्वेष्विवाङ्गेषु निराहारांस्तपोधनान्
+क्लिश्यमानान्मन्दबलान्गोष्पदे संप्लुतोदके
+तांश्च सर्वान्स्मयाविष्टो वीर्योन्मत्तः पुरंदरः
+अवहस्यात्यगाच्छीघ्रं लङ्घयित्वावमन्य च
+तेऽथ रोषसमाविष्टाः सुभृशं जातमन्यवः
+आरेभिरे महत्कर्म तदा शक्रभयंकरम्
+जुहुवुस्ते सुतपसो विधिवज्जातवेदसम्
+मन्त्रैरुच्चावचैर्विप्रा येन कामेन तच्छृणु
+कामवीर्यः कामगमो देवराजभयप्रदः
+इन्द्रोऽन्यः सर्वदेवानां भवेदिति यतव्रताः
+इन्द्राच्छतगुणः शौर्ये वीर्ये चैव मनोजवः
+तपसो नः फलेनाद्य दारुणः संभवत्विति
+तद्बुद्ध्वा भृशसंतप्तो देवराजः शतक्रतुः
+जगाम शरणं तत्र कश्यपं संशितव्रतम्
+तच्छ्रुत्वा देवराजस��य कश्यपोऽथ प्रजापतिः
+वालखिल्यानुपागम्य कर्मसिद्धिमपृच्छत
+एवमस्त्विति तं चापि प्रत्यूचुः सत्यवादिनः
+तान्कश्यप उवाचेदं सान्त्वपूर्वं प्रजापतिः
+अयमिन्द्रस्त्रिभुवने नियोगाद्ब्रह्मणः कृतः
+इन्द्रार्थं च भवन्तोऽपि यत्नवन्तस्तपोधनाः
+न मिथ्या ब्रह्मणो वाक्यं कर्तुमर्हथ सत्तमाः
+भवतां च न मिथ्यायं संकल्पो मे चिकीर्षितः
+भवत्वेष पतत्रीणामिन्द्रोऽतिबलसत्त्ववान्
+प्रसादः क्रियतां चैव देवराजस्य याचतः
+एवमुक्ताः कश्यपेन वालखिल्यास्तपोधनाः
+प्रत्यूचुरभिसंपूज्य मुनिश्रेष्ठं प्रजापतिम्
+इन्द्रार्थोऽयं समारम्भः सर्वेषां नः प्रजापते
+अपत्यार्थं समारम्भो भवतश्चायमीप्सितः
+तदिदं सफलं कर्म त्वया वै प्रतिगृह्यताम्
+तथा चैव विधत्स्वात्र यथा श्रेयोऽनुपश्यसि
+एतस्मिन्नेव काले तु देवी दाक्षायणी शुभा
+विनता नाम कल्याणी पुत्रकामा यशस्विनी
+तपस्तप्त्वा व्रतपरा स्नाता पुंसवने शुचिः
+उपचक्राम भर्तारं तामुवाचाथ कश्यपः
+आरम्भः सफलो देवि भवितायं तवेप्सितः
+जनयिष्यसि पुत्रौ द्वौ वीरौ त्रिभुवनेश्वरौ
+तपसा वालखिल्यानां मम संकल्पजौ तथा
+भविष्यतो महाभागौ पुत्रौ ते लोकपूजितौ
+उवाच चैनां भगवान्मारीचः पुनरेव ह
+धार्यतामप्रमादेन गर्भोऽयं सुमहोदयः
+एकः सर्वपतत्रीणामिन्द्रत्वं कारयिष्यति
+लोकसंभावितो वीरः कामवीर्यो विहंगमः
+शतक्रतुमथोवाच प्रीयमाणः प्रजापतिः
+त्वत्सहायौ खगावेतौ भ्रातरौ ते भविष्यतः
+नैताभ्यां भविता दोषः सकाशात्ते पुरंदर
+व्येतु ते शक्र संतापस्त्वमेवेन्द्रो भविष्यसि
+न चाप्येवं त्वया भूयः क्षेप्तव्या ब्रह्मवादिनः
+न चावमान्या दर्पात्ते वाग्विषा भृशकोपनाः
+एवमुक्तो जगामेन्द्रो निर्विशङ्कस्त्रिविष्टपम्
+विनता चापि सिद्धार्था बभूव मुदिता तदा
+जनयामास पुत्रौ द्वावरुणं गरुडं तथा
+अरुणस्तयोस्तु विकल आदित्यस्य पुरःसरः
+पतत्रीणां तु गरुड इन्द्रत्वेनाभ्यषिच्यत
+तस्यैतत्कर्म सुमहच्छ्रूयतां भृगुनन्दन
+सूत उवाच
+ततस्तस्मिन्द्विजश्रेष्ठ समुदीर्णे तथाविधे
+गरुत्मान्पक्षिराट्तूर्णं संप्राप्तो विबुधान्प्रति
+तं दृष्ट्वातिबलं चैव प्राकम्पन्त समन्ततः
+परस्परं च प्रत्यघ्नन्सर्वप्रहरणान्यपि
+तत्र चासीदमेयात्मा विद्युदग्निसमप्रभः
+भौवनः सुमहावीर्यः सोमस्य परिरक्षिता
+स तेन पतगेन्द्रेण पक्षतुण्डनखैः क्षतः
+मुहूर्तमतुलं युद्धं कृत्वा विनिहतो युधि
+रजश्चोद्धूय सुमहत्पक्षवातेन खेचरः
+कृत्वा लोकान्निरालोकांस्तेन देवानवाकिरत्
+तेनावकीर्णा रजसा देवा मोहमुपागमन्
+न चैनं ददृशुश्छन्ना रजसामृतरक्षिणः
+एवं संलोडयामास गरुडस्त्रिदिवालयम्
+पक्षतुण्डप्रहारैश्च देवान्स विददार ह
+ततो देवः सहस्राक्षस्तूर्णं वायुमचोदयत्
+विक्षिपेमां रजोवृष्टिं तवैतत्कर्म मारुत
+अथ वायुरपोवाह तद्रजस्तरसा बली
+ततो वितिमिरे जाते देवाः शकुनिमार्दयन्
+ननाद चोच्चैर्बलवान्महामेघरवः खगः
+वध्यमानः सुरगणैः सर्वभूतानि भीषयन्
+उत्पपात महावीर्यः पक्षिराट्परवीरहा
+तमुत्पत्यान्तरिक्षस्थं देवानामुपरि स्थितम्
+वर्मिणो विबुधाः सर्वे नानाशस्त्रैरवाकिरन्
+पट्टिशैः परिघैः शूलैर्गदाभिश्च सवासवाः
+क्षुरान्तैर्ज्वलितैश्चापि चक्रैरादित्यरूपिभिः
+नानाशस्त्रविसर्गैश्च वध्यमानः समन्ततः
+कुर्वन्सुतुमुलं युद्धं पक्षिराण्न व्यकम्पत
+विनर्दन्निव चाकाशे वैनतेयः प्रतापवान्
+पक्षाभ्यामुरसा चैव समन्ताद्व्याक्षिपत्सुरान्
+ते विक्षिप्तास्ततो देवाः प्रजग्मुर्गरुडार्दिताः
+नखतुण्डक्षताश्चैव सुस्रुवुः शोणितं बहु
+साध्याः प्राचीं सगन्धर्वा वसवो दक्षिणां दिशम्
+प्रजग्मुः सहिता रुद्रैः पतगेन्द्रप्रधर्षिताः
+दिशं प्रतीचीमादित्या नासत्या उत्तरां दिशम्
+मुहुर्मुहुः प्रेक्षमाणा युध्यमाना महौजसम्
+अश्वक्रन्देन वीरेण रेणुकेन च पक्षिणा
+क्रथनेन च शूरेण तपनेन च खेचरः
+उलूकश्वसनाभ्यां च निमेषेण च पक्षिणा
+प्ररुजेन च संयुद्धं चकार प्रलिहेन च
+तान्पक्षनखतुण्डाग्रैरभिनद्विनतासुतः
+युगान्तकाले संक्रुद्धः पिनाकीव महाबलः
+महावीर्या महोत्साहास्तेन ते बहुधा क्षताः
+रेजुरभ्रघनप्रख्या रुधिरौघप्रवर्षिणः
+तान्कृत्वा पतगश्रेष्ठः सर्वानुत्क्रान्तजीवितान्
+अतिक्रान्तोऽमृतस्यार्थे सर्वतोऽग्निमपश्यत
+आवृण्वानं महाज्वालमर्चिर्भिः सर्वतोऽम्बरम्
+दहन्तमिव तीक्ष्णांशुं घोरं वायुसमीरितम्
+ततो नवत्या नवतीर्मुखानां; कृत्वा तरस्वी गरुडो महात्मा
+नदीः समापीय मुखैस्ततस्तैः; सुशीघ्रमागम्य पुनर्जवेन
+ज्वलन्तमग्निं तममित्रतापनः; समास्तरत्पत्ररथो नदीभिः
+ततः प्रचक्रे वपुरन्यदल्पं; प्रवेष्टुकामोऽग्निमभिप्रशाम्य
+सूत उवाच
+जाम्बूनदमयो भूत्वा मरीचिविकचोज्ज्वलः
+प्रविवेश बलात्पक्षी वारिवेग इवार्णवम्
+स चक्रं क्षुरपर्यन्तमपश्यदमृतान्तिके
+परिभ्रमन्तमनिशं तीक्ष्णधारमयस्मयम्
+ज्वलनार्कप्रभं घोरं छेदनं सोमहारिणाम्
+घोररूपं तदत्यर्थं यन्त्रं देवैः सुनिर्मितम्
+तस्यान्तरं स दृष्ट्वैव पर्यवर्तत खेचरः
+अरान्तरेणाभ्यपतत्संक्षिप्याङ्गं क्षणेन ह
+अधश्चक्रस्य चैवात्र दीप्तानलसमद्युती
+विद्युज्जिह्वौ महाघोरौ दीप्तास्यौ दीप्तलोचनौ
+चक्षुर्विषौ महावीर्यौ नित्यक्रुद्धौ तरस्विनौ
+रक्षार्थमेवामृतस्य ददर्श भुजगोत्तमौ
+सदा संरब्धनयनौ सदा चानिमिषेक्षणौ
+तयोरेकोऽपि यं पश्येत्स तूर्णं भस्मसाद्भवेत्
+तयोश्चक्षूंषि रजसा सुपर्णस्तूर्णमावृणोत्
+अदृष्टरूपस्तौ चापि सर्वतः पर्यकालयत्
+तयोरङ्गे समाक्रम्य वैनतेयोऽन्तरिक्षगः
+आच्छिनत्तरसा मध्ये सोममभ्यद्रवत्ततः
+समुत्पाट्यामृतं तत्तु वैनतेयस्ततो बली
+उत्पपात जवेनैव यन्त्रमुन्मथ्य वीर्यवान्
+अपीत्वैवामृतं पक्षी परिगृह्याशु वीर्यवान्
+अगच्छदपरिश्रान्त आवार्यार्कप्रभां खगः
+विष्णुना तु तदाकाशे वैनतेयः समेयिवान्
+तस्य नारायणस्तुष्टस्तेनालौल्येन कर्मणा
+तमुवाचाव्ययो देवो वरदोऽस्मीति खेचरम्
+स वव्रे तव तिष्ठेयमुपरीत्यन्तरिक्षगः
+उवाच चैनं भूयोऽपि नारायणमिदं वचः
+अजरश्चामरश्च स्याममृतेन विनाप्यहम्
+प्रतिगृह्य वरौ तौ च गरुडो विष्णुमब्रवीत्
+भवतेऽपि वरं दद्मि वृणीतां भगवानपि
+तं वव्रे वाहनं कृष्णो गरुत्मन्तं महाबलम्
+ध्वजं च चक्रे भगवानुपरि स्थास्यसीति तम्
+अनुपत्य खगं त्विन्द्रो वज्रेणाङ्गेऽभ्यताडयत्
+विहंगमं सुरामित्रं हरन्तममृतं बलात्
+तमुवाचेन्द्रमाक्रन्दे गरुडः पततां वरः
+प्रहसञ्श्लक्ष्णया वाचा तथा वज्रसमाहतः
+ऋषेर्मानं करिष्यामि वज्रं यस्यास्थिसंभवम्
+वज्रस्य च करिष्यामि तव चैव शतक्रतो
+एष पत्रं त्यजाम्येकं यस्यान्तं नोपलप्स्यसे
+न हि वज्रनिपातेन रुजा मेऽस्ति कदाचन
+तत्र तं सर्वभूतानि विस्मितान्यब्रुवंस्तदा
+सुरूपं पत्रमालक्ष्य सुपर्णोऽयं भवत्विति
+दृष्ट्वा तदद्भुतं चापि सहस्राक्षः पुरंदरः
+खगो महदिदं भूतमिति मत्वाभ्यभाषत
+बलं विज्ञातुमिच्छामि यत्ते परमनुत्तमम्
+सख्यं चानन्तमिच्छामि त्वया सह खगोत���तम
+गरुड उवाच
+सख्यं मेऽस्तु त्वया देव यथेच्छसि पुरंदर
+बलं तु मम जानीहि महच्चासह्यमेव च
+कामं नैतत्प्रशंसन्ति सन्तः स्वबलसंस्तवम्
+गुणसंकीर्तनं चापि स्वयमेव शतक्रतो
+सखेति कृत्वा तु सखे पृष्टो वक्ष्याम्यहं त्वया
+न ह्यात्मस्तवसंयुक्तं वक्तव्यमनिमित्ततः
+सपर्वतवनामुर्वीं ससागरवनामिमाम्
+पक्षनाड्यैकया शक्र त्वां चैवात्रावलम्बिनम्
+सर्वान्संपिण्डितान्वापि लोकान्सस्थाणुजङ्गमान्
+वहेयमपरिश्रान्तो विद्धीदं मे महद्बलम्
+सूत उवाच
+इत्युक्तवचनं वीरं किरीटी श्रीमतां वरः
+आह शौनक देवेन्द्रः सर्वभूतहितः प्रभुः
+प्रतिगृह्यतामिदानीं मे सख्यमानन्त्यमुत्तमम्
+न कार्यं तव सोमेन मम सोमः प्रदीयताम्
+अस्मांस्ते हि प्रबाधेयुर्येभ्यो दद्याद्भवानिमम्
+गरुड उवाच
+किंचित्कारणमुद्दिश्य सोमोऽयं नीयते मया
+न दास्यामि समादातुं सोमं कस्मैचिदप्यहम्
+यत्रेमं तु सहस्राक्ष निक्षिपेयमहं स्वयम्
+त्वमादाय ततस्तूर्णं हरेथास्त्रिदशेश्वर
+शक्र उवाच
+वाक्येनानेन तुष्टोऽहं यत्त्वयोक्तमिहाण्डज
+यदिच्छसि वरं मत्तस्तद्गृहाण खगोत्तम
+सूत उवाच
+इत्युक्तः प्रत्युवाचेदं कद्रूपुत्राननुस्मरन्
+स्मृत्वा चैवोपधिकृतं मातुर्दास्यनिमित्ततः
+ईशोऽहमपि सर्वस्य करिष्यामि तु तेऽर्थिताम्
+भवेयुर्भुजगाः शक्र मम भक्ष्या महाबलाः
+तथेत्युक्त्वान्वगच्छत्तं ततो दानवसूदनः
+हरिष्यामि विनिक्षिप्तं सोममित्यनुभाष्य तम्
+आजगाम ततस्तूर्णं सुपर्णो मातुरन्तिकम्
+अथ सर्पानुवाचेदं सर्वान्परमहृष्टवत्
+इदमानीतममृतं निक्षेप्स्यामि कुशेषु वः
+स्नाता मङ्गलसंयुक्तास्ततः प्राश्नीत पन्नगाः
+अदासी चैव मातेयमद्यप्रभृति चास्तु मे
+यथोक्तं भवतामेतद्वचो मे प्रतिपादितम्
+ततः स्नातुं गताः सर्पाः प्रत्युक्त्वा तं तथेत्युत
+शक्रोऽप्यमृतमाक्षिप्य जगाम त्रिदिवं पुनः
+अथागतास्तमुद्देशं सर्पाः सोमार्थिनस्तदा
+स्नाताश्च कृतजप्याश्च प्रहृष्टाः कृतमङ्गलाः
+तद्विज्ञाय हृतं सर्पाः प्रतिमायाकृतं च तत्
+सोमस्थानमिदं चेति दर्भांस्ते लिलिहुस्तदा
+ततो द्वैधीकृता जिह्वा सर्पाणां तेन कर्मणा
+अभवंश्चामृतस्पर्शाद्दर्भास्तेऽथ पवित्रिणः
+ततः सुपर्णः परमप्रहृष्टवा;न्विहृत्य मात्रा सह तत्र कानने
+भुजंगभक्षः परमार्चितः खगै;रहीनकीर्तिर्विनतामनन्दयत्
+इमां कथां यः शृणुयान्नरः सदा; पठेत वा द्विजजनमुख्यसंसदि
+असंशयं त्रिदिवमियात्स पुण्यभा;ङ्महात्मनः पतगपतेः प्रकीर्तनात्
+शौनक उवाच
+भुजंगमानां शापस्य मात्रा चैव सुतेन च
+विनतायास्त्वया प्रोक्तं कारणं सूतनन्दन
+वरप्रदानं भर्त्रा च कद्रूविनतयोस्तथा
+नामनी चैव ते प्रोक्ते पक्षिणोर्वैनतेययोः
+पन्नगानां तु नामानि न कीर्तयसि सूतज
+प्राधान्येनापि नामानि श्रोतुमिच्छामहे वयम्
+सूत उवाच
+बहुत्वान्नामधेयानि भुजगानां तपोधन
+न कीर्तयिष्ये सर्वेषां प्राधान्येन तु मे शृणु
+शेषः प्रथमतो जातो वासुकिस्तदनन्तरम्
+ऐरावतस्तक्षकश्च कर्कोटकधनंजयौ
+कालियो मणिनागश्च नागश्चापूरणस्तथा
+नागस्तथा पिञ्जरक एलापत्रोऽथ वामनः
+नीलानीलौ तथा नागौ कल्माषशबलौ तथा
+आर्यकश्चादिकश्चैव नागश्च शलपोतकः
+सुमनोमुखो दधिमुखस्तथा विमलपिण्डकः
+आप्तः कोटनकश्चैव शङ्खो वालशिखस्तथा
+निष्ठ्यूनको हेमगुहो नहुषः पिङ्गलस्तथा
+बाह्यकर्णो हस्तिपदस्तथा मुद्गरपिण्डकः
+कम्बलाश्वतरौ चापि नागः कालीयकस्तथा
+वृत्तसंवर्तकौ नागौ द्वौ च पद्माविति श्रुतौ
+नागः शङ्खनकश्चैव तथा च स्फण्डकोऽपरः
+क्षेमकश्च महानागो नागः पिण्डारकस्तथा
+करवीरः पुष्पदंष्ट्र एळको बिल्वपाण्डुकः
+मूषकादः शङ्खशिराः पूर्णदंष्ट्रो हरिद्रकः
+अपराजितो ज्योतिकश्च पन्नगः श्रीवहस्तथा
+कौरव्यो धृतराष्ट्रश्च पुष्करः शल्यकस्तथा
+विरजाश्च सुबाहुश्च शालिपिण्डश्च वीर्यवान्
+हस्तिभद्रः पिठरको मुखरः कोणवासनः
+कुञ्जरः कुररश्चैव तथा नागः प्रभाकरः
+कुमुदः कुमुदाक्षश्च तित्तिरिर्हलिकस्तथा
+कर्कराकर्करौ चोभौ कुण्डोदरमहोदरौ
+एते प्राधान्यतो नागाः कीर्तिता द्विजसत्तम
+बहुत्वान्नामधेयानामितरे न प्रकीर्तिताः
+एतेषां प्रसवो यश्च प्रसवस्य च संततिः
+असंख्येयेति मत्वा तान्न ब्रवीमि द्विजोत्तम
+बहूनीह सहस्राणि प्रयुतान्यर्बुदानि च
+अशक्यान्येव संख्यातुं भुजगानां तपोधन
+शौनक उवाच
+जाता वै भुजगास्तात वीर्यवन्तो दुरासदाः
+शापं तं त्वथ विज्ञाय कृतवन्तो नु किं परम्
+सूत उवाच
+तेषां तु भगवाञ्शेषस्त्यक्त्वा कद्रूं महायशाः
+तपो विपुलमातस्थे वायुभक्षो यतव्रतः
+गन्धमादनमासाद्य बदर्यां च तपोरतः
+गोकर्णे पुष्करारण्ये तथा हिमवतस्तटे
+तेषु तेषु च पुण्येषु तीर्थेष���वायतनेषु च
+एकान्तशीली नियतः सततं विजितेन्द्रियः
+तप्यमानं तपो घोरं तं ददर्श पितामहः
+परिशुष्कमांसत्वक्स्नायुं जटाचीरधरं प्रभुम्
+तमब्रवीत्सत्यधृतिं तप्यमानं पितामहः
+किमिदं कुरुषे शेष प्रजानां स्वस्ति वै कुरु
+त्वं हि तीव्रेण तपसा प्रजास्तापयसेऽनघ
+ब्रूहि कामं च मे शेष यत्ते हृदि चिरं स्थितम्
+शेष उवाच
+सोदर्या मम सर्वे हि भ्रातरो मन्दचेतसः
+सह तैर्नोत्सहे वस्तुं तद्भवाननुमन्यताम्
+अभ्यसूयन्ति सततं परस्परममित्रवत्
+ततोऽहं तप आतिष्ठे नैतान्पश्येयमित्युत
+न मर्षयन्ति सततं विनतां ससुतां च ते
+अस्माकं चापरो भ्राता वैनतेयः पितामह
+तं च द्विषन्ति तेऽत्यर्थं स चापि सुमहाबलः
+वरप्रदानात्स पितुः कश्यपस्य महात्मनः
+सोऽहं तपः समास्थाय मोक्ष्यामीदं कलेवरम्
+कथं मे प्रेत्यभावेऽपि न तैः स्यात्सह संगमः
+ब्रह्मोवाच
+जानामि शेष सर्वेषां भ्रातॄणां ते विचेष्टितम्
+मातुश्चाप्यपराधाद्वै भ्रातॄणां ते महद्भयम्
+कृतोऽत्र परिहारश्च पूर्वमेव भुजंगम
+भ्रातॄणां तव सर्वेषां न शोकं कर्तुमर्हसि
+वृणीष्व च वरं मत्तः शेष यत्तेऽभिकाङ्क्षितम्
+दित्सामि हि वरं तेऽद्य प्रीतिर्मे परमा त्वयि
+दिष्ट्या च बुद्धिर्धर्मे ते निविष्टा पन्नगोत्तम
+अतो भूयश्च ते बुद्धिर्धर्मे भवतु सुस्थिरा
+शेष उवाच
+एष एव वरो मेऽद्य काङ्क्षितः प्रपितामह
+धर्मे मे रमतां बुद्धिः शमे तपसि चेश्वर
+ब्रह्मोवाच
+प्रीतोऽस्म्यनेन ते शेष दमेन प्रशमेन च
+त्वया त्विदं वचः कार्यं मन्नियोगात्प्रजाहितम्
+इमां महीं शैलवनोपपन्नां; ससागरां साकरपत्तनां च
+त्वं शेष सम्यक्चलितां यथाव;त्संगृह्य तिष्ठस्व यथाचला स्यात्
+शेष उवाच
+यथाह देवो वरदः प्रजापति;र्महीपतिर्भूतपतिर्जगत्पतिः
+तथा महीं धारयितास्मि निश्चलां; प्रयच्छ तां मे शिरसि प्रजापते
+ब्रह्मोवाच
+अधो महीं गच्छ भुजंगमोत्तम; स्वयं तवैषा विवरं प्रदास्यति
+इमां धरां धारयता त्वया हि मे; महत्प्रियं शेष कृतं भविष्यति
+सूत उवाच
+तथेति कृत्वा विवरं प्रविश्य स; प्रभुर्भुवो भुजगवराग्रजः स्थितः
+बिभर्ति देवीं शिरसा महीमिमां; समुद्रनेमिं परिगृह्य सर्वतः
+ब्रह्मोवाच
+शेषोऽसि नागोत्तम धर्मदेवो; महीमिमां धारयसे यदेकः
+अनन्तभोगः परिगृह्य सर्वां; यथाहमेवं बलभिद्यथा वा
+सूत उवाच
+अधो भूमेर्वसत्येवं नागोऽनन्��ः प्रतापवान्
+धारयन्वसुधामेकः शासनाद्ब्रह्मणो विभुः
+सुपर्णं च सखायं वै भगवानमरोत्तमः
+प्रादादनन्ताय तदा वैनतेयं पितामहः
+सूत उवाच
+मातुः सकाशात्तं शापं श्रुत्वा पन्नगसत्तमः
+वासुकिश्चिन्तयामास शापोऽयं न भवेत्कथम्
+ततः स मन्त्रयामास भ्रातृभिः सह सर्वशः
+ऐरावतप्रभृतिभिर्ये स्म धर्मपरायणाः
+वासुकिरुवाच
+अयं शापो यथोद्दिष्टो विदितं वस्तथानघाः
+तस्य शापस्य मोक्षार्थं मन्त्रयित्वा यतामहे
+सर्वेषामेव शापानां प्रतिघातो हि विद्यते
+न तु मात्राभिशप्तानां मोक्षो विद्येत पन्नगाः
+अव्ययस्याप्रमेयस्य सत्यस्य च तथाग्रतः
+शप्ता इत्येव मे श्रुत्वा जायते हृदि वेपथुः
+नूनं सर्वविनाशोऽयमस्माकं समुदाहृतः
+न ह्येनां सोऽव्ययो देवः शपन्तीं प्रत्यषेधयत्
+तस्मात्संमन्त्रयामोऽत्र भुजगानामनामयम्
+यथा भवेत सर्वेषां मा नः कालोऽत्यगादयम्
+अपि मन्त्रयमाणा हि हेतुं पश्याम मोक्षणे
+यथा नष्टं पुरा देवा गूढमग्निं गुहागतम्
+यथा स यज्ञो न भवेद्यथा वापि पराभवेत्
+जनमेजयस्य सर्पाणां विनाशकरणाय हि
+सूत उवाच
+तथेत्युक्त्वा तु ते सर्वे काद्रवेयाः समागताः
+समयं चक्रिरे तत्र मन्त्रबुद्धिविशारदाः
+एके तत्राब्रुवन्नागा वयं भूत्वा द्विजर्षभाः
+जनमेजयं तं भिक्षामो यज्ञस्ते न भवेदिति
+अपरे त्वब्रुवन्नागास्तत्र पण्डितमानिनः
+मन्त्रिणोऽस्य वयं सर्वे भविष्यामः सुसंमताः
+स नः प्रक्ष्यति सर्वेषु कार्येष्वर्थविनिश्चयम्
+तत्र बुद्धिं प्रवक्ष्यामो यथा यज्ञो निवर्तते
+स नो बहुमतान्राजा बुद्ध्वा बुद्धिमतां वरः
+यज्ञार्थं प्रक्ष्यति व्यक्तं नेति वक्ष्यामहे वयम्
+दर्शयन्तो बहून्दोषान्प्रेत्य चेह च दारुणान्
+हेतुभिः कारणैश्चैव यथा यज्ञो भवेन्न सः
+अथ वा य उपाध्यायः क्रतौ तस्मिन्भविष्यति
+सर्पसत्रविधानज्ञो राजकार्यहिते रतः
+तं गत्वा दशतां कश्चिद्भुजगः स मरिष्यति
+तस्मिन्हते यज्ञकरे क्रतुः स न भविष्यति
+ये चान्ये सर्पसत्रज्ञा भविष्यन्त्यस्य ऋत्विजः
+तांश्च सर्वान्दशिष्यामः कृतमेवं भविष्यति
+तत्रापरेऽमन्त्रयन्त धर्मात्मानो भुजंगमाः
+अबुद्धिरेषा युष्माकं ब्रह्महत्या न शोभना
+सम्यक्सद्धर्ममूला हि व्यसने शान्तिरुत्तमा
+अधर्मोत्तरता नाम कृत्स्नं व्यापादयेज्जगत्
+अपरे त्वब्रुवन्नागाः समिद्धं जातवेदसम्
+वर्ष���र्निर्वापयिष्यामो मेघा भूत्वा सविद्युतः
+स्रुग्भाण्डं निशि गत्वा वा अपरे भुजगोत्तमाः
+प्रमत्तानां हरन्त्वाशु विघ्न एवं भविष्यति
+यज्ञे वा भुजगास्तस्मिञ्शतशोऽथ सहस्रशः
+जनं दशन्तु वै सर्वमेवं त्रासो भविष्यति
+अथ वा संस्कृतं भोज्यं दूषयन्तु भुजंगमाः
+स्वेन मूत्रपुरीषेण सर्वभोज्यविनाशिना
+अपरे त्वब्रुवंस्तत्र ऋत्विजोऽस्य भवामहे
+यज्ञविघ्नं करिष्यामो दीयतां दक्षिणा इति
+वश्यतां च गतोऽसौ नः करिष्यति यथेप्षितम्
+अपरे त्वब्रुवंस्तत्र जले प्रक्रीडितं नृपम्
+गृहमानीय बध्नीमः क्रतुरेवं भवेन्न सः
+अपरे त्वब्रुवंस्तत्र नागाः सुकृतकारिणः
+दशामैनं प्रगृह्याशु कृतमेवं भविष्यति
+छिन्नं मूलमनर्थानां मृते तस्मिन्भविष्यति
+एषा वै नैष्ठिकी बुद्धिः सर्वेषामेव संमता
+यथा वा मन्यसे राजंस्तत्क्षिप्रं संविधीयताम्
+इत्युक्त्वा समुदैक्षन्त वासुकिं पन्नगेश्वरम्
+वासुकिश्चापि संचिन्त्य तानुवाच भुजंगमान्
+नैषा वो नैष्ठिकी बुद्धिर्मता कर्तुं भुजंगमाः
+सर्वेषामेव मे बुद्धिः पन्नगानां न रोचते
+किं त्वत्र संविधातव्यं भवतां यद्भवेद्धितम्
+अनेनाहं भृशं तप्ये गुणदोषौ मदाश्रयौ
+सूत उवाच
+श्रुत्वा तु वचनं तेषां सर्वेषामिति चेति च
+वासुकेश्च वचः श्रुत्वा एलापत्रोऽब्रवीदिदम्
+न स यज्ञो न भविता न स राजा तथाविधः
+जनमेजयः पाण्डवेयो यतोऽस्माकं महाभयम्
+दैवेनोपहतो राजन्यो भवेदिह पूरुषः
+स दैवमेवाश्रयते नान्यत्तत्र परायणम्
+तदिदं दैवमस्माकं भयं पन्नगसत्तमाः
+दैवमेवाश्रयामोऽत्र शृणुध्वं च वचो मम
+अहं शापे समुत्सृष्टे समश्रौषं वचस्तदा
+मातुरुत्सङ्गमारूढो भयात्पन्नगसत्तमाः
+देवानां पन्नगश्रेष्ठास्तीक्ष्णास्तीक्ष्णा इति प्रभो
+पितामहमुपागम्य दुःखार्तानां महाद्युते
+देवा ऊचुः
+का हि लब्ध्वा प्रियान्पुत्राञ्शपेदेवं पितामह
+ऋते कद्रूं तीक्ष्णरूपां देवदेव तवाग्रतः
+तथेति च वचस्तस्यास्त्वयाप्युक्तं पितामह
+एतदिच्छाम विज्ञातुं कारणं यन्न वारिता
+ब्रह्मोवाच
+बहवः पन्नगास्तीक्ष्णा भीमवीर्या विषोल्बणाः
+प्रजानां हितकामोऽहं न निवारितवांस्तदा
+ये दन्दशूकाः क्षुद्राश्च पापचारा विषोल्बणाः
+तेषां विनाशो भविता न तु ये धर्मचारिणः
+यन्निमित्तं च भविता मोक्षस्तेषां महाभयात्
+पन्नगानां निबोधध्वं तस्मिन्काले तथागते
+यायावरकुले धीमान्भविष्यति महानृषिः
+जरत्कारुरिति ख्यातस्तेजस्वी नियतेन्द्रियः
+तस्य पुत्रो जरत्कारोरुत्पत्स्यति महातपाः
+आस्तीको नाम यज्ञं स प्रतिषेत्स्यति तं तदा
+तत्र मोक्ष्यन्ति भुजगा ये भविष्यन्ति धार्मिकाः
+देवा ऊचुः
+स मुनिप्रवरो देव जरत्कारुर्महातपाः
+कस्यां पुत्रं महात्मानं जनयिष्यति वीर्यवान्
+ब्रह्मोवाच
+सनामायां सनामा स कन्यायां द्विजसत्तमः
+अपत्यं वीर्यवान्देवा वीर्यवज्जनयिष्यति
+एलापत्र उवाच
+एवमस्त्विति तं देवाः पितामहमथाब्रुवन्
+उक्त्वा चैवं गता देवाः स च देवः पितामहः
+सोऽहमेवं प्रपश्यामि वासुके भगिनीं तव
+जरत्कारुरिति ख्यातां तां तस्मै प्रतिपादय
+भैक्षवद्भिक्षमाणाय नागानां भयशान्तये
+ऋषये सुव्रताय त्वमेष मोक्षः श्रुतो मया
+सूत उवाच
+एलापत्रस्य तु वचः श्रुत्वा नागा द्विजोत्तम
+सर्वे प्रहृष्टमनसः साधु साध्वित्यपूजयन्
+ततः प्रभृति तां कन्यां वासुकिः पर्यरक्षत
+जरत्कारुं स्वसारं वै परं हर्षमवाप च
+ततो नातिमहान्कालः समतीत इवाभवत्
+अथ देवासुराः सर्वे ममन्थुर्वरुणालयम्
+तत्र नेत्रमभून्नागो वासुकिर्बलिनां वरः
+समाप्यैव च तत्कर्म पितामहमुपागमन्
+देवा वासुकिना सार्धं पितामहमथाब्रुवन्
+भगवञ्शापभीतोऽयं वासुकिस्तप्यते भृशम्
+तस्येदं मानसं शल्यं समुद्धर्तुं त्वमर्हसि
+जनन्याः शापजं देव ज्ञातीनां हितकाङ्क्षिणः
+हितो ह्ययं सदास्माकं प्रियकारी च नागराट्
+कुरु प्रसादं देवेश शमयास्य मनोज्वरम्
+ब्रह्मोवाच
+मयैवैतद्वितीर्णं वै वचनं मनसामराः
+एलापत्रेण नागेन यदस्याभिहितं पुरा
+तत्करोत्वेष नागेन्द्रः प्राप्तकालं वचस्तथा
+विनशिष्यन्ति ये पापा न तु ये धर्मचारिणः
+उत्पन्नः स जरत्कारुस्तपस्युग्रे रतो द्विजः
+तस्यैष भगिनीं काले जरत्कारुं प्रयच्छतु
+यदेलापत्रेण वचस्तदोक्तं भुजगेन ह
+पन्नगानां हितं देवास्तत्तथा न तदन्यथा
+सूत उवाच
+एतच्छ्रुत्वा स नागेन्द्रः पितामहवचस्तदा
+सर्पान्बहूञ्जरत्कारौ नित्ययुक्तान्समादधत्
+जरत्कारुर्यदा भार्यामिच्छेद्वरयितुं प्रभुः
+शीघ्रमेत्य ममाख्येयं तन्नः श्रेयो भविष्यति
+शौनक उवाच
+जरत्कारुरिति प्रोक्तं यत्त्वया सूतनन्दन
+इच्छाम्येतदहं तस्य ऋषेः श्रोतुं महात्मनः
+किं कारणं जरत्कारोर्नामैतत्प्रथितं भुवि
+जरत्कारुनिरुक्तं त्वं यथावद्वक्तुमर्हसि
+सूत उवाच
+जरेति क्षयमाहुर्वै दारुणं कारुसंज्ञितम्
+शरीरं कारु तस्यासीत्तत्स धीमाञ्शनैः शनैः
+क्षपयामास तीव्रेण तपसेत्यत उच्यते
+जरत्कारुरिति ब्रह्मन्वासुकेर्भगिनी तथा
+एवमुक्तस्तु धर्मात्मा शौनकः प्राहसत्तदा
+उग्रश्रवसमामन्त्र्य उपपन्नमिति ब्रुवन्
+सूत उवाच
+अथ कालस्य महतः स मुनिः संशितव्रतः
+तपस्यभिरतो धीमान्न दारानभ्यकाङ्क्षत
+स ऊर्ध्वरेतास्तपसि प्रसक्तः; स्वाध्यायवान्वीतभयक्लमः सन्
+चचार सर्वां पृथिवीं महात्मा; न चापि दारान्मनसाप्यकाङ्क्षत्
+ततोऽपरस्मिन्संप्राप्ते काले कस्मिंश्चिदेव तु
+परिक्षिदिति विख्यातो राजा कौरववंशभृत्
+यथा पाण्डुर्महाबाहुर्धनुर्धरवरो भुवि
+बभूव मृगयाशीलः पुरास्य प्रपितामहः
+मृगान्विध्यन्वराहांश्च तरक्षून्महिषांस्तथा
+अन्यांश्च विविधान्वन्यांश्चचार पृथिवीपतिः
+स कदाचिन्मृगं विद्ध्वा बाणेन नतपर्वणा
+पृष्ठतो धनुरादाय ससार गहने वने
+यथा हि भगवान्रुद्रो विद्ध्वा यज्ञमृगं दिवि
+अन्वगच्छद्धनुष्पाणिः पर्यन्वेषंस्ततस्ततः
+न हि तेन मृगो विद्धो जीवन्गच्छति वै वनम्
+पूर्वरूपं तु तन्नूनमासीत्स्वर्गगतिं प्रति
+परिक्षितस्तस्य राज्ञो विद्धो यन्नष्टवान्मृगः
+दूरं चापहृतस्तेन मृगेण स महीपतिः
+परिश्रान्तः पिपासार्त आससाद मुनिं वने
+गवां प्रचारेष्वासीनं वत्सानां मुखनिःसृतम्
+भूयिष्ठमुपयुञ्जानं फेनमापिबतां पयः
+तमभिद्रुत्य वेगेन स राजा संशितव्रतम्
+अपृच्छद्धनुरुद्यम्य तं मुनिं क्षुच्छ्रमान्वितः
+भो भो ब्रह्मन्नहं राजा परिक्षिदभिमन्युजः
+मया विद्धो मृगो नष्टः कच्चित्त्वं दृष्टवानसि
+स मुनिस्तस्य नोवाच किंचिन्मौनव्रते स्थितः
+तस्य स्कन्धे मृतं सर्पं क्रुद्धो राजा समासजत्
+धनुष्कोट्या समुत्क्षिप्य स चैनं समुदैक्षत
+न च किंचिदुवाचैनं शुभं वा यदि वाशुभम्
+स राजा क्रोधमुत्सृज्य व्यथितस्तं तथागतम्
+दृष्ट्वा जगाम नगरमृषिस्त्वास्ते तथैव सः
+तरुणस्तस्य पुत्रोऽभूत्तिग्मतेजा महातपाः
+शृङ्गी नाम महाक्रोधो दुष्प्रसादो महाव्रतः
+स देवं परमीशानं सर्वभूतहिते रतम्
+ब्रह्माणमुपतस्थे वै काले काले सुसंयतः
+स तेन समनुज्ञातो ब्रह्मणा गृहमेयिवान्
+सख्योक्तः क्रीडमानेन स तत्र हसता किल
+संरम्भी कोपनोऽतीव विषकल्प ऋषेः सुतः
+ऋषिपुत्रेण नर्मार्थं कृशेन द्विजसत्तम
+तेजस्विनस्तव पिता तथैव च तपस्विनः
+शवं स्कन्धेन वहति मा शृङ्गिन्गर्वितो भव
+व्याहरत्स्वृषिपुत्रेषु मा स्म किंचिद्वचो वदीः
+अस्मद्विधेषु सिद्धेषु ब्रह्मवित्सु तपस्विषु
+क्व ते पुरुषमानित्वं क्व ते वाचस्तथाविधाः
+दर्पजाः पितरं यस्त्वं द्रष्टा शवधरं तथा
+सूत उवाच
+एवमुक्तः स तेजस्वी शृङ्गी कोपसमन्वितः
+मृतधारं गुरुं श्रुत्वा पर्यतप्यत मन्युना
+स तं कृशमभिप्रेष्क्य सूनृतां वाचमुत्सृजन्
+अपृच्छत कथं तातः स मेऽद्य मृतधारकः
+कृश उवाच
+राज्ञा परिक्षिता तात मृगयां परिधावता
+अवसक्तः पितुस्तेऽद्य मृतः स्कन्धे भुजंगमः
+शृङ्ग्युवाच
+किं मे पित्रा कृतं तस्य राज्ञोऽनिष्टं दुरात्मनः
+ब्रूहि त्वं कृश तत्त्वेन पश्य मे तपसो बलम्
+कृश उवाच
+स राजा मृगयां यातः परिक्षिदभिमन्युजः
+ससार मृगमेकाकी विद्ध्वा बाणेन पत्रिणा
+न चापश्यन्मृगं राजा चरंस्तस्मिन्महावने
+पितरं ते स दृष्ट्वैव पप्रच्छानभिभाषिणम्
+तं स्थाणुभूतं तिष्ठन्तं क्षुत्पिपासाश्रमातुरः
+पुनः पुनर्मृगं नष्टं पप्रच्छ पितरं तव
+स च मौनव्रतोपेतो नैव तं प्रत्यभाषत
+तस्य राजा धनुष्कोट्या सर्पं स्कन्धे समासृजत्
+शृङ्गिंस्तव पिताद्यासौ तथैवास्ते यतव्रतः
+सोऽपि राजा स्वनगरं प्रतियातो गजाह्वयम्
+सूत उवाच
+श्रुत्वैवमृषिपुत्रस्तु दिवं स्तब्ध्वेव विष्ठितः
+कोपसंरक्तनयनः प्रज्वलन्निव मन्युना
+आविष्टः स तु कोपेन शशाप नृपतिं तदा
+वार्युपस्पृश्य तेजस्वी क्रोधवेगबलात्कृतः
+शृङ्ग्युवाच
+योऽसौ वृद्धस्य तातस्य तथा कृच्छ्रगतस्य च
+स्कन्धे मृतमवास्राक्षीत्पन्नगं राजकिल्बिषी
+तं पापमतिसंक्रुद्धस्तक्षकः पन्नगोत्तमः
+आशीविषस्तिग्मतेजा मद्वाक्यबलचोदितः
+सप्तरात्रादितो नेता यमस्य सदनं प्रति
+द्विजानामवमन्तारं कुरूणामयशस्करम्
+सूत उवाच
+इति शप्त्वा नृपं क्रुद्धः शृङ्गी पितरमभ्ययात्
+आसीनं गोचरे तस्मिन्वहन्तं शवपन्नगम्
+स तमालक्ष्य पितरं शृङ्गी स्कन्धगतेन वै
+शवेन भुजगेनासीद्भूयः क्रोधसमन्वितः
+दुःखाच्चाश्रूणि मुमुचे पितरं चेदमब्रवीत्
+श्रुत्वेमां धर्षणां तात तव तेन दुरात्मना
+राज्ञा परिक्षिता कोपादशपं तमहं नृपम्
+यथार्हति स एवोग्रं शापं कुरुकुलाधमः
+सप्तमेऽहनि तं पापं तक्षकः पन्नगोत्तमः
+वैवस्वतस्य भवनं नेता परमदारुणम्
+तमब्रवीत्पिता ब्रह्मंस्तथा कोपसमन्वितम्
+न मे प्रियं कृतं तात नैष धर्मस्तपस्विनाम्
+वयं तस्य नरेन्द्रस्य विषये निवसामहे
+न्यायतो रक्षितास्तेन तस्य पापं न रोचये
+सर्वथा वर्तमानस्य राज्ञो ह्यस्मद्विधैः सदा
+क्षन्तव्यं पुत्र धर्मो हि हतो हन्ति न संशयः
+यदि राजा न रक्षेत पीडा वै नः परा भवेत्
+न शक्नुयाम चरितुं धर्मं पुत्र यथासुखम्
+रक्ष्यमाणा वयं तात राजभिः शास्त्रदृष्टिभिः
+चरामो विपुलं धर्मं तेषां चांशोऽस्ति धर्मतः
+परिक्षित्तु विशेषेण यथास्य प्रपितामहः
+रक्षत्यस्मान्यथा राज्ञा रक्षितव्याः प्रजास्तथा
+तेनेह क्षुधितेनाद्य श्रान्तेन च तपस्विना
+अजानता व्रतमिदं कृतमेतदसंशयम्
+तस्मादिदं त्वया बाल्यात्सहसा दुष्कृतं कृतम्
+न ह्यर्हति नृपः शापमस्मत्तः पुत्र सर्वथा
+शृङ्ग्युवाच
+यद्येतत्साहसं तात यदि वा दुष्कृतं कृतम्
+प्रियं वाप्यप्रियं वा ते वागुक्ता न मृषा मया
+नैवान्यथेदं भविता पितरेष ब्रवीमि ते
+नाहं मृषा प्रब्रवीमि स्वैरेष्वपि कुतः शपन्
+शमीक उवाच
+जानाम्युग्रप्रभावं त्वां पुत्र सत्यगिरं तथा
+नानृतं ह्युक्तपूर्वं ते नैतन्मिथ्या भविष्यति
+पित्रा पुत्रो वयःस्थोऽपि सततं वाच्य एव तु
+यथा स्याद्गुणसंयुक्तः प्राप्नुयाच्च महद्यशः
+किं पुनर्बाल एव त्वं तपसा भावितः प्रभो
+वर्धते च प्रभवतां कोपोऽतीव महात्मनाम्
+सोऽहं पश्यामि वक्तव्यं त्वयि धर्मभृतां वर
+पुत्रत्वं बालतां चैव तवावेक्ष्य च साहसम्
+स त्वं शमयुतो भूत्वा वन्यमाहारमाहरन्
+चर क्रोधमिमं त्यक्त्वा नैवं धर्मं प्रहास्यसि
+क्रोधो हि धर्मं हरति यतीनां दुःखसंचितम्
+ततो धर्मविहीनानां गतिरिष्टा न विद्यते
+शम एव यतीनां हि क्षमिणां सिद्धिकारकः
+क्षमावतामयं लोकः परश्चैव क्षमावताम्
+तस्माच्चरेथाः सततं क्षमाशीलो जितेन्द्रियः
+क्षमया प्राप्स्यसे लोकान्ब्रह्मणः समनन्तरान्
+मया तु शममास्थाय यच्छक्यं कर्तुमद्य वै
+तत्करिष्येऽद्य ताताहं प्रेषयिष्ये नृपाय वै
+मम पुत्रेण शप्तोऽसि बालेनाकृतबुद्धिना
+ममेमां धर्षणां त्वत्तः प्रेक्ष्य राजन्नमर्षिणा
+सूत उवाच
+एवमादिश्य शिष्यं स प्रेषयामास सुव्रतः
+परिक्षिते नृपतये दयापन्नो महातपाः
+संदिश्य कुशलप्रश्नं कार्यवृत्तान्तमेव च
+शिष्यं गौरमुखं नाम शीलवन्तं सम���हितम्
+सोऽभिगम्य ततः शीघ्रं नरेन्द्रं कुरुवर्धनम्
+विवेश भवनं राज्ञः पूर्वं द्वाःस्थैर्निवेदितः
+पूजितश्च नरेन्द्रेण द्विजो गौरमुखस्ततः
+आचख्यौ परिविश्रान्तो राज्ञे सर्वमशेषतः
+शमीकवचनं घोरं यथोक्तं मन्त्रिसंनिधौ
+शमीको नाम राजेन्द्र विषये वर्तते तव
+ऋषिः परमधर्मात्मा दान्तः शान्तो महातपाः
+तस्य त्वया नरव्याघ्र सर्पः प्राणैर्वियोजितः
+अवसक्तो धनुष्कोट्या स्कन्धे भरतसत्तम
+क्षान्तवांस्तव तत्कर्म पुत्रस्तस्य न चक्षमे
+तेन शप्तोऽसि राजेन्द्र पितुरज्ञातमद्य वै
+तक्षकः सप्तरात्रेण मृत्युस्ते वै भविष्यति
+तत्र रक्षां कुरुष्वेति पुनः पुनरथाब्रवीत्
+तदन्यथा न शक्यं च कर्तुं केनचिदप्युत
+न हि शक्नोति संयन्तुं पुत्रं कोपसमन्वितम्
+ततोऽहं प्रेषितस्तेन तव राजन्हितार्थिना
+इति श्रुत्वा वचो घोरं स राजा कुरुनन्दनः
+पर्यतप्यत तत्पापं कृत्वा राजा महातपाः
+तं च मौनव्रतधरं श्रुत्वा मुनिवरं तदा
+भूय एवाभवद्राजा शोकसंतप्तमानसः
+अनुक्रोशात्मतां तस्य शमीकस्यावधार्य तु
+पर्यतप्यत भूयोऽपि कृत्वा तत्किल्बिषं मुनेः
+न हि मृत्युं तथा राजा श्रुत्वा वै सोऽन्वतप्यत
+अशोचदमरप्रख्यो यथा कृत्वेह कर्म तत्
+ततस्तं प्रेषयामास राजा गौरमुखं तदा
+भूयः प्रसादं भगवान्करोत्विति ममेति वै
+तस्मिंश्च गतमात्रे वै राजा गौरमुखे तदा
+मन्त्रिभिर्मन्त्रयामास सह संविग्नमानसः
+निश्चित्य मन्त्रिभिश्चैव सहितो मन्त्रतत्त्ववित्
+प्रासादं कारयामास एकस्तम्भं सुरक्षितम्
+रक्षां च विदधे तत्र भिषजश्चौषधानि च
+ब्राह्मणान्सिद्धमन्त्रांश्च सर्वतो वै न्यवेशयत्
+राजकार्याणि तत्रस्थः सर्वाण्येवाकरोच्च सः
+मन्त्रिभिः सह धर्मज्ञः समन्तात्परिरक्षितः
+प्राप्ते तु दिवसे तस्मिन्सप्तमे द्विजसत्तम
+काश्यपोऽभ्यागमद्विद्वांस्तं राजानं चिकित्सितुम्
+श्रुतं हि तेन तदभूदद्य तं राजसत्तमम्
+तक्षकः पन्नगश्रेष्ठो नेष्यते यमसादनम्
+तं दष्टं पन्नगेन्द्रेण करिष्येऽहमपज्वरम्
+तत्र मेऽर्थश्च धर्मश्च भवितेति विचिन्तयन्
+तं ददर्श स नागेन्द्रस्तक्षकः काश्यपं पथि
+गच्छन्तमेकमनसं द्विजो भूत्वा वयोतिगः
+तमब्रवीत्पन्नगेन्द्रः काश्यपं मुनिपुंगवम्
+क्व भवांस्त्वरितो याति किं च कार्यं चिकीर्षति
+काश्यप उवाच
+नृपं कुरुकुलोत्पन्नं परिक��षितमरिंदमम्
+तक्षकः पन्नगश्रेष्ठस्तेजसाद्य प्रधक्ष्यति
+तं दष्टं पन्नगेन्द्रेण तेनाग्निसमतेजसा
+पाण्डवानां कुलकरं राजानममितौजसम्
+गच्छामि सौम्य त्वरितं सद्यः कर्तुमपज्वरम्
+तक्षक उवाच
+अहं स तक्षको ब्रह्मंस्तं धक्ष्यामि महीपतिम्
+निवर्तस्व न शक्तस्त्वं मया दष्टं चिकित्सितुम्
+काश्यप उवाच
+अहं तं नृपतिं नाग त्वया दष्टमपज्वरम्
+करिष्य इति मे बुद्धिर्विद्याबलमुपाश्रितः
+तक्षक उवाच
+दष्टं यदि मयेह त्वं शक्तः किंचिच्चिकित्सितुम्
+ततो वृक्षं मया दष्टमिमं जीवय काश्यप
+परं मन्त्रबलं यत्ते तद्दर्शय यतस्व च
+न्यग्रोधमेनं धक्ष्यामि पश्यतस्ते द्विजोत्तम
+काश्यप उवाच
+दश नागेन्द्र वृक्षं त्वं यमेनमभिमन्यसे
+अहमेनं त्वया दष्टं जीवयिष्ये भुजंगम
+सूत उवाच
+एवमुक्तः स नागेन्द्रः काश्यपेन महात्मना
+अदशद्वृक्षमभ्येत्य न्यग्रोधं पन्नगोत्तमः
+स वृक्षस्तेन दष्टः सन्सद्य एव महाद्युते
+आशीविषविषोपेतः प्रजज्वाल समन्ततः
+तं दग्ध्वा स नगं नागः काश्यपं पुनरब्रवीत्
+कुरु यत्नं द्विजश्रेष्ठ जीवयैनं वनस्पतिम्
+भस्मीभूतं ततो वृक्षं पन्नगेन्द्रस्य तेजसा
+भस्म सर्वं समाहृत्य काश्यपो वाक्यमब्रवीत्
+विद्याबलं पन्नगेन्द्र पश्य मेऽस्मिन्वनस्पतौ
+अहं संजीवयाम्येनं पश्यतस्ते भुजंगम
+ततः स भगवान्विद्वान्काश्यपो द्विजसत्तमः
+भस्मराशीकृतं वृक्षं विद्यया समजीवयत्
+अङ्कुरं तं स कृतवांस्ततः पर्णद्वयान्वितम्
+पलाशिनं शाखिनं च तथा विटपिनं पुनः
+तं दृष्ट्वा जीवितं वृक्षं काश्यपेन महात्मना
+उवाच तक्षको ब्रह्मन्नेतदत्यद्भुतं त्वयि
+विप्रेन्द्र यद्विषं हन्या मम वा मद्विधस्य वा
+कं त्वमर्थमभिप्रेप्सुर्यासि तत्र तपोधन
+यत्तेऽभिलषितं प्राप्तुं फलं तस्मान्नृपोत्तमात्
+अहमेव प्रदास्यामि तत्ते यद्यपि दुर्लभम्
+विप्रशापाभिभूते च क्षीणायुषि नराधिपे
+घटमानस्य ते विप्र सिद्धिः संशयिता भवेत्
+ततो यशः प्रदीप्तं ते त्रिषु लोकेषु विश्रुतम्
+विरश्मिरिव घर्मांशुरन्तर्धानमितो व्रजेत्
+काश्यप उवाच
+धनार्थी याम्यहं तत्र तन्मे दित्स भुजंगम
+ततोऽहं विनिवर्तिष्ये गृहायोरगसत्तम
+तक्षक उवाच
+यावद्धनं प्रार्थयसे तस्माद्राज्ञस्ततोऽधिकम्
+अहं तेऽद्य प्रदास्यामि निवर्तस्व द्विजोत्तम
+सूत उवाच
+तक्षकस्य वचः श्रुत्वा का���्यपो द्विजसत्तमः
+प्रदध्यौ सुमहातेजा राजानं प्रति बुद्धिमान्
+दिव्यज्ञानः स तेजस्वी ज्ञात्वा तं नृपतिं तदा
+क्षीणायुषं पाण्डवेयमपावर्तत काश्यपः
+लब्ध्वा वित्तं मुनिवरस्तक्षकाद्यावदीप्सितम्
+निवृत्ते काश्यपे तस्मिन्समयेन महात्मनि
+जगाम तक्षकस्तूर्णं नगरं नागसाह्वयम्
+अथ शुश्राव गच्छन्स तक्षको जगतीपतिम्
+मन्त्रागदैर्विषहरै रक्ष्यमाणं प्रयत्नतः
+स चिन्तयामास तदा मायायोगेन पार्थिवः
+मया वञ्चयितव्योऽसौ क उपायो भवेदिति
+ततस्तापसरूपेण प्राहिणोत्स भुजंगमान्
+फलपत्रोदकं गृह्य राज्ञे नागोऽथ तक्षकः
+तक्षक उवाच
+गच्छध्वं यूयमव्यग्रा राजानं कार्यवत्तया
+फलपत्रोदकं नाम प्रतिग्राहयितुं नृपम्
+सूत उवाच
+ते तक्षकसमादिष्टास्तथा चक्रुर्भुजंगमाः
+उपनिन्युस्तथा राज्ञे दर्भानापः फलानि च
+तच्च सर्वं स राजेन्द्रः प्रतिजग्राह वीर्यवान्
+कृत्वा च तेषां कार्याणि गम्यतामित्युवाच तान्
+गतेषु तेषु नागेषु तापसच्छद्मरूपिषु
+अमात्यान्सुहृदश्चैव प्रोवाच स नराधिपः
+भक्षयन्तु भवन्तो वै स्वादूनीमानि सर्वशः
+तापसैरुपनीतानि फलानि सहिता मया
+ततो राजा ससचिवः फलान्यादातुमैच्छत
+यद्गृहीतं फलं राज्ञा तत्र कृमिरभूदणुः
+ह्रस्वकः कृष्णनयनस्ताम्रो वर्णेन शौनक
+स तं गृह्य नृपश्रेष्ठः सचिवानिदमब्रवीत्
+अस्तमभ्येति सविता विषादद्य न मे भयम्
+सत्यवागस्तु स मुनिः कृमिको मां दशत्वयम्
+तक्षको नाम भूत्वा वै तथा परिहृतं भवेत्
+ते चैनमन्ववर्तन्त मन्त्रिणः कालचोदिताः
+एवमुक्त्वा स राजेन्द्रो ग्रीवायां संनिवेश्य ह
+कृमिकं प्राहसत्तूर्णं मुमूर्षुर्नष्टचेतनः
+हसन्नेव च भोगेन तक्षकेणाभिवेष्टितः
+तस्मात्फलाद्विनिष्क्रम्य यत्तद्राज्ञे निवेदितम्
+सूत उवाच
+तं तथा मन्त्रिणो दृष्ट्वा भोगेन परिवेष्टितम्
+विवर्णवदनाः सर्वे रुरुदुर्भृशदुःखिताः
+तं तु नादं ततः श्रुत्वा मन्त्रिणस्ते प्रदुद्रुवुः
+अपश्यंश्चैव ते यान्तमाकाशे नागमद्भुतम्
+सीमन्तमिव कुर्वाणं नभसः पद्मवर्चसम्
+तक्षकं पन्नगश्रेष्ठं भृशं शोकपरायणाः
+ततस्तु ते तद्गृहमग्निना वृतं; प्रदीप्यमानं विषजेन भोगिनः
+भयात्परित्यज्य दिशः प्रपेदिरे; पपात तच्चाशनिताडितं यथा
+ततो नृपे तक्षकतेजसा हते; प्रयुज्य सर्वाः परलोकसत्क्रियाः
+शुचिर्द्विजो राजपुरोहितस्तद���; तथैव ते तस्य नृपस्य मन्त्रिणः
+नृपं शिशुं तस्य सुतं प्रचक्रिरे; समेत्य सर्वे पुरवासिनो जनाः
+नृपं यमाहुस्तममित्रघातिनं; कुरुप्रवीरं जनमेजयं जनाः
+स बाल एवार्यमतिर्नृपोत्तमः; सहैव तैर्मन्त्रिपुरोहितैस्तदा
+शशास राज्यं कुरुपुंगवाग्रजो; यथास्य वीरः प्रपितामहस्तथा
