|
Kwaadubɔfoɔ kyerɛɛ mu sɛ wɔkyeree tuo nsia ne sika GHS1,292,182, wɔhunuu nneɛma bi a wosusuw sɛ ɛyɛ sika kɔkɔɔ mfutuma, akokɔsrade bi a wosusuw sɛ ɛyɛ sika kɔkɔɔ bar, ne nsunsu bi a wosusuw sɛ ɛyɛ mercury. |
|
Obi a wosusuw sɛ ɔyɛ korɔnobɔfo a ɔde ne nsa ato fam aguan afi Polisifo nsam wɔ Kyebi a ɛwɔ Apueɛ Mantam mu. |
|
Starr News aboaboa ano wɔ baabi a wogye di wɔ Kyebi sɛ Kuo bi a wɔfrɛ wɔn Anti Armed Robbery na wɔn a wɔyɛ Adwuma wɔ CID Adwumayɛbea ti wɔ Ayɛwohomumɔ da a ɛtɔ so aduonu mmeɛnsa wɔ afe mpem mmienu ne aduonu baako mu sɛ ɔde ne ho ahyɛ korɔnobɔ bebree mu wɔ Abuakwa Atifi ne Anafoɔ Mantam mu. |
|
Wɔde saa nipa a wɔsɔ no hwɛe no kɔɔ Kyebi Zongo sɛ ɔrekɔpɛ nhwehwɛmu berɛ a na ɔhyɛ atadeɛ mu nanso otumi guanee. |
|
Da bi akyi no, Kyebi Polisifo nso kyeree obi a na wosusuw sɛ ɔyɛ odwowtwafo a wɔfrɛ noMusa Kamara a na ɔwɔ Polisi mu a na ɔrehwehwɛ din wɔ n'ahudeɛ a ɛwɔ Kibi Zongo wɔ Ayɛwohomumɔ 25,2021 mu. |
|
Afei nso ɔbɔɔ mmɔden sɛ obeguan nanso wɔtoo no tuo wɔ ne kotodwe benkum mu na Polisifo bɔɔ no tuo hyɛɛ no so. |
|
Wɔde abɔfra yi kɔɔ Kyebi aban ayaresabea a ɔwɔ polisifoɔ ase. |
|
Wɔbɔ amanneɛ sɛ nnipa mmienu yi ka korɔnobɔfoɔ amumuyɛfoɔ a wɔte Kibi, Akyem Tafo, Osiem, Anyinasin ne nkuro a ɛwɔ hɔ no ho. |
|
Anyɛ yiye koraa no, wɔyɛɛ korɔnobɔ ntua 10 ho kyerɛwtohɔ wɔ mansini abien no mu wɔ asram abiɛsa mu. |
|
Ntua a akorɔmfo no de baa Akyem Ettukrom so wɔ Ayɛwohomumɔ 6,2021 mu no kowiee ɔbea bi a basabasayɛfoɔ bɔɔ no tuo wɔ Akyem Ettukrom kɔɔ bunso a ɛwɔ Koforidua kɔpem bunso Kwantempɔn no so mu. |
|
Nnipa baanu a wosusuw sɛ wɔyɛ nnipa yi – Haruna Amadu, 25, ne Joseph Nyira, 25 na wɔkyeree wɔn nnɔnhwerew kakraa bi akyi wɔ asɛm yi akyi. |
|
Wɔgyee atuo abien a wɔmfa nhyɛɛ mmara ase, nkrante baako, sika a ɛsom bo, GhC257.4, afidie biako a wɔde di dwuma wɔ abɛɛfo fon so, kotoku abiɛsa a nnipa mmienu a wɔtoo aba wom, wɔn a wowuwui wɔ abɛɛfo fon so, wɔn a wowuwui wɔ abɛfo fon so, wɔn a wowuwui wɔ abɛfo fon so, ne asuafoɔ tuntum kotoku a wɔde hyɛɛ wɔn a wosusuw sɛ wɔyɛ wɔn saa no. |
|
Wɔ Kɔtɔnima da a ɛtɔ so aduonu mmeɛnsa wɔ afe mpem mmienu ne aduonu baako mu no, wɔbɔɔ obi tuo bere a na akorɔmfo tow hyɛɛ Koforidua so kɔɔ Akyem Kukurantumi kwan so wɔ Apueɛ Mantam mu. |
|
Akorɔmfoɔ no foroo akwan bɛyɛ anɔpa nɔn nan wɔ Barfuor Nkwanta a ɛbɛn Sorkode Dwaso mpɛnsɛmpɛnsɛmmubea a polisifoɔ hwehwɛ kar ahodoɔ a ɛrekɔ so no mu. |
