Phonemized-UD / ug /ug_udt-ud-test_phonemized.txt
suchirsalhan's picture
Rename ug_udt-ud-test_phonemized.txt to ug/ug_udt-ud-test_phonemized.txt
5276ec8 verified
raw
history blame
73.6 kB
asmanni køpkyk، dɛrja، køl sulirini sypsyzyk turuʃqa، dɛl - dɛrɛχlɛrni byk -
baraqsan boluʃqa، hajwanlarni ɛrkin azadɛ jaʃaʃqa iɡɛ qiliʃ... bizniŋ ortaq
arzujimiz. bu bølɛktiki tekistlɛrni oquʃ arqiliq، kiʃilɛrniŋ hajwanlar wɛ
øsymlyklɛrɡɛ qandaq muamilɛ qilʁanliqi، aqiwitiniŋ qandaq bolʁanliqini køryp
baqajli، jɛnɛ ɛtrapimizdiki muhitni jaχʃi køzitip، muhitni qoʁdaʃ yt͡ʃyn
nemilɛrni qilalajdiʁanliqimiz toʁruluq ojlinip baqajli. bir jili bahar
kynliriniŋ biridɛ، ʃiwetsarijiniŋ bir woɡzalida hawa tɛŋʃiɡyt͡ʃ ornitilʁan
t͡ʃirajliq، azadɛ bir pojiz qozʁiliʃ aldida turatti. woɡzal supisi uzatqut͡ʃilar
bilɛn tolup kɛtkɛnidi. ularniŋ uzatmaqt͡ʃi bolʁini øzɡit͡ʃɛ mihman - qarliʁat͡ʃlar
idi. qiziq iʃ، qarliʁat͡ʃ deɡɛn pɛsil quʃi، u jiraqlarʁa ut͡ʃup baralajdiʁan
tursa، nimiʃqa bu qarliʁat͡ʃlarni pojiz bilɛn apirip qojmaqt͡ʃi boluʃqandu؟ ɛslidɛ
iʃ mundaq idi: ʃu jili baharda miŋliʁan - tymɛnliɡɛn qarliʁat͡ʃlar d͡ʒɛnuptin
ʃimalʁa qajtip keliwatqanda، ʃiwetsarijɛ t͡ʃiɡrisi it͡ʃidɛ awarit͡ʃilikkɛ joluqti.
u jɛrniŋ hawa temperatursi birdinla tøwɛnlɛp، qar - ʃiwirʁan toχtimidi. ʃuniŋ
bilɛn haʃarɛtlɛrniŋ hɛmmisi deɡydɛk toŋlap ølyp kɛtti. uzaq jol besiʃ
d͡ʒɛrjanida herip halidin kɛtkɛn qarliʁat͡ʃlar bu jɛrdɛ ozuqluq tapalmidi. at͡ʃliq
bilɛn soʁuq birliʃip ularniŋ hajatini χɛtɛr it͡ʃidɛ qaldurdi. bu ɛhwaldin χɛwɛr
tapqan ʃiwetsarijɛ høkymiti qarliʁat͡ʃlarni mɛχsus pojiz bilɛn issiq rajonlarʁa
apirip qojuʃni qarar qildi. ʃuniŋ bilɛn، høkymɛt telewizor wɛ radijo arqiliq
kiʃilɛrni dɛrhal hɛrkɛtkɛ kelip، qarliʁat͡ʃlarni izdɛp tepip woɡzalʁa elip
keliʃkɛ t͡ʃaqiriq qildi. buni aŋliʁandin kejin، ahalilɛr lɛpildɛp jeʁiwatqan qar
wɛ at͡ʃt͡ʃiq soʁuqqa qarimaj، muzlap qetip qalaj deɡɛn qarliʁat͡ʃlarni tɛrɛp -
tɛrɛptin izdɛʃkɛ baʃlidi. betti isimlik qizt͡ʃaqmu ata – anisi bilɛn billɛ
qarliʁat͡ʃ izdiɡili t͡ʃiqti. ular apaq qar qapliʁan taʁ wɛ qija taʃ
arliqliridin qarliʁat͡ʃlarni izdidi. bitti bir kyn it͡ʃidɛ on nɛt͡ʃt͡ʃɛ qarliʁat͡ʃni
qutquzuwaldi. uniŋ jyzi toŋlap qipqizil bolup kɛtkɛn، qolliri soʁuqta qetip
qalajla deɡɛnidi. lekin، u bularʁa pɛrwa qilmidi. pojiz qozʁaldi. qarliʁat͡ʃlar
qat͡ʃilanʁan pojiz insanlarniŋ dostluqini elip jiraqlarʁa jyryp kɛtti.
waɡonlardiki qarliʁat͡ʃlar insanlarʁa rɛhmɛt ejtiwatqandɛk tinmaj wit͡ʃirliʃatti.
ilɡiri bir taʁ d͡ʒilʁisida tolimu t͡ʃirajliq bir kɛnt bolʁanikɛn. ɛtrapi qojuq
orman bilɛn qaplanʁanikɛn، kɛnt jenida syjiniŋ syzyklikidin teɡi kørynyp
turidiʁan bir østɛŋ bar ikɛn. kɛnt asmini køpkyk، hawasi sap، jeqimliq ikɛn.
bu kɛnttɛ nɛt͡ʃt͡ʃɛ on aililik jaʃajdikɛn. qat͡ʃanlardin beri، hɛr bir ailidɛ
øtkyr paltilar pɛjda bolup qaptu. qajsi ailɛ øj salmaqt͡ʃi، qajsi ailɛ sapan
jasimaqt͡ʃi bolsa، ʃu ailidikilɛr paltilirini køtyryp taʁqa t͡ʃiqip dɛrɛχlɛrni
kesidikɛn. mana ʃundaq qilip، taʁ baʁrida taqir jɛrlɛr køpijiʃkɛ baʃlaptu.
jillar øtyptu، nɛt͡ʃt͡ʃɛ ɛwlad almiʃiptu، taʁ baʁridiki dɛl - dɛrɛχlɛr dawamliq
azijip، taqir jɛrlɛr yzlyksiz keŋijiptu. dɛl - dɛrχlɛr qatar – qatar øjlɛrɡɛ،
χilmu - χil sajmanlarʁa، øj d͡ʒahaziliriʁa ajliniptu. nurʁun dɛl - dɛrɛχlɛr
morilardin køtyrylywatqan is tytɛklɛr bilɛn nɛlɛrɡidur ʁajip boptu. ʃuniŋ
bilɛn، hɛmmɛ aililɛr øtkyr paltiliriʁa tajinip kynlirini jaman ɛmɛs
øtkyzyptu. lekin qant͡ʃɛ jil، qant͡ʃɛ ɛwlat øtkɛnliki namɛlum. jamʁurluq bir
awʁust ejida qattiq jamʁur bɛʃ - ket͡ʃɛ kyndyz jeʁip toχtimaj، altint͡ʃi kyni
sɛhɛrdɛ toχtaptu. lekin، ʁajɛt zor kɛlkyn kɛnt wɛ kɛnttiki adɛmlɛrni nɛ -
nɛlɛrɡidur eqitip elip ketiptu. mana ɛmdi het͡ʃnimɛ qalmaptu، palta bilɛn bɛrpa
qilinʁan nɛrsilɛr، hɛtta aʃu øtkyr paltilarmu ʁajip boptu. sopisopijaŋniŋ
uwisi dɛrɛχ at͡ʃimiqida ikɛn. uwida baliliri uχlajdikɛn، øzi uwa jenidiki
ʃaχta olturidikɛn. taʃalma tɛkʃi jopurmaq t͡ʃiqiriptu. sopisopijaŋ ut͡ʃup
barʁant͡ʃɛ، taʃalma jopurmaqliri arisidin sus jeʃil bir kit͡ʃik qurutni tutup
qajtip kɛptu. sopisopijaŋniŋ balilirii kit͡ʃikkinɛ sapseriq aʁzilirini at͡ʃqan
halda t͡ʃurqiriʃiptu. - apa، mɛn jɛj، mɛn jɛjt͡ʃu! sopisopijaŋ qurutni bir
balisiniŋ selip qojuptu. bu balisi qurutni mɛzzɛ qilip jɛptu wɛ soraptu: bu bɛk
jaχʃikɛn، apa، ejtiŋa، bu qandaq nɛrsɛ؟ - bu jopurmaq qurti، u zijanliq qurt،
bɛk hijliɡɛr. u jip qusup jumran jopurmaqlarni orajdu - dɛ، øzi it͡ʃiɡɛ
joʃurunuwelip، jopurmaq ɛtlirini jɛjdu، - dɛptu. bir taʁ quʃqit͡ʃi ut͡ʃup kelip،
uniŋ jenidiki nɛʃpyt dɛriχiɡɛ qonuptu، andin dɛrɛχ postiʁa oχʃap ketidiʁan
bir nɛrsini tutup jɛptu. sopisopijaŋniŋ baliliri hɛjran boluʃup t͡ʃurqiriʃiptu: -
taʁ quʃqit͡ʃi hɛdɛ، siz dɛrɛχ postini jɛwatisizʁu؟ - balilar، silɛr bilmɛjsilɛr،
bu dɛrɛχ posti ɛmɛs، seriq qoŋʁuz. bu mɛχsus miwɛ ʃirnisini jɛjdu. seriq qoŋʁuz
jamanliqta ut͡ʃiʁa t͡ʃiqqan nɛrsɛ، - dɛptu - dɛ، jɛnɛ bir seriq qoŋʁuzni
t͡ʃiʃliɡinit͡ʃɛ baliliriniŋ jeniʁa ut͡ʃup ketiptu. aridin bir aj øtyptu.
sopisopijaŋ wɛ taʁ quʃqit͡ʃiniŋ baliliri t͡ʃoŋ boptu. ular byk - baraqsan
mewɛzarliqta ujaq - bujaqqa ut͡ʃup، anisiʁa ɛɡiʃip zijanliq qurutlarni tutup
jɛjdiʁan boptu. kyz kɛptu. mewilik dɛrɛχlɛrdɛ ʁut͡ʃt͡ʃidɛ mewilɛr piʃiptu. mɛjin
ʃamalda qipqizil taʃalmilar، sapseriq nɛʃpytlɛr baʃlirini asta liŋʃitip،
sopisopijaŋ wɛ taʁ quʃqat͡ʃliriʁa tɛʃɛkkur bildyryptu. siz «jɛttɛ ølt͡ʃɛp bir kɛs»،
«jaχʃi t͡ʃarɛ iʃniŋ jerimi»، «sɛwɛb qilsaŋ sewɛttɛ su toχtajdu» deɡɛn maqallarni
aŋlap baqqanmu؟ ularniŋ qandaq pɛjda bolʁanliqini bilɛmsiz؟ bu bølɛktiki
tekistlɛr bu maqallar toʁrisida qiziqarliq hekajilɛrni søzlɛp beridu؛
mɛsililɛrɡɛ qandaq qaraʃ، mɛsililɛrni qandaq ojlaʃ kerɛklikini ejtip beridu.
ularni oquʁiniŋizda، t͡ʃoqum mɛlum tɛsiratqa iɡɛ bolalajsiz. bir jaʁat͡ʃt͡ʃi bala
bolʁanikɛn. u iʃ qilʁanda kalla iʃlɛtmɛjdikɛn، baʃqilarniŋ mɛslihɛtlirinimu
aŋlimajdikɛn. bir kyni u ormanʁa berip، bir typ dɛrɛχni kesip kɛptu wɛ uni
jeŋidin salmaqt͡ʃi bolʁan øjɡɛ tywryk qilmaqt͡ʃi boptu. jaʁat͡ʃt͡ʃi bala aldi bilɛn
dɛrɛχni hɛridɛptu، hɛridɛp bolup qarisa، jaʁat͡ʃ qisqa bolup qaptu. ʃuniŋ bilɛn u
iʃik qilmaqt͡ʃi boptu - dɛ، dɛrhal t͡ʃot bilɛn junuʃqa baʃlaptu. bir t͡ʃaʁda qarisa،
jaʁat͡ʃ kit͡ʃik bolup qaptu. bala ɛmdi uni kɛtmɛnɡɛ dɛstɛ qilmaqt͡ʃi boptu. bala
jaʁat͡ʃni hɛdɛp rɛndilɛʃkɛ baʃlaptu. bir t͡ʃaʁda qarisa، jaʁat͡ʃ bɛk int͡ʃikɛ bolup
qaptu. bala: «boldila buni pit͡ʃaqqa dɛstɛ qilajt͡ʃu» dɛptu - dɛ، jɛnɛ rɛndilɛʃkɛ
kiriʃiptu. ʃuniŋ bilɛn jaʁat͡ʃ teχimu int͡ʃikilɛp t͡ʃiʃ koliʁut͡ʃtɛkla bolup qaptu.
bala uniŋ bilɛn t͡ʃiʃini koliʁanikɛn، ʃu haman sunup ketiptu. etiʃlarʁa
qariʁanda، «jɛttɛ ølt͡ʃɛp bir kɛs» deɡɛn maqal ʃuniŋdin qalʁanikɛn. burunqi
zamanda bir bowaj øtkɛnikɛn، uniŋ ikki oʁli bar ikɛn. kynlɛrniŋ biridɛ
bowaj eʁir kesɛl bolup، orun tutup jetip qaptu. u balilirini jeniʁa
t͡ʃaqirtiptu. - balam، - dɛptu bowaj t͡ʃoŋ oʁliʁa sewɛtni kørsitip، - t͡ʃelikimiz
teʃilip qaptu، sewɛttɛ su ɛkirsɛŋ. t͡ʃufu bilɛn lojaŋniŋ arliqi miŋ t͡ʃaqirimdin
aʃatti. kuŋzi asmanni jepint͡ʃa، jɛrni selint͡ʃa qilip، ket͡ʃini ket͡ʃɛ، kyndyzni
kyndyz demɛj jol jyryp، aχir lojaŋʁa jetip baridu. u ʃɛhɛr sirtidiki bir at
harwisini køridu. harwiniŋ jenida 70 jaʃtin halqiʁan، ut͡ʃisiʁa uzun t͡ʃapan
kijɡɛn، t͡ʃat͡ʃ - saqalliri ut͡ʃtɛk aqarʁan، kørynyʃidin bilimlik ikɛnliki bilinip
turidiʁan bir mojsipit turatti. kuŋzi: «meniŋ ustaz tutmaqt͡ʃi bolʁinim dɛl muʃu
kiʃidɛk qilidu!» dɛp ojlajdu - dɛ، dɛrru tɛzim qilip: aqsaqal، sili lawzi
hɛzrɛtqu dɛjmɛn، - dɛp sorajdu. siz...؟ - mojsipit jol azabini jɛtkyt͡ʃɛ
tartqanliqi bilinip turʁan bu jiɡitniŋ bir qarapla øzini tonuwalʁanliqiʁa sɛl
ɛd͡ʒɛblinidu. - ʃaɡirtliri kuŋt͡ʃju ustazni joqliʁili kɛldi، - dɛjdu kuŋzi dɛrhal،
- ʃaɡiritlirini qobul qilʁajla. - d͡ʒuŋni ikɛnsiz - dɛ، - dɛjdu lawzi، - sizni
kelidikɛn dɛp aŋlap، muʃu jɛrdɛ kytyp turʁanidim. ilim tɛhsil qiliʃta، siz
mɛndin qeliʃmajdikɛnsiz. ʃundaq turuqluq، nemɛ yt͡ʃyn jɛnɛ meni ustaz tutmaqt͡ʃi
bolup qaldiŋiz؟ bu søzni aŋliʁan kuŋzi jɛnɛ bir qetim tɛzim qilidu. - ustazniŋ
kytyp turʁiniʁa køp tɛʃɛkkur، - dɛjdu kuŋzi، - øɡiniʃniŋ t͡ʃeki bolmas، sili
bilimdɛ kamalɛtkɛ jɛtkɛn kiʃi، silidin øɡɛnsɛm، t͡ʃoqum bilimim mukɛmmɛlliʃidu.