+ततस्तु राजानममित्रतापनं; समीक्ष्य ते तस्य नृपस्य मन्त्रिणः
+सुवर्णवर्माणमुपेत्य काशिपं; वपुष्टमार्थं वरयां प्रचक्रमुः
+ततः स राजा प्रददौ वपुष्टमां; कुरुप्रवीराय परीक्ष्य धर्मतः
+स चापि तां प्राप्य मुदा युतोऽभव;न्न चान्यनारीषु मनो दधे क्वचित्
+सरःसु फुल्लेषु वनेषु चैव ह; प्रसन्नचेता विजहार वीर्यवान्
+तथा स राजन्यवरो विजह्रिवा;न्यथोर्वशीं प्राप्य पुरा पुरूरवाः
+वपुष्टमा चापि वरं पतिं तदा; प्रतीतरूपं समवाप्य भूमिपम्
+भावेन रामा रमयां बभूव वै; विहारकालेष्ववरोधसुन्दरी
+सूत उवाच
+एतस्मिन्नेव काले तु जरत्कारुर्महातपाः
+चचार पृथिवीं कृत्स्नां यत्रसायंगृहो मुनिः
+चरन्दीक्षां महातेजा दुश्चरामकृतात्मभिः
+तीर्थेष्वाप्लवनं कुर्वन्पुण्येषु विचचार ह
+वायुभक्षो निराहारः शुष्यन्नहरहर्मुनिः
+स ददर्श पितॄन्गर्ते लम्बमानानधोमुखान्
+एकतन्त्ववशिष्टं वै वीरणस्तम्बमाश्रितान्
+तं च तन्तुं शनैराखुमाददानं बिलाश्रयम्
+निराहारान्कृशान्दीनान्गर्तेऽऽर्तांस्त्राणमिच्छतः
+उपसृत्य स तान्दीनान्दीनरूपोऽभ्यभाषत
+के भवन्तोऽवलम्बन्ते वीरणस्तम्बमाश्रिताः
+दुर्बलं खादितैर्मूलैराखुना बिलवासिना
+वीरणस्तम्बके मूलं यदप्येकमिह स्थितम्
+तदप्ययं शनैराखुरादत्ते दशनैः शितैः
+छेत्स्यतेऽल्पावशिष्टत्वादेतदप्यचिरादिव
+ततः स्थ पतितारोऽत्र गर्ते अस्मिन्नधोमुखाः
+ततो मे दुःखमुत्पन्नं दृष्ट्वा युष्मानधोमुखान्
+कृच्छ्रामापदमापन्नान्प्रियं किं करवाणि वः
+तपसोऽस्य चतुर्थेन तृतीयेनापि वा पुनः
+अर्धेन वापि निस्तर्तुमापदं ब्रूत माचिरम्
+अथ वापि समग्रेण तरन्तु तपसा मम
+भवन्तः सर्व एवास्मात्काममेवं विधीयताम्
+पितर ऊचुः
+ऋद्धो भवान्ब्रह्मचारी यो नस्त्रातुमिहेच्छति
+न तु विप्राग्र्य तपसा शक्यमेतद्व्यपोहितुम्
+अस्ति नस्तात तपसः फलं प्रवदतां वर
+संतानप्रक्षयाद्ब्रह्मन्पतामो निरयेऽशुचौ
+लम्बतामिह नस्तात न ज्ञानं प्रतिभाति वै
+येन त्वां नाभिजानीमो लोके विख्यातपौरुषम्
+ऋद्धो भवान्महाभागो यो नः शोच्यान्सुदुःखितान्
+शोचस्युपेत्य कारुण्याच्छृणु ये वै वयं द्विज
+यायावरा नाम वयमृषयः संशितव्रताः
+लोकात्पुण्यादिह भ्रष्टाः संतानप्रक्षयाद्विभो
+प्रनष्टं नस्तपः पुण्यं न हि नस्तन्तुरस्ति वै
+अस्ति त्वेकोऽद्य नस्तन्तुः सोऽपि नास्ति यथा तथा
+मन्दभाग्योऽल्पभाग्यानां बन्धुः स किल नः कुले
+जरत्कारुरिति ख्यातो वेदवेदाङ्गपारगः
+नियतात्मा महात्मा च सुव्रतः सुमहातपाः
+तेन स्म तपसो लोभात्कृच्छ्रमापादिता वयम्
+न तस्य भार्या पुत्रो वा बान्धवो वास्ति कश्चन
+तस्माल्लम्बामहे गर्ते नष्टसंज्ञा ह्यनाथवत्
+स वक्तव्यस्त्वया दृष्ट्वा अस्माकं नाथवत्तया
+पितरस्तेऽवलम्बन्ते गर्ते दीना अधोमुखाः
+साधु दारान्कुरुष्वेति प्रजायस्वेति चाभिभो
+कुलतन्तुर्हि नः शिष्टस्त्वमेवैकस्तपोधन
+यं तु पश्यसि नो ब्रह्मन्वीरणस्तम्बमाश्रितान्
+एषोऽस्माकं कुलस्तम्ब आसीत्स्वकुलवर्धनः
+यानि पश्यसि वै ब्रह्मन्मूलानीहास्य वीरुधः
+एते नस्तन्तवस्तात कालेन परिभक्षिताः
+यत्त्वेतत्पश्यसि ब्रह्मन्मूलमस्यार्धभक्षितम्
+तत्र लम्बामहे सर्वे सोऽप्येकस्तप आस्थितः
+यमाखुं पश्यसि ब्रह्मन्काल एष महाबलः
+स तं तपोरतं मन्दं शनैः क्षपयते तुदन्
+जरत्कारुं तपोलुब्धं मन्दात्मानमचेतसम्
+न हि नस्तत्तपस्तस्य तारयिष्यति सत्तम
+छिन्नमूलान्परिभ्रष्टान्कालोपहतचेतसः
+नरकप्रतिष्ठान्पश्यास्मान्यथा दुष्कृतिनस्तथा
+अस्मासु पतितेष्वत्र सह पूर्वैः पितामहैः
+छिन्नः कालेन सोऽप्यत्र गन्ता वै नरकं ततः
+तपो वाप्यथ वा यज्ञो यच्चान्यत्पावनं महत्
+तत्सर्वं न समं तात संतत्येति सतां मतम्
+स तात दृष्ट्वा ब्रूयास्त्वं जरत्कारुं तपस्विनम्
+यथादृष्टमिदं चास्मै त्वयाख्येयमशेषतः
+यथा दारान्प्रकुर्यात्स पुत्रांश्चोत्पादयेद्यथा
+तथा ब्रह्मंस्त्वया वाच्यः सोऽस्माकं नाथवत्तया
+सूत उवाच
+एतच्छ्रुत्वा जरत्कारुर्दुःखशोकपरायणः
+उवाच स्वान्पितॄन्दुःखाद्बाष्पसंदिग्धया गिरा
+अहमेव जरत्कारुः किल्बिषी भवतां सुतः
+तद्दण्डं धारयत मे दुष्कृतेरकृतात्मनः
+पितर ऊचुः
+पुत्र दिष्ट्यासि संप्राप्त इमं देशं यदृच्छया
+किमर्थं च त्वया ब्रह्मन्न कृतो दारसंग्रहः
+जरत्कारुरुवाच
+ममायं पितरो नित्यं हृद्यर्थः प���िवर्तते
+ऊर्ध्वरेताः शरीरं वै प्रापयेयममुत्र वै
+एवं दृष्ट्वा तु भवतः शकुन्तानिव लम्बतः
+मया निवर्तिता बुद्धिर्ब्रह्मचर्यात्पितामहाः
+करिष्ये वः प्रियं कामं निवेक्ष्ये नात्र संशयः
+सनाम्नीं यद्यहं कन्यामुपलप्स्ये कदाचन
+भविष्यति च या काचिद्भैक्षवत्स्वयमुद्यता
+प्रतिग्रहीता तामस्मि न भरेयं च यामहम्
+एवंविधमहं कुर्यां निवेशं प्राप्नुयां यदि
+अन्यथा न करिष्ये तु सत्यमेतत्पितामहाः
+सूत उवाच
+एवमुक्त्वा तु स पितॄंश्चचार पृथिवीं मुनिः
+न च स्म लभते भार्यां वृद्धोऽयमिति शौनक
+यदा निर्वेदमापन्नः पितृभिश्चोदितस्तथा
+तदारण्यं स गत्वोच्चैश्चुक्रोश भृशदुःखितः
+यानि भूतानि सन्तीह स्थावराणि चराणि च
+अन्तर्हितानि वा यानि तानि शृण्वन्तु मे वचः
+उग्रे तपसि वर्तन्तं पितरश्चोदयन्ति माम्
+निविशस्वेति दुःखार्तास्तेषां प्रियचिकीर्षया
+निवेशार्थ्यखिलां भूमिं कन्याभैक्षं चरामि भोः
+दरिद्रो दुःखशीलश्च पितृभिः संनियोजितः
+यस्य कन्यास्ति भूतस्य ये मयेह प्रकीर्तिताः
+ते मे कन्यां प्रयच्छन्तु चरतः सर्वतोदिशम्
+मम कन्या सनाम्नी या भैक्षवच्चोद्यता भवेत्
+भरेयं चैव यां नाहं तां मे कन्यां प्रयच्छत
+ततस्ते पन्नगा ये वै जरत्कारौ समाहिताः
+तामादाय प्रवृत्तिं ते वासुकेः प्रत्यवेदयन्
+तेषां श्रुत्वा स नागेन्द्रः कन्यां तां समलंकृताम्
+प्रगृह्यारण्यमगमत्समीपं तस्य पन्नगः
+तत्र तां भैक्षवत्कन्यां प्रादात्तस्मै महात्मने
+नागेन्द्रो वासुकिर्ब्रह्मन्न स तां प्रत्यगृह्णत
+असनामेति वै मत्वा भरणे चाविचारिते
+मोक्षभावे स्थितश्चापि द्वन्द्वीभूतः परिग्रहे
+ततो नाम स कन्यायाः पप्रच्छ भृगुनन्दन
+वासुके भरणं चास्या न कुर्यामित्युवाच ह
+सूत उवाच
+वासुकिस्त्वब्रवीद्वाक्यं जरत्कारुमृषिं तदा
+सनामा तव कन्येयं स्वसा मे तपसान्विता
+भरिष्यामि च ते भार्यां प्रतीच्छेमां द्विजोत्तम
+रक्षणं च करिष्येऽस्याः सर्वशक्त्या तपोधन
+प्रतिश्रुते तु नागेन भरिष्ये भगिनीमिति
+जरत्कारुस्तदा वेश्म भुजगस्य जगाम ह
+तत्र मन्त्रविदां श्रेष्ठस्तपोवृद्धो महाव्रतः
+जग्राह पाणिं धर्मात्मा विधिमन्त्रपुरस्कृतम्
+ततो वासगृहं शुभ्रं पन्नगेन्द्रस्य संमतम्
+जगाम भार्यामादाय स्तूयमानो महर्षिभिः
+शयनं तत्र वै कॢप्तं स्पर्ध्यास्तरणसंवृतम्
+तत्र भार्यासहायः स जरत्कारुरुवास ह
+स तत्र समयं चक्रे भार्यया सह सत्तमः
+विप्रियं मे न कर्तव्यं न च वाच्यं कदाचन
+त्यजेयमप्रिये हि त्वां कृते वासं च ते गृहे
+एतद्गृहाण वचनं मया यत्समुदीरितम्
+ततः परमसंविग्ना स्वसा नागपतेस्तु सा
+अतिदुःखान्विता वाचं तमुवाचैवमस्त्विति
+तथैव सा च भर्तारं दुःखशीलमुपाचरत्
+उपायैः श्वेतकाकीयैः प्रियकामा यशस्विनी
+ऋतुकाले ततः स्नाता कदाचिद्वासुकेः स्वसा
+भर्तारं तं यथान्यायमुपतस्थे महामुनिम्
+तत्र तस्याः समभवद्गर्भो ज्वलनसंनिभः
+अतीव तपसा युक्तो वैश्वानरसमद्युतिः
+शुक्लपक्षे यथा सोमो व्यवर्धत तथैव सः
+ततः कतिपयाहस्य जरत्कारुर्महातपाः
+उत्सङ्गेऽस्याः शिरः कृत्वा सुष्वाप परिखिन्नवत्
+तस्मिंश्च सुप्ते विप्रेन्द्रे सवितास्तमियाद्गिरिम्
+अह्नः परिक्षये ब्रह्मंस्ततः साचिन्तयत्तदा
+वासुकेर्भगिनी भीता धर्मलोपान्मनस्विनी
+किं नु मे सुकृतं भूयाद्भर्तुरुत्थापनं न वा
+दुःखशीलो हि धर्मात्मा कथं नास्यापराध्नुयाम्
+कोपो वा धर्मशीलस्य धर्मलोपोऽथ वा पुनः
+धर्मलोपो गरीयान्वै स्यादत्रेत्यकरोन्मनः
+उत्थापयिष्ये यद्येनं ध्रुवं कोपं करिष्यति
+धर्मलोपो भवेदस्य संध्यातिक्रमणे ध्रुवम्
+इति निश्चित्य मनसा जरत्कारुर्भुजंगमा
+तमृषिं दीप्ततपसं शयानमनलोपमम्
+उवाचेदं वचः श्लक्ष्णं ततो मधुरभाषिणी
+उत्तिष्ठ त्वं महाभाग सूर्योऽस्तमुपगच्छति
+संध्यामुपास्स्व भगवन्नपः स्पृष्ट्वा यतव्रतः
+प्रादुष्कृताग्निहोत्रोऽयं मुहूर्तो रम्यदारुणः
+संध्या प्रवर्तते चेयं पश्चिमायां दिशि प्रभो
+एवमुक्तः स भगवाञ्जरत्कारुर्महातपाः
+भार्यां प्रस्फुरमाणोष्ठ इदं वचनमब्रवीत्
+अवमानः प्रयुक्तोऽयं त्वया मम भुजंगमे
+समीपे ते न वत्स्यामि गमिष्यामि यथागतम्
+न हि तेजोऽस्ति वामोरु मयि सुप्ते विभावसोः
+अस्तं गन्तुं यथाकालमिति मे हृदि वर्तते
+न चाप्यवमतस्येह वस्तुं रोचेत कस्यचित्
+किं पुनर्धर्मशीलस्य मम वा मद्विधस्य वा
+एवमुक्ता जरत्कारुर्भर्त्रा हृदयकम्पनम्
+अब्रवीद्भगिनी तत्र वासुकेः संनिवेशने
+नावमानात्कृतवती तवाहं प्रतिबोधनम्
+धर्मलोपो न ते विप्र स्यादित्येतत्कृतं मया
+उवाच भार्यामित्युक्तो जरत्कारुर्महातपाः
+ऋषिः कोपसमाविष्टस्त्यक्तुकामो भुजंगमाम्
+न मे वागनृतं प्रा�� गमिष्येऽहं भुजंगमे
+समयो ह्येष मे पूर्वं त्वया सह मिथः कृतः
+सुखमस्म्युषितो भद्रे ब्रूयास्त्वं भ्रातरं शुभे
+इतो मयि गते भीरु गतः स भगवानिति
+त्वं चापि मयि निष्क्रान्ते न शोकं कर्तुमर्हसि
+इत्युक्ता सानवद्याङ्गी प्रत्युवाच पतिं तदा
+जरत्कारुं जरत्कारुश्चिन्ताशोकपरायणा
+बाष्पगद्गदया वाचा मुखेन परिशुष्यता
+कृताञ्जलिर्वरारोहा पर्यश्रुनयना ततः
+धैर्यमालम्ब्य वामोरूर्हृदयेन प्रवेपता
+न मामर्हसि धर्मज्ञ परित्यक्तुमनागसम्
+धर्मे स्थितां स्थितो धर्मे सदा प्रियहिते रताम्
+प्रदाने कारणं यच्च मम तुभ्यं द्विजोत्तम
+तदलब्धवतीं मन्दां किं मां वक्ष्यति वासुकिः
+मातृशापाभिभूतानां ज्ञातीनां मम सत्तम
+अपत्यमीप्षितं त्वत्तस्तच्च तावन्न दृश्यते
+त्वत्तो ह्यपत्यलाभेन ज्ञातीनां मे शिवं भवेत्
+संप्रयोगो भवेन्नायं मम मोघस्त्वया द्विज
+ज्ञातीनां हितमिच्छन्ती भगवंस्त्वां प्रसादये
+इममव्यक्तरूपं मे गर्भमाधाय सत्तम
+कथं त्यक्त्वा महात्मा सन्गन्तुमिच्छस्यनागसम्
+एवमुक्तस्तु स मुनिर्भार्यां वचनमब्रवीत्
+यद्युक्तमनुरूपं च जरत्कारुस्तपोधनः
+अस्त्येष गर्भः सुभगे तव वैश्वानरोपमः
+ऋषिः परमधर्मात्मा वेदवेदाङ्गपारगः
+एवमुक्त्वा स धर्मात्मा जरत्कारुर्महानृषिः
+उग्राय तपसे भूयो जगाम कृतनिश्चयः
+सूत उवाच
+गतमात्रं तु भर्तारं जरत्कारुरवेदयत्
+भ्रातुस्त्वरितमागम्य यथातथ्यं तपोधन
+ततः स भुजगश्रेष्ठः श्रुत्वा सुमहदप्रियम्
+उवाच भगिनीं दीनां तदा दीनतरः स्वयम्
+जानासि भद्रे यत्कार्यं प्रदाने कारणं च यत्
+पन्नगानां हितार्थाय पुत्रस्ते स्यात्ततो यदि
+स सर्पसत्रात्किल नो मोक्षयिष्यति वीर्यवान्
+एवं पितामहः पूर्वमुक्तवान्मां सुरैः सह
+अप्यस्ति गर्भः सुभगे तस्मात्ते मुनिसत्तमात्
+न चेच्छाम्यफलं तस्य दारकर्म मनीषिणः
+कामं च मम न न्याय्यं प्रष्टुं त्वां कार्यमीदृशम्
+किं तु कार्यगरीयस्त्वात्ततस्त्वाहमचूचुदम्
+दुर्वासतां विदित्वा च भर्तुस्तेऽतितपस्विनः
+नैनमन्वागमिष्यामि कदाचिद्धि शपेत्स माम्
+आचक्ष्व भद्रे भर्तुस्त्वं सर्वमेव विचेष्टितम्
+शल्यमुद्धर मे घोरं भद्रे हृदि चिरस्थितम्
+जरत्कारुस्ततो वाक्यमित्युक्ता प्रत्यभाषत
+आश्वासयन्ती संतप्तं वासुकिं पन्नगेश्वरम्
+पृष्टो मयापत्यहेतोः स म���ात्मा महातपाः
+अस्तीत्युदरमुद्दिश्य ममेदं गतवांश्च सः
+स्वैरेष्वपि न तेनाहं स्मरामि वितथं क्वचित्
+उक्तपूर्वं कुतो राजन्सांपराये स वक्ष्यति
+न संतापस्त्वया कार्यः कार्यं प्रति भुजंगमे
+उत्पत्स्यति हि ते पुत्रो ज्वलनार्कसमद्युतिः
+इत्युक्त्वा हि स मां भ्रातर्गतो भर्ता तपोवनम्
+तस्माद्व्येतु परं दुःखं तवेदं मनसि स्थितम्
+एतच्छ्रुत्वा स नागेन्द्रो वासुकिः परया मुदा
+एवमस्त्विति तद्वाक्यं भगिन्याः प्रत्यगृह्णत
+सान्त्वमानार्थदानैश्च पूजया चानुरूपया
+सोदर्यां पूजयामास स्वसारं पन्नगोत्तमः
+ततः स ववृधे गर्भो महातेजा रविप्रभः
+यथा सोमो द्विजश्रेष्ठ शुक्लपक्षोदितो दिवि
+यथाकालं तु सा ब्रह्मन्प्रजज्ञे भुजगस्वसा
+कुमारं देवगर्भाभं पितृमातृभयापहम्
+ववृधे स च तत्रैव नागराजनिवेशने
+वेदांश्चाधिजगे साङ्गान्भार्गवाच्च्यवनात्मजात्
+चरितव्रतो बाल एव बुद्धिसत्त्वगुणान्वितः
+नाम चास्याभवत्ख्यातं लोकेष्वास्तीक इत्युत
+अस्तीत्युक्त्वा गतो यस्मात्पिता गर्भस्थमेव तम्
+वनं तस्मादिदं तस्य नामास्तीकेति विश्रुतम्
+स बाल एव तत्रस्थश्चरन्नमितबुद्धिमान्
+गृहे पन्नगराजस्य प्रयत्नात्पर्यरक्ष्यत
+भगवानिव देवेशः शूलपाणिर्हिरण्यदः
+विवर्धमानः सर्वांस्तान्पन्नगानभ्यहर्षयत्
+शौनक उवाच
+यदपृच्छत्तदा राजा मन्त्रिणो जनमेजयः
+पितुः स्वर्गगतिं तन्मे विस्तरेण पुनर्वद
+सूत उवाच
+शृणु ब्रह्मन्यथा पृष्टा मन्त्रिणो नृपतेस्तदा
+आख्यातवन्तस्ते सर्वे निधनं तत्परिक्षितः
+जनमेजय उवाच
+जानन्ति तु भवन्तस्तद्यथावृत्तः पिता मम
+आसीद्यथा च निधनं गतः काले महायशाः
+श्रुत्वा भवत्सकाशाद्धि पितुर्वृत्तमशेषतः
+कल्याणं प्रतिपत्स्यामि विपरीतं न जातु चित्
+सूत उवाच
+मन्त्रिणोऽथाब्रुवन्वाक्यं पृष्टास्तेन महात्मना
+सर्वधर्मविदः प्राज्ञा राजानं जनमेजयम्
+धर्मात्मा च महात्मा च प्रजापालः पिता तव
+आसीदिह यथावृत्तः स महात्मा शृणुष्व तत्
+चातुर्वर्ण्यं स्वधर्मस्थं स कृत्वा पर्यरक्षत
+धर्मतो धर्मविद्राजा धर्मो विग्रहवानिव
+ररक्ष पृथिवीं देवीं श्रीमानतुलविक्रमः
+द्वेष्टारस्तस्य नैवासन्स च न द्वेष्टि कंचन
+समः सर्वेषु भूतेषु प्रजापतिरिवाभवत्
+ब्राह्मणाः क्षत्रिया वैश्याः शूद्राश्चैव स्वकर्मसु
+स्थिताः सुमनस��� राजंस्तेन राज्ञा स्वनुष्ठिताः
+विधवानाथकृपणान्विकलांश्च बभार सः
+सुदर्शः सर्वभूतानामासीत्सोम इवापरः
+तुष्टपुष्टजनः श्रीमान्सत्यवाग्दृढविक्रमः
+धनुर्वेदे च शिष्योऽभून्नृपः शारद्वतस्य सः
+गोविन्दस्य प्रियश्चासीत्पिता ते जनमेजय
+लोकस्य चैव सर्वस्य प्रिय आसीन्महायशाः
+परिक्षीणेषु कुरुषु उत्तरायामजायत
+परिक्षिदभवत्तेन सौभद्रस्यात्मजो बली
+राजधर्मार्थकुशलो युक्तः सर्वगुणैर्नृपः
+जितेन्द्रियश्चात्मवांश्च मेधावी वृद्धसेवितः
+षड्वर्गविन्महाबुद्धिर्नीतिधर्मविदुत्तमः
+प्रजा इमास्तव पिता षष्टिं वर्षाण्यपालयत्
+ततो दिष्टान्तमापन्नः सर्पेणानतिवर्तितम्
+ततस्त्वं पुरुषश्रेष्ठ धर्मेण प्रतिपेदिवान्
+इदं वर्षसहस्राय राज्यं कुरुकुलागतम्
+बाल एवाभिजातोऽसि सर्वभूतानुपालकः
+जनमेजय उवाच
+नास्मिन्कुले जातु बभूव राजा; यो न प्रजानां हितकृत्प्रियश्च
+विशेषतः प्रेक्ष्य पितामहानां; वृत्तं महद्वृत्तपरायणानाम्
+कथं निधनमापन्नः पिता मम तथाविधः
+आचक्षध्वं यथावन्मे श्रोतुमिच्छामि तत्त्वतः
+सूत उवाच
+एवं संचोदिता राज्ञा मन्त्रिणस्ते नराधिपम्
+ऊचुः सर्वे यथावृत्तं राज्ञः प्रियहिते रताः
+बभूव मृगयाशीलस्तव राजन्पिता सदा
+यथा पाण्डुर्महाभागो धनुर्धरवरो युधि
+अस्मास्वासज्य सर्वाणि राजकार्याण्यशेषतः
+स कदाचिद्वनचरो मृगं विव्याध पत्रिणा
+विद्ध्वा चान्वसरत्तूर्णं तं मृगं गहने वने
+पदातिर्बद्धनिस्त्रिंशस्ततायुधकलापवान्
+न चाससाद गहने मृगं नष्टं पिता तव
+परिश्रान्तो वयःस्थश्च षष्टिवर्षो जरान्वितः
+क्षुधितः स महारण्ये ददर्श मुनिमन्तिके
+स तं पप्रच्छ राजेन्द्रो मुनिं मौनव्रतान्वितम्
+न च किंचिदुवाचैनं स मुनिः पृच्छतोऽपि सन्
+ततो राजा क्षुच्छ्रमार्तस्तं मुनिं स्थाणुवत्स्थितम्
+मौनव्रतधरं शान्तं सद्यो मन्युवशं ययौ
+न बुबोध हि तं राजा मौनव्रतधरं मुनिम्
+स तं मन्युसमाविष्टो धर्षयामास ते पिता
+मृतं सर्पं धनुष्कोट्या समुत्क्षिप्य धरातलात्
+तस्य शुद्धात्मनः प्रादात्स्कन्धे भरतसत्तम
+न चोवाच स मेधावी तमथो साध्वसाधु वा
+तस्थौ तथैव चाक्रुध्यन्सर्पं स्कन्धेन धारयन्
+मन्त्रिण ऊचुः
+ततः स राजा राजेन्द्र स्कन्धे तस्य भुजंगमम्
+मुनेः क्षुत्क्षाम आसज्य स्वपुरं पुनराययौ
+ऋषेस्तस्य तु पुत्रोऽभूद्गवि जातो महायशाः
+शृङ्गी नाम महातेजास्तिग्मवीर्योऽतिकोपनः
+ब्रह्माणं सोऽभ्युपागम्य मुनिः पूजां चकार ह
+अनुज्ञातो गतस्तत्र शृङ्गी शुश्राव तं तदा
+सख्युः सकाशात्पितरं पित्रा ते धर्षितं तथा
+मृतं सर्पं समासक्तं पित्रा ते जनमेजय
+वहन्तं कुरुशार्दूल स्कन्धेनानपकारिणम्
+तपस्विनमतीवाथ तं मुनिप्रवरं नृप
+जितेन्द्रियं विशुद्धं च स्थितं कर्मण्यथाद्भुते
+तपसा द्योतितात्मानं स्वेष्वङ्गेषु यतं तथा
+शुभाचारं शुभकथं सुस्थिरं तमलोलुपम्
+अक्षुद्रमनसूयं च वृद्धं मौनव्रते स्थितम्
+शरण्यं सर्वभूतानां पित्रा विप्रकृतं तव
+शशापाथ स तच्छ्रुत्वा पितरं ते रुषान्वितः
+ऋषेः पुत्रो महातेजा बालोऽपि स्थविरैर्वरः
+स क्षिप्रमुदकं स्पृष्ट्वा रोषादिदमुवाच ह
+पितरं तेऽभिसंधाय तेजसा प्रज्वलन्निव
+अनागसि गुरौ यो मे मृतं सर्पमवासृजत्
+तं नागस्तक्षकः क्रुद्धस्तेजसा सादयिष्यति
+सप्तरात्रादितः पापं पश्य मे तपसो बलम्
+इत्युक्त्वा प्रययौ तत्र पिता यत्रास्य सोऽभवत्
+दृष्ट्वा च पितरं तस्मै शापं तं प्रत्यवेदयत्
+स चापि मुनिशार्दूलः प्रेषयामास ते पितुः
+शप्तोऽसि मम पुत्रेण यत्तो भव महीपते
+तक्षकस्त्वां महाराज तेजसा सादयिष्यति
+श्रुत्वा तु तद्वचो घोरं पिता ते जनमेजय
+यत्तोऽभवत्परित्रस्तस्तक्षकात्पन्नगोत्तमात्
+ततस्तस्मिंस्तु दिवसे सप्तमे समुपस्थिते
+राज्ञः समीपं ब्रह्मर्षिः काश्यपो गन्तुमैच्छत
+तं ददर्शाथ नागेन्द्रः काश्यपं तक्षकस्तदा
+तमब्रवीत्पन्नगेन्द्रः काश्यपं त्वरितं व्रजन्
+क्व भवांस्त्वरितो याति किं च कार्यं चिकीर्षति
+काश्यप उवाच
+यत्र राजा कुरुश्रेष्ठः परिक्षिन्नाम वै द्विज
+तक्षकेण भुजंगेन धक्ष्यते किल तत्र वै
+गच्छाम्यहं तं त्वरितः सद्यः कर्तुमपज्वरम्
+मयाभिपन्नं तं चापि न सर्पो धर्षयिष्यति
+तक्षक उवाच
+किमर्थं तं मया दष्टं संजीवयितुमिच्छसि
+ब्रूहि काममहं तेऽद्य दद्मि स्वं वेश्म गम्यताम्
+मन्त्रिण ऊचुः
+धनलिप्सुरहं तत्र यामीत्युक्तश्च तेन सः
+तमुवाच महात्मानं मानयञ्श्लक्ष्णया गिरा
+यावद्धनं प्रार्थयसे तस्माद्राज्ञस्ततोऽधिकम्
+गृहाण मत्त एव त्वं संनिवर्तस्व चानघ
+स एवमुक्तो नागेन काश्यपो द्विपदां वरः
+लब्ध्वा वित्तं निववृते तक्षकाद्यावदीप्सितम्
+तस्मिन्प्रतिगते विप्रे छद्मनोपे��्य तक्षकः
+तं नृपं नृपतिश्रेष्ठ पितरं धार्मिकं तव
+प्रासादस्थं यत्तमपि दग्धवान्विषवह्निना
+ततस्त्वं पुरुषव्याघ्र विजयायाभिषेचितः
+एतद्दृष्टं श्रुतं चापि यथावन्नृपसत्तम
+अस्माभिर्निखिलं सर्वं कथितं ते सुदारुणम्
+श्रुत्वा चैतं नृपश्रेष्ठ पार्थिवस्य पराभवम्
+अस्य चर्षेरुत्तङ्कस्य विधत्स्व यदनन्तरम्
+जनमेजय उवाच
+एतत्तु श्रोतुमिच्छामि अटव्यां निर्जने वने
+संवादं पन्नगेन्द्रस्य काश्यपस्य च यत्तदा
+केन दृष्टं श्रुतं चापि भवतां श्रोत्रमागतम्
+श्रुत्वा चाथ विधास्यामि पन्नगान्तकरीं मतिम्
+मन्त्रिण ऊचुः
+शृणु राजन्यथास्माकं येनैतत्कथितं पुरा
+समागमं द्विजेन्द्रस्य पन्नगेन्द्रस्य चाध्वनि
+तस्मिन्वृक्षे नरः कश्चिदिन्धनार्थाय पार्थिव
+विचिन्वन्पूर्वमारूढः शुष्कशाखं वनस्पतिम्
+अबुध्यमानौ तं तत्र वृक्षस्थं पन्नगद्विजौ
+स तु तेनैव वृक्षेण भस्मीभूतोऽभवत्तदा
+द्विजप्रभावाद्राजेन्द्र जीवितः सवनस्पतिः
+तेन गत्वा नृपश्रेष्ठ नगरेऽस्मिन्निवेदितम्
+यथावृत्तं तु तत्सर्वं तक्षकस्य द्विजस्य च
+एतत्ते कथितं राजन्यथावृत्तं यथाश्रुतम्
+श्रुत्वा तु नृपशार्दूल प्रकुरुष्व यथेप्सितम्
+सूत उवाच
+मन्त्रिणां तु वचः श्रुत्वा स राजा जनमेजयः
+पर्यतप्यत दुःखार्तः प्रत्यपिंषत्करे करम्
+निःश्वासमुष्णमसकृद्दीर्घं राजीवलोचनः
+मुमोचाश्रूणि च तदा नेत्राभ्यां प्रततं नृपः
+उवाच च महीपालो दुःखशोकसमन्वितः
+श्रुत्वैतद्भवतां वाक्यं पितुर्मे स्वर्गतिं प्रति
+निश्चितेयं मम मतिर्या वै तां मे निबोधत
+अनन्तरमहं मन्ये तक्षकाय दुरात्मने
+प्रतिकर्तव्यमित्येव येन मे हिंसितः पिता
+ऋषेर्हि शृङ्गेर्वचनं कृत्वा दग्ध्वा च पार्थिवम्
+यदि गच्छेदसौ पापो ननु जीवेत्पिता मम
+परिहीयेत किं तस्य यदि जीवेत्स पार्थिवः
+काश्यपस्य प्रसादेन मन्त्रिणां सुनयेन च
+स तु वारितवान्मोहात्काश्यपं द्विजसत्तमम्
+संजिजीवयिषुं प्राप्तं राजानमपराजितम्
+महानतिक्रमो ह्येष तक्षकस्य दुरात्मनः
+द्विजस्य योऽददद्द्रव्यं मा नृपं जीवयेदिति
+उत्तङ्कस्य प्रियं कुर्वन्नात्मनश्च महत्प्रियम्
+भवतां चैव सर्वेषां यास्याम्यपचितिं पितुः
+सूत उवाच
+एवमुक्त्वा ततः श्रीमान्मन्त्रिभिश्चानुमोदितः
+आरुरोह प्रतिज्ञां स सर्पसत्राय पार्थिवः
+ब्रह्मन्भरतशार्दूलो राजा पारिक्षितस्तदा
+पुरोहितमथाहूय ऋत्विजं वसुधाधिपः
+अब्रवीद्वाक्यसंपन्नः संपदर्थकरं वचः
+यो मे हिंसितवांस्तातं तक्षकः स दुरात्मवान्
+प्रतिकुर्यां यथा तस्य तद्भवन्तो ब्रुवन्तु मे
+अपि तत्कर्म विदितं भवतां येन पन्नगम्
+तक्षकं संप्रदीप्तेऽग्नौ प्राप्स्येऽहं सहबान्धवम्
+यथा तेन पिता मह्यं पूर्वं दग्धो विषाग्निना
+तथाहमपि तं पापं दग्धुमिच्छामि पन्नगम्
+ऋत्विज ऊचुः
+अस्ति राजन्महत्सत्रं त्वदर्थं देवनिर्मितम्
+सर्पसत्रमिति ख्यातं पुराणे कथ्यते नृप
+आहर्ता तस्य सत्रस्य त्वन्नान्योऽस्ति नराधिप
+इति पौराणिकाः प्राहुरस्माकं चास्ति स क्रतुः
+सूत उवाच
+एवमुक्तः स राजर्षिर्मेने सर्पं हि तक्षकम्
+हुताशनमुखं दीप्तं प्रविष्टमिति सत्तम
+ततोऽब्रवीन्मन्त्रविदस्तान्राजा ब्राह्मणांस्तदा
+आहरिष्यामि तत्सत्रं संभाराः संभ्रियन्तु मे
+ततस्ते ऋत्विजस्तस्य शास्त्रतो द्विजसत्तम
+देशं तं मापयामासुर्यज्ञायतनकारणात्
+यथावज्ज्ञानविदुषः सर्वे बुद्ध्या परं गताः
+ऋद्ध्या परमया युक्तमिष्टं द्विजगणायुतम्
+प्रभूतधनधान्याढ्यमृत्विग्भिः सुनिवेशितम्
+निर्माय चापि विधिवद्यज्ञायतनमीप्सितम्
+राजानं दीक्षयामासुः सर्पसत्राप्तये तदा
+इदं चासीत्तत्र पूर्वं सर्पसत्रे भविष्यति
+निमित्तं महदुत्पन्नं यज्ञविघ्नकरं तदा
+यज्ञस्यायतने तस्मिन्क्रियमाणे वचोऽब्रवीत्
+स्थपतिर्बुद्धिसंपन्नो वास्तुविद्याविशारदः
+इत्यब्रवीत्सूत्रधारः सूतः पौराणिकस्तदा
+यस्मिन्देशे च काले च मापनेयं प्रवर्तिता
+ब्राह्मणं कारणं कृत्वा नायं संस्थास्यते क्रतुः
+एतच्छ्रुत्वा तु राजा स प्राग्दीक्षाकालमब्रवीत्
+क्षत्तारं नेह मे कश्चिदज्ञातः प्रविशेदिति
+ततः कर्म प्रववृते सर्पसत्रे विधानतः
+पर्यक्रामंश्च विधिवत्स्वे स्वे कर्मणि याजकाः
+परिधाय कृष्णवासांसि धूमसंरक्तलोचनाः
+जुहुवुर्मन्त्रवच्चैव समिद्धं जातवेदसम्
+कम्पयन्तश्च सर्वेषामुरगाणां मनांसि ते
+सर्पानाजुहुवुस्तत्र सर्वानग्निमुखे तदा
+ततः सर्पाः समापेतुः प्रदीप्ते हव्यवाहने
+विवेष्टमानाः कृपणा आह्वयन्तः परस्परम्
+विस्फुरन्तः श्वसन्तश्च वेष्टयन्तस्तथा परे
+पुच्छैः शिरोभिश्च भृशं चित्रभानुं प्रपेदिरे
+श्वेताः कृष्णाश्च नीलाश्च स्थविराः शिश���स्तथा
+रुवन्तो भैरवान्नादान्पेतुर्दीप्ते विभावसौ
+एवं शतसहस्राणि प्रयुतान्यर्बुदानि च
+अवशानि विनष्टानि पन्नगानां द्विजोत्तम
+इन्दुरा इव तत्रान्ये हस्तिहस्ता इवापरे
+मत्ता इव च मातङ्गा महाकाया महाबलाः
+उच्चावचाश्च बहवो नानावर्णा विषोल्बणाः
+घोराश्च परिघप्रख्या दन्दशूका महाबलाः
+प्रपेतुरग्नावुरगा मातृवाग्दण्डपीडिताः
+शौनक उवाच
+सर्पसत्रे तदा राज्ञः पाण्डवेयस्य धीमतः
+जनमेजयस्य के त्वासन्नृत्विजः परमर्षयः
+के सदस्या बभूवुश्च सर्पसत्रे सुदारुणे
+विषादजननेऽत्यर्थं पन्नगानां महाभये
+सर्वं विस्तरतस्तात भवाञ्शंसितुमर्हति
+सर्पसत्रविधानज्ञा विज्ञेयास्ते हि सूतज
+सूत उवाच
+हन्त ते कथयिष्यामि नामानीह मनीषिणाम्
+ये ऋत्विजः सदस्याश्च तस्यासन्नृपतेस्तदा
+तत्र होता बभूवाथ ब्राह्मणश्चण्डभार्गवः
+च्यवनस्यान्वये जातः ख्यातो वेदविदां वरः
+उद्गाता ब्राह्मणो वृद्धो विद्वान्कौत्सार्यजैमिनिः
+ब्रह्माभवच्छार्ङ्गरवो अध्वर्युर्बोधपिङ्गलः
+सदस्यश्चाभवद्व्यासः पुत्रशिष्यसहायवान्
+उद्दालकः शमठकः श्वेतकेतुश्च पञ्चमः
+असितो देवलश्चैव नारदः पर्वतस्तथा
+आत्रेयः कुण्डजठरो द्विजः कुटिघटस्तथा
+वात्स्यः श्रुतश्रवा वृद्धस्तपःस्वाध्यायशीलवान्
+कहोडो देवशर्मा च मौद्गल्यः शमसौभरः
+एते चान्ये च बहवो ब्राह्मणाः संशितव्रताः
+सदस्या अभवंस्तत्र सत्रे पारिक्षितस्य ह
+जुह्वत्स्वृत्विक्ष्वथ तदा सर्पसत्रे महाक्रतौ
+अहयः प्रापतंस्तत्र घोराः प्राणिभयावहाः
+वसामेदोवहाः कुल्या नागानां संप्रवर्तिताः
+ववौ गन्धश्च तुमुलो दह्यतामनिशं तदा
+पततां चैव नागानां धिष्ठितानां तथाम्बरे
+अश्रूयतानिशं शब्दः पच्यतां चाग्निना भृशम्
+तक्षकस्तु स नागेन्द्रः पुरंदरनिवेशनम्
+गतः श्रुत्वैव राजानं दीक्षितं जनमेजयम्
+ततः सर्वं यथावृत्तमाख्याय भुजगोत्तमः
+अगच्छच्छरणं भीत आगस्कृत्वा पुरंदरम्
+तमिन्द्रः प्राह सुप्रीतो न तवास्तीह तक्षक
+भयं नागेन्द्र तस्माद्वै सर्पसत्रात्कथंचन
+प्रसादितो मया पूर्वं तवार्थाय पितामहः
+तस्मात्तव भयं नास्ति व्येतु ते मानसो ज्वरः
+एवमाश्वासितस्तेन ततः स भुजगोत्तमः
+उवास भवने तत्र शक्रस्य मुदितः सुखी
+अजस्रं निपतत्स्वग्नौ नागेषु भृशदुःखितः
+अल्पशेषपरीवारो वासुकिः पर्यतप्यत
+कश���मलं चाविशद्घोरं वासुकिं पन्नगेश्वरम्
+स घूर्णमानहृदयो भगिनीमिदमब्रवीत्
+दह्यन्तेऽङ्गानि मे भद्रे दिशो न प्रतिभान्ति च
+सीदामीव च संमोहाद्घूर्णतीव च मे मनः
+दृष्टिर्भ्रमति मेऽतीव हृदयं दीर्यतीव च
+पतिष्याम्यवशोऽद्याहं तस्मिन्दीप्ते विभावसौ
+पारिक्षितस्य यज्ञोऽसौ वर्ततेऽस्मज्जिघांसया
+व्यक्तं मयापि गन्तव्यं पितृराजनिवेशनम्
+अयं स कालः संप्राप्तो यदर्थमसि मे स्वसः
+जरत्कारोः पुरा दत्ता सा त्राह्यस्मान्सबान्धवान्
+आस्तीकः किल यज्ञं तं वर्तन्तं भुजगोत्तमे
+प्रतिषेत्स्यति मां पूर्वं स्वयमाह पितामहः
+तद्वत्से ब्रूहि वत्सं स्वं कुमारं वृद्धसंमतम्
+ममाद्य त्वं सभृत्यस्य मोक्षार्थं वेदवित्तमम्
+सूत उवाच
+तत आहूय पुत्रं स्वं जरत्कारुर्भुजंगमा
+वासुकेर्नागराजस्य वचनादिदमब्रवीत्
+अहं तव पितुः पुत्र भ्रात्रा दत्ता निमित्ततः
+कालः स चायं संप्राप्तस्तत्कुरुष्व यथातथम्
+आस्तीक उवाच
+किंनिमित्तं मम पितुर्दत्ता त्वं मातुलेन मे
+तन्ममाचक्ष्व तत्त्वेन श्रुत्वा कर्तास्मि तत्तथा
+सूत उवाच
+तत आचष्ट सा तस्मै बान्धवानां हितैषिणी
+भगिनी नागराजस्य जरत्कारुरविक्लवा
+भुजगानामशेषाणां माता कद्रूरिति श्रुतिः
+तया शप्ता रुषितया सुता यस्मान्निबोध तत्
+उच्चैःश्रवाः सोऽश्वराजो यन्मिथ्या न कृतो मम
+विनतानिमित्तं पणिते दासभावाय पुत्रकाः
+जनमेजयस्य वो यज्ञे धक्ष्यत्यनिलसारथिः
+तत्र पञ्चत्वमापन्नाः प्रेतलोकं गमिष्यथ
+तां च शप्तवतीमेवं साक्षाल्लोकपितामहः
+एवमस्त्विति तद्वाक्यं प्रोवाचानुमुमोद च
+वासुकिश्चापि तच्छ्रुत्वा पितामहवचस्तदा
+अमृते मथिते तात देवाञ्शरणमीयिवान्
+सिद्धार्थाश्च सुराः सर्वे प्राप्यामृतमनुत्तमम्
+भ्रातरं मे पुरस्कृत्य प्रजापतिमुपागमन्
+ते तं प्रसादयामासुर्देवाः सर्वे पितामहम्
+राज्ञा वासुकिना सार्धं स शापो न भवेदिति
+वासुकिर्नागराजोऽयं दुःखितो ज्ञातिकारणात्
+अभिशापः स मात्रास्य भगवन्न भवेदिति
+ब्रह्मोवाच
+जरत्कारुर्जरत्कारुं यां भार्यां समवाप्स्यति
+तत्र जातो द्विजः शापाद्भुजगान्मोक्षयिष्यति
+जरत्कारुरुवाच
+एतच्छ्रुत्वा तु वचनं वासुकिः पन्नगेश्वरः
+प्रादान्माममरप्रख्य तव पित्रे महात्मने
+प्रागेवानागते काले तत्र त्वं मय्यजायथाः
+अयं स कालः संप्राप्तो भयान्नस्त्रातुमर्हसि
+भ्रातरं चैव मे तस्मात्त्रातुमर्हसि पावकात्
+अमोघं नः कृतं तत्स्याद्यदहं तव धीमते
+पित्रे दत्ता विमोक्षार्थं कथं वा पुत्र मन्यसे
+सूत उवाच
+एवमुक्तस्तथेत्युक्त्वा सोऽस्तीको मातरं तदा
+अब्रवीद्दुःखसंतप्तं वासुकिं जीवयन्निव
+अहं त्वां मोक्षयिष्यामि वासुके पन्नगोत्तम
+तस्माच्छापान्महासत्त्व सत्यमेतद्ब्रवीमि ते
+भव स्वस्थमना नाग न हि ते विद्यते भयम्
+प्रयतिष्ये तथा सौम्य यथा श्रेयो भविष्यति
+न मे वागनृतं प्राह स्वैरेष्वपि कुतोऽन्यथा
+तं वै नृपवरं गत्वा दीक्षितं जनमेजयम्
+वाग्भिर्मङ्गलयुक्ताभिस्तोषयिष्येऽद्य मातुल
+यथा स यज्ञो नृपतेर्निर्वर्तिष्यति सत्तम
+स संभावय नागेन्द्र मयि सर्वं महामते
+न ते मयि मनो जातु मिथ्या भवितुमर्हति
+वासुकिरुवाच
+आस्तीक परिघूर्णामि हृदयं मे विदीर्यते
+दिशश्च न प्रजानामि ब्रह्मदण्डनिपीडितः
+आस्तीक उवाच
+न संतापस्त्वया कार्यः कथंचित्पन्नगोत्तम
+दीप्तादग्नेः समुत्पन्नं नाशयिष्यामि ते भयम्
+ब्रह्मदण्डं महाघोरं कालाग्निसमतेजसम्
+नाशयिष्यामि मात्र त्वं भयं कार्षीः कथंचन
+सूत उवाच
+ततः स वासुकेर्घोरमपनीय मनोज्वरम्
+आधाय चात्मनोऽङ्गेषु जगाम त्वरितो भृशम्
+जनमेजयस्य तं यज्ञं सर्वैः समुदितं गुणैः
+मोक्षाय भुजगेन्द्राणामास्तीको द्विजसत्तमः
+स गत्वापश्यदास्तीको यज्ञायतनमुत्तमम्
+वृतं सदस्यैर्बहुभिः सूर्यवह्निसमप्रभैः
+स तत्र वारितो द्वाःस्थैः प्रविशन्द्विजसत्तमः
+अभितुष्टाव तं यज्ञं प्रवेशार्थी द्विजोत्तमः
+आस्तीक उवाच
+सोमस्य यज्ञो वरुणस्य यज्ञः; प्रजापतेर्यज्ञ आसीत्प्रयागे
+तथा यज्ञोऽयं तव भारताग्र्य; पारिक्षित स्वस्ति नोऽस्तु प्रियेभ्यः
+शक्रस्य यज्ञः शतसंख्य उक्त;स्तथापरस्तुल्यसंख्यः शतं वै
+तथा यज्ञोऽयं तव भारताग्र्य; पारिक्षित स्वस्ति नोऽस्तु प्रियेभ्यः
+यमस्य यज्ञो हरिमेधसश्च; यथा यज्ञो रन्तिदेवस्य राज्ञः
+तथा यज्ञोऽयं तव भारताग्र्य; पारिक्षित स्वस्ति नोऽस्तु प्रियेभ्यः
+गयस्य यज्ञः शशबिन्दोश्च राज्ञो; यज्ञस्तथा वैश्रवणस्य राज्ञः
+तथा यज्ञोऽयं तव भारताग्र्य; पारिक्षित स्वस्ति नोऽस्तु प्रियेभ्यः
+नृगस्य यज्ञस्त्वजमीढस्य चासी;द्यथा यज्ञो दाशरथेश्च राज्ञः
+तथा यज्ञोऽयं तव भारताग्र्य; पारिक्षित स्वस्ति नोऽस्तु ���्रियेभ्यः
+यज्ञः श्रुतो नो दिवि देवसूनो;र्युधिष्ठिरस्याजमीढस्य राज्ञः
+तथा यज्ञोऽयं तव भारताग्र्य; पारिक्षित स्वस्ति नोऽस्तु प्रियेभ्यः
+कृष्णस्य यज्ञः सत्यवत्याः सुतस्य; स्वयं च कर्म प्रचकार यत्र
+तथा यज्ञोऽयं तव भारताग्र्य; पारिक्षित स्वस्ति नोऽस्तु प्रियेभ्यः
+इमे हि ते सूर्यहुताशवर्चसः; समासते वृत्रहणः क्रतुं यथा
+नैषां ज्ञानं विद्यते ज्ञातुमद्य; दत्तं येभ्यो न प्रणश्येत्कथंचित्
+ऋत्विक्समो नास्ति लोकेषु चैव; द्वैपायनेनेति विनिश्चितं मे
+एतस्य शिष्या हि क्षितिं चरन्ति; सर्वर्त्विजः कर्मसु स्वेषु दक्षाः
+विभावसुश्चित्रभानुर्महात्मा; हिरण्यरेता विश्वभुक्कृष्णवर्त्मा
+प्रदक्षिणावर्तशिखः प्रदीप्तो; हव्यं तवेदं हुतभुग्वष्टि देवः
+नेह त्वदन्यो विद्यते जीवलोके; समो नृपः पालयिता प्रजानाम्
+धृत्या च ते प्रीतमनाः सदाहं; त्वं वा राजा धर्मराजो यमो वा
+शक्रः साक्षाद्वज्रपाणिर्यथेह; त्राता लोकेऽस्मिंस्त्वं तथेह प्रजानाम्
+मतस्त्वं नः पुरुषेन्द्रेह लोके; न च त्वदन्यो गृहपतिरस्ति यज्ञे
+खट्वाङ्गनाभागदिलीपकल्पो; ययातिमान्धातृसमप्रभावः
+आदित्यतेजःप्रतिमानतेजा; भीष्मो यथा भ्राजसि सुव्रतस्त्वम्
+वाल्मीकिवत्ते निभृतं सुधैर्यं; वसिष्ठवत्ते नियतश्च कोपः
+प्रभुत्वमिन्द्रेण समं मतं मे; द्युतिश्च नारायणवद्विभाति
+यमो यथा धर्मविनिश्चयज्ञः; कृष्णो यथा सर्वगुणोपपन्नः
+श्रियां निवासोऽसि यथा वसूनां; निधानभूतोऽसि तथा क्रतूनाम्
+दम्भोद्भवेनासि समो बलेन; रामो यथा शस्त्रविदस्त्रविच्च
+और्वत्रिताभ्यामसि तुल्यतेजा; दुष्प्रेक्षणीयोऽसि भगीरथो वा
+सूत उवाच
+एवं स्तुताः सर्व एव प्रसन्ना; राजा सदस्या ऋत्विजो हव्यवाहः
+तेषां दृष्ट्वा भावितानीङ्गितानि; प्रोवाच राजा जनमेजयोऽथ
+जनमेजय उवाच
+बालो वाक्यं स्थविर इव प्रभाषते; नायं बालः स्थविरोऽयं मतो मे
+इच्छाम्यहं वरमस्मै प्रदातुं; तन्मे विप्रा वितरध्वं समेताः
+सदस्या ऊचुः
+बालोऽपि विप्रो मान्य एवेह राज्ञां; यश्चाविद्वान्यश्च विद्वान्यथावत्
+सर्वान्कामांस्त्वत्त एषोऽर्हतेऽद्य; यथा च नस्तक्षक एति शीघ्रम्
+सूत उवाच
+व्याहर्तुकामे वरदे नृपे द्विजं; वरं वृणीष्वेति ततोऽभ्युवाच
+होता वाक्यं नातिहृष्टान्तरात्मा; कर्मण्यस्मिंस्तक्षको नैति तावत्
+जनमेजय उवाच
+यथा चेदं कर्म समाप्यते मे; यथा च नस्तक्षक एति शीघ्रम्
+तथा भवन्तः प्रयतन्तु सर्वे; परं शक्त्या स हि मे विद्विषाणः
+ऋत्विज ऊचुः
+यथा शास्त्राणि नः प्राहुर्यथा शंसति पावकः
+इन्द्रस्य भवने राजंस्तक्षको भयपीडितः
+सूत उवाच
+यथा सूतो लोहिताक्षो महात्मा; पौराणिको वेदितवान्पुरस्तात्
+स राजानं प्राह पृष्टस्तदानीं; यथाहुर्विप्रास्तद्वदेतन्नृदेव
+पुराणमागम्य ततो ब्रवीम्यहं; दत्तं तस्मै वरमिन्द्रेण राजन्
+वसेह त्वं मत्सकाशे सुगुप्तो; न पावकस्त्वां प्रदहिष्यतीति
+एतच्छ्रुत्वा दीक्षितस्तप्यमान; आस्ते होतारं चोदयन्कर्मकाले
+होता च यत्तः स जुहाव मन्त्रै;रथो इन्द्रः स्वयमेवाजगाम
+विमानमारुह्य महानुभावः; सर्वैर्देवैः परिसंस्तूयमानः
+बलाहकैश्चाप्यनुगम्यमानो; विद्याधरैरप्सरसां गणैश्च
+तस्योत्तरीये निहितः स नागो; भयोद्विग्नः शर्म नैवाभ्यगच्छत्
+ततो राजा मन्त्रविदोऽब्रवीत्पुनः; क्रुद्धो वाक्यं तक्षकस्यान्तमिच्छन्
+इन्द्रस्य भवने विप्रा यदि नागः स तक्षकः
+तमिन्द्रेणैव सहितं पातयध्वं विभावसौ
+ऋत्विज ऊचुः
+अयमायाति वै तूर्णं तक्षकस्ते वशं नृप
+श्रूयतेऽस्य महान्नादो रुवतो भैरवं भयात्
+नूनं मुक्तो वज्रभृता स नागो; भ्रष्टश्चाङ्कान्मन्त्रविस्रस्तकायः
+घूर्णन्नाकाशे नष्टसंज्ञोऽभ्युपैति; तीव्रान्निःश्वासान्निःश्वसन्पन्नगेन्द्रः
+वर्तते तव राजेन्द्र कर्मैतद्विधिवत्प्रभो
+अस्मै तु द्विजमुख्याय वरं त्वं दातुमर्हसि
+जनमेजय उवाच
+बालाभिरूपस्य तवाप्रमेय; वरं प्रयच्छामि यथानुरूपम्
+वृणीष्व यत्तेऽभिमतं हृदि स्थितं; तत्ते प्रदास्याम्यपि चेददेयम्
+सूत उवाच
+पतिष्यमाणे नागेन्द्रे तक्षके जातवेदसि
+इदमन्तरमित्येवं तदास्तीकोऽभ्यचोदयत्
+वरं ददासि चेन्मह्यं वृणोमि जनमेजय
+सत्रं ते विरमत्वेतन्न पतेयुरिहोरगाः
+एवमुक्तस्ततो राजा ब्रह्मन्पारिक्षितस्तदा
+नातिहृष्टमना वाक्यमास्तीकमिदमब्रवीत्
+सुवर्णं रजतं गाश्च यच्चान्यन्मन्यसे विभो
+तत्ते दद्यां वरं विप्र न निवर्तेत्क्रतुर्मम
+आस्तीक उवाच
+सुवर्णं रजतं गाश्च न त्वां राजन्वृणोम्यहम्
+सत्रं ते विरमत्वेतत्स्वस्ति मातृकुलस्य नः
+सूत उवाच
+आस्तीकेनैवमुक्तस्तु राजा पारिक्षितस्तदा
+पुनः पुनरुवाचेदमास्तीकं वदतां वरम्
+अन्यं वरय भद्रं ते वरं द्विजवरोत्तम
+अयाचत न चाप्यन्यं वरं स भृगुनन्दन
+ततो वेदविदस्तत्र सदस्याः सर्व एव तम्
+राजानमूचुः सहिता लभतां ब्राह्मणो वरम्
+शौनक उवाच
+ये सर्पाः सर्पसत्रेऽस्मिन्पतिता हव्यवाहने
+तेषां नामानि सर्वेषां श्रोतुमिच्छामि सूतज
+सूत उवाच
+सहस्राणि बहून्यस्मिन्प्रयुतान्यर्बुदानि च
+न शक्यं परिसंख्यातुं बहुत्वाद्वेदवित्तम
+यथास्मृति तु नामानि पन्नगानां निबोध मे
+उच्यमानानि मुख्यानां हुतानां जातवेदसि
+वासुकेः कुलजांस्तावत्प्राधान्येन निबोध मे
+नीलरक्तान्सितान्घोरान्महाकायान्विषोल्बणान्
+कोटिको मानसः पूर्णः सहः पैलो हलीसकः
+पिच्छिलः कोणपश्चक्रः कोणवेगः प्रकालनः
+हिरण्यवाहः शरणः कक्षकः कालदन्तकः
+एते वासुकिजा नागाः प्रविष्टा हव्यवाहनम्
+तक्षकस्य कुले जातान्प्रवक्ष्यामि निबोध तान्
+पुच्छण्डको मण्डलकः पिण्डभेत्ता रभेणकः
+उच्छिखः सुरसो द्रङ्गो बलहेडो विरोहणः
+शिलीशलकरो मूकः सुकुमारः प्रवेपनः
+मुद्गरः शशरोमा च सुमना वेगवाहनः
+एते तक्षकजा नागाः प्रविष्टा हव्यवाहनम्
+पारावतः पारियात्रः पाण्डरो हरिणः कृशः
+विहंगः शरभो मोदः प्रमोदः संहताङ्गदः
+ऐरावतकुलादेते प्रविष्टा हव्यवाहनम्
+कौरव्यकुलजान्नागाञ्शृणु मे द्विजसत्तम
+ऐण्डिलः कुण्डलो मुण्डो वेणिस्कन्धः कुमारकः
+बाहुकः शृङ्गवेगश्च धूर्तकः पातपातरौ
+धृतराष्ट्रकुले जाताञ्शृणु नागान्यथातथम्