|
Wɔkyerɛ sɛ akorɔmfoɔ bɛyɛ 20 na wowiaa kar ahodoɔ a wɔn dodoɔ yɛ Ghc 50,000. |
|
Wukuada, Kɔtɔnima bosome a ɛtɔ so aduonu nson wɔ afe mpem mmienu ne aduonu baako mu no, akorɔmfo no tow hyɛɛ Guest House ne pɛtro nhyehyɛeɛ a ɛwɔ Akyem Kukurantumi so bɛyɛ nɔn nɔn nnwɔtwe wɔ atuo a wɔtotow guu ahɔhoɔ fie no adidie mu sɛee ɛpon no na woyii Ghc137 fii pɛtro nhyehyɛeɛbea hɔ. |
|
Wɔsan nso yiyii tuo biako a banbɔni a ɔbɔɔ ne ho ban anadwo bere a na korɔnobɔ dwumadi no rekɔ so no de too ɔfasu bi ho. |
|
Wɔnyɛɛ nnipa a wowuwui ho kyerɛwtohɔ biara. |
|
Wohuu BB mfonini ason a hwee nni mu, BBC mfonini biako ne akwan abiɛsa wɔ adehwɛbea hɔ. |
|
Akorɔmfo no nyaa wɔn ti didii mu wɔ saloon kar a ɛyɛ sum mu. |
|
Adapɛn abiɛsa pɛ na korɔnobɔ yi sii bere a korɔnobɔ a ɛte saa ara maa Nuhu Yashawu a wadi mfe 32 wuui wɔ Akyem Osiem a ɛbɛn mpɔtam bi no. |
|
Onipa baako nso wuu atuo wɔ korɔnobɔ a esii Dwoda, April 5,2021 bɛyɛ nɔn nson a mmarima baanan a wɔde atuo mmiɛnsa ne sekan bɔɔ Goodness Energy Filling adwumayɛbea a ɛwɔ mpɔtam hɔ no. |
|
Akorɔmfoɔ no de wɔn dodoɔ a ɛyɛ anadwo a wɔtɔn fango wɔ keteke gyinabea hɔ no siei. |
|
Akorɔmfoɔ no yii Motorola fon a ɛyɛ ɔbarima a ɔbɔ nnipa ho ban, Adamu Zakari a wadi mfeɛ aduasa no dea. |
|
Polisifo nyaa mfonini anum a hwee nni mu wɔ adehwɛbea hɔ. |
|
Nwomasua soafoɔ abɛdiakyire John Ntim Fordjour ahyɛ akyerɛkyerɛfoɔ bɔ sɛ wɔn yiyedi ho hia aban paa. |
|
Sɛdeɛ ɔkyerɛ no, wɔreyɛ nhyehyɛeɛ sɛ wɔbɛbue Ɔkyerɛkyerɛfoɔ Welfare App ano na ama wɔatumi adi akyerɛkyerɛfoɔ yiyedi ho nsɛm ho dwuma ntɛm ara. |
|
Ɔsoafo abɛdiakyire a wɔapaw no yi kyerɛ sɛ akyerɛkyerɛfoɔ yiyedi ho hia aban paa, na wahyɛ bɔ sɛ ɔbɛyi nsɛm a ɛda nsow a ɛfa ɔkyerɛkyerɛfoɔ mpuntuo ho, ɔhaw a ɛwɔ hɔ nnansa yi, akwannya ne ɔhaw afoforo a ɛsɛ sɛ ɔma ho kwan no afi hɔ ntɛm so. |
|
Ɔkwan a ɔfa so di akyerɛkyerɛfo haw ho dwuma pɛpɛɛpɛ no, Ɔsɔfopɔn Fordjour akyerɛ akyerɛkyerɛfo nsɛm ho adwumayɛfoɔ bebree wɔ ɔmantam biara mu de asiesie a ɛbere bɛso ama akyerɛkyerɛfoɔ haw sɛ ɛka mmɔden a wɔrebɔ sɛ wɔbɛma wɔn asetra atu mpɔn no ho. |
|
Wɔhwɛ kwan sɛ dwumadie yi a ɛyɛ Nwomasua Soafoɔ Dr. Yaw Osei Adutwum anammɔntuo no bɛboa ate ɔhaw bebree a ɛfa akyerɛkyerɛfoɔ yiyedi ne wɔn mpuntuo ho no ase. |
|