ʃuniŋdin tartip، kuŋzi kyn boji ustaziniŋ qeʃidin neri kɛtmɛj hɛr waqit tɛlim
alidu. lawzimu qilt͡ʃɛ ajimaj uniŋʁa bilim beridu. kiʃilɛr kuŋzi bilɛn lawziniŋ
bilimiɡimu qajil bolidu، ʃundaqla ularniŋ pɛzilitinimu qɛdirlɛjdu. amannisa
bɛʃ jaʃqa qɛdɛm qojdi. u tøt jeʃidila sawatini t͡ʃiqirip bolʁanidi. qiziniŋ
t͡ʃirajliq inʃalirini kørɡɛn dadisi mirza mɛhmudniŋ dili søjynyp ketɛtti.
amannisa dadisiʁa ʃeirlarni deklamatsijɛ qildurup aŋlaʃqa wɛ saz t͡ʃaldurup
aŋlaʃqa tolimu χuʃtar idi. ɡahi t͡ʃaʁlarda، esidɛ qalʁan misralarni jerim -
jarta halɛttɛ t͡ʃyt͡ʃyk tili bilɛn dadisiʁa deklamatsijɛ qilip berɛtti. ɡahi
t͡ʃaʁlarda، bojidin eɡiz sazlarni qoliʁa eliwelip، turup zil tarilarni
tiriŋʃitsa، turup bom tarilarni tiriŋʃitatti. bundaq waqitlarda qiziniŋ barliq
hɛrikɛtlirini køzitip olturʁan mirza mɛhmud amraqliqi kɛlɡɛnlikdin kylyp
ketɛtti. bir kyni، u amannisani qut͡ʃiʁiʁa elip ɛrkilitip turup didi. ʃeir
øɡitip qojajmu، qizim؟ rastma؟ waj bɛk jaχʃi boldi. mɛn ʃeir øɡinidiʁan
boldum! amannisa χoʃalliqida dadisiniŋ mɛŋziɡɛ søjyp kitɛtti. qeni ɛmsɛ، qɛʁɛz
qɛlimiŋizni tɛjjarlaŋ، qizim، - dedi mirza mɛhmud. amannisa qɛʁɛz – qɛlɛm،
sijahdanni ʃirɛ ystiɡɛ qojup tɛq boldi. mirza mɛhmud bir az ojliniwalʁandin
kejin، tøt misraliq bir kuplet ʃeirni danimu - danɛ qilip oquʃqa baʃlidi.
amannisa qomuʃ qɛlɛmni sijahdanʁa milɛp χuʃ χɛtt͡ʃilɛp t͡ʃirajliq qilip jeziʃqa
kiriʃti. - qeni، ɛmdi jazʁiniŋizni øziŋiz bir oqup beriŋa، qizim، - dedi
mirza mɛhmud. amannisa teχi sijah qurumiʁan qɛʁɛzni awajlap qoliʁa elip،
balilarʁa χas awazi bilɛn duduqlimaj oqup bɛrdi. - hɛbbɛlli، toʁra jezipsiz،
qizim، - dedi mirza mɛhmud søjynyp، ɛmdi mɛn sizɡɛ oqup berɛj، hɛ، diqqɛt
qilip aŋlaŋ. dada bir misrani oqusa، qizi bir misrani oquʃqa baʃlidi. dada
razi bolmiʁan misralarni qiziʁa qajta - qajta oqutti. aχir u bir az qanaɛt
hasil qilʁandin kejin، ʃeir jezilʁan qɛʁɛzni qiziʁa qajturup bɛrdi. - eliŋ،
qizim، baʁqa t͡ʃiqip jadlap kiriŋ. amannisa t͡ʃiqip kɛtkɛndin kejin mirza mɛhmud
øz iʃiʁa tutundi. lekin، aridin bir t͡ʃøɡyn t͡ʃaj qajnimi waqit øtɛ - øtmɛjla،
amannisa t͡ʃuŋuldap søzliɡinit͡ʃɛ kirip kɛldi: - dada، dada، jadlap boldum! -
rastinla jadlap boldiŋizmu، qizim؟ - dedi mirza mɛhmud qiziʁa qarap، - qeni bir
oquŋa bir aŋlap baqaj. amannisa ʃeirni toluq jad oqup bɛrdi. huʃʃɛrrɛ،
teχimu ɛqilliq boluŋ، qizim، - dedi mirza mɛhmud it͡ʃ køjɛrlik bilɛn qiziniŋ
piʃanisiɡɛ søjyp qojup، - ɛmdi t͡ʃiqip aniŋizʁa oqup beriŋ. uni bir χuʃ
qiliwetiŋ. dadisiniŋ maχtiʃidin qattiq χoʃal bolʁan amannisa: - maqul، dada، -
deɡinit͡ʃɛ ojnaqlap jyɡyryp t͡ʃiqip kɛtti. bahar ʃamiliniŋ tɛpti bilɛn balasaʁun
ʃɛhiri jeŋi baharni kytywaldi. pytyn tɛbiɛt qiʃliq t͡ʃapanlirini selip، japjeʃil
ton kijdi. tund͡ʒi et͡ʃilʁan ɡyl - t͡ʃet͡ʃɛklɛr tɛbiɛtkɛ teχimu høsin qoʃti. bu
miladijɛ 1025 - jilniŋ ɛtijaz kynliri idi. øz dɛwridiki qaraχanijlarniŋ
mɛdɛnijɛt mɛrkɛzliridin biri bolʁan balasaʁun ʃɛhiriniŋ ɛtrapidiki bir dɛrja
sahilidɛ، altɛ - jɛttɛ jaʃlar t͡ʃamisidiki bir top bala ordikam ojuni
ojnawatatti. balilar ordikam ojunidin zerikti bolʁaj، hɛmmɛjlɛn putlirini
qumʁa kømyp، ʁud͡ʒmɛk bolup olturuʃti. bu t͡ʃaʁda، køzliridin nur jeʁip turʁan،
kirpikliri tøkylyp turʁan bir bala myŋɡyzlyk hajwanlarniŋ namini ejtqili turdi.
qalʁan balilar uniŋʁa ɛɡiʃip tɛkrarlajtti. buʁa.. økyz.. qot͡ʃqar....، -
rijasɛtt͡ʃi bala myŋɡyzlyk hajwanlarniŋ namiʁa ulapla، myŋɡyzsiz hajwanlarniŋ
naminimu mahirliq bilɛn qisturiwetɛtti، - zirapɛ... balilar arsida qattiq kylkɛ
køtyryldi. ular warqiriʃip orunliridin turuʃup، jeŋiliʃip qalʁan boluq
isimlik balini tutup، ojunniŋ qaidisi bojit͡ʃɛ d͡ʒazalaʃqa tutuʃ qildi. ɛslidɛ
boluqni ikki qoli wɛ ikki putidin tutup dɛrjaʁa taʃlaʃqa toʁra kelɛtti. lekin،
rijasɛtt͡ʃi bala awazini ɛtɛj tom t͡ʃiqirip، kɛskinlik bilɛn høkym qildi. - byɡyn
su uluʁ wɛ laj turidu. ʃuŋa، boluq qolini kɛjniɡɛ tutup، bu t͡ʃet͡ʃɛkni t͡ʃiʃlɛp
alidu، wɛ dɛrɛχtin bir tal t͡ʃet͡ʃɛkni ʁoli bilɛn sunduriwelip qumʁa paturup qojdi.
boluq bir qant͡ʃɛ qetim qum qasap، aχir nahajiti tɛstɛ t͡ʃet͡ʃɛkni t͡ʃiʃlɛp aldi. bu
ojun øz dɛwridɛ ɛwd͡ʒ alʁan balilar ojuni - «myŋɡyz - myŋɡyz» ojuni idi. bu
ojun balilarniŋ zehnini et͡ʃip، tɛsɛwurini kyt͡ʃlɛndyryp، hajwanlar hɛqqidiki
tonuʃini، tɛbiɛt dunjasiʁa bolʁan tonuʃini aʃuratti. ojunniŋ d͡ʒazasi bolsa،
balilarʁa t͡ʃidamliq، zerɛk، hoʃjar boluʃni øɡitɛtti. balilar ojunni
dawamlaʃturdi. rijasɛtt͡ʃi bala øzini ʃunt͡ʃɛ ɛrkin wɛ χoʃal hes qilatti.
balilarmu bu baliʁa bɛk amraq idi. bu t͡ʃet͡ʃɛn bala kijinki t͡ʃaʁlardiki byjyk
mutɛpɛkkur، mɛʃhur dølɛt ɛrbabi jysyp χas had͡ʒip idi. d͡ʒuŋχua millɛtliriniŋ
ɛnɛniwi mɛdɛnijiti katta χɛzinɛ، d͡ʒymlidin ujʁur ɛnɛniwi mɛdɛnijitimu bibaha
bajliq. bu bølɛktiki ɛsɛrlɛr bizɡɛ bu χɛzininiŋ iʃikini et͡ʃip beridu. biz
qɛdimki mutɛpɛkkurlar bilɛn tonuʃuwalimiz، ularniŋ esil pɛzilɛtliri bizɡɛ
adɛm boluʃ jollirini kørsitip beridu، ɛsɛrliridiki hekimɛtlɛr bilim eliʃ
qizʁinliqimizni urʁutidu. iptiχarliniʃ hessjatimiz bilɛn bu tekistlɛrni oqup،
ɛnɛniwi mɛdɛnijitimizniŋ parlaqliqini hes qilajli. burunisida، bir sodiɡɛr
sɛpɛr ystidɛ bir tøɡisini joqitip qojuptu. sodiɡɛr nurʁun d͡ʒajlarʁa berip
izdiɡɛn bolsimu، tøɡisini zadila tapalmaptu. u tit - tit bolup ketiptu. bir
t͡ʃaʁda، u aldi tɛrɛptɛ ketiwatqan bir bowajni køryp qaptu - dɛ، uniŋʁa
jetiʃiwelip soraptu. - bowa، tøɡɛ kørdiŋizmu؟ - siz soriʁan tøɡiniŋ sol puti sɛl
aqsamti؟ - dɛp soraptu bowaj. sol tɛripiɡɛ hɛsɛl، oŋ tɛripiɡɛ ɡyryt͡ʃ
artilʁanmu؟ - bir t͡ʃiʃi joqmidi؟ - intajin toʁra. uniŋ qajaqqa kɛtkɛnlikini
kørdiŋizmu؟ - buni bilmɛjmɛn. - mini aldima، - dɛptu sodiɡɛr ʁɛzɛplinip،
tøɡɛmni d͡ʒɛzmɛn sɛn joʃurup qojupsɛn، uni kim u jɛrɡɛ qojup qojʁandu؟ -
aŋliʃimt͡ʃɛ، asmandin pat - pat meteoritlar t͡ʃyʃyp turidikɛn، bɛlkim u
asmandin t͡ʃyʃkɛn boluʃi mumkin! bunt͡ʃɛ eʁir taʃ asmandin t͡ʃyʃidiʁan bolsa، t͡ʃoqum
intajin zor kyt͡ʃ bilɛn t͡ʃyʃidu. u otlaqta nahajiti t͡ʃoŋqur orɛk pɛjda
qilalajdu، lekin nemiʃqa jɛrɡɛ petip kɛtmiɡɛndu؟ - mɛn buniŋʁa bir nemɛ
dejɛlmiɡydɛkmɛn. li siɡuaŋ dadisidin soriwidi، umu eniq bir nemɛ dɛp
berɛlmidi. t͡ʃoqt͡ʃijip turʁan bu t͡ʃoŋ taʃ bu jɛrɡɛ zadi qandaq kelip qalʁandu؟ nemɛ
yt͡ʃyn uniŋ ɛtrapidiki jɛrlɛr typtyz، u jɛrlɛrdɛ birɛr part͡ʃɛ taʃmu joq؟ li
siɡuaŋ bu mɛsilini nurʁun jillar ojlidi. u t͡ʃoŋ bolʁandin kejin ɛnɡiljiɡɛ
berip ɡeoloɡijɛ ilmini øɡɛndi. ʃuniŋdin kejinla u muzluqlarniŋ ʁajɛt zor
taʃlarni ittirip، nɛt͡ʃt͡ʃɛ jyz، hɛtta nɛt͡ʃt͡ʃɛ miŋ t͡ʃaqirim jiraq jɛrlɛrɡɛ
apiriwetidiʁanliqini uqti. kejin li siɡuaŋ jurtiʁa qajtip kelip، bu taʃni
mɛχsus tɛtqiq qildi. u aχir t͡ʃyʃɛndiki: bu taʃni jiraqtiki t͡ʃinliŋ t͡ʃoqqisidin
muzlar bu jɛrɡɛ elip kɛlɡɛnikɛn. jɛnimu ilɡirilɛp tɛkʃyryʃ arqiliq، u
t͡ʃaŋd͡ʒjaŋ wadisida tøtint͡ʃi muz dɛwridiki muz køt͡ʃyʃ hɛrikitiniŋ iznalirini
bajqidi. uniŋ bu tɛtqiqat nɛtid͡ʒisi pytyn dunjani zilziliɡɛ saldi. bir jili
qiʃta، lenin ʃɛhɛr sirtida dɛm elip dawalandi. u hɛr kyni baʁt͡ʃiʁa berip sɛjlɛ
qilatti. baʁt͡ʃida bir typ eɡiz aq qejin dɛriχi bar idi. yt͡ʃ boz torʁaj hɛr
kyni uniŋʁa qonuwalatti. torʁajlarniŋ ikkisiniŋ tøʃi hal rɛŋ، biriniŋki toq
qizil idi. ular dɛrɛχ ʃaχlirida sɛkrɛp ojniʃatti، tolimu jeqimliq sajriʃatti.
lenin hɛr qitim qejin dɛriχiniŋ tywiɡɛ kɛlɡɛndɛ meŋiʃtin toχtajtti - dɛ bu
ʃadiman torʁajlarni tamaʃa qilatti، jɛnɛ teχi daim ularʁa bolka uwiqi wɛ
teriq alʁat͡ʃ kelɛtti. bir kyni lenin baʁt͡ʃidiki heliqi qejinniŋ jeniʁa kɛlɡɛndɛ،
toq qizil tøʃlyk boz torʁajniŋ joqluqini bajqap qaldi. u dɛrɛχlikni arlap χeli
uzaq izdiɡɛn bolsimu، jɛnila uni tapalmidi. bir t͡ʃaʁda، lenin bir oʁul balini
køryp qaldi - dɛ uniŋdin soridi: - balam sɛn qizil tøʃlyk boz torʁajni
kørdyŋmu؟ kør... kørmidim، - dedi oʁul bala duduqlap. - qariʁanda، u jaki bu
jɛrdin ketip qalʁan، ja toŋlap ølyp qalʁan oχʃajdu. hawa bɛk soʁuq، u
soʁuqtin qorqidu، oʁul bala ɛslidɛ leninʁa boz torʁajniŋ ølmiɡɛnlikini
ejtmaqt͡ʃi idi، biraq d͡ʒyrɛt qilalmidi. lenin øz - øziɡɛ dedi: «bɛk t͡ʃirajliq
torʁaj idi - hɛ، ɛpsus، ɛmdi qajtip kelɛlmɛjdiʁan boldi». oʁul bala leninʁa
birdɛm qarap turup kɛtti، andin dedi: advcl kelidu، t͡ʃoqum qajtip kelidu، u
tirik. qajtip kelɛmdu؟ - dɛp soridi lenin. t͡ʃoqum qajtip kelidu! - dedi oʁul
d͡ʒɛzimlɛʃtyryp. ɛtisi، lenin aq qejinniŋ tywiɡɛ kelip، heliqi boz torʁajniŋ ʃaχ
ystidɛ sɛkrɛp - taqlap ojnap sajrawatqanliqini kørdi. heliqi oʁul bala beʃini
saŋɡilatqinit͡ʃɛ aq qejinniŋ jenida turatti. lenin baliʁa qarap qojdi، andin boz
torʁarjʁa qarap، kylymsiriɡɛn halda dedi: - jaχʃimusɛn، boz torʁaj! tynyɡyn nɛɡɛ
kɛtkɛnidiŋ؟ -. ɛlwɛttɛ، boz torʁaj leninʁa tynyɡyn øziniŋ nɛɡɛ kɛtkɛnlikini
ejtip berɛlmɛjtti. leninmu buni oʁul balidin sorimidi. t͡ʃynki، u oʁul baliniŋ
sɛmimij ikɛnlikini bilip bolʁanidi. tursun bilɛn qol qajriʃiʃta jeŋilip qalʁan
ɛli sawaqdaʃliri aldida bɛk χid͡ʒil bolup kɛtti. jɛnɛ kelip، tursunniŋ kørɛŋlik
bilɛn deɡɛn ɡepi uniŋʁa teχimu har kɛldi. «ɛli uka، ʁod͡ʒakaŋ bilɛn qol
qajriʃiʃiŋʁa teχi χeli waqit bar، awwal yt͡ʃ jaʃliq ukaŋ bilɛn qol qajriʃip
kelɛ». sɛn tola kørɛŋlɛp kɛtmɛ! qarap tur، bir kyni seni jeŋiwalmisam «ɛli»
deɡɛn ismimni jøtkiwetimɛn! ɛli ʃundaq deɡinit͡ʃɛ kɛjniɡɛ ørylyp ketip qaldi.