+कीर्त्यमानान्मया ब्रह्मन्वातवेगान्विषोल्बणान्
+शङ्कुकर्णः पिङ्गलकः कुठारमुखमेचकौ
+पूर्णाङ्गदः पूर्णमुखः प्रहसः शकुनिर्हरिः
+आमाहठः कोमठकः श्वसनो मानवो वटः
+भैरवो मुण्डवेदाङ्गः पिशङ्गश्चोद्रपारगः
+ऋषभो वेगवान्नाम पिण्डारकमहाहनू
+रक्ताङ्गः सर्वसारङ्गः समृद्धः पाटराक्षसौ
+वराहको वारणकः सुमित्रश्चित्रवेदिकः
+पराशरस्तरुणको मणिस्कन्धस्तथारुणिः
+इति नागा मया ब्रह्मन्कीर्तिताः कीर्तिवर्धनाः
+प्राधान्येन बहुत्वात्तु न सर्वे परिकीर्तिताः
+एतेषां पुत्रपौत्रास्तु प्रसवस्य च संततिः
+न शक्याः परिसंख्यातुं ये दीप्तं पावकं गताः
+सप्तशीर्षा द्विशीर्षाश्च पञ्चशीर्षास्तथापरे
+कालानलविषा घोरा हुताः शतसहस्रशः
+महाकाया महावीर्याः शैलशृङ्गसमुच्छ्रयाः
+योजनायामविस्तारा द्वियोजनसमायताः
+कामरूपाः कामगमा दीप्तानलविषोल्बणाः
+दग्धास्तत्र महासत्रे ब्रह्मदण्डनिपीडिताः
+सूत उवाच
+इदमत्यद्भुतं चान्यदास्तीकस्यानुशुश्रुमः
+तथा वरैश्छन्द्यमाने राज्ञा पारिक्षितेन ह
+इन्द्रहस्ताच्च्युतो नागः ख एव यदतिष्ठत
+ततश्चिन्तापरो राजा बभूव जनमेजयः
+हूयमाने भृशं दीप्ते विधिवत्पावके तदा
+न स्म स प्रापतद्वह्नौ तक्षको भयपीडितः
+शौनक उवाच
+किं सूत तेषां विप्राणां मन्त्रग्रामो मनीषिणाम्
+न प्रत्यभात्तदाग्नौ यन्न पपात स तक्षकः
+सूत उवाच
+तमिन्द्रहस्ताद्विस्रस्तं विसंज्ञं पन्नगोत्तमम्
+आस्तीकस्तिष्ठ तिष्ठेति वाचस्तिस्रोऽभ्युदैरयत्
+वितस्थे सोऽन्तरिक्षेऽथ हृदयेन विदूयता
+यथा तिष्ठेत वै कश्चिद्गोचक्रस्यान्तरा नरः
+ततो राजाब्रवीद्वाक्यं सदस्यैश्चोदितो भृशम्
+काममेतद्भवत्वेवं यथास्तीकस्य भाषितम्
+समाप्यतामिदं कर्म पन्नगाः सन्त्वनामयाः
+प्रीयतामयमास्तीकः सत्यं सूतवचोऽस्तु तत्
+ततो हलहलाशब्दः प्रीतिजः समवर्तत
+आस्तीकस्य वरे दत्ते तथैवोपरराम च
+स यज्ञः पाण्डवेयस्य राज्ञः पारिक्षितस्य ह
+प्रीतिमांश्चाभवद्राजा भारतो जनमेजयः
+ऋत्विग्भ्यः ससदस्येभ्यो ये तत्रासन्समागताः
+तेभ्यश्च प्रददौ वित्तं शतशोऽथ सहस्रशः
+लोहिताक्षाय सूताय तथा स्थपतये विभुः
+येनोक्तं तत्र सत्राग्रे यज्ञस्य विनिवर्तनम्
+निमित्तं ब्राह्मण इति तस्मै वित्तं ददौ बहु
+ततश्चकारावभृथं विधिदृष्टेन कर्मणा
+आस्तीकं प्रेषयामास गृहानेव सुसत्कृतम्
+राजा प्रीतमनाः प्रीतं कृतकृत्यं मनीषिणम्
+पुनरागमनं कार्यमिति चैनं वचोऽब्रवीत्
+भविष्यसि सदस्यो मे वाजिमेधे महाक्रतौ
+तथेत्युक्त्वा प्रदुद्राव स चास्तीको मुदा युतः
+कृत्वा स्वकार्यमतुलं तोषयित्वा च पार्थिवम्
+स गत्वा परमप्रीतो मातरं मातुलं च तम्
+अभिगम्योपसंगृह्य यथावृत्तं न्यवेदयत्
+एतच्छ्रुत्वा प्रीयमाणाः समेता; ये तत्रासन्पन्नगा वीतमोहाः
+तेऽऽस्तीके वै प्रीतिमन्तो बभूवु;रूचुश्चैनं वरमिष्टं वृणीष्व
+भूयो भूयः सर्वशस्तेऽब्रुवंस्तं; किं ते प्रियं करवामोऽद्य विद्वन्
+प्रीता वयं मोक्षिताश्चैव सर्वे; कामं किं ते करवामोऽद्य वत्स
+आस्तीक उवाच
+सायं प्रातः सुप्रसन्नात्मरूपा; लोके विप्रा मानवाश्चेतरेऽपि
+धर्माख्यानं ये वदेयुर्ममेदं; तेषां युष्मद्भ्यो नैव किंचिद्भयं स्यात्
+सूत उवाच
+तैश्चाप्युक्तो भागिनेयः प्रसन्���ै;रेतत्सत्यं काममेवं चरन्तः
+प्रीत्या युक्ता ईप्सितं सर्वशस्ते; कर्तारः स्म प्रवणा भागिनेय
+जरत्कारोर्जरत्कार्वां समुत्पन्नो महायशाः
+आस्तीकः सत्यसंधो मां पन्नगेभ्योऽभिरक्षतु
+असितं चार्तिमन्तं च सुनीथं चापि यः स्मरेत्
+दिवा वा यदि वा रात्रौ नास्य सर्पभयं भवेत्
+सूत उवाच
+मोक्षयित्वा स भुजगान्सर्पसत्राद्द्विजोत्तमः
+जगाम काले धर्मात्मा दिष्टान्तं पुत्रपौत्रवान्
+इत्याख्यानं मयास्तीकं यथावत्कीर्तितं तव
+यत्कीर्तयित्वा सर्पेभ्यो न भयं विद्यते क्वचित्
+श्रुत्वा धर्मिष्ठमाख्यानमास्तीकं पुण्यवर्धनम्
+आस्तीकस्य कवेर्विप्र श्रीमच्चरितमादितः
+शौनक उवाच
+भृगुवंशात्प्रभृत्येव त्वया मे कथितं महत्
+आख्यानमखिलं तात सौते प्रीतोऽस्मि तेन ते
+प्रक्ष्यामि चैव भूयस्त्वां यथावत्सूतनन्दन
+यां कथां व्याससंपन्नां तां च भूयः प्रचक्ष्व मे
+तस्मिन्परमदुष्प्रापे सर्पसत्रे महात्मनाम्
+कर्मान्तरेषु विधिवत्सदस्यानां महाकवे
+या बभूवुः कथाश्चित्रा येष्वर्थेषु यथातथम्
+त्वत्त इच्छामहे श्रोतुं सौते त्वं वै विचक्षणः
+सूत उवाच
+कर्मान्तरेष्वकथयन्द्विजा वेदाश्रयाः कथाः
+व्यासस्त्वकथयन्नित्यमाख्यानं भारतं महत्
+शौनक उवाच
+महाभारतमाख्यानं पाण्डवानां यशस्करम्
+जनमेजयेन यत्पृष्टः कृष्णद्वैपायनस्तदा
+श्रावयामास विधिवत्तदा कर्मान्तरेषु सः
+तामहं विधिवत्पुण्यां श्रोतुमिच्छामि वै कथाम्
+मनःसागरसंभूतां महर्षेः पुण्यकर्मणः
+कथयस्व सतां श्रेष्ठ न हि तृप्यामि सूतज
+सूत उवाच
+हन्त ते कथयिष्यामि महदाख्यानमुत्तमम्
+कृष्णद्वैपायनमतं महाभारतमादितः
+तज्जुषस्वोत्तममते कथ्यमानं मया द्विज
+शंसितुं तन्मनोहर्षो ममापीह प्रवर्तते
+सूत उवाच
+श्रुत्वा तु सर्पसत्राय दीक्षितं जनमेजयम्
+अभ्यागच्छदृषिर्विद्वान्कृष्णद्वैपायनस्तदा
+जनयामास यं काली शक्तेः पुत्रात्पराशरात्
+कन्यैव यमुनाद्वीपे पाण्डवानां पितामहम्
+जातमात्रश्च यः सद्य इष्ट्या देहमवीवृधत्
+वेदांश्चाधिजगे साङ्गान्सेतिहासान्महायशाः
+यं नातितपसा कश्चिन्न वेदाध्ययनेन च
+न व्रतैर्नोपवासैश्च न प्रसूत्या न मन्युना
+विव्यासैकं चतुर्धा यो वेदं वेदविदां वरः
+परावरज्ञो ब्रह्मर्षिः कविः सत्यव्रतः शुचिः
+यः पाण्डुं धृतराष्ट्रं च विदुरं चाप्यजीजनत���
+शंतनोः संततिं तन्वन्पुण्यकीर्तिर्महायशाः
+जनमेजयस्य राजर्षेः स तद्यज्ञसदस्तदा
+विवेश शिष्यैः सहितो वेदवेदाङ्गपारगैः
+तत्र राजानमासीनं ददर्श जनमेजयम्
+वृतं सदस्यैर्बहुभिर्देवैरिव पुरंदरम्
+तथा मूर्धावसिक्तैश्च नानाजनपदेश्वरैः
+ऋत्विग्भिर्देवकल्पैश्च कुशलैर्यज्ञसंस्तरे
+जनमेजयस्तु राजर्षिर्दृष्ट्वा तमृषिमागतम्
+सगणोऽभ्युद्ययौ तूर्णं प्रीत्या भरतसत्तमः
+काञ्चनं विष्टरं तस्मै सदस्यानुमते प्रभुः
+आसनं कल्पयामास यथा शक्रो बृहस्पतेः
+तत्रोपविष्टं वरदं देवर्षिगणपूजितम्
+पूजयामास राजेन्द्रः शास्त्रदृष्टेन कर्मणा
+पाद्यमाचमनीयं च अर्घ्यं गां च विधानतः
+पितामहाय कृष्णाय तदर्हाय न्यवेदयत्
+प्रतिगृह्य च तां पूजां पाण्डवाज्जनमेजयात्
+गां चैव समनुज्ञाय व्यासः प्रीतोऽभवत्तदा
+तथा संपूजयित्वा तं यत्नेन प्रपितामहम्
+उपोपविश्य प्रीतात्मा पर्यपृच्छदनामयम्
+भगवानपि तं दृष्ट्वा कुशलं प्रतिवेद्य च
+सदस्यैः पूजितः सर्वैः सदस्यानभ्यपूजयत्
+ततस्तं सत्कृतं सर्वैः सदस्यैर्जनमेजयः
+इदं पश्चाद्द्विजश्रेष्ठं पर्यपृच्छत्कृताञ्जलिः
+कुरूणां पाण्डवानां च भवान्प्रत्यक्षदर्शिवान्
+तेषां चरितमिच्छामि कथ्यमानं त्वया द्विज
+कथं समभवद्भेदस्तेषामक्लिष्टकर्मणाम्
+तच्च युद्धं कथं वृत्तं भूतान्तकरणं महत्
+पितामहानां सर्वेषां दैवेनाविष्टचेतसाम्
+कार्त्स्न्येनैतत्समाचक्ष्व भगवन्कुशलो ह्यसि
+तस्य तद्वचनं श्रुत्वा कृष्णद्वैपायनस्तदा
+शशास शिष्यमासीनं वैशंपायनमन्तिके
+कुरूणां पाण्डवानां च यथा भेदोऽभवत्पुरा
+तदस्मै सर्वमाचक्ष्व यन्मत्तः श्रुतवानसि
+गुरोर्वचनमाज्ञाय स तु विप्रर्षभस्तदा
+आचचक्षे ततः सर्वमितिहासं पुरातनम्
+तस्मै राज्ञे सदस्येभ्यः क्षत्रियेभ्यश्च सर्वशः
+भेदं राज्यविनाशं च कुरुपाण्डवयोस्तदा
+वैशंपायन उवाच
+गुरवे प्राङ्नमस्कृत्य मनोबुद्धिसमाधिभिः
+संपूज्य च द्विजान्सर्वांस्तथान्यान्विदुषो जनान्
+महर्षेः सर्वलोकेषु विश्रुतस्यास्य धीमतः
+प्रवक्ष्यामि मतं कृत्स्नं व्यासस्यामिततेजसः
+श्रोतुं पात्रं च राजंस्त्वं प्राप्येमां भारतीं कथाम्
+गुरोर्वक्तुं परिस्पन्दो मुदा प्रोत्साहतीव माम्
+शृणु राजन्यथा भेदः कुरुपाण्डवयोरभूत्
+राज्यार्थे द्यूतसंभूतो वनवासस्तथैव च
+यथा च युद्धमभवत्पृथिवीक्षयकारकम्
+तत्तेऽहं संप्रवक्ष्यामि पृच्छते भरतर्षभ
+मृते पितरि ते वीरा वनादेत्य स्वमन्दिरम्
+नचिरादिव विद्वांसो वेदे धनुषि चाभवन्
+तांस्तथा रूपवीर्यौजःसंपन्नान्पौरसंमतान्
+नामृष्यन्कुरवो दृष्ट्वा पाण्डवाञ्श्रीयशोभृतः
+ततो दुर्योधनः क्रूरः कर्णश्च सहसौबलः
+तेषां निग्रहनिर्वासान्विविधांस्ते समाचरन्
+ददावथ विषं पापो भीमाय धृतराष्ट्रजः
+जरयामास तद्वीरः सहान्नेन वृकोदरः
+प्रमाणकोट्यां संसुप्तं पुनर्बद्ध्वा वृकोदरम्
+तोयेषु भीमं गङ्गायाः प्रक्षिप्य पुरमाव्रजत्
+यदा प्रबुद्धः कौन्तेयस्तदा संछिद्य बन्धनम्
+उदतिष्ठन्महाराज भीमसेनो गतव्यथः
+आशीविषैः कृष्णसर्पैः सुप्तं चैनमदंशयत्
+सर्वेष्वेवाङ्गदेशेषु न ममार च शत्रुहा
+तेषां तु विप्रकारेषु तेषु तेषु महामतिः
+मोक्षणे प्रतिघाते च विदुरोऽवहितोऽभवत्
+स्वर्गस्थो जीवलोकस्य यथा शक्रः सुखावहः
+पाण्डवानां तथा नित्यं विदुरोऽपि सुखावहः
+यदा तु विविधोपायैः संवृतैर्विवृतैरपि
+नाशक्नोद्विनिहन्तुं तान्दैवभाव्यर्थरक्षितान्
+ततः संमन्त्र्य सचिवैर्वृषदुःशासनादिभिः
+धृतराष्ट्रमनुज्ञाप्य जातुषं गृहमादिशत्
+तत्र तान्वासयामास पाण्डवानमितौजसः
+अदाहयच्च विस्रब्धान्पावकेन पुनस्तदा
+विदुरस्यैव वचनात्खनित्री विहिता ततः
+मोक्षयामास योगेन ते मुक्ताः प्राद्रवन्भयात्
+ततो महावने घोरे हिडिम्बं नाम राक्षसम्
+भीमसेनोऽवधीत्क्रुद्धो भुवि भीमपराक्रमः
+अथ संधाय ते वीरा एकचक्रां व्रजंस्तदा
+ब्रह्मरूपधरा भूत्वा मात्रा सह परंतपाः
+तत्र ते ब्राह्मणार्थाय बकं हत्वा महाबलम्
+ब्राह्मणैः सहिता जग्मुः पाञ्चालानां पुरं ततः
+ते तत्र द्रौपदीं लब्ध्वा परिसंवत्सरोषिताः
+विदिता हास्तिनपुरं प्रत्याजग्मुररिंदमाः
+त उक्ता धृतराष्ट्रेण राज्ञा शांतनवेन च
+भ्रातृभिर्विग्रहस्तात कथं वो न भवेदिति
+अस्माभिः खाण्डवप्रस्थे युष्मद्वासोऽनुचिन्तितः
+तस्माज्जनपदोपेतं सुविभक्तमहापथम्
+वासाय खाण्डवप्रस्थं व्रजध्वं गतमन्यवः
+तयोस्ते वचनाज्जग्मुः सह सर्वैः सुहृज्जनैः
+नगरं खाण्डवप्रस्थं रत्नान्यादाय सर्वशः
+तत्र ते न्यवसन्राजन्संवत्सरगणान्बहून्
+वशे शस्त्रप्रतापेन कुर्वन्तोऽन्यान्महीक्षितः
+एवं धर्मप्रधानास्ते सत्यव्रतपरायणाः
+अप्रमत्तोत्थिताः क्षान्ताः प्रतपन्तोऽहितांस्तदा
+अजयद्भीमसेनस्तु दिशं प्राचीं महाबलः
+उदीचीमर्जुनो वीरः प्रतीचीं नकुलस्तथा
+दक्षिणां सहदेवस्तु विजिग्ये परवीरहा
+एवं चक्रुरिमां सर्वे वशे कृत्स्नां वसुंधराम्
+पञ्चभिः सूर्यसंकाशैः सूर्येण च विराजता
+षट्सूर्येवाबभौ पृथ्वी पाण्डवैः सत्यविक्रमैः
+ततो निमित्ते कस्मिंश्चिद्धर्मराजो युधिष्ठिरः
+वनं प्रस्थापयामास भ्रातरं वै धनंजयम्
+स वै संवत्सरं पूर्णं मासं चैकं वनेऽवसत्
+ततोऽगच्छद्धृषीकेशं द्वारवत्यां कदाचन
+लब्धवांस्तत्र बीभत्सुर्भार्यां राजीवलोचनाम्
+अनुजां वासुदेवस्य सुभद्रां भद्रभाषिणीम्
+सा शचीव महेन्द्रेण श्रीः कृष्णेनेव संगता
+सुभद्रा युयुजे प्रीता पाण्डवेनार्जुनेन ह
+अतर्पयच्च कौन्तेयः खाण्डवे हव्यवाहनम्
+बीभत्सुर्वासुदेवेन सहितो नृपसत्तम
+नातिभारो हि पार्थस्य केशवेनाभवत्सह
+व्यवसायसहायस्य विष्णोः शत्रुवधेष्विव
+पार्थायाग्निर्ददौ चापि गाण्डीवं धनुरुत्तमम्
+इषुधी चाक्षयैर्बाणै रथं च कपिलक्षणम्
+मोक्षयामास बीभत्सुर्मयं तत्र महासुरम्
+स चकार सभां दिव्यां सर्वरत्नसमाचिताम्
+तस्यां दुर्योधनो मन्दो लोभं चक्रे सुदुर्मतिः
+ततोऽक्षैर्वञ्चयित्वा च सौबलेन युधिष्ठिरम्
+वनं प्रस्थापयामास सप्त वर्षाणि पञ्च च
+अज्ञातमेकं राष्ट्रे च तथा वर्षं त्रयोदशम्
+ततश्चतुर्दशे वर्षे याचमानाः स्वकं वसु
+नालभन्त महाराज ततो युद्धमवर्तत
+ततस्ते सर्वमुत्साद्य हत्वा दुर्योधनं नृपम्
+राज्यं विद्रुतभूयिष्ठं प्रत्यपद्यन्त पाण्डवाः
+एवमेतत्पुरावृत्तं तेषामक्लिष्टकर्मणाम्
+भेदो राज्यविनाशश्च जयश्च जयतां वर
+जनमेजय उवाच
+कथितं वै समासेन त्वया सर्वं द्विजोत्तम
+महाभारतमाख्यानं कुरूणां चरितं महत्
+कथां त्वनघ चित्रार्थामिमां कथयति त्वयि
+विस्तरश्रवणे जातं कौतूहलमतीव मे
+स भवान्विस्तरेणेमां पुनराख्यातुमर्हति
+न हि तृप्यामि पूर्वेषां शृण्वानश्चरितं महत्
+न तत्कारणमल्पं हि धर्मज्ञा यत्र पाण्डवाः
+अवध्यान्सर्वशो जघ्नुः प्रशस्यन्ते च मानवैः
+किमर्थं ते नरव्याघ्राः शक्ताः सन्तो ह्यनागसः
+प्रयुज्यमानान्संक्लेशान्क्षान्तवन्तो दुरात्मनाम्
+कथं नागायुतप्राणो बाहुशाली वृकोदरः
+परिक्लिश्यन्नपि क्रोधं धृतवान्वै द्विजोत्तम
+���थं सा द्रौपदी कृष्णा क्लिश्यमाना दुरात्मभिः
+शक्ता सती धार्तराष्ट्रान्नादहद्घोरचक्षुषा
+कथं व्यतिक्रमन्द्यूते पार्थौ माद्रीसुतौ तथा
+अनुव्रजन्नरव्याघ्रं वञ्च्यमानं दुरात्मभिः
+कथं धर्मभृतां श्रेष्ठः सुतो धर्मस्य धर्मवित्
+अनर्हः परमं क्लेशं सोढवान्स युधिष्ठिरः
+कथं च बहुलाः सेनाः पाण्डवः कृष्णसारथिः
+अस्यन्नेकोऽनयत्सर्वाः पितृलोकं धनंजयः
+एतदाचक्ष्व मे सर्वं यथावृत्तं तपोधन
+यद्यच्च कृतवन्तस्ते तत्र तत्र महारथाः
+वैशंपायन उवाच
+महर्षेः सर्वलोकेषु पूजितस्य महात्मनः
+प्रवक्ष्यामि मतं कृत्स्नं व्यासस्यामिततेजसः
+इदं शतसहस्रं हि श्लोकानां पुण्यकर्मणाम्
+सत्यवत्यात्मजेनेह व्याख्यातममितौजसा
+य इदं श्रावयेद्विद्वान्यश्चेदं शृणुयान्नरः
+ते ब्रह्मणः स्थानमेत्य प्राप्नुयुर्देवतुल्यताम्
+इदं हि वेदैः समितं पवित्रमपि चोत्तमम्
+श्राव्याणामुत्तमं चेदं पुराणमृषिसंस्तुतम्
+अस्मिन्नर्थश्च धर्मश्च निखिलेनोपदिश्यते
+इतिहासे महापुण्ये बुद्धिश्च परिनैष्ठिकी
+अक्षुद्रान्दानशीलांश्च सत्यशीलाननास्तिकान्
+कार्ष्णं वेदमिमं विद्वाञ्श्रावयित्वार्थमश्नुते
+भ्रूणहत्याकृतं चापि पापं जह्यादसंशयम्
+इतिहासमिमं श्रुत्वा पुरुषोऽपि सुदारुणः
+जयो नामेतिहासोऽयं श्रोतव्यो विजिगीषुणा
+महीं विजयते सर्वां शत्रूंश्चापि पराजयेत्
+इदं पुंसवनं श्रेष्ठमिदं स्वस्त्ययनं महत्
+महिषीयुवराजाभ्यां श्रोतव्यं बहुशस्तथा
+अर्थशास्त्रमिदं पुण्यं धर्मशास्त्रमिदं परम्
+मोक्षशास्त्रमिदं प्रोक्तं व्यासेनामितबुद्धिना
+संप्रत्याचक्षते चैव आख्यास्यन्ति तथापरे
+पुत्राः शुश्रूषवः सन्ति प्रेष्याश्च प्रियकारिणः
+शरीरेण कृतं पापं वाचा च मनसैव च
+सर्वं तत्त्यजति क्षिप्रमिदं शृण्वन्नरः सदा
+भारतानां महज्जन्म शृण्वतामनसूयताम्
+नास्ति व्याधिभयं तेषां परलोकभयं कुतः
+धन्यं यशस्यमायुष्यं स्वर्ग्यं पुण्यं तथैव च
+कृष्णद्वैपायनेनेदं कृतं पुण्यचिकीर्षुणा
+कीर्तिं प्रथयता लोके पाण्डवानां महात्मनाम्
+अन्येषां क्षत्रियाणां च भूरिद्रविणतेजसाम्
+यथा समुद्रो भगवान्यथा च हिमवान्गिरिः
+ख्यातावुभौ रत्ननिधी तथा भारतमुच्यते
+य इदं श्रावयेद्विद्वान्ब्राह्मणानिह पर्वसु
+धूतपाप्मा जितस्वर्गो ब्रह्मभूयं स गच्��ति
+यश्चेदं श्रावयेच्छ्राद्धे ब्राह्मणान्पादमन्ततः
+अक्षय्यं तस्य तच्छ्राद्धमुपतिष्ठेत्पितॄनपि
+अह्ना यदेनश्चाज्ञानात्प्रकरोति नरश्चरन्
+तन्महाभारताख्यानं श्रुत्वैव प्रविलीयते
+भारतानां महज्जन्म महाभारतमुच्यते
+निरुक्तमस्य यो वेद सर्वपापैः प्रमुच्यते
+त्रिभिर्वर्षैः सदोत्थायी कृष्णद्वैपायनो मुनिः
+महाभारतमाख्यानं कृतवानिदमुत्तमम्
+धर्मे चार्थे च कामे च मोक्षे च भरतर्षभ
+यदिहास्ति तदन्यत्र यन्नेहास्ति न तत्क्वचित्
+वैशंपायन उवाच
+राजोपरिचरो नाम धर्मनित्यो महीपतिः
+बभूव मृगयां गन्तुं स कदाचिद्धृतव्रतः
+स चेदिविषयं रम्यं वसुः पौरवनन्दनः
+इन्द्रोपदेशाज्जग्राह ग्रहणीयं महीपतिः
+तमाश्रमे न्यस्तशस्त्रं निवसन्तं तपोरतिम्
+देवः साक्षात्स्वयं वज्री समुपायान्महीपतिम्
+इन्द्रत्वमर्हो राजायं तपसेत्यनुचिन्त्य वै
+तं सान्त्वेन नृपं साक्षात्तपसः संन्यवर्तयत्
+इन्द्र उवाच
+न संकीर्येत धर्मोऽयं पृथिव्यां पृथिवीपते
+तं पाहि धर्मो हि धृतः कृत्स्नं धारयते जगत्
+लोक्यं धर्मं पालय त्वं नित्ययुक्तः समाहितः
+धर्मयुक्तस्ततो लोकान्पुण्यानाप्स्यसि शाश्वतान्
+दिविष्ठस्य भुविष्ठस्त्वं सखा भूत्वा मम प्रियः
+ऊधः पृथिव्या यो देशस्तमावस नराधिप
+पशव्यश्चैव पुण्यश्च सुस्थिरो धनधान्यवान्
+स्वारक्ष्यश्चैव सौम्यश्च भोग्यैर्भूमिगुणैर्युतः
+अत्यन्यानेष देशो हि धनरत्नादिभिर्युतः
+वसुपूर्णा च वसुधा वस चेदिषु चेदिप
+धर्मशीला जनपदाः सुसंतोषाश्च साधवः
+न च मिथ्याप्रलापोऽत्र स्वैरेष्वपि कुतोऽन्यथा
+न च पित्रा विभज्यन्ते नरा गुरुहिते रताः
+युञ्जते धुरि नो गाश्च कृशाः संधुक्षयन्ति च
+सर्वे वर्णाः स्वधर्मस्थाः सदा चेदिषु मानद
+न तेऽस्त्यविदितं किंचित्त्रिषु लोकेषु यद्भवेत्
+देवोपभोग्यं दिव्यं च आकाशे स्फाटिकं महत्
+आकाशगं त्वां मद्दत्तं विमानमुपपत्स्यते
+त्वमेकः सर्वमर्त्येषु विमानवरमास्थितः
+चरिष्यस्युपरिस्थो वै देवो विग्रहवानिव
+ददामि ते वैजयन्तीं मालामम्लानपङ्कजाम्
+धारयिष्यति संग्रामे या त्वां शस्त्रैरविक्षतम्
+लक्षणं चैतदेवेह भविता ते नराधिप
+इन्द्रमालेति विख्यातं धन्यमप्रतिमं महत्
+वैशंपायन उवाच
+यष्टिं च वैणवीं तस्मै ददौ वृत्रनिषूदनः
+इष्टप्रदानमुद्दिश्य शिष्टानां परिपालिनीम्
+तस्याः शक्रस्य पूजार्थं भूमौ भूमिपतिस्तदा
+प्रवेशं कारयामास गते संवत्सरे तदा
+ततः प्रभृति चाद्यापि यष्ट्याः क्षितिपसत्तमैः
+प्रवेशः क्रियते राजन्यथा तेन प्रवर्तितः
+अपरेद्युस्तथा चास्याः क्रियते उच्छ्रयो नृपैः
+अलंकृतायाः पिटकैर्गन्धैर्माल्यैश्च भूषणैः
+माल्यदामपरिक्षिप्ता विधिवत्क्रियतेऽपि च
+भगवान्पूज्यते चात्र हास्यरूपेण शंकरः
+स्वयमेव गृहीतेन वसोः प्रीत्या महात्मनः
+एतां पूजां महेन्द्रस्तु दृष्ट्वा देव कृतां शुभाम्
+वसुना राजमुख्येन प्रीतिमानब्रवीद्विभुः
+ये पूजयिष्यन्ति नरा राजानश्च महं मम
+कारयिष्यन्ति च मुदा यथा चेदिपतिर्नृपः
+तेषां श्रीर्विजयश्चैव सराष्ट्राणां भविष्यति
+तथा स्फीतो जनपदो मुदितश्च भविष्यति
+एवं महात्मना तेन महेन्द्रेण नराधिप
+वसुः प्रीत्या मघवता महाराजोऽभिसत्कृतः
+उत्सवं कारयिष्यन्ति सदा शक्रस्य ये नराः
+भूमिदानादिभिर्दानैर्यथा पूता भवन्ति वै
+वरदानमहायज्ञैस्तथा शक्रोत्सवेन ते
+संपूजितो मघवता वसुश्चेदिपतिस्तदा
+पालयामास धर्मेण चेदिस्थः पृथिवीमिमाम्
+इन्द्रप्रीत्या भूमिपतिश्चकारेन्द्रमहं वसुः
+पुत्राश्चास्य महावीर्याः पञ्चासन्नमितौजसः
+नानाराज्येषु च सुतान्स सम्राडभ्यषेचयत्
+महारथो मगधराड्विश्रुतो यो बृहद्रथः
+प्रत्यग्रहः कुशाम्बश्च यमाहुर्मणिवाहनम्
+मच्छिल्लश्च यदुश्चैव राजन्यश्चापराजितः
+एते तस्य सुता राजन्राजर्षेर्भूरितेजसः
+न्यवेशयन्नामभिः स्वैस्ते देशांश्च पुराणि च
+वासवाः पञ्च राजानः पृथग्वंशाश्च शाश्वताः
+वसन्तमिन्द्रप्रासादे आकाशे स्फाटिके च तम्
+उपतस्थुर्महात्मानं गन्धर्वाप्सरसो नृपम्
+राजोपरिचरेत्येवं नाम तस्याथ विश्रुतम्
+पुरोपवाहिनीं तस्य नदीं शुक्तिमतीं गिरिः
+अरौत्सीच्चेतनायुक्तः कामात्कोलाहलः किल
+गिरिं कोलाहलं तं तु पदा वसुरताडयत्
+निश्चक्राम नदी तेन प्रहारविवरेण सा
+तस्यां नद्यामजनयन्मिथुनं पर्वतः स्वयम्
+तस्माद्विमोक्षणात्प्रीता नदी राज्ञे न्यवेदयत्
+यः पुमानभवत्तत्र तं स राजर्षिसत्तमः
+वसुर्वसुप्रदश्चक्रे सेनापतिमरिंदमम्
+चकार पत्नीं कन्यां तु दयितां गिरिकां नृपः
+वसोः पत्नी तु गिरिका कामात्काले न्यवेदयत्
+ऋतुकालमनुप्राप्तं स्नाता पुंसवने शुचिः
+तदहः पितरश्चैनमूचुर्जहि मृगानि��ि
+तं राजसत्तमं प्रीतास्तदा मतिमतां वरम्
+स पितॄणां नियोगं तमव्यतिक्रम्य पार्थिवः
+चचार मृगयां कामी गिरिकामेव संस्मरन्
+अतीव रूपसंपन्नां साक्षाच्छ्रियमिवापराम्
+तस्य रेतः प्रचस्कन्द चरतो रुचिरे वने
+स्कन्नमात्रं च तद्रेतो वृक्षपत्रेण भूमिपः
+प्रतिजग्राह मिथ्या मे न स्कन्देद्रेत इत्युत
+ऋतुश्च तस्याः पत्न्या मे न मोघः स्यादिति प्रभुः
+संचिन्त्यैवं तदा राजा विचार्य च पुनः पुनः
+अमोघत्वं च विज्ञाय रेतसो राजसत्तमः
+शुक्रप्रस्थापने कालं महिष्याः प्रसमीक्ष्य सः
+अभिमन्त्र्याथ तच्छुक्रमारात्तिष्ठन्तमाशुगम्
+सूक्ष्मधर्मार्थतत्त्वज्ञो ज्ञात्वा श्येनं ततोऽब्रवीत्
+मत्प्रियार्थमिदं सौम्य शुक्रं मम गृहं नय
+गिरिकायाः प्रयच्छाशु तस्या ह्यार्तवमद्य वै
+गृहीत्वा तत्तदा श्येनस्तूर्णमुत्पत्य वेगवान्
+जवं परममास्थाय प्रदुद्राव विहंगमः
+तमपश्यदथायान्तं श्येनं श्येनस्तथापरः
+अभ्यद्रवच्च तं सद्यो दृष्ट्वैवामिषशङ्कया
+तुण्डयुद्धमथाकाशे तावुभौ संप्रचक्रतुः
+युध्यतोरपतद्रेतस्तच्चापि यमुनाम्भसि
+तत्राद्रिकेति विख्याता ब्रह्मशापाद्वराप्सराः
+मीनभावमनुप्राप्ता बभूव यमुनाचरी
+श्येनपादपरिभ्रष्टं तद्वीर्यमथ वासवम्
+जग्राह तरसोपेत्य साद्रिका मत्स्यरूपिणी
+कदाचिदथ मत्सीं तां बबन्धुर्मत्स्यजीविनः
+मासे च दशमे प्राप्ते तदा भरतसत्तम
+उज्जह्रुरुदरात्तस्याः स्त्रीपुमांसं च मानुषम्
+आश्चर्यभूतं मत्वा तद्राज्ञस्ते प्रत्यवेदयन्
+काये मत्स्या इमौ राजन्संभूतौ मानुषाविति
+तयोः पुमांसं जग्राह राजोपरिचरस्तदा
+स मत्स्यो नाम राजासीद्धार्मिकः सत्यसंगरः
+साप्सरा मुक्तशापा च क्षणेन समपद्यत
+पुरोक्ता या भगवता तिर्यग्योनिगता शुभे
+मानुषौ जनयित्वा त्वं शापमोक्षमवाप्स्यसि
+ततः सा जनयित्वा तौ विशस्ता मत्स्यघातिना
+संत्यज्य मत्स्यरूपं सा दिव्यं रूपमवाप्य च
+सिद्धर्षिचारणपथं जगामाथ वराप्सराः
+या कन्या दुहिता तस्या मत्स्या मत्स्यसगन्धिनी
+राज्ञा दत्ताथ दाशाय इयं तव भवत्विति
+रूपसत्त्वसमायुक्ता सर्वैः समुदिता गुणैः
+सा तु सत्यवती नाम मत्स्यघात्यभिसंश्रयात्
+आसीन्मत्स्यसगन्धैव कंचित्कालं शुचिस्मिता
+शुश्रूषार्थं पितुर्नावं तां तु वाहयतीं जले
+तीर्थयात्रां परिक्रामन्नपश्यद्वै पराशरः
+अत���व रूपसंपन्नां सिद्धानामपि काङ्क्षिताम्
+दृष्ट्वैव च स तां धीमांश्चकमे चारुदर्शनाम्
+विद्वांस्तां वासवीं कन्यां कार्यवान्मुनिपुंगवः
+साब्रवीत्पश्य भगवन्पारावारे ऋषीन्स्थितान्
+आवयोर्दृश्यतोरेभिः कथं नु स्यात्समागमः
+एवं तयोक्तो भगवान्नीहारमसृजत्प्रभुः
+येन देशः स सर्वस्तु तमोभूत इवाभवत्
+दृष्ट्वा सृष्टं तु नीहारं ततस्तं परमर्षिणा
+विस्मिता चाब्रवीत्कन्या व्रीडिता च मनस्विनी
+विद्धि मां भगवन्कन्यां सदा पितृवशानुगाम्
+त्वत्संयोगाच्च दुष्येत कन्याभावो ममानघ
+कन्यात्वे दूषिते चापि कथं शक्ष्ये द्विजोत्तम
+गन्तुं गृहं गृहे चाहं धीमन्न स्थातुमुत्सहे
+एतत्संचिन्त्य भगवन्विधत्स्व यदनन्तरम्
+एवमुक्तवतीं तां तु प्रीतिमानृषिसत्तमः
+उवाच मत्प्रियं कृत्वा कन्यैव त्वं भविष्यसि
+वृणीष्व च वरं भीरु यं त्वमिच्छसि भामिनि
+वृथा हि न प्रसादो मे भूतपूर्वः शुचिस्मिते
+एवमुक्ता वरं वव्रे गात्रसौगन्ध्यमुत्तमम्
+स चास्यै भगवान्प्रादान्मनसः काङ्क्षितं प्रभुः
+ततो लब्धवरा प्रीता स्त्रीभावगुणभूषिता
+जगाम सह संसर्गमृषिणाद्भुतकर्मणा
+तेन गन्धवतीत्येव नामास्याः प्रथितं भुवि
+तस्यास्तु योजनाद्गन्धमाजिघ्रन्ति नरा भुवि
+ततो योजनगन्धेति तस्या नाम परिश्रुतम्
+पराशरोऽपि भगवाञ्जगाम स्वं निवेशनम्
+इति सत्यवती हृष्टा लब्ध्वा वरमनुत्तमम्
+पराशरेण संयुक्ता सद्यो गर्भं सुषाव सा
+जज्ञे च यमुनाद्वीपे पाराशर्यः स वीर्यवान्
+स मातरमुपस्थाय तपस्येव मनो दधे
+स्मृतोऽहं दर्शयिष्यामि कृत्येष्विति च सोऽब्रवीत्
+एवं द्वैपायनो जज्ञे सत्यवत्यां पराशरात्
+द्वीपे न्यस्तः स यद्बालस्तस्माद्द्वैपायनोऽभवत्
+पादापसारिणं धर्मं विद्वान्स तु युगे युगे
+आयुः शक्तिं च मर्त्यानां युगानुगमवेक्ष्य च
+ब्रह्मणो ब्राह्मणानां च तथानुग्रहकाम्यया
+विव्यास वेदान्यस्माच्च तस्माद्व्यास इति स्मृतः
+वेदानध्यापयामास महाभारतपञ्चमान्
+सुमन्तुं जैमिनिं पैलं शुकं चैव स्वमात्मजम्
+प्रभुर्वरिष्ठो वरदो वैशंपायनमेव च
+संहितास्तैः पृथक्त्वेन भारतस्य प्रकाशिताः
+तथा भीष्मः शांतनवो गङ्गायाममितद्युतिः
+वसुवीर्यात्समभवन्महावीर्यो महायशाः
+शूले प्रोतः पुराणर्षिरचोरश्चोरशङ्कया
+अणीमाण्डव्य इति वै विख्यातः सुमहायशाः
+स धर्ममाहूय ���ुरा महर्षिरिदमुक्तवान्
+इषीकया मया बाल्यादेका विद्धा शकुन्तिका
+तत्किल्बिषं स्मरे धर्म नान्यत्पापमहं स्मरे
+तन्मे सहस्रसमितं कस्मान्नेहाजयत्तपः
+गरीयान्ब्राह्मणवधः सर्वभूतवधाद्यतः
+तस्मात्त्वं किल्बिषादस्माच्छूद्रयोनौ जनिष्यसि
+तेन शापेन धर्मोऽपि शूद्रयोनावजायत
+विद्वान्विदुररूपेण धार्मी तनुरकिल्बिषी
+संजयो मुनिकल्पस्तु जज्ञे सूतो गवल्गणात्
+सूर्याच्च कुन्तिकन्यायां जज्ञे कर्णो महारथः
+सहजं कवचं बिभ्रत्कुण्डलोद्द्योतिताननः
+अनुग्रहार्थं लोकानां विष्णुर्लोकनमस्कृतः
+वसुदेवात्तु देवक्यां प्रादुर्भूतो महायशाः
+अनादिनिधनो देवः स कर्ता जगतः प्रभुः
+अव्यक्तमक्षरं ब्रह्म प्रधानं निर्गुणात्मकम्
+आत्मानमव्ययं चैव प्रकृतिं प्रभवं परम्
+पुरुषं विश्वकर्माणं सत्त्वयोगं ध्रुवाक्षरम्
+अनन्तमचलं देवं हंसं नारायणं प्रभुम्
+धातारमजरं नित्यं तमाहुः परमव्ययम्
+पुरुषः स विभुः कर्ता सर्वभूतपितामहः
+धर्मसंवर्धनार्थाय प्रजज्ञेऽन्धकवृष्णिषु
+अस्त्रज्ञौ तु महावीर्यौ सर्वशस्त्रविशारदौ
+सात्यकिः कृतवर्मा च नारायणमनुव्रतौ
+सत्यकाद्धृदिकाच्चैव जज्ञातेऽस्त्रविशारदौ
+भरद्वाजस्य च स्कन्नं द्रोण्यां शुक्रमवर्धत
+महर्षेरुग्रतपसस्तस्माद्द्रोणो व्यजायत
+गौतमान्मिथुनं जज्ञे शरस्तम्बाच्छरद्वतः
+अश्वत्थाम्नश्च जननी कृपश्चैव महाबलः
+अश्वत्थामा ततो जज्ञे द्रोणादस्त्रभृतां वरः
+तथैव धृष्टद्युम्नोऽपि साक्षादग्निसमद्युतिः
+वैताने कर्मणि तते पावकात्समजायत
+वीरो द्रोणविनाशाय धनुषा सह वीर्यवान्
+तथैव वेद्यां कृष्णापि जज्ञे तेजस्विनी शुभा
+विभ्राजमाना वपुषा बिभ्रती रूपमुत्तमम्
+प्रह्रादशिष्यो नग्नजित्सुबलश्चाभवत्ततः
+तस्य प्रजा धर्महन्त्री जज्ञे देवप्रकोपनात्
+गान्धारराजपुत्रोऽभूच्छकुनिः सौबलस्तथा
+दुर्योधनस्य माता च जज्ञातेऽर्थविदावुभौ
+कृष्णद्वैपायनाज्जज्ञे धृतराष्ट्रो जनेश्वरः
+क्षेत्रे विचित्रवीर्यस्य पाण्डुश्चैव महाबलः
+पाण्डोस्तु जज्ञिरे पञ्च पुत्रा देवसमाः पृथक्
+द्वयोः स्त्रियोर्गुणज्येष्ठस्तेषामासीद्युधिष्ठिरः
+धर्माद्युधिष्ठिरो जज्ञे मारुतात्तु वृकोदरः
+इन्द्राद्धनंजयः श्रीमान्सर्वशस्त्रभृतां वरः
+जज्ञाते रूपसंपन्नावश्विभ्यां तु यमावुभौ
+नकुल�� सहदेवश्च गुरुशुश्रूषणे रतौ
+तथा पुत्रशतं जज्ञे धृतराष्ट्रस्य धीमतः
+दुर्योधनप्रभृतयो युयुत्सुः करणस्तथा
+अभिमन्युः सुभद्रायामर्जुनादभ्यजायत
+स्वस्रीयो वासुदेवस्य पौत्रः पाण्डोर्महात्मनः
+पाण्डवेभ्योऽपि पञ्चभ्यः कृष्णायां पञ्च जज्ञिरे
+कुमारा रूपसंपन्नाः सर्वशस्त्रविशारदाः
+प्रतिविन्ध्यो युधिष्ठिरात्सुतसोमो वृकोदरात्
+अर्जुनाच्छ्रुतकीर्तिस्तु शतानीकस्तु नाकुलिः
+तथैव सहदेवाच्च श्रुतसेनः प्रतापवान्
+हिडिम्बायां च भीमेन वने जज्ञे घटोत्कचः
+शिखण्डी द्रुपदाज्जज्ञे कन्या पुत्रत्वमागता
+यां यक्षः पुरुषं चक्रे स्थूणः प्रियचिकीर्षया
+कुरूणां विग्रहे तस्मिन्समागच्छन्बहून्यथ
+राज्ञां शतसहस्राणि योत्स्यमानानि संयुगे
+तेषामपरिमेयानि नामधेयानि सर्वशः
+न शक्यं परिसंख्यातुं वर्षाणामयुतैरपि
+एते तु कीर्तिता मुख्या यैराख्यानमिदं ततम्
+जनमेजय उवाच
+य एते कीर्तिता ब्रह्मन्ये चान्ये नानुकीर्तिताः
+सम्यक्ताञ्श्रोतुमिच्छामि राज्ञश्चान्यान्सुवर्चसः
+यदर्थमिह संभूता देवकल्पा महारथाः
+भुवि तन्मे महाभाग सम्यगाख्यातुमर्हसि
+वैशंपायन उवाच
+रहस्यं खल्विदं राजन्देवानामिति नः श्रुतम्
+तत्तु ते कथयिष्यामि नमस्कृत्वा स्वयंभुवे
+त्रिःसप्तकृत्वः पृथिवीं कृत्वा निःक्षत्रियां पुरा
+जामदग्न्यस्तपस्तेपे महेन्द्रे पर्वतोत्तमे
+तदा निःक्षत्रिये लोके भार्गवेण कृते सति
+ब्राह्मणान्क्षत्रिया राजन्गर्भार्थिन्योऽभिचक्रमुः
+ताभिः सह समापेतुर्ब्राह्मणाः संशितव्रताः
+ऋतावृतौ नरव्याघ्र न कामान्नानृतौ तथा
+तेभ्यस्तु लेभिरे गर्भान्क्षत्रियास्ताः सहस्रशः
+ततः सुषुविरे राजन्क्षत्रियान्वीर्यसंमतान्
+कुमारांश्च कुमारीश्च पुनः क्षत्राभिवृद्धये
+एवं तद्ब्राह्मणैः क्षत्रं क्षत्रियासु तपस्विभिः
+जातमृध्यत धर्मेण सुदीर्घेणायुषान्वितम्
+चत्वारोऽपि तदा वर्णा बभूवुर्ब्राह्मणोत्तराः
+अभ्यगच्छन्नृतौ नारीं न कामान्नानृतौ तथा
+तथैवान्यानि भूतानि तिर्यग्योनिगतान्यपि
+ऋतौ दारांश्च गच्छन्ति तदा स्म भरतर्षभ
+ततोऽवर्धन्त धर्मेण सहस्रशतजीविनः
+ताः प्रजाः पृथिवीपाल धर्मव्रतपरायणाः
+आधिभिर्व्याधिभिश्चैव विमुक्ताः सर्वशो नराः
+अथेमां सागरापाङ्गां गां गजेन्द्रगताखिलाम्
+अध्यतिष्ठत्पुनः ���्षत्रं सशैलवनकाननाम्
+प्रशासति पुनः क्षत्रे धर्मेणेमां वसुंधराम्
+ब्राह्मणाद्यास्तदा वर्णा लेभिरे मुदमुत्तमाम्
+कामक्रोधोद्भवान्दोषान्निरस्य च नराधिपाः
+दण्डं दण्ड्येषु धर्मेण प्रणयन्तोऽन्वपालयन्
+तथा धर्मपरे क्षत्रे सहस्राक्षः शतक्रतुः
+स्वादु देशे च काले च ववर्षाप्याययन्प्रजाः
+न बाल एव म्रियते तदा कश्चिन्नराधिप
+न च स्त्रियं प्रजानाति कश्चिदप्राप्तयौवनः
+एवमायुष्मतीभिस्तु प्रजाभिर्भरतर्षभ
+इयं सागरपर्यन्ता समापूर्यत मेदिनी
+ईजिरे च महायज्ञैः क्षत्रिया बहुदक्षिणैः
+साङ्गोपनिषदान्वेदान्विप्राश्चाधीयते तदा
+न च विक्रीणते ब्रह्म ब्राह्मणाः स्म तदा नृप
+न च शूद्रसमाभ्याशे वेदानुच्चारयन्त्युत
+कारयन्तः कृषिं गोभिस्तथा वैश्याः क्षिताविह
+न गामयुञ्जन्त धुरि कृशाङ्गाश्चाप्यजीवयन्
+फेनपांश्च तथा वत्सान्न दुहन्ति स्म मानवाः
+न कूटमानैर्वणिजः पण्यं विक्रीणते तदा
+कर्माणि च नरव्याघ्र धर्मोपेतानि मानवाः
+धर्ममेवानुपश्यन्तश्चक्रुर्धर्मपरायणाः
+स्वकर्मनिरताश्चासन्सर्वे वर्णा नराधिप
+एवं तदा नरव्याघ्र धर्मो न ह्रसते क्वचित्
+काले गावः प्रसूयन्ते नार्यश्च भरतर्षभ
+फलन्त्यृतुषु वृक्षाश्च पुष्पाणि च फलानि च
+एवं कृतयुगे सम्यग्वर्तमाने तदा नृप
+आपूर्यत मही कृत्स्ना प्राणिभिर्बहुभिर्भृशम्
+ततः समुदिते लोके मानुषे भरतर्षभ
+असुरा जज्ञिरे क्षेत्रे राज्ञां मनुजपुंगव
+आदित्यैर्हि तदा दैत्या बहुशो निर्जिता युधि
+ऐश्वर्याद्भ्रंशिताश्चापि संबभूवुः क्षिताविह
+इह देवत्वमिच्छन्तो मानुषेषु मनस्विनः
+जज्ञिरे भुवि भूतेषु तेषु तेष्वसुरा विभो
+गोष्वश्वेषु च राजेन्द्र खरोष्ट्रमहिषेषु च
+क्रव्यादेषु च भूतेषु गजेषु च मृगेषु च
+जातैरिह महीपाल जायमानैश्च तैर्मही
+न शशाकात्मनात्मानमियं धारयितुं धरा
+अथ जाता महीपालाः केचिद्बलसमन्विताः
+दितेः पुत्रा दनोश्चैव तस्माल्लोकादिह च्युताः
+वीर्यवन्तोऽवलिप्तास्ते नानारूपधरा महीम्
+इमां सागरपर्यन्तां परीयुररिमर्दनाः
+ब्राह्मणान्क्षत्रियान्वैश्याञ्शूद्रांश्चैवाप्यपीडयन्
+अन्यानि चैव भूतानि पीडयामासुरोजसा
+त्रासयन्तो विनिघ्नन्तस्तांस्तान्भूतगणांश्च ते
+विचेरुः सर्वतो राजन्महीं शतसहस्रशः
+आश्रमस्थान्महर्षींश्च धर्षयन्तस्ततस्ततः
+अब्रह्मण्या वीर्यमदा मत्ता मदबलेन च
+एवं वीर्यबलोत्सिक्तैर्भूरियं तैर्महासुरैः
+पीड्यमाना महीपाल ब्रह्माणमुपचक्रमे
+न हीमां पवनो राजन्न नागा न नगा महीम्
+तदा धारयितुं शेकुराक्रान्तां दानवैर्बलात्
+ततो मही महीपाल भारार्ता भयपीडिता
+जगाम शरणं देवं सर्वभूतपितामहम्
+सा संवृतं महाभागैर्देवद्विजमहर्षिभिः
+ददर्श देवं ब्रह्माणं लोककर्तारमव्ययम्
+गन्धर्वैरप्सरोभिश्च बन्दिकर्मसु निष्ठितैः
+वन्द्यमानं मुदोपेतैर्ववन्दे चैनमेत्य सा
+अथ विज्ञापयामास भूमिस्तं शरणार्थिनी
+संनिधौ लोकपालानां सर्वेषामेव भारत
+तत्प्रधानात्मनस्तस्य भूमेः कृत्यं स्वयंभुवः
+पूर्वमेवाभवद्राजन्विदितं परमेष्ठिनः
+स्रष्टा हि जगतः कस्मान्न संबुध्येत भारत
+सुरासुराणां लोकानामशेषेण मनोगतम्
+तामुवाच महाराज भूमिं भूमिपतिर्विभुः
+प्रभवः सर्वभूतानामीशः शंभुः प्रजापतिः
+यदर्थमसि संप्राप्ता मत्सकाशं वसुंधरे
+तदर्थं संनियोक्ष्यामि सर्वानेव दिवौकसः
+इत्युक्त्वा स महीं देवो ब्रह्मा राजन्विसृज्य च
+आदिदेश तदा सर्वान्विबुधान्भूतकृत्स्वयम्
+अस्या भूमेर्निरसितुं भारं भागैः पृथक्पृथक्
+अस्यामेव प्रसूयध्वं विरोधायेति चाब्रवीत्
+तथैव च समानीय गन्धर्वाप्सरसां गणान्
+उवाच भगवान्सर्वानिदं वचनमुत्तमम्
+स्वैरंशैः संप्रसूयध्वं यथेष्टं मानुषेष्विति
+अथ शक्रादयः सर्वे श्रुत्वा सुरगुरोर्वचः
+तथ्यमर्थ्यं च पथ्यं च तस्य ते जगृहुस्तदा
+अथ ते सर्वशोंऽशैः स्वैर्गन्तुं भूमिं कृतक्षणाः
+नारायणममित्रघ्नं वैकुण्ठमुपचक्रमुः
+यः स चक्रगदापाणिः पीतवासासितप्रभः
+पद्मनाभः सुरारिघ्नः पृथुचार्वञ्चितेक्षणः
+तं भुवः शोधनायेन्द्र उवाच पुरुषोत्तमम्
+अंशेनावतरस्वेति तथेत्याह च तं हरिः
+वैशंपायन उवाच
+अथ नारायणेनेन्द्रश्चकार सह संविदम्
+अवतर्तुं महीं स्वर्गादंशतः सहितः सुरैः
+आदिश्य च स्वयं शक्रः सर्वानेव दिवौकसः
+निर्जगाम पुनस्तस्मात्क्षयान्नारायणस्य ह
+तेऽमरारिविनाशाय सर्वलोकहिताय च
+अवतेरुः क्रमेणेमां महीं स्वर्गाद्दिवौकसः
+ततो ब्रह्मर्षिवंशेषु पार्थिवर्षिकुलेषु च
+जज्ञिरे राजशार्दूल यथाकामं दिवौकसः
+दानवान्राक्षसांश्चैव गन्धर्वान्पन्नगांस्तथा
+पुरुषादानि चान्यानि जघ्नुः सत्त्वान्यनेकशः
+दानवा राक्षसाश्चैव गन्धर्वाः पन्नगास्तथा
+न तान्बलस्थान्बाल्येऽपि जघ्नुर्भरतसत्तम
+जनमेजय उवाच
+देवदानवसंघानां गन्धर्वाप्सरसां तथा
+मानवानां च सर्वेषां तथा वै यक्षरक्षसाम्
+श्रोतुमिच्छामि तत्त्वेन संभवं कृत्स्नमादितः
+प्राणिनां चैव सर्वेषां सर्वशः सर्वविद्ध्यसि
+वैशंपायन उवाच
+हन्त ते कथयिष्यामि नमस्कृत्वा स्वयंभुवे
+सुरादीनामहं सम्यग्लोकानां प्रभवाप्ययम्
+ब्रह्मणो मानसाः पुत्रा विदिताः षण्महर्षयः
+मरीचिरत्र्यङ्गिरसौ पुलस्त्यः पुलहः क्रतुः
+मरीचेः कश्यपः पुत्रः कश्यपात्तु इमाः प्रजाः
+प्रजज्ञिरे महाभागा दक्षकन्यास्त्रयोदश
+अदितिर्दितिर्दनुः काला अनायुः सिंहिका मुनिः
+क्रोधा प्रावा अरिष्टा च विनता कपिला तथा
+कद्रूश्च मनुजव्याघ्र दक्षकन्यैव भारत
+एतासां वीर्यसंपन्नं पुत्रपौत्रमनन्तकम्
+अदित्यां द्वादशादित्याः संभूता भुवनेश्वराः
+ये राजन्नामतस्तांस्ते कीर्तयिष्यामि भारत
+धाता मित्रोऽर्यमा शक्रो वरुणश्चांश एव च
+भगो विवस्वान्पूषा च सविता दशमस्तथा
+एकादशस्तथा त्वष्टा विष्णुर्द्वादश उच्यते
+जघन्यजः स सर्वेषामादित्यानां गुणाधिकः
+एक एव दितेः पुत्रो हिरण्यकशिपुः स्मृतः
+नाम्ना ख्यातास्तु तस्येमे पुत्राः पञ्च महात्मनः
+प्रह्रादः पूर्वजस्तेषां संह्रादस्तदनन्तरम्
+अनुह्रादस्तृतीयोऽभूत्तस्माच्च शिबिबाष्कलौ
+प्रह्रादस्य त्रयः पुत्राः ख्याताः सर्वत्र भारत
+विरोचनश्च कुम्भश्च निकुम्भश्चेति विश्रुताः
+विरोचनस्य पुत्रोऽभूद्बलिरेकः प्रतापवान्
+बलेश्च प्रथितः पुत्रो बाणो नाम महासुरः
+चत्वारिंशद्दनोः पुत्राः ख्याताः सर्वत्र भारत
+तेषां प्रथमजो राजा विप्रचित्तिर्महायशाः
+शम्बरो नमुचिश्चैव पुलोमा चेति विश्रुतः
+असिलोमा च केशी च दुर्जयश्चैव दानवः
+अयःशिरा अश्वशिरा अयःशङ्कुश्च वीर्यवान्
+तथा गगनमूर्धा च वेगवान्केतुमांश्च यः
+स्वर्भानुरश्वोऽश्वपतिर्वृषपर्वाजकस्तथा
+अश्वग्रीवश्च सूक्ष्मश्च तुहुण्डश्च महासुरः
+इसृपा एकचक्रश्च विरूपाक्षो हराहरौ
+निचन्द्रश्च निकुम्भश्च कुपथः कापथस्तथा
+शरभः शलभश्चैव सूर्याचन्द्रमसौ तथा
+इति ख्याता दनोर्वंशे दानवाः परिकीर्तिताः
+अन्यौ तु खलु देवानां सूर्याचन्द्रमसौ स्मृतौ
+इमे च वंशे प्रथिताः सत्त्ववन्तो महाबलाः
+दनुपुत्रा महाराज दश दानवपुङ्गवाः
+एकाक्षो मृतपा वीरः प्रलम्बनरकावपि
+वातापिः शत्रुतपनः शठश्चैव महासुरः
+गविष्ठश्च दनायुश्च दीर्घजिह्वश्च दानवः
+असंख्येयाः स्मृतास्तेषां पुत्राः पौत्राश्च भारत
+सिंहिका सुषुवे पुत्रं राहुं चन्द्रार्कमर्दनम्
+सुचन्द्रं चन्द्रहन्तारं तथा चन्द्रविमर्दनम्
+क्रूरस्वभावं क्रूरायाः पुत्रपौत्रमनन्तकम्
+गणः क्रोधवशो नाम क्रूरकर्मारिमर्दनः