Berɛ a John Ntim Fordjour rekasa akyerɛ nsɛmtwerɛfoɔ wɔ Ghana Akyerɛkyerɛfoɔ Nkabom Kuo (GNAT) afahyɛ a ɛtɔ so aduonu a ɛwɔ Nkran ase no, ɔbɔɔ akyerɛkyerɛfoɔ no soboɔ sɛ wɔwɔ ahotosoɔ sɛ aban bɛtumi ahwehwɛ ɔhaw a ɛrekɔ so wɔ nnwuma mu no ano aduru. |
|
Na dwumadie a wɔde dii dwuma sɛ adwumakuo a wɔde sika hyɛ nnwuma mu no fa asɛmti yi ho: “Beyond Akyerɛkyerɛfoɔ Foto; Ɔkyerɛkyerɛfoɔ no Yie a Yɛbɛyɛ wɔ Sikasɛm Mu.” |
|
Ɔrekasa akyerɛ Akannifoɔ ne GNAT nnipa, ɔkyerɛɛ mu sɛ akyerɛkyerɛfoɔ a wɔwɔ ɔman no mu aboa kɛse ama ɔman no sikasɛm atu mpɔn. Ɔkaa sɛ aban ahyɛ bɔ sɛ ɔbɛyi ɔkyerɛkyerɛfoɔ yiyedi ho nsɛm afiri hɔ. |
|
Ɔkyerɛɛ anigye wɔ mmara kwan so ne adwuma pa a GNAT yɛe wɔ wɔn botaeɛ a ɛne sɛ wɔbɛma GNAT nnipa bebree atu mpɔn no ho. Ɔkamfoo GNAT nnwuma akɛseɛ te sɛ kyɛfa kɛseɛ a wɔnyaeɛ wɔ Insurance ne Sweden Medical Centre. Ɔsan nso kamfoo GNAT wɔ n’agyapadeɛ ne adan ho nhyehyɛeɛ a wɔhyehyɛ maa emufoɔ. |
|
Ɔbenfo Ntim Fordjour hyɛɛ akyerɛkyerɛfoɔ bɔ sɛ, Asoeɛ a Ɛhwɛ Nwomasua So no bɛma akyerɛkyerɛfoɔ mpem mmienu ne aduowɔtwe. |
|
Ɔfrɛɛ akyerɛkyerɛfoɔ a wɔwɔ ɔman no mu nyinaa sɛ wɔnka Nwomasua Asoeɛ no ho na wɔnsi wiase nkyerɛkyerɛ nhyehyɛeɛ. |
|
Polisifoɔ a wɔwɔ Assin Adedeamtem a ɛwɔ Assin South District a ɛwɔ Mfinimfi Mantam mu akyere dɔkota bi a wadi mfeɛ aduonu nsia ne ne babea a wadi mfeɛ aduonu nsia. |
|
Berɛ a ɔrekasa akyerɛ EIB Network Mfinimfi Mantam mu kyerɛwfoɔ, Yaw Boagyan, Mantam mu Polisi abadiakyire Pro Sgt. Evans Isaac Entie kaa wɔ July 23, 2021, bɛyɛ anɔpa 9:30 no, kuw bi a ɛfiri Ghana Medical ne Dental Council a ɛwɔ Nkran no mu a polisi adwumayɛfoɔ bi a ɛfiri Asin Adadientem na wɔyɛɛ saa nsɛm yi, na ɛmaa wɔkyeree Samuel Odartei a wadi mfeɛ aduonu num a ɔyɛ dɔkota hwee a wayɛ oprehyɛn bɛyɛ mfeɛ num firi baabi a ɔte wɔ Assin Adadientem. |
|
Bere a bɔɔlbɔkuo no duu hɔ no, wɔhunuu ne babea Alberta Lanuekor a wadi mfeɛ aduonu nsia a ɔhyɛ atadeɛ a ɛyɛ den a ɔde rehyɛ ɔyarefo bi kuru berɛ a ayarefoɔ foforɔ retwɛn sɛ wɔbɛba abɛhwɛ no. |
|
Wɔkyeree wɔn baanu no de wɔn kɔɔ polisifo adwumam a na wɔde nneɛma ahorow a wɔde yɛ oprehyɛn te sɛ akwankyerɛ ne nnuru a wɔde ma wɔ aboro so ka ho. |
|
Nhwehwɛmu bi a EIB Network Central Regional kyerɛwfo, Yaw Boagyan yɛe no daa no adi sɛ na dɔkotafoɔ mmienu yi reyɛ oprehyɛn a onni tumi krataa. |
|
Sɛdeɛ amanneɛbɔ kyerɛ no, wɔayɛ nyinsɛn pii a mmara mma ho kwan wɔ wɔn adan mu a ama ebinom awuwu. |