ʃuniŋdin tartip، u hɛr kyni sɛhɛr turup t͡ʃeniqiʃqa baʃlidi. tatliq ujqudin
ket͡ʃiʃ tɛs، t͡ʃeniqiʃ adɛmni harduruwetidiʁan bolsimu، u t͡ʃiʃini t͡ʃiʃlɛp mɛʃiq
qiliwɛrdi. ʃu tɛriqidɛ bir aj øtti. ɛmdi uniŋ bilɛkliriɡɛ χeli kyt͡ʃ kirip
qalʁandɛk qilatti. bir kyni ɛli sinipta dɛrs tɛkrarlap olturʁan tursunniŋ
aldiʁa kɛldi - dɛ dedi: - aʁinɛ، bir ajniŋ aldida saŋa deɡɛn heliqi ɡepim
esiŋdɛ bardu، qeni، bir qol qajriʃip baqmajmizmu؟ tursun tujuqsiz ejtilʁan bu
ɡɛptin sɛl mɛŋdɛp qaldi، ɛmma øzini tezla oŋʃiwelip ornidin likkidɛ turdi wɛ
sawaqdaʃlarʁa warqiridi: mawu «ʃakit͡ʃik» jeŋilɡiniɡɛ tɛn bɛrmɛj، ʁod͡ʒakisidin jɛnɛ
ɛdipini jeɡili kɛptu. øzymni jɛnɛ bir kørsitip qojaj، qeni، kelip køryŋlar!
ɛli bu ɡɛplɛrɡɛ pisɛnt qilmidi. uniŋ køŋlidɛ pɛqɛt jeŋiʃ iʃɛnt͡ʃi lawuldap
turatti. balilar ikkisini oriweliʃti. ɛli tursunniŋ qolini t͡ʃiŋ tutup køziniŋ
qujruqida uniŋʁa bir qariwɛtti - dɛ، ant͡ʃɛ kyt͡ʃimɛjla uniŋ qolini qajriwɛtti.
sinipta t͡ʃawak sadasi køtyryldi. lekin، tursun jeŋilɡɛnlikiɡɛ tɛn bɛrmɛj bir
qant͡ʃɛ qetim tutuʃti، ɛmma jɛnila jeŋilip qaldi. u oŋajsizlanʁan halda birdɛm
yn - tinsiz olturup kɛtti، kejin qajilliq bilɛn ɛliniŋ myrisiɡɛ urup qojup
dedi: boldikɛnsɛn d͡ʒumu، deɡiniŋni qildiŋ! biz sɛhrada turimiz، derimizniŋ
aldida pajansiz jajlaq bar. jajlaq mamkaplarʁa tolup kɛtkɛn. mamkap et͡ʃilʁan
t͡ʃaʁda، bu jajlaq altun rɛŋ tyskɛ kiridu. ukam ikkimiz daim jajlaqta
ojnajmiz. bir qetim ukam aldimda jyɡyryp ketiwatqanda، mɛn het͡ʃ iʃ
bolmiʁandɛk qijapɛttɛ: «serjoʃa!» dɛp towlidim. u buruluwidi، mɛn kyt͡ʃɛp pywlɛp،
mamkap tozʁaqlirini uniŋ jyziɡɛ jepiʃturuwɛttim. ukammu jalʁandin t͡ʃyʃkyrɡɛn
bolup، mamkapni meniŋ jyzymɡɛ qaritip pywlidi. bir kyni taŋ sɛhɛrdɛ ornumdin
turup beliq tutqili maŋdim. ketiwetip، jajlaqniŋ altun rɛŋ ɛmɛs، jeʃil rɛŋdɛ
ikɛnlkini bajqidim. t͡ʃyʃtɛ øjɡɛ qajtqan t͡ʃeʁimda، jajlaqniŋ jɛnɛ altun rɛŋɡɛ
kirip qalʁanliqini kørdym. kɛt͡ʃqurun jajlaq jɛnɛ jeʃil rɛŋɡɛ øzɡirip qaldi. bu
nemɛ yt͡ʃyn؟ dɛrs baʃlandi. mɛn sawaqdaʃlardin soridim: - ata - anaŋlar
tuʁulʁan kynyŋlarni bilɛmdu؟ balilar birdɛk d͡ʒawab beriʃti. - tuʁulʁan kynyŋlar
bolʁanda، ata - anaŋlar silɛrni tɛbriklɛmdu؟ - ɛlwɛttɛ tɛbriklɛjdu - dɛ! -
tuʁulʁan kynini ata - anisi bilidiʁanlar، ata - anisi tɛbriklɛjdiʁanlar
qoluŋlarni køtyryŋlar! ular mɛʁrur halda qol køtyryʃti، bɛziliri teχi ɡidɛjɡɛn
halda ujaq - bujaqqa qarap qojuʃti. - qoluŋlarni eɡiz køtyryŋlar، sanap baqaj،
- dedim mɛn juqiri awaz bilɛn، - pah nemant͡ʃɛ køp - ! meniŋ kɛjpijatim
sawaqdaʃlarʁa ʃu haman tɛsir qildi bolʁaj، ular ɛɡiʃip sanaʃqa baʃlidi: san
køpɛjɡɛnsiri، ular ʃunt͡ʃɛ hajad͡ʒanliniʃti، aldinqi rɛttiki balilar ornidin
turuwelip arqiʁa qaraʃti، mɛnmu ularni tosimidim. hɛmmɛjlɛn χoʃal - χoram
paraŋlaʃmaqta idi، tuʁulʁan kyn zijapiti، tuʁulʁan kyn sowʁiti، ata -
anilarniŋ tɛbriklɛʃliri... paraŋniŋ mɛzmuni idi. balilar mehir - muhɛbbɛtni
hes qilʁan، ɛmma bu teχi jitɛrlik ɛmɛs idi. mɛn ularniŋ qɛlbiniŋ t͡ʃoŋqur
jeriɡɛ joʃurunʁan، øzliri teχi tonup jɛtmiɡɛn intajin qimmɛtlik nɛrsini
tapmaqt͡ʃi boldum. - araŋlarda kim ata - anisiniŋ tuʁulʁan kynini bilidu؟
bilidiʁanlar qoluŋlarni køtyryŋlar! ʃu haman sinip timtas bolup kɛtti. mɛn
sualni tɛkrarlidim، sinip jɛnila d͡ʒimd͡ʒit idi. birdɛmdin kejin، bir nɛt͡ʃt͡ʃɛ qiz
oquʁut͡ʃi qolini asta køtyryʃti. - ata - anisiniŋ tuʁulʁan kynini
tɛbrikliɡɛnlɛr qoluŋlarni køtyryŋlar! sinip timtas، het͡ʃkim qol køtyrmidi، het͡ʃkim
zuwan syrmidi. balilar sykytkɛ t͡ʃømdi، mɛnmu balilar bilɛn billɛ sykytkɛ
t͡ʃømdym... sykyt toptoʁra bir minut dawamlaʃti، mɛn bu omaq balilarʁa juʃurunt͡ʃɛ
sɛpsaldim، ularniŋ omaqliqi dɛl χataliq øtkyzyp qojʁan t͡ʃaʁdikidɛk t͡ʃiraj
ipadisidɛ bilinip turatti. mɛn mulajimliq bilɛn soridim: - qandaq qilʁanda ata
- animizniŋ tuʁulʁan kynini bilɛlɛjmiz؟ øzini qat͡ʃurʁan d͡ʒyp - d͡ʒyp køzlɛr χuddi
kɛt͡ʃyrymɡɛ eriʃkɛndɛk jɛnɛ tɛrɛp - tɛrɛptin qajtip keliʃti. aldi bilɛn bir -
ikki awaz aŋlandi، andin kejin hɛmmɛjlɛn deɡydɛk t͡ʃuwurliʃip kɛtti: sinip
it͡ʃi jɛnɛ qajnam - taʃqinliqqa t͡ʃømdi، biraq bu bajiqi sykytniŋ aldidiki qajnam
- taʃqinliqqa oχʃimajtti. bu saɛtlik dɛrs aχirlaʃqan t͡ʃaʁda، mɛn balilarʁa bir
tɛklip bɛrdim: - ata - anaŋlarni alahidɛ χuʃ qiliwetiʃ yt͡ʃyn، ɛŋ jaχʃisi
silɛr ata - anaŋlar sizɛlmɛjdiʁan bir χil usul bilɛn tuʁulʁan kynini
biliweliŋlar، tɛbriklɛʃ usuluŋlar χilmu - χil bolsun. biraq، esiŋlarda bolsun،
silɛr øz mehriŋlarni ipadijɛlisɛŋlarla، hɛr qant͡ʃɛ addi sowʁatmu ularʁa
bibaha bilinidu. uzaq øtmɛj، mɛktɛptɛ ata - anilar jiʁini et͡ʃildi. ata -
anilar mɛslihɛtliʃiwalʁandɛk paraŋ qiliʃti: - meniŋ balam hɛqiqɛtɛn iʃ
bilidiʁan bolup qaptu! - u meniŋ tuʁulʁan kynymni tɛbriklidi! - u maŋa sowʁat
bɛrdi! - u maŋa χɛt jezip، ʁɛm jemiɡin، dɛptu! - u adɛmniŋ haliʁa jetidiʁan
boptu! mɛn rastinla χuʃ bolup kɛttim! dɛrsχanidiki heliqi sykyt maŋa ad͡ʒajip zor
lɛzzɛt beʁiʃlidi! biz ɛpliʃip qalduq. tynyɡynki ekiskursijɛ paalijitimizdin
alʁan tɛsiratimizni jezip olturattim. tujuqsiz partidiʃim krajniŋ d͡ʒɛjniki
d͡ʒɛjnikimɡɛ teɡip ketip، qɛlimim qɛʁɛzni birla d͡ʒid͡ʒap، bɛtni sɛtlɛʃtyrywɛtti.
ʁuʒʒidɛ at͡ʃt͡ʃiqim kɛldi - dɛ، krajni tilliwɛttim. kraj kylymsirɛp turup: - adaʃ،
mɛn qɛstɛn qilmidim، - dedi. mɛn uniŋ ɡepiɡɛ iʃɛnsɛm bolatti. lekin، uniŋ
kylymsiriʃi oʁamni qajnatti. mɛn: «qilidiʁanni qilip bolup، het͡ʃ iʃ bolmiʁandɛk
kylywatqinini!» dɛp ojlidim wɛ uniŋdin øt͡ʃ almaqt͡ʃi boldum. birdɛmdin kejin،
u χɛt jeziwatqanda، d͡ʒɛjnikiɡɛ birla soqulup، uniŋ dɛptirinimu
sɛtlɛʃtyrywɛttim. qattiq terikkinidin krajniŋ t͡ʃiraji pokandɛk qizirip، køpd͡ʒyp
kɛtti. - sɛn buni qɛstɛn qildiŋ! bu iʃiŋ qamlaʃmidi، meni urmaqt͡ʃi bolup qolini
køtyrdi، ɛmma dɛl ʃu t͡ʃaʁda muɛllim bizɡɛ buruldi. kraj qolini ʃappidɛ
jeʁiwaldi - dɛ: - seni sirtta saqlajmɛn! - dedi. mɛn bɛk biaram boldum،
at͡ʃt͡ʃiqimmu qɛjɛlɛrɡidur ʁajip boldi. undaq qilmisam boptikɛn، dɛp puʃajman
qilip qaldim. t͡ʃynki، kraj jaχʃi bala، u bajqi iʃni hɛrɡizmu qɛstɛn
qilmiʁanidi. øtkɛndɛ uniŋ øjiɡɛ ojniʁili barʁinimni ɛslidim. ʃu t͡ʃaʁda uniŋ
øj iʃlirini qiliwatqanliqini، aʁriqt͡ʃan anisiniŋ halidin χɛwɛr
eliwatqanliqini kørɡɛnidim. u bizniŋkiɡɛ kɛlɡɛndɛ، ailɛmdikilɛrniŋ hɛmmisi
uni qizʁin qarʃi alʁanidi. hɛj، ɛɡɛr uni tillimiʁan bolsam، uniŋʁa jyz
kilɛlmɛjdiʁan iʃni qilmiʁan bolsam nemideɡɛn jaχʃi bolatti - hɛ!؟ mɛn dadamniŋ
«adɛm χatalaʃqinini bilɡɛnikɛn، etirap qiliʃni biliʃi kirɛk» deɡɛn søzini
ɛslidim. lekin، krajniŋ aldida χataliqimni etirap qilsam، jyzym t͡ʃyʃyp
kɛtmɛmdu! mɛn køz qirim bilɛn uniŋʁa qariʁinimda، t͡ʃapininiŋ myrisiniŋ tikit͡ʃi
søkylyp et͡ʃilip qalʁanliqini kørdym. bu hɛqit͡ʃan uniŋ daim otun tɛrɡili
baridiʁanliqidinʁu dɛjmɛn. ʃularni ojliʁinimda: «boldi، uniŋ aldida
χataliqimni etirap qilaj» dɛp ojlidim، biraq «meni kɛt͡ʃyr» deɡɛn søzni zadila
aʁzimdin t͡ʃiqiralmidim. kraj birdɛm - birdɛm maŋa qarap qojatti. uniŋ
køzliridin ʁɛzɛp ɛmɛs، qajʁu alamiti t͡ʃiqip turatti. seni siritta saqlajmɛn! -
dedi u jɛnɛ. - mɛnmu saqlajmɛn! - dɛp d͡ʒawap bɛrdim mɛn. lekin، dadamniŋ munu
søzlirini ɛslidim: «ɛɡɛr sɛn χatalaʃqan bolsaŋ، birkim seni ursa، hɛrɡiz qol
jandurma، mudapiilɛnsɛŋ boldi.» «mɛn pɛqɛt mudapiilinimɛn، hɛrɡiz qol
jandurmajmɛn» dɛp ojlidim. køŋlym d͡ʒajida bolmiʁat͡ʃqa، muɛllimniŋ birɛr d͡ʒymlɛ
søzimu quliqimʁa kirmidi. mɛktɛptin qajtidiʁan waqit boldi. mɛn kot͡ʃida jalʁuz
ketiwatimɛn، kraj arqamdin ɛɡiʃip kɛlmɛktɛ. mɛn qolumʁa sizʁut͡ʃni aldim - dɛ،
qɛdimimni toχtitip uni kyttym. u maŋa jeqinlaʃti، mɛn sizʁut͡ʃni tɛŋlidim. -
jaq، anrk! - kraj kylymsiriɡɛn halda sizʁut͡ʃni ittiriwetip، mulajimliq bilɛn
søzlidi، - biz burunqidɛk jaχʃi dost bolup qalajli، bolamdu؟ mɛn daŋqetip
turupla qaldim. u ikki qolini myrɛmɡɛ qojdi. - buniŋdin kejin uruʃmajli،