+अनायुषः पुनः पुत्राश्चत्वारोऽसुरपुंगवाः
+विक्षरो बलवीरौ च वृत्रश्चैव महासुरः
+कालायाः प्रथिताः पुत्राः कालकल्पाः प्रहारिणः
+भुवि ख्याता महावीर्या दानवेषु परंतपाः
+विनाशनश्च क्रोधश्च हन्ता क्रोधस्य चापरः
+क्रोधशत्रुस्तथैवान्यः कालेया इति विश्रुताः
+असुराणामुपाध्यायः शुक्रस्त्वृषिसुतोऽभवत्
+ख्याताश्चोशनसः पुत्राश्चत्वारोऽसुरयाजकाः
+त्वष्टावरस्तथात्रिश्च द्वावन्यौ मन्त्रकर्मिणौ
+तेजसा सूर्यसंकाशा ब्रह्मलोकप्रभावनाः
+इत्येष वंशप्रभवः कथितस्ते तरस्विनाम्
+असुराणां सुराणां च पुराणे संश्रुतो मया
+एतेषां यदपत्यं तु न शक्यं तदशेषतः
+प्रसंख्यातुं महीपाल गुणभूतमनन्तकम्
+तार्क्ष्यश्चारिष्टनेमिश्च तथैव गरुडारुणौ
+आरुणिर्वारुणिश्चैव वैनतेया इति स्मृताः
+शेषोऽनन्तो वासुकिश्च तक्षकश्च भुजंगमः
+कूर्मश्च कुलिकश्चैव काद्रवेया महाबलाः
+भीमसेनोग्रसेनौ च सुपर्णो वरुणस्तथा
+गोपतिर्धृतराष्ट्रश्च सूर्यवर्चाश्च सप्तमः
+पत्रवानर्कपर्णश्च प्रयुतश्चैव विश्रुतः
+भीमश्चित्ररथश्चैव विख्यातः सर्वविद्वशी
+तथा शालिशिरा राजन्प्रद्युम्नश्च चतुर्दशः
+कलिः पञ्चदशश्चैव नारदश्चैव षोडशः
+इत्येते देवगन्धर्वा मौनेयाः परिकीर्तिताः
+अतस्तु भूतान्यन्यानि कीर्तयिष्यामि भारत
+अनवद्यामनुवशामनूनामरुणां प्रियाम्
+अनूपां सुभगां भासीमिति प्रावा व्यजायत
+सिद्धः पूर्णश्च बर्ही च पूर्णाशश्च महायशाः
+ब्रह्मचारी रतिगुणः सुपर्णश्चैव सप्तमः
+विश्वावसुश्च भानुश्च सुचन्द्रो दशमस्तथा
+इत्येते देवगन्धर्वाः प्रावेयाः परिकीर्तिताः
+इमं त्वप्सरसां वंशं विदितं पुण्यलक्षणम्
+प्रावासूत महाभागा देवी देवर्षितः पुरा
+अलम्बुसा मिश्रकेषी विद्युत्पर्णा तुलानघा
+अरुणा रक्षिता चैव रम्भा तद्वन्मनोरमा
+असिता च सुबाहुश्च सुव्रता सुभुजा तथा
+सुप्रिया चातिबाहुश्च विख्यातौ च हहाहुहू
+तुम्बुरुश्चेति चत्वारः स्मृता गन्धर्वसत्तमाः
+अमृतं ब्राह्मणा गावो गन्धर्वाप्सरसस्तथा
+अपत्यं कपिलायास्तु पुराणे परिकीर्तितम्
+इति ते सर्वभूतानां संभवः कथितो मया
+यथावत्परिसंख्यातो गन्धर्वाप्सरसां तथा
+भुजगानां सुपर्णानां रुद्राणां मरुतां तथा
+गवां च ब्राह्मणानां च श्रीमतां पुण्यकर्मणाम्
+आयुष्यश्चैव पुण्यश्च धन्यः श्रुतिसुखावहः
+श्रोतव्यश्चैव सततं श्राव्यश्चैवानसूयता
+इमं तु वंशं नियमेन यः पठे;न्महात्मनां ब्राह्मणदेवसंनिधौ
+अपत्यलाभं लभते स पुष्कलं; श्रियं यशः प्रेत्य च शोभनां गतिम्
+वैशंपायन उवाच
+ब्रह्मणो मानसाः पुत्रा विदिताः षण्महर्षयः
+एकादश सुताः स्थाणोः ख्याताः परममानसाः
+मृगव्याधश्च शर्वश्च निरृतिश्च महायशाः
+अजैकपादहिर्बुध्न्यः पिनाकी च परंतपः
+दहनोऽथेश्वरश्चैव कपाली च महाद्युतिः
+स्थाणुर्भवश्च भगवान्रुद्रा एकादश स्मृताः
+मरीचिरङ्गिरा अत्रिः पुलस्त्यः पुलहः क्रतुः
+षडेते ब्रह्मणः पुत्रा वीर्यवन्तो महर्षयः
+त्रयस्त्वङ्गिरसः पुत्रा लोके सर्वत्र विश्रुताः
+बृहस्पतिरुतथ्यश्च संवर्तश्च धृतव्रताः
+अत्रेस्तु बहवः पुत्राः श्रूयन्ते मनुजाधिप
+सर्वे वेदविदः सिद्धाः शान्तात्मानो महर्षयः
+राक्षसास्तु पुलस्त्यस्य वानराः किंनरास्तथा
+पुलहस्य मृगाः सिंहा व्याघ्राः किंपुरुषास्तथा
+क्रतोः क्रतुसमाः पुत्राः पतंगसहचारिणः
+विश्रुतास्त्रिषु लोकेषु सत्यव्रतपरायणाः
+दक्षस्त्वजायताङ्गुष्ठाद्दक्षिणाद्भगवानृषिः
+ब्रह्मणः पृथिवीपाल पुत्रः पुत्रवतां वरः
+वामादजायताङ्गुष्ठाद्भार्या तस्य महात्मनः
+तस्यां पञ्चाशतं कन्याः स एवाजनयन्मुनिः
+ताः सर्वास्त्वनवद्याङ्ग्यः कन्याः कमललोचनाः
+पुत्रिकाः स्थापयामास नष्टपुत्रः प्रजापतिः
+ददौ स दश धर्माय सप्तविंशतिमिन्दवे
+दिव्येन विधिना राजन्कश्यपाय त्रयोदश
+नामतो धर्मपत्न्यस्ताः कीर्त्यमाना निबोध मे
+कीर्तिर्लक्ष्मीर्धृतिर्मेधा पुष्टिः श्रद्धा क्रिया तथा
+बुद्धिर्लज्जा मतिश्चैव पत्न्यो धर्मस्य ता दश
+द्वाराण्येतानि धर्मस्य विहितानि स्वयंभुवा
+सप्तविंशति सोमस्य पत्न्यो लोके परिश्रुताः
+कालस्य नयने युक्ताः सोमपत्न्यः शुभव्रताः
+सर्वा नक्षत्रयोगिन्यो लोकयात्राविधौ स्थिताः
+पितामहो मुनिर्देवस्तस्य पुत्रः प्रजापतिः
+तस्याष्टौ वसवः पुत्रास्तेषां वक्ष्यामि विस्तरम्
+धरो ध्रुवश्च सोमश्च अहश्चैवानिलोऽनलः
+प्रत्यूषश्च प्रभासश्च वसवोऽष्टाविति स्मृताः
+धूम्रायाश्च धरः पुत्रो ब्रह्मविद्यो ध्रुवस्तथा
+चन्द्रमास्तु मनस्विन्याः श्वसायाः श्वसनस्तथा
+रतायाश्चाप्यहः पुत्रः शाण्डिल्याश्च हुताशनः
+प्रत्यूषश्च प्रभासश्च प्रभातायाः सुतौ स्मृतौ
+धरस्य पुत्रो द्रविणो हुतहव्यवहस्तथा
+ध्रुवस्य पुत्रो भगवान्कालो लोकप्रकालनः
+सोमस्य तु सुतो वर्चा वर्चस्वी येन जायते
+मनोहरायाः शिशिरः प्राणोऽथ रमणस्तथा
+अह्नः सुतः स्मृतो ज्योतिः श्रमः शान्तस्तथा मुनिः
+अग्नेः पुत्रः कुमारस्तु श्रीमाञ्शरवणालयः
+तस्य शाखो विशाखश्च नैगमेशश्च पृष्ठजः
+कृत्तिकाभ्युपपत्तेश्च कार्त्तिकेय इति स्मृतः
+अनिलस्य शिवा भार्या तस्याः पुत्रः पुरोजवः
+अविज्ञातगतिश्चैव द्वौ पुत्रावनिलस्य तु
+प्रत्यूषस्य विदुः पुत्रमृषिं नाम्नाथ देवलम्
+द्वौ पुत्रौ देवलस्यापि क्षमावन्तौ मनीषिणौ
+बृहस्पतेस्तु भगिनी वरस्त्री ब्रह्मचारिणी
+योगसिद्धा जगत्सर्वमसक्तं विचरत्युत
+प्रभासस्य तु भार्या सा वसूनामष्टमस्य ह
+विश्वकर्मा महाभागो जज्ञे शिल्पप्रजापतिः
+कर्ता शिल्पसहस्राणां त्रिदशानां च वर्धकिः
+भूषणानां च सर्वेषां कर्ता शिल्पवतां वरः
+यो दिव्यानि विमानानि देवतानां चकार ह
+मनुष्याश्चोपजीवन्ति यस्य शिल्पं महात्मनः
+पूजयन्ति च यं नित्यं विश्वकर्माणमव्ययम्
+स्तनं तु दक्षिणं भित्त्वा ब्रह्मणो नरविग्रहः
+निःसृतो भगवान्धर्मः सर्वलोकसुखावहः
+त्रयस्तस्य वराः पुत्राः सर्वभूतमनोहराः
+शमः कामश्च हर्षश्च तेजसा लोकधारिणः
+कामस्य तु रतिर्भार्या शमस्य प्राप्तिरङ्गना
+नन्दी तु भार्या हर्षस्य यत्र लोकाः प्रतिष्ठिताः
+मरीचेः कश्यपः पुत्रः कश्यपस्य सुरासुराः
+जज्ञिरे नृपशार्दूल लोकानां प्रभवस्तु सः
+त्वाष्ट्री तु सवितुर्भार्या वडवारूपधारिणी
+असूयत महाभागा सान्तरिक्षेऽश्विनावुभौ
+द्वादशैवादितेः पुत्राः शक्रमुख्या नराधिप
+तेषामवरजो विष्णुर्यत्र लोकाः प्रतिष्ठिताः
+त्रयस्त्रिंशत इत्येते देवास्तेषामहं तव
+अन्वयं संप्रवक्ष्यामि पक्षैश्च कुलतो गणान्
+रुद्राणामपरः पक्षः साध्यानां मरुतां तथा
+वसूनां भार्गवं विद्याद्विश्वेद���वांस्तथैव च
+वैनतेयस्तु गरुडो बलवानरुणस्तथा
+बृहस्पतिश्च भगवानादित्येष्वेव गण्यते
+अश्विभ्यां गुह्यकान्विद्धि सर्वौषध्यस्तथा पशून्
+एष देवगणो राजन्कीर्तितस्तेऽनुपूर्वशः
+यं कीर्तयित्वा मनुजः सर्वपापैः प्रमुच्यते
+ब्रह्मणो हृदयं भित्त्वा निःसृतो भगवान्भृगुः
+भृगोः पुत्रः कविर्विद्वाञ्शुक्रः कविसुतो ग्रहः
+त्रैलोक्यप्राणयात्रार्थे वर्षावर्षे भयाभये
+स्वयंभुवा नियुक्तः सन्भुवनं परिधावति
+योगाचार्यो महाबुद्धिर्दैत्यानामभवद्गुरुः
+सुराणां चापि मेधावी ब्रह्मचारी यतव्रतः
+तस्मिन्नियुक्ते विभुना योगक्षेमाय भार्गवे
+अन्यमुत्पादयामास पुत्रं भृगुरनिन्दितम्
+च्यवनं दीप्ततपसं धर्मात्मानं मनीषिणम्
+यः स रोषाच्च्युतो गर्भान्मातुर्मोक्षाय भारत
+आरुषी तु मनोः कन्या तस्य पत्नी मनीषिणः
+और्वस्तस्यां समभवदूरुं भित्त्वा महायशाः
+महातपा महातेजा बाल एव गुणैर्युतः
+ऋचीकस्तस्य पुत्रस्तु जमदग्निस्ततोऽभवत्
+जमदग्नेस्तु चत्वार आसन्पुत्रा महात्मनः
+रामस्तेषां जघन्योऽभूदजघन्यैर्गुणैर्युतः
+सर्वशस्त्रास्त्रकुशलः क्षत्रियान्तकरो वशी
+और्वस्यासीत्पुत्रशतं जमदग्निपुरोगमम्
+तेषां पुत्रसहस्राणि बभूवुर्भृगुविस्तरः
+द्वौ पुत्रौ ब्रह्मणस्त्वन्यौ ययोस्तिष्ठति लक्षणम्
+लोके धाता विधाता च यौ स्थितौ मनुना सह
+तयोरेव स्वसा देवी लक्ष्मीः पद्मगृहा शुभा
+तस्यास्तु मानसाः पुत्रास्तुरगा व्योमचारिणः
+वरुणस्य भार्या ज्येष्ठा तु शुक्राद्देवी व्यजायत
+तस्याः पुत्रं बलं विद्धि सुरां च सुरनन्दिनीम्
+प्रजानामन्नकामानामन्योन्यपरिभक्षणात्
+अधर्मस्तत्र संजातः सर्वभूतविनाशनः
+तस्यापि निरृतिर्भार्या नैरृता येन राक्षसाः
+घोरास्तस्यास्त्रयः पुत्राः पापकर्मरताः सदा
+भयो महाभयश्चैव मृत्युर्भूतान्तकस्तथा
+काकीं श्येनीं च भासीं च धृतराष्ट्रीं तथा शुकीम्
+ताम्रा तु सुषुवे देवी पञ्चैता लोकविश्रुताः
+उलूकान्सुषुवे काकी श्येनी श्येनान्व्यजायत
+भासी भासानजनयद्गृध्रांश्चैव जनाधिप
+धृतराष्ट्री तु हंसांश्च कलहंसांश्च सर्वशः
+चक्रवाकांश्च भद्रं ते प्रजज्ञे सा तु भामिनी
+शुकी विजज्ञे धर्मज्ञ शुकानेव मनस्विनी
+कल्याणगुणसंपन्ना सर्वलक्षणपूजिता
+नव क्रोधवशा नारीः प्रजज्ञेऽप्यात्मसंभवाः
+मृगीं च ���ृगमन्दां च हरिं भद्रमनामपि
+मातङ्गीमथ शार्दूलीं श्वेतां सुरभिमेव च
+सर्वलक्षणसंपन्नां सुरसां च यशस्विनीम्
+अपत्यं तु मृगाः सर्वे मृग्या नरवरात्मज
+ऋक्षाश्च मृगमन्दायाः सृमराश्चमरा अपि
+ततस्त्वैरावतं नागं जज्ञे भद्रमना सुतम्
+ऐरावतः सुतस्तस्या देवनागो महागजः
+हर्याश्च हरयोऽपत्यं वानराश्च तरस्विनः
+गोलाङ्गूलांश्च भद्रं ते हर्याः पुत्रान्प्रचक्षते
+प्रजज्ञे त्वथ शार्दूली सिंहान्व्याघ्रांश्च भारत
+द्वीपिनश्च महाभाग सर्वानेव न संशयः
+मातङ्ग्यास्त्वथ मातङ्गा अपत्यानि नराधिप
+दिशागजं तु श्वेताख्यं श्वेताजनयदाशुगम्
+तथा दुहितरौ राजन्सुरभिर्वै व्यजायत
+रोहिणीं चैव भद्रं ते गन्धर्वीं च यशस्विनीम्
+रोहिण्यां जज्ञिरे गावो गन्धर्व्यां वाजिनः सुताः
+सुरसाजनयन्नागान्राजन्कद्रूश्च पन्नगान्
+सप्त पिण्डफलान्वृक्षाननलापि व्यजायत
+अनलायाः शुकी पुत्री कद्र्वास्तु सुरसा सुता
+अरुणस्य भार्या श्येनी तु वीर्यवन्तौ महाबलौ
+संपातिं जनयामास तथैव च जटायुषम्
+द्वौ पुत्रौ विनतायास्तु विख्यातौ गरुडारुणौ
+इत्येष सर्वभूतानां महतां मनुजाधिप
+प्रभवः कीर्तितः सम्यङ्मया मतिमतां वर
+यं श्रुत्वा पुरुषः सम्यक्पूतो भवति पाप्मनः
+सर्वज्ञतां च लभते गतिमग्र्यां च विन्दति
+जनमेजय उवाच
+देवानां दानवानां च यक्षाणामथ रक्षसाम्
+अन्येषां चैव भूतानां सर्वेषां भगवन्नहम्
+श्रोतुमिच्छामि तत्त्वेन मानुषेषु महात्मनाम्
+जन्म कर्म च भूतानामेतेषामनुपूर्वशः
+वैशंपायन उवाच
+मानुषेषु मनुष्येन्द्र संभूता ये दिवौकसः
+प्रथमं दानवांश्चैव तांस्ते वक्ष्यामि सर्वशः
+विप्रचित्तिरिति ख्यातो य आसीद्दानवर्षभः
+जरासंध इति ख्यातः स आसीन्मनुजर्षभः
+दितेः पुत्रस्तु यो राजन्हिरण्यकशिपुः स्मृतः
+स जज्ञे मानुषे लोके शिशुपालो नरर्षभः
+संह्राद इति विख्यातः प्रह्रादस्यानुजस्तु यः
+स शल्य इति विख्यातो जज्ञे बाह्लीकपुंगवः
+अनुह्रादस्तु तेजस्वी योऽभूत्ख्यातो जघन्यजः
+धृष्टकेतुरिति ख्यातः स आसीन्मनुजेश्वरः
+यस्तु राजञ्शिबिर्नाम दैतेयः परिकीर्तितः
+द्रुम इत्यभिविख्यातः स आसीद्भुवि पार्थिवः
+बाष्कलो नाम यस्तेषामासीदसुरसत्तमः
+भगदत्त इति ख्यातः स आसीन्मनुजेश्वरः
+अयःशिरा अश्वशिरा अयःशङ्कुश्च वीर्यवान्
+तथा गगनमूर्धा च वेगवां��्चात्र पञ्चमः
+पञ्चैते जज्ञिरे राजन्वीर्यवन्तो महासुराः
+केकयेषु महात्मानः पार्थिवर्षभसत्तमाः
+केतुमानिति विख्यातो यस्ततोऽन्यः प्रतापवान्
+अमितौजा इति ख्यातः पृथिव्यां सोऽभवन्नृपः
+स्वर्भानुरिति विख्यातः श्रीमान्यस्तु महासुरः
+उग्रसेन इति ख्यात उग्रकर्मा नराधिपः
+यस्त्वश्व इति विख्यातः श्रीमानासीन्महासुरः
+अशोको नाम राजासीन्महावीर्यपराक्रमः
+तस्मादवरजो यस्तु राजन्नश्वपतिः स्मृतः
+दैतेयः सोऽभवद्राजा हार्दिक्यो मनुजर्षभः
+वृषपर्वेति विख्यातः श्रीमान्यस्तु महासुरः
+दीर्घप्रज्ञ इति ख्यातः पृथिव्यां सोऽभवन्नृपः
+अजकस्त्वनुजो राजन्य आसीद्वृषपर्वणः
+स मल्ल इति विख्यातः पृथिव्यामभवन्नृपः
+अश्वग्रीव इति ख्यातः सत्त्ववान्यो महासुरः
+रोचमान इति ख्यातः पृथिव्यां सोऽभवन्नृपः
+सूक्ष्मस्तु मतिमान्राजन्कीर्तिमान्यः प्रकीर्तितः
+बृहन्त इति विख्यातः क्षितावासीत्स पार्थिवः
+तुहुण्ड इति विख्यातो य आसीदसुरोत्तमः
+सेनाबिन्दुरिति ख्यातः स बभूव नराधिपः
+इसृपा नाम यस्तेषामसुराणां बलाधिकः
+पापजिन्नाम राजासीद्भुवि विख्यातविक्रमः
+एकचक्र इति ख्यात आसीद्यस्तु महासुरः
+प्रतिविन्ध्य इति ख्यातो बभूव प्रथितः क्षितौ
+विरूपाक्षस्तु दैतेयश्चित्रयोधी महासुरः
+चित्रवर्मेति विख्यातः क्षितावासीत्स पार्थिवः
+हरस्त्वरिहरो वीर आसीद्यो दानवोत्तमः
+सुवास्तुरिति विख्यातः स जज्ञे मनुजर्षभः
+अहरस्तु महातेजाः शत्रुपक्षक्षयंकरः
+बाह्लीको नाम राजा स बभूव प्रथितः क्षितौ
+निचन्द्रश्चन्द्रवक्त्रश्च य आसीदसुरोत्तमः
+मुञ्जकेश इति ख्यातः श्रीमानासीत्स पार्थिवः
+निकुम्भस्त्वजितः संख्ये महामतिरजायत
+भूमौ भूमिपतिः श्रेष्ठो देवाधिप इति स्मृतः
+शरभो नाम यस्तेषां दैतेयानां महासुरः
+पौरवो नाम राजर्षिः स बभूव नरेष्विह
+द्वितीयः शलभस्तेषामसुराणां बभूव यः
+प्रह्रादो नाम बाह्लीकः स बभूव नराधिपः
+चन्द्रस्तु दितिजश्रेष्ठो लोके ताराधिपोपमः
+ऋषिको नाम राजर्षिर्बभूव नृपसत्तमः
+मृतपा इति विख्यातो य आसीदसुरोत्तमः
+पश्चिमानूपकं विद्धि तं नृपं नृपसत्तम
+गविष्ठस्तु महातेजा यः प्रख्यातो महासुरः
+द्रुमसेन इति ख्यातः पृथिव्यां सोऽभवन्नृपः
+मयूर इति विख्यातः श्रीमान्यस्तु महासुरः
+स विश्व इति विख्यातो बभूव प��थिवीपतिः
+सुपर्ण इति विख्यातस्तस्मादवरजस्तु यः
+कालकीर्तिरिति ख्यातः पृथिव्यां सोऽभवन्नृपः
+चन्द्रहन्तेति यस्तेषां कीर्तितः प्रवरोऽसुरः
+शुनको नाम राजर्षिः स बभूव नराधिपः
+विनाशनस्तु चन्द्रस्य य आख्यातो महासुरः
+जानकिर्नाम राजर्षिः स बभूव नराधिपः
+दीर्घजिह्वस्तु कौरव्य य उक्तो दानवर्षभः
+काशिराज इति ख्यातः पृथिव्यां पृथिवीपतिः
+ग्रहं तु सुषुवे यं तं सिंही चन्द्रार्कमर्दनम्
+क्राथ इत्यभिविख्यातः सोऽभवन्मनुजाधिपः
+अनायुषस्तु पुत्राणां चतुर्णां प्रवरोऽसुरः
+विक्षरो नाम तेजस्वी वसुमित्रोऽभवन्नृपः
+द्वितीयो विक्षराद्यस्तु नराधिप महासुरः
+पांसुराष्ट्राधिप इति विश्रुतः सोऽभवन्नृपः
+बलवीर इति ख्यातो यस्त्वासीदसुरोत्तमः
+पौण्ड्रमत्स्यक इत्येव स बभूव नराधिपः
+वृत्र इत्यभिविख्यातो यस्तु राजन्महासुरः
+मणिमान्नाम राजर्षिः स बभूव नराधिपः
+क्रोधहन्तेति यस्तस्य बभूवावरजोऽसुरः
+दण्ड इत्यभिविख्यातः स आसीन्नृपतिः क्षितौ
+क्रोधवर्धन इत्येव यस्त्वन्यः परिकीर्तितः
+दण्डधार इति ख्यातः सोऽभवन्मनुजेश्वरः
+कालकायास्तु ये पुत्रास्तेषामष्टौ नराधिपाः
+जज्ञिरे राजशार्दूल शार्दूलसमविक्रमाः
+मगधेषु जयत्सेनः श्रीमानासीत्स पार्थिवः
+अष्टानां प्रवरस्तेषां कालेयानां महासुरः
+द्वितीयस्तु ततस्तेषां श्रीमान्हरिहयोपमः
+अपराजित इत्येव स बभूव नराधिपः
+तृतीयस्तु महाराज महाबाहुर्महासुरः
+निषादाधिपतिर्जज्ञे भुवि भीमपराक्रमः
+तेषामन्यतमो यस्तु चतुर्थः परिकीर्तितः
+श्रेणिमानिति विख्यातः क्षितौ राजर्षिसत्तमः
+पञ्चमस्तु बभूवैषां प्रवरो यो महासुरः
+महौजा इति विख्यातो बभूवेह परंतपः
+षष्ठस्तु मतिमान्यो वै तेषामासीन्महासुरः
+अभीरुरिति विख्यातः क्षितौ राजर्षिसत्तमः
+समुद्रसेनश्च नृपस्तेषामेवाभवद्गणात्
+विश्रुतः सागरान्तायां क्षितौ धर्मार्थतत्त्ववित्
+बृहन्नामाष्टमस्तेषां कालेयानां परंतपः
+बभूव राजन्धर्मात्मा सर्वभूतहिते रतः
+गणः क्रोधवशो नाम यस्ते राजन्प्रकीर्तितः
+ततः संजज्ञिरे वीराः क्षिताविह नराधिपाः
+नन्दिकः कर्णवेष्टश्च सिद्धार्थः कीटकस्तथा
+सुवीरश्च सुबाहुश्च महावीरोऽथ बाह्लिकः
+क्रोधो विचित्यः सुरसः श्रीमान्नीलश्च भूमिपः
+वीरधामा च कौरव्य भूमिपालश्च नामतः
+दन्तवक्त्रश्च नामासीद्दुर्जयश्चैव नामतः
+रुक्मी च नृपशार्दूलो राजा च जनमेजयः
+आषाढो वायुवेगश्च भूरितेजास्तथैव च
+एकलव्यः सुमित्रश्च वाटधानोऽथ गोमुखः
+कारूषकाश्च राजानः क्षेमधूर्तिस्तथैव च
+श्रुतायुरुद्धवश्चैव बृहत्सेनस्तथैव च
+क्षेमोग्रतीर्थः कुहरः कलिङ्गेषु नराधिपः
+मतिमांश्च मनुष्येन्द्र ईश्वरश्चेति विश्रुतः
+गणात्क्रोधवशादेवं राजपूगोऽभवत्क्षितौ
+जातः पुरा महाराज महाकीर्तिर्महाबलः
+यस्त्वासीद्देवको नाम देवराजसमद्युतिः
+स गन्धर्वपतिर्मुख्यः क्षितौ जज्ञे नराधिपः
+बृहस्पतेर्बृहत्कीर्तेर्देवर्षेर्विद्धि भारत
+अंशाद्द्रोणं समुत्पन्नं भारद्वाजमयोनिजम्
+धन्विनां नृपशार्दूल यः स सर्वास्त्रवित्तमः
+बृहत्कीर्तिर्महातेजाः संजज्ञे मनुजेष्विह
+धनुर्वेदे च वेदे च यं तं वेदविदो विदुः
+वरिष्ठमिन्द्रकर्माणं द्रोणं स्वकुलवर्धनम्
+महादेवान्तकाभ्यां च कामात्क्रोधाच्च भारत
+एकत्वमुपपन्नानां जज्ञे शूरः परंतपः
+अश्वत्थामा महावीर्यः शत्रुपक्षक्षयंकरः
+वीरः कमलपत्राक्षः क्षितावासीन्नराधिप
+जज्ञिरे वसवस्त्वष्टौ गङ्गायां शंतनोः सुताः
+वसिष्ठस्य च शापेन नियोगाद्वासवस्य च
+तेषामवरजो भीष्मः कुरूणामभयंकरः
+मतिमान्वेदविद्वाग्मी शत्रुपक्षक्षयंकरः
+जामदग्न्येन रामेण यः स सर्वविदां वरः
+अयुध्यत महातेजा भार्गवेण महात्मना
+यस्तु राजन्कृपो नाम ब्रह्मर्षिरभवत्क्षितौ
+रुद्राणां तं गणाद्विद्धि संभूतमतिपौरुषम्
+शकुनिर्नाम यस्त्वासीद्राजा लोके महारथः
+द्वापरं विद्धि तं राजन्संभूतमरिमर्दनम्
+सात्यकिः सत्यसंधस्तु योऽसौ वृष्णिकुलोद्वहः
+पक्षात्स जज्ञे मरुतां देवानामरिमर्दनः
+द्रुपदश्चापि राजर्षिस्तत एवाभवद्गणात्
+मानुषे नृप लोकेऽस्मिन्सर्वशस्त्रभृतां वरः
+ततश्च कृतवर्माणं विद्धि राजञ्जनाधिपम्
+जातमप्रतिकर्माणं क्षत्रियर्षभसत्तमम्
+मरुतां तु गणाद्विद्धि संजातमरिमर्दनम्
+विराटं नाम राजर्षिं परराष्ट्रप्रतापनम्
+अरिष्टायास्तु यः पुत्रो हंस इत्यभिविश्रुतः
+स गन्धर्वपतिर्जज्ञे कुरुवंशविवर्धनः
+धृतराष्ट्र इति ख्यातः कृष्णद्वैपायनादपि
+दीर्घबाहुर्महातेजाः प्रज्ञाचक्षुर्नराधिपः
+मातुर्दोषादृषेः कोपादन्ध एव व्यजायत
+अत्रेस्तु सुमहाभागं पुत्रं पुत्रवतां वरम्
+विदुरं विद्धि ���ोकेऽस्मिञ्जातं बुद्धिमतां वरम्
+कलेरंशात्तु संजज्ञे भुवि दुर्योधनो नृपः
+दुर्बुद्धिर्दुर्मतिश्चैव कुरूणामयशस्करः
+जगतो यः स सर्वस्य विद्विष्टः कलिपूरुषः
+यः सर्वां घातयामास पृथिवीं पुरुषाधमः
+येन वैरं समुद्दीप्तं भूतान्तकरणं महत्
+पौलस्त्या भ्रातरः सर्वे जज्ञिरे मनुजेष्विह
+शतं दुःशासनादीनां सर्वेषां क्रूरकर्मणाम्
+दुर्मुखो दुःसहश्चैव ये चान्ये नानुशब्दिताः
+दुर्योधनसहायास्ते पौलस्त्या भरतर्षभ
+धर्मस्यांशं तु राजानं विद्धि राजन्युधिष्ठिरम्
+भीमसेनं तु वातस्य देवराजस्य चार्जुनम्
+अश्विनोस्तु तथैवांशौ रूपेणाप्रतिमौ भुवि
+नकुलः सहदेवश्च सर्वलोकमनोहरौ
+यः सुवर्चा इति ख्यातः सोमपुत्रः प्रतापवान्
+अभिमन्युर्बृहत्कीर्तिरर्जुनस्य सुतोऽभवत्
+अग्नेरंशं तु विद्धि त्वं धृष्टद्युम्नं महारथम्
+शिखण्डिनमथो राजन्स्त्रीपुंसं विद्धि राक्षसम्
+द्रौपदेयाश्च ये पञ्च बभूवुर्भरतर्षभ
+विश्वेदेवगणान्राजंस्तान्विद्धि भरतर्षभ
+आमुक्तकवचः कर्णो यस्तु जज्ञे महारथः
+दिवाकरस्य तं विद्धि देवस्यांशमनुत्तमम्
+यस्तु नारायणो नाम देवदेवः सनातनः
+तस्यांशो मानुषेष्वासीद्वासुदेवः प्रतापवान्
+शेषस्यांशस्तु नागस्य बलदेवो महाबलः
+सनत्कुमारं प्रद्युम्नं विद्धि राजन्महौजसम्
+एवमन्ये मनुष्येन्द्र बहवोंऽशा दिवौकसाम्
+जज्ञिरे वसुदेवस्य कुले कुलविवर्धनाः
+गणस्त्वप्सरसां यो वै मया राजन्प्रकीर्तितः
+तस्य भागः क्षितौ जज्ञे नियोगाद्वासवस्य च
+तानि षोडश देवीनां सहस्राणि नराधिप
+बभूवुर्मानुषे लोके नारायणपरिग्रहः
+श्रियस्तु भागः संजज्ञे रत्यर्थं पृथिवीतले
+द्रुपदस्य कुले कन्या वेदिमध्यादनिन्दिता
+नातिह्रस्वा न महती नीलोत्पलसुगन्धिनी
+पद्मायताक्षी सुश्रोणी असितायतमूर्धजा
+सर्वलक्षणसंपन्ना वैडूर्यमणिसंनिभा
+पञ्चानां पुरुषेन्द्राणां चित्तप्रमथिनी रहः
+सिद्धिर्धृतिश्च ये देव्यौ पञ्चानां मातरौ तु ते
+कुन्ती माद्री च जज्ञाते मतिस्तु सुबलात्मजा
+इति देवासुराणां ते गन्धर्वाप्सरसां तथा
+अंशावतरणं राजन्राक्षसानां च कीर्तितम्
+ये पृथिव्यां समुद्भूता राजानो युद्धदुर्मदाः
+महात्मानो यदूनां च ये जाता विपुले कुले
+धन्यं यशस्यं पुत्रीयमायुष्यं विजयावहम्
+इदमंशावतरणं श्रोतव्यमनसूयता
+अंशावतरणं श्रुत्वा देवगन्धर्वरक्षसाम्
+प्रभवाप्ययवित्प्राज्ञो न कृच्छ्रेष्ववसीदति
+जनमेजय उवाच
+त्वत्तः श्रुतमिदं ब्रह्मन्देवदानवरक्षसाम्
+अंशावतरणं सम्यग्गन्धर्वाप्सरसां तथा
+इमं तु भूय इच्छामि कुरूणां वंशमादितः
+कथ्यमानं त्वया विप्र विप्रर्षिगणसंनिधौ
+वैशंपायन उवाच
+पौरवाणां वंशकरो दुःषन्तो नाम वीर्यवान्
+पृथिव्याश्चतुरन्ताया गोप्ता भरतसत्तम
+चतुर्भागं भुवः कृत्स्नं स भुङ्क्ते मनुजेश्वरः
+समुद्रावरणांश्चापि देशान्स समितिंजयः
+आम्लेच्छाटविकान्सर्वान्स भुङ्क्ते रिपुमर्दनः
+रत्नाकरसमुद्रान्तांश्चातुर्वर्ण्यजनावृतान्
+न वर्णसंकरकरो नाकृष्यकरकृज्जनः
+न पापकृत्कश्चिदासीत्तस्मिन्राजनि शासति
+धर्म्यां रतिं सेवमाना धर्मार्थावभिपेदिरे
+तदा नरा नरव्याघ्र तस्मिञ्जनपदेश्वरे
+नासीच्चोरभयं तात न क्षुधाभयमण्वपि
+नासीद्व्याधिभयं चापि तस्मिञ्जनपदेश्वरे
+स्वैर्धर्मै रेमिरे वर्णा दैवे कर्मणि निःस्पृहाः
+तमाश्रित्य महीपालमासंश्चैवाकुतोभयाः
+कालवर्षी च पर्जन्यः सस्यानि फलवन्ति च
+सर्वरत्नसमृद्धा च मही वसुमती तदा
+स चाद्भुतमहावीर्यो वज्रसंहननो युवा
+उद्यम्य मन्दरं दोर्भ्यां हरेत्सवनकाननम्
+धनुष्यथ गदायुद्धे त्सरुप्रहरणेषु च
+नागपृष्ठेऽश्वपृष्ठे च बभूव परिनिष्ठितः
+बले विष्णुसमश्चासीत्तेजसा भास्करोपमः
+अक्षुब्धत्वेऽर्णवसमः सहिष्णुत्वे धरासमः
+संमतः स महीपालः प्रसन्नपुरराष्ट्रवान्
+भूयो धर्मपरैर्भावैर्विदितं जनमावसत्
+वैशंपायन उवाच
+स कदाचिन्महाबाहुः प्रभूतबलवाहनः
+वनं जगाम गहनं हयनागशतैर्वृतः
+खड्गशक्तिधरैर्वीरैर्गदामुसलपाणिभिः
+प्रासतोमरहस्तैश्च ययौ योधशतैर्वृतः
+सिंहनादैश्च योधानां शङ्खदुन्दुभिनिस्वनैः
+रथनेमिस्वनैश्चापि सनागवरबृंहितैः
+हेषितस्वनमिश्रैश्च क्ष्वेडितास्फोटितस्वनैः
+आसीत्किलकिलाशब्दस्तस्मिन्गच्छति पार्थिवे
+प्रासादवरशृङ्गस्थाः परया नृपशोभया
+ददृशुस्तं स्त्रियस्तत्र शूरमात्मयशस्करम्
+शक्रोपमममित्रघ्नं परवारणवारणम्
+पश्यन्तः स्त्रीगणास्तत्र शस्त्रपाणिं स्म मेनिरे
+अयं स पुरुषव्याघ्रो रणेऽद्भुतपराक्रमः
+यस्य बाहुबलं प्राप्य न भवन्त्यसुहृद्गणाः
+इति वाचो ब्रुवन्त्यस्ताः स्त्रियः प्रेम्णा नराधिपम्
+तुष्टुवुः पुष्पवृष्टीश्च ससृजुस्तस्य मूर्धनि
+तत्र तत्र च विप्रेन्द्रैः स्तूयमानः समन्ततः
+निर्ययौ परया प्रीत्या वनं मृगजिघांसया
+सुदूरमनुजग्मुस्तं पौरजानपदास्तदा
+न्यवर्तन्त ततः पश्चादनुज्ञाता नृपेण ह
+सुपर्णप्रतिमेनाथ रथेन वसुधाधिपः
+महीमापूरयामास घोषेण त्रिदिवं तथा
+स गच्छन्ददृशे धीमान्नन्दनप्रतिमं वनम्
+बिल्वार्कखदिराकीर्णं कपित्थधवसंकुलम्
+विषमं पर्वतप्रस्थैरश्मभिश्च समावृतम्
+निर्जलं निर्मनुष्यं च बहुयोजनमायतम्
+मृगसंघैर्वृतं घोरैरन्यैश्चापि वनेचरैः
+तद्वनं मनुजव्याघ्रः सभृत्यबलवाहनः
+लोडयामास दुःषन्तः सूदयन्विविधान्मृगान्
+बाणगोचरसंप्राप्तांस्तत्र व्याघ्रगणान्बहून्
+पातयामास दुःषन्तो निर्बिभेद च सायकैः
+दूरस्थान्सायकैः कांश्चिदभिनत्स नरर्षभः
+अभ्याशमागतांश्चान्यान्खड्गेन निरकृन्तत
+कांश्चिदेणान्स निर्जघ्ने शक्त्या शक्तिमतां वरः
+गदामण्डलतत्त्वज्ञश्चचारामितविक्रमः
+तोमरैरसिभिश्चापि गदामुसलकर्पणैः
+चचार स विनिघ्नन्वै वन्यांस्तत्र मृगद्विजान्
+राज्ञा चाद्भुतवीर्येण योधैश्च समरप्रियैः
+लोड्यमानं महारण्यं तत्यजुश्च महामृगाः
+तत्र विद्रुतसंघानि हतयूथपतीनि च
+मृगयूथान्यथौत्सुक्याच्छब्दं चक्रुस्ततस्ततः
+शुष्कां चापि नदीं गत्वा जलनैराश्यकर्शिताः
+व्यायामक्लान्तहृदयाः पतन्ति स्म विचेतसः
+क्षुत्पिपासापरीताश्च श्रान्ताश्च पतिता भुवि
+केचित्तत्र नरव्याघ्रैरभक्ष्यन्त बुभुक्षितैः
+केचिदग्निमथोत्पाद्य समिध्य च वनेचराः
+भक्षयन्ति स्म मांसानि प्रकुट्य विधिवत्तदा
+तत्र केचिद्गजा मत्ता बलिनः शस्त्रविक्षताः
+संकोच्याग्रकरान्भीताः प्रद्रवन्ति स्म वेगिताः
+शकृन्मूत्रं सृजन्तश्च क्षरन्तः शोणितं बहु
+वन्या गजवरास्तत्र ममृदुर्मनुजान्बहून्
+तद्वनं बलमेघेन शरधारेण संवृतम्
+व्यरोचन्महिषाकीर्णं राज्ञा हतमहामृगम्
+वैशंपायन उवाच
+ततो मृगसहस्राणि हत्वा विपुलवाहनः
+राजा मृगप्रसङ्गेन वनमन्यद्विवेश ह
+एक एवोत्तमबलः क्षुत्पिपासासमन्वितः
+स वनस्यान्तमासाद्य महदीरिणमासदत्
+तच्चाप्यतीत्य नृपतिरुत्तमाश्रमसंयुतम्
+मनःप्रह्लादजननं दृष्टिकान्तमतीव च
+शीतमारुतसंयुक्तं जगामान्यन्महद्वनम्
+पुष्पितैः पादपैः कीर्णमतीव सुखशाद्वलम्
+विपुलं मधुरारावैर्नादितं विहगैस्तथा
+प्रवृद्धविटपैर्वृक्षैः सुखच्छायैः समावृतम्
+षट्पदाघूर्णितलतं लक्ष्म्या परमया युतम्
+नापुष्पः पादपः कश्चिन्नाफलो नापि कण्टकी
+षट्पदैर्वाप्यनाकीर्णस्तस्मिन्वै काननेऽभवत्
+विहगैर्नादितं पुष्पैरलंकृतमतीव च
+सर्वर्तुकुसुमैर्वृक्षैरतीव सुखशाद्वलम्
+मनोरमं महेष्वासो विवेश वनमुत्तमम्
+मारुतागलितास्तत्र द्रुमाः कुसुमशालिनः
+पुष्पवृष्टिं विचित्रां स्म व्यसृजंस्ते पुनः पुनः
+दिवस्पृशोऽथ संघुष्टाः पक्षिभिर्मधुरस्वरैः
+विरेजुः पादपास्तत्र विचित्रकुसुमाम्बराः
+तेषां तत्र प्रवालेषु पुष्पभारावनामिषु
+रुवन्ति रावं विहगाः षट्पदैः सहिता मृदु
+तत्र प्रदेशांश्च बहून्कुसुमोत्करमण्डितान्
+लतागृहपरिक्षिप्तान्मनसः प्रीतिवर्धनान्
+संपश्यन्स महातेजा बभूव मुदितस्तदा
+परस्पराश्लिष्टशाखैः पादपैः कुसुमाचितैः
+अशोभत वनं तत्तैर्महेन्द्रध्वजसंनिभैः
+सुखशीतः सुगन्धी च पुष्परेणुवहोऽनिलः
+परिक्रामन्वने वृक्षानुपैतीव रिरंसया
+एवंगुणसमायुक्तं ददर्श स वनं नृपः
+नदीकच्छोद्भवं कान्तमुच्छ्रितध्वजसंनिभम्
+प्रेक्षमाणो वनं तत्तु सुप्रहृष्टविहंगमम्
+आश्रमप्रवरं रम्यं ददर्श च मनोरमम्
+नानावृक्षसमाकीर्णं संप्रज्वलितपावकम्
+यतिभिर्वालखिल्यैश्च वृतं मुनिगणान्वितम्
+अग्न्यागारैश्च बहुभिः पुष्पसंस्तरसंस्तृतम्
+महाकच्छैर्बृहद्भिश्च विभ्राजितमतीव च
+मालिनीमभितो राजन्नदीं पुण्यां सुखोदकाम्
+नैकपक्षिगणाकीर्णां तपोवनमनोरमाम्
+तत्र व्यालमृगान्सौम्यान्पश्यन्प्रीतिमवाप सः
+तं चाप्यतिरथः श्रीमानाश्रमं प्रत्यपद्यत
+देवलोकप्रतीकाशं सर्वतः सुमनोहरम्
+नदीमाश्रमसंश्लिष्टां पुण्यतोयां ददर्श सः
+सर्वप्राणभृतां तत्र जननीमिव विष्ठिताम्
+सचक्रवाकपुलिनां पुष्पफेनप्रवाहिनीम्
+सकिंनरगणावासां वानरर्क्षनिषेविताम्
+पुण्यस्वाध्यायसंघुष्टां पुलिनैरुपशोभिताम्
+मत्तवारणशार्दूलभुजगेन्द्रनिषेविताम्
+नदीमाश्रमसंबद्धां दृष्ट्वाश्रमपदं तथा
+चकाराभिप्रवेशाय मतिं स नृपतिस्तदा
+अलंकृतं द्वीपवत्या मालिन्या रम्यतीरया
+नरनारायणस्थानं गङ्गयेवोपशोभितम्
+मत्तबर्हिणसंघुष्टं प्रविवेश महद्वनम्
+तत्स चैत्ररथप्रख्यं समुपेत्य नरेश्वरः
+अतीव गुणसंपन्नमनिर्देश्यं च वर्चसा
+महर्षिं काश्यपं द्रष्टु��थ कण्वं तपोधनम्
+रथिनीमश्वसंबाधां पदातिगणसंकुलाम्
+अवस्थाप्य वनद्वारि सेनामिदमुवाच सः
+मुनिं विरजसं द्रष्टुं गमिष्यामि तपोधनम्
+काश्यपं स्थीयतामत्र यावदागमनं मम
+तद्वनं नन्दनप्रख्यमासाद्य मनुजेश्वरः
+क्षुत्पिपासे जहौ राजा हर्षं चावाप पुष्कलम्
+सामात्यो राजलिङ्गानि सोऽपनीय नराधिपः
+पुरोहितसहायश्च जगामाश्रममुत्तमम्
+दिदृक्षुस्तत्र तमृषिं तपोराशिमथाव्ययम्
+ब्रह्मलोकप्रतीकाशमाश्रमं सोऽभिवीक्ष्य च
+षट्पदोद्गीतसंघुष्टं नानाद्विजगणायुतम्
+ऋचो बह्वृचमुख्यैश्च प्रेर्यमाणाः पदक्रमैः
+शुश्राव मनुजव्याघ्रो विततेष्विह कर्मसु
+यज्ञविद्याङ्गविद्भिश्च क्रमद्भिश्च क्रमानपि
+अमितात्मभिः सुनियतैः शुशुभे स तदाश्रमः
+अथर्ववेदप्रवराः पूगयाज्ञिक संमताः
+संहितामीरयन्ति स्म पदक्रमयुतां तु ते
+शब्दसंस्कारसंयुक्तं ब्रुवद्भिश्चापरैर्द्विजैः
+नादितः स बभौ श्रीमान्ब्रह्मलोक इवाश्रमः
+यज्ञसंस्कारविद्भिश्च क्रमशिक्षा विशारदैः
+न्यायतत्त्वार्थविज्ञानसंपन्नैर्वेदपारगैः
+नानावाक्यसमाहारसमवायविशारदैः
+विशेषकार्यविद्भिश्च मोक्षधर्मपरायणैः
+स्थापनाक्षेपसिद्धान्तपरमार्थज्ञतां गतैः
+लोकायतिकमुख्यैश्च समन्तादनुनादितम्
+तत्र तत्र च विप्रेन्द्रान्नियतान्संशितव्रतान्
+जपहोमपरान्सिद्धान्ददर्श परवीरहा
+आसनानि विचित्राणि पुष्पवन्ति महीपतिः
+प्रयत्नोपहितानि स्म दृष्ट्वा विस्मयमागमत्
+देवतायतनानां च पूजां प्रेक्ष्य कृतां द्विजैः
+ब्रह्मलोकस्थमात्मानं मेने स नृपसत्तमः
+स काश्यपतपोगुप्तमाश्रमप्रवरं शुभम्
+नातृप्यत्प्रेक्षमाणो वै तपोधनगणैर्युतम्
+स काश्यपस्यायतनं महाव्रतै;र्वृतं समन्तादृषिभिस्तपोधनैः
+विवेश सामात्यपुरोहितोऽरिहा; विविक्तमत्यर्थमनोहरं शिवम्
+वैशंपायन उवाच
+ततो गच्छन्महाबाहुरेकोऽमात्यान्विसृज्य तान्
+नापश्यदाश्रमे तस्मिंस्तमृषिं संशितव्रतम्
+सोऽपश्यमानस्तमृषिं शून्यं दृष्ट्वा तमाश्रमम्
+उवाच क इहेत्युच्चैर्वनं संनादयन्निव
+श्रुत्वाथ तस्य तं शब्दं कन्या श्रीरिव रूपिणी
+निश्चक्रामाश्रमात्तस्मात्तापसीवेषधारिणी
+सा तं दृष्ट्वैव राजानं दुःषन्तमसितेक्षणा
+स्वागतं त इति क्षिप्रमुवाच प्रतिपूज्य च
+आसनेनार्चयित्वा च पाद्येनार्घ्येण चैव हि
+पप्रच���छानामयं राजन्कुशलं च नराधिपम्
+यथावदर्चयित्वा सा पृष्ट्वा चानामयं तदा
+उवाच स्मयमानेव किं कार्यं क्रियतामिति
+तामब्रवीत्ततो राजा कन्यां मधुरभाषिणीम्
+दृष्ट्वा सर्वानवद्याङ्गीं यथावत्प्रतिपूजितः
+आगतोऽहं महाभागमृषिं कण्वमुपासितुम्
+क्व गतो भगवान्भद्रे तन्ममाचक्ष्व शोभने
+शकुन्तलोवाच
+गतः पिता मे भगवान्फलान्याहर्तुमाश्रमात्
+मुहूर्तं संप्रतीक्षस्व द्रक्ष्यस्येनमिहागतम्
+वैशंपायन उवाच
+अपश्यमानस्तमृषिं तया चोक्तस्तथा नृपः
+तां च दृष्ट्वा वरारोहां श्रीमतीं चारुहासिनीम्
+विभ्राजमानां वपुषा तपसा च दमेन च
+रूपयौवनसंपन्नामित्युवाच महीपतिः
+कासि कस्यासि सुश्रोणि किमर्थं चागता वनम्
+एवंरूपगुणोपेता कुतस्त्वमसि शोभने
+दर्शनादेव हि शुभे त्वया मेऽपहृतं मनः
+इच्छामि त्वामहं ज्ञातुं तन्ममाचक्ष्व शोभने
+एवमुक्ता तदा कन्या तेन राज्ञा तदाश्रमे
+उवाच हसती वाक्यमिदं सुमधुराक्षरम्
+कण्वष्याहं भगवतो दुःषन्त दुहिता मता
+तपस्विनो धृतिमतो धर्मज्ञस्य यशस्विनः
+दुःषन्त उवाच
+ऊर्ध्वरेता महाभागो भगवाँल्लोकपूजितः
+चलेद्धि वृत्ताद्धर्मोऽपि न चलेत्संशितव्रतः
+कथं त्वं तस्य दुहिता संभूता वरवर्णिनी
+संशयो मे महानत्र तं मे छेत्तुमिहार्हसि
+शकुन्तलोवाच
+यथायमागमो मह्यं यथा चेदमभूत्पुरा
+शृणु राजन्यथातत्त्वं यथास्मि दुहिता मुनेः
+ऋषिः कश्चिदिहागम्य मम जन्माभ्यचोदयत्
+तस्मै प्रोवाच भगवान्यथा तच्छृणु पार्थिव
+तप्यमानः किल पुरा विश्वामित्रो महत्तपः
+सुभृशं तापयामास शक्रं सुरगणेश्वरम्
+तपसा दीप्तवीर्योऽयं स्थानान्मां च्यावयेदिति
+भीतः पुरंदरस्तस्मान्मेनकामिदमब्रवीत्
+गुणैर्दिव्यैरप्सरसां मेनके त्वं विशिष्यसे
+श्रेयो मे कुरु कल्याणि यत्त्वां वक्ष्यामि तच्छृणु
+असावादित्यसंकाशो विश्वामित्रो महातपाः
+तप्यमानस्तपो घोरं मम कम्पयते मनः
+मेनके तव भारोऽयं विश्वामित्रः सुमध्यमे
+संशितात्मा सुदुर्धर्ष उग्रे तपसि वर्तते
+स मां न च्यावयेत्स्थानात्तं वै गत्वा प्रलोभय
+चर तस्य तपोविघ्नं कुरु मे प्रियमुत्तमम्
+रूपयौवनमाधुर्यचेष्टितस्मितभाषितैः
+लोभयित्वा वरारोहे तपसः संनिवर्तय
+मेनकोवाच
+महातेजाः स भगवान्सदैव च महातपाः
+कोपनश्च तथा ह्येनं जानाति भगवानपि
+तेजसस्तपसश्चैव कोपस्य च महात्मनः
+त्वमप्युद्विजसे यस्य नोद्विजेयमहं कथम्
+महाभागं वसिष्ठं यः पुत्रैरिष्टैर्व्ययोजयत्
+क्षत्रे जातश्च यः पूर्वमभवद्ब्राह्मणो बलात्
+शौचार्थं यो नदीं चक्रे दुर्गमां बहुभिर्जलैः
+यां तां पुण्यतमां लोके कौशिकीति विदुर्जनाः
+बभार यत्रास्य पुरा काले दुर्गे महात्मनः
+दारान्मतङ्गो धर्मात्मा राजर्षिर्व्याधतां गतः
+अतीतकाले दुर्भिक्षे यत्रैत्य पुनराश्रमम्
+मुनिः पारेति नद्या वै नाम चक्रे तदा प्रभुः
+मतङ्गं याजयां चक्रे यत्र प्रीतमनाः स्वयम्
+त्वं च सोमं भयाद्यस्य गतः पातुं शुरेश्वर
+अति नक्षत्रवंशांश्च क्रुद्धो नक्षत्रसंपदा
+प्रति श्रवणपूर्वाणि नक्षत्राणि ससर्ज यः
+एतानि यस्य कर्माणि तस्याहं भृशमुद्विजे
+यथा मां न दहेत्क्रुद्धस्तथाज्ञापय मां विभो
+तेजसा निर्दहेल्लोकान्कम्पयेद्धरणीं पदा
+संक्षिपेच्च महामेरुं तूर्णमावर्तयेत्तथा
+तादृशं तपसा युक्तं प्रदीप्तमिव पावकम्
+कथमस्मद्विधा बाला जितेन्द्रियमभिस्पृशेत्
+हुताशनमुखं दीप्तं सूर्यचन्द्राक्षितारकम्
+कालजिह्वं सुरश्रेष्ठ कथमस्मद्विधा स्पृशेत्
+यमश्च सोमश्च महर्षयश्च; साध्या विश्वे वालखिल्याश्च सर्वे
+एतेऽपि यस्योद्विजन्ते प्रभावा;त्कस्मात्तस्मान्मादृशी नोद्विजेत
+त्वयैवमुक्ता च कथं समीप;मृषेर्न गच्छेयमहं सुरेन्द्र
+रक्षां तु मे चिन्तय देवराज; यथा त्वदर्थं रक्षिताहं चरेयम्
+कामं तु मे मारुतस्तत्र वासः; प्रक्रीडिताया विवृणोतु देव
+भवेच्च मे मन्मथस्तत्र कार्ये; सहायभूतस्तव देवप्रसादात्
+वनाच्च वायुः सुरभिः प्रवाये;त्तस्मिन्काले तमृषिं लोभयन्त्याः
+तथेत्युक्त्वा विहिते चैव तस्मिं;स्ततो ययौ साश्रमं कौशिकस्य
+शकुन्तलोवाच
+एवमुक्तस्तया शक्रः संदिदेश सदागतिम्
+प्रातिष्ठत तदा काले मेनका वायुना सह
+अथापश्यद्वरारोहा तपसा दग्धकिल्बिषम्
+विश्वामित्रं तपस्यन्तं मेनका भीरुराश्रमे
+अभिवाद्य ततः सा तं प्राक्रीडदृषिसंनिधौ
+अपोवाह च वासोऽस्या मारुतः शशिसंनिभम्
+सागच्छत्त्वरिता भूमिं वासस्तदभिलिङ्गती
+उत्स्मयन्तीव सव्रीडं मारुतं वरवर्णिनी
+गृद्धां वाससि संभ्रान्तां मेनकां मुनिसत्तमः
+अनिर्देश्यवयोरूपामपश्यद्विवृतां तदा
+तस्या रूपगुणं दृष्ट्वा स तु विप्रर्षभस्तदा
+चकार भावं संसर्गे तया कामवशं गतः
+न्यमन्त्रयत चाप्येनां सा चाप्यैच्छदनिन्दिता
+तौ तत्र सुचिरं कालं वने व्यहरतामुभौ
+रममाणौ यथाकामं यथैकदिवसं तथा
+जनयामास स मुनिर्मेनकायां शकुन्तलाम्
+प्रस्थे हिमवतो रम्ये मालिनीमभितो नदीम्
+जातमुत्सृज्य तं गर्भं मेनका मालिनीमनु
+कृतकार्या ततस्तूर्णमगच्छच्छक्रसंसदम्
+तं वने विजने गर्भं सिंहव्याघ्रसमाकुले
+दृष्ट्वा शयानं शकुनाः समन्तात्पर्यवारयन्
+नेमां हिंस्युर्वने बालां क्रव्यादा मांसगृद्धिनः
+पर्यरक्षन्त तां तत्र शकुन्ता मेनकात्मजाम्
+उपस्प्रष्टुं गतश्चाहमपश्यं शयितामिमाम्
+निर्जने विपिनेऽरण्ये शकुन्तैः परिवारिताम्
+आनयित्वा ततश्चैनां दुहितृत्वे न्ययोजयम्
+शरीरकृत्प्राणदाता यस्य चान्नानि भुञ्जते
+क्रमेण ते त्रयोऽप्युक्ताः पितरो धर्मनिश्चये
+निर्जने च वने यस्माच्छकुन्तैः परिरक्षिता
+शकुन्तलेति नामास्याः कृतं चापि ततो मया
+एवं दुहितरं विद्धि मम सौम्य शकुन्तलाम्
+शकुन्तला च पितरं मन्यते मामनिन्दिता
+एतदाचष्ट पृष्टः सन्मम जन्म महर्षये
+सुतां कण्वस्य मामेवं विद्धि त्वं मनुजाधिप
+कण्वं हि पितरं मन्ये पितरं स्वमजानती
+इति ते कथितं राजन्यथावृत्तं श्रुतं मया
+दुःषन्त उवाच
+सुव्यक्तं राजपुत्री त्वं यथा कल्याणि भाषसे
+भार्या मे भव सुश्रोणि ब्रूहि किं करवाणि ते
+सुवर्णमाला वासांसि कुण्डले परिहाटके
+नानापत्तनजे शुभ्रे मणिरत्ने च शोभने
+आहरामि तवाद्याहं निष्कादीन्यजिनानि च
+सर्वं राज्यं तवाद्यास्तु भार्या मे भव शोभने
+गान्धर्वेण च मां भीरु विवाहेनैहि सुन्दरि
+विवाहानां हि रम्भोरु गान्धर्वः श्रेष्ठ उच्यते
+शकुन्तलोवाच
+फलाहारो गतो राजन्पिता मे इत आश्रमात्
+तं मुहूर्तं प्रतीक्षस्व स मां तुभ्यं प्रदास्यति
+दुःषन्त उवाच
+इच्छामि त्वां वरारोहे भजमानामनिन्दिते