|
Nnipa mmienu yi nyinaa yɛ polisifoɔ a wɔreboa nhwehwɛmu. |
|
Nsu yiri faa nnipa nan wɔ Bomso a ɛwɔ Oforikrom Mansini a ɛwɔ Asante Mantam mu wɔ osu kɛse bi a ɛtɔe Yawda, Ayɛwohomumɔ da a ɛtɔ so aduonu nan wɔ 2021 mu. |
|
Nhyiamfoɔ a ɔwɔ Bomso abatoɔ amanyɔkuo mu, Isaac Appiah, sii awerɛhosɛm yi so dua sɛ wɔbɛpaw nhwehwɛmufoɔ Fida ahwehwɛ nnipa a wɔayera no. |
|
Nnanu a atwam no, Asante Mantam mu ahenkurow Kumase ahu nsuyiri bi a ɛresɛe Ghana cedis agyapade ɔpepem pii. |
|
Saa ara nso na nsu yiri faa Kumase Kejetia Gua so Wukuada bere a sotɔɔ bebree a ɛwɔ gua foforo no so nsu yiri faa nneɛma a ɛresɛe nneɛma no. |
|
Kumase Osei sohwɛfo Asibey Antwi a ɔwɔ ayaresabea no ka kyerɛɛ Asante Mantam mu kasamafo Isaac Justice Bediako sɛ KMA mfiridwumakuo no bɛyɛ nhyiamu a egye ntɛmpɛ fa nsuyiri no ho wɔ Kumase. |
|
Ɔkaa sɛ, “Nnɔpa yi, asafo mu mpɛnsɛmpɛnsɛmmubea ne wɔn a wɔyɛ nhyehyɛeɛ bɛyɛ nhyiamu a egye ntɛmpɛ wɔ mpuntuo ho. Efi bere a na mete Kumase no, menhuu sɛ nsu ayiri afa kuro no mu saa da. Seesei yɛwɔ sɛ yɛhyehyɛ nhyehyɛeɛ a ɛmu da hɔ, efisɛ yɛn mpuntuo sua dodo sɛ yɛbɛfa nsuyiri no mu.” |
|
Ɔde too so sɛ wɔ nhyiamu no akyi no, boayikuo no bɛhwehwɛ mmeaeɛ a ɛho aka no mu ahwɛ ɔkwan pa a nhyiamu no bɛfa so aboa wɔn a wɔn ho aka no, na wɔahwɛ nhyehyɛeɛ a nhyiamu no bɛtumi ayɛ ntɛm ara. |
|
Ebinom a wɔte Efia-Kwesimintsim mansini ne Sekondi Takoradi Metropolis ada ehu a ɛwɔ nea wɔka sɛ ɛne korɔnobɔ a ɛrekɔ so wɔ mpɔtam hɔ no adi. |
|
Wɔkyeree nnipa baasa biara a wosusuw sɛ wɔyɛ akorɔmfo no mu baanu wɔ Tanokrom, Effia-Kwesimimim Mansini no borɔn bi so bere a nnipa a wosusuw sɛ wɔte moto a ɛretu mmirika so no hwetee bag bi a ɛyɛ sika bi a ɛso bi nni a efi ɔbea bi hɔ a atwa ‘Onyankopɔn ne Love chop bar’ mpɔtam hɔ. |
|
Nanso Luck twee ne ho fii wɔn ho bere a wɔde ɔtaa a ano yɛ hyew maa wɔn na akyiri yi wɔkyeree wɔn wɔ Takoradi adetɔnbea hɔ nanso wɔn mu biako tumi guanee na mprempren ɔdɔɔso. |
|
Apolisifoɔ a wohuu saa asɛm yi bɔɔ amanneɛ sɛ wɔhwee akorɔmfoɔ no kɛseɛ ansa na wɔde wɔn rekɔma polisifoɔ. Ɛyɛɛ no anika sɛ wɔde nneɛma a ɛsom bo maa no. |
|
Nnawɔtwe awiei a etwaam no, na ɛsɛ sɛ wɔn a wɔte Anaji SSNIT no de wɔn nna bɔ afɔdeɛ sɛnea ɛbɛyɛ a wɔbɛhu sɛnea wɔte pɛpɛɛpɛ kosii anɔpa. |
|