qandaq dɛjsɛn؟ - dedi u kylyp. mɛn esimɡɛ kelip: - uruʃmajli! uruʃmajli! -
dɛp d͡ʒawab bɛrdim aldirap. andin kejin، biz χoʃal - χoram χoʃlaʃtuq. øjɡɛ
qajtip kɛlɡɛndin kejin، bolʁan iʃlarni dadamʁa søzlɛp bɛrdim. mɛn teχi dadamni
χuʃ bolidu dɛp ojlaptimɛn، ɛksit͡ʃɛ، u qapiqini tyrɡɛn halda dedi، - sɛn χata
qilʁan bolʁandikin، ʃundaq jaχʃi bir dostuŋʁa sizʁut͡ʃni tɛŋlimɛj، birint͡ʃi bolup
qol uzitip ɛpu soriʃiŋ kerɛk idi، - andin qolumdin sizʁut͡ʃni tartiwelip
«qarssidɛ» sundurdi - dɛ، øjniŋ buluŋiʁa taʃliwɛtti. kɛntimizniŋ aldi tɛripidɛ
bir kit͡ʃik taʁ bar، bu taʁ byk - baraqsan dɛl - dɛrɛχlɛr، qojuq ot t͡ʃøplɛr bilɛn
qaplanʁan. jiraqtin qarisiŋiz، u χuddi jeʃil mɛχmɛlɡɛ oχʃajdu. qojuq
ormanlarni kesip øtidiʁan jilan baʁri t͡ʃiʁir jol bojida bir bulaq bar، biz uni
«mard͡ʒanbulaq» dɛp atajmiz. qarimaqqa، bulaq syji toq jeʃil rɛŋdɛ bolup،
ot͡ʃumiŋizʁa alʁiniŋizdila sypsyzyk ikɛnlikini bilɛlɛjsiz. bulaq t͡ʃørisidiki
taʃlarni bir qɛwɛt qaramtul jeʃil muχlar qaplap kɛtkɛn. jeʃil muχlar، rɛŋɡarɛŋ
uʃʃaq ɡyllɛr mard͡ʒanbulaqniŋ ɡultad͡ʒiʁa ajlanʁan. bulaq syji bulaq ɛtrapidiki
jeʃil dɛrɛχ، jeʃil ot - t͡ʃøplɛr bilɛn bojap qojulʁandɛk japjeʃil. u ʃu qɛdɛr
tiniq hɛm syzykki، teɡidiki sus qoŋur taʃlar، qum dant͡ʃiliri wɛ qaridap kɛtkɛn
dɛrɛχ jopurmaqliri eniq kørynyp turidu. syjiniŋ syzyk wɛ muzdɛklikidinmikin،
mard͡ʒanbulaqta bir talmu beliq joq. bulaqtin «bulduq - bulduq» qilip t͡ʃiqiwatqan
syzyk hɛm parqiraq su køpykt͡ʃiliri maŋa ɛŋ qiziqarliq bilinidu. su køpykt͡ʃiliri
dɛslipidɛ kit͡ʃikkinɛ halɛttɛ t͡ʃiqidu، juqiri køtyrylɡɛnseri joʁinap، aχirida su
jyziɡɛ jejilidu - dɛ، «piχ» qilip kylɡɛndɛkla joqap ketidu. illiq qujaʃ nuri
qojuq jopurmaqlardin øtyp su jyziɡɛ، køtyrylywatqan køpykt͡ʃilɛrɡɛ، bɛzidɛ hɛtta
su teɡidiki sus qoŋur rɛŋ taʃlarʁit͡ʃɛ t͡ʃyʃidu. bu t͡ʃaʁda، su jyzini wɛ teɡini
altun rɛŋlik، kømyʃ rɛŋlik nurlar t͡ʃirmiwalʁandɛk kørynidu. . su køpykt͡ʃiliri
qizil، seriq، jeʃil، søsyn rɛŋlɛrdɛ t͡ʃaqnajdu... qaraŋ، ular tiziq - tiziq
rɛŋdar mard͡ʒanlarʁa nɛqɛdɛr oχʃajdu - hɛ! mana bu bizniŋ mard͡ʒanbuliqimiz، mana
bu kɛntimizniŋ t͡ʃirajliq mard͡ʒanbuliqi. mard͡ʒanbulaqni nɛqɛdɛr jaχʃi
køridiʁanliqimni søz bilɛn ipadilɛp birɛlmɛjmɛn. uniŋ t͡ʃiqsa - t͡ʃiqsa
tyɡimɛjdiʁan køpykt͡ʃiliriniŋ nɛdin kelidiʁanliqini bɛkmu bilɡym bar. kɛntimizdiki
quduqlar qurup qaldiʁan t͡ʃaʁlar bolidu، ɛmma mard͡ʒanbulaq toχtimaj bulduqlajdu،
toχtimaj køpyk t͡ʃiqiridu. hɛr qetim kit͡ʃikkinɛ t͡ʃelikimni køtyryp bulaq bojiʁa
kɛlɡinimdɛ maŋa nurʁun ʃoχ balilar mard͡ʒanbulaqniŋ bir jeriɡɛ møkynwelip، køpyk
pywlɛp ojnawatqandɛkla bilinidu. mɛn t͡ʃelikimɡɛ mard͡ʒanbulaqniŋ muzdɛk syzyk
syjini elip øjɡɛ janʁinimda، ormandiki t͡ʃiʁir jolʁa qant͡ʃiliʁan mard͡ʒanlarni
t͡ʃet͡ʃip maŋidiʁandimɛn – hɛ؟ ular heliqi quruq dɛstiɡahni kørsitiptu. t͡ʃynki ular
baʃqilarni rɛχtni d͡ʒɛzmɛn kørɡɛn boluʃi mumkin dɛp iʃinidikɛn. «bu qandaq iʃ؟ _
_ padiʃah it͡ʃidɛ ojlaptu، _ _ mɛn het͡ʃnemini kørmɛjwatimɛnʁu! bu ad͡ʒajip iʃqu،
ɛd͡ʒiba، mɛn ʃunt͡ʃɛ ɛχmɛqmu؟ ɛd͡ʒiba، mɛn padiʃah boluʃqa lajiq ɛmɛsmu؟ bu mɛn
joluqup baqmiʁan bir qorqunt͡ʃluq iʃ boldi.» _ _ pah، hɛqiqɛtɛn itajin ɡyzɛlkɛn!
_ _ dɛptu padiʃah، _ _ mɛn intajin razi! ʃundaq qilip، u beʃini liŋʃitip،
øziniŋ mɛmnunjitini bildyryptu - ju، dɛstiɡahqa sɛpselip qaraptu. t͡ʃynki u
het͡ʃnemini kørmidim، dejiʃni χalimajdikɛn. uniŋ hɛmrahlirimu sɛpselip qariʃiptu،
lekin ularmu padiʃahqa oχʃaʃla: «pah، hɛqiqɛtɛn intajin ɡyzɛlkɛn!» dejiʃip،
padiʃahqa: øtkyzylyʃ aldida turʁan namajiʃ murasimiʁa muʃu esil rɛχttin kijim
tiktyryp kijiʃ toʁrisida tɛklip beriptu. _ _ bu rɛχt rast esil! nɛpis! tɛŋdiʃi
joq ikɛn! hɛmmɛjlɛn bir - biriɡɛ ɛɡiʃip søz qetiʃiptu. ularniŋ χoʃalliqi
it͡ʃiɡɛ siʁmaj qaptu. padiʃah aldamt͡ʃilarniŋ hɛr biriɡɛ teɡiʃlik unwan wɛ
tyɡmisiɡɛ esiwalidiʁan birdin medal hɛdijɛ qiliptu hɛmdɛ ularni «padiʃahniŋ
χas toqumit͡ʃiliri» qilip tɛjinlɛptu. ɛtisi ɛtiɡɛndɛ namajiʃ murasimimu
øtkyzylyptu، namajiʃniŋ aldinqi aχʃimi ikki aldamt͡ʃi kiʃilɛrɡɛ øziniŋ
padiʃahniŋ jeŋi kijimini pyttyrimɛn، dɛp ket͡ʃilɛp iʃliɡɛnlikini kørsitiʃ yt͡ʃyn،
ket͡ʃit͡ʃɛ kirpik qaqmaj 16 din artuq ʃamni jeqip qojup، rɛχtni dɛstiɡahtin
t͡ʃyʃyrywatqan، ikki qajt͡ʃa bilɛn quruqtin quruq kesiwatqan wɛ jipsiz jiŋnɛ bilɛn
tikwatqan hɛrkɛtlɛrni qiliptu. aχirida ikkisi tɛŋla: «qaraŋlar! jeŋi kijim
pytti!» dejiʃiptu. padiʃah øzi ɛŋ alij t͡ʃɛwɛndazlirini baʃlap beriptu.
aldamt͡ʃilar χuddi qolida bir nɛrsɛbardɛk، bir qolini køtyryp: _ _ qarisila
padiʃahi alɛm، bu ʃimliri! bu jɛktɛkliri، bu bolsa t͡ʃapanliri، bu kijimlɛr
ømyt͡ʃykniŋ toridɛk jeniŋ، kijɡɛn adɛm ut͡ʃisida het͡ʃnɛrsɛ joqtɛk hes qilidu، bu
kijimniŋ alahidilikimu dɛl ʃu jɛrdɛ، dejiʃiptu. _ rast ejtidu، _ _ dejiʃiptu
t͡ʃɛwɛndazlar. ɛmɛlijɛttɛ ularmu het͡ʃnemini kørmɛptu. _ _ padiʃahi alɛm، ɛmdi
kijimlirini jɛʃsilɛ، _ _ dɛptu aldamt͡ʃilar، _ - mana bu taʃ ɛjnɛk aldida
øzliriɡɛ jeŋi kijimlirini kijɡyzyp qojajli. padiʃah øziniŋ hɛmmɛ kijimlirini
jeʃiptu. ikki aldamt͡ʃi baja tikip bolʁan jeŋi kijimlɛrni bir - birlɛp uniŋʁa
tapʃurup beriwatqandɛk hɛrikɛtlɛrni qiliptu wɛ χuddi bir nɛrsɛ t͡ʃeɡiwatqandɛk
uniŋ beli ɛtrapida birdɛm hɛpiliʃiptu. ularniŋ t͡ʃikkini arqa pɛʃmiʃ. padiʃah
alijliri ɛjnɛkniŋ aldida ujaq - bujaqqa qarap bɛllirini tolʁap køryptu. pah،
pah bu kijim ɛd͡ʒɛp jaraʃti! pit͡ʃimi nemideɡɛn t͡ʃirajliq، _ _ dejiʃiptu،
ɛtraptikilɛr، _ _ ɡyllirini qaraŋlar! rɛŋɡit͡ʃu teχi! _ _ awam puqralar
alijlirini kytyp qaldi، sajiwɛnlɛrmu hazir boldi، murasimʁa mɛrhɛmɛt qilsila! _
_ dɛptu murasim baʃliqi. _ _ hazir، mana kijinip boldum، _ _ dɛptu padiʃah، _ _
kijimim jariʃiptimu؟ _ _ u jɛnɛ ɛjnɛk aldida t͡ʃøɡilɛʃkɛ baʃlaptu. u
køpt͡ʃilikkɛ esil jeŋi kijimliriniŋ øziɡɛ nahajiti jaqqanliqini bildyrmɛkt͡ʃikɛn.
padiʃahniŋ arqa peʃini køtyryp maŋidiʁan wɛzirlɛr χuddi pɛʃni køtyryp maŋʁan
qijapɛttɛ quruq qollirini køtyryʃyp padiʃahniŋ kɛjnidin meŋiptu. ularmu
baʃqilarniŋ øzliriniŋ het͡ʃnɛrsɛ kørmiɡɛnlikini bilip qeliʃidin ɛnsirɛjdikɛn.
ʃundaq qilip، padiʃah hɛʃɛmɛtlik sajiwɛn astida namajiʃiʁa t͡ʃiqiptu. kot͡ʃida wɛ
derizilɛrdɛ qariʃip turʁan kiʃilɛr: _ _ pah، pah! padiʃahi alɛmniŋ jeŋi
kijimliri nemideɡɛn esil! qaraŋlar، arqa peʃi nemideɡɛn kørkɛm! bu kijim
uniŋʁa taza jariʃiptu d͡ʒumu! _ _ dejiʃip ketiptu. het͡ʃkim øziniŋ het͡ʃnɛrsɛ
kørmiɡinini baʃqilarʁa t͡ʃandurmaptu. t͡ʃynki، t͡ʃenip qalsa baʃqilarniŋ øzini
qolidin iʃ kɛlmɛjdiʁan ɛχmɛq dejiʃidin ɛnsirɛjdikɛn. dɛrwɛqɛ، padiʃahniŋ
kijimliri ɛzɛldin mundaq maχtaʃqa sazawɛr bolmiʁanikɛn. tujuqsiz bir kit͡ʃik
bala: _ _ biraq u het͡ʃnemɛ kijmɛptuʁu! _ _ dɛp warqirewitiptu. _ _ waj
χudajimɛj، qaraŋlar، bu baliniŋ ɡydɛklikini! _ _ dɛptu dadisi. lekin køpt͡ʃilik bu
baliniŋ aʁzidin t͡ʃiqqan ɡɛpni qulaqtin qulaqqa tarqitiwetiptu: _ _ u het͡ʃnemɛ
kijmɛptu! bir kit͡ʃik bala uniŋ kijim kijmiɡɛnlikini dɛwetiptu! aχir puqralarniŋ
hɛmmisi ʃundaq dejiʃiptu. padiʃahni sɛl syr besiptu. t͡ʃynki uniŋʁa puqralarniŋ
ɡepi toʁridɛk tujuluptu. biraq u it͡ʃidɛ: «namajiʃniŋ aχiriʁit͡ʃɛ taqɛt qiliʃim
kerɛk» dɛp ojlaptu. ʃuŋa u teχimu mɛʁrur qijapɛtkɛ kiriwaptu. uniŋ
wɛzirlirimu mɛwd͡ʒut ɛmɛs arqa pɛʃni køtyryp kɛjnidin meŋiweriptu. adɛmdin
qalsa børɛ parasɛtlik mɛχluq. t͡ʃoŋ hinɡan teʁidiki ɡylχan jenida qeri owt͡ʃi bilɛn
paraŋliʃip qaldim. owt͡ʃiliq tɛdrid͡ʒij joqilwatqan kɛsip. u ɛmdi ow owlimaj،
orman muhapizɛtt͡ʃisi bolʁanidi. _ _ jaʃ t͡ʃaʁlirim idi _ _... dedi owt͡ʃi
mɛjdisini kerip qojup، ɡoja ɛjni jillardiki ad͡ʒajip baturliqiʁa qajtqandɛk.
børɛ kyt͡ʃyklirini ɛɡɛʃtyryp dɛrjadin øtyʃkɛ toʁra kɛldi. qandaq qilʃ kerɛk؟
jalʁuz kyt͡ʃyk bolʁan bolsa uni t͡ʃiʃliwelip dɛrjadin øtkyzyp ketidu. ɛɡɛr
birnɛt͡ʃt͡ʃɛ kyt͡ʃyk bolsa ularni bir - birlɛp øtkyzyʃtɛ χatird͡ʒɛm bolalmajdu.
dɛrjadin øtywatqanda qirʁaqta qalʁan «baliliri» ʁa χɛwp jetiʃidin ɛnsirɛjdu.