+त्वदर्थं मां स्थितं विद्धि त्वद्गतं हि मनो मम
+आत्मनो बन्धुरात्मैव गतिरात्मैव चात्मनः
+आत्मनैवात्मनो दानं कर्तुमर्हसि धर्मतः
+अष्टावेव समासेन विवाहा धर्मतः स्मृताः
+ब्राह्मो दैवस्तथैवार्षः प्राजापत्यस्तथासुरः
+गान्धर्वो राक्षसश्चैव पैशाचश्चाष्टमः स्मृतः
+तेषां धर्मान्यथापूर्वं मनुः स्वायंभुवोऽब्रवीत्
+प्रशस्तांश्चतुरः पूर्वान्ब्राह्मणस्योपधारय
+षडानुपूर्व्या क्षत्रस्य विद्धि धर्म्याननिन्दिते
+राज्ञां तु राक्षसोऽप्युक्तो वि��्शूद्रेष्वासुरः स्मृतः
+पञ्चानां तु त्रयो धर्म्या द्वावधर्म्यौ स्मृताविह
+पैशाचश्चासुरश्चैव न कर्तव्यौ कथंचन
+अनेन विधिना कार्यो धर्मस्यैषा गतिः स्मृता
+गान्धर्वराक्षसौ क्षत्रे धर्म्यौ तौ मा विशङ्किथाः
+पृथग्वा यदि वा मिश्रौ कर्तव्यौ नात्र संशयः
+सा त्वं मम सकामस्य सकामा वरवर्णिनि
+गान्धर्वेण विवाहेन भार्या भवितुमर्हसि
+शकुन्तलोवाच
+यदि धर्मपथस्त्वेष यदि चात्मा प्रभुर्मम
+प्रदाने पौरवश्रेष्ठ शृणु मे समयं प्रभो
+सत्यं मे प्रतिजानीहि यत्त्वां वक्ष्याम्यहं रहः
+मम जायेत यः पुत्रः स भवेत्त्वदनन्तरम्
+युवराजो महाराज सत्यमेतद्ब्रवीहि मे
+यद्येतदेवं दुःषन्त अस्तु मे संगमस्त्वया
+वैशंपायन उवाच
+एवमस्त्विति तां राजा प्रत्युवाचाविचारयन्
+अपि च त्वां नयिष्यामि नगरं स्वं शुचिस्मिते
+यथा त्वमर्हा सुश्रोणि सत्यमेतद्ब्रवीमि ते
+एवमुक्त्वा स राजर्षिस्तामनिन्दितगामिनीम्
+जग्राह विधिवत्पाणावुवास च तया सह
+विश्वास्य चैनां स प्रायादब्रवीच्च पुनः पुनः
+प्रेषयिष्ये तवार्थाय वाहिनीं चतुरङ्गिणीम्
+तया त्वामानयिष्यामि निवासं स्वं शुचिस्मिते
+इति तस्याः प्रतिश्रुत्य स नृपो जनमेजय
+मनसा चिन्तयन्प्रायात्काश्यपं प्रति पार्थिवः
+भगवांस्तपसा युक्तः श्रुत्वा किं नु करिष्यति
+एवं संचिन्तयन्नेव प्रविवेश स्वकं पुरम्
+मुहूर्तयाते तस्मिंस्तु कण्वोऽप्याश्रममागमत्
+शकुन्तला च पितरं ह्रिया नोपजगाम तम्
+विज्ञायाथ च तां कण्वो दिव्यज्ञानो महातपाः
+उवाच भगवान्प्रीतः पश्यन्दिव्येन चक्षुषा
+त्वयाद्य राजान्वयया मामनादृत्य यत्कृतः
+पुंसा सह समायोगो न स धर्मोपघातकः
+क्षत्रियस्य हि गान्धर्वो विवाहः श्रेष्ठ उच्यते
+सकामायाः सकामेन निर्मन्त्रो रहसि स्मृतः
+धर्मात्मा च महात्मा च दुःषन्तः पुरुषोत्तमः
+अभ्यगच्छः पतिं यं त्वं भजमानं शकुन्तले
+महात्मा जनिता लोके पुत्रस्तव महाबलः
+य इमां सागरापाङ्गां कृत्स्नां भोक्ष्यति मेदिनीम्
+परं चाभिप्रयातस्य चक्रं तस्य महात्मनः
+भविष्यत्यप्रतिहतं सततं चक्रवर्तिनः
+ततः प्रक्षाल्य पादौ सा विश्रान्तं मुनिमब्रवीत्
+विनिधाय ततो भारं संनिधाय फलानि च
+मया पतिर्वृतो योऽसौ दुःषन्तः पुरुषोत्तमः
+तस्मै ससचिवाय त्वं प्रसादं कर्तुमर्हसि
+कण्व उवाच
+प्रसन्न एव तस्याहं त्वत्कृते वरवर्णिनि
+गृहाण च वरं मत्तस्तत्कृते यदभीप्सितम्
+वैशंपायन उवाच
+ततो धर्मिष्ठतां वव्रे राज्याच्चास्खलनं तथा
+शकुन्तला पौरवाणां दुःषन्तहितकाम्यया
+वैशंपायन उवाच
+प्रतिज्ञाय तु दुःषन्ते प्रतियाते शकुन्तला
+गर्भं सुषाव वामोरुः कुमारममितौजसम्
+त्रिषु वर्षेषु पूर्णेषु दिप्तानलसमद्युतिम्
+रूपौदार्यगुणोपेतं दौःषन्तिं जनमेजय
+जातकर्मादिसंस्कारं कण्वः पुण्यकृतां वरः
+तस्याथ कारयामास वर्धमानस्य धीमतः
+दन्तैः शुक्लैः शिखरिभिः सिंहसंहननो युवा
+चक्राङ्कितकरः श्रीमान्महामूर्धा महाबलः
+कुमारो देवगर्भाभः स तत्राशु व्यवर्धत
+षड्वर्ष एव बालः स कण्वाश्रमपदं प्रति
+व्याघ्रान्सिंहान्वराहांश्च गजांश्च महिषांस्तथा
+बद्ध्वा वृक्षेषु बलवानाश्रमस्य समन्ततः
+आरोहन्दमयंश्चैव क्रीडंश्च परिधावति
+ततोऽस्य नाम चक्रुस्ते कण्वाश्रमनिवासिनः
+अस्त्वयं सर्वदमनः सर्वं हि दमयत्ययम्
+स सर्वदमनो नाम कुमारः समपद्यत
+विक्रमेणौजसा चैव बलेन च समन्वितः
+तं कुमारमृषिर्दृष्ट्वा कर्म चास्यातिमानुषम्
+समयो यौवराज्यायेत्यब्रवीच्च शकुन्तलाम्
+तस्य तद्बलमाज्ञाय कण्वः शिष्यानुवाच ह
+शकुन्तलामिमां शीघ्रं सहपुत्रामितोऽऽश्रमात्
+भर्त्रे प्रापयताद्यैव सर्वलक्षणपूजिताम्
+नारीणां चिरवासो हि बान्धवेषु न रोचते
+कीर्तिचारित्रधर्मघ्नस्तस्मान्नयत माचिरम्
+तथेत्युक्त्वा तु ते सर्वे प्रातिष्ठन्तामितौजसः
+शकुन्तलां पुरस्कृत्य सपुत्रां गजसाह्वयम्
+गृहीत्वामरगर्भाभं पुत्रं कमललोचनम्
+आजगाम ततः शुभ्रा दुःषन्तविदिताद्वनात्
+अभिसृत्य च राजानं विदिता सा प्रवेशिता
+सह तेनैव पुत्रेण तरुणादित्यवर्चसा
+पूजयित्वा यथान्यायमब्रवीत्तं शकुन्तला
+अयं पुत्रस्त्वया राजन्यौवराज्येऽभिषिच्यताम्
+त्वया ह्ययं सुतो राजन्मय्युत्पन्नः सुरोपमः
+यथासमयमेतस्मिन्वर्तस्व पुरुषोत्तम
+यथा समागमे पूर्वं कृतः स समयस्त्वया
+तं स्मरस्व महाभाग कण्वाश्रमपदं प्रति
+सोऽथ श्रुत्वैव तद्वाक्यं तस्या राजा स्मरन्नपि
+अब्रवीन्न स्मरामीति कस्य त्वं दुष्टतापसि
+धर्मकामार्थसंबन्धं न स्मरामि त्वया सह
+गच्छ वा तिष्ठ वा कामं यद्वापीच्छसि तत्कुरु
+सैवमुक्ता वरारोहा व्रीडितेव मनस्विनी
+विसंज्ञेव च दुःखेन तस्थौ स्थाणुरिवाचला
+संरम्भामर्षताम्राक���षी स्फुरमाणोष्ठसंपुटा
+कटाक्षैर्निर्दहन्तीव तिर्यग्राजानमैक्षत
+आकारं गूहमाना च मन्युनाभिसमीरिता
+तपसा संभृतं तेजो धारयामास वै तदा
+सा मुहूर्तमिव ध्यात्वा दुःखामर्षसमन्विता
+भर्तारमभिसंप्रेक्ष्य क्रुद्धा वचनमब्रवीत्
+जानन्नपि महाराज कस्मादेवं प्रभाषसे
+न जानामीति निःसङ्गं यथान्यः प्राकृतस्तथा
+अत्र ते हृदयं वेद सत्यस्यैवानृतस्य च
+कल्याण बत साक्षी त्वं मात्मानमवमन्यथाः
+योऽन्यथा सन्तमात्मानमन्यथा प्रतिपद्यते
+किं तेन न कृतं पापं चोरेणात्मापहारिणा
+एकोऽहमस्मीति च मन्यसे त्वं; न हृच्छयं वेत्सि मुनिं पुराणम्
+यो वेदिता कर्मणः पापकस्य; तस्यान्तिके त्वं वृजिनं करोषि
+मन्यते पापकं कृत्वा न कश्चिद्वेत्ति मामिति
+विदन्ति चैनं देवाश्च स्वश्चैवान्तरपूरुषः
+आदित्यचन्द्रावनिलानलौ च; द्यौर्भूमिरापो हृदयं यमश्च
+अहश्च रात्रिश्च उभे च संध्ये; धर्मश्च जानाति नरस्य वृत्तम्
+यमो वैवस्वतस्तस्य निर्यातयति दुष्कृतम्
+हृदि स्थितः कर्मसाक्षी क्षेत्रज्ञो यस्य तुष्यति
+न तु तुष्यति यस्यैष पुरुषस्य दुरात्मनः
+तं यमः पापकर्माणं निर्यातयति दुष्कृतम्
+अवमन्यात्मनात्मानमन्यथा प्रतिपद्यते
+देवा न तस्य श्रेयांसो यस्यात्मापि न कारणम्
+स्वयं प्राप्तेति मामेवं मावमंस्थाः पतिव्रताम्
+अर्घ्यार्हां नार्चयसि मां स्वयं भार्यामुपस्थिताम्
+किमर्थं मां प्राकृतवदुपप्रेक्षसि संसदि
+न खल्वहमिदं शून्ये रौमि किं न शृणोषि मे
+यदि मे याचमानाया वचनं न करिष्यसि
+दुःषन्त शतधा मूर्धा ततस्तेऽद्य फलिष्यति
+भार्यां पतिः संप्रविश्य स यस्माज्जायते पुनः
+जायाया इति जायात्वं पुराणाः कवयो विदुः
+यदागमवतः पुंसस्तदपत्यं प्रजायते
+तत्तारयति संतत्या पूर्वप्रेतान्पितामहान्
+पुन्नाम्नो नरकाद्यस्मात्पितरं त्रायते सुतः
+तस्मात्पुत्र इति प्रोक्तः स्वयमेव स्वयम्भुवा
+सा भार्या या गृहे दक्षा सा भार्या या प्रजावती
+सा भार्या या पतिप्राणा सा भार्या या पतिव्रता
+अर्धं भार्या मनुष्यस्य भार्या श्रेष्ठतमः सखा
+भार्या मूलं त्रिवर्गस्य भार्या मित्रं मरिष्यतः
+भार्यावन्तः क्रियावन्तः सभार्या गृहमेधिनः
+भार्यावन्तः प्रमोदन्ते भार्यावन्तः श्रियान्विताः
+सखायः प्रविविक्तेषु भवन्त्येताः प्रियंवदाः
+पितरो धर्मकार्येषु भवन्त्य���र्तस्य मातरः
+कान्तारेष्वपि विश्रामो नरस्याध्वनिकस्य वै
+यः सदारः स विश्वास्यस्तस्माद्दाराः परा गतिः
+संसरन्तमपि प्रेतं विषमेष्वेकपातिनम्
+भार्यैवान्वेति भर्तारं सततं या पतिव्रता
+प्रथमं संस्थिता भार्या पतिं प्रेत्य प्रतीक्षते
+पूर्वं मृतं च भर्तारं पश्चात्साध्व्यनुगच्छति
+एतस्मात्कारणाद्राजन्पाणिग्रहणमिष्यते
+यदाप्नोति पतिर्भार्यामिह लोके परत्र च
+आत्मात्मनैव जनितः पुत्र इत्युच्यते बुधैः
+तस्माद्भार्यां नरः पश्येन्मातृवत्पुत्रमातरम्
+भार्यायां जनितं पुत्रमादर्शे स्वमिवाननम्
+ह्लादते जनिता प्रेष्क्य स्वर्गं प्राप्येव पुण्यकृत्
+दह्यमाना मनोदुःखैर्व्याधिभिश्चातुरा नराः
+ह्लादन्ते स्वेषु दारेषु घर्मार्ताः सलिलेष्विव
+सुसंरब्धोऽपि रामाणां न ब्रूयादप्रियं बुधः
+रतिं प्रीतिं च धर्मं च तास्वायत्तमवेक्ष्य च
+आत्मनो जन्मनः क्षेत्रं पुण्यं रामाः सनातनम्
+ऋषीणामपि का शक्तिः स्रष्टुं रामामृते प्रजाः
+परिपत्य यदा सूनुर्धरणीरेणुगुण्ठितः
+पितुराश्लिष्यतेऽङ्गानि किमिवास्त्यधिकं ततः
+स त्वं स्वयमनुप्राप्तं साभिलाषमिमं सुतम्
+प्रेक्षमाणं च काक्षेण किमर्थमवमन्यसे
+अण्डानि बिभ्रति स्वानि न भिन्दन्ति पिपीलिकाः
+न भरेथाः कथं नु त्वं धर्मज्ञः सन्स्वमात्मजम्
+न वाससां न रामाणां नापां स्पर्शस्तथा सुखः
+शिशोरालिङ्ग्यमानस्य स्पर्शः सूनोर्यथा सुखः
+ब्राह्मणो द्विपदां श्रेष्ठो गौर्वरिष्ठा चतुष्पदाम्
+गुरुर्गरीयसां श्रेष्ठः पुत्रः स्पर्शवतां वरः
+स्पृशतु त्वां समाश्लिष्य पुत्रोऽयं प्रियदर्शनः
+पुत्रस्पर्शात्सुखतरः स्पर्शो लोके न विद्यते
+त्रिषु वर्षेषु पूर्णेषु प्रजाताहमरिंदम
+इमं कुमारं राजेन्द्र तव शोकप्रणाशनम्
+आहर्ता वाजिमेधस्य शतसंख्यस्य पौरव
+इति वागन्तरिक्षे मां सूतकेऽभ्यवदत्पुरा
+ननु नामाङ्कमारोप्य स्नेहाद्ग्रामान्तरं गताः
+मूर्ध्नि पुत्रानुपाघ्राय प्रतिनन्दन्ति मानवाः
+वेदेष्वपि वदन्तीमं मन्त्रवादं द्विजातयः
+जातकर्मणि पुत्राणां तवापि विदितं तथा
+अङ्गादङ्गात्संभवसि हृदयादभिजायसे
+आत्मा वै पुत्रनामासि स जीव शरदः शतम्
+पोषो हि त्वदधीनो मे संतानमपि चाक्षयम्
+तस्मात्त्वं जीव मे वत्स सुसुखी शरदां शतम्
+त्वदङ्गेभ्यः प्रसूतोऽयं पुरुषात्पुरुषोऽपरः
+सरसी���ामलेऽऽत्मानं द्वितीयं पश्य मे सुतम्
+यथा ह्याहवनीयोऽग्निर्गार्हपत्यात्प्रणीयते
+तथा त्वत्तः प्रसूतोऽयं त्वमेकः सन्द्विधा कृतः
+मृगापकृष्टेन हि ते मृगयां परिधावता
+अहमासादिता राजन्कुमारी पितुराश्रमे
+उर्वशी पूर्वचित्तिश्च सहजन्या च मेनका
+विश्वाची च घृताची च षडेवाप्सरसां वराः
+तासां मां मेनका नाम ब्रह्मयोनिर्वराप्सराः
+दिवः संप्राप्य जगतीं विश्वामित्रादजीजनत्
+सा मां हिमवतः पृष्ठे सुषुवे मेनकाप्सराः
+अवकीर्य च मां याता परात्मजमिवासती
+किं नु कर्माशुभं पूर्वं कृतवत्यस्मि जन्मनि
+यदहं बान्धवैस्त्यक्ता बाल्ये संप्रति च त्वया
+कामं त्वया परित्यक्ता गमिष्याम्यहमाश्रमम्
+इमं तु बालं संत्यक्तुं नार्हस्यात्मजमात्मना
+दुःषन्त उवाच
+न पुत्रमभिजानामि त्वयि जातं शकुन्तले
+असत्यवचना नार्यः कस्ते श्रद्धास्यते वचः
+मेनका निरनुक्रोशा बन्धकी जननी तव
+यया हिमवतः पृष्ठे निर्माल्येव प्रवेरिता
+स चापि निरनुक्रोशः क्षत्रयोनिः पिता तव
+विश्वामित्रो ब्राह्मणत्वे लुब्धः कामपरायणः
+मेनकाप्सरसां श्रेष्ठा महर्षीणां च ते पिता
+तयोरपत्यं कस्मात्त्वं पुंश्चलीवाभिधास्यसि
+अश्रद्धेयमिदं वाक्यं कथयन्ती न लज्जसे
+विशेषतो मत्सकाशे दुष्टतापसि गम्यताम्
+क्व महर्षिः सदैवोग्रः साप्सरा क्व च मेनका
+क्व च त्वमेवं कृपणा तापसीवेषधारिणी
+अतिकायश्च पुत्रस्ते बालोऽपि बलवानयम्
+कथमल्पेन कालेन शालस्कन्ध इवोद्गतः
+सुनिकृष्टा च योनिस्ते पुंश्चली प्रतिभासि मे
+यदृच्छया कामरागाज्जाता मेनकया ह्यसि
+सर्वमेतत्परोक्षं मे यत्त्वं वदसि तापसि
+नाहं त्वामभिजानामि यथेष्टं गम्यतां त्वया
+शकुन्तलोवाच
+राजन्सर्षपमात्राणि परच्छिद्राणि पश्यसि
+आत्मनो बिल्वमात्राणि पश्यन्नपि न पश्यसि
+मेनका त्रिदशेष्वेव त्रिदशाश्चानु मेनकाम्
+ममैवोद्रिच्यते जन्म दुःषन्त तव जन्मतः
+क्षितावटसि राजंस्त्वमन्तरिक्षे चराम्यहम्
+आवयोरन्तरं पश्य मेरुसर्षपयोरिव
+महेन्द्रस्य कुबेरस्य यमस्य वरुणस्य च
+भवनान्यनुसंयामि प्रभावं पश्य मे नृप
+सत्यश्चापि प्रवादोऽयं यं प्रवक्ष्यामि तेऽनघ
+निदर्शनार्थं न द्वेषात्तच्छ्रुत्वा क्षन्तुमर्हसि
+विरूपो यावदादर्शे नात्मनः पश्यते मुखम्
+मन्यते तावदात्मानमन्येभ्यो रूपवत्तरम्
+यदा तु मुखमादर्शे विक���तं सोऽभिवीक्षते
+तदेतरं विजानाति आत्मानं नेतरं जनम्
+अतीव रूपसंपन्नो न किंचिदवमन्यते
+अतीव जल्पन्दुर्वाचो भवतीह विहेठकः
+मूर्खो हि जल्पतां पुंसां श्रुत्वा वाचः शुभाशुभाः
+अशुभं वाक्यमादत्ते पुरीषमिव सूकरः
+प्राज्ञस्तु जल्पतां पुंसां श्रुत्वा वाचः शुभाशुभाः
+गुणवद्वाक्यमादत्ते हंसः क्षीरमिवाम्भसः
+अन्यान्परिवदन्साधुर्यथा हि परितप्यते
+तथा परिवदन्नन्यांस्तुष्टो भवति दुर्जनः
+अभिवाद्य यथा वृद्धान्सन्तो गच्छन्ति निर्वृतिम्
+एवं सज्जनमाक्रुश्य मूर्खो भवति निर्वृतः
+सुखं जीवन्त्यदोषज्ञा मूर्खा दोषानुदर्शिनः
+यत्र वाच्याः परैः सन्तः परानाहुस्तथाविधान्
+अतो हास्यतरं लोके किंचिदन्यन्न विद्यते
+यत्र दुर्जन इत्याह दुर्जनः सज्जनं स्वयम्
+सत्यधर्मच्युतात्पुंसः क्रुद्धादाशीविषादिव
+अनास्तिकोऽप्युद्विजते जनः किं पुनरास्तिकः
+स्वयमुत्पाद्य वै पुत्रं सदृशं योऽवमन्यते
+तस्य देवाः श्रियं घ्नन्ति न च लोकानुपाश्नुते
+कुलवंशप्रतिष्ठां हि पितरः पुत्रमब्रुवन्
+उत्तमं सर्वधर्माणां तस्मात्पुत्रं न संत्यजेत्
+स्वपत्नीप्रभवान्पञ्च लब्धान्क्रीतान्विवर्धितान्
+कृतानन्यासु चोत्पन्नान्पुत्रान्वै मनुरब्रवीत्
+धर्मकीर्त्यावहा नॄणां मनसः प्रीतिवर्धनाः
+त्रायन्ते नरकाज्जाताः पुत्रा धर्मप्लवाः पितॄन्
+स त्वं नृपतिशार्दूल न पुत्रं त्यक्तुमर्हसि
+आत्मानं सत्यधर्मौ च पालयानो महीपते
+नरेन्द्रसिंह कपटं न वोढुं त्वमिहार्हसि
+वरं कूपशताद्वापी वरं वापीशतात्क्रतुः
+वरं क्रतुशतात्पुत्रः सत्यं पुत्रशताद्वरम्
+अश्वमेधसहस्रं च सत्यं च तुलया धृतम्
+अश्वमेधसहस्राद्धि सत्यमेव विशिष्यते
+सर्ववेदाधिगमनं सर्वतीर्थावगाहनम्
+सत्यं च वदतो राजन्समं वा स्यान्न वा समम्
+नास्ति सत्यात्परो धर्मो न सत्याद्विद्यते परम्
+न हि तीव्रतरं किंचिदनृतादिह विद्यते
+राजन्सत्यं परं ब्रह्म सत्यं च समयः परः
+मा त्याक्षीः समयं राजन्सत्यं संगतमस्तु ते
+अनृते चेत्प्रसङ्गस्ते श्रद्दधासि न चेत्स्वयम्
+आत्मनो हन्त गच्छामि त्वादृशे नास्ति संगतम्
+ऋतेऽपि त्वयि दुःषन्त शैलराजावतंसकाम्
+चतुरन्तामिमामुर्वीं पुत्रो मे पालयिष्यति
+वैशंपायन उवाच
+एतावदुक्त्वा वचनं प्रातिष्ठत शकुन्तला
+अथान्तरिक्षे दुःषन्तं वागुवाचाशरीरिणी
+ऋत्विक्पुरोहिताचार्यैर्मन्त्रिभिश्चावृतं तदा
+भस्त्रा माता पितुः पुत्रो येन जातः स एव सः
+भरस्व पुत्रं दुःषन्त मावमंस्थाः शकुन्तलाम्
+रेतोधाः पुत्र उन्नयति नरदेव यमक्षयात्
+त्वं चास्य धाता गर्भस्य सत्यमाह शकुन्तला
+जाया जनयते पुत्रमात्मनोऽङ्गं द्विधा कृतम्
+तस्माद्भरस्व दुःषन्त पुत्रं शाकुन्तलं नृप
+अभूतिरेषा कस्त्यज्याज्जीवञ्जीवन्तमात्मजम्
+शाकुन्तलं महात्मानं दौःषन्तिं भर पौरव
+भर्तव्योऽयं त्वया यस्मादस्माकं वचनादपि
+तस्माद्भवत्वयं नाम्ना भरतो नाम ते सुतः
+तच्छ्रुत्वा पौरवो राजा व्याहृतं वै दिवौकसाम्
+पुरोहितममात्यांश्च संप्रहृष्टोऽब्रवीदिदम्
+शृण्वन्त्वेतद्भवन्तोऽस्य देवदूतस्य भाषितम्
+अहमप्येवमेवैनं जानामि स्वयमात्मजम्
+यद्यहं वचनादेव गृह्णीयामिममात्मजम्
+भवेद्धि शङ्का लोकस्य नैवं शुद्धो भवेदयम्
+तं विशोध्य तदा राजा देवदूतेन भारत
+हृष्टः प्रमुदितश्चापि प्रतिजग्राह तं सुतम्
+मूर्ध्नि चैनमुपाघ्राय सस्नेहं परिषस्वजे
+सभाज्यमानो विप्रैश्च स्तूयमानश्च बन्दिभिः
+स मुदं परमां लेभे पुत्रसंस्पर्शजां नृपः
+तां चैव भार्यां धर्मज्ञः पूजयामास धर्मतः
+अब्रवीच्चैव तां राजा सान्त्वपूर्वमिदं वचः
+कृतो लोकपरोक्षोऽयं संबन्धो वै त्वया सह
+तस्मादेतन्मया देवि त्वच्छुद्ध्यर्थं विचारितम्
+मन्यते चैव लोकस्ते स्त्रीभावान्मयि संगतम्
+पुत्रश्चायं वृतो राज्ये मया तस्माद्विचारितम्
+यच्च कोपितयात्यर्थं त्वयोक्तोऽस्म्यप्रियं प्रिये
+प्रणयिन्या विशालाक्षि तत्क्षान्तं ते मया शुभे
+तामेवमुक्त्वा राजर्षिर्दुःषन्तो महिषीं प्रियाम्
+वासोभिरन्नपानैश्च पूजयामास भारत
+दुःषन्तश्च ततो राजा पुत्रं शाकुन्तलं तदा
+भरतं नामतः कृत्वा यौवराज्येऽभ्यषेचयत्
+तस्य तत्प्रथितं चक्रं प्रावर्तत महात्मनः
+भास्वरं दिव्यमजितं लोकसंनादनं महत्
+स विजित्य महीपालांश्चकार वशवर्तिनः
+चचार च सतां धर्मं प्राप चानुत्तमं यशः
+स राजा चक्रवर्त्यासीत्सार्वभौमः प्रतापवान्
+ईजे च बहुभिर्यज्ञैर्यथा शक्रो मरुत्पतिः
+याजयामास तं कण्वो दक्षवद्भूरिदक्षिणम्
+श्रीमान्गोविततं नाम वाजिमेधमवाप सः
+यस्मिन्सहस्रं पद्मानां कण्वाय भरतो ददौ
+भरताद्भारती कीर्तिर्येनेदं भारतं कुलम्
+अपरे ये च पूर्वे च भारता इति वि���्रुताः
+भरतस्यान्ववाये हि देवकल्पा महौजसः
+बभूवुर्ब्रह्मकल्पाश्च बहवो राजसत्तमाः
+येषामपरिमेयानि नामधेयानि सर्वशः
+तेषां तु ते यथामुख्यं कीर्तयिष्यामि भारत
+महाभागान्देवकल्पान्सत्यार्जवपरायणान्
+वैशंपायन उवाच
+प्रजापतेस्तु दक्षस्य मनोर्वैवस्वतस्य च
+भरतस्य कुरोः पूरोरजमीढस्य चान्वये
+यादवानामिमं वंशं पौरवाणां च सर्वशः
+तथैव भारतानां च पुण्यं स्वस्त्ययनं महत्
+धन्यं यशस्यमायुष्यं कीर्तयिष्यामि तेऽनघ
+तेजोभिरुदिताः सर्वे महर्षिसमतेजसः
+दश प्रचेतसः पुत्राः सन्तः पूर्वजनाः स्मृताः
+मेघजेनाग्निना ये ते पूर्वं दग्धा महौजसः
+तेभ्यः प्राचेतसो जज्ञे दक्षो दक्षादिमाः प्रजाः
+संभूताः पुरुषव्याघ्र स हि लोकपितामहः
+वीरिण्या सह संगम्य दक्षः प्राचेतसो मुनिः
+आत्मतुल्यानजनयत्सहस्रं संशितव्रतान्
+सहस्रसंख्यान्समितान्सुतान्दक्षस्य नारदः
+मोक्षमध्यापयामास सांख्यज्ञानमनुत्तमम्
+ततः पञ्चाशतं कन्याः पुत्रिका अभिसंदधे
+प्रजापतिः प्रजा दक्षः सिसृक्षुर्जनमेजय
+ददौ स दश धर्माय कश्यपाय त्रयोदश
+कालस्य नयने युक्ताः सप्तविंशतिमिन्दवे
+त्रयोदशानां पत्नीनां या तु दाक्षायणी वरा
+मारीचः कश्यपस्तस्यामादित्यान्समजीजनत्
+इन्द्रादीन्वीर्यसंपन्नान्विवस्वन्तमथापि च
+विवस्वतः सुतो जज्ञे यमो वैवस्वतः प्रभुः
+मार्तण्डश्च यमस्यापि पुत्रो राजन्नजायत
+मार्तण्डस्य मनुर्धीमानजायत सुतः प्रभुः
+मनोर्वंशो मानवानां ततोऽयं प्रथितोऽभवत्
+ब्रह्मक्षत्रादयस्तस्मान्मनोर्जातास्तु मानवाः
+तत्राभवत्तदा राजन्ब्रह्म क्षत्रेण संगतम्
+ब्राह्मणा मानवास्तेषां साङ्गं वेदमदीधरन्
+वेनं धृष्णुं नरिष्यन्तं नाभागेक्ष्वाकुमेव च
+करूषमथ शर्यातिं तथैवात्राष्टमीमिलाम्
+पृषध्रनवमानाहुः क्षत्रधर्मपरायणान्
+नाभागारिष्टदशमान्मनोः पुत्रान्महाबलान्
+पञ्चाशतं मनोः पुत्रास्तथैवान्येऽभवन्क्षितौ
+अन्योन्यभेदात्ते सर्वे विनेशुरिति नः श्रुतम्
+पुरूरवास्ततो विद्वानिलायां समपद्यत
+सा वै तस्याभवन्माता पिता चेति हि नः श्रुतम्
+त्रयोदश समुद्रस्य द्वीपानश्नन्पुरूरवाः
+अमानुषैर्वृतः सत्त्वैर्मानुषः सन्महायशाः
+विप्रैः स विग्रहं चक्रे वीर्योन्मत्तः पुरूरवाः
+जहार च स विप्राणां रत्नान्युत्क्रोशतामपि
+सनत्कुमा��स्तं राजन्ब्रह्मलोकादुपेत्य ह
+अनुदर्शयां ततश्चक्रे प्रत्यगृह्णान्न चाप्यसौ
+ततो महर्षिभिः क्रुद्धैः शप्तः सद्यो व्यनश्यत
+लोभान्वितो मदबलान्नष्टसंज्ञो नराधिपः
+स हि गन्धर्वलोकस्थ उर्वश्या सहितो विराट्
+आनिनाय क्रियार्थेऽग्नीन्यथावद्विहितांस्त्रिधा
+षट्पुत्रा जज्ञिरेऽथैलादायुर्धीमानमावसुः
+दृढायुश्च वनायुश्च श्रुतायुश्चोर्वशीसुताः
+नहुषं वृद्धशर्माणं रजिं रम्भमनेनसम्
+स्वर्भानवीसुतानेतानायोः पुत्रान्प्रचक्षते
+आयुषो नहुषः पुत्रो धीमान्सत्यपराक्रमः
+राज्यं शशास सुमहद्धर्मेण पृथिवीपतिः
+पितॄन्देवानृषीन्विप्रान्गन्धर्वोरगराक्षसान्
+नहुषः पालयामास ब्रह्मक्षत्रमथो विशः
+स हत्वा दस्युसंघातानृषीन्करमदापयत्
+पशुवच्चैव तान्पृष्ठे वाहयामास वीर्यवान्
+कारयामास चेन्द्रत्वमभिभूय दिवौकसः
+तेजसा तपसा चैव विक्रमेणौजसा तथा
+यतिं ययातिं संयातिमायातिं पाञ्चमुद्धवम्
+नहुषो जनयामास षट्पुत्रान्प्रियवाससि
+ययातिर्नाहुषः सम्राडासीत्सत्यपराक्रमः
+स पालयामास महीमीजे च विविधैः सवैः
+अतिशक्त्या पितॄनर्चन्देवांश्च प्रयतः सदा
+अन्वगृह्णात्प्रजाः सर्वा ययातिरपराजितः
+तस्य पुत्रा महेष्वासाः सर्वैः समुदिता गुणैः
+देवयान्यां महाराज शर्मिष्ठायां च जज्ञिरे
+देवयान्यामजायेतां यदुस्तुर्वसुरेव च
+द्रुह्युश्चानुश्च पूरुश्च शर्मिष्ठायां प्रजज्ञिरे
+स शाश्वतीः समा राजन्प्रजा धर्मेण पालयन्
+जरामार्छन्महाघोरां नाहुषो रूपनाशिनीम्
+जराभिभूतः पुत्रान्स राजा वचनमब्रवीत्
+यदुं पूरुं तुर्वसुं च द्रुह्युं चानुं च भारत
+यौवनेन चरन्कामान्युवा युवतिभिः सह
+विहर्तुमहमिच्छामि साह्यं कुरुत पुत्रकाः
+तं पुत्रो देवयानेयः पूर्वजो यदुरब्रवीत्
+किं कार्यं भवतः कार्यमस्माभिर्यौवनेन च
+ययातिरब्रवीत्तं वै जरा मे प्रतिगृह्यताम्
+यौवनेन त्वदीयेन चरेयं विषयानहम्
+यजतो दीर्घसत्रैर्मे शापाच्चोशनसो मुनेः
+कामार्थः परिहीणो मे तप्येऽहं तेन पुत्रकाः
+मामकेन शरीरेण राज्यमेकः प्रशास्तु वः
+अहं तन्वाभिनवया युवा कामानवाप्नुयाम्
+न ते तस्य प्रत्यगृह्णन्यदुप्रभृतयो जराम्
+तमब्रवीत्ततः पूरुः कनीयान्सत्यविक्रमः
+राजंश्चराभिनवया तन्वा यौवनगोचरः
+अहं जरां समास्थाय राज्ये स्थास्यामि तेऽऽज्ञया
+एवमु���्तः स राजर्षिस्तपोवीर्यसमाश्रयात्
+संचारयामास जरां तदा पुत्रे महात्मनि
+पौरवेणाथ वयसा राजा यौवनमास्थितः
+यायातेनापि वयसा राज्यं पूरुरकारयत्
+ततो वर्षसहस्रान्ते ययातिरपराजितः
+अतृप्त एव कामानां पूरुं पुत्रमुवाच ह
+त्वया दायादवानस्मि त्वं मे वंशकरः सुतः
+पौरवो वंश इति ते ख्यातिं लोके गमिष्यति
+ततः स नृपशार्दूलः पूरुं राज्येऽभिषिच्य च
+कालेन महता पश्चात्कालधर्ममुपेयिवान्
+जनमेजय उवाच
+ययातिः पूर्वकोऽस्माकं दशमो यः प्रजापतेः
+कथं स शुक्रतनयां लेभे परमदुर्लभाम्
+एतदिच्छाम्यहं श्रोतुं विस्तरेण द्विजोत्तम
+आनुपूर्व्या च मे शंस पूरोर्वंशकरान्पृथक्
+वैशंपायन उवाच
+ययातिरासीद्राजर्षिर्देवराजसमद्युतिः
+तं शुक्रवृषपर्वाणौ वव्राते वै यथा पुरा
+तत्तेऽहं संप्रवक्ष्यामि पृच्छतो जनमेजय
+देवयान्याश्च संयोगं ययातेर्नाहुषस्य च
+सुराणामसुराणां च समजायत वै मिथः
+ऐश्वर्यं प्रति संघर्षस्त्रैलोक्ये सचराचरे
+जिगीषया ततो देवा वव्रिरेऽऽङ्गिरसं मुनिम्
+पौरोहित्येन याज्यार्थे काव्यं तूशनसं परे
+ब्राह्मणौ तावुभौ नित्यमन्योन्यस्पर्धिनौ भृशम्
+तत्र देवा निजघ्नुर्यान्दानवान्युधि संगतान्
+तान्पुनर्जीवयामास काव्यो विद्याबलाश्रयात्
+ततस्ते पुनरुत्थाय योधयां चक्रिरे सुरान्
+असुरास्तु निजघ्नुर्यान्सुरान्समरमूर्धनि
+न तान्संजीवयामास बृहस्पतिरुदारधीः
+न हि वेद स तां विद्यां यां काव्यो वेद वीर्यवान्
+संजीवनीं ततो देवा विषादमगमन्परम्
+ते तु देवा भयोद्विग्नाः काव्यादुशनसस्तदा
+ऊचुः कचमुपागम्य ज्येष्ठं पुत्रं बृहस्पतेः
+भजमानान्भजस्वास्मान्कुरु नः साह्यमुत्तमम्
+यासौ विद्या निवसति ब्राह्मणेऽमिततेजसि
+शुक्रे तामाहर क्षिप्रं भागभाङ्नो भविष्यसि
+वृषपर्वसमीपे स शक्यो द्रष्टुं त्वया द्विजः
+रक्षते दानवांस्तत्र न स रक्षत्यदानवान्
+तमाराधयितुं शक्तो भवान्पूर्ववयाः कविम्
+देवयानीं च दयितां सुतां तस्य महात्मनः
+त्वमाराधयितुं शक्तो नान्यः कश्चन विद्यते
+शीलदाक्षिण्यमाधुर्यैराचारेण दमेन च
+देवयान्यां हि तुष्टायां विद्यां तां प्राप्स्यसि ध्रुवम्
+तथेत्युक्त्वा ततः प्रायाद्बृहस्पतिसुतः कचः
+तदाभिपूजितो देवैः समीपं वृषपर्वणः
+स गत्वा त्वरितो राजन्देवैः संप्रेषितः कचः
+असुरेन्द्रपुरे शुक्रं दृष्ट्वा वाक्यमुवाच ह
+ऋषेरङ्गिरसः पौत्रं पुत्रं साक्षाद्बृहस्पतेः
+नाम्ना कच इति ख्यातं शिष्यं गृह्णातु मां भवान्
+ब्रह्मचर्यं चरिष्यामि त्वय्यहं परमं गुरौ
+अनुमन्यस्व मां ब्रह्मन्सहस्रं परिवत्सरान्
+शुक्र उवाच
+कच सुस्वागतं तेऽस्तु प्रतिगृह्णामि ते वचः
+अर्चयिष्येऽहमर्च्यं त्वामर्चितोऽस्तु बृहस्पतिः
+वैशंपायन उवाच
+कचस्तु तं तथेत्युक्त्वा प्रतिजग्राह तद्व्रतम्
+आदिष्टं कविपुत्रेण शुक्रेणोशनसा स्वयम्
+व्रतस्य व्रतकालं स यथोक्तं प्रत्यगृह्णत
+आराधयन्नुपाध्यायं देवयानीं च भारत
+नित्यमाराधयिष्यंस्तां युवा यौवनगोऽऽमुखे
+गायन्नृत्यन्वादयंश्च देवयानीमतोषयत्
+संशीलयन्देवयानीं कन्यां संप्राप्तयौवनाम्
+पुष्पैः फलैः प्रेषणैश्च तोषयामास भारत
+देवयान्यपि तं विप्रं नियमव्रतचारिणम्
+अनुगायमाना ललना रहः पर्यचरत्तदा
+पञ्च वर्षशतान्येवं कचस्य चरतो व्रतम्
+तत्रातीयुरथो बुद्ध्वा दानवास्तं ततः कचम्
+गा रक्षन्तं वने दृष्ट्वा रहस्येकममर्षिताः
+जघ्नुर्बृहस्पतेर्द्वेषाद्विद्यारक्षार्थमेव च
+हत्वा शालावृकेभ्यश्च प्रायच्छंस्तिलशः कृतम्
+ततो गावो निवृत्तास्ता अगोपाः स्वं निवेशनम्
+ता दृष्ट्वा रहिता गास्तु कचेनाभ्यागता वनात्
+उवाच वचनं काले देवयान्यथ भारत
+अहुतं चाग्निहोत्रं ते सूर्यश्चास्तं गतः प्रभो
+अगोपाश्चागता गावः कचस्तात न दृश्यते
+व्यक्तं हतो मृतो वापि कचस्तात भविष्यति
+तं विना न च जीवेयं कचं सत्यं ब्रवीमि ते
+शुक्र उवाच
+अयमेहीति शब्देन मृतं संजीवयाम्यहम्
+वैशंपायन उवाच
+ततः संजीवनीं विद्यां प्रयुज्य कचमाह्वयत्
+आहूतः प्रादुरभवत्कचोऽरिष्टोऽथ विद्यया
+हतोऽहमिति चाचख्यौ पृष्टो ब्राह्मणकन्यया
+स पुनर्देवयान्योक्तः पुष्पाहारो यदृच्छया
+वनं ययौ ततो विप्रो ददृशुर्दानवाश्च तम्
+ततो द्वितीयं हत्वा तं दग्ध्वा कृत्वा च चूर्णशः
+प्रायच्छन्ब्राह्मणायैव सुरायामसुरास्तदा
+देवयान्यथ भूयोऽपि वाक्यं पितरमब्रवीत्
+पुष्पाहारः प्रेषणकृत्कचस्तात न दृश्यते
+शुक्र उवाच
+बृहस्पतेः सुतः पुत्रि कचः प्रेतगतिं गतः
+विद्यया जीवितोऽप्येवं हन्यते करवाणि किम्
+मैवं शुचो मा रुद देवयानि; न त्वादृशी मर्त्यमनुप्रशोचेत्
+सुराश्च विश्वे च जगच्च सर्व;मुपस्थितां वैकृतिमानमन्ति
+देवयान्युवाच
+यस्याङ्गिरा वृद्धतमः पितामहो; बृहस्पतिश्चापि पिता तपोधनः
+ऋषेः पुत्रं तमथो वापि पौत्रं; कथं न शोचेयमहं न रुद्याम्
+स ब्रह्मचारी च तपोधनश्च; सदोत्थितः कर्मसु चैव दक्षः
+कचस्य मार्गं प्रतिपत्स्ये न भोक्ष्ये; प्रियो हि मे तात कचोऽभिरूपः
+शुक्र उवाच
+असंशयं मामसुरा द्विषन्ति; ये मे शिष्यं नागसं सूदयन्ति
+अब्राह्मणं कर्तुमिच्छन्ति रौद्रा;स्ते मां यथा प्रस्तुतं दानवैर्हि
+अप्यस्य पापस्य भवेदिहान्तः; कं ब्रह्महत्या न दहेदपीन्द्रम्
+वैशंपायन उवाच
+संचोदितो देवयान्या महर्षिः पुनराह्वयत्
+संरम्भेणैव काव्यो हि बृहस्पतिसुतं कचम्
+गुरोर्भीतो विद्यया चोपहूतः; शनैर्वाचं जठरे व्याजहार
+तमब्रवीत्केन पथोपनीतो; ममोदरे तिष्ठसि ब्रूहि विप्र
+कच उवाच
+भवत्प्रसादान्न जहाति मां स्मृतिः; स्मरे च सर्वं यच्च यथा च वृत्तम्
+न त्वेवं स्यात्तपसो व्ययो मे; ततः क्लेशं घोरमिमं सहामि
+असुरैः सुरायां भवतोऽस्मि दत्तो; हत्वा दग्ध्वा चूर्णयित्वा च काव्य
+ब्राह्मीं मायामासुरी चैव माया; त्वयि स्थिते कथमेवातिवर्तेत्
+शुक्र उवाच
+किं ते प्रियं करवाण्यद्य वत्से; वधेन मे जीवितं स्यात्कचस्य
+नान्यत्र कुक्षेर्मम भेदनेन; दृश्येत्कचो मद्गतो देवयानि
+देवयान्युवाच
+द्वौ मां शोकावग्निकल्पौ दहेतां; कचस्य नाशस्तव चैवोपघातः
+कचस्य नाशे मम नास्ति शर्म; तवोपघाते जीवितुं नास्मि शक्ता
+शुक्र उवाच
+संसिद्धरूपोऽसि बृहस्पतेः सुत; यत्त्वां भक्तं भजते देवयानी
+विद्यामिमां प्राप्नुहि जीवनीं त्वं; न चेदिन्द्रः कचरूपी त्वमद्य
+न निवर्तेत्पुनर्जीवन्कश्चिदन्यो ममोदरात्
+ब्राह्मणं वर्जयित्वैकं तस्माद्विद्यामवाप्नुहि
+पुत्रो भूत्वा भावय भावितो मा;मस्माद्देहादुपनिष्क्रम्य तात
+समीक्षेथा धर्मवतीमवेक्षां; गुरोः सकाशात्प्राप्य विद्यां सविद्यः
+वैशंपायन उवाच
+गुरोः सकाशात्समवाप्य विद्यां; भित्त्वा कुक्षिं निर्विचक्राम विप्रः
+कचोऽभिरूपो दक्षिणं ब्राह्मणस्य; शुक्लात्यये पौर्णमास्यामिवेन्दुः
+दृष्ट्वा च तं पतितं ब्रह्मराशि;मुत्थापयामास मृतं कचोऽपि
+विद्यां सिद्धां तामवाप्याभिवाद्य; ततः कचस्तं गुरुमित्युवाच
+ऋतस्य दातारमनुत्तमस्य; निधिं निधीनां चतुरन्वयानाम्
+ये नाद्रियन्ते गुरुमर्चनीयं; पापाँल्लोकांस्ते व्रजन्त्यप्रतिष्ठान्
+वैशंपा���न उवाच
+सुरापानाद्वञ्चनां प्रापयित्वा; संज्ञानाशं चैव तथातिघोरम्
+दृष्ट्वा कचं चापि तथाभिरूपं; पीतं तदा सुरया मोहितेन
+समन्युरुत्थाय महानुभाव;स्तदोशना विप्रहितं चिकीर्षुः
+काव्यः स्वयं वाक्यमिदं जगाद; सुरापानं प्रति वै जातशङ्कः
+यो ब्राह्मणोऽद्य प्रभृतीह कश्चि;न्मोहात्सुरां पास्यति मन्दबुद्धिः
+अपेतधर्मो ब्रह्महा चैव स स्या;दस्मिँल्लोके गर्हितः स्यात्परे च
+मया चेमां विप्रधर्मोक्तिसीमां; मर्यादां वै स्थापितां सर्वलोके
+सन्तो विप्राः शुश्रुवांसो गुरूणां; देवा लोकाश्चोपशृण्वन्तु सर्वे
+इतीदमुक्त्वा स महानुभाव;स्तपोनिधीनां निधिरप्रमेयः
+तान्दानवान्दैवविमूढबुद्धी;निदं समाहूय वचोऽभ्युवाच
+आचक्षे वो दानवा बालिशाः स्थ; सिद्धः कचो वत्स्यति मत्सकाशे
+संजीवनीं प्राप्य विद्यां महार्थां; तुल्यप्रभावो ब्रह्मणा ब्रह्मभूतः
+गुरोरुष्य सकाशे तु दश वर्षशतानि सः
+अनुज्ञातः कचो गन्तुमियेष त्रिदशालयम्
+वैशंपायन उवाच
+समावृत्तव्रतं तं तु विसृष्टं गुरुणा तदा
+प्रस्थितं त्रिदशावासं देवयान्यब्रवीदिदम्
+ऋषेरङ्गिरसः पौत्र वृत्तेनाभिजनेन च
+भ्राजसे विद्यया चैव तपसा च दमेन च
+ऋषिर्यथाङ्गिरा मान्यः पितुर्मम महायशाः
+तथा मान्यश्च पूज्यश्च भूयो मम बृहस्पतिः
+एवं ज्ञात्वा विजानीहि यद्ब्रवीमि तपोधन
+व्रतस्थे नियमोपेते यथा वर्ताम्यहं त्वयि
+स समावृत्तविद्यो मां भक्तां भजितुमर्हसि
+गृहाण पाणिं विधिवन्मम मन्त्रपुरस्कृतम्
+कच उवाच
+पूज्यो मान्यश्च भगवान्यथा तव पिता मम
+तथा त्वमनवद्याङ्गि पूजनीयतरा मम
+आत्मप्राणैः प्रियतमा भार्गवस्य महात्मनः
+त्वं भद्रे धर्मतः पूज्या गुरुपुत्री सदा मम
+यथा मम गुरुर्नित्यं मान्यः शुक्रः पिता तव
+देवयानि तथैव त्वं नैवं मां वक्तुमर्हसि
+देवयान्युवाच
+गुरुपुत्रस्य पुत्रो वै न तु त्वमसि मे पितुः
+तस्मान्मान्यश्च पूज्यश्च ममापि त्वं द्विजोत्तम
+असुरैर्हन्यमाने च कच त्वयि पुनः पुनः
+तदा प्रभृति या प्रीतिस्तां त्वमेव स्मरस्व मे
+सौहार्दे चानुरागे च वेत्थ मे भक्तिमुत्तमाम्
+न मामर्हसि धर्मज्ञ त्यक्तुं भक्तामनागसम्
+कच उवाच
+अनियोज्ये नियोगे मां नियुनक्षि शुभव्रते
+प्रसीद सुभ्रु त्वं मह्यं गुरोर्गुरुतरी शुभे
+यत्रोषितं विशालाक्षि त्वया चन्द्रनिभानने
+तत्राहमुषितो भ��्रे कुक्षौ काव्यस्य भामिनि
+भगिनी धर्मतो मे त्वं मैवं वोचः शुभानने
+सुखमस्म्युषितो भद्रे न मन्युर्विद्यते मम
+आपृच्छे त्वां गमिष्यामि शिवमाशंस मे पथि
+अविरोधेन धर्मस्य स्मर्तव्योऽस्मि कथान्तरे
+अप्रमत्तोत्थिता नित्यमाराधय गुरुं मम
+देवयान्युवाच
+यदि मां धर्मकामार्थे प्रत्याख्यास्यसि चोदितः
+ततः कच न ते विद्या सिद्धिमेषा गमिष्यति
+कच उवाच
+गुरुपुत्रीति कृत्वाहं प्रत्याचक्षे न दोषतः
+गुरुणा चाभ्यनुज्ञातः काममेवं शपस्व माम्
+आर्षं धर्मं ब्रुवाणोऽहं देवयानि यथा त्वया
+शप्तो नार्होऽस्मि शापस्य कामतोऽद्य न धर्मतः
+तस्माद्भवत्या यः कामो न तथा स भविष्यति
+ऋषिपुत्रो न ते कश्चिज्जातु पाणिं ग्रहीष्यति
+फलिष्यति न ते विद्या यत्त्वं मामात्थ तत्तथा
+अध्यापयिष्यामि तु यं तस्य विद्या फलिष्यति
+वैशंपायन उवाच
+एवमुक्त्वा द्विजश्रेष्ठो देवयानीं कचस्तदा
+त्रिदशेशालयं शीघ्रं जगाम द्विजसत्तमः
+तमागतमभिप्रेक्ष्य देवा इन्द्रपुरोगमाः
+बृहस्पतिं सभाज्येदं कचमाहुर्मुदान्विताः
+यत्त्वमस्मद्धितं कर्म चकर्थ परमाद्भुतम्
+न ते यशः प्रणशिता भागभाङ्नो भविष्यसि
+वैशंपायन उवाच
+कृतविद्ये कचे प्राप्ते हृष्टरूपा दिवौकसः
+कचादधीत्य तां विद्यां कृतार्था भरतर्षभ
+सर्व एव समागम्य शतक्रतुमथाब्रुवन्
+कालस्ते विक्रमस्याद्य जहि शत्रून्पुरंदर
+एवमुक्तस्तु सहितैस्त्रिदशैर्मघवांस्तदा
+तथेत्युक्त्वोपचक्राम सोऽपश्यत वने स्त्रियः
+क्रीडन्तीनां तु कन्यानां वने चैत्ररथोपमे
+वायुभूतः स वस्त्राणि सर्वाण्येव व्यमिश्रयत्
+ततो जलात्समुत्तीर्य कन्यास्ताः सहितास्तदा
+वस्त्राणि जगृहुस्तानि यथासन्नान्यनेकशः
+तत्र वासो देवयान्याः शर्मिष्ठा जगृहे तदा
+व्यतिमिश्रमजानन्ती दुहिता वृषपर्वणः
+ततस्तयोर्मिथस्तत्र विरोधः समजायत
+देवयान्याश्च राजेन्द्र शर्मिष्ठायाश्च तत्कृते
+देवयान्युवाच
+कस्माद्गृह्णासि मे वस्त्रं शिष्या भूत्वा ममासुरि
+समुदाचारहीनाया न ते श्रेयो भविष्यति
+शर्मिष्ठोवाच
+आसीनं च शयानं च पिता ते पितरं मम
+स्तौति वन्दति चाभीक्ष्णं नीचैः स्थित्वा विनीतवत्
+याचतस्त्वं हि दुहिता स्तुवतः प्रतिगृह्णतः
+सुताहं स्तूयमानस्य ददतोऽप्रतिगृह्णतः
+अनायुधा सायुधाया रिक्ता क्षुभ्यसि भिक्षुकि
+लप्स्यसे प्रतिय��द्धारं न हि त्वां गणयाम्यहम्
+वैशंपायन उवाच
+समुच्छ्रयं देवयानीं गतां सक्तां च वाससि
+शर्मिष्ठा प्राक्षिपत्कूपे ततः स्वपुरमाव्रजत्
+हतेयमिति विज्ञाय शर्मिष्ठा पापनिश्चया
+अनवेक्ष्य ययौ वेश्म क्रोधवेगपरायणा
+अथ तं देशमभ्यागाद्ययातिर्नहुषात्मजः
+श्रान्तयुग्यः श्रान्तहयो मृगलिप्सुः पिपासितः
+स नाहुषः प्रेक्षमाण उदपानं गतोदकम्
+ददर्श कन्यां तां तत्र दीप्तामग्निशिखामिव
+तामपृच्छत्स दृष्ट्वैव कन्याममरवर्णिनीम्
+सान्त्वयित्वा नृपश्रेष्ठः साम्ना परमवल्गुना
+का त्वं ताम्रनखी श्यामा सुमृष्टमणिकुण्डला
+दीर्घं ध्यायसि चात्यर्थं कस्माच्छ्वसिषि चातुरा
+कथं च पतितास्यस्मिन्कूपे वीरुत्तृणावृते
+दुहिता चैव कस्य त्वं वद सर्वं सुमध्यमे
+देवयान्युवाच
+योऽसौ देवैर्हतान्दैत्यानुत्थापयति विद्यया
+तस्य शुक्रस्य कन्याहं स मां नूनं न बुध्यते
+एष मे दक्षिणो राजन्पाणिस्ताम्रनखाङ्गुलिः
+समुद्धर गृहीत्वा मां कुलीनस्त्वं हि मे मतः
+जानामि हि त्वां संशान्तं वीर्यवन्तं यशस्विनम्
+तस्मान्मां पतितामस्मात्कूपादुद्धर्तुमर्हसि
+वैशंपायन उवाच
+तामथ ब्राह्मणीं स्त्रीं च विज्ञाय नहुषात्मजः
+गृहीत्वा दक्षिणे पाणावुज्जहार ततोऽवटात्
+उद्धृत्य चैनां तरसा तस्मात्कूपान्नराधिपः
+आमन्त्रयित्वा सुश्रोणीं ययातिः स्वपुरं ययौ
+देवयान्युवाच
+त्वरितं घूर्णिके गच्छ सर्वमाचक्ष्व मे पितुः
+नेदानीं हि प्रवक्ष्यामि नगरं वृषपर्वणः
+वैशंपायन उवाच
+सा तु वै त्वरितं गत्वा घूर्णिकासुरमन्दिरम्
+दृष्ट्वा काव्यमुवाचेदं संभ्रमाविष्टचेतना
+आचक्षे ते महाप्राज्ञ देवयानी वने हता
+शर्मिष्ठया महाभाग दुहित्रा वृषपर्वणः
+श्रुत्वा दुहितरं काव्यस्तत्र शर्मिष्ठया हताम्
+त्वरया निर्ययौ दुःखान्मार्गमाणः सुतां वने
+दृष्ट्वा दुहितरं काव्यो देवयानीं ततो वने
+बाहुभ्यां संपरिष्वज्य दुःखितो वाक्यमब्रवीत्
+आत्मदोषैर्नियच्छन्ति सर्वे दुःखसुखे जनाः
+मन्ये दुश्चरितं तेऽस्ति यस्येयं निष्कृतिः कृता
+देवयान्युवाच
+निष्कृतिर्मेऽस्तु वा मास्तु शृणुष्वावहितो मम
+शर्मिष्ठया यदुक्तास्मि दुहित्रा वृषपर्वणः
+सत्यं किलैतत्सा प्राह दैत्यानामसि गायनः
+एवं हि मे कथयति शर्मिष्ठा वार्षपर्वणी
+वचनं तीक्ष्णपरुषं क्रोधरक्तेक्षणा भृशम्
+स्त���वतो दुहिता हि त्वं याचतः प्रतिगृह्णतः
+सुताहं स्तूयमानस्य ददतोऽप्रतिगृह्णतः
+इति मामाह शर्मिष्ठा दुहिता वृषपर्वणः
+क्रोधसंरक्तनयना दर्पपूर्णा पुनः पुनः
+यद्यहं स्तुवतस्तात दुहिता प्रतिगृह्णतः
+प्रसादयिष्ये शर्मिष्ठामित्युक्ता हि सखी मया
+शुक्र उवाच
+स्तुवतो दुहिता न त्वं भद्रे न प्रतिगृह्णतः
+अस्तोतुः स्तूयमानस्य दुहिता देवयान्यसि
+वृषपर्वैव तद्वेद शक्रो राजा च नाहुषः
+अचिन्त्यं ब्रह्म निर्द्वन्द्वमैश्वरं हि बलं मम