Wɔ Dwoada anɔpa, Ayɛwohomumɔ 2,21 no, wɔkyeree nnipa baasa bi a wosusuw sɛ wɔwɔ moto so wɔ CC TV mfoninitwa afiri so sɛnea ɛbɛyɛ a wɔbɛkɔ abɔnten baabi a agye din wɔ Anaji Westline a ɛwɔ Sekondi-Takoradi Metropolis. Amanful Atɔeɛ amanyɔkuo ne Takoradi Ɔman Mmarahyɛbɛdwafoɔ Panin a ɔda New Patriotic Party ano (NPP) Ɔhene Kojo Arthur adi kan aka nea ɛrekɔ so wɔ sɛnea apetefoɔ no de nnipa nkwa reto asiane mu no ho asɛm. |
|
Ɔkaa nsɛmmɔne a wɔn a wɔte moto so di no ho asɛm kyerɛɛ polisifo no, nanso wɔnnyaa ho mmuaeɛ pa. |
|
Nelson Roland a wɔabɔ no korɔn ka kyerɛɛ obi a ɔte moto so sɛ ɔhyɛ n'akyi berɛ a ɔte kar mu na bere a ɔyɛɛ n'adwene sɛ ɔbɛfiri kar no mu ahwɛ sɛnea nneɛma bɛsɛe afa no, ɔsan kɔhunuu ne iPhone 12 ne nneɛma bi a ɛsom bo wɔ ne kar no anim akongua so wɔ simma abien ntam. |
|
Mmea ne adwadifoɔ bi a wɔtɔn nneɛma wɔ Koforidua Mfinimfini Gua so a na wɔyɛ nnipa a wɔtɔn nneɛma fĩ wɔ Fanteakwa rural Bank no asan ahyɛ wɔn abufuw wɔ wɔn sika a wɔde asie no ho. |
|
Nnipa a wɔn ho akyere wɔn yi asrɛ Ɔmanpanin Akufo-Addo, Mmarahyɛ Badwam Kasamafoɔ, Alban Bagbin ne Ghana Sikakorabea no sɛ wɔmmoa wɔn mma wɔn nnye wɔn sika. |
|
Fanteakwa rural Bank a ɛyɛ Mmarahyɛbɛdwani a ɔwɔ Fanteakwa North Amankwah Asiamah dea no, wosii no afe 2004 mu nanso bu guu hɔ afe 2012 mu. |
|
Na Sikakorabea no wɔ n'adwumayɛbea ti wɔ Begoro ne baa dwumadibea ahorow a ɛwɔ Koforidua, Osiem, Suhum, Anyinam, ne ɔmantam no afã foforo. |
|
Wobu akontaa sɛ adwadifo bɛboro apem na wɔde wɔn sika too mu. |
|
Nnipa a wɔrehu amane yi mu dodow no ara yɛ akuafo, aguadifo, ahyɛnkafo, akyerɛkyerɛfo, asɔfo nketewa, faga nnwuma nketewa, ne nnwuma nketewa. |
|
Sika a wɔde too mu no de ahokyere baa nnipa a wɔn mu bi hweree wɔn nkwa bere a nnwuma nketenkete hwee ase no so |
|
Na wɔn a wɔretɔn no mu dodow no ara wɔ Ghana cedis ahanum (GHS 500.00) kosi mpem aduonu ason (GHS27,000.00) a wɔde asie sikakorabea a ɛhwee ase no mu. |
|
Ansa na afe 2016 abatoɔ no bɛba no, nnipa a wɔhunuu amane no yɛɛ ɔyɛkyerɛ ahodoɔ sɛ wɔmfa nhyɛsoɔ mma wɔn a saa berɛ no na ɔyɛ Ɔsɔretiafoɔ mmaranimfoɔ no sɛ ɔmfa wɔn sika a wɔde ato mu no mma. Wɔn a wɔhunuu amane no bi nyaa wɔn sika nanso afoforɔ pii nnyaa wɔn deɛ. |
|
Bere a ɔrekasa akyerɛ nsɛmtwerɛfoɔ a ɛwɔ Koforidua no, nnipa a wɔn bo afuw yi a wɔn dodoɔ yɛ aduonu (20), kaa mmaranimfoɔ no anim sɛ wanhyɛ nhyehyɛeɛ a ɔde bɛtua adwadifoɔ ka. |