ʃuniŋ bilɛn børɛ bir hajwanni boʁup øltyryp، uniŋ qerinini pywlɛp tulumdɛk
køptyryp، beʁiʃidin t͡ʃiʃlɛp، kyt͡ʃyklirini uniŋ ystiɡɛ t͡ʃiqiridu - dɛ، uniŋ
lɛjlɛʃ kyt͡ʃidin pajdilnip، hɛmmisini dɛrjadin aman - esɛn øtkyzywalidu. bir
qetim ikki kyt͡ʃykni ɛɡɛʃtyrwalʁan ana børiniŋ pejiɡɛ t͡ʃyʃtym. u tez jyɡyrmidi.
t͡ʃynki kyt͡ʃyklɛr temɛn ɛmɛs idi. børɛ bilɛn bolʁan arliqim qisqiraʃqa baʃlidi.
ana børɛ kɛjniɡɛ burulup qum døwisiɡɛ t͡ʃiqiʃqa baʃlidi. hɛjran qaldim، adɛttɛ
børɛ χɛwpkɛjoluqqanda baraqsan øskɛn ot - t͡ʃøp، dɛl - dɛrɛχlɛr arsiʁa
kiriwelip ajlinip jyryp، murɛkkɛp jɛr ʃɛkilidin pajdilinip epini tepip qet͡ʃip
ketɛtti. ɛɡɛr qum døwisiɡɛ jamaʃsa، børɛ tez jyɡyryp، adɛmdin t͡ʃaqqan kɛlɡɛndɛk
qilʁan bilɛn، qum døwisiniŋ t͡ʃoqqisiʁa t͡ʃiqqanda jyɡyrɛlmɛj qalatti. bu ʁɛlitɛ
børikɛn، beʃi tørɛp qalʁan oχʃajdu. mɛn muʃundaq χijal qilʁat͡ʃ qɛdɛmdɛ bir
sejrilip eɡiz qum døwisiniŋ ystiɡɛ t͡ʃiqtim. eniq kørdymki، børɛ ut͡ʃqandɛk
qet͡ʃip ketip baratti. pɛskɛ t͡ʃyʃyp qoʁlaʃtim. børɛ kyt͡ʃykliriniŋ joqap kɛtkɛnlikini
bildim. ʃu t͡ʃaʁda køp ojliniʃqa t͡ʃolam joq idi. d͡ʒenimniŋ barit͡ʃɛ qoʁlaʃtim.
undaq tez jyɡyrydiʁan børini ømrymdɛ tund͡ʒi qitim køryʃym idi. uniŋʁa bundaq
kyt͡ʃ nɛdin keliwidiki jɛr beʁirlap etilʁan ja oqidɛk jyɡyrɛjtti. kyn patqanda
uniŋʁa jeqinliʃip etiwaldim. ʃundaq herip ketiptimɛnki، qan qusiwɛtkili tas
qaldim. børiniŋ terisini sojup miltiqimniŋ ut͡ʃiʁa iliwelip øjɡɛ qarap jol
aldim. ketiwetip ojlinip qaldim. adɛmniŋ iʃɛnɡysi kɛlmɛjdiʁan børikɛnʁu،
nemiʃqa baʃqa børilɛr qilmajdiʁan iʃni qildiʁandu؟ heliqi ikki kyt͡ʃyk nɛɡɛ
kɛtkɛndu؟ øjymɡɛ az qalʁanda، heliqi qumluqqa qajtip berip qarap baqqum kɛldi.
u jɛrɡɛ jerim ket͡ʃidɛ jetip kɛldim. hawa bɛk soʁuq idi. qum barχanliri ajniŋ
joruqida zomt͡ʃɛk - zomt͡ʃɛk qɛbristanliqtɛk kørynɛtti. ɛtrap d͡ʒimd͡ʒit. bihudɛ iʃ
qiliptimɛn. u saraŋ børikɛndɛ، dɛp ojlandim. kɛtmɛkt͡ʃi bolup turʁanda bilinɛr -
bilinmɛs azɡalʁa køzym t͡ʃyʃti. u jɛrdɛ ʃamniŋ joruqidɛk ikki tytyn kørynyp
turatti. jyɡyryp berip qarisam، bir døwɛ tøɡɛ majiqi ikɛn. tytyndɛk kørynɡɛn
hor majaqlar arisidin køtyrylyp t͡ʃiqiwetiptu. majaqlarni ikki t͡ʃɛtkɛ asta
qajrip qarisam، kyndyzi joqap kɛtkɛn ikki kyt͡ʃyk majaqlarniŋ arsida bir χil
nɛpɛs elip jetiptu. ɛtrapni ana børɛ qujruqi bilɛn jenik sypyryp qojʁanikɛn.
u iʃni nahajiti ɛpt͡ʃillik bilɛn pytkyzyptu. kyndyzi mɛndɛk qeri owt͡ʃiniŋ
køzini bojap ketiptu. heliqi ana børɛ kyt͡ʃyklirini qoʁdap qeliʃ yt͡ʃyn، aldi
bilɛn qum døwisiɡɛ jamiʃip meniŋ syriitimni astilitip balilirini joʃurudiʁan
waqitqa eriʃiptu. izini qujruqi bilɛn sypyrywetip، qarʃi tɛrɛpkɛ qarap
jyɡyryp، øziniŋ ølymi hesabiʁa balilirini saqlap qalmaqt͡ʃi boptu. kariz ozaq
tariχqa iɡɛ، parlaq mɛdɛnijɛt jaratqan ujʁur χɛlqiniŋ dunja mɛdɛnjitiɡɛ qoʃqan
uluʁ tøhpisidur. u sɛdddit͡ʃin sepili، bejd͡ʒiŋ - χŋd͡ʒu qanili bilɛn qoʃulup
d͡ʒuŋɡodiki yt͡ʃ t͡ʃoŋ qɛdimki quruluʃniŋ biri hesablinidu. «kariz» sap ujʁurt͡ʃɛ
atalʁu bolup، «kolanʁan d͡ʒaj، quduq» deɡɛn mɛnini bilduridu. qululiniŋ qanatliri
bara - bara kit͡ʃiklɛp، aχiri joqap ketiptu. eʁir mukapat loŋqisi qattiq qapqa
ajliniptu. ʃuniŋ bilɛn qululɛ beʃini qepidin tɛstɛ t͡ʃiqirip، asta ømilɛp
maŋidiʁan bolup qaptu. ørdɛk bilɛn toχu jeqin dost ikɛn، ular id͡ʒil – inaq
jaʃajdikɛn. kynlɛr øtyptu، ajlar øtyptu، bir kynlɛrɡɛ barʁanda ørdɛkniŋ mis
- misliqi toχuniŋ køziɡɛ zadila siʁmajdiʁan bolup qaptu، ʃunŋ bilɛn u ørdɛkkɛ
bir kørsitip qojmaqt͡ʃi boptu. toχu qanatlirini qeqip qojup dɛptu: _ dostum
ørdɛkd͡ʒan billɛ øtiwatqinimizʁa uzaq boldi، ɛmma qajsimizniŋ qandaq karamiti
barliqini bilmɛjmiz. ikkijlɛn bir jyɡyryʃyp baqmajlimu؟ ørdɛk toχuniŋ nijitini
t͡ʃyʃinip jetiptu. biraq neri – beri demɛj uniŋ deɡiniɡɛ maqul boptu. jyɡyryʃ
musabiqisi baʃliniptu. aldida t͡ʃepip ketiwatqan toχu ørdɛkniŋ iʁaŋliʁinit͡ʃɛ
misildap meŋip keliwatqanliqini køryp، birdɛm - birdɛm arqiʁa qarap mɛsχirilik
kylyptu. lekin، ørdɛk buniŋʁa pɛrwa qilmaj bir χilda jyɡyryweriptu. uzaq
øtmɛj، toχu dolqunlap eqiwatqan bir dɛrjani køryptu. "apla، ɛmdi qandaq
qilarmɛn؟" toχu dɛrjadin øtyʃniŋ amalini qilalmaj، tipirliʁinit͡ʃɛ ujaq -
bujaqqa palaqʃip jyɡyryptu. aŋʁit͡ʃɛ ørdɛk jetip kɛptu. dɛrjani kørɡɛn ørdɛk
jajrap ketiptu. u øzini dɛrjaʁa etiptu – dɛ، qarʃi qirʁaqqa qarap eqip
ketiptu. buni kørɡɛn toχu øzini tutuwalalmaj suʁa sɛkrɛptu، ɛmma suʁa t͡ʃøkyʃkɛ
baʃlaptu. palaqʃiʁan awazni aŋliʁan ørdɛk arqiʁa buruluptu. qarisa، toχu d͡ʒan
taliʃiwatqudɛk. ørdɛk arqiʁa jenip، toχuni qirʁaqqa elip t͡ʃiqiptu. toχu χeli
waqittin kejin hoʃiʁa kɛptu. u χid͡ʒil bolʁan halda ørdɛktin ɛpu soraptu wɛ:
"t͡ʃyʃɛndim، dostum، hɛrkimniŋ øziɡɛ tuʃluq karamiti bolidikɛn" dɛptu. kɛmtɛr
boluʃ، øziniŋ jetɛrsizlikinini etirap qiliʃ، baʃqilarniŋ artuqt͡ʃiliqini hørmɛt
qiliʃ ɡyzɛl ɛχlaq - pɛzilɛttur. øɡiniʃtɛ ɛstajidil boluʃ، t͡ʃala - bula
øɡinipla qanaɛtlinip qeliʃtin saqliniʃ øɡiniʃtɛ nɛtid͡ʒɛ qaziniʃniŋ ynymlik
jolidur. taʁ atlap tirikt͡ʃilik qilʁili iliʁa t͡ʃiqqiniʁa bir nɛt͡ʃt͡ʃɛ jil bolʁan
ata - bala yt͡ʃɛjlɛn jurtiʁa qajtmaqt͡ʃi boptu. bu qattiq soʁuq boluwatqan kynlɛr
ikɛn. ular qar - muz qapliʁan muz dawandin halqip pɛskɛ t͡ʃyʃywatqanda، jaʃanʁan
atiniŋ put - qoli yʃʃyp، maŋʁudɛk hali qalmaptu. u χirɛlɛʃkɛn køzlirini
baliliriʁa tikip dɛptu: _ balilirim، mɛn bolalmidim. silɛr meniŋ kijimlirimni
kijip، dɛrhal taʁdint͡ʃyʃyp ketiŋlar!. _ jaq، dada، seni taʃlap kɛtmɛjmiz! –
dɛptu. ikki oʁli tɛŋla، andin oʁul kijimlirini selip dadisiʁa kijdyryptu.
kit͡ʃik oʁul dadisini hapaʃ qilip dawamlaʃturuptu. biraq، uzaq øtmɛj ata
nɛpɛstin qaptu. t͡ʃoŋ oʁulmu halidin ketp jiqilip t͡ʃyʃyptu. u qijnalʁan halda -
yzyp - yzyp søzlɛptu: _ d͡ʒenim ukam، øjɡɛ billɛ qajtalmajdiʁan oχʃajmiz،
dɛrhal meniŋ kijimlirimni kijip taʁdin t͡ʃyʃyp kɛt. sɛn bolsaŋmu tint͡ʃ - aman
jurtimizʁa beriwal. - jaq، aka، jaq! dadamdin ajrilip qalʁinimmu jetɛr، ɛmdi
sɛndin ajrilip qalsam bolmajdu، kit͡ʃik oʁul jiʁlap turup ʃundaq dɛptu - dɛ،
ystidiki kijimlirini selip akisiʁa kijdyryptu. u toŋlap kɛtkɛn akisini t͡ʃiŋ
qut͡ʃaqlap bɛdini bilɛn issitmaqt͡ʃi boptu. ɛtisi dawandin øtkɛnlɛr atiniŋ
ut͡ʃisida t͡ʃoŋ oʁulniŋ kijmini، t͡ʃoŋ oʁulniŋ ut͡ʃisida kit͡ʃik oʁulniŋ kijmini،
kit͡ʃik oʁulniŋ bolsa، juqa bir jalaŋ kijim bilɛn qalʁanliqini køryptu. ular bir
qarapla qandaq iʃ jyz bɛrɡɛnlikini t͡ʃyʃinip jetiptu. _ qerindaʃliq mehri deɡɛn
mana ʃu! _ dɛptu kiʃilɛr køz jeʃi qiliʃip. ɛmma، bɛzilɛr dɛptu: - ulardin
ikkijlɛn hajat qeliʃi mumkin ikɛn، biraq pursɛtni qoldin berip qojuptu، ʃundaq
qilip، hɛrkim hɛr nemɛ dɛptu، ɛmma hɛmmɛjlɛn ata - bala yt͡ʃɛjlɛnni hørmɛt
bilɛn dɛpnɛ qiptu wɛ qerindaʃliq mehri toʁruluq ɡɛp bolup qalsa، ularniŋ
hekajisni søzlɛjdiʁan boptu. bir kyni، bɛʃ jaʃliq saʃa ata - anisi wɛ akisi
tolijɛ bilɛn billɛ ormanliqqa bardi. ormanliq ʃunt͡ʃɛ ɡyzɛl، hawasimu ʃunt͡ʃɛ sap
idi. ular ormanliqtiki bir boʃ jɛrɡɛ kɛldi. u jɛrdɛ jawa ɡyllɛr høppidɛ
et͡ʃilip kɛtkɛnidi. _ qaraŋlar، awu jɛrdɛ azʁan t͡ʃet͡ʃeki bar ikɛn! _ dɛp
towliwɛtti saʃa. hɛmmɛjlɛn ujaqqa qaraʃti. rast deɡɛndɛk، jawa ɡyllɛr arisida
bir typ jawa azʁan bar idi، uniŋ ʃɛmnɛm t͡ʃyʃkɛn tund͡ʒi t͡ʃet͡ʃiki ʃamalda
iʁaŋlimaqta idi، χuʃpuriqi dimaʁqa ɡypyldɛp urulup turatti. bir ailɛ
kiʃiliri jawa azʁanniŋ jenida olturup køŋyllyk paraŋʁa t͡ʃyʃti. birdinla hawa
ɡyldyrlɛp، jamʁur tamt͡ʃilaʃqa baʃlidi، ant͡ʃɛ øtmɛj jamʁur ʃarqirap jeʁip kɛtti.