+शुक्र उवाच
+यः परेषां नरो नित्यमतिवादांस्तितिक्षति
+देवयानि विजानीहि तेन सर्वमिदं जितम्
+यः समुत्पतितं क्रोधं निगृह्णाति हयं यथा
+स यन्तेत्युच्यते सद्भिर्न यो रश्मिषु लम्बते
+यः समुत्पतितं क्रोधमक्रोधेन निरस्यति
+देवयानि विजानीहि तेन सर्वमिदं जितम्
+यः समुत्पतितं क्रोधं क्षमयेह निरस्यति
+यथोरगस्त्वचं जीर्णां स वै पुरुष उच्यते
+यः संधारयते मन्युं योऽतिवादांस्तितिक्षति
+यश्च तप्तो न तपति दृढं सोऽर्थस्य भाजनम्
+यो यजेदपरिश्रान्तो मासि मासि शतं समाः
+न क्रुध्येद्यश्च सर्वस्य तयोरक्रोधनोऽधिकः
+यत्कुमाराः कुमार्यश्च वैरं कुर्युरचेतसः
+न तत्प्राज्ञोऽनुकुर्वीत विदुस्ते न बलाबलम्
+देवयान्युवाच
+वेदाहं तात बालापि धर्माणां यदिहान्तरम्
+अक्रोधे चातिवादे च वेद चापि बलाबलम्
+शिष्यस्याशिष्यवृत्तेर्हि न क्षन्तव्यं बुभूषता
+तस्मात्संकीर्णवृत्तेषु वासो मम न रोचते
+पुमांसो ये हि निन्दन्ति वृत्तेनाभिजनेन च
+न तेषु निवसेत्प्राज्ञः श्रेयोर्थी पापबुद्धिषु
+ये त्वेनमभिजानन्ति वृत्तेनाभिजनेन च
+तेषु साधुषु वस्तव्यं स वासः श्रेष्ठ उच्यते
+वाग्दुरुक्तं महाघोरं दुहितुर्वृषपर्वणः
+न ह्यतो दुष्करतरं मन्ये लोकेष्वपि त्रिषु
+यः सपत्नश्रियं दीप्तां हीनश्रीः पर्युपासते
+वैशंपायन उवाच
+ततः काव्यो भृगुश्रेष्ठः समन्युरुपगम्य ह
+वृषपर्वाणमासीनमित्युवाचाविचारयन्
+नाधर्मश्चरितो राजन्सद्यः फलति गौरिव
+पुत्रेषु वा नप्तृषु वा न चेदात्मनि पश्यति
+फलत्येव ध्रुवं पापं गुरुभुक्तमिवोदरे
+यदघातयथा विप्रं कचमाङ्गिरसं तदा
+अपापशीलं धर्मज्ञं शुश्रूषुं मद्गृहे रतम्
+वधादनर्हतस्तस्य वधाच्च दुहितुर्मम
+वृषपर्वन्निबोधेदं त्यक्ष्यामि त्वां सबान्धवम्
+स्थातुं त्वद्विषये राजन्न शक्ष्या���ि त्वया सह
+अहो मामभिजानासि दैत्य मिथ्याप्रलापिनम्
+यथेममात्मनो दोषं न नियच्छस्युपेक्षसे
+वृषपर्वोवाच
+नाधर्मं न मृषावादं त्वयि जानामि भार्गव
+त्वयि धर्मश्च सत्यं च तत्प्रसीदतु नो भवान्
+यद्यस्मानपहाय त्वमितो गच्छसि भार्गव
+समुद्रं संप्रवेक्ष्यामो नान्यदस्ति परायणम्
+शुक्र उवाच
+समुद्रं प्रविशध्वं वा दिशो वा द्रवतासुराः
+दुहितुर्नाप्रियं सोढुं शक्तोऽहं दयिता हि मे
+प्रसाद्यतां देवयानी जीवितं ह्यत्र मे स्थितम्
+योगक्षेमकरस्तेऽहमिन्द्रस्येव बृहस्पतिः
+वृषपर्वोवाच
+यत्किंचिदसुरेन्द्राणां विद्यते वसु भार्गव
+भुवि हस्तिगवाश्वं वा तस्य त्वं मम चेश्वरः
+शुक्र उवाच
+यत्किंचिदस्ति द्रविणं दैत्येन्द्राणां महासुर
+तस्येश्वरोऽस्मि यदि ते देवयानी प्रसाद्यताम्
+देवयान्युवाच
+यदि त्वमीश्वरस्तात राज्ञो वित्तस्य भार्गव
+नाभिजानामि तत्तेऽहं राजा तु वदतु स्वयम्
+वृषपर्वोवाच
+यं काममभिकामासि देवयानि शुचिस्मिते
+तत्तेऽहं संप्रदास्यामि यदि चेदपि दुर्लभम्
+देवयान्युवाच
+दासीं कन्यासहस्रेण शर्मिष्ठामभिकामये
+अनु मां तत्र गच्छेत्सा यत्र दास्यति मे पिता
+वृषपर्वोवाच
+उत्तिष्ठ हे संग्रहीत्रि शर्मिष्ठां शीघ्रमानय
+यं च कामयते कामं देवयानी करोतु तम्
+वैशंपायन उवाच
+ततो धात्री तत्र गत्वा शर्मिष्ठां वाक्यमब्रवीत्
+उत्तिष्ठ भद्रे शर्मिष्ठे ज्ञातीनां सुखमावह
+त्यजति ब्राह्मणः शिष्यान्देवयान्या प्रचोदितः
+सा यं कामयते कामं स कार्योऽद्य त्वयानघे
+शर्मिष्ठोवाच
+सा यं कामयते कामं करवाण्यहमद्य तम्
+मा त्वेवापगमच्छुक्रो देवयानी च मत्कृते
+वैशंपायन उवाच
+ततः कन्यासहस्रेण वृता शिबिकया तदा
+पितुर्नियोगात्त्वरिता निश्चक्राम पुरोत्तमात्
+शर्मिष्ठोवाच
+अहं कन्यासहस्रेण दासी ते परिचारिका
+अनु त्वां तत्र यास्यामि यत्र दास्यति ते पिता
+देवयान्युवाच
+स्तुवतो दुहिता तेऽहं बन्दिनः प्रतिगृह्णतः
+स्तूयमानस्य दुहिता कथं दासी भविष्यसि
+शर्मिष्ठोवाच
+येन केनचिदार्तानां ज्ञातीनां सुखमावहेत्
+अतस्त्वामनुयास्यामि यत्र दास्यति ते पिता
+वैशंपायन उवाच
+प्रतिश्रुते दासभावे दुहित्रा वृषपर्वणः
+देवयानी नृपश्रेष्ठ पितरं वाक्यमब्रवीत्
+प्रविशामि पुरं तात तुष्टास्मि द्विजसत्तम
+अमोघं तव विज्ञानमस्ति विद्याबल�� च ते
+एवमुक्तो दुहित्रा स द्विजश्रेष्ठो महायशाः
+प्रविवेश पुरं हृष्टः पूजितः सर्वदानवैः
+वैशंपायन उवाच
+अथ दीर्घस्य कालस्य देवयानी नृपोत्तम
+वनं तदेव निर्याता क्रीडार्थं वरवर्णिनी
+तेन दासीसहस्रेण सार्धं शर्मिष्ठया तदा
+तमेव देशं संप्राप्ता यथाकामं चचार सा
+ताभिः सखीभिः सहिता सर्वाभिर्मुदिता भृशम्
+क्रीडन्त्योऽभिरताः सर्वाः पिबन्त्यो मधुमाधवीम्
+खादन्त्यो विविधान्भक्ष्यान्विदशन्त्यः फलानि च
+पुनश्च नाहुषो राजा मृगलिप्सुर्यदृच्छया
+तमेव देशं संप्राप्तो जलार्थी श्रमकर्शितः
+ददृशे देवयानीं च शर्मिष्ठां ताश्च योषितः
+पिबन्तीर्ललमानाश्च दिव्याभरणभूषिताः
+उपविष्टां च ददृशे देवयानीं शुचिस्मिताम्
+रूपेणाप्रतिमां तासां स्त्रीणां मध्ये वराङ्गनाम्
+शर्मिष्ठया सेव्यमानां पादसंवाहनादिभिः
+ययातिरुवाच
+द्वाभ्यां कन्यासहस्राभ्यां द्वे कन्ये परिवारिते
+गोत्रे च नामनी चैव द्वयोः पृच्छामि वामहम्
+देवयान्युवाच
+आख्यास्याम्यहमादत्स्व वचनं मे नराधिप
+शुक्रो नामासुरगुरुः सुतां जानीहि तस्य माम्
+इयं च मे सखी दासी यत्राहं तत्र गामिनी
+दुहिता दानवेन्द्रस्य शर्मिष्ठा वृषपर्वणः
+ययातिरुवाच
+कथं नु ते सखी दासी कन्येयं वरवर्णिनी
+असुरेन्द्रसुता सुभ्रु परं कौतूहलं हि मे
+देवयान्युवाच
+सर्व एव नरव्याघ्र विधानमनुवर्तते
+विधानविहितं मत्वा मा विचित्राः कथाः कृथाः
+राजवद्रूपवेषौ ते ब्राह्मीं वाचं बिभर्षि च
+किंनामा त्वं कुतश्चासि कस्य पुत्रश्च शंस मे
+ययातिरुवाच
+ब्रह्मचर्येण कृत्स्नो मे वेदः श्रुतिपथं गतः
+राजाहं राजपुत्रश्च ययातिरिति विश्रुतः
+देवयान्युवाच
+केनास्यर्थेन नृपते इमं देशमुपागतः
+जिघृक्षुर्वारिजं किंचिदथ वा मृगलिप्सया
+ययातिरुवाच
+मृगलिप्सुरहं भद्रे पानीयार्थमुपागतः
+बहु चाप्यनुयुक्तोऽस्मि तन्मानुज्ञातुमर्हसि
+देवयान्युवाच
+द्वाभ्यां कन्यासहस्राभ्यां दास्या शर्मिष्ठया सह
+त्वदधीनास्मि भद्रं ते सखा भर्ता च मे भव
+ययातिरुवाच
+विद्ध्यौशनसि भद्रं ते न त्वामर्होऽस्मि भामिनि
+अविवाह्या हि राजानो देवयानि पितुस्तव
+देवयान्युवाच
+संसृष्टं ब्रह्मणा क्षत्रं क्षत्रं च ब्रह्मसंहितम्
+ऋषिश्च ऋषिपुत्रश्च नाहुषाङ्ग वहस्व माम्
+ययातिरुवाच
+एकदेहोद्भवा वर्णाश्चत्वारोऽपि वराङ्गन���
+पृथग्धर्माः पृथक्शौचास्तेषां तु ब्राह्मणो वरः
+देवयान्युवाच
+पाणिधर्मो नाहुषायं न पुम्भिः सेवितः पुरा
+तं मे त्वमग्रहीरग्रे वृणोमि त्वामहं ततः
+कथं नु मे मनस्विन्याः पाणिमन्यः पुमान्स्पृशेत्
+गृहीतमृषिपुत्रेण स्वयं वाप्यृषिणा त्वया
+ययातिरुवाच
+क्रुद्धादाशीविषात्सर्पाज्ज्वलनात्सर्वतोमुखात्
+दुराधर्षतरो विप्रः पुरुषेण विजानता
+देवयान्युवाच
+कथमाशीविषात्सर्पाज्ज्वलनात्सर्वतोमुखात्
+दुराधर्षतरो विप्र इत्यात्थ पुरुषर्षभ
+ययातिरुवाच
+एकमाशीविषो हन्ति शस्त्रेणैकश्च वध्यते
+हन्ति विप्रः सराष्ट्राणि पुराण्यपि हि कोपितः
+दुराधर्षतरो विप्रस्तस्माद्भीरु मतो मम
+अतोऽदत्तां च पित्रा त्वां भद्रे न विवहाम्यहम्
+देवयान्युवाच
+दत्तां वहस्व पित्रा मां त्वं हि राजन्वृतो मया
+अयाचतो भयं नास्ति दत्तां च प्रतिगृह्णतः
+वैशंपायन उवाच
+त्वरितं देवयान्याथ प्रेषितं पितुरात्मनः
+श्रुत्वैव च स राजानं दर्शयामास भार्गवः
+दृष्ट्वैव चागतं शुक्रं ययातिः पृथिवीपतिः
+ववन्दे ब्राह्मणं काव्यं प्राञ्जलिः प्रणतः स्थितः
+देवयान्युवाच
+राजायं नाहुषस्तात दुर्गे मे पाणिमग्रहीत्
+नमस्ते देहि मामस्मै नान्यं लोके पतिं वृणे
+शुक्र उवाच
+वृतोऽनया पतिर्वीर सुतया त्वं ममेष्टया
+गृहाणेमां मया दत्तां महिषीं नहुषात्मज
+ययातिरुवाच
+अधर्मो न स्पृशेदेवं महान्मामिह भार्गव
+वर्णसंकरजो ब्रह्मन्निति त्वां प्रवृणोम्यहम्
+शुक्र उवाच
+अधर्मात्त्वां विमुञ्चामि वरयस्व यथेप्षितम्
+अस्मिन्विवाहे मा ग्लासीरहं पापं नुदामि ते
+वहस्व भार्यां धर्मेण देवयानीं सुमध्यमाम्
+अनया सह संप्रीतिमतुलां समवाप्स्यसि
+इयं चापि कुमारी ते शर्मिष्ठा वार्षपर्वणी
+संपूज्या सततं राजन्मा चैनां शयने ह्वयेः
+वैशंपायन उवाच
+एवमुक्तो ययातिस्तु शुक्रं कृत्वा प्रदक्षिणम्
+जगाम स्वपुरं हृष्टो अनुज्ञातो महात्मना
+वैशंपायन उवाच
+ययातिः स्वपुरं प्राप्य महेन्द्रपुरसंनिभम्
+प्रविश्यान्तःपुरं तत्र देवयानीं न्यवेशयत्
+देवयान्याश्चानुमते तां सुतां वृषपर्वणः
+अशोकवनिकाभ्याशे गृहं कृत्वा न्यवेशयत्
+वृतां दासीसहस्रेण शर्मिष्ठामासुरायणीम्
+वासोभिरन्नपानैश्च संविभज्य सुसत्कृताम्
+देवयान्या तु सहितः स नृपो नहुषात्मजः
+विजहार बहूनब्दान्देववन्मुदितो भृशम्
+ऋतुकाले तु संप्राप्ते देवयानी वराङ्गना
+लेभे गर्भं प्रथमतः कुमारं च व्यजायत
+गते वर्षसहस्रे तु शर्मिष्ठा वार्षपर्वणी
+ददर्श यौवनं प्राप्ता ऋतुं सा चान्वचिन्तयत्
+ऋतुकालश्च संप्राप्तो न च मेऽस्ति पतिर्वृतः
+किं प्राप्तं किं नु कर्तव्यं किं वा कृत्वा कृतं भवेत्
+देवयानी प्रजातासौ वृथाहं प्राप्तयौवना
+यथा तया वृतो भर्ता तथैवाहं वृणोमि तम्
+राज्ञा पुत्रफलं देयमिति मे निश्चिता मतिः
+अपीदानीं स धर्मात्मा इयान्मे दर्शनं रहः
+अथ निष्क्रम्य राजासौ तस्मिन्काले यदृच्छया
+अशोकवनिकाभ्याशे शर्मिष्ठां प्राप्य विष्ठितः
+तमेकं रहिते दृष्ट्वा शर्मिष्ठा चारुहासिनी
+प्रत्युद्गम्याञ्जलिं कृत्वा राजानं वाक्यमब्रवीत्
+सोमस्येन्द्रस्य विष्णोर्वा यमस्य वरुणस्य वा
+तव वा नाहुष कुले कः स्त्रियं स्प्रष्टुमर्हति
+रूपाभिजनशीलैर्हि त्वं राजन्वेत्थ मां सदा
+सा त्वां याचे प्रसाद्याहमृतुं देहि नराधिप
+ययातिरुवाच
+वेद्मि त्वां शीलसंपन्नां दैत्यकन्यामनिन्दिताम्
+रूपे च ते न पश्यामि सूच्यग्रमपि निन्दितम्
+अब्रवीदुशना काव्यो देवयानीं यदावहम्
+नेयमाह्वयितव्या ते शयने वार्षपर्वणी
+शर्मिष्ठोवाच
+न नर्मयुक्तं वचनं हिनस्ति; न स्त्रीषु राजन्न विवाहकाले
+प्राणात्यये सर्वधनापहारे; पञ्चानृतान्याहुरपातकानि
+पृष्टं तु साक्ष्ये प्रवदन्तमन्यथा; वदन्ति मिथ्योपहितं नरेन्द्र
+एकार्थतायां तु समाहितायां; मिथ्या वदन्तमनृतं हिनस्ति
+ययातिरुवाच
+राजा प्रमाणं भूतानां स नश्येत मृषा वदन्
+अर्थकृच्छ्रमपि प्राप्य न मिथ्या कर्तुमुत्सहे
+शर्मिष्ठोवाच
+समावेतौ मतौ राजन्पतिः सख्याश्च यः पतिः
+समं विवाहमित्याहुः सख्या मेऽसि पतिर्वृतः
+ययातिरुवाच
+दातव्यं याचमानेभ्य इति मे व्रतमाहितम्
+त्वं च याचसि मां कामं ब्रूहि किं करवाणि ते
+शर्मिष्ठोवाच
+अधर्मात्त्राहि मां राजन्धर्मं च प्रतिपादय
+त्वत्तोऽपत्यवती लोके चरेयं धर्ममुत्तमम्
+त्रय एवाधना राजन्भार्या दासस्तथा सुतः
+यत्ते समधिगच्छन्ति यस्य ते तस्य तद्धनम्
+देवयान्या भुजिष्यास्मि वश्या च तव भार्गवी
+सा चाहं च त्वया राजन्भरणीये भजस्व माम्
+वैशंपायन उवाच
+एवमुक्तस्तु राजा स तथ्यमित्येव जज्ञिवान्
+पूजयामास शर्मिष्ठां धर्मं च प्रत्यपादयत्
+समागम्य च शर्मिष्ठां यथाकाममवाप्य च
+अन्योन्यमभिसंपूज्य जग्मतुस्तौ यथागतम्
+तस्मिन्समागमे सुभ्रूः शर्मिष्ठा चारुहासिनी
+लेभे गर्भं प्रथमतस्तस्मान्नृपतिसत्तमात्
+प्रजज्ञे च ततः काले राजन्राजीवलोचना
+कुमारं देवगर्भाभं राजीवनिभलोचनम्
+वैशंपायन उवाच
+श्रुत्वा कुमारं जातं तु देवयानी शुचिस्मिता
+चिन्तयामास दुःखार्ता शर्मिष्ठां प्रति भारत
+अभिगम्य च शर्मिष्ठां देवयान्यब्रवीदिदम्
+किमिदं वृजिनं सुभ्रु कृतं ते कामलुब्धया
+शर्मिष्ठोवाच
+ऋषिरभ्यागतः कश्चिद्धर्मात्मा वेदपारगः
+स मया वरदः कामं याचितो धर्मसंहितम्
+नाहमन्यायतः काममाचरामि शुचिस्मिते
+तस्मादृषेर्ममापत्यमिति सत्यं ब्रवीमि ते
+देवयान्युवाच
+शोभनं भीरु सत्यं चेदथ स ज्ञायते द्विजः
+गोत्रनामाभिजनतो वेत्तुमिच्छामि तं द्विजम्
+शर्मिष्ठोवाच
+ओजसा तेजसा चैव दीप्यमानं रविं यथा
+तं दृष्ट्वा मम संप्रष्टुं शक्तिर्नासीच्छुचिस्मिते
+देवयान्युवाच
+यद्येतदेवं शर्मिष्ठे न मन्युर्विद्यते मम
+अपत्यं यदि ते लब्धं ज्येष्ठाच्छ्रेष्ठाच्च वै द्विजात्
+वैशंपायन उवाच
+अन्योन्यमेवमुक्त्वा च संप्रहस्य च ते मिथः
+जगाम भार्गवी वेश्म तथ्यमित्येव जज्ञुषी
+ययातिर्देवयान्यां तु पुत्रावजनयन्नृपः
+यदुं च तुर्वसुं चैव शक्रविष्णू इवापरौ
+तस्मादेव तु राजर्षेः शर्मिष्ठा वार्षपर्वणी
+द्रुह्युं चानुं च पूरुं च त्रीन्कुमारानजीजनत्
+ततः काले तु कस्मिंश्चिद्देवयानी शुचिस्मिता
+ययातिसहिता राजन्निर्जगाम महावनम्
+ददर्श च तदा तत्र कुमारान्देवरूपिणः
+क्रीडमानान्सुविश्रब्धान्विस्मिता चेदमब्रवीत्
+कस्यैते दारका राजन्देवपुत्रोपमाः शुभाः
+वर्चसा रूपतश्चैव सदृशा मे मतास्तव
+एवं पृष्ट्वा तु राजानं कुमारान्पर्यपृच्छत
+किंनामधेयगोत्रो वः पुत्रका ब्राह्मणः पिता
+विब्रूत मे यथातथ्यं श्रोतुमिच्छामि तं ह्यहम्
+तेऽदर्शयन्प्रदेशिन्या तमेव नृपसत्तमम्
+शर्मिष्ठां मातरं चैव तस्याचख्युश्च दारकाः
+इत्युक्त्वा सहितास्ते तु राजानमुपचक्रमुः
+नाभ्यनन्दत तान्राजा देवयान्यास्तदान्तिके
+रुदन्तस्तेऽथ शर्मिष्ठामभ्ययुर्बालकास्ततः
+दृष्ट्वा तु तेषां बालानां प्रणयं पार्थिवं प्रति
+बुद्ध्वा च तत्त्वतो देवी शर्मिष्ठामिदमब्रवीत्
+मदधीना सती कस्मादकार्षीर्विप्रियं मम
+तमेवासुरधर्मं त्वमास्थिता न बिभेषि किम्
+शर्मिष्ठोवाच
+यदुक्तमृषिरित्येव तत्सत्यं चारुहासिनि
+न्यायतो धर्मतश्चैव चरन्ती न बिभेमि ते
+यदा त्वया वृतो राजा वृत एव तदा मया
+सखीभर्ता हि धर्मेण भर्ता भवति शोभने
+पूज्यासि मम मान्या च ज्येष्ठा श्रेष्ठा च ब्राह्मणी
+त्वत्तोऽपि मे पूज्यतमो राजर्षिः किं न वेत्थ तत्
+वैशंपायन उवाच
+श्रुत्वा तस्यास्ततो वाक्यं देवयान्यब्रवीदिदम्
+राजन्नाद्येह वत्स्यामि विप्रियं मे कृतं त्वया
+सहसोत्पतितां श्यामां दृष्ट्वा तां साश्रुलोचनाम्
+त्वरितं सकाशं काव्यस्य प्रस्थितां व्यथितस्तदा
+अनुवव्राज संभ्रान्तः पृष्ठतः सान्त्वयन्नृपः
+न्यवर्तत न चैव स्म क्रोधसंरक्तलोचना
+अविब्रुवन्ती किंचित्तु राजानं चारुलोचना
+अचिरादिव संप्राप्ता काव्यस्योशनसोऽन्तिकम्
+सा तु दृष्ट्वैव पितरमभिवाद्याग्रतः स्थिता
+अनन्तरं ययातिस्तु पूजयामास भार्गवम्
+देवयान्युवाच
+अधर्मेण जितो धर्मः प्रवृत्तमधरोत्तरम्
+शर्मिष्ठयातिवृत्तास्मि दुहित्रा वृषपर्वणः
+त्रयोऽस्यां जनिताः पुत्रा राज्ञानेन ययातिना
+दुर्भगाया मम द्वौ तु पुत्रौ तात ब्रवीमि ते
+धर्मज्ञ इति विख्यात एष राजा भृगूद्वह
+अतिक्रान्तश्च मर्यादां काव्यैतत्कथयामि ते
+शुक्र उवाच
+धर्मज्ञः सन्महाराज योऽधर्ममकृथाः प्रियम्
+तस्माज्जरा त्वामचिराद्धर्षयिष्यति दुर्जया
+ययातिरुवाच
+ऋतुं वै याचमानाया भगवन्नान्यचेतसा
+दुहितुर्दानवेन्द्रस्य धर्म्यमेतत्कृतं मया
+ऋतुं वै याचमानाया न ददाति पुमान्वृतः
+भ्रूणहेत्युच्यते ब्रह्मन्स इह ब्रह्मवादिभिः
+अभिकामां स्त्रियं यस्तु गम्यां रहसि याचितः
+नोपैति स च धर्मेषु भ्रूणहेत्युच्यते बुधैः
+इत्येतानि समीक्ष्याहं कारणानि भृगूद्वह
+अधर्मभयसंविग्नः शर्मिष्ठामुपजग्मिवान्
+शुक्र उवाच
+नन्वहं प्रत्यवेक्ष्यस्ते मदधीनोऽसि पार्थिव
+मिथ्याचारस्य धर्मेषु चौर्यं भवति नाहुष
+वैशंपायन उवाच
+क्रुद्धेनोशनसा शप्तो ययातिर्नाहुषस्तदा
+पूर्वं वयः परित्यज्य जरां सद्योऽन्वपद्यत
+ययातिरुवाच
+अतृप्तो यौवनस्याहं देवयान्यां भृगूद्वह
+प्रसादं कुरु मे ब्रह्मञ्जरेयं मा विशेत माम्
+शुक्र उवाच
+नाहं मृषा ब्रवीम्येतज्जरां प्राप्तोऽसि भूमिप
+जरां त्वेतां त्वमन्यस्मै संक्रामय यदीच्छसि
+ययातिरुवाच
+राज्यभाक्स भवेद्ब्रह्म���्पुण्यभाक्कीर्तिभाक्तथा
+यो मे दद्याद्वयः पुत्रस्तद्भवाननुमन्यताम्
+शुक्र उवाच
+संक्रामयिष्यसि जरां यथेष्टं नहुषात्मज
+मामनुध्याय भावेन न च पापमवाप्स्यसि
+वयो दास्यति ते पुत्रो यः स राजा भविष्यति
+आयुष्मान्कीर्तिमांश्चैव बह्वपत्यस्तथैव च
+वैशंपायन उवाच
+जरां प्राप्य ययातिस्तु स्वपुरं प्राप्य चैव ह
+पुत्रं ज्येष्ठं वरिष्ठं च यदुमित्यब्रवीद्वचः
+जरा वली च मां तात पलितानि च पर्यगुः
+काव्यस्योशनसः शापान्न च तृप्तोऽस्मि यौवने
+त्वं यदो प्रतिपद्यस्व पाप्मानं जरया सह
+यौवनेन त्वदीयेन चरेयं विषयानहम्
+पूर्णे वर्षसहस्रे तु पुनस्ते यौवनं त्वहम्
+दत्त्वा स्वं प्रतिपत्स्यामि पाप्मानं जरया सह
+यदुरुवाच
+सितश्मश्रुशिरा दीनो जरया शिथिलीकृतः
+वलीसंततगात्रश्च दुर्दर्शो दुर्बलः कृशः
+अशक्तः कार्यकरणे परिभूतः स यौवनैः
+सहोपजीविभिश्चैव तां जरां नाभिकामये
+ययातिरुवाच
+यत्त्वं मे हृदयाज्जातो वयः स्वं न प्रयच्छसि
+तस्मादराज्यभाक्तात प्रजा ते वै भविष्यति
+तुर्वसो प्रतिपद्यस्व पाप्मानं जरया सह
+यौवनेन चरेयं वै विषयांस्तव पुत्रक
+पूर्णे वर्षसहस्रे तु पुनर्दास्यामि यौवनम्
+स्वं चैव प्रतिपत्स्यामि पाप्मानं जरया सह
+तुर्वसुरुवाच
+न कामये जरां तात कामभोगप्रणाशिनीम्
+बलरूपान्तकरणीं बुद्धिप्राणविनाशिनीम्
+ययातिरुवाच
+यत्त्वं मे हृदयाज्जातो वयः स्वं न प्रयच्छसि
+तस्मात्प्रजा समुच्छेदं तुर्वसो तव यास्यति
+संकीर्णाचारधर्मेषु प्रतिलोमचरेषु च
+पिशिताशिषु चान्त्येषु मूढ राजा भविष्यसि
+गुरुदारप्रसक्तेषु तिर्यग्योनिगतेषु च
+पशुधर्मिषु पापेषु म्लेच्छेषु प्रभविष्यसि
+वैशंपायन उवाच
+एवं स तुर्वसुं शप्त्वा ययातिः सुतमात्मनः
+शर्मिष्ठायाः सुतं द्रुह्युमिदं वचनमब्रवीत्
+द्रुह्यो त्वं प्रतिपद्यस्व वर्णरूपविनाशिनीम्
+जरां वर्षसहस्रं मे यौवनं स्वं ददस्व च
+पूर्णे वर्षसहस्रे तु प्रतिदास्यामि यौवनम्
+स्वं चादास्यामि भूयोऽहं पाप्मानं जरया सह
+द्रुह्युरुवाच
+न गजं न रथं नाश्वं जीर्णो भुङ्क्ते न च स्त्रियम्
+वाग्भङ्गश्चास्य भवति तज्जरां नाभिकामये
+ययातिरुवाच
+यत्त्वं मे हृदयाज्जातो वयः स्वं न प्रयच्छसि
+तस्माद्द्रुह्यो प्रियः कामो न ते संपत्स्यते क्वचित्
+उडुपप्लवसंतारो यत्र नित्यं भविष्यति
+अराजा भ��जशब्दं त्वं तत्रावाप्स्यसि सान्वयः
+अनो त्वं प्रतिपद्यस्व पाप्मानं जरया सह
+एकं वर्षसहस्रं तु चरेयं यौवनेन ते
+अनुरुवाच
+जीर्णः शिशुवदादत्तेऽकालेऽन्नमशुचिर्यथा
+न जुहोति च कालेऽग्निं तां जरां नाभिकामये
+ययातिरुवाच
+यत्त्वं मे हृदयाज्जातो वयः स्वं न प्रयच्छसि
+जरादोषस्त्वयोक्तोऽयं तस्मात्त्वं प्रतिपत्स्यसे
+प्रजाश्च यौवनप्राप्ता विनशिष्यन्त्यनो तव
+अग्निप्रस्कन्दनपरस्त्वं चाप्येवं भविष्यसि
+पूरो त्वं मे प्रियः पुत्रस्त्वं वरीयान्भविष्यसि
+जरा वली च मे तात पलितानि च पर्यगुः
+काव्यस्योशनसः शापान्न च तृप्तोऽस्मि यौवने
+पूरो त्वं प्रतिपद्यस्व पाप्मानं जरया सह
+कंचित्कालं चरेयं वै विषयान्वयसा तव
+पूर्णे वर्षसहस्रे तु प्रतिदास्यामि यौवनम्
+स्वं चैव प्रतिपत्स्यामि पाप्मानं जरया सह
+वैशंपायन उवाच
+एवमुक्तः प्रत्युवाच पूरुः पितरमञ्जसा
+यथात्थ मां महाराज तत्करिष्यामि ते वचः
+प्रतिपत्स्यामि ते राजन्पाप्मानं जरया सह
+गृहाण यौवनं मत्तश्चर कामान्यथेप्सितान्
+जरयाहं प्रतिच्छन्नो वयोरूपधरस्तव
+यौवनं भवते दत्त्वा चरिष्यामि यथात्थ माम्
+ययातिरुवाच
+पूरो प्रीतोऽस्मि ते वत्स प्रीतश्चेदं ददामि ते
+सर्वकामसमृद्धा ते प्रजा राज्ये भविष्यति
+वैशंपायन उवाच
+पौरवेणाथ वयसा ययातिर्नहुषात्मजः
+प्रीतियुक्तो नृपश्रेष्ठश्चचार विषयान्प्रियान्
+यथाकामं यथोत्साहं यथाकालं यथासुखम्
+धर्माविरुद्धान्राजेन्द्रो यथार्हति स एव हि
+देवानतर्पयद्यज्ञैः श्राद्धैस्तद्वत्पितॄनपि
+दीनाननुग्रहैरिष्टैः कामैश्च द्विजसत्तमान्
+अतिथीनन्नपानैश्च विशश्च परिपालनैः
+आनृशंस्येन शूद्रांश्च दस्यून्संनिग्रहेण च
+धर्मेण च प्रजाः सर्वा यथावदनुरञ्जयन्
+ययातिः पालयामास साक्षादिन्द्र इवापरः
+स राजा सिंहविक्रान्तो युवा विषयगोचरः
+अविरोधेन धर्मस्य चचार सुखमुत्तमम्
+स संप्राप्य शुभान्कामांस्तृप्तः खिन्नश्च पार्थिवः
+कालं वर्षसहस्रान्तं सस्मार मनुजाधिपः
+परिसंख्याय कालज्ञः कलाः काष्ठाश्च वीर्यवान्
+पूर्णं मत्वा ततः कालं पूरुं पुत्रमुवाच ह
+यथाकामं यथोत्साहं यथाकालमरिंदम
+सेविता विषयाः पुत्र यौवनेन मया तव
+पूरो प्रीतोऽस्मि भद्रं ते गृहाणेदं स्वयौवनम्
+राज्यं चैव गृहाणेदं त्वं हि मे प्रियकृत्सुतः
+प्रतिपेदे जर��ं राजा ययातिर्नाहुषस्तदा
+यौवनं प्रतिपेदे च पूरुः स्वं पुनरात्मनः
+अभिषेक्तुकामं नृपतिं पूरुं पुत्रं कनीयसम्
+ब्राह्मणप्रमुखा वर्णा इदं वचनमब्रुवन्
+कथं शुक्रस्य नप्तारं देवयान्याः सुतं प्रभो
+ज्येष्ठं यदुमतिक्रम्य राज्यं पूरोः प्रदास्यसि
+यदुर्ज्येष्ठस्तव सुतो जातस्तमनु तुर्वसुः
+शर्मिष्ठायाः सुतो द्रुह्युस्ततोऽनुः पूरुरेव च
+कथं ज्येष्ठानतिक्रम्य कनीयान्राज्यमर्हति
+एतत्संबोधयामस्त्वां धर्मं त्वमनुपालय
+ययातिरुवाच
+ब्राह्मणप्रमुखा वर्णाः सर्वे शृण्वन्तु मे वचः
+ज्येष्ठं प्रति यथा राज्यं न देयं मे कथंचन
+मम ज्येष्ठेन यदुना नियोगो नानुपालितः
+प्रतिकूलः पितुर्यश्च न स पुत्रः सतां मतः
+मातापित्रोर्वचनकृद्धितः पथ्यश्च यः सुतः
+स पुत्रः पुत्रवद्यश्च वर्तते पितृमातृषु
+यदुनाहमवज्ञातस्तथा तुर्वसुनापि च
+द्रुह्युना चानुना चैव मय्यवज्ञा कृता भृशम्
+पूरुणा मे कृतं वाक्यं मानितश्च विशेषतः
+कनीयान्मम दायादो जरा येन धृता मम
+मम कामः स च कृतः पूरुणा पुत्ररूपिणा
+शुक्रेण च वरो दत्तः काव्येनोशनसा स्वयम्
+पुत्रो यस्त्वानुवर्तेत स राजा पृथिवीपतिः
+भवतोऽनुनयाम्येवं पूरू राज्येऽभिषिच्यताम्
+प्रकृतय ऊचुः
+यः पुत्रो गुणसंपन्नो मातापित्रोर्हितः सदा
+सर्वमर्हति कल्याणं कनीयानपि स प्रभो
+अर्हः पूरुरिदं राज्यं यः सुतः प्रियकृत्तव
+वरदानेन शुक्रस्य न शक्यं वक्तुमुत्तरम्
+वैशंपायन उवाच
+पौरजानपदैस्तुष्टैरित्युक्तो नाहुषस्तदा
+अभ्यषिञ्चत्ततः पूरुं राज्ये स्वे सुतमात्मजम्
+दत्त्वा च पूरवे राज्यं वनवासाय दीक्षितः
+पुरात्स निर्ययौ राजा ब्राह्मणैस्तापसैः सह
+यदोस्तु यादवा जातास्तुर्वसोर्यवनाः सुताः
+द्रुह्योरपि सुता भोजा अनोस्तु म्लेच्छजातयः
+पूरोस्तु पौरवो वंशो यत्र जातोऽसि पार्थिव
+इदं वर्षसहस्राय राज्यं कारयितुं वशी
+वैशंपायन उवाच
+एवं स नाहुषो राजा ययातिः पुत्रमीप्सितम्
+राज्येऽभिषिच्य मुदितो वानप्रस्थोऽभवन्मुनिः
+उषित्वा च वने वासं ब्राह्मणैः सह संश्रितः
+फलमूलाशनो दान्तो यथा स्वर्गमितो गतः
+स गतः सुरवासं तं निवसन्मुदितः सुखम्
+कालस्य नातिमहतः पुनः शक्रेण पातितः
+निपतन्प्रच्युतः स्वर्गादप्राप्तो मेदिनीतलम्
+स्थित आसीदन्तरिक्षे स तदेति श्रुतं मया
+तत एव पुनश्चापि गतः स्वर्गमिति श्रुतिः
+राज्ञा वसुमता सार्धमष्टकेन च वीर्यवान्
+प्रतर्दनेन शिबिना समेत्य किल संसदि
+जनमेजय उवाच
+कर्मणा केन स दिवं पुनः प्राप्तो महीपतिः
+सर्वमेतदशेषेण श्रोतुमिच्छामि तत्त्वतः
+कथ्यमानं त्वया विप्र विप्रर्षिगणसंनिधौ
+देवराजसमो ह्यासीद्ययातिः पृथिवीपतिः
+वर्धनः कुरुवंशस्य विभावसुसमद्युतिः
+तस्य विस्तीर्णयशसः सत्यकीर्तेर्महात्मनः
+चरितं श्रोतुमिच्छामि दिवि चेह च सर्वशः
+वैशंपायन उवाच
+हन्त ते कथयिष्यामि ययातेरुत्तरां कथाम्
+दिवि चेह च पुण्यार्थां सर्वपापप्रणाशिनीम्
+ययातिर्नाहुषो राजा पूरुं पुत्रं कनीयसम्
+राज्येऽभिषिच्य मुदितः प्रवव्राज वनं तदा
+अन्तेषु स विनिक्षिप्य पुत्रान्यदुपुरोगमान्
+फलमूलाशनो राजा वने संन्यवसच्चिरम्
+संशितात्मा जितक्रोधस्तर्पयन्पितृदेवताः
+अग्नींश्च विधिवज्जुह्वन्वानप्रस्थविधानतः
+अतिथीन्पूजयामास वन्येन हविषा विभुः
+शिलोञ्छवृत्तिमास्थाय शेषान्नकृतभोजनः
+पूर्णं वर्षसहस्रं स एवंवृत्तिरभून्नृपः
+अब्भक्षः शरदस्त्रिंशदासीन्नियतवाङ्मनाः
+ततश्च वायुभक्षोऽभूत्संवत्सरमतन्द्रितः
+पञ्चाग्निमध्ये च तपस्तेपे संवत्सरं नृपः
+एकपादस्थितश्चासीत्षण्मासाननिलाशनः
+पुण्यकीर्तिस्ततः स्वर्गं जगामावृत्य रोदसी
+वैशंपायन उवाच
+स्वर्गतः स तु राजेन्द्रो निवसन्देवसद्मनि
+पूजितस्त्रिदशैः साध्यैर्मरुद्भिर्वसुभिस्तथा
+देवलोकाद्ब्रह्मलोकं संचरन्पुण्यकृद्वशी
+अवसत्पृथिवीपालो दीर्घकालमिति श्रुतिः
+स कदाचिन्नृपश्रेष्ठो ययातिः शक्रमागमत्
+कथान्ते तत्र शक्रेण पृष्टः स पृथिवीपतिः
+शक्र उवाच
+यदा स पूरुस्तव रूपेण राज;ञ्जरां गृहीत्वा प्रचचार भूमौ
+तदा राज्यं संप्रदायैव तस्मै; त्वया किमुक्तः कथयेह सत्यम्
+ययातिरुवाच
+गङ्गायमुनयोर्मध्ये कृत्स्नोऽयं विषयस्तव
+मध्ये पृथिव्यास्त्वं राजा भ्रातरोऽन्त्याधिपास्तव
+अक्रोधनः क्रोधनेभ्यो विशिष्ट;स्तथा तितिक्षुरतितिक्षोर्विशिष्टः
+अमानुषेभ्यो मानुषाश्च प्रधाना; विद्वांस्तथैवाविदुषः प्रधानः
+आक्रुश्यमानो नाक्रोशेन्मन्युरेव तितिक्षतः
+आक्रोष्टारं निर्दहति सुकृतं चास्य विन्दति
+नारुंतुदः स्यान्न नृशंसवादी; न हीनतः परमभ्याददीत
+ययास्य वाचा पर उद्विजेत; न तां वदेद्रुशतीं पापलोक्याम्
+अरुंतुदं पुर���षं रूक्षवाचं; वाक्कण्टकैर्वितुदन्तं मनुष्यान्
+विद्यादलक्ष्मीकतमं जनानां; मुखे निबद्धां निरृतिं वहन्तम्
+सद्भिः पुरस्तादभिपूजितः स्या;त्सद्भिस्तथा पृष्ठतो रक्षितः स्यात्
+सदासतामतिवादांस्तितिक्षे;त्सतां वृत्तं चाददीतार्यवृत्तः
+वाक्सायका वदनान्निष्पतन्ति; यैराहतः शोचति रात्र्यहानि
+परस्य वा मर्मसु ये पतन्ति; तान्पण्डितो नावसृजेत्परेषु
+न हीदृशं संवननं त्रिषु लोकेषु विद्यते
+यथा मैत्री च भूतेषु दानं च मधुरा च वाक्
+तस्मात्सान्त्वं सदा वाच्यं न वाच्यं परुषं क्वचित्
+पूज्यान्संपूजयेद्दद्यान्न च याचेत्कदाचन
+इन्द्र उवाच
+सर्वाणि कर्माणि समाप्य राज;न्गृहान्परित्यज्य वनं गतोऽसि
+तत्त्वां पृच्छामि नहुषस्य पुत्र; केनासि तुल्यस्तपसा ययाते
+ययातिरुवाच
+नाहं देवमनुष्येषु न गन्धर्वमहर्षिषु
+आत्मनस्तपसा तुल्यं कंचित्पश्यामि वासव
+इन्द्र उवाच
+यदावमंस्थाः सदृशः श्रेयसश्च; पापीयसश्चाविदितप्रभावः
+तस्माल्लोका अन्तवन्तस्तवेमे; क्षीणे पुण्ये पतितास्यद्य राजन्
+ययातिरुवाच
+सुरर्षिगन्धर्वनरावमाना;त्क्षयं गता मे यदि शक्र लोकाः
+इच्छेयं वै सुरलोकाद्विहीनः; सतां मध्ये पतितुं देवराज
+इन्द्र उवाच
+सतां सकाशे पतितासि राजं;श्च्युतः प्रतिष्ठां यत्र लब्धासि भूयः
+एवं विदित्वा तु पुनर्ययाते; न तेऽवमान्याः सदृशः श्रेयसश्च
+वैशंपायन उवाच
+ततः प्रहायामरराजजुष्टा;न्पुण्याँल्लोकान्पतमानं ययातिम्
+संप्रेक्ष्य राजर्षिवरोऽष्टकस्त;मुवाच सद्धर्मविधानगोप्ता
+कस्त्वं युवा वासवतुल्यरूपः; स्वतेजसा दीप्यमानो यथाग्निः
+पतस्युदीर्णाम्बुधरान्धकारा;त्खात्खेचराणां प्रवरो यथार्कः
+दृष्ट्वा च त्वां सूर्यपथात्पतन्तं; वैश्वानरार्कद्युतिमप्रमेयम्
+किं नु स्विदेतत्पततीति सर्वे; वितर्कयन्तः परिमोहिताः स्मः
+दृष्ट्वा च त्वां विष्ठितं देवमार्गे; शक्रार्कविष्णुप्रतिमप्रभावम्
+अभ्युद्गतास्त्वां वयमद्य सर्वे; तत्त्वं पाते तव जिज्ञासमानाः
+न चापि त्वां धृष्णुमः प्रष्टुमग्रे; न च त्वमस्मान्पृच्छसि ये वयं स्मः
+तत्त्वां पृच्छामः स्पृहणीयरूपं; कस्य त्वं वा किंनिमित्तं त्वमागाः
+भयं तु ते व्येतु विषादमोहौ; त्यजाशु देवेन्द्रसमानरूप
+त्वां वर्तमानं हि सतां सकाशे; नालं प्रसोढुं बलहापि शक्रः
+सन्तः प्रतिष्ठा ���ि सुखच्युतानां; सतां सदैवामरराजकल्प
+ते संगताः स्थावरजङ्गमेशाः; प्रतिष्ठितस्त्वं सदृशेषु सत्सु
+प्रभुरग्निः प्रतपने भूमिरावपने प्रभुः
+प्रभुः सूर्यः प्रकाशित्वे सतां चाभ्यागतः प्रभुः
+ययातिरुवाच
+अहं ययातिर्नहुषस्य पुत्रः; पूरोः पिता सर्वभूतावमानात्
+प्रभ्रंशितः सुरसिद्धर्षिलोका;त्परिच्युतः प्रपताम्यल्पपुण्यः
+अहं हि पूर्वो वयसा भवद्भ्य;स्तेनाभिवादं भवतां न प्रयुञ्जे
+यो विद्यया तपसा जन्मना वा; वृद्धः स पूज्यो भवति द्विजानाम्
+अष्टक उवाच
+अवादीश्चेद्वयसा यः स वृद्ध; इति राजन्नाभ्यवदः कथंचित्
+यो वै विद्वान्वयसा सन्स्म वृद्धः; स एव पूज्यो भवति द्विजानाम्
+ययातिरुवाच
+प्रतिकूलं कर्मणां पापमाहु;स्तद्वर्ततेऽप्रवणे पापलोक्यम्
+सन्तोऽसतां नानुवर्तन्ति चैत;द्यथा आत्मैषामनुकूलवादी
+अभूद्धनं मे विपुलं महद्वै; विचेष्टमानो नाधिगन्ता तदस्मि
+एवं प्रधार्यात्महिते निविष्टो; यो वर्तते स विजानाति जीवन्
+नानाभावा बहवो जीवलोके; दैवाधीना नष्टचेष्टाधिकाराः
+तत्तत्प्राप्य न विहन्येत धीरो; दिष्टं बलीय इति मत्वात्मबुद्ध्या
+सुखं हि जन्तुर्यदि वापि दुःखं; दैवाधीनं विन्दति नात्मशक्त्या
+तस्माद्दिष्टं बलवन्मन्यमानो; न संज्वरेन्नापि हृष्येत्कदाचित्
+दुःखे न तप्येन्न सुखेन हृष्ये;त्समेन वर्तेत सदैव धीरः
+दिष्टं बलीय इति मन्यमानो; न संज्वरेन्नापि हृष्येत्कदाचित्
+भये न मुह्याम्यष्टकाहं कदाचि;त्संतापो मे मानसो नास्ति कश्चित्
+धाता यथा मां विदधाति लोके; ध्रुवं तथाहं भवितेति मत्वा
+संस्वेदजा अण्डजा उद्भिदाश्च; सरीसृपाः कृमयोऽथाप्सु मत्स्याः
+तथाश्मानस्तृणकाष्ठं च सर्वं; दिष्टक्षये स्वां प्रकृतिं भजन्ते
+अनित्यतां सुखदुःखस्य बुद्ध्वा; कस्मात्संतापमष्टकाहं भजेयम्
+किं कुर्यां वै किं च कृत्वा न तप्ये; तस्मात्संतापं वर्जयाम्यप्रमत्तः
+अष्टक उवाच
+ये ये लोकाः पार्थिवेन्द्र प्रधाना;स्त्वया भुक्ता यं च कालं यथा च
+तन्मे राजन्ब्रूहि सर्वं यथाव;त्क्षेत्रज्ञवद्भाषसे त्वं हि धर्मान्
+ययातिरुवाच
+राजाहमासमिह सार्वभौम;स्ततो लोकान्महतो अजयं वै
+तत्रावसं वर्षसहस्रमात्रं; ततो लोकं परमस्म्यभ्युपेतः
+ततः पुरीं पुरुहूतस्य रम्यां; सहस्रद्वारां शतयोजनायताम्
+अध्यावसं वर्षसहस्रमात्रं; ततो लोकं परमस्म्यभ्���ुपेतः
+ततो दिव्यमजरं प्राप्य लोकं; प्रजापतेर्लोकपतेर्दुरापम्
+तत्रावसं वर्षसहस्रमात्रं; ततो लोकं परमस्म्यभ्युपेतः
+देवस्य देवस्य निवेशने च; विजित्य लोकानवसं यथेष्टम्
+संपूज्यमानस्त्रिदशैः समस्तै;स्तुल्यप्रभावद्युतिरीश्वराणाम्
+तथावसं नन्दने कामरूपी; संवत्सराणामयुतं शतानाम्
+सहाप्सरोभिर्विहरन्पुण्यगन्धा;न्पश्यन्नगान्पुष्पितांश्चारुरूपान्
+तत्रस्थं मां देवसुखेषु सक्तं; कालेऽतीते महति ततोऽतिमात्रम्
+दूतो देवानामब्रवीदुग्ररूपो; ध्वंसेत्युच्चैस्त्रिः प्लुतेन स्वरेण
+एतावन्मे विदितं राजसिंह; ततो भ्रष्टोऽहं नन्दनात्क्षीणपुण्यः
+वाचोऽश्रौषं चान्तरिक्षे सुराणा;मनुक्रोशाच्छोचतां मानवेन्द्र
+अहो कष्टं क्षीणपुण्यो ययातिः; पतत्यसौ पुण्यकृत्पुण्यकीर्तिः
+तानब्रुवं पतमानस्ततोऽहं; सतां मध्ये निपतेयं कथं नु
+तैराख्याता भवतां यज्ञभूमिः; समीक्ष्य चैनां त्वरितमुपागतोऽस्मि
+हविर्गन्धं देशिकं यज्ञभूमे;र्धूमापाङ्गं प्रतिगृह्य प्रतीतः
+अष्टक उवाच
+यदावसो नन्दने कामरूपी; संवत्सराणामयुतं शतानाम्
+किं कारणं कार्तयुगप्रधान; हित्वा तत्त्वं वसुधामन्वपद्यः
+ययातिरुवाच
+ज्ञातिः सुहृत्स्वजनो यो यथेह; क्षीणे वित्ते त्यज्यते मानवैर्हि
+तथा तत्र क्षीणपुण्यं मनुष्यं; त्यजन्ति सद्यः सेश्वरा देवसंघाः
+अष्टक उवाच
+कथं तस्मिन्क्षीणपुण्या भवन्ति; संमुह्यते मेऽत्र मनोऽतिमात्रम्
+किंविशिष्टाः कस्य धामोपयान्ति; तद्वै ब्रूहि क्षेत्रवित्त्वं मतो मे
+ययातिरुवाच
+इमं भौमं नरकं ते पतन्ति; लालप्यमाना नरदेव सर्वे
+ते कङ्कगोमायुबलाशनार्थं; क्षीणा विवृद्धिं बहुधा व्रजन्ति
+तस्मादेतद्वर्जनीयं नरेण; दुष्टं लोके गर्हणीयं च कर्म
+आख्यातं ते पार्थिव सर्वमेत;द्भूयश्चेदानीं वद किं ते वदामि
+अष्टक उवाच
+यदा तु तान्वितुदन्ते वयांसि; तथा गृध्राः शितिकण्ठाः पतंगाः
+कथं भवन्ति कथमाभवन्ति; न भौममन्यं नरकं शृणोमि
+ययातिरुवाच
+ऊर्ध्वं देहात्कर्मणो जृम्भमाणा;द्व्यक्तं पृथिव्यामनुसंचरन्ति
+इमं भौमं नरकं ते पतन्ति; नावेक्षन्ते वर्षपूगाननेकान्
+षष्टिं सहस्राणि पतन्ति व्योम्नि; तथा अशीतिं परिवत्सराणि
+तान्वै तुदन्ति प्रपततः प्रपातं; भीमा भौमा राक्षसास्तीक्ष्णदंष्ट्राः
+अष्टक उवाच
+यदेनसस्ते पततस्तुदन्ति; भीमा भौमा राक्षसास्तीक्ष्णदंष्ट्राः
+कथं भवन्ति कथमाभवन्ति; कथंभूता गर्भभूता भवन्ति
+ययातिरुवाच
+अस्रं रेतः पुष्पफलानुपृक्त;मन्वेति तद्वै पुरुषेण सृष्टम्
+स वै तस्या रज आपद्यते वै; स गर्भभूतः समुपैति तत्र
+वनस्पतींश्चौषधीश्चाविशन्ति; अपो वायुं पृथिवीं चान्तरिक्षम्
+चतुष्पदं द्विपदं चापि सर्व;मेवंभूता गर्भभूता भवन्ति
+अष्टक उवाच
+अन्यद्वपुर्विदधातीह गर्भ; उताहोस्वित्स्वेन कामेन याति
+आपद्यमानो नरयोनिमेता;माचक्ष्व मे संशयात्प्रब्रवीमि
+शरीरदेहादिसमुच्छ्रयं च; चक्षुःश्रोत्रे लभते केन संज्ञाम्
+एतत्तत्त्वं सर्वमाचक्ष्व पृष्टः; क्षेत्रज्ञं त्वां तात मन्याम सर्वे
+ययातिरुवाच
+वायुः समुत्कर्षति गर्भयोनि;मृतौ रेतः पुष्परसानुपृक्तम्
+स तत्र तन्मात्रकृताधिकारः; क्रमेण संवर्धयतीह गर्भम्
+स जायमानो विगृहीतगात्रः; षड्ज्ञाननिष्ठायतनो मनुष्यः
+स श्रोत्राभ्यां वेदयतीह शब्दं; सर्वं रूपं पश्यति चक्षुषा च
+घ्राणेन गन्धं जिह्वयाथो रसं च; त्वचा स्पर्शं मनसा वेद भावम्
+इत्यष्टकेहोपचितिं च विद्धि; महात्मनः प्राणभृतः शरीरे
+अष्टक उवाच
+यः संस्थितः पुरुषो दह्यते वा; निखन्यते वापि निघृष्यते वा
+अभावभूतः स विनाशमेत्य; केनात्मानं चेतयते पुरस्तात्
+ययातिरुवाच
+हित्वा सोऽसून्सुप्तवन्निष्टनित्वा; पुरोधाय सुकृतं दुष्कृतं च
+अन्यां योनिं पवनाग्रानुसारी; हित्वा देहं भजते राजसिंह
+पुण्यां योनिं पुण्यकृतो व्रजन्ति; पापां योनिं पापकृतो व्रजन्ति
+कीटाः पतंगाश्च भवन्ति पापा; न मे विवक्षास्ति महानुभाव
+चतुष्पदा द्विपदाः षट्पदाश्च; तथाभूता गर्भभूता भवन्ति
+आख्यातमेतन्निखिलेन सर्वं; भूयस्तु किं पृच्छसि राजसिंह
+अष्टक उवाच
+किं स्वित्कृत्वा लभते तात लोका;न्मर्त्यः श्रेष्ठांस्तपसा विद्यया वा
+तन्मे पृष्टः शंस सर्वं यथाव;च्छुभाँल्लोकान्येन गच्छेत्क्रमेण
+ययातिरुवाच
+तपश्च दानं च शमो दमश्च; ह्रीरार्जवं सर्वभूतानुकम्पा
+नश्यन्ति मानेन तमोऽभिभूताः; पुंसः सदैवेति वदन्ति सन्तः
+अधीयानः पण्डितं मन्यमानो; यो विद्यया हन्ति यशः परेषाम्
+तस्यान्तवन्तश्च भवन्ति लोका; न चास्य तद्ब्रह्म फलं ददाति
+चत्वारि कर्माण्यभयंकराणि; भयं प्रयच्छन्त्ययथाकृतानि
+मानाग्निहोत्रमुत मानमौनं; मानेनाधीतमुत मानयज्ञः
+न मान्यमानो मुदमादद���त; न संतापं प्राप्नुयाच्चावमानात्
+सन्तः सतः पूजयन्तीह लोके; नासाधवः साधुबुद्धिं लभन्ते
+इति दद्यादिति यजेदित्यधीयीत मे व्रतम्
+इत्यस्मिन्नभयान्याहुस्तानि वर्ज्यानि नित्यशः
+येनाश्रयं वेदयन्ते पुराणं; मनीषिणो मानसमानभक्तम्
+तन्निःश्रेयस्तैजसं रूपमेत्य; परां शान्तिं प्राप्नुयुः प्रेत्य चेह
+अष्टक उवाच
+चरन्गृहस्थः कथमेति देवा;न्कथं भिक्षुः कथमाचार्यकर्मा
+वानप्रस्थः सत्पथे संनिविष्टो; बहून्यस्मिन्संप्रति वेदयन्ति
+ययातिरुवाच
+आहूताध्यायी गुरुकर्मस्वचोद्यः; पूर्वोत्थायी चरमं चोपशायी
+मृदुर्दान्तो धृतिमानप्रमत्तः; स्वाध्यायशीलः सिध्यति ब्रह्मचारी
+धर्मागतं प्राप्य धनं यजेत; दद्यात्सदैवातिथीन्भोजयेच्च
+अनाददानश्च परैरदत्तं; सैषा गृहस्थोपनिषत्पुराणी
+स्ववीर्यजीवी वृजिनान्निवृत्तो; दाता परेभ्यो न परोपतापी
+तादृङ्मुनिः सिद्धिमुपैति मुख्यां; वसन्नरण्ये नियताहारचेष्टः
+अशिल्पजीवी नगृहश्च नित्यं; जितेन्द्रियः सर्वतो विप्रमुक्तः
+अनोकसारी लघुरल्पचार;श्चरन्देशानेकचरः स भिक्षुः
+रात्र्या यया चाभिजिताश्च लोका; भवन्ति कामा विजिताः सुखाश्च
+तामेव रात्रिं प्रयतेत विद्वा;नरण्यसंस्थो भवितुं यतात्मा
+दशैव पूर्वान्दश चापरांस्तु; ज्ञातीन्सहात्मानमथैकविंशम्
+अरण्यवासी सुकृते दधाति; विमुच्यारण्ये स्वशरीरधातून्
+अष्टक उवाच
+कति स्विदेव मुनयो मौनानि कति चाप्युत
+भवन्तीति तदाचक्ष्व श्रोतुमिच्छामहे वयम्