|
Sɛdeɛ wɔkyerɛ no, mmɔden biara a wɔbɔ sɛ wɔbɛma wɔn sika no ayɛ kwa no ayɛ ɔkwa berɛ a wɔbɔɔ Mmarahyɛbɛdwani no soboɔ sɛ wɔantie wɔn nsatoɔ no. |
|
Ɔdetɔnfo bi a wadi mfe 72 a wɔfrɛ no Elizabeth Amoah reka n’amanehunu no ho asɛm akyerɛ nsɛntwerɛfoɔ no, ɔdaa no adi sɛ Mmarahyɛbɛdwani no hyɛɛ no bɔ sɛ ɔbɛbɔ ne sika no wɔ 2020 abatoɔ no akyi nanso efi saa bere no ɔrentie ne nsatoɔ no. |
|
“Mekɔɔ Begoro wɔ 2020 ɔsatu bere mu sɛ merekogye me sika nanso Mmarahyɛbɛdwani no paa me kyɛw na ɔhyɛɛ me bɔ sɛ ɔbɛtua sika no bere a abatoɔ no aba awieɛ no. Ɛyɛ awerɛhoɔ sɛ ɔbɛka akyerɛ wo sɛ, Mmarahyɛbɛdwani no nnyee me din firii abatoɔ a ɔdii nkunim no. |
|
Ɔde kaa ho sɛ, “Bɛyɛ dɛn na mmarahyɛbɛdwani bi a ɔyɛ Ɔmanpanin a ɔyɛ Ɔtemmuafoɔ a ɔyɛ Ɔtemmuafoɔ a ɔyɛ Ɔtemmuafoɔ a ɔde mfeɛ bebree asie na ɔnantew sɛ mmaranimfoɔ bɛtumi adi me amim? Meresrɛ Ɔmanpanin Akuffo-Addo ne Ɔkasafoɔ no sɛ wɔne Amankwah Asiamah nkasa mma me sika, anyɛ saa a yɛbɛboaboa yɛn ho ano wɔ Ahumufoɔ Fie ne Mmarahyɛbɛdwafie ahwehwɛ yɛn sika.” |
|
Onipa foforɔ a yɛhunuu no yie nso kaa sɛ, “Yɛresrɛ Ɔmanpanin Akufo Addo ne ɔkasafoɔ Kennedy Agyapong sɛ wɔmfa wɔn ho nnye nsɛm mu sɛ meyɛ NPP kyitaafoɔ a ɔyɛ den nanso Mmarahyɛbɛdwani yi ne yɛn nni no yie. Wɔ 2020 abatoɔ mu no me ne me babea kɔɔ Begoro sɛ ɔrekɔhwɛ Mmarahyɛbɛdwani no, ɔyeree yɛn, misuu nea enti a ɛsɛ sɛ yɛyɛ yɛn saa” |
|
Aguadifo pii kaa wɔn tebea a ɛyɛ yaw no ho asɛm, a nea ɛka ho ne aware a egui esiane ahokyere a wɔde too sika mu de baa wɔn so no. |
|
Mmarahyɛbɛdwafie a ɛwɔ Fanteakwa Atifi Amankwah Asiamah a na ɔyɛ panin wɔ sikakorabea a na ahwe ase no ampene so sɛ ɔbɛka nsakraeɛ a aba no ho asɛm |
|
Nanso na wadi kan akyerɛ sɛ wɔnnye boseabɔ a wɔde ama Nana Akuffo Addo ɔsatu a ɔkyerɛɛ sɛ ɛkɔɔ so wɔ afe 2012 mu no ntom. |
|
Sɛdeɛ Mmarahyɛbɛdwani no kyerɛ no, ɛnyɛ nokorɛ nso sɛ sikakorabea no de adwadifoɔ bɛboro apem na ɛma ɛdaa adi sɛ n’atadeɛ no bɔɔ mmɔden sɛ ɛbɛbɔ adwadifoɔ dodoɔ no ara sika a wɔde asie no agu. |
|
Mmarahyɛbɛdwafie mu fagudeɛ ne anyinam ahoɔden boayikuo mu panin a watwa mu no, Adam Mutaw Kilu abɔ Ghana Aban Kwaadubɔfoɔ panin ahohora wɔ ɛka a ɔde buu atɛntenenee dɔla ɔpepem ɔha aduoson no ho sɛ anka obedi nkunim wɔ asɛm no mu wɔ Ghana. |
|
Sɛdeɛ ɔkyerɛ no, anka ɔpanyin no bɛfa akwan ne akwan bi so adi nkonim wɔ asɛm no mu. |
|