tolijɛ dɛrhal somkidn jamʁurluq t͡ʃapanni elip anisiʁa bɛrdi. _ øzyŋ kijiwal،
balam، _ dedi ana. _ ɛmisɛ، ukam kijsun، _ dedi tolijɛ wɛ jamʁurluq t͡ʃapanni
saʃaʁa kijɡyzyp qojdi. saʃa awwal jamʁurluq t͡ʃapanʁa، andin anisiʁa qarap،
hɛjran bolʁan halda soridi: _ apa، bu nemɛ qilʁiniŋlar؟ _ nemɛ qiptuq، d͡ʒenim
balam؟ _ akam buni sizɡɛ bɛrdi، siz akamʁa qajturup bɛrdiŋiz، akam maŋa
kijɡyzyp qojdi... _ balam، hɛr qandaq adɛm øzidin ad͡ʒizlarni qoʁdiʃi kerɛk، _
dedi ana ɛstajidilliq bilɛn. _ mɛn het͡ʃkimni qoʁdijalmidim؟ undaqta، mɛn ɛŋ
ad͡ʒizmu؟ _ nawada sɛn het͡ʃkimni qoʁdijalmisaŋ، ɛŋ ad͡ʒiz hesablinisɛn، _ dedi
ana saʃaniŋ beʃini silap turup. saʃa ujaq - bujaqqa qaridi، andin azʁan
t͡ʃet͡ʃikiɡɛ køzi t͡ʃyʃti. jamʁur azʁan t͡ʃet͡ʃkiniŋ ikki tal bɛrɡini t͡ʃyʃyrywɛtkɛn
bolup، t͡ʃet͡ʃɛk ʃymʃijip qalʁanidi، ʃu turqida u teχimu ad͡ʒiz kørynɛtti. saʃa
jamʁurluq t͡ʃapanniŋ peʃini azʁan t͡ʃet͡ʃikiniŋ ystiɡɛ awajlap japti wɛ anisidin
soridi. _ apa، mɛn hazirmu ɛŋ ad͡ʒizmu؟ _ jaq، jaq، sɛn deɡɛn batur bala، t͡ʃynki
sɛn øzyŋdin ad͡ʒizlarni qoʁdijalajdiʁan bolduŋ! _ dedi ana kylyp ajχan ana
aqartʃ ujuʃmsinŋ iʃχanisiʁa kirɡɛndɛ، ujuʃma mɛsuli، qataŋʁur، t͡ʃirajidin
qɛjsɛrlik t͡ʃiqip turʁan hysɛjin ɛpɛndi bir nɛt͡ʃt͡ʃɛ kiʃiɡɛ iʃ tapʃuruwatatti: _
oquʃqa tizimlanʁan jyz nɛt͡ʃt͡ʃɛ baliʁa teχi sinip joq. ularni hɛrɡiz mɛktɛp
sirtida qalduruʃqa bolmajdu، bir amal qiliʃ kerɛk، eʁil qotanlarni sinip qilip
bolsimu dɛrs øtyʃ kerɛk... qarijliqta oquwatqanlarniŋ ata anilirimu bizni
izdɛp، balilirimizni pɛnnij mɛktɛptɛ oqutsaq dɛp ketiwatidu... heliqi kiʃilɛr
aldiraʃ t͡ʃiqip ketiʃti. _ bujaqqa kɛpsiz، - dedi hysɛjin ɛpɛndi ajχan aniʁa
ot͡ʃuq t͡ʃiraj bilɛn qarap. _ mɛn on ikki eʁiz øjymni hazir siz eʁil -
qotanlarda oquʃqa mɛd͡ʒbur boliwatidu deɡɛn balilarniŋ oquʃiʁa ataj dɛp
keliwidim، - dedi ajχan ana addijla qilip. _ nemɛ dediŋiz؟! _ t͡ʃiraji et͡ʃilip
kɛtkɛn hysɛjin ɛpɛndi ornidin dikkidɛ turup kɛtti، _ on ikki eʁiz øjni
dɛmsiz؟ _ hɛɛ، - dedi ajχan ana. bu t͡ʃaʁda، jɛttɛ aq ejiq uniŋʁa qarap
kɛptu. qattiq qorqup kɛtkɛn ʒinni dɛrru ɡylniŋ jeʃil bɛrɡni yzyp naχʃa ejtiptu
wɛ: «meni dɛrhal apirip qoj øjymɡɛ!» dɛptu. dɛrwɛqɛ، køzni jumup at͡ʃqut͡ʃɛ ʒinni
øzini hojlisida køryptu. u baʃqa hojliʁa berip qizlar bilɛn ojnaptu.
qizlarniŋ χilmu - χil qont͡ʃaqliri bar ikɛn. ʒinni qizʁut͡ʃ seriq rɛŋlik bɛrɡni
yzyp naχʃa ejtiptu wɛ: «dunjadiki d͡ʒimi qont͡ʃaqlar meniŋ bolsun!» dɛptu. ʃuniŋ
bilɛn qont͡ʃaqlar tɛrɛp - tɛrɛptin ut͡ʃup keliʃkɛ baʃlaptu. qont͡ʃaq bala، ojunt͡ʃuq
pikap، ojunt͡ʃuq ajropilan... deɡɛnlɛr hojliʁa، andin kejin kot͡ʃilarʁa toʃup
ketiptu. ʃɛhɛrdɛ qatnaʃ tosulup qaptu. ʒinni søsyn rɛŋlik bɛrɡni yzyp naχʃa
ejtiptu wɛ: «qont͡ʃaqlarni d͡ʒajiʁa apiriwɛt» dɛptu. ʃuniŋ bilɛn، barliq qont͡ʃaqlar
ʁajip boptu. ɛmdi birtalla bɛrɡi qaptu. «buni qalajmiqan iʃlɛtsɛm bolmajdu»
dɛp ojlaptu ʒinni. u meŋip - meŋip t͡ʃoŋ kot͡ʃiʁa kɛptu. qarisa، bir oʁul bala
bir dɛrwaziniŋ aldidiki orunduqta olturʁudɛk. - ismiŋ nemɛ؟ - dɛp soraptu
ʒinni. - wetka، biz møkyʃmɛk ojnajlit͡ʃu! - bolmajdu، meniŋ bir putum mejip،
jyɡyrɛlmɛjmɛn. - sɛn t͡ʃoqum jyɡyrɛlɛjsɛn! - dɛptu ʒinni، andin ɛŋ aχirqi jeʃil
køk rɛŋlik bɛrɡni yzyp naχʃa ejtiptu wɛ: «wetkani saʁlam bala qilip qoj!»
dɛptu. wetkaniŋ puti ʃuhaman saqijiptu. u orunduqtin sɛkrɛp turup، ʒinni bilɛn
møkyʃmɛk ojnaʃqa baʃlaptu. bowamdin jadikar qalʁan aʃu kanwa køŋlɛk konirap،
rɛŋɡi øŋyp kɛtkɛn bolsimu، mɛn yt͡ʃyn tolimu ɛtiwarliq idi. bu køŋlɛkni bowam
otunt͡ʃiliq qilip jyrɡɛn 15 jaʃ t͡ʃeʁida anisi øz qoli bilɛn tikip bɛrɡɛnikɛn.
bowam uni hɛtta yt͡ʃ wilajɛt inqilabiʁa qatnaʃqan jiɡitlik t͡ʃaʁliridimu jinidin
ajrimaj، pɛqɛt hejt - bajram kynliridɛ jaki armijiniŋ mɛdɛnij køŋyl et͡ʃiʃ
paalijɛtliridila kijɡɛnikɛn. demisimu، hawarɛŋ ʃajiɡɛ juqiri maharɛt bilɛn
kɛʃtilɛnɡɛn ɡyl ad͡ʒajip nɛpis wɛ t͡ʃirajliq idi. køŋlɛkniŋ jaqa، jɛŋ wɛ aldi
tɛrɛpliriɡɛ hɛr χil rɛŋlɛrdin zit͡ʃ hɛm int͡ʃikɛ kɛʃtilɛnɡɛn ɡyl nusχiliridin bir
χil d͡ʒanliqliq wɛ d͡ʒuʃqunluq t͡ʃiqip turatti. mɛnmu uni pɛqɛt hejt - bajram
kynliridɛ jaki mɛktɛptɛ paalijɛt øtkyzylɡɛn t͡ʃaʁlardila kijɛttim. bɛzi
oqutqut͡ʃilar køryp maχtiʃip kɛtsɛ، qizlar hɛwɛslinip qariʃip qalatti. dostlirim
birɛr iʃi bolup qalsa، køŋlɛkni berip turuʃumni øtynɛtti. bir jili ɛtijazniŋ
aχirqi mɛzɡili idi، jezidiki taʁam oʁli mɛsutni baʃlap øjimizɡɛ kɛldi.
kɛt͡ʃtɛ øjɡɛ kɛlsɛm، ular tamaq jɛwatqanikɛn. χoʃliʃiʃ aldida، apam jezidiki
tuʁqanlirimizniŋ baliliriniŋ kijiʃi yt͡ʃyn، meniŋ bɛzi kijim - ket͡ʃɛklirimni elip
bɛrdi. andin u jɛnɛ neminidur untup qalʁandɛk ittik arqiʁa ørylyp neriqi
øjɡɛ kirip kɛtti. u ant͡ʃɛ hajal bolmaj، kanwa køŋlikimni elip t͡ʃiqip، mɛsutqa
kijɡyzyp qojdi. mɛn lewimni t͡ʃiʃlɛp: «apla!» dɛp qaldim. taʁam balid͡ʒanliq bolup،
bir ailiniŋ tirikt͡ʃiliki etizʁila qaraʃliq idi. biraq hɛr qant͡ʃɛ bolup kɛtkɛn
tɛqdirdimu، apam kanwa køŋlikimni ularʁa beriwɛtmɛsliki kerɛk - dɛ! ular
kɛtkɛndin kejin، domsijip dedim: - meniŋ ɛŋ jaχʃi køridiʁan køŋlikim
ikɛnlikini bilip turup، nemiʃqa uni mɛsutqa beriwetisɛn؟ - oʁlum، - kanwa
køŋlɛkni bowaŋ saŋa jadnamɛ qilʁan، seniŋ het͡ʃnemiɡɛ teɡiʃmɛjdiʁan nɛrsɛŋ. buni
obdan bilimɛn. lekin kɛjnidin jɛnɛ biloɡini jeŋilap، toχtam ajaʁlaʃqut͡ʃɛ
iʃlɛjdiʁanliqini jazdi، tynyɡyn χuaʃi_ʃɛhɛr_ɡeziti muχbiri
mɛrkizij_teliwizijɛ_istanisi baʃ_muhɛrrir wɛ baha_beriʃ_orɡiniʁa telefon_qilip
bu iʃni soridi، lekin χizmɛtt͡ʃi χadimlar bilmɛjmiz dɛp d͡ʒawab_qajturdi. tynyɡyn
t͡ʃyʃtin_kejin، tordaʃlar biloɡda aʃkarlap، mɛrkizij_teliwizijɛ_χɛwɛr_qanili
diktori t͡ʃijuwt͡ʃimiŋ proɡramma ɡuruppisidin ajrilidikɛn dɛp jazdi، bu χɛwɛr
ʃiddɛt bilɛn tarqaldi، ʃu kyni t͡ʃyʃtin_kejin، t͡ʃijuwt͡ʃimiŋmu biloɡni jeŋilap
øziniŋ filim iʃliɡyt͡ʃiɡɛ bolʁan naraziliqini jazdi، hɛmdɛ øziniŋ istipa_beriʃ
χijali barliqini aʃkarlidi، 2012-_jili_4-ajniŋ_3-kyni
sɛhɛr_saɛt_2_din_40_minut_øtkɛndɛ، χunɛn d͡ʒawduŋ nahijɛ bazirida jɛnɛ bir qetim
qoralliq etiʃ wɛqɛsi jyz_bɛrdi. tøt kynɡɛ jɛtmiɡɛn waqitniŋ it͡ʃidɛ bu ʃɛhɛrdɛ
arqa-arqidin ikki qetim qoralliq etiʃ wɛqɛsi jyz_bɛrdi. d͡ʒuŋɡoniŋ deŋiz_boji
rajonliri bilɛn it͡ʃki quruqluq rajonliriniŋ iqtisadij d͡ʒɛhɛttiki tɛŋpuŋsizliqi
jɛnila eʁir bolup، bu id͡ʒtimaij «muqimsizliq»ni kɛltyryp t͡ʃiqiriʃi mumkin.
tɛrɛqqij_qilʁan dølɛtlɛr mɛblɛʁ d͡ʒɛhɛttɛ qijin ɛhwalʁa t͡ʃyʃyp_qeliʃ bilɛn_billɛ،
d͡ʒuŋɡoniŋ namrat it͡ʃki quruqluq rajonliriniŋ tɛrɛqqijatimu mɛblɛʁqɛ d͡ʒiddij
ihtijad͡ʒliq_bolmaqta. bu qijin mɛsilɛ dɛl χɛlq puli kursiniŋ jyzliniʃiɡɛ ait
talaʃ-tartiʃ nuqtisida turmaqta. waʃinɡton χɛlq puliniŋ kursi eʁir dɛrid͡ʒidɛ
tøwɛn mølt͡ʃɛrlɛnmɛktɛ، dɛp qariʃi mumkin، lekin d͡ʒuŋɡoda kiʃilɛr: iqtisadi
tɛrɛqqijat syritimiz waʃinɡtonniŋ χɛlq puliniŋ kursini tez østyryʃ ʃɛrtini
qanduralmajdu، dɛp qarimaqta. d͡ʒuŋɡo it͡ʃki quruqluqiniŋ ul ɛslihɛ quruluʃliri
ɛrzan χam materijalʁa ehtijad͡ʒliq، ʃundaqla d͡ʒuŋɡu jɛnɛ tawarlirini ɛrzan
bahada eksport_qilip، iʃ hɛqqini østyryʃkɛ hɛm sanaɛt selinmisidin
pajda_eliʃqa ehtijad͡ʒliq. d͡ʒuŋɡoda sodidiki eʃindiniŋ ٪70tin køprɛki
d͡ʒuŋɡo-t͡ʃɛt_ɛl_ʃerikt͡ʃilikidiki karχanilardin kelidu، ɛɡɛr χɛlq puliniŋ kursi
østyrylsɛ، bu ʃirkɛtlɛrmu zijan_tartidu. sit͡ʃuɛn ølkilik ʁɛrbij rajonni
tɛrɛqqij_qilduruʃ iʃχanisiniŋ mudiri jaŋ_ʃizo: perewot nisbiti intajin muhim
orunda turidu، dɛp etirap_qildi. juqiriqilar χɛlq puli kursiniŋ
øsidiʁanliqidin derɛk_bɛrsimu، kursiniŋ øsyʃ syriti amerika parlament
ɛzaliri ymid_qilʁan syrɛttin χeli tøwɛn_boluʃi mumkin. d͡ʒuŋɡoda kɛlɡysi 10
jaki 20_jil it͡ʃidɛ، kirim pɛrqi jɛnimu t͡ʃoŋijiʃi mumkin، bu χɛlq puli kursiniŋ
tez øsyʃini kyʃɛp_qojiʃi mumkin. d͡ʒuŋɡo_χɛlq_iɡiliki_tɛtqiqat_orniniŋ baʃliqi
fɛn_ɡaŋ: d͡ʒuŋɡoniŋ it͡ʃki quruqluq rajonida iʃqa orunliʃiʃ pursitini aʃuruʃiʁa
ɛɡiʃip، uniŋ_ystiɡɛ baʃqa tɛrɛqqij_qiliwatqan bazarlar bilɛn riqabɛtliʃiʃkɛ
toʁra_kɛlɡɛt͡ʃkɛ، d͡ʒuŋɡoniŋ iʃ hɛqqi sɛwijɛsi tøwɛn sɛwijɛdɛ saqliniʃi mumkin، dɛp
qaridi. ʃimalij amerika iʃliriʁa mɛsul juqiri dɛrid͡ʒilik diplomat lu_kaŋ
aɡahlandurup: d͡ʒuŋɡoniŋ nopus kølimini ɛstɛ_t͡ʃiŋ_tutuʃ kerɛk. bu، on jildin
kejinki d͡ʒuŋɡoniŋ jɛnila nurʁun χirisqa dut͡ʃ_kelidiʁan tɛrɛqqi_qiliwatqan dølɛt
boluʃini kɛltyryp t͡ʃiqiridu، dedi. ɛmɛlijɛttɛ، d͡ʒuŋɡoniŋ nopus køliminiŋ
zorluqini køzdɛ_tutqanda، d͡ʒuŋɡo jɛnɛ nɛt͡ʃt͡ʃɛ on jilda tɛrɛqqi_tapqan dølɛtlɛrniŋ
sɛwijɛsiɡɛ jetɛliʃi mumkin. d͡ʒuŋɡo_χɛlqara_mɛsililiri_tɛtqiqat_ornidiki
doŋ_mɛnjyɛn: kɛlɡysi 20 jil، 30 jil، hɛtta 40 jil it͡ʃidɛ، d͡ʒuŋɡo jɛnila
tɛrɛqqijatniŋ dɛslɛpki basqut͡ʃida turidu dedi. d͡ʒuŋɡoniŋ taʃqi perewot zapisi
dunja bujit͡ʃɛ 1- jaki 2- orunda turuʃi mumkin، lekin kiʃi beʃi bujit͡ʃɛ
hesabliʁanda، d͡ʒuŋɡo dunja bujit͡ʃɛ køp sandiki dølɛtlɛrniŋ χelila arqida turidu.