+ययातिरुवाच
+अरण्ये वसतो यस्य ग्रामो भवति पृष्ठतः
+ग्रामे वा वसतोऽरण्यं स मुनिः स्याज्जनाधिप
+अष्टक उवाच
+कथं स्विद्वसतोऽरण्ये ग्रामो भवति पृष्ठतः
+ग्रामे वा वसतोऽरण्यं कथं भवति पृष्ठतः
+ययातिरुवाच
+न ग्राम्यमुपयुञ्जीत य आरण्यो मुनिर्भवेत्
+तथास्य वसतोऽरण्ये ग्रामो भवति पृष्ठतः
+अनग्निरनिकेतश्च अगोत्रचरणो मुनिः
+कौपीनाच्छादनं यावत्तावदिच्छेच्च चीवरम्
+यावत्प्राणाभिसंधानं तावदिच्छेच्च भोजनम्
+तथास्य वसतो ग्रामेऽरण्यं भवति पृष्ठतः
+यस्तु कामान्परित्यज्य त्यक्तकर्मा जितेन्द्रियः
+आतिष्ठेत मुनिर्मौनं स लोके सिद्धिमाप्नुयात्
+धौतदन्तं कृत्तनखं सदा स्नातमलंकृतम्
+असितं सितकर्मस्थं कस्तं नार्चितुमर्हति
+तपसा कर्शितः क्षामः क्षीणमांसास्थिशोणितः
+यदा भवति निर्द्वन्द्वो मुनिर्मौनं समास्थितः
+अथ लोकमिमं जित्वा लोकं विजयते परम्
+आस्येन तु यदाहारं गोवन्मृगयते मुनिः
+अथास्य लोकः पूर्वो यः सोऽमृतत्वाय कल्पते
+अष्टक उवाच
+कतरस्त्वेतयोः पूर्वं देवानामेति सात्म्यताम्
+उभयोर्धावतो राजन्सूर्याचन्द्रमसोरिव
+ययातिरुवाच
+अनिकेतो गृहस्थेषु कामवृत्तेषु संयतः
+ग्राम एव वसन्भिक्षुस्तयोः पूर्वतरं गतः
+अप्राप्य दीर्घमायुस्तु यः प्राप्तो विकृतिं चरेत्
+तप्येत यदि तत्कृत्वा चरेत्सोऽन्यत्ततस्तपः
+यद्वै नृशंसं तदपथ्यमाहु;र्यः सेवते धर्ममनर्थबुद्धिः
+अस्वोऽप्यनीशश्च तथैव राजं;स्तदार्जवं स समाधिस्तदार्यम्
+अष्टक उवाच
+केनासि दूतः प्रहितोऽद्य राज;न्युवा स्रग्वी दर्शनीयः सुवर्चाः
+कुत आगतः कतरस्यां दिशि त्व;मुताहोस्वित्पार्थिवं स्थानमस्ति
+ययातिरुवाच
+इमं भौमं नरकं क्षीणपुण्यः; प्रवेष्टुमुर्वीं गगनाद्विप्रकीर्णः
+उक्त्वाहं वः प्रपतिष्याम्यनन्तरं; त्वरन्ति मां ब्राह्मणा लोकपालाः
+सतां सकाशे तु वृतः प्रपात;स्ते संगता गुणवन्तश्च सर्वे
+शक्राच्च लब्धो हि वरो मयैष; पतिष्यता भूमितले नरेन्द्र
+अष्टक उवाच
+पृच्छामि त्वां मा प्रपत प्रपातं; यदि लोकाः पार्थिव सन्ति मेऽत्र
+यद्यन्तरिक्षे यदि वा दिवि श्रिताः; क्षेत्रज्ञं त्वां तस्य धर्मस्य मन्ये
+ययातिरुवाच
+यावत्पृथिव्यां विहितं गवाश्वं; सहारण्यैः पशुभिः पर्वतैश्च
+तावल्लोका दिवि ते संस्थिता वै; तथा विजानीहि नरेन्द्रसिंह
+अष्टक उवाच
+तांस्ते ददामि मा प्रपत प्रपातं; ये मे लोका दिवि राजेन्द्र सन्ति
+यद्यन्तरिक्षे यदि वा दिवि श्रिता;स्तानाक्रम क्षिप्रममित्रसाह
+ययातिरुवाच
+नास्मद्विधोऽब्राह्मणो ब्रह्मविच्च; प्रतिग्रहे वर्तते राजमुख्य
+यथा प्रदेयं सततं द्विजेभ्य;स्तथाददं पूर्वमहं नरेन्द्र
+नाब्राह्मणः कृपणो जातु जीवे;द्या चापि स्याद्ब्राह्मणी वीरपत्नी
+सोऽहं यदैवाकृतपूर्वं चरेयं; विवित्समानः किमु तत्र साधु
+प्रतर्दन उवाच
+पृच्छामि त्वां स्पृहणीयरूप; प्रतर्दनोऽहं यदि मे सन्ति लोकाः
+यद्यन्तरिक्षे यदि वा दिवि श्रिताः; क्षेत्रज्ञं त्वां तस्य धर्मस्य मन्ये
+ययातिरुवाच
+सन्ति लोका बहवस्ते नरेन्द्र; अप्येकैकः सप्त सप्ताप्यहानि
+मधुच्युतो घृतपृक्ता विशोका;स्ते नान्तवन्तः प्रतिपालयन्ति
+प्रतर्दन उवाच
+तांस्ते ददामि मा प्रपत प्रपातं; ये मे लोकास्तव ते वै भवन्तु
+यद्यन्तरिक्षे यदि वा दिवि श्रिता;स्तानाक्रम क्षिप्रमपेतमोहः
+ययातिरुवाच
+न तुल्यतेजाः सुकृतं कामयेत; योगक्षेमं पार्थिव पार्थिवः सन्
+दैवादेशादापदं प्राप्य विद्वां;श्चरेन्नृशंसं न हि जातु राजा
+धर्म्यं मार्गं चेतयानो यशस्यं; कुर्यान्नृपो धर्ममवेक्षमाणः
+न मद्विधो धर्मबुद्धिः प्रजान;न्कुर्यादेवं कृपणं मां यथात्थ
+कुर्यामपूर्वं न कृतं यदन्यै;र्विवित्समानः किमु तत्र साधु
+ब्रुवाणमेवं नृपतिं ययातिं; नृपोत्तमो वसुमनाब्रवीत्तम्
+वसुमना उवाच
+पृच्छामि त्वां वसुमना रौशदश्वि;र्यद्यस्ति लोको दिवि मह्यं नरेन्द्र
+यद्यन्तरिक्षे प्रथितो महात्म;न्क्षेत्रज्ञं त्वां तस्य धर्मस्य मन्ये
+ययातिरुवाच
+यदन्तरिक्षं पृथिवी दिशश्च; यत्तेजसा तपते भानुमांश्च
+लोकास्तावन्तो दिवि संस्थिता वै; ते नान्तवन्तः प्रतिपालयन्ति
+वसुमना उवाच
+तांस्ते ददामि पत मा प्रपातं; ये मे लोकास्तव ते वै भवन्तु
+क्रीणीष्वैनांस्तृणकेनापि राज;न्प्रतिग्रहस्ते यदि सम्यक्प्रदुष्टः
+ययातिरुवाच
+न मिथ्याहं विक्रयं वै स्मरामि; वृथा गृहीतं शिशुकाच्छङ्कमानः
+कुर्यां न चैवाकृतपूर्वमन्यै;र्विवित्समानः किमु तत्र साधु
+वसुमना उवाच
+तांस्त्वं लोकान्प्रतिपद्यस्व राज;न्मया दत्तान्यदि नेष्टः क्रयस्ते
+अहं न तान्वै प्रतिगन्ता नरेन्द्र; सर्वे लोकास्तव ते वै भवन्तु
+शिबिरुवाच
+पृच्छामि त्वां शिबिरौशीनरोऽहं; ममापि लोका यदि सन्तीह तात
+यद्यन्तरिक्षे यदि वा दिवि श्रिताः; क्षेत्रज्ञं त्वां तस्य धर्मस्य मन्ये
+ययातिरुवाच
+न त्वं वाचा हृदयेनापि विद्व;न्परीप्समानान्नावमंस्था नरेन्द्र
+तेनानन्ता दिवि लोकाः श्रितास्ते; विद्युद्रूपाः स्वनवन्तो महान्तः
+शिबिरुवाच
+तांस्त्वं लोकान्प्रतिपद्यस्व राज;न्मया दत्तान्यदि नेष्टः क्रयस्ते
+न चाहं तान्प्रतिपत्स्येह दत्त्वा; यत्र गत्वा त्वमुपास्से ह लोकान्
+ययातिरुवाच
+यथा त्वमिन्द्रप्रतिमप्रभाव;स्ते चाप्यनन्ता नरदेव लोकाः
+तथाद्य लोके न रमेऽन्यदत्ते; तस्माच्छिबे नाभिनन्दामि दायम्
+अष्टक उवाच
+न चेदेकैकशो राजँल्लोकान्नः प्रतिनन्दसि
+सर्वे प्रदाय भवते गन्तारो नरकं वयम्
+ययातिरुवाच
+यदर्हाय ददध्वं तत्सन्तः सत्यानृशंस्यतः
+अहं तु नाभिधृष्णोमि यत्कृतं न मया पुरा
+अष्टक उवाच
+कस्यैते प्रतिदृश्यन्ते रथाः पञ्च हिरण्मयाः
+उच्चैः सन्तः प्रकाशन्ते ज्वलन्तोऽग्निशिखा इव
+ययातिरुवाच
+युष्मानेते हि वक्ष्यन्ति रथाः पञ्च हिरण्मयाः
+उच्चैः सन्तः प्रकाशन्ते ज्वलन्तोऽग्निशिखा इव
+अष्टक उवाच
+आतिष्ठस्व रथं राजन्विक्रमस्व विहायसा
+वयमप्यनुयास्यामो यदा कालो भविष्यति
+ययातिरुवाच
+सर्वैरिदानीं गन्तव्यं सहस्वर्गजितो वयम्
+एष नो विरजाः पन्था दृश्यते देवसद्मनः
+वैशंपायन उवाच
+तेऽधिरुह्य रथान्सर्वे प्रयाता नृपसत्तमाः
+आक्रमन्तो दिवं भाभिर्धर्मेणावृत्य रोदसी
+अष्टक उवाच
+अहं मन्ये पूर्वमेकोऽस्मि गन्ता; सखा चेन्द्रः सर्वथा मे महात्मा
+कस्मादेवं शिबिरौशीनरोऽय;मेकोऽत्यगात्सर्ववेगेन वाहान्
+ययातिरुवाच
+अददाद्देवयानाय यावद्वित्तमविन्दत
+उशीनरस्य पुत्रोऽयं तस्माच्छ्रेष्ठो हि नः शिबिः
+दानं तपः सत्यमथापि धर्मो; ह्रीः श्रीः क्षमा सौम्य तथा तितिक्षा
+राजन्नेतान्यप्रतिमस्य राज्ञः; शिबेः स्थितान्यनृशंसस्य बुद्ध्या
+एवंवृत्तो ह्रीनिषेधश्च यस्मा;त्तस्माच्छिबिरत्यगाद्वै रथेन
+वैशंपायन उवाच
+अथाष्टकः पुनरेवान्वपृच्छ;न्मातामहं कौतुकादिन्द्रकल्पम्
+पृच्छामि त्वां नृपते ब्रूहि सत्यं; कुतश्च कस्यासि सुतश्च कस्य
+कृतं त्वया यद्धि न तस्य कर्ता; लोके त्वदन्यः क्षत्रियो ब्राह्मणो वा
+ययातिरुवाच
+ययातिरस्मि नहुषस्य पुत्रः; पूरोः पिता सार्वभौमस्त्विहासम्
+गुह्यमर्थं मामकेभ्यो ब्रवीमि; मातामहोऽहं भवतां प्रकाशः
+सर्वामिमां पृथिवीं निर्जिगाय; प्रस्थे बद्ध्वा ह्यददं ब्राह्मणेभ्यः
+मेध्यानश्वानेकशफान्सुरूपां;स्तदा देवाः पुण्यभाजो भवन्ति
+अदामहं पृथिवीं ब्राह्मणेभ्यः; पूर्णामिमामखिलां वाहनस्य
+गोभिः सुवर्णेन धनैश्च मुख्यै;स्तत्रासन्गाः शतमर्बुदानि
+सत्येन मे द्यौश्च वसुंधरा च; तथैवाग्निर्ज्वलते मानुषेषु
+न मे वृथा व्याहृतमेव वाक्यं; सत्यं हि सन्तः प्रतिपूजयन्ति
+सर्वे च देवा मुनयश्च लोकाः; सत्येन पूज्या इति मे मनोगतम्
+यो नः स्वर्गजितः सर्वान्यथावृत्तं निवेदयेत्
+अनसूयुर्द्विजाग्रेभ्यः स लभेन्नः सलोकताम्
+वैशंपायन उवाच
+एवं राजा स महात्मा ह्यतीव; स्वैर्दौहित्रैस्तारितोऽमित्रसाहः
+त्यक्त्वा महीं परमोदारकर्मा; स्वर्गं गतः कर्मभिर्व्याप्य पृथ्वी���्
+जनमेजय उवाच
+भगवञ्श्रोतुमिच्छामि पूरोर्वंशकरान्नृपान्
+यद्वीर्या यादृशाश्चैव यावन्तो यत्पराक्रमाः
+न ह्यस्मिञ्शीलहीनो वा निर्वीर्यो वा नराधिपः
+प्रजाविरहितो वापि भूतपूर्वः कदाचन
+तेषां प्रथितवृत्तानां राज्ञां विज्ञानशालिनाम्
+चरितं श्रोतुमिच्छामि विस्तरेण तपोधन
+वैशंपायन उवाच
+हन्त ते कथयिष्यामि यन्मां त्वं परिपृच्छसि
+पूरोर्वंशधरान्वीराञ्शक्रप्रतिमतेजसः
+प्रवीरेश्वररौद्राश्वास्त्रयः पुत्रा महारथाः
+पूरोः पौष्ट्यामजायन्त प्रवीरस्तत्र वंशकृत्
+मनस्युरभवत्तस्माच्छूरः श्येनीसुतः प्रभुः
+पृथिव्याश्चतुरन्ताया गोप्ता राजीवलोचनः
+सुभ्रूः संहननो वाग्मी सौवीरीतनयास्त्रयः
+मनस्योरभवन्पुत्राः शूराः सर्वे महारथाः
+रौद्राश्वस्य महेष्वासा दशाप्सरसि सूनवः
+यज्वानो जज्ञिरे शूराः प्रजावन्तो बहुश्रुताः
+सर्वे सर्वास्त्रविद्वांसः सर्वे धर्मपरायणाः
+ऋचेपुरथ कक्षेपुः कृकणेपुश्च वीर्यवान्
+स्थण्डिलेपुर्वनेपुश्च स्थलेपुश्च महारथः
+तेजेपुर्बलवान्धीमान्सत्येपुश्चेन्द्रविक्रमः
+धर्मेपुः संनतेपुश्च दशमो देवविक्रमः
+अनाधृष्टिसुतास्तात राजसूयाश्वमेधिनः
+मतिनारस्ततो राजा विद्वांश्चर्चेपुतोऽभवत्
+मतिनारसुता राजंश्चत्वारोऽमितविक्रमाः
+तंसुर्महानतिरथो द्रुह्युश्चाप्रतिमद्युतिः
+तेषां तंसुर्महावीर्यः पौरवं वंशमुद्वहन्
+आजहार यशो दीप्तं जिगाय च वसुंधराम्
+इलिनं तु सुतं तंसुर्जनयामास वीर्यवान्
+सोऽपि कृत्स्नामिमां भूमिं विजिग्ये जयतां वरः
+रथंतर्यां सुतान्पञ्च पञ्चभूतोपमांस्ततः
+इलिनो जनयामास दुःषन्तप्रभृतीन्नृप
+दुःषन्तं शूरभीमौ च प्रपूर्वं वसुमेव च
+तेषां ज्येष्ठोऽभवद्राजा दुःषन्तो जनमेजय
+दुःषन्ताद्भरतो जज्ञे विद्वाञ्शाकुन्तलो नृपः
+तस्माद्भरतवंशस्य विप्रतस्थे महद्यशः
+भरतस्तिसृषु स्त्रीषु नव पुत्रानजीजनत्
+नाभ्यनन्दन्त तान्राजा नानुरूपा ममेत्युत
+ततो महद्भिः क्रतुभिरीजानो भरतस्तदा
+लेभे पुत्रं भरद्वाजाद्भुमन्युं नाम भारत
+ततः पुत्रिणमात्मानं ज्ञात्वा पौरवनन्दनः
+भुमन्युं भरतश्रेष्ठ यौवराज्येऽभ्यषेचयत्
+ततस्तस्य महीन्द्रस्य वितथः पुत्रकोऽभवत्
+ततः स वितथो नाम भुमन्योरभवत्सुतः
+सुहोत्रश्च सुहोता च सुहविः सुयजुस्तथा
+पुष्करिण्यामृचीकस्य ��ुमन्योरभवन्सुताः
+तेषां ज्येष्ठः सुहोत्रस्तु राज्यमाप महीक्षिताम्
+राजसूयाश्वमेधाद्यैः सोऽयजद्बहुभिः सवैः
+सुहोत्रः पृथिवीं सर्वां बुभुजे सागराम्बराम्
+पूर्णां हस्तिगवाश्वस्य बहुरत्नसमाकुलाम्
+ममज्जेव मही तस्य भूरिभारावपीडिता
+हस्त्यश्वरथसंपूर्णा मनुष्यकलिला भृशम्
+सुहोत्रे राजनि तदा धर्मतः शासति प्रजाः
+चैत्ययूपाङ्किता चासीद्भूमिः शतसहस्रशः
+प्रवृद्धजनसस्या च सहदेवा व्यरोचत
+ऐक्ष्वाकी जनयामास सुहोत्रात्पृथिवीपतेः
+अजमीढं सुमीढं च पुरुमीढं च भारत
+अजमीढो वरस्तेषां तस्मिन्वंशः प्रतिष्ठितः
+षट्पुत्रान्सोऽप्यजनयत्तिसृषु स्त्रीषु भारत
+ऋक्षं धूमिन्यथो नीली दुःषन्तपरमेष्ठिनौ
+केशिन्यजनयज्जह्नुमुभौ च जनरूपिणौ
+तथेमे सर्वपाञ्चाला दुःषन्तपरमेष्ठिनोः
+अन्वयाः कुशिका राजञ्जह्नोरमिततेजसः
+जनरूपिणयोर्ज्येष्ठमृक्षमाहुर्जनाधिपम्
+ऋक्षात्संवरणो जज्ञे राजन्वंशकरस्तव
+आर्क्षे संवरणे राजन्प्रशासति वसुंधराम्
+संक्षयः सुमहानासीत्प्रजानामिति शुश्रुमः
+व्यशीर्यत ततो राष्ट्रं क्षयैर्नानाविधैस्तथा
+क्षुन्मृत्युभ्यामनावृष्ट्या व्याधिभिश्च समाहतम्
+अभ्यघ्नन्भारतांश्चैव सपत्नानां बलानि च
+चालयन्वसुधां चैव बलेन चतुरङ्गिणा
+अभ्ययात्तं च पाञ्चाल्यो विजित्य तरसा महीम्
+अक्षौहिणीभिर्दशभिः स एनं समरेऽजयत्
+ततः सदारः सामात्यः सपुत्रः ससुहृज्जनः
+राजा संवरणस्तस्मात्पलायत महाभयात्
+सिन्धोर्नदस्य महतो निकुञ्जे न्यवसत्तदा
+नदीविषयपर्यन्ते पर्वतस्य समीपतः
+तत्रावसन्बहून्कालान्भारता दुर्गमाश्रिताः
+तेषां निवसतां तत्र सहस्रं परिवत्सरान्
+अथाभ्यगच्छद्भरतान्वसिष्ठो भगवानृषिः
+तमागतं प्रयत्नेन प्रत्युद्गम्याभिवाद्य च
+अर्घ्यमभ्याहरंस्तस्मै ते सर्वे भारतास्तदा
+निवेद्य सर्वमृषये सत्कारेण सुवर्चसे
+तं समामष्टमीमुष्टं राजा वव्रे स्वयं तदा
+पुरोहितो भवान्नोऽस्तु राज्याय प्रयतामहे
+ओमित्येवं वसिष्ठोऽपि भारतान्प्रत्यपद्यत
+अथाभ्यषिञ्चत्साम्राज्ये सर्वक्षत्रस्य पौरवम्
+विषाणभूतं सर्वस्यां पृथिव्यामिति नः श्रुतम्
+भरताध्युषितं पूर्वं सोऽध्यतिष्ठत्पुरोत्तमम्
+पुनर्बलिभृतश्चैव चक्रे सर्वमहीक्षितः
+ततः स पृथिवीं प्राप्य पुनरीजे महाबलः
+आजमीढो महायज्ञैर्बहुभिर���भूरिदक्षिणैः
+ततः संवरणात्सौरी सुषुवे तपती कुरुम्
+राजत्वे तं प्रजाः सर्वा धर्मज्ञ इति वव्रिरे
+तस्य नाम्नाभिविख्यातं पृथिव्यां कुरुजाङ्गलम्
+कुरुक्षेत्रं स तपसा पुण्यं चक्रे महातपाः
+अश्ववन्तमभिष्वन्तं तथा चित्ररथं मुनिम्
+जनमेजयं च विख्यातं पुत्रांश्चास्यानुशुश्रुमः
+पञ्चैतान्वाहिनी पुत्रान्व्यजायत मनस्विनी
+अभिष्वतः परिक्षित्तु शबलाश्वश्च वीर्यवान्
+अभिराजो विराजश्च शल्मलश्च महाबलः
+उच्चैःश्रवा भद्रकारो जितारिश्चाष्टमः स्मृतः
+एतेषामन्ववाये तु ख्यातास्ते कर्मजैर्गुणैः
+जनमेजयादयः सप्त तथैवान्ये महाबलाः
+परिक्षितोऽभवन्पुत्राः सर्वे धर्मार्थकोविदाः
+कक्षसेनोग्रसेनौ च चित्रसेनश्च वीर्यवान्
+इन्द्रसेनः सुषेणश्च भीमसेनश्च नामतः
+जनमेजयस्य तनया भुवि ख्याता महाबलाः
+धृतराष्ट्रः प्रथमजः पाण्डुर्बाह्लीक एव च
+निषधश्च महातेजास्तथा जाम्बूनदो बली
+कुण्डोदरः पदातिश्च वसातिश्चाष्टमः स्मृतः
+सर्वे धर्मार्थकुशलाः सर्वे भूतहिते रताः
+धृतराष्ट्रोऽथ राजासीत्तस्य पुत्रोऽथ कुण्डिकः
+हस्ती वितर्कः क्राथश्च कुण्डलश्चापि पञ्चमः
+हविःश्रवास्तथेन्द्राभः सुमन्युश्चापराजितः
+प्रतीपस्य त्रयः पुत्रा जज्ञिरे भरतर्षभ
+देवापिः शंतनुश्चैव बाह्लीकश्च महारथः
+देवापिस्तु प्रवव्राज तेषां धर्मपरीप्सया
+शंतनुश्च महीं लेभे बाह्लीकश्च महारथः
+भरतस्यान्वये जाताः सत्त्ववन्तो महारथाः
+देवर्षिकल्पा नृपते बहवो राजसत्तमाः
+एवंविधाश्चाप्यपरे देवकल्पा महारथाः
+जाता मनोरन्ववाये ऐलवंशविवर्धनाः
+जनमेजय उवाच
+श्रुतस्त्वत्तो मया विप्र पूर्वेषां संभवो महान्
+उदाराश्चापि वंशेऽस्मिन्राजानो मे परिश्रुताः
+किं तु लघ्वर्थसंयुक्तं प्रियाख्यानं न मामति
+प्रीणात्यतो भवान्भूयो विस्तरेण ब्रवीतु मे
+एतामेव कथां दिव्यामा प्रजापतितो मनोः
+तेषामाजननं पुण्यं कस्य न प्रीतिमावहेत्
+सद्धर्मगुणमाहात्म्यैरभिवर्धितमुत्तमम्
+विष्टभ्य लोकांस्त्रीनेषां यशः स्फीतमवस्थितम्
+गुणप्रभाववीर्यौजःसत्त्वोत्साहवतामहम्
+न तृप्यामि कथां शृण्वन्नमृतास्वादसंमिताम्
+वैशंपायन उवाच
+शृणु राजन्पुरा सम्यङ्मया द्वैपायनाच्छ्रुतम्
+प्रोच्यमानमिदं कृत्स्नं स्ववंशजननं शुभम्
+दक्षस्यादितिः
+अदितेर्विवस्वान्
+विवस्वतो मनुः
+मनोरिला
+इलायाः पुरूरवाः
+पुरूरवस आयुः
+आयुषो नहुषः
+नहुषस्य ययातिः
+ययातेर्द्वे भार्ये बभूवतुः
+उशनसो दुहिता देवयानी वृषपर्वणश्च दुहिता शर्मिष्ठा नाम
+अत्रानुवंशो भवति
+यदुं च तुर्वसुं चैव देवयानी व्यजायत
+द्रुह्युं चानुं च पूरुं च शर्मिष्ठा वार्षपर्वणी
+तत्र यदोर्यादवाः
+पूरोः पौरवाः
+पूरोर्भार्या कौसल्या नाम
+तस्यामस्य जज्ञे जनमेजयो नाम
+यस्त्रीनश्वमेधानाजहार
+विश्वजिता चेष्ट्वा वनं प्रविवेश
+जनमेजयः खल्वनन्तां नामोपयेमे माधवीम्
+तस्यामस्य जज्ञे प्राचिन्वान्
+यः प्राचीं दिशं जिगाय यावत्सूर्योदयात्
+ततस्तस्य प्राचिन्वत्वम्
+प्राचिन्वान्खल्वश्मकीमुपयेमे
+तस्यामस्य जज्ञे संयातिः
+संयातिः खलु दृषद्वतो दुहितरं वराङ्गीं नामोपयेमे
+तस्यामस्य जज्ञे अहंपातिः
+अहंपातिस्तु खलु कृतवीर्यदुहितरमुपयेमे भानुमतीं नाम
+तस्यामस्य जज्ञे सार्वभौमः
+सार्वभौमः खलु जित्वाजहार कैकेयीं सुनन्दां नाम
+तस्यामस्य जज्ञे जयत्सेनः
+जयत्सेनः खलु वैदर्भीमुपयेमे सुषुवां नाम
+तस्यामस्य जज्ञे अराचीनः
+अराचीनोऽपि वैदर्भीमेवापरामुपयेमे मर्यादां नाम
+तस्यामस्य जज्ञे महाभौमः
+महाभौमः खलु प्रासेनजितीमुपयेमे सुयज्ञां नाम
+तस्यामस्य जज्ञे अयुतनायी
+यः पुरुषमेधानामयुतमानयत्
+तदस्यायुतनायित्वम्
+अयुतनायी खलु पृथुश्रवसो दुहितरमुपयेमे भासां नाम
+तस्यामस्य जज्ञे अक्रोधनः
+अक्रोधनः खलु कालिङ्गीं करण्डुं नामोपयेमे
+तस्यामस्य जज्ञे देवातिथिः
+देवातिथिः खलु वैदेहीमुपयेमे मर्यादां नाम
+तस्यामस्य जज्ञे ऋचः
+ऋचः खल्वाङ्गेयीमुपयेमे सुदेवां नाम
+तस्यां पुत्रमजनयदृक्षम्
+ऋक्षः खलु तक्षकदुहितरमुपयेमे ज्वालां नाम
+तस्यां पुत्रं मतिनारं नामोत्पादयामास
+मतिनारः खलु सरस्वत्यां द्वादशवार्षिकं सत्रमाजहार
+निवृत्ते च सत्रे सरस्वत्यभिगम्य तं भर्तारं वरयामास
+तस्यां पुत्रमजनयत्तंसुं नाम
+अत्रानुवंशो भवति
+तंसुं सरस्वती पुत्रं मतिनारादजीजनत्
+इलिनं जनयामास कालिन्द्यां तंसुरात्मजम्
+इलिनस्तु रथंतर्यां दुःषन्ताद्यान्पञ्च पुत्रानजनयत्
+दुःषन्तः खलु विश्वामित्रदुहितरं शकुन्तलां नामोपयेमे
+तस्यामस्य जज्ञे भरतः
+तत्र श्लोकौ भवतः
+माता भस्त्रा पितुः पुत्रो येन जातः स एव सः
+भरस्व पुत्रं दुःषन्त मावमंस��थाः शकुन्तलाम्
+रेतोधाः पुत्र उन्नयति नरदेव यमक्षयात्
+त्वं चास्य धाता गर्भस्य सत्यमाह शकुन्तला
+ततोऽस्य भरतत्वम्
+भरतः खलु काशेयीमुपयेमे सार्वसेनीं सुनन्दां नाम
+तस्यामस्य जज्ञे भुमन्युः
+भुमन्युः खलु दाशार्हीमुपयेमे जयां नाम
+तस्यामस्य जज्ञे सुहोत्रः
+सुहोत्रः खल्विक्ष्वाकुकन्यामुपयेमे सुवर्णां नाम
+तस्यामस्य जज्ञे हस्ती
+य इदं हास्तिनपुरं मापयामास
+एतदस्य हास्तिनपुरत्वम्
+हस्ती खलु त्रैगर्तीमुपयेमे यशोधरां नाम
+तस्यामस्य जज्ञे विकुण्ठनः
+विकुण्ठनः खलु दाशार्हीमुपयेमे सुदेवां नाम
+तस्यामस्य जज्ञेऽजमीढः
+अजमीढस्य चतुर्विंशं पुत्रशतं बभूव कैकेय्यां नागायां गान्धार्यां विमलायामृक्षायां चेति
+पृथक्पृथग्वंशकरा नृपतयः
+तत्र वंशकरः संवरणः
+संवरणः खलु वैवस्वतीं तपतीं नामोपयेमे
+तस्यामस्य जज्ञे कुरुः
+कुरुः खलु दाशार्हीमुपयेमे शुभाङ्गीं नाम
+तस्यामस्य जज्ञे विडूरथः
+विडूरथस्तु मागधीमुपयेमे संप्रियां नाम
+तस्यामस्य जज्ञेऽरुग्वान्नाम
+अरुग्वान्खलु मागधीमुपयेमेऽमृतां नाम
+तस्यामस्य जज्ञे परिक्षित्
+परिक्षित्खलु बाहुदामुपयेमे सुयशां नाम
+तस्यामस्य जज्ञे भीमसेनः
+भीमसेनः खलु कैकेयीमुपयेमे सुकुमारीं नाम
+तस्यामस्य जज्ञे पर्यश्रवाः
+यमाहुः प्रतीपं नाम
+प्रतीपः खलु शैब्यामुपयेमे सुनन्दां नाम
+तस्यां पुत्रानुत्पादयामास देवापिं शंतनुं बाह्लीकं चेति
+देवापिः खलु बाल एवारण्यं प्रविवेश
+शंतनुस्तु महीपालोऽभवत्
+अत्रानुवंशो भवति
+यं यं कराभ्यां स्पृशति जीर्णं स सुखमश्नुते
+पुनर्युवा च भवति तस्मात्तं शंतनुं विदुः
+तदस्य शंतनुत्वम्
+शंतनुः खलु गङ्गां भागीरथीमुपयेमे
+तस्यामस्य जज्ञे देवव्रतः
+यमाहुर्भीष्म इति
+भीष्मः खलु पितुः प्रियचिकीर्षया सत्यवतीमुदवहन्मातरम्
+यामाहुर्गन्धकालीति
+तस्यां कानीनो गर्भः पराशराद्द्वैपायनः
+तस्यामेव शंतनोर्द्वौ पुत्रौ बभूवतुः
+चित्राङ्गदो विचित्रवीर्यश्च
+तयोरप्राप्तयौवन एव चित्राङ्गदो गन्धर्वेण हतः
+विचित्रवीर्यस्तु राजा समभवत्
+विचित्रवीर्यः खलु कौसल्यात्मजेऽम्बिकाम्बालिके काशिराजदुहितरावुपयेमे
+विचित्रवीर्यस्त्वनपत्य एव विदेहत्वं प्राप्तः
+ततः सत्यवती चिन्तयामास
+दौःषन्तो वंश उच्छिद्यते इति
+सा द्वैपायनमृषिं चिन्तयामास
+स तस्याः पुरतः स्थितः किं करवाणीति
+सा तमुवाच
+भ्राता तवानपत्य एव स्वर्यातो विचित्रवीर्यः
+साध्वपत्यं तस्योत्पादयेति
+स परमित्युक्त्वा त्रीन्पुत्रानुत्पादयामास धृतराष्ट्रं पाण्डुं विदुरं चेति
+तत्र धृतराष्ट्रस्य राज्ञः पुत्रशतं बभूव गान्धार्यां वरदानाद्द्वैपायनस्य
+तेषां धृतराष्ट्रस्य पुत्राणां चत्वारः प्रधाना बभूवुर्दुर्योधनो दुःशासनो विकर्णश्चित्रसेन इति
+पाण्डोस्तु द्वे भार्ये बभूवतुः कुन्ती माद्री चेत्युभे स्त्रीरत्ने
+अथ पाण्डुर्मृगयां चरन्मैथुनगतमृषिमपश्यन्मृग्यां वर्तमानम्
+तथैवाप्लुतमनासादितकामरसमतृप्तं बाणेनाभिजघान
+स बाणविद्ध उवाच पाण्डुम्
+चरता धर्ममिमं येन त्वयाभिज्ञेन कामरसस्याहमनवाप्तकामरसोऽभिहतस्तस्मात्त्वमप्येतामवस्थामासाद्यानवाप्तकामरसः पञ्चत्वमाप्स्यसि क्षिप्रमेवेति
+स विवर्णरूपः पाण्डुः शापं परिहरमाणो नोपासर्पत भार्ये
+वाक्यं चोवाच
+स्वचापल्यादिदं प्राप्तवानहम्
+शृणोमि च नानपत्यस्य लोका सन्तीति
+सा त्वं मदर्थे पुत्रानुत्पादयेति कुन्तीमुवाच
+सा तत्र पुत्रानुत्पादयामास धर्माद्युधिष्ठिरं मारुताद्भीमसेनं शक्रादर्जुनमिति
+स तां हृष्टरूपः पाण्डुरुवाच
+इयं ते सपत्न्यनपत्या
+साध्वस्यामपत्यमुत्पाद्यतामिति
+स एवमस्त्वित्युक्तः कुन्त्या
+ततो माद्र्यामश्विभ्यां नकुलसहदेवावुत्पादितौ
+माद्रीं खल्वलंकृतां दृष्ट्वा पाण्डुर्भावं चक्रे
+स तां स्पृष्ट्वैव विदेहत्वं प्राप्तः
+तत्रैनं चितास्थं माद्री समन्वारुरोह
+उवाच कुन्तीम्
+यमयोरार्ययाप्रमत्तया भवितव्यमिति
+ततस्ते पञ्च पाण्डवाः कुन्त्या सहिता हास्तिनपुरमानीय तापसैर्भीष्मस्य विदुरस्य च निवेदिताः
+तत्रापि जतुगृहे दग्धुं समारब्धा न शकिता विदुरमन्त्रितेन
+ततश्च हिडिम्बमन्तरा हत्वा एकचक्रां गताः
+तस्यामप्येकचक्रायां बकं नाम राक्षसं हत्वा पाञ्चालनगरमभिगताः
+तस्माद्द्रौपदीं भार्यामविन्दन्स्वविषयं चाजग्मुः कुशलिनः
+पुत्रांश्चोत्पादयामासुः
+प्रतिविन्ध्यं युधिष्ठिरः
+सुतसोमं वृकोदरः
+श्रुतकीर्तिमर्जुनः
+शतानीकं नकुलः
+श्रुतकर्माणं सहदेव इति
+युधिष्ठिरस्तु गोवासनस्य शैब्यस्य देविकां नाम कन्यां स्वयंवरे लेभे
+तस्यां पुत्रं जनयामास यौधेयं नाम
+भीमसेनोऽपि काश्यां बलधरां नामोपयेमे वीर्यशुल्काम्
+तस्यां पुत्रं सर्वगं नामोत्पादयामास
+अर्जुनः खलु द्वारवतीं गत्वा भगिनीं वासुदेवस्य सुभद्रां नाम भार्यामुदवहत्
+तस्यां पुत्रमभिमन्युं नाम जनयामास
+नकुलस्तु चैद्यां करेणुवतीं नाम भार्यामुदवहत्
+तस्यां पुत्रं निरमित्रं नामाजनयत्
+सहदेवोऽपि माद्रीमेव स्वयंवरे विजयां नामोपयेमे
+तस्यां पुत्रमजनयत्सुहोत्रं नाम
+भीमसेनस्तु पूर्वमेव हिडिम्बायां राक्षस्यां घटोत्कचं नाम पुत्रं जनयामास
+इत्येते एकादश पाण्डवानां पुत्राः
+विराटस्य दुहितरमुत्तरां नामाभिमन्युरुपयेमे
+तस्यामस्य परासुर्गर्भोऽजायत
+तमुत्सङ्गेन प्रतिजग्राह पृथा नियोगात्पुरुषोत्तमस्य वासुदेवस्य
+षाण्मासिकं गर्भमहमेनं जीवयिष्यामीति
+संजीवयित्वा चैनमुवाच
+परिक्षीणे कुले जातो भवत्वयं परिक्षिन्नामेति
+परिक्षित्तु खलु माद्रवतीं नामोपयेमे
+तस्यामस्य जनमेजयः
+जनमेजयात्तु वपुष्टमायां द्वौ पुत्रौ शतानीकः शङ्कुश्च
+शतानीकस्तु खलु वैदेहीमुपयेमे
+तस्यामस्य जज्ञे पुत्रोऽश्वमेधदत्तः
+इत्येष पूरोर्वंशस्तु पाण्डवानां च कीर्तितः
+पूरोर्वंशमिमं श्रुत्वा सर्वपापैः प्रमुच्यते
+वैशंपायन उवाच
+इक्ष्वाकुवंशप्रभवो राजासीत्पृथिवीपतिः
+महाभिष इति ख्यातः सत्यवाक्सत्यविक्रमः
+सोऽश्वमेधसहस्रेण वाजपेयशतेन च
+तोषयामास देवेन्द्रं स्वर्गं लेभे ततः प्रभुः
+ततः कदाचिद्ब्रह्माणमुपासां चक्रिरे सुराः
+तत्र राजर्षयो आसन्स च राजा महाभिषः
+अथ गङ्गा सरिच्छ्रेष्ठा समुपायात्पितामहम्
+तस्या वासः समुद्धूतं मारुतेन शशिप्रभम्
+ततोऽभवन्सुरगणाः सहसावाङ्मुखास्तदा
+महाभिषस्तु राजर्षिरशङ्को दृष्टवान्नदीम्
+अपध्यातो भगवता ब्रह्मणा स महाभिषः
+उक्तश्च जातो मर्त्येषु पुनर्लोकानवाप्स्यसि
+स चिन्तयित्वा नृपतिर्नृपान्सर्वांस्तपोधनान्
+प्रतीपं रोचयामास पितरं भूरिवर्चसम्
+महाभिषं तु तं दृष्ट्वा नदी धैर्याच्च्युतं नृपम्
+तमेव मनसाध्यायमुपावर्तत्सरिद्वरा
+सा तु विध्वस्तवपुषः कश्मलाभिहतौजसः
+ददर्श पथि गच्छन्ती वसून्देवान्दिवौकसः
+तथारूपांश्च तान्दृष्ट्वा पप्रच्छ सरितां वरा
+किमिदं नष्टरूपाः स्थ कच्चित्क्षेमं दिवौकसाम्
+तामूचुर्वसवो देवाः शप्ताः स्मो वै महानदि
+अल्पेऽपराधे संरम्भाद्वसिष्ठेन महात्मना
+विमूढा हि वय�� सर्वे प्रच्छन्नमृषिसत्तमम्
+संध्यां वसिष्ठमासीनं तमत्यभिसृताः पुरा
+तेन कोपाद्वयं शप्ता योनौ संभवतेति ह
+न शक्यमन्यथा कर्तुं यदुक्तं ब्रह्मवादिना
+त्वं तस्मान्मानुषी भूत्वा सूष्व पुत्रान्वसून्भुवि
+न मानुषीणां जठरं प्रविशेमाशुभं वयम्
+इत्युक्ता तान्वसून्गङ्गा तथेत्युक्त्वाब्रवीदिदम्
+मर्त्येषु पुरुषश्रेष्ठः को वः कर्ता भविष्यति
+वसव ऊचुः
+प्रतीपस्य सुतो राजा शंतनुर्नाम धार्मिकः
+भविता मानुषे लोके स नः कर्ता भविष्यति
+गङ्गोवाच
+ममाप्येवं मतं देवा यथावदत मानघाः
+प्रियं तस्य करिष्यामि युष्माकं चैतदीप्सितम्
+वसव ऊचुः
+जातान्कुमारान्स्वानप्सु प्रक्षेप्तुं वै त्वमर्हसि
+यथा नचिरकालं नो निष्कृतिः स्यात्त्रिलोकगे
+गङ्गोवाच
+एवमेतत्करिष्यामि पुत्रस्तस्य विधीयताम्
+नास्य मोघः संगमः स्यात्पुत्रहेतोर्मया सह
+वसव ऊचुः
+तुरीयार्धं प्रदास्यामो वीर्यस्यैकैकशो वयम्
+तेन वीर्येण पुत्रस्ते भविता तस्य चेप्सितः
+न संपत्स्यति मर्त्येषु पुनस्तस्य तु संततिः
+तस्मादपुत्रः पुत्रस्ते भविष्यति स वीर्यवान्
+वैशंपायन उवाच
+एवं ते समयं कृत्वा गङ्गया वसवः सह
+जग्मुः प्रहृष्टमनसो यथासंकल्पमञ्जसा
+वैशंपायन उवाच
+ततः प्रतीपो राजा स सर्वभूतहिते रतः
+निषसाद समा बह्वीर्गङ्गातीरगतो जपन्
+तस्य रूपगुणोपेता गङ्गा श्रीरिव रूपिणी
+उत्तीर्य सलिलात्तस्माल्लोभनीयतमाकृतिः
+अधीयानस्य राजर्षेर्दिव्यरूपा मनस्विनी
+दक्षिणं शालसंकाशमूरुं भेजे शुभानना
+प्रतीपस्तु महीपालस्तामुवाच मनस्विनीम्
+करवाणि किं ते कल्याणि प्रियं यत्तेऽभिकाङ्क्षितम्
+स्त्र्युवाच
+त्वामहं कामये राजन्कुरुश्रेष्ठ भजस्व माम्
+त्यागः कामवतीनां हि स्त्रीणां सद्भिर्विगर्हितः
+प्रतीप उवाच
+नाहं परस्त्रियं कामाद्गच्छेयं वरवर्णिनि
+न चासवर्णां कल्याणि धर्म्यं तद्विद्धि मे व्रतम्
+स्त्र्युवाच
+नाश्रेयस्यस्मि नागम्या न वक्तव्या च कर्हिचित्
+भज मां भजमानां त्वं राजन्कन्यां वरस्त्रियम्
+प्रतीप उवाच
+मयातिवृत्तमेतत्ते यन्मां चोदयसि प्रियम्
+अन्यथा प्रतिपन्नं मां नाशयेद्धर्मविप्लवः
+प्राप्य दक्षिणमूरुं मे त्वमाश्लिष्टा वराङ्गने
+अपत्यानां स्नुषाणां च भीरु विद्ध्येतदासनम्
+सव्यतः कामिनीभागस्त्वया स च विवर्जितः
+तस्मादहं नाचरिष्ये त��वयि कामं वराङ्गने
+स्नुषा मे भव कल्याणि पुत्रार्थे त्वां वृणोम्यहम्
+स्नुषापक्षं हि वामोरु त्वमागम्य समाश्रिता
+स्त्र्युवाच
+एवमप्यस्तु धर्मज्ञ संयुज्येयं सुतेन ते
+त्वद्भक्त्यैव भजिष्यामि प्रख्यातं भारतं कुलम्
+पृथिव्यां पार्थिवा ये च तेषां यूयं परायणम्
+गुणा न हि मया शक्या वक्तुं वर्षशतैरपि
+कुलस्य ये वः प्रस्थितास्तत्साधुत्वमनुत्तमम्
+स मे नाभिजनज्ञः स्यादाचरेयं च यद्विभो
+तत्सर्वमेव पुत्रस्ते न मीमांसेत कर्हिचित्
+एवं वसन्ती पुत्रे ते वर्धयिष्याम्यहं प्रियम्
+पुत्रैः पुण्यैः प्रियैश्चापि स्वर्गं प्राप्स्यति ते सुतः
+वैशंपायन उवाच
+तथेत्युक्त्वा तु सा राजंस्तत्रैवान्तरधीयत
+पुत्रजन्म प्रतीक्षंस्तु स राजा तदधारयत्
+एतस्मिन्नेव काले तु प्रतीपः क्षत्रियर्षभः
+तपस्तेपे सुतस्यार्थे सभार्यः कुरुनन्दन
+तयोः समभवत्पुत्रो वृद्धयोः स महाभिषः
+शान्तस्य जज्ञे संतानस्तस्मादासीत्स शंतनुः
+संस्मरंश्चाक्षयाँल्लोकान्विजितान्स्वेन कर्मणा
+पुण्यकर्मकृदेवासीच्छंतनुः कुरुसत्तम
+प्रतीपः शंतनुं पुत्रं यौवनस्थं ततोऽन्वशात्
+पुरा मां स्त्री समभ्यागाच्छंतनो भूतये तव
+त्वामाव्रजेद्यदि रहः सा पुत्र वरवर्णिनी
+कामयानाभिरूपाढ्या दिव्या स्त्री पुत्रकाम्यया
+सा त्वया नानुयोक्तव्या कासि कस्यासि वाङ्गने
+यच्च कुर्यान्न तत्कार्यं प्रष्टव्या सा त्वयानघ
+मन्नियोगाद्भजन्तीं तां भजेथा इत्युवाच तम्
+एवं संदिश्य तनयं प्रतीपः शंतनुं तदा
+स्वे च राज्येऽभिषिच्यैनं वनं राजा विवेश ह
+स राजा शंतनुर्धीमान्ख्यातः पृथ्व्यां धनुर्धरः
+बभूव मृगयाशीलः सततं वनगोचरः
+स मृगान्महिषांश्चैव विनिघ्नन्राजसत्तमः
+गङ्गामनुचचारैकः सिद्धचारणसेविताम्
+स कदाचिन्महाराज ददर्श परमस्त्रियम्
+जाज्वल्यमानां वपुषा साक्षात्पद्मामिव श्रियम्
+सर्वानवद्यां सुदतीं दिव्याभरणभूषिताम्
+सूक्ष्माम्बरधरामेकां पद्मोदरसमप्रभाम्
+तां दृष्ट्वा हृष्टरोमाभूद्विस्मितो रूपसंपदा
+पिबन्निव च नेत्राभ्यां नातृप्यत नराधिपः
+सा च दृष्ट्वैव राजानं विचरन्तं महाद्युतिम्
+स्नेहादागतसौहार्दा नातृप्यत विलासिनी
+तामुवाच ततो राजा सान्त्वयञ्श्लक्ष्णया गिरा
+देवी वा दानवी वा त्वं गन्धर्वी यदि वाप्सराः
+यक्षी वा पन्नगी वापि मानुषी वा सुम��्यमे
+या वा त्वं सुरगर्भाभे भार्या मे भव शोभने
+एतच्छ्रुत्वा वचो राज्ञः सस्मितं मृदु वल्गु च
+वसूनां समयं स्मृत्वा अभ्यगच्छदनिन्दिता
+उवाच चैव राज्ञः सा ह्लादयन्ती मनो गिरा
+भविष्यामि महीपाल महिषी ते वशानुगा
+यत्तु कुर्यामहं राजञ्शुभं वा यदि वाशुभम्
+न तद्वारयितव्यास्मि न वक्तव्या तथाप्रियम्
+एवं हि वर्तमानेऽहं त्वयि वत्स्यामि पार्थिव
+वारिता विप्रियं चोक्ता त्यजेयं त्वामसंशयम्
+तथेति राज्ञा सा तूक्ता तदा भरतसत्तम
+प्रहर्षमतुलं लेभे प्राप्य तं पार्थिवोत्तमम्
+आसाद्य शंतनुस्तां च बुभुजे कामतो वशी
+न प्रष्टव्येति मन्वानो न स तां किंचिदूचिवान्
+स तस्याः शीलवृत्तेन रूपौदार्यगुणेन च
+उपचारेण च रहस्तुतोष जगतीपतिः
+दिव्यरूपा हि सा देवी गङ्गा त्रिपथगा नदी
+मानुषं विग्रहं श्रीमत्कृत्वा सा वरवर्णिनी
+भाग्योपनतकामस्य भार्येवोपस्थिताभवत्
+शंतनो राजसिंहस्य देवराजसमद्युतेः
+संभोगस्नेहचातुर्यैर्हावलास्यैर्मनोहरैः
+राजानं रमयामास यथा रेमे तथैव सः
+स राजा रतिसक्तत्वादुत्तमस्त्रीगुणैर्हृतः
+संवत्सरानृतून्मासान्न बुबोध बहून्गतान्
+रममाणस्तया सार्धं यथाकामं जनेश्वरः
+अष्टावजनयत्पुत्रांस्तस्याममरवर्णिनः
+जातं जातं च सा पुत्रं क्षिपत्यम्भसि भारत
+प्रीणामि त्वाहमित्युक्त्वा गङ्गास्रोतस्यमज्जयत्
+तस्य तन्न प्रियं राज्ञः शंतनोरभवत्तदा
+न च तां किंचनोवाच त्यागाद्भीतो महीपतिः
+अथ तामष्टमे पुत्रे जाते प्रहसितामिव
+उवाच राजा दुःखार्तः परीप्सन्पुत्रमात्मनः
+मा वधीः कासि कस्यासि किं हिंससि सुतानिति
+पुत्रघ्नि सुमहत्पापं मा प्रापस्तिष्ठ गर्हिते
+स्त्र्युवाच
+पुत्रकाम न ते हन्मि पुत्रं पुत्रवतां वर
+जीर्णस्तु मम वासोऽयं यथा स समयः कृतः
+अहं गङ्गा जह्नुसुता महर्षिगणसेविता
+देवकार्यार्थसिद्ध्यर्थमुषिटाहं त्वया सह
+अष्टेमे वसवो देवा महाभागा महौजसः
+वसिष्ठशापदोषेण मानुषत्वमुपागताः
+तेषां जनयिता नान्यस्त्वदृते भुवि विद्यते
+मद्विधा मानुषी धात्री न चैवास्तीह काचन
+तस्मात्तज्जननीहेतोर्मानुषत्वमुपागता
+जनयित्वा वसूनष्टौ जिता लोकास्त्वयाक्षयाः
+देवानां समयस्त्वेष वसूनां संश्रुतो मया
+जातं जातं मोक्षयिष्ये जन्मतो मानुषादिति
+तत्ते शापाद्विनिर्मुक्ता आपवस्य महात्मनः
+स्वस्ति तेऽस्तु ���मिष्यामि पुत्रं पाहि महाव्रतम्
+एष पर्यायवासो मे वसूनां संनिधौ कृतः
+मत्प्रसूतं विजानीहि गङ्गादत्तमिमं सुतम्
+शंतनुरुवाच
+आपवो नाम को न्वेष वसूनां किं च दुष्कृतम्
+यस्याभिशापात्ते सर्वे मानुषीं तनुमागताः
+अनेन च कुमारेण गङ्गादत्तेन किं कृतम्
+यस्य चैव कृतेनायं मानुषेषु निवत्स्यति
+ईशानाः सर्वलोकस्य वसवस्ते च वै कथम्
+मानुषेषूदपद्यन्त तन्ममाचक्ष्व जाह्नवि
+वैशंपायन उवाच
+सैवमुक्ता ततो गङ्गा राजानमिदमब्रवीत्
+भर्तारं जाह्नवी देवी शंतनुं पुरुषर्षभम्
+यं लेभे वरुणः पुत्रं पुरा भरतसत्तम
+वसिष्ठो नाम स मुनिः ख्यात आपव इत्युत
+तस्याश्रमपदं पुण्यं मृगपक्षिगणान्वितम्
+मेरोः पार्श्वे नगेन्द्रस्य सर्वर्तुकुसुमावृतम्
+स वारुणिस्तपस्तेपे तस्मिन्भरतसत्तम
+वने पुण्यकृतां श्रेष्ठः स्वादुमूलफलोदके
+दक्षस्य दुहिता या तु सुरभीत्यतिगर्विता
+गां प्रजाता तु सा देवी कश्यपाद्भरतर्षभ
+अनुग्रहार्थं जगतः सर्वकामदुघां वराम्
+तां लेभे गां तु धर्मात्मा होमधेनुं स वारुणिः
+सा तस्मिंस्तापसारण्ये वसन्ती मुनिसेविते
+चचार रम्ये धर्म्ये च गौरपेतभया तदा
+अथ तद्वनमाजग्मुः कदाचिद्भरतर्षभ
+पृथ्वाद्या वसवः सर्वे देवदेवर्षिसेवितम्
+ते सदारा वनं तच्च व्यचरन्त समन्ततः
+रेमिरे रमणीयेषु पर्वतेषु वनेषु च
+तत्रैकस्य तु भार्या वै वसोर्वासवविक्रम
+सा चरन्ती वने तस्मिन्गां ददर्श सुमध्यमा
+या सा वसिष्ठस्य मुनेः सर्वकामधुगुत्तमा
+सा विस्मयसमाविष्टा शीलद्रविणसंपदा
+दिवे वै दर्शयामास तां गां गोवृषभेक्षण
+स्वापीनां च सुदोग्ध्रीं च सुवालधिमुखां शुभाम्
+उपपन्नां गुणैः सर्वैः शीलेनानुत्तमेन च
+एवंगुणसमायुक्तां वसवे वसुनन्दिनी
+दर्शयामास राजेन्द्र पुरा पौरवनन्दन
+द्यौस्तदा तां तु दृष्ट्वैव गां गजेन्द्रेन्द्रविक्रम
+उवाच राजंस्तां देवीं तस्या रूपगुणान्वदन्
+एषा गौरुत्तमा देवि वारुणेरसितेक्षणे
+ऋषेस्तस्य वरारोहे यस्येदं वनमुत्तमम्
+अस्याः क्षीरं पिबेन्मर्त्यः स्वादु यो वै सुमध्यमे
+दश वर्षसहस्राणि स जीवेत्स्थिरयौवनः
+एतच्छ्रुत्वा तु सा देवी नृपोत्तम सुमध्यमा
+तमुवाचानवद्याङ्गी भर्तारं दीप्ततेजसम्
+अस्ति मे मानुषे लोके नरदेवात्मजा सखी
+नाम्ना जिनवती नाम रूपयौवनशालिनी
+उशीनरस्य राजर्षेः सत्यसंधस्य धीमतः
+दुहिता प्रथिता लोके मानुषे रूपसंपदा
+तस्या हेतोर्महाभाग सवत्सां गां ममेप्सिताम्
+आनयस्वामरश्रेष्ठ त्वरितं पुण्यवर्धन
+यावदस्याः पयः पीत्वा सा सखी मम मानद
+मानुषेषु भवत्वेका जरारोगविवर्जिता
+एतन्मम महाभाग कर्तुमर्हस्यनिन्दित
+प्रियं प्रियतरं ह्यस्मान्नास्ति मेऽन्यत्कथंचन
+एतच्छ्रुत्वा वचस्तस्या देव्याः प्रियचिकीर्षया
+पृथ्वाद्यैर्भ्रातृभिः सार्धं द्यौस्तदा तां जहार गाम्
+तया कमलपत्राक्ष्या नियुक्तो द्यौस्तदा नृप
+ऋषेस्तस्य तपस्तीव्रं न शशाक निरीक्षितुम्
+हृता गौः सा तदा तेन प्रपातस्तु न तर्कितः
+अथाश्रमपदं प्राप्तः फलान्यादाय वारुणिः
+न चापश्यत गां तत्र सवत्सां काननोत्तमे
+ततः स मृगयामास वने तस्मिंस्तपोधनः
+नाध्यगच्छच्च मृगयंस्तां गां मुनिरुदारधीः
+ज्ञात्वा तथापनीतां तां वसुभिर्दिव्यदर्शनः
+ययौ क्रोधवशं सद्यः शशाप च वसूंस्तदा
+यस्मान्मे वसवो जह्रुर्गां वै दोग्ध्रीं सुवालधिम्
+तस्मात्सर्वे जनिष्यन्ति मानुषेषु न संशयः
+एवं शशाप भगवान्वसूंस्तान्मुनिसत्तमः
+वशं कोपस्य संप्राप्त आपवो भरतर्षभ
+शप्त्वा च तान्महाभागस्तपस्येव मनो दधे
+एवं स शप्तवान्राजन्वसूनष्टौ तपोधनः
+महाप्रभावो ब्रह्मर्षिर्देवान्रोषसमन्वितः
+अथाश्रमपदं प्राप्य तं स्म भूयो महात्मनः
+शप्ताः स्म इति जानन्त ऋषिं तमुपचक्रमुः
+प्रसादयन्तस्तमृषिं वसवः पार्थिवर्षभ
+न लेभिरे च तस्मात्ते प्रसादमृषिसत्तमात्
+आपवात्पुरुषव्याघ्र सर्वधर्मविशारदात्
+उवाच च स धर्मात्मा सप्त यूयं धरादयः
+अनु संवत्सराच्छापमोक्षं वै समवाप्स्यथ
+अयं तु यत्कृते यूयं मया शप्ताः स वत्स्यति
+द्यौस्तदा मानुषे लोके दीर्घकालं स्वकर्मणा
+नानृतं तच्चिकीर्षामि युष्मान्क्रुद्धो यदब्रुवम्
+न प्रजास्यति चाप्येष मानुषेषु महामनाः
+भविष्यति च धर्मात्मा सर्वशास्त्रविशारदः
+पितुः प्रियहिते युक्तः स्त्रीभोगान्वर्जयिष्यति
+एवमुक्त्वा वसून्सर्वाञ्जगाम भगवानृषिः
+ततो मामुपजग्मुस्ते समस्ता वसवस्तदा
+अयाचन्त च मां राजन्वरं स च मया कृतः
+जाताञ्जातान्प्रक्षिपास्मान्स्वयं गङ्गे त्वमम्भसि
+एवं तेषामहं सम्यक्शप्तानां राजसत्तम
+मोक्षार्थं मानुषाल्लोकाद्यथावत्कृतवत्यहम्
+अयं शापादृषेस्तस्य एक एव नृपोत्तम
+द्यौ राजन्मानुषे लोके चिरं वत्स्यति भ���रत
+एतदाख्याय सा देवी तत्रैवान्तरधीयत
+आदाय च कुमारं तं जगामाथ यथेप्सितम्
+स तु देवव्रतो नाम गाङ्गेय इति चाभवत्
+द्विनामा शंतनोः पुत्रः शंतनोरधिको गुणैः
+शंतनुश्चापि शोकार्तो जगाम स्वपुरं ततः
+तस्याहं कीर्तयिष्यामि शंतनोरमितान्गुणान्