“Yɛde ahwɛyiye hwɛɛ no, na yɛhunuu sɛ ɛne tebea no nyinaa ahyia, na mmarahyɛbɛdwafie mu mpene a wɔpene so no yɛɛ tebea no ho nhwɛso. Enti me de, na ɛho nhia sɛ aban twentwɛn saa dwumadie yi ase. Dabi! Na wonim sɛ sɛ ɛkɔ wiase baabiara a aban bedi nkogu. Afei ebia na wosusuw sɛ wɔbɛdi ho dwuma wɔ Ghana. Ebia wobetumi ayɛ wɔn ntini mu nsakrae ahwehwɛ ɔkwan a wɔbɛfa so adi ho dwuma,” mmaranimfo a na ɔwɔ hɔ no ka kyerɛɛɛ Francis Abba w |
|
Nanso Kwaadubɔfoɔ Panin abɔ Mahama amammuo a ɛwɔ hɔ saa berɛ yi soboɔ wɔ saa asɛm yi ho. |
|
Nea ɛkɔfaa asɛm no bae |
|
International Court of Arbitration de sika a ɛyɛ dɔla ɔpepem 134 ne sika a ɛyɛ dɔla ɔpepem aduasa kɔtoo Ghana Aban anim sɛ wɔnnyi GCDP a ɛho nhia no mfi mu. |
|
Wotwaa saa nhyehyɛeɛ yi mu maa kan Energy Minister Boakye Agyarko sɛ ɛka nhyehyɛeɛ a NPP gyinaa so twaa mu sɛ ɔman no nhia saa tumi nhyehyɛeɛ no. |
|
Atɛmmuo a Amanaman Ntam Kɔɔto Baatan de too dwa no hyɛɛ Ghana sɛ ɔmfa “GDPC ɛboɔ a ɛfiri Tete Ayaresabea Akatua nhyehyɛeɛ hɔ, ɛne ɛboɔ a ɛfiri US dollar 134,348,661, ne ɛho anigyeɛ a ɛfiri Dwoda a ɛtɔ so dumienu wɔ afe mpem mmienu wɔ afe mpem mmienu ne aduonu baako wɔ afe mpem mmienu ne aduonu baako wɔ afe mpem mmienu ne aduosia wɔ afe mpem mmienu mu. |
|
Na ɛsɛ sɛ Ghana Aban nso tua “US dollar 309,877.74 wɔ ɛka a wɔbɔe wɔ Arbitration no ho, ɛna US dollar 3,000,000 wɔ GDPC mmara ne ɛka ne ɛka a wɔbɔe wɔ ne dansefo a ɔwɔ nimdeɛ no ho, ɛna ɛka a wɔkyerɛ wɔ US dollar 3,309,877.74 wɔ LibOR sika a wɔde asie ɔsram abiɛsa US dollar mu no, wɔhyehyɛ no anan mu biara.” |
|
Nnipa a wɔtete Ajumako Ochiso Mansini a ɛwɔ Mfinimfi Mantam mu ani agye sɛ mpataa bebree aba wɔn asubɔnten [Ochi ] a na anka ɛyɛ nsuwa ma wɔn no mu. |
|
Eyi sii Yawda ahemadakye. Sɛnea nnipa a wɔtete hɔ kyerɛ no, na saa ahintasɛm yi yɛ anyame no nhyira. |
|
Akannifo a wɔwɔ mpɔtam hɔ no hwiee wɔn nhomakorabea buee hokwan maa nnipa a wɔtete hɔ no kyɛɛ kyɛfa na wɔde kɔɔ fie. |
|
Berɛ a ɔne Kasapa FM mansini panin, Yaw Boagyan rekasa no, Wofa Yaw Obosu a na ɔyɛ adwuma wɔ asubɔnten no sikakorabea kyerɛkyerɛ mu sɛ eyi nsii da firi berɛ a ɔbaa mpɔtam hɔ na ɔsan gye di sɛ ɛyɛ nhyira ma ɔmanfoɔ. |
|
Ɔkyerɛɛ mu sɛ wɔde apataa no bi bɛkɔ gua so akɔtɔn. “Sɛnea apataa no puei wɔ asubɔnten no ano no, matumi ama mmerante ne mmabaawa a wɔboro aduonu adwuma ayɛ adwuma ama me akɔtɔn wɔ Mankessim, Kasoa, gua so” |