qizt͡ʃaq jol eʁizidin øtkɛndɛ maʃina soqup eʁir zɛχimlɛnɡɛn. sɛn mɛn hɛqqidɛ
tolimu sɛmimij awazda tartinip turup muʃundaq deɡɛnidiŋ. mɛn seniŋ muʃu bir
d͡ʒymlɛ søzyŋdinla qɛlbiŋdiki mɛnniŋ t͡ʃiŋqi t͡ʃyʃtɛ nur t͡ʃet͡ʃip turʁan qujaʃtɛk
mukɛmmɛl bir ʃɛkil ikɛnlikini roʃɛn hes_qilʁanidim. ehtimal sɛn qɛlbiŋdiki bu
ʃɛkilni bu qɛdɛr mukɛmmɛllɛʃtyryʃ yt͡ʃyn jiraq køkkɛ qarap nɛt͡ʃt͡ʃɛ qetim iχlas
dualiriŋda bolʁansɛn. lekin bu seniŋ qɛlbiŋdikila ʃɛkil idi. meniŋ ɛslij
ʃɛklim bolsa hajatimdiki ikkint͡ʃi χil halɛt it͡ʃidɛ ʃɛkil øzɡiriʃi jasap
zinnɛtliniwalʁan saχta ʃɛkil idi. lekin sɛn mɛndin ibarɛt bu ikki χil
ʃɛkilniŋ oχʃaʃ bolmiʁan ikki jyzidin ɛsla ɡumanlanmajttiŋ. ʃɛhrizadniŋ miŋ
birint͡ʃi ket͡ʃidiki hekajisi aχirlaʃqanda ʃɛrq asminidin ket͡ʃilik libaslirini
jɛŋɡyʃlɛp t͡ʃiqqan qujaʃ upuq dɛrwazisiniŋ jan jaʁit͡ʃiʁa jølinip turatti. u
ʃɛhrizadniŋ hekajiliriʁa berilip tynboji køz_jummiʁanliqtin bolsa_kerɛk، upuq
lewiɡɛ qɛdɛm_eliwetip، harʁinliq it͡ʃidɛ ɛsnɛp kelɛtti. u ʃu kynki alɛm
sɛpiriɡɛ aʃu harʁinliqi it͡ʃidɛ qɛdɛm_qojdi. tomuz ajliriniŋ taza qajnaq bir
kyni idi. ʃɛhɛr kot͡ʃisida χijalij ketiwetip tosattin bir jiɡit bilɛn doquruʃup
qaldm. u qandaqtur bir øjdin t͡ʃiqiwetip، kɛjniɡɛ qarap-qarap qojup keliwatatti.
mɛn jenimʁa dad͡ʒip_bolʁit͡ʃɛ kɛjniɡɛ qariʁan peti kelip meni uruwɛtti. mɛn baja
satiraʃχanida t͡ʃat͡ʃ jasatqanidim. oŋ jenimdiki ajal satiraʃqa t͡ʃat͡ʃ jasitip
turʁini 16-17 jaʃlardiki zilwa bojluq bir jiɡit idi. mɛn orunduqumdin turupla
aldimdiki asma ɛjnɛkkɛ eŋiʃtim. adɛttɛ t͡ʃet͡ʃimdin kørɛ burutumniŋ jasiliʃiʁa
bɛkrɛk ɛhmijɛt_berɛttim. burutumni silaʃturup ɛjnɛkkɛ qarawatqinimda، ajal
satiraʃqa t͡ʃat͡ʃ jasitip qopqan heliqi jiɡitniŋ awazi qoliqimʁa kirdi. «ɛd͡ʒɛb qiz
balidɛk int͡ʃikɛ søzlɛjdiʁan jetimkɛna bu؟» dedim it͡ʃimdɛ sɛl kylɡym kelip.
χijalimni satiraʃ bøldi. ɛjnɛktin ikkisiniŋ 100 jyɛnlik bir waraq pulni
ittiriʃiwatqan halitini kørdym. pulni satiraʃ tɛŋlawatatti. t͡ʃat͡ʃ aldurʁut͡ʃi
bolsa hɛ_dɛp uniŋ qolini qajturup، kɛjniɡɛ dad͡ʒijtti. talaʃ - tartiʃ χeli uzaq
dawam qilʁan bolsimu، jiɡit pulni alʁili unimaj، satiraʃqa rɛhmɛt ejtqinit͡ʃɛ
t͡ʃiqip kɛtti. satiraʃ bolsa pulni tutqinit͡ʃɛ uniŋ kɛjnidin qarap turatti.
at͡ʃt͡ʃiqimda øz ɡøʃymni øzym jeɡydɛk bolup، kɛjnimɡɛ jandim. kɛlɡɛn jerim bilɛn
meŋip، bajiqi nɛs basqan satiraʃχana aldiʁa jeqinlaʃqanda، nemiʃqidur toχtap
qaldim. bɛlkim bajiqi izada u jɛrdin øtɛlmɛj turup qalʁandimɛn. ʃuŋa،
ʃarttidɛ burulup jan kot͡ʃiʁa kirip kɛttim. bu، bizniŋ qaʃtaʃt͡ʃi hɛqɛmsajilirimiz
oqɛt qilidiʁan rɛstɛ idi. bu jɛrdɛ iʃim bolmisimu، ujaqtin ajlinip ketiʃ
yt͡ʃyn ketiwɛrdim. ketiwetip tøt t͡ʃaqliq bir ʁaltɛkni ittirip keliwatqan biriɡɛ
køzym t͡ʃyʃyp qaldi. ʁaltɛktɛ bir - ikki t͡ʃelɛktɛ yzym ʃirnisi bilɛn qetiqta
ɛtkɛn doʁ، bir dasta muz wɛ bir nɛt͡ʃt͡ʃɛ istakan turatti. beʃida qara kɛpkɛ،
ut͡ʃisida bɛstiɡɛ mas kɛlmɛjdiʁan kɛŋ boʁma t͡ʃapan، qelin rɛχttin qilinʁan tar
padit͡ʃi iʃtini kijiwalʁan bu doʁt͡ʃi baja satiraʃχanida pul ittiriʃkɛn jiɡitniŋ
dɛl øzi idi. jiɡirmɛ toqquz aililik bu kit͡ʃikkinɛ jezida ɛzɛldin bundaq
awaz aŋlinip baqmiʁan. pakar øjlɛr baʁlarniŋ soqma tamliq qoruqliri arqiliq
bir - biriɡɛ tutiʃip turidu. ʃuŋa øɡziliri jandaʃ øjlɛr bu jɛrdɛ joq. nahajiti
qorqunt͡ʃluq warqiriʁan bu awaz jezini t͡ʃøt͡ʃytywɛtti. nɛdin bildi bu kasapɛtlɛr،
tyŋlykkɛ arʁamt͡ʃa baʁlap saŋɡilap t͡ʃyʃkinini tujmaptimɛn. u deɡɛn tylkiniŋ
iziʁa birla qarap ɛrkɛk - t͡ʃiʃisini ajrijdu. had͡ʒimu uniŋ ismini bilmɛjla
«qaʃqaliq» dɛp t͡ʃaqirip dunjadin øtkɛnidi. muχtɛrbaj dadisiniŋ tiliʁa warisliq
qilmiʁini bilɛn imamni bɛribir hojla χizmɛtt͡ʃisidɛk kørɛtti. sɛnmind͡ʒujiniŋ
χitajt͡ʃisinimu، ujʁurt͡ʃisinimu jadqa bilidikɛn. sawabliq iʃ، pɛjʁɛmbirimiz øzi
sawatliq bolalmiʁan، ɛmma sawatniŋ qɛdriɡɛ bɛk jɛtkɛn. udulʁa qarisiŋiz، øjɡɛ
kiridiʁan iʃik køziŋizɡɛ taʃlinidu. u «χimit͡ʃiski» qerindiʃini høldɛp qojup
qɛʁɛzniŋ beʃiʁa «ɛrzɛ» deɡɛn χɛtni jazdi. miŋbeɡi «qumaj» dɛp lɛqimini
atiʁiniʁa miŋ ølyp miŋ tirildi، bu adɛm qandaqmu mɛhɛllɛ χɛlqiniŋ ɛrzini hɛl
qilalisun، qandaqmu χɛlqniŋ haliʁa jetɛlisun؟ nɛq ʃu t͡ʃaʁda miŋbeɡi oŋ qolini
qojniʁa tiqip qoltuqini tatilaʃqa baʃlidi. bɛziliri dizizɛ t͡ʃikip، birawliri iʃk
qiqip uni aramida normal jaʃiʁili qojmajtti. biχil diɡɛn ɡɛpniŋ tiɡidɛ ɡɛp
barliqini hit͡ʃkimmu χijaliʁa kɛlturmɛjitti. sanijɛ jyksɛk pɛzilɛtlik bojtaqlardin
birɛrsini jaχʃi kyryʃkɛ، ʁulap t͡ʃyʃkɛn turmuʃini untup jiŋidin hul quruʃqa
hɛqliq idi، kir jujup، jamaq jamap ɛtiki kynniŋ ʁɛlbilik boluʃi yt͡ʃyn toχo
t͡ʃilliʁit͡ʃɛ iʃlɛp andin azraqla køz jumuwalatti. 3 waq tamaq pɛjtidɛ muldurlɛp
qarap olturidiʁan sølɛtlik oʁullarʁa tamaq bɛrmɛj jurɛk t͡ʃidamdu؟ aridin ikki
jil øtmɛjla u kit͡ʃik oʁli ɛrkind͡ʒannimu øjlɛʃkɛ mɛd͡ʒbur boldi. ata anamdin
maŋa miras qalʁan mɛndɛ aʃu altun jurɛk bolʁat͡ʃqa ikki oʁlumni jaramliq t͡ʃoŋ
qilip silɛrɡɛ d͡ʒørɛ qilip qojdum. aʃu anda - sanda ɡɛp qilidiʁan adɛmlɛrni
saqlap χujmu ziriktuq. adɛmlɛr køp d͡ʒajʁa birip ot͡ʃuq - aʃkarɛ hɛrkɛt qilamduq
jaki muʃu jɛrdɛ kytup jatamduq؟ ular ʃu mɛslihɛt bilɛn aχiri ʃɛhɛrɡɛ jiqin bir
d͡ʒajʁa bir kit͡ʃidila disko kulubidin birni saldi. ular iʃik aldiʁa kiliʃiɡɛ
iʃik aldidiki jaŋratqudin awaz t͡ʃiqti. oquʁut͡ʃilar maqul bolup qajtip kitiʃti.
kilɛ qozam، bɛklɛ qorqup kitipsɛn، sini judiwalaj. saqt͡ʃi baʃliqi juqiriniŋ
tɛstiqini alʁandin kijin ɛtrɛttiki adɛmlɛrni baʃlap alwasti kulubiʁa kɛldi.
ɛtiwarliq baliŋiz qɛmirdin mɛdrisidɛ tøt jil oqup hɛptijɛktin t͡ʃiqalmidi.
baʁniŋ otturisidiki østɛŋt͡ʃu teχi. nuri χid͡ʒil bolup jenida eqiwatqan østɛŋɡɛ
qariwaldi. ijul ejiniŋ hɛmmɛ ɡyzɛlliki ɡoja ʃu dɛqiqidila øzini kørsɛtti.
nuri yt͡ʃ at͡ʃimaq ʃaχqa olturuwelip ʃirnisi urʁup turidiʁan yd͡ʒmɛ danilirini
terip aliqiniʁa toldurdi. miŋbeɡiniŋ baʁlar bilɛn qorʃalʁan mɛhɛllisi، tøt
tɛrɛpkɛ ketidiʁan harwa jolliri arqida qaldi. jezidiki kɛŋ، azadɛ øj،
baʁlirini taʃlap، χɛqniŋ hojlisida qorunup - ɛjminip jɛr dɛssɛp jyrdi. biz bir
tuʁqanniŋ balisiʁu، jaminiʁa kɛlsɛ dadamdin qalʁan muʃu sɛksɛn χo jɛrniŋ ottuz
χorini atuʃluq bajlarʁa satimɛn. - d͡ʒapaniŋ hɛmmisi sɛhrada tursa ʃɛhɛrdɛ nemɛ
qilattiŋ؟ jazniŋ køŋyllyk aχʃamliri sɛhra baliliri tɛlwiliktin nemilɛrni
qilmajdu. lekin oʁli χuʃal boluʃniŋ orniʁa d͡ʒimip qaldi. nuri mɛhɛllisidin χeli
jiraqliʃip qajrima østɛŋ qiriʁa t͡ʃiqip mɛhɛllisiɡɛ burulup qaridi. ular χuddi
ikki buqa taqaʃqandɛk bir - birini ittiriʃip، «pɛm taliʃip» t͡ʃimɛnlikni
tilʁiwɛtti. t͡ʃɛksiz etizliq tɛkʃi tɛwrinip dawalʁup turatti. andin øtukiniŋ
it͡ʃiɡɛ juʃurup qojʁan pit͡ʃaqni tɛstɛ ilip nahajiti ihtijat bilɛn tanini kisiʃkɛ
baʃlidi. χizmɛt iʃi bilɛn komandiropkiʁa t͡ʃiqip kitip، uni joqlap bulalmaj
tulimu χid͡ʒil idim. byɡyn sɛn birsiɡɛ aʃ bɛrsɛŋ ɛtɛ u saŋa taʃ etiʃi mumkin.
qiz maŋa lɛppidɛ bir qariwetip jenimʁa kɛldi. kallamʁa kɛlɡɛn t͡ʃaqmaq tizliɡidiki
pikir bilɛn muratqa telfun qildim. qizniŋ t͡ʃiraji tamdɛk tatirip kɛtti. zijawudun
ʁɛm teʁi astida nemɛ qilarini bilmɛj beʃini silap olturuwɛrdi. uni bir
qaraʃtila tonup qaldim. uni køryp ɛsɛblirim jɛnɛ bir qetim qozʁaldi. it͡ʃim
at͡ʃt͡ʃiq bolup qɛdimimni tezlɛttim. nɛt͡ʃt͡ʃɛ qɛdɛm maŋa - maŋmaj jɛnɛ toχtap qaldim.
χijalimʁa tosattin uniŋ bajiqi t͡ʃyʃiniksiz iʃliriniŋ tɛktini bilip beqiʃ
istiki kirip qalʁanidi. kɛjnimɡɛ jenip uniŋʁa qarap maŋdim. qeriʃqandɛk mɛn
jeqinlap keliʃimɡila، uni bir top χeridar oriwaldi. mɛn jol jaqisida turup
uni kyttym، alahazɛl jerim saɛtlɛrdin kejin u ʁaltikini ittirip، mɛn turʁan
jɛrdiki dɛrɛχ sajisiʁa kelip toχtidi - dɛ، harwisiniŋ teɡidin bir orunduqni
elip olturdi. u t͡ʃip - t͡ʃip tɛrlɛp kɛtkɛnidi. u jenidin appaq bir løŋɡini
t͡ʃiqirip jyzini syrtti، bir qolida t͡ʃørɡilitip øzini jɛlpydi. u muzni
kartilditip ɡyryt͡ʃ danisidɛk qirip، bir t͡ʃinɛ qetiq doʁi etip bɛrdi. doʁini
it͡ʃkɛt͡ʃ jiɡitkɛ qaridim. qaʃ - kirpiki tøkylyp turidiʁan، qaŋʃarliq، lɛwliri
bilinɛr - bilinmɛs qelinraq kɛlɡɛn bu baliniŋ rɛŋɡiroji bir qaraʃtila qizlarʁa
oχʃapraq ketɛtti. awazimu qizlarniŋkidɛk int͡ʃikɛ idi. boji t͡ʃiqqini bilɛn
øzimu kit͡ʃik bala oχʃajdu teχi، dɛp ojlidim it͡ʃimdɛ. demisimu kijiwalʁan
kijimlirini، qiliwatqan kɛspini demiɡɛndɛ، bir jɛrliridin qiz baliniŋ semasi
t͡ʃiqipla turatti. bu 20 kynt͡ʃɛ aldida bolʁan iʃ. ʃu kyni t͡ʃyʃtɛ issiqta tɛrlɛp
zadi bolalmidim. jujunʁat͡ʃ bir sɛɡidɛp kelɛj dɛp dɛrja bojiʁa bardim. bir toqajda
su toχtap qalʁan obdanʁinɛ bir kølt͡ʃɛk bar ikɛn. meniŋdin 20 - 30 qɛdɛmt͡ʃɛ
nerida yt͡ʃ - tøt kit͡ʃik bala belid͡ʒanlarni qoʁlawatamdikin، suʁa qol tiqip
jyɡyryʃyp jyrɛtti. mɛn kølt͡ʃɛkkɛ t͡ʃyʃyp jujunʁili turʁanidim. bir t͡ʃaʁda quliqimʁa
bir qija - t͡ʃijaniŋ awazi kirdi. dɛslɛp sinɛkimidim. baʃlirimni jujup tursam،
balilar teχimu t͡ʃirqiriʃip، sɛkrɛʃkili turdi. jilan ut͡ʃrap qalʁan bolsa، qorqqan
oχʃajdu dedim - dɛ، sudin t͡ʃiqipla jyɡyryp kɛldim. − − ɛnɛ... ɛnɛ... aʃu
jɛrɡɛ t͡ʃøkyp kɛtti! − − dedi balilarniŋ biri meni køryp. ular kørsɛtkɛn jɛr
lajlinip turatti، tɛktidin uʃʃaq - uʃʃaq køpykt͡ʃilɛr buluqlap t͡ʃiqatti. birɛri
suʁa t͡ʃøkyp ketiptu - dɛ؟ køŋlymɡɛ ʃu qijas keliʃ bilɛnla kit͡ʃikkinɛ bir qol bilɛn
baʃniŋ qarisi kørynyp jɛnɛ t͡ʃøkyp kɛtti. mɛn ʃu t͡ʃaʁdila iʃniŋ teɡiɡɛ jetip، suʁa
øzymni attim. u jɛttɛ - sɛkkiz jaʃlardiki bir qiz bala ikɛn. balilarniŋ
warqiriʃimu، meniŋ jetip keliʃimmu nahajiti tez bolʁan t͡ʃeʁi، bala tund͡ʒuqup qalaj
deɡit͡ʃɛ qutquzuwaldim. balini dym jatquzup it͡ʃiwalʁan sulirini
jandurʁuzuwatattim، nɛdindur øŋsøli øt͡ʃkɛn bir ajal pɛjda boldi - dɛ، heliqi
qizt͡ʃaqqa øzini taʃlap hørkirɛp jiʁlap kɛtti. kejin uqsam، baliniŋ apisi
ikɛn. balilar bilɛn dɛrja it͡ʃiɡɛ t͡ʃyʃyp kɛtkinini aŋlap izdɛp keliʃi ikɛn.