+महाभाग्यं च नृपतेर्भारतस्य यशस्विनः
+यस्येतिहासो द्युतिमान्महाभारतमुच्यते
+वैशंपायन उवाच
+स एवं शंतनुर्धीमान्देवराजर्षिसत्कृतः
+धर्मात्मा सर्वलोकेषु सत्यवागिति विश्रुतः
+दमो दानं क्षमा बुद्धिर्ह्रीर्धृतिस्तेज उत्तमम्
+नित्यान्यासन्महासत्त्वे शंतनौ पुरुषर्षभे
+एवं स गुणसंपन्नो धर्मार्थकुशलो नृपः
+आसीद्भरतवंशस्य गोप्ता साधुजनस्य च
+कम्बुग्रीवः पृथुव्यंसो मत्तवारणविक्रमः
+धर्म एव परः कामादर्थाच्चेति व्यवस्थितः
+एतान्यासन्महासत्त्वे शंतनौ भरतर्षभ
+न चास्य सदृशः कश्चित्क्षत्रियो धर्मतोऽभवत्
+वर्तमानं हि धर्मे स्वे सर्वधर्मविदां वरम्
+तं महीपा महीपालं राजराज्येऽभ्यषेचयन्
+वीतशोकभयाबाधाः सुखस्वप्नविबोधनाः
+प्रति भारतगोप्तारं समपद्यन्त भूमिपाः
+शंतनुप्रमुखैर्गुप्ते लोके नृपतिभिस्तदा
+नियमात्सर्ववर्णानां ब्रह्मोत्तरमवर्तत
+ब्रह्म पर्यचरत्क्षत्रं विशः क्षत्रमनुव्रताः
+ब्रह्मक्षत्रानुरक्ताश्च शूद्राः पर्यचरन्विशः
+स हास्तिनपुरे रम्ये कुरूणां पुटभेदने
+वसन्सागरपर्यन्तामन्वशाद्वै वसुंधराम्
+स देवराजसदृशो धर्मज्ञः सत्यवागृजुः
+दानधर्मतपोयोगाच्छ्रिया परमया युतः
+अरागद्वेषसंयुक्तः सोमवत्प्रियदर्शनः
+तेजसा सूर्यसंकाशो वायुवेगसमो जवे
+अन्तकप्रतिमः कोपे क्षमया पृथिवीसमः
+वधः पशुवराहाणां तथैव मृगपक्षिणाम्
+शंतनौ पृथिवीपाले नावर्तत वृथा नृप
+धर्मब्रह्मोत्तरे राज्ये शंतनुर्विनयात्मवान्
+समं शशास भूतानि कामरागविवर्जितः
+देवर्षिपितृयज्ञार्थमारभ्यन्त तदा क्रियाः
+न चाधर्मेण केषांचित्प्राणिनामभवद्वधः
+असुखानामनाथानां तिर्यग्योनिषु वर्तताम्
+स एव राजा भूतानां सर्वेषामभवत्पिता
+तस्मिन्कुरुपतिश्रेष्ठे राजराजेश्वरे सति
+श्रिता वागभवत्सत्यं दानधर्माश्रितं मनः
+स समाः षोडशाष्टौ च चतस्रोऽष्टौ तथापराः
+रतिमप्राप्नुवन्स्त्रीषु बभूव वनगोचरः
+तथारूपस्तथाचारस्तथावृत्तस्तथाश्रुतः
+गाङ्गेयस्तस्य पुत्रोऽभून्नाम्ना देवव्रतो वसुः
+सर्वास्त्रेषु स निष्णातः पार्थिवेष्वितरेषु च
+महाबलो महासत्त्वो महावीर्यो महारथः
+स कदाचिन्मृगं विद्ध्वा गङ्गामनुसरन्नदीम्
+भागीरथीमल्पजलां शंतनुर्दृष्टवान्नृपः
+तां दृष्ट्वा चिन्तयामास शंतनुः पुरुषर्षभः
+स्यन्दते किं न्वियं नाद्य सरिच्छ्रेष्ठा यथा पुरा
+ततो निमित्तमन्विच्छन्ददर्श स महामनाः
+कुमारं रूपसंपन्नं बृहन्तं चारुदर्शनम्
+दिव्यमस्त्रं विकुर्वाणं यथा देवं पुरंदरम्
+कृत्स्नां गङ्गां समावृत्य शरैस्तीक्ष्णैरवस्थितम्
+तां शरैरावृतां दृष्ट्वा नदीं गङ्गां तदन्तिके
+अभवद्विस्मितो राजा कर्म दृष्ट्वातिमानुषम्
+जातमात्रं पुरा दृष्टं तं पुत्रं शंतनुस्तदा
+नोपलेभे स्मृतिं धीमानभिज्ञातुं तमात्मजम्
+स तु तं पितरं दृष्ट्वा मोहयामास मायया
+संमोह्य तु ततः क्षिप्रं तत्रैवान्तरधीयत
+तदद्भुतं तदा दृष्ट्वा तत्र राजा स शंतनुः
+शङ्कमानः सुतं गङ्गामब्रवीद्दर्शयेति ह
+दर्शयामास तं गङ्गा बिभ्रती रूपमुत्तमम्
+गृहीत्वा दक्षिणे पाणौ तं कुमारमलंकृतम्
+अलंकृतामाभरणैररजोम्बरधारिणीम्
+दृष्टपूर्वामपि सतीं नाभ्यजानात्स शंतनुः
+गङ्गोवाच
+यं पुत्रमष्टमं राजंस्त्वं पुरा मय्यजायिथाः
+स तेऽयं पुरुषव्याघ्र नयस्वैनं गृहान्तिकम्
+वेदानधिजगे साङ्गान्वसिष्ठादेव वीर्यवान्
+कृतास्त्रः परमेष्वासो देवराजसमो युधि
+सुराणां संमतो नित्यमसुराणां च भारत
+उशना वेद यच्छास्त्रमयं तद्वेद सर्वशः
+तथैवाङ्गिरसः पुत्रः सुरासुरनमस्कृतः
+यद्वेद शास्त्रं तच्चापि कृत्स्नमस्मिन्प्रतिष्ठितम्
+तव पुत्रे महाबाहौ साङ्गोपाङ्गं महात्मनि
+ऋषिः परैरनाधृष्यो जामदग्न्यः प्रतापवान्
+यदस्त्रं वेद रामश्च तदप्यस्मिन्प्रतिष्ठितम्
+महेष्वासमिमं राजन्राजधर्मार्थकोविदम्
+मया दत्तं निजं पुत्रं वीरं वीर गृहान्नय
+वैशंपायन उवाच
+तयैवं समनुज्ञातः पुत्रमादाय शंतनुः
+भ्राजमानं यथादित्यमाययौ स्वपुरं प्रति
+पौरवः स्वपुरं गत्वा पुरंदरपुरोपमम्
+सर्वकामसमृद्धार्थं मेने आत्मानमात्मना
+पौरवेषु ततः पुत्रं यौवराज्येऽभ्यषेचयत्
+पौरवाञ्शंतनोः पुत्रः पितरं च महायशाः
+राष्ट्रं च रञ्जयामास वृत्तेन भरतर्षभ
+स तथा सह पुत्रेण रममाणो महीपतिः
+वर्तयामास वर्षाणि चत्वार्यमितविक्रमः
+स कदाचिद्वनं यातो यमुनामभितो नदीम्
+महीपतिरनिर्देश्यमाजिघ्रद्गन्धमुत्तमम्
+तस्य प्रभवमन्विच्छन्विचचार समन्ततः
+स ददर्श तदा कन्यां दाशानां देवरूपिणीम्
+तामपृच्छत्स दृष्ट्वैव कन्यामसितलोचनाम्
+कस्य त्वमसि का चासि किं च भीरु चिकीर्षसि
+साब्रवीद्दाशकन्यास्मि धर्मार्थं वाहये तरीम्
+पितुर्नियोगाद्भद्रं ते दाशराज्ञो महात्मनः
+रूपमाधुर्यगन्धैस्तां संयुक्तां देवरूपिणीम्
+समीक्ष्य राजा दाशेयीं कामयामास शंतनुः
+स गत्वा पितरं तस्या वरयामास तां तदा
+पर्यपृच्छत्ततस्तस्याः पितरं चात्मकारणात्
+स च तं प्रत्युवाचेदं दाशराजो महीपतिम्
+जातमात्रैव मे देया वराय वरवर्णिनी
+हृदि कामस्तु मे कश्चित्तं निबोध जनेश्वर
+यदीमां धर्मपत्नीं त्वं मत्तः प्रार्थयसेऽनघ
+सत्यवागसि सत्येन समयं कुरु मे ततः
+समयेन प्रदद्यां ते कन्यामहमिमां नृप
+न हि मे त्वत्समः कश्चिद्वरो जातु भविष्यति
+शंतनुरुवाच
+श्रुत्वा तव वरं दाश व्यवस्येयमहं न वा
+दातव्यं चेत्प्रदास्यामि न त्वदेयं कथंचन
+दाश उवाच
+अस्यां जायेत यः पुत्रः स राजा पृथिवीपतिः
+त्वदूर्ध्वमभिषेक्तव्यो नान्यः कश्चन पार्थिव
+वैशंपायन उवाच
+नाकामयत तं दातुं वरं दाशाय शंतनुः
+शरीरजेन तीव्रेण दह्यमानोऽपि भारत
+स चिन्तयन्नेव तदा दाशकन्यां महीपतिः
+प्रत्ययाद्धास्तिनपुरं शोकोपहतचेतनः
+ततः कदाचिच्छोचन्तं शंतनुं ध्यानमास्थितम्
+पुत्रो देवव्रतोऽभ्येत्य पितरं वाक्यमब्रवीत्
+सर्वतो भवतः क्षेमं विधेयाः सर्वपार्थिवाः
+तत्किमर्थमिहाभीक्ष्णं परिशोचसि दुःखितः
+ध्यायन्निव च किं राजन्नाभिभाषसि किंचन
+एवमुक्तः स पुत्रेण शंतनुः प्रत्यभाषत
+असंशयं ध्यानपरं यथा मात्थ तथास्म्युत
+अपत्यं नस्त्वमेवैकः कुले महति भारत
+अनित्यता च मर्त्यानामतः शोचामि पुत्रक
+कथंचित्तव गाङ्गेय विपत्तौ नास्ति नः कुलम्
+असंशयं त्वमेवैकः शतादपि वरः सुतः
+न चाप्यहं वृथा भूयो दारान्कर्तुमिहोत्सहे
+संतानस्याविनाशाय कामये भद्रमस्तु ते
+अनपत्यतैकपुत्रत्वमित्याहुर्धर्मवादिनः
+अग्निहोत्रं त्रयो वेदा यज्ञाश्च सहदक्षिणाः
+सर्वाण्येतान्यपत्यस्य कलां नार्हन्ति षोडशीम्
+एवमेव मनुष्येषु स्याच्च सर्वप्रजास्वपि
+यदपत्यं महाप्राज्ञ तत्र मे नास्ति संशयः
+एषा त्रयी पुराणानामुत्तमानां च शाश्वती
+त्वं च शूरः सदामर्षी शस्त्रनित्यश्च भारत
+नान���यत्र शस्त्रात्तस्मात्ते निधनं विद्यतेऽनघ
+सोऽस्मि संशयमापन्नस्त्वयि शान्ते कथं भवेत्
+इति ते कारणं तात दुःखस्योक्तमशेषतः
+ततस्तत्कारणं ज्ञात्वा कृत्स्नं चैवमशेषतः
+देवव्रतो महाबुद्धिः प्रययावनुचिन्तयन्
+अभ्यगच्छत्तदैवाशु वृद्धामात्यं पितुर्हितम्
+तमपृच्छत्तदाभ्येत्य पितुस्तच्छोककारणम्
+तस्मै स कुरुमुख्याय यथावत्परिपृच्छते
+वरं शशंस कन्यां तामुद्दिश्य भरतर्षभ
+ततो देवव्रतो वृद्धैः क्षत्रियैः सहितस्तदा
+अभिगम्य दाशराजानं कन्यां वव्रे पितुः स्वयम्
+तं दाशः प्रतिजग्राह विधिवत्प्रतिपूज्य च
+अब्रवीच्चैनमासीनं राजसंसदि भारत
+त्वमेव नाथः पर्याप्तः शंतनोः पुरुषर्षभ
+पुत्रः पुत्रवतां श्रेष्ठः किं नु वक्ष्यामि ते वचः
+को हि संबन्धकं श्लाघ्यमीप्सितं यौनमीदृशम्
+अतिक्रामन्न तप्येत साक्षादपि शतक्रतुः
+अपत्यं चैतदार्यस्य यो युष्माकं समो गुणैः
+यस्य शुक्रात्सत्यवती प्रादुर्भूता यशस्विनी
+तेन मे बहुशस्तात पिता ते परिकीर्तितः
+अर्हः सत्यवतीं वोढुं सर्वराजसु भारत
+असितो ह्यपि देवर्षिः प्रत्याख्यातः पुरा मया
+सत्यवत्या भृशं ह्यर्थी स आसीदृषिसत्तमः
+कन्यापितृत्वात्किंचित्तु वक्ष्यामि भरतर्षभ
+बलवत्सपत्नतामत्र दोषं पश्यामि केवलम्
+यस्य हि त्वं सपत्नः स्या गन्धर्वस्यासुरस्य वा
+न स जातु सुखं जीवेत्त्वयि क्रुद्धे परंतप
+एतावानत्र दोषो हि नान्यः कश्चन पार्थिव
+एतज्जानीहि भद्रं ते दानादाने परंतप
+एवमुक्तस्तु गाङ्गेयस्तद्युक्तं प्रत्यभाषत
+शृण्वतां भूमिपालानां पितुरर्थाय भारत
+इदं मे मतमादत्स्व सत्यं सत्यवतां वर
+नैव जातो न वाजात ईदृशं वक्तुमुत्सहेत्
+एवमेतत्करिष्यामि यथा त्वमनुभाषसे
+योऽस्यां जनिष्यते पुत्रः स नो राजा भविष्यति
+इत्युक्तः पुनरेवाथ तं दाशः प्रत्यभाषत
+चिकीर्षुर्दुष्करं कर्म राज्यार्थे भरतर्षभ
+त्वमेव नाथः पर्याप्तः शंतनोरमितद्युतेः
+कन्यायाश्चैव धर्मात्मन्प्रभुर्दानाय चेश्वरः
+इदं तु वचनं सौम्य कार्यं चैव निबोध मे
+कौमारिकाणां शीलेन वक्ष्याम्यहमरिंदम
+यत्त्वया सत्यवत्यर्थे सत्यधर्मपरायण
+राजमध्ये प्रतिज्ञातमनुरूपं तवैव तत्
+नान्यथा तन्महाबाहो संशयोऽत्र न कश्चन
+तवापत्यं भवेद्यत्तु तत्र नः संशयो महान्
+तस्य तन्मतमाज्ञाय सत्यधर्मपरायणः
+प्रत्यजानात्तदा राजन्पितुः प्रियचिकीर्षया
+देवव्रत उवाच
+दाशराज निबोधेदं वचनं मे नृपोत्तम
+शृण्वतां भूमिपालानां यद्ब्रवीमि पितुः कृते
+राज्यं तावत्पूर्वमेव मया त्यक्तं नराधिप
+अपत्यहेतोरपि च करोम्येष विनिश्चयम्
+अद्य प्रभृति मे दाश ब्रह्मचर्यं भविष्यति
+अपुत्रस्यापि मे लोका भविष्यन्त्यक्षया दिवि
+वैशंपायन उवाच
+तस्य तद्वचनं श्रुत्वा संप्रहृष्टतनूरुहः
+ददानीत्येव तं दाशो धर्मात्मा प्रत्यभाषत
+ततोऽन्तरिक्षेऽप्सरसो देवाः सर्षिगणास्तथा
+अभ्यवर्षन्त कुसुमैर्भीष्मोऽयमिति चाब्रुवन्
+ततः स पितुरर्थाय तामुवाच यशस्विनीम्
+अधिरोह रथं मातर्गच्छावः स्वगृहानिति
+एवमुक्त्वा तु भीष्मस्तां रथमारोप्य भामिनीम्
+आगम्य हास्तिनपुरं शंतनोः संन्यवेदयत्
+तस्य तद्दुष्करं कर्म प्रशशंसुर्नराधिपाः
+समेताश्च पृथक्चैव भीष्मोऽयमिति चाब्रुवन्
+तद्दृष्ट्वा दुष्करं कर्म कृतं भीष्मेण शंतनुः
+स्वच्छन्दमरणं तस्मै ददौ तुष्टः पिता स्वयम्
+वैशंपायन उवाच
+ततो विवाहे निर्वृत्ते स राजा शंतनुर्नृपः
+तां कन्यां रूपसंपन्नां स्वगृहे संन्यवेशयत्
+ततः शांतनवो धीमान्सत्यवत्यामजायत
+वीरश्चित्राङ्गदो नाम वीर्येण मनुजानति
+अथापरं महेष्वासं सत्यवत्यां पुनः प्रभुः
+विचित्रवीर्यं राजानं जनयामास वीर्यवान्
+अप्राप्तवति तस्मिंश्च यौवनं भरतर्षभ
+स राजा शंतनुर्धीमान्कालधर्ममुपेयिवान्
+स्वर्गते शंतनौ भीष्मश्चित्राङ्गदमरिंदमम्
+स्थापयामास वै राज्ये सत्यवत्या मते स्थितः
+स तु चित्राङ्गदः शौर्यात्सर्वांश्चिक्षेप पार्थिवान्
+मनुष्यं न हि मेने स कंचित्सदृशमात्मनः
+तं क्षिपन्तं सुरांश्चैव मनुष्यानसुरांस्तथा
+गन्धर्वराजो बलवांस्तुल्यनामाभ्ययात्तदा
+तेनास्य सुमहद्युद्धं कुरुक्षेत्रे बभूव ह
+तयोर्बलवतोस्तत्र गन्धर्वकुरुमुख्ययोः
+नद्यास्तीरे हिरण्वत्याः समास्तिस्रोऽभवद्रणः
+तस्मिन्विमर्दे तुमुले शस्त्रवृष्टिसमाकुले
+मायाधिकोऽवधीद्वीरं गन्धर्वः कुरुसत्तमम्
+चित्राङ्गदं कुरुश्रेष्ठं विचित्रशरकार्मुकम्
+अन्ताय कृत्वा गन्धर्वो दिवमाचक्रमे ततः
+तस्मिन्नृपतिशार्दूले निहते भूरिवर्चसि
+भीष्मः शांतनवो राजन्प्रेतकार्याण्यकारयत्
+विचित्रवीर्यं च तदा बालमप्राप्तयौवनम्
+कुरुराज्ये महाबाहुरभ्यषिञ्चदनन्तरम्
+विच��त्रवीर्यस्तु तदा भीष्मस्य वचने स्थितः
+अन्वशासन्महाराज पितृपैतामहं पदम्
+स धर्मशास्त्रकुशलो भीष्मं शांतनवं नृपः
+पूजयामास धर्मेण स चैनं प्रत्यपालयत्
+वैशंपायन उवाच
+हते चित्राङ्गदे भीष्मो बाले भ्रातरि चानघ
+पालयामास तद्राज्यं सत्यवत्या मते स्थितः
+संप्राप्तयौवनं पश्यन्भ्रातरं धीमतां वरम्
+भीष्मो विचित्रवीर्यस्य विवाहायाकरोन्मतिम्
+अथ काशिपतेर्भीष्मः कन्यास्तिस्रोऽप्सरःसमाः
+शुश्राव सहिता राजन्वृण्वतीर्वै स्वयं वरम्
+ततः स रथिनां श्रेष्ठो रथेनैकेन वर्मभृत्
+जगामानुमते मातुः पुरीं वाराणसीं प्रति
+तत्र राज्ञः समुदितान्सर्वतः समुपागतान्
+ददर्श कन्यास्ताश्चैव भीष्मः शंतनुनन्दनः
+कीर्त्यमानेषु राज्ञां तु नामस्वथ सहस्रशः
+भीष्मः स्वयं तदा राजन्वरयामास ताः प्रभुः
+उवाच च महीपालान्राजञ्जलदनिःस्वनः
+रथमारोप्य ताः कन्या भीष्मः प्रहरतां वरः
+आहूय दानं कन्यानां गुणवद्भ्यः स्मृतं बुधैः
+अलंकृत्य यथाशक्ति प्रदाय च धनान्यपि
+प्रयच्छन्त्यपरे कन्यां मिथुनेन गवामपि
+वित्तेन कथितेनान्ये बलेनान्येऽनुमान्य च
+प्रमत्तामुपयान्त्यन्ये स्वयमन्ये च विन्दते
+अष्टमं तमथो वित्त विवाहं कविभिः स्मृतम्
+स्वयंवरं तु राजन्याः प्रशंसन्त्युपयान्ति च
+प्रमथ्य तु हृतामाहुर्ज्यायसीं धर्मवादिनः
+ता इमाः पृथिवीपाला जिहीर्षामि बलादितः
+ते यतध्वं परं शक्त्या विजयायेतराय वा
+स्थितोऽहं पृथिवीपाला युद्धाय कृतनिश्चयः
+एवमुक्त्वा महीपालान्काशिराजं च वीर्यवान्
+सर्वाः कन्याः स कौरव्यो रथमारोपयत्स्वकम्
+आमन्त्र्य च स तान्प्रायाच्छीघ्रं कन्याः प्रगृह्य ताः
+ततस्ते पार्थिवाः सर्वे समुत्पेतुरमर्षिताः
+संस्पृशन्तः स्वकान्बाहून्दशन्तो दशनच्छदान्
+तेषामाभरणान्याशु त्वरितानां विमुञ्चताम्
+आमुञ्चतां च वर्माणि संभ्रमः सुमहानभूत्
+ताराणामिव संपातो बभूव जनमेजय
+भूषणानां च शुभ्राणां कवचानां च सर्वशः
+सवर्मभिर्भूषणैस्ते द्राग्भ्राजद्भिरितस्ततः
+सक्रोधामर्षजिह्मभ्रूसकषायदृशस्तथा
+सूतोपकॢप्तान्रुचिरान्सदश्वोद्यतधूर्गतान्
+रथानास्थाय ते वीराः सर्वप्रहरणान्विताः
+प्रयान्तमेकं कौरव्यमनुसस्रुरुदायुधाः
+ततः समभवद्युद्धं तेषां तस्य च भारत
+एकस्य च बहूनां च तुमुलं लोमहर्षणम्
+ते त्विषून्दशसाहस्रा���स्तस्मै युगपदाक्षिपन्
+अप्राप्तांश्चैव तानाशु भीष्मः सर्वांस्तदाच्छिनत्
+ततस्ते पार्थिवाः सर्वे सर्वतः परिवारयन्
+ववर्षुः शरवर्षेण वर्षेणेवाद्रिमम्बुदाः
+स तद्बाणमयं वर्षं शरैरावार्य सर्वतः
+ततः सर्वान्महीपालान्प्रत्यविध्यत्त्रिभिस्त्रिभिः
+तस्याति पुरुषानन्याँल्लाघवं रथचारिणः
+रक्षणं चात्मनः संख्ये शत्रवोऽप्यभ्यपूजयन्
+तान्विनिर्जित्य तु रणे सर्वशस्त्रविशारदः
+कन्याभिः सहितः प्रायाद्भारतो भारतान्प्रति
+ततस्तं पृष्ठतो राजञ्शाल्वराजो महारथः
+अभ्याहनदमेयात्मा भीष्मं शांतनवं रणे
+वारणं जघने निघ्नन्दन्ताभ्यामपरो यथा
+वाशितामनुसंप्राप्तो यूथपो बलिनां वरः
+स्त्रीकाम तिष्ठ तिष्ठेति भीष्ममाह स पार्थिवः
+शाल्वराजो महाबाहुरमर्षेणाभिचोदितः
+ततः स पुरुषव्याघ्रो भीष्मः परबलार्दनः
+तद्वाक्याकुलितः क्रोधाद्विधूमोऽग्निरिव ज्वलन्
+क्षत्रधर्मं समास्थाय व्यपेतभयसंभ्रमः
+निवर्तयामास रथं शाल्वं प्रति महारथः
+निवर्तमानं तं दृष्ट्वा राजानः सर्व एव ते
+प्रेक्षकाः समपद्यन्त भीष्मशाल्वसमागमे
+तौ वृषाविव नर्दन्तौ बलिनौ वाशितान्तरे
+अन्योन्यमभिवर्तेतां बलविक्रमशालिनौ
+ततो भीष्मं शांतनवं शरैः शतसहस्रशः
+शाल्वराजो नरश्रेष्ठः समवाकिरदाशुगैः
+पूर्वमभ्यर्दितं दृष्ट्वा भीष्मं शाल्वेन ते नृपाः
+विस्मिताः समपद्यन्त साधु साध्विति चाब्रुवन्
+लाघवं तस्य ते दृष्ट्वा संयुगे सर्वपार्थिवाः
+अपूजयन्त संहृष्टा वाग्भिः शाल्वं नराधिपाः
+क्षत्रियाणां तदा वाचः श्रुत्वा परपुरंजयः
+क्रुद्धः शांतनवो भीष्मस्तिष्ठ तिष्ठेत्यभाषत
+सारथिं चाब्रवीत्क्रुद्धो याहि यत्रैष पार्थिवः
+यावदेनं निहन्म्यद्य भुजंगमिव पक्षिराट्
+ततोऽस्त्रं वारुणं सम्यग्योजयामास कौरवः
+तेनाश्वांश्चतुरोऽमृद्नाच्छाल्वराज्ञो नराधिप
+अस्त्रैरस्त्राणि संवार्य शाल्वराज्ञः स कौरवः
+भीष्मो नृपतिशार्दूल न्यवधीत्तस्य सारथिम्
+अस्त्रेण चाप्यथैकेन न्यवधीत्तुरगोत्तमान्
+कन्याहेतोर्नरश्रेष्ठ भीष्मः शांतनवस्तदा
+जित्वा विसर्जयामास जीवन्तं नृपसत्तमम्
+ततः शाल्वः स्वनगरं प्रययौ भरतर्षभ
+राजानो ये च तत्रासन्स्वयंवरदिदृक्षवः
+स्वान्येव तेऽपि राष्ट्राणि जग्मुः परपुरंजय
+एवं विजित्य ताः कन्या भीष्मः प्रहरतां वरः
+प्रययौ ���ास्तिनपुरं यत्र राजा स कौरवः
+सोऽचिरेणैव कालेन अत्यक्रामन्नराधिप
+वनानि सरितश्चैव शैलांश्च विविधद्रुमान्
+अक्षतः क्षपयित्वारीन्संख्येऽसंख्येयविक्रमः
+आनयामास काश्यस्य सुताः सागरगासुतः
+स्नुषा इव स धर्मात्मा भगिन्य इव चानुजाः
+यथा दुहितरश्चैव प्रतिगृह्य ययौ कुरून्
+ताः सर्वा गुणसंपन्ना भ्राता भ्रात्रे यवीयसे
+भीष्मो विचित्रवीर्याय प्रददौ विक्रमाहृताः
+सतां धर्मेण धर्मज्ञः कृत्वा कर्मातिमानुषम्
+भ्रातुर्विचित्रवीर्यस्य विवाहायोपचक्रमे
+सत्यवत्या सह मिथः कृत्वा निश्चयमात्मवान्
+विवाहं कारयिष्यन्तं भीष्मं काशिपतेः सुता
+ज्येष्ठा तासामिदं वाक्यमब्रवीद्ध सती तदा
+मया सौभपतिः पूर्वं मनसाभिवृतः पतिः
+तेन चास्मि वृता पूर्वमेष कामश्च मे पितुः
+मया वरयितव्योऽभूच्छाल्वस्तस्मिन्स्वयंवरे
+एतद्विज्ञाय धर्मज्ञ ततस्त्वं धर्ममाचर
+एवमुक्तस्तया भीष्मः कन्यया विप्रसंसदि
+चिन्तामभ्यगमद्वीरो युक्तां तस्यैव कर्मणः
+स विनिश्चित्य धर्मज्ञो ब्राह्मणैर्वेदपारगैः
+अनुजज्ञे तदा ज्येष्टामम्बां काशिपतेः सुताम्
+अम्बिकाम्बालिके भार्ये प्रादाद्भ्रात्रे यवीयसे
+भीष्मो विचित्रवीर्याय विधिदृष्टेन कर्मणा
+तयोः पाणिं गृहीत्वा स रूपयौवनदर्पितः
+विचित्रवीर्यो धर्मात्मा कामात्मा समपद्यत
+ते चापि बृहती श्यामे नीलकुञ्चितमूर्धजे
+रक्ततुङ्गनखोपेते पीनश्रोणिपयोधरे
+आत्मनः प्रतिरूपोऽसौ लब्धः पतिरिति स्थिते
+विचित्रवीर्यं कल्याणं पूजयामासतुस्तु ते
+स चाश्विरूपसदृशो देवसत्त्वपराक्रमः
+सर्वासामेव नारीणां चित्तप्रमथनोऽभवत्
+ताभ्यां सह समाः सप्त विहरन्पृथिवीपतिः
+विचित्रवीर्यस्तरुणो यक्ष्माणं समपद्यत
+सुहृदां यतमानानामाप्तैः सह चिकित्सकैः
+जगामास्तमिवादित्यः कौरव्यो यमसादनम्
+प्रेतकार्याणि सर्वाणि तस्य सम्यगकारयत्
+राज्ञो विचित्रवीर्यस्य सत्यवत्या मते स्थितः
+ऋत्विग्भिः सहितो भीष्मः सर्वैश्च कुरुपुंगवैः
+वैशंपायन उवाच
+ततः सत्यवती दीना कृपणा पुत्रगृद्धिनी
+पुत्रस्य कृत्वा कार्याणि स्नुषाभ्यां सह भारत
+धर्मं च पितृवंशं च मातृवंशं च मानिनी
+प्रसमीक्ष्य महाभागा गाङ्गेयं वाक्यमब्रवीत्
+शंतनोर्धर्मनित्यस्य कौरव्यस्य यशस्विनः
+त्वयि पिण्डश्च कीर्तिश्च संतानं च प्रतिष्ठितम्
+यथा कर्म शुभं कृत्वा स्वर्गोपगमनं ध्रुवम्
+यथा चायुर्ध्रुवं सत्ये त्वयि धर्मस्तथा ध्रुवः
+वेत्थ धर्मांश्च धर्मज्ञ समासेनेतरेण च
+विविधास्त्वं श्रुतीर्वेत्थ वेत्थ वेदांश्च सर्वशः
+व्यवस्थानं च ते धर्मे कुलाचारं च लक्षये
+प्रतिपत्तिं च कृच्छ्रेषु शुक्राङ्गिरसयोरिव
+तस्मात्सुभृशमाश्वस्य त्वयि धर्मभृतां वर
+कार्ये त्वां विनियोक्ष्यामि तच्छ्रुत्वा कर्तुमर्हसि
+मम पुत्रस्तव भ्राता वीर्यवान्सुप्रियश्च ते
+बाल एव गतः स्वर्गमपुत्रः पुरुषर्षभ
+इमे महिष्यौ भ्रातुस्ते काशिराजसुते शुभे
+रूपयौवनसंपन्ने पुत्रकामे च भारत
+तयोरुत्पादयापत्यं संतानाय कुलस्य नः
+मन्नियोगान्महाभाग धर्मं कर्तुमिहार्हसि
+राज्ये चैवाभिषिच्यस्व भारताननुशाधि च
+दारांश्च कुरु धर्मेण मा निमज्जीः पितामहान्
+तथोच्यमानो मात्रा च सुहृद्भिश्च परंतपः
+प्रत्युवाच स धर्मात्मा धर्म्यमेवोत्तरं वचः
+असंशयं परो धर्मस्त्वया मातरुदाहृतः
+त्वमपत्यं प्रति च मे प्रतिज्ञां वेत्थ वै पराम्
+जानासि च यथावृत्तं शुल्कहेतोस्त्वदन्तरे
+स सत्यवति सत्यं ते प्रतिजानाम्यहं पुनः
+परित्यजेयं त्रैलोक्यं राज्यं देवेषु वा पुनः
+यद्वाप्यधिकमेताभ्यां न तु सत्यं कथंचन
+त्यजेच्च पृथिवी गन्धमापश्च रसमात्मनः
+ज्योतिस्तथा त्यजेद्रूपं वायुः स्पर्शगुणं त्यजेत्
+प्रभां समुत्सृजेदर्को धूमकेतुस्तथोष्णताम्
+त्यजेच्छब्दं तथाकाशः सोमः शीतांशुतां त्यजेत्
+विक्रमं वृत्रहा जह्याद्धर्मं जह्याच्च धर्मराट्
+न त्वहं सत्यमुत्स्रष्टुं व्यवसेयं कथंचन
+एवमुक्ता तु पुत्रेण भूरिद्रविणतेजसा
+माता सत्यवती भीष्ममुवाच तदनन्तरम्
+जानामि ते स्थितिं सत्ये परां सत्यपराक्रम
+इच्छन्सृजेथास्त्रीँल्लोकानन्यांस्त्वं स्वेन तेजसा
+जानामि चैव सत्यं तन्मदर्थं यदभाषथाः
+आपद्धर्ममवेक्षस्व वह पैतामहीं धुरम्
+यथा ते कुलतन्तुश्च धर्मश्च न पराभवेत्
+सुहृदश्च प्रहृष्येरंस्तथा कुरु परंतप
+लालप्यमानां तामेवं कृपणां पुत्रगृद्धिनीम्
+धर्मादपेतं ब्रुवतीं भीष्मो भूयोऽब्रवीदिदम्
+राज्ञि धर्मानवेक्षस्व मा नः सर्वान्व्यनीनशः
+सत्याच्च्युतिः क्षत्रियस्य न धर्मेषु प्रशस्यते
+शंतनोरपि संतानं यथा स्यादक्षयं भुवि
+तत्ते धर्मं प्रवक्ष्यामि क्षात्रं राज्ञि सनातनम्
+श्रुत्वा तं प्रतिपद्येथाः प्राज्ञैः सह पुरोहितैः
+आपद्धर्मार्थकुशलैर्लोकतन्त्रमवेक्ष्य च
+भीष्म उवाच
+जामदग्न्येन रामेण पितुर्वधममृष्यता
+क्रुद्धेन च महाभागे हैहयाधिपतिर्हतः
+शतानि दश बाहूनां निकृत्तान्यर्जुनस्य वै
+पुनश्च धनुरादाय महास्त्राणि प्रमुञ्चता
+निर्दग्धं क्षत्रमसकृद्रथेन जयता महीम्
+एवमुच्चावचैरस्त्रैर्भार्गवेण महात्मना
+त्रिःसप्तकृत्वः पृथिवी कृता निःक्षत्रिया पुरा
+ततः संभूय सर्वाभिः क्षत्रियाभिः समन्ततः
+उत्पादितान्यपत्यानि ब्राह्मणैर्नियतात्मभिः
+पाणिग्राहस्य तनय इति वेदेषु निश्चितम्
+धर्मं मनसि संस्थाप्य ब्राह्मणांस्ताः समभ्ययुः
+लोकेऽप्याचरितो दृष्टः क्षत्रियाणां पुनर्भवः
+अथोतथ्य इति ख्यात आसीद्धीमानृषिः पुरा
+ममता नाम तस्यासीद्भार्या परमसंमता
+उतथ्यस्य यवीयांस्तु पुरोधास्त्रिदिवौकसाम्
+बृहस्पतिर्बृहत्तेजा ममतां सोऽन्वपद्यत
+उवाच ममता तं तु देवरं वदतां वरम्
+अन्तर्वत्नी अहं भ्रात्रा ज्येष्ठेनारम्यतामिति
+अयं च मे महाभाग कुक्षावेव बृहस्पते
+औतथ्यो वेदमत्रैव षडङ्गं प्रत्यधीयत
+अमोघरेतास्त्वं चापि नूनं भवितुमर्हसि
+तस्मादेवंगतेऽद्य त्वमुपारमितुमर्हसि
+एवमुक्तस्तया सम्यग्बृहत्तेजा बृहस्पतिः
+कामात्मानं तदात्मानं न शशाक नियच्छितुम्
+संबभूव ततः कामी तया सार्धमकामया
+उत्सृजन्तं तु तं रेतः स गर्भस्थोऽभ्यभाषत
+भोस्तात कन्यस वदे द्वयोर्नास्त्यत्र संभवः
+अमोघशुक्रश्च भवान्पूर्वं चाहमिहागतः
+शशाप तं ततः क्रुद्ध एवमुक्तो बृहस्पतिः
+उतथ्यपुत्रं गर्भस्थं निर्भर्त्स्य भगवानृषिः
+यस्मात्त्वमीदृशे काले सर्वभूतेप्सिते सति
+एवमात्थ वचस्तस्मात्तमो दीर्घं प्रवेक्ष्यसि
+स वै दीर्घतमा नाम शापादृषिरजायत
+बृहस्पतेर्बृहत्कीर्तेर्बृहस्पतिरिवौजसा
+स पुत्राञ्जनयामास गौतमादीन्महायशाः
+ऋषेरुतथ्यस्य तदा संतानकुलवृद्धये
+लोभमोहाभिभूतास्ते पुत्रास्तं गौतमादयः
+काष्ठे समुद्गे प्रक्षिप्य गङ्गायां समवासृजन्
+न स्यादन्धश्च वृद्धश्च भर्तव्योऽयमिति स्म ते
+चिन्तयित्वा ततः क्रूराः प्रतिजग्मुरथो गृहान्
+सोऽनुस्रोतस्तदा राजन्प्लवमान ऋषिस्ततः
+जगाम सुबहून्देशानन्धस्तेनोडुपेन ह
+तं तु राजा बलिर्नाम सर्वधर्मविशारदः
+अपश्यन्मज्जनगतः स्रोतसाभ्याशमागतम्
+जग्राह च��नं धर्मात्मा बलिः सत्यपराक्रमः
+ज्ञात्वा चैनं स वव्रेऽथ पुत्रार्थं मनुजर्षभ
+संतानार्थं महाभाग भार्यासु मम मानद
+पुत्रान्धर्मार्थकुशलानुत्पादयितुमर्हसि
+एवमुक्तः स तेजस्वी तं तथेत्युक्तवानृषिः
+तस्मै स राजा स्वां भार्यां सुदेष्णां प्राहिणोत्तदा
+अन्धं वृद्धं च तं मत्वा न सा देवी जगाम ह
+स्वां तु धात्रेयिकां तस्मै वृद्धाय प्राहिणोत्तदा
+तस्यां काक्षीवदादीन्स शूद्रयोनावृषिर्वशी
+जनयामास धर्मात्मा पुत्रानेकादशैव तु
+काक्षीवदादीन्पुत्रांस्तान्दृष्ट्वा सर्वानधीयतः
+उवाच तमृषिं राजा ममैत इति वीर्यवान्
+नेत्युवाच महर्षिस्तं ममैवैत इति ब्रुवन्
+शूद्रयोनौ मया हीमे जाताः काक्षीवदादयः
+अन्धं वृद्धं च मां मत्वा सुदेष्णा महिषी तव
+अवमन्य ददौ मूढा शूद्रां धात्रेयिकां हि मे
+ततः प्रसादयामास पुनस्तमृषिसत्तमम्
+बलिः सुदेष्णां भार्यां च तस्मै तां प्राहिणोत्पुनः
+तां स दीर्घतमाङ्गेषु स्पृष्ट्वा देवीमथाब्रवीत्
+भविष्यति कुमारस्ते तेजस्वी सत्यवागिति
+तत्राङ्गो नाम राजर्षिः सुदेष्णायामजायत
+एवमन्ये महेष्वासा ब्राह्मणैः क्षत्रिया भुवि
+जाताः परमधर्मज्ञा वीर्यवन्तो महाबलाः
+एतच्छ्रुत्वा त्वमप्यत्र मातः कुरु यथेप्सितम्
+भीष्म उवाच
+पुनर्भरतवंशस्य हेतुं संतानवृद्धये
+वक्ष्यामि नियतं मातस्तन्मे निगदतः शृणु
+ब्राह्मणो गुणवान्कश्चिद्धनेनोपनिमन्त्र्यताम्
+विचित्रवीर्यक्षेत्रेषु यः समुत्पादयेत्प्रजाः
+वैशंपायन उवाच
+ततः सत्यवती भीष्मं वाचा संसज्जमानया
+विहसन्तीव सव्रीडमिदं वचनमब्रवीत्
+सत्यमेतन्महाबाहो यथा वदसि भारत
+विश्वासात्ते प्रवक्ष्यामि संतानाय कुलस्य च
+न ते शक्यमनाख्यातुमापद्धीयं तथाविधा
+त्वमेव नः कुले धर्मस्त्वं सत्यं त्वं परा गतिः
+तस्मान्निशम्य वाक्यं मे कुरुष्व यदनन्तरम्
+धर्मयुक्तस्य धर्मात्मन्पितुरासीत्तरी मम
+सा कदाचिदहं तत्र गता प्रथमयौवने
+अथ धर्मभृतां श्रेष्ठः परमर्षिः पराशरः
+आजगाम तरीं धीमांस्तरिष्यन्यमुनां नदीम्
+स तार्यमाणो यमुनां मामुपेत्याब्रवीत्तदा
+सान्त्वपूर्वं मुनिश्रेष्ठः कामार्तो मधुरं बहु
+तमहं शापभीता च पितुर्भीता च भारत
+वरैरसुलभैरुक्ता न प्रत्याख्यातुमुत्सहे
+अभिभूय स मां बालां तेजसा वशमानयत्
+तमसा लोकमावृत्य नौगतामेव भारत
+मत्स्य��न्धो महानासीत्पुरा मम जुगुप्सितः
+तमपास्य शुभं गन्धमिमं प्रादात्स मे मुनिः
+ततो मामाह स मुनिर्गर्भमुत्सृज्य मामकम्
+द्वीपेऽस्या एव सरितः कन्यैव त्वं भविष्यसि
+पाराशर्यो महायोगी स बभूव महानृषिः
+कन्यापुत्रो मम पुरा द्वैपायन इति स्मृतः
+यो व्यस्य वेदांश्चतुरस्तपसा भगवानृषिः
+लोके व्यासत्वमापेदे कार्ष्ण्यात्कृष्णत्वमेव च
+सत्यवादी शमपरस्तपस्वी दग्धकिल्बिषः
+स नियुक्तो मया व्यक्तं त्वया च अमितद्युते
+भ्रातुः क्षेत्रेषु कल्याणमपत्यं जनयिष्यति
+स हि मामुक्तवांस्तत्र स्मरेः कृत्येषु मामिति
+तं स्मरिष्ये महाबाहो यदि भीष्म त्वमिच्छसि
+तव ह्यनुमते भीष्म नियतं स महातपाः
+विचित्रवीर्यक्षेत्रेषु पुत्रानुत्पादयिष्यति
+महर्षेः कीर्तने तस्य भीष्मः प्राञ्जलिरब्रवीत्
+धर्ममर्थं च कामं च त्रीनेतान्योऽनुपश्यति
+अर्थमर्थानुबन्धं च धर्मं धर्मानुबन्धनम्
+कामं कामानुबन्धं च विपरीतान्पृथक्पृथक्
+यो विचिन्त्य धिया सम्यग्व्यवस्यति स बुद्धिमान्
+तदिदं धर्मयुक्तं च हितं चैव कुलस्य नः
+उक्तं भवत्या यच्छ्रेयः परमं रोचते मम
+ततस्तस्मिन्प्रतिज्ञाते भीष्मेण कुरुनन्दन
+कृष्णद्वैपायनं काली चिन्तयामास वै मुनिम्
+स वेदान्विब्रुवन्धीमान्मातुर्विज्ञाय चिन्तितम्
+प्रादुर्बभूवाविदितः क्षणेन कुरुनन्दन
+तस्मै पूजां तदा दत्त्वा सुताय विधिपूर्वकम्
+परिष्वज्य च बाहुभ्यां प्रस्नवैरभिषिच्य च
+मुमोच बाष्पं दाशेयी पुत्रं दृष्ट्वा चिरस्य तम्
+तामद्भिः परिषिच्यार्तां महर्षिरभिवाद्य च
+मातरं पूर्वजः पुत्रो व्यासो वचनमब्रवीत्
+भवत्या यदभिप्रेतं तदहं कर्तुमागतः
+शाधि मां धर्मतत्त्वज्ञे करवाणि प्रियं तव
+तस्मै पूजां ततोऽकार्षीत्पुरोधाः परमर्षये
+स च तां प्रतिजग्राह विधिवन्मन्त्रपूर्वकम्
+तमासनगतं माता पृष्ट्वा कुशलमव्ययम्
+सत्यवत्यभिवीक्ष्यैनमुवाचेदमनन्तरम्
+मातापित्रोः प्रजायन्ते पुत्राः साधारणाः कवे
+तेषां पिता यथा स्वामी तथा माता न संशयः
+विधातृविहितः स त्वं यथा मे प्रथमः सुतः
+विचित्रवीर्यो ब्रह्मर्षे तथा मेऽवरजः सुतः
+यथैव पितृतो भीष्मस्तथा त्वमपि मातृतः
+भ्राता विचित्रवीर्यस्य यथा वा पुत्र मन्यसे
+अयं शांतनवः सत्यं पालयन्सत्यविक्रमः
+बुद्धिं न कुरुतेऽपत्ये तथा राज्यानुशासने
+स त्वं व्यपेक्षया भ्रातुः संतानाय कुलस्य च
+भीष्मस्य चास्य वचनान्नियोगाच्च ममानघ
+अनुक्रोशाच्च भूतानां सर्वेषां रक्षणाय च
+आनृशंस्येन यद्ब्रूयां तच्छ्रुत्वा कर्तुमर्हसि
+यवीयसस्तव भ्रातुर्भार्ये सुरसुतोपमे
+रूपयौवनसंपन्ने पुत्रकामे च धर्मतः
+तयोरुत्पादयापत्यं समर्थो ह्यसि पुत्रक
+अनुरूपं कुलस्यास्य संतत्याः प्रसवस्य च
+व्यास उवाच
+वेत्थ धर्मं सत्यवति परं चापरमेव च
+यथा च तव धर्मज्ञे धर्मे प्रणिहिता मतिः
+तस्मादहं त्वन्नियोगाद्धर्ममुद्दिश्य कारणम्
+ईप्सितं ते करिष्यामि दृष्टं ह्येतत्पुरातनम्
+भ्रातुः पुत्रान्प्रदास्यामि मित्रावरुणयोः समान्
+व्रतं चरेतां ते देव्यौ निर्दिष्टमिह यन्मया
+संवत्सरं यथान्यायं ततः शुद्धे भविष्यतः
+न हि मामव्रतोपेता उपेयात्काचिदङ्गना
+सत्यवत्युवाच
+यथा सद्यः प्रपद्येत देवी गर्भं तथा कुरु
+अराजकेषु राष्ट्रेषु नास्ति वृष्टिर्न देवताः
+कथमराजकं राष्ट्रं शक्यं धारयितुं प्रभो
+तस्माद्गर्भं समाधत्स्व भीष्मस्तं वर्धयिष्यति
+व्यास उवाच
+यदि पुत्रः प्रदातव्यो मया क्षिप्रमकालिकम्
+विरूपतां मे सहतामेतदस्याः परं व्रतम्
+यदि मे सहते गन्धं रूपं वेषं तथा वपुः
+अद्यैव गर्भं कौसल्या विशिष्टं प्रतिपद्यताम्
+वैशंपायन उवाच
+समागमनमाकाङ्क्षन्निति सोऽन्तर्हितो मुनिः
+ततोऽभिगम्य सा देवी स्नुषां रहसि संगताम्
+धर्म्यमर्थसमायुक्तमुवाच वचनं हितम्
+कौसल्ये धर्मतन्त्रं यद्ब्रवीमि त्वां निबोध मे
+भरतानां समुच्छेदो व्यक्तं मद्भाग्यसंक्षयात्
+व्यथितां मां च संप्रेक्ष्य पितृवंशं च पीडितम्
+भीष्मो बुद्धिमदान्मेऽत्र धर्मस्य च विवृद्धये
+सा च बुद्धिस्तवाधीना पुत्रि ज्ञातं मयेति ह
+नष्टं च भारतं वंशं पुनरेव समुद्धर
+पुत्रं जनय सुश्रोणि देवराजसमप्रभम्
+स हि राज्यधुरं गुर्वीमुद्वक्ष्यति कुलस्य नः
+सा धर्मतोऽनुनीयैनां कथंचिद्धर्मचारिणीम्
+भोजयामास विप्रांश्च देवर्षीनतिथींस्तथा
+वैशंपायन उवाच
+ततः सत्यवती काले वधूं स्नातामृतौ तदा
+संवेशयन्ती शयने शनकैर्वाक्यमब्रवीत्
+कौसल्ये देवरस्तेऽस्ति सोऽद्य त्वानुप्रवेक्ष्यति
+अप्रमत्ता प्रतीक्षैनं निशीथे आगमिष्यति
+श्वश्र्वास्तद्वचनं श्रुत्वा शयाना शयने शुभे
+साचिन्तयत्तदा भीष्ममन्यांश्च कुरुपुंगवान्
+ततोऽम्बिकायां प्रथमं निय���क्तः सत्यवागृषिः
+दीप्यमानेषु दीपेषु शयनं प्रविवेश ह
+तस्य कृष्णस्य कपिला जटा दीप्ते च लोचने
+बभ्रूणि चैव श्मश्रूणि दृष्ट्वा देवी न्यमीलयत्
+संबभूव तया रात्रौ मातुः प्रियचिकीर्षया
+भयात्काशिसुता तं तु नाशक्नोदभिवीक्षितुम्
+ततो निष्क्रान्तमासाद्य माता पुत्रमथाब्रवीत्
+अप्यस्यां गुणवान्पुत्र राजपुत्रो भविष्यति
+निशम्य तद्वचो मातुर्व्यासः परमबुद्धिमान्
+प्रोवाचातीन्द्रियज्ञानो विधिना संप्रचोदितः
+नागायुतसमप्राणो विद्वान्राजर्षिसत्तमः
+महाभागो महावीर्यो महाबुद्धिर्भविष्यति
+तस्य चापि शतं पुत्रा भविष्यन्ति महाबलाः
+किं तु मातुः स वैगुण्यादन्ध एव भविष्यति
+तस्य तद्वचनं श्रुत्वा माता पुत्रमथाब्रवीत्
+नान्धः कुरूणां नृपतिरनुरूपस्तपोधन
+ज्ञातिवंशस्य गोप्तारं पितॄणां वंशवर्धनम्
+द्वितीयं कुरुवंशस्य राजानं दातुमर्हसि
+स तथेति प्रतिज्ञाय निश्चक्राम महातपाः
+सापि कालेन कौसल्या सुषुवेऽन्धं तमात्मजम्
+पुनरेव तु सा देवी परिभाष्य स्नुषां ततः
+ऋषिमावाहयत्सत्या यथापूर्वमनिन्दिता
+ततस्तेनैव विधिना महर्षिस्तामपद्यत
+अम्बालिकामथाभ्यागादृषिं दृष्ट्वा च सापि तम्
+विषण्णा पाण्डुसंकाशा समपद्यत भारत
+तां भीतां पाण्डुसंकाशां विषण्णां प्रेक्ष्य पार्थिव
+व्यासः सत्यवतीपुत्र इदं वचनमब्रवीत्
+यस्मात्पाण्डुत्वमापन्ना विरूपं प्रेक्ष्य मामपि
+तस्मादेष सुतस्तुभ्यं पाण्डुरेव भविष्यति
+नाम चास्य तदेवेह भविष्यति शुभानने
+इत्युक्त्वा स निराक्रामद्भगवानृषिसत्तमः
+ततो निष्क्रान्तमालोक्य सत्या पुत्रमभाषत
+शशंस स पुनर्मात्रे तस्य बालस्य पाण्डुताम्
+तं माता पुनरेवान्यमेकं पुत्रमयाचत
+तथेति च महर्षिस्तां मातरं प्रत्यभाषत
+ततः कुमारं सा देवी प्राप्तकालमजीजनत्
+पाण्डुं लक्षणसंपन्नं दीप्यमानमिव श्रिया
+तस्य पुत्रा महेष्वासा जज्ञिरे पञ्च पाण्डवाः
+ऋतुकाले ततो ज्येष्ठां वधूं तस्मै न्ययोजयत्
+सा तु रूपं च गन्धं च महर्षेः प्रविचिन्त्य तम्
+नाकरोद्वचनं देव्या भयात्सुरसुतोपमा
+ततः स्वैर्भूषणैर्दासीं भूषयित्वाप्सरोपमाम्
+प्रेषयामास कृष्णाय ततः काशिपतेः सुता
+दासी ऋषिमनुप्राप्तं प्रत्युद्गम्याभिवाद्य च
+संविवेशाभ्यनुज्ञाता सत्कृत्योपचचार ह
+कामोपभोगेन तु स तस्यां तुष्टिमगादृषिः
+तया सहोषितो रात्रिं महर्षिः प्रीयमाणया
+उत्तिष्ठन्नब्रवीदेनामभुजिष्या भविष्यसि
+अयं च ते शुभे गर्भः श्रीमानुदरमागतः
+धर्मात्मा भविता लोके सर्वबुद्धिमतां वरः
+स जज्ञे विदुरो नाम कृष्णद्वैपायनात्मजः
+धृतराष्ट्रस्य च भ्राता पाण्डोश्चामितबुद्धिमान्
+धर्मो विदुररूपेण शापात्तस्य महात्मनः
+माण्डव्यस्यार्थतत्त्वज्ञः कामक्रोधविवर्जितः
+स धर्मस्यानृणो भूत्वा पुनर्मात्रा समेत्य च
+तस्यै गर्भं समावेद्य तत्रैवान्तरधीयत
+एवं विचित्रवीर्यस्य क्षेत्रे द्वैपायनादपि
+जज्ञिरे देवगर्भाभाः कुरुवंशविवर्धनाः
+जनमेजय उवाच
+किं कृतं कर्म धर्मेण येन शापमुपेयिवान्
+कस्य शापाच्च ब्रह्मर्षे शूद्रयोनावजायत
+वैशंपायन उवाच
+बभूव ब्राह्मणः कश्चिन्माण्डव्य इति विश्रुतः
+धृतिमान्सर्वधर्मज्ञः सत्ये तपसि च स्थितः
+स आश्रमपदद्वारि वृक्षमूले महातपाः
+ऊर्ध्वबाहुर्महायोगी तस्थौ मौनव्रतान्वितः
+तस्य कालेन महता तस्मिंस्तपसि तिष्ठतः
+तमाश्रमपदं प्राप्ता दस्यवो लोप्त्रहारिणः
+अनुसार्यमाणा बहुभी रक्षिभिर्भरतर्षभ
+ते तस्यावसथे लोप्त्रं निदधुः कुरुसत्तम
+निधाय च भयाल्लीनास्तत्रैवान्वागते बले
+तेषु लीनेष्वथो शीघ्रं ततस्तद्रक्षिणां बलम्
+आजगाम ततोऽपश्यंस्तमृषिं तस्करानुगाः
+तमपृच्छंस्ततो राजंस्तथावृत्तं तपोधनम्
+कतरेण पथा याता दस्यवो द्विजसत्तम
+तेन गच्छामहे ब्रह्मन्पथा शीघ्रतरं वयम्
+तथा तु रक्षिणां तेषां ब्रुवतां स तपोधनः
+न किंचिद्वचनं राजन्नवदत्साध्वसाधु वा
+ततस्ते राजपुरुषा विचिन्वानास्तदाश्रमम्
+ददृशुस्तत्र संलीनांस्तांश्चोरान्द्रव्यमेव च
+ततः शङ्का समभवद्रक्षिणां तं मुनिं प्रति
+संयम्यैनं ततो राज्ञे दस्यूंश्चैव न्यवेदयन्
+तं राजा सह तैश्चोरैरन्वशाद्वध्यतामिति
+स वध्यघातैरज्ञातः शूले प्रोतो महातपाः
+ततस्ते शूलमारोप्य तं मुनिं रक्षिणस्तदा
+प्रतिजग्मुर्महीपालं धनान्यादाय तान्यथ
+शूलस्थः स तु धर्मात्मा कालेन महता ततः
+निराहारोऽपि विप्रर्षिर्मरणं नाभ्युपागमत्
+धारयामास च प्राणानृषींश्च समुपानयत्
+शूलाग्रे तप्यमानेन तपस्तेन महात्मना
+संतापं परमं जग्मुर्मुनयोऽथ परंतप
+ते रात्रौ शकुना भूत्वा संन्यवर्तन्त सर्वतः
+दर्शयन्तो यथाशक्ति तमपृच्छन्द्विजोत्तमम्
+श्रोतुमिच्छामहे ब्रह्मन्किं पापं कृतवानसि
+ततः स मुनिशार्दूलस्तानुवाच तपोधनान्
+दोषतः कं गमिष्यामि न हि मेऽन्योऽपराध्यति
+राजा च तमृषिं श्रुत्वा निष्क्रम्य सह मन्त्रिभिः
+प्रसादयामास तदा शूलस्थमृषिसत्तमम्
+यन्मयापकृतं मोहादज्ञानादृषिसत्तम
+प्रसादये त्वां तत्राहं न मे त्वं क्रोद्धुमर्हसि
+एवमुक्तस्ततो राज्ञा प्रसादमकरोन्मुनिः
+कृतप्रसादो राजा तं ततः समवतारयत्
+अवतार्य च शूलाग्रात्तच्छूलं निश्चकर्ष ह
+अशक्नुवंश्च निष्क्रष्टुं शूलं मूले स चिच्छिदे
+स तथान्तर्गतेनैव शूलेन व्यचरन्मुनिः
+स तेन तपसा लोकान्विजिग्ये दुर्लभान्परैः
+अणीमाण्डव्य इति च ततो लोकेषु कथ्यते
+स गत्वा सदनं विप्रो धर्मस्य परमार्थवित्
+आसनस्थं ततो धर्मं दृष्ट्वोपालभत प्रभुः
+किं नु तद्दुष्कृतं कर्म मया कृतमजानता
+यस्येयं फलनिर्वृत्तिरीदृश्यासादिता मया
+शीघ्रमाचक्ष्व मे तत्त्वं पश्य मे तपसो बलम्
+धर्म उवाच
+पतंगकानां पुच्छेषु त्वयेषीका प्रवेशिता
+कर्मणस्तस्य ते प्राप्तं फलमेतत्तपोधन
+अणीमाण्डव्य उवाच
+अल्पेऽपराधे विपुलो मम दण्डस्त्वया कृतः
+शूद्रयोनावतो धर्म मानुषः संभविष्यसि
+मर्यादां स्थापयाम्यद्य लोके धर्मफलोदयाम्
+आ चतुर्दशमाद्वर्षान्न भविष्यति पातकम्
+परेण कुर्वतामेवं दोष एव भविष्यति
+वैशंपायन उवाच
+एतेन त्वपराधेन शापात्तस्य महात्मनः
+धर्मो विदुररूपेण शूद्रयोनावजायत
+धर्मे चार्थे च कुशलो लोभक्रोधविवर्जितः
+दीर्घदर्शी शमपरः कुरूणां च हिते रतः