meni χata sezimɡɛ kɛltyryp، osal qilʁan iʃniŋ tɛkti jeʃildi. uniŋ hɛqiqɛtɛn
aq køŋyl، durus adɛmlikini، joqsuzluqtin bir dat͡ʃɛnniŋ tøʃykidin miŋ qetim
øtyp jyrsimu køz qarniniŋ jɛnila toqluqini hes qilip bu jiɡitni jaqturup
qaldim. øzimu durus balidɛk qilidu، iʃɛnt͡ʃ qilip iʃqa salsa، ymidni
aqlijaliʁudɛk... ʃu kynlɛrdɛ maŋa muʃundaq iʃɛnt͡ʃlik iʃlɛmt͡ʃilɛrdin bir nɛt͡ʃt͡ʃisi
taza lazim bolup turatti. uni jalliweliʃni ojlap، t͡ʃekip beqiʃqa baʃlidim.
øzymniŋ sodisiʁa seliʃturup، doʁt͡ʃiʁa it͡ʃim sɛl aʁrip qaldi. demisimu bir kyn
kɛt͡ʃkit͡ʃɛ kot͡ʃimu kot͡ʃa harwa ittirip jyryp oqɛt qilmaq asanmu؟ ʃundaq qilip،
doʁt͡ʃi ʁaltikini taʃlap kompjuter ystiliɡɛ olturdi. uniŋ ismi zɛjnidin idi.
ʃirkɛtkɛ elip kelipla bir nɛt͡ʃt͡ʃɛ qur kijim setiwelip، baʃtin - ajaʁ d͡ʒabdup
qojdum. zɛjnidin rasttinla it͡ʃidɛ hyniri bar، zerɛk jiɡit ikɛn. ɡɛrt͡ʃɛ alij
mɛktɛpkɛ beriʃ pursitiɡɛ eriʃɛlmiɡɛn bolsimu، nɛlɛrdɛ jyryp øɡɛnɡɛn idikin،
kompjuterʁa χelila mahir idi. χɛt uruʃ، d͡ʒɛdwɛl tyzyʃ، toχtam iʃlɛʃ iʃlirida
qoltuqumdin qanat ynyp t͡ʃiqqandɛkla bir jaχʃi tajant͡ʃiʁa iɡɛ bolup qalʁanidim.
bir kyni bir nɛt͡ʃt͡ʃɛ torʁa elan jolliduq. uzaqqa qalmaj elanlirimizniŋ ynymi
kørylyʃkɛ baʃlidi. tɛrɛp - tɛrɛptin bir nɛt͡ʃt͡ʃɛ χeridar kelip، it͡ʃkiri ølkilɛrɡɛ
taʃ jøtkiduq. ɛlwɛttɛ، taʃni rɛstidiki setiqt͡ʃilar wɛ kan qeziwatqanlardin part͡ʃɛ
elip، top jøtkɛjttuq. øzimiz kan qezip d͡ʒapa tartmajttuq. ʃu qetim sapmu saq 5
miljon pajdiʁa eriʃtim. buni χuda bɛrɡɛn amɛt dɛp qarisammu، zɛjnidinniŋ
ajiʁiniŋ jaraʃqanliqini t͡ʃɛtkɛ qaqalmajttim. zɛjnidin ɛtisi 20 - 21 jaʃlar
t͡ʃamisidiki bir qizni baʃlap kɛldi. aq piʃmaq kɛlɡɛn bu qiz χuddi zɛjnidindɛkla
χuʃ peil، χuʃ muamilɛ idi، daim kylypla turatti. ɡɛp søzi siliq - sipajɛ،
hajaliq idi. ikkisi ikki orunduqta janmujan olturuwelip، bir hɛptidɛk
hɛpiliʃip bir tor beti lajihɛlɛp t͡ʃiqiʃti. tor beti ʃundaq kørkɛm، t͡ʃirajliq idi.
nɛlɛrdin køt͡ʃyryp kɛldikin tor mɛstanilirila ɛmɛs، adɛttiki torʁa
qiziqqut͡ʃilarniŋ hɛmmisi jaqturup køridiʁan bir nɛt͡ʃt͡ʃɛ sɛhipɛ، χilmu χil
oquʃluqlar، bilim d͡ʒɛwhɛrliri bilɛn bezɛlɡɛn idi. mɛχsus elan - ut͡ʃur yt͡ʃyn
lajihɛliɡɛn bir nɛt͡ʃt͡ʃɛ jyryʃ hɛrikɛtt͡ʃan kørynyʃlɛrni kørywetip، øzymmu tor
it͡ʃiɡɛ kiripla ketiptimɛn. zɛjnidin bilɛn ut͡ʃriʃip qalʁinimdin jɛnɛ bir qetim
mɛmnun boldum. ʃu χuʃluqumda iʃ hɛqqini biraqla 2000 jyɛnɡɛ t͡ʃiqirip bɛrdim. u
ʃunt͡ʃilik hɛq eliʃqa lajiq idi. tor betimiz iʃlinip، bir ajʁa qalmajla
sodimiz bir nɛt͡ʃt͡ʃɛ hɛssɛ ørlɛp kɛtti. tor arqiliq soda qilidiʁanlar barʁanseri
køpɛjmɛktɛ idi. mɛn dɛslɛp heliqi qizni zɛjnidinniŋ søjɡinimikin dɛpmu qaldim.
kejin ikkisiniŋ jaʃ pɛrqiɡɛ qarap، rasttinla jeqini oχʃajdu dedim. køŋlymdɛ
bolsa ikkisini t͡ʃetip qojʁummu kɛldi. ʃundaq bolʁanda ʃirkitimdɛ qabilijɛtlik
adɛmdin jɛnɛ biri køpijɛtti. u t͡ʃaʁdiki mɛn hɛqiqɛtɛnmu bir søjymlyk saraŋ
idim. lekin hazirqi mɛn bolsam bir typ ɡyl ʃeχiʁa jøɡiʃip turʁan zɛhɛrlik
jilandɛk teʃi pal - pal، it͡ʃi ʁal - ʁal qorqunt͡ʃluq alwasti idim. sɛn bolsaŋ
mehriŋ bilɛn meni χuddi pɛriʃtɛ sypitidɛ tɛsɛwwur qilip baʁriŋʁa basisɛn. mɛn
bolsam qorqunt͡ʃluq alwasti ʃɛklidɛ baʁriŋʁa kirimɛn. mɛn muʃundaq issiq wɛ
hajad͡ʒanliq tujʁularda sɛn hɛqqidiki χijallarʁa ʁɛrq bolimɛn. jadimʁa bolsa sɛn
bilɛn t͡ʃøt͡ʃɛktiki aʃu qiz kelidu. turupla t͡ʃøt͡ʃɛktiki aʃu qizni seniŋ zaman -
makan eniqliqi øt͡ʃyp kɛtkɛn qɛdimij zaman realliqidiki mɛwd͡ʒutluquŋdɛk، jaki
t͡ʃøt͡ʃɛktiki aʃu qizni seniŋ nurʁun jillar kejinki mɛwd͡ʒutluquŋniŋ beʃaritidɛk hes
qilip qalimɛn. ɛmdi ojlap baqsam، t͡ʃøt͡ʃɛktiki u jalmawuz qandaqtur bir wɛhʃij
hajwan bolmastin، bɛlki wɛhʃij hajwandinmu wɛhʃij bolʁan insanniŋ obrazlaʃqan
simwoli boluʃi mumkin ikɛn. ehtimal u wɛhʃij hajwan u qiz søjɡɛn ɛrdur. u
ɛr u qizniŋ øziɡɛ bolʁan mehir - wapa، sadaqɛt ɛd͡ʒriɡɛ χorluq bilɛn d͡ʒawab
qajturʁan boluʃi mumkin. ʃuniŋ bilɛn u ɛr u qizʁa salʁan χorluq - kylpɛtliri
sɛwɛbidin jalmawuzʁa، χorlaʃ ʃɛkilliriniŋ køplykidin wɛhʃij jɛttɛ baʃliq
jalmawuzʁa timsal qilinip، bizɡɛ kɛlɡɛndɛ insanij χarakterini toluq joqitip
hɛqiqij bir hajwan sypitidɛ tɛswirlinip kɛlɡɛn boluʃi mumkin. bu dɛl tariχtin
bujan bu t͡ʃøt͡ʃɛkni søzlɛp kɛlɡyt͡ʃi jaki χatirilɛp kɛlɡyt͡ʃilɛrniŋ jyksɛk ɛqil -
parasitiniŋ، ʁɛzɛp - nɛpritiniŋ، bɛdiij ditiniŋ mɛhsuli، χalas. nawada meniŋ
seniŋ qɛlbiŋdiki saχta ʃɛklim part͡ʃɛ - part͡ʃɛ bolup ketip qorqunt͡ʃluq hazirqi
ʃɛklim namajan bolup qalsa، meniŋmu seniŋ køryʃ sɛzɡyŋdiki adimijlik sypitim
χanuwɛjran bolup، hajwanij sypitim ornidin dɛst turuʃi mumkin. ʃuniŋ yt͡ʃyn mɛn
hɛr waqit seniŋ køryʃ sɛzɡyŋ it͡ʃidiki saχta sypɛt wɛ saχta ʃɛklimni buzmaj øz
peti saqlap qeliʃqa ehtijad͡ʒliq. mɛndiki bu ehtijad͡ʒliq χuddi ɡøʃ bilɛn
søŋɛkniŋ، qan bilɛn tomurniŋ، tɛn bilɛn rohniŋ biri jɛnɛ birini zøryr ʃɛrt
qilʁinidɛk ʃɛrtlik munasiwɛtkɛ bɛkmu oχʃajdu. mɛn bu saχta ʃɛkilni jaritip،
seni øzym jaratqan bu saχta ʃɛkil it͡ʃiɡɛ sørɛp ɛkirɡɛnkɛnmɛn، t͡ʃoqum adaqqit͡ʃɛ
bu saχta ʃɛkilɡɛ sadiq boluʃum kerɛk. ɛɡɛr undaq bolmajdikɛn mɛn bɛrdaʃliq
berɛliɡɛn bu saχta ʃɛkilniŋ d͡ʒan qaqʃatqut͡ʃ zɛrbisiɡɛ sɛn bɛrdaʃliq berɛlmɛjsɛn.
u halda sɛn aʃu t͡ʃøt͡ʃɛktiki bit͡ʃarɛ qizniŋ byɡynki zaman realliqidiki øzyŋ،
heliqi qan ʃoriʁut͡ʃ jɛttɛ baʃliq jalmawuzniŋ mɛn ikɛnlikimni ʃɛksiz hes
qiliwalalajsɛn. buniŋ bilɛn ikkimizniŋ otturisidiki sehrij d͡ʒadu tamamlinidu -
dɛ، sɛn tirik turup ølyp dozaχ azabini tartisɛn. køz nuruŋ bir ket͡ʃidila eqip
tyɡɛp، qojuq bostan t͡ʃat͡ʃliriŋ sɛhɛr køwrykidin øtmɛj turupla kyldɛk t͡ʃarliʃip
ketidu. arqidinla sɛn øzyŋniŋ mɛn bilɛn upuqtiki nur t͡ʃet͡ʃilip turʁan rɛŋdar
boʃluqida ɛmɛs، bɛlki qat - qeti ot tilidin pytkɛn، it͡ʃidɛ ʃɛlwɛrɛp turʁan qan
- jiriŋliq d͡ʒarahɛttin bølɛk het͡ʃnemɛ joq kylpɛt boʃluqiʁa pɛrwaz qilip
ketiwatqanliqiŋni hes qilisɛn. qapqara qoj køzliriŋ bolsa «ølym» deɡɛn qapqara
nurdin bølɛk het͡ʃnemini kørmɛjdu. bu t͡ʃaʁda sɛn ølym ɡylliriniŋ qorʃawiʁa t͡ʃyʃyp
bolʁan bolisɛn. «ølym» deɡɛndin ibarɛt bu mɛzmunidin tartip ʃɛkliɡit͡ʃɛ،
astidin - ystiɡit͡ʃɛ، teʃdin - it͡ʃiɡit͡ʃɛ qorqunt͡ʃ tujʁuliri bilɛn zinnɛtlɛnɡɛn
søzni seniŋ japjeʃil hajat japraqliriŋʁa baʃqa bir adɛm ɛmɛs، dɛl øzyŋ barliq
mehriŋ bilɛn søjɡɛn bir adɛm t͡ʃirajliq høsnχɛtt͡ʃilɛp jezip qojʁanidi. bu χɛtniŋ
ʃɛkli mɛjli qant͡ʃilik kørkɛm، rɛŋdar boluʃidin qɛtijnɛzɛr، u øz it͡ʃiɡɛ alʁan
mɛzmun ʃu qɛdɛr wɛhimilik idi. lekin seniŋ bu χɛtni oquʃ d͡ʒɛrjaniŋ ymid
d͡ʒɛrjani idi. sɛn ɛzɛldin ʃɛkli t͡ʃirajliq bu χɛtniŋ mɛzmunidin ɡuman qilip
baqmiʁanidiŋ. t͡ʃynki mɛn sɛn yt͡ʃyn mukɛmmɛl iʃɛnt͡ʃ idim. mɛn sɛndiki bu iʃɛnt͡ʃ
munarini qandaq qilip bu qɛdɛr mukɛmmɛl bina qilʁanliqimdinmu hɛjran qalattim.
lekin hɛr qetim t͡ʃaqnap turʁan qapqara qoj køzliriŋɡɛ tikilɡinimdɛ، roh quʃum tɛn
qɛpisimdɛ jɛr bilɛn jɛksan bolatti. pɛjliri tozʁaqtɛk tozup، køzliridin taram -
taram qan dɛrjasi lømyldɛp aqatti.