|
“Yei aboro nteaseɛ firi berɛ a biribi a ɛte sɛɛ ansi wɔ Ajumako Ochiso Mantam mu” |
|
Bere koro no ara mu no, nnipa a wɔte hɔ a wɔbaa hɔ no nso srɛɛ asoeɛ a ɛhwɛ nsunam ne nsunam so no sɛ wɔmmra mmɛboa wɔn wɔ ɔkwan a ɛbɛma wɔn sakre abiɛsa a wobetumi de apataa no akɔ gua so. |
|
“Yɛnni adwuma yɛ wɔ Ajumako Ochiso Community ha nti eyi bɛma wɔayɛ yɛn adwuma sɛnea ɛbɛyɛ a yɛbɛpɛ sika ahwɛ yɛn mma nwomasua ne fie. Enti yɛrekasa akyerɛ atumfoɔ sɛ wɔmmra mmɛboa yɛn wɔ ɔhaw ahorow a yɛrehyia wɔ Ajumako Ochiso Community wɔ adwumayɛ ho” |
|
Asembly Member a ɔyɛ Ajumako Ochiso South Maxwell Mensah nso de adesrɛ kɔtoo Asoeɛ a ɛhwɛ mpataa ne nsunam ne aban afoforɔ anim sɛ wɔmmoa ɔmanfoɔ wɔ ɔkwan a wɔbɛfa so ayi mpataa ama mpataa foforɔ wɔ asubɔnten mu ama mmabunu adwuma. |
|
Ɔkwankyerɛfoɔ Panin a ɔda Institute of Energy Security ano, Nana Amoasi VII, akasa atia Aban Kwaadubɔfoɔ, Godfred Dame sɛ wabu n’ani agu sika a ɔde atemmuo ka ɔpepem aduoson a ɔde maa anyinam ahoɔden nnwuma, The Ghana Power Generation Company (GCDP) no so. |
|
Wɔ Morning Starr anototoɔ nhyiamu a wɔyɛɛ no Yawda no mu no, Nana Amoasi VII kɔɔ Kwaadubɔfoɔ Panin anim sɛ ɔmmɛbu akontaa nkyerɛ Ghanafoɔ nea enti a wantumi amfa atemmuo ka ɔpepem ɔha ne aduoson no annyɛ adwuma. |
|
“Yɛnyaa hokwan sɛ yɛbɛkɔ akɔkasakasa atia saa gyinaeɛ yi, na yɛde Covid-19 ne abatoɔ nso yii yɛn ho ano. Kwaadubɔfoɔ Panin nso yɛɛ anibiannaso. Wanyɛ adeɛ yie, anka ɔbɛtumi abɔ yɛn ho ban yie nti ɛsɛ yɛhwɛ mu.” |
|
Ne nsɛm no baeɛ berɛ a Kɔtɔnibea a ɛwɔ London bɔɔ Ghana kɔkɔ sɛ ɔmfa atemmuo ka US dollar ɔpepem ɔha aduoson mmrɛ wɔn a wɔyɛ anyinam ahoɔden ho adwuma, The Ghana Power Generation Company. |
|
Sɛdeɛ London Court kyerɛ no, Ghana aban amfa Amanaman Nkabom asoeɛ a ɛhwɛ Amanaman Ntam Adwadie Mmara so (UNCITRAL) gyinaeɛ a ɛkɔɔ so wɔ London, Kɔtɔnima bosome da a ɛtɔ so aduonu mmeɛnsa wɔ afe mpem mmienu ne aduonu baako mu no anyɛ adwuma. |
|
Wukuada, Ayɛwohomumɔ da a ɛtɔ so aduonu mmeɛnsa no, Kɔɔto Baatan no ampene so sɛ ɔbɛma Ghana aban no bere tenten de akyerɛ sɛ ɔde abasobɔdeɛ no bɛto hɔ, na ɔde kaa ho sɛ ɔman no nnyinasoɔ a ɔde bɛkasa atia no yɛ “ɛyɛ mmerɛw.” |
|
Aban no nam ne mmaranimfo Godfred Dame so bɔɔ mmɔden sɛ ɔbɛkata 2020 abatoɔ no ne COVID-19 yareɛ no so de ayi wɔn ho ano ama twentwɛɛ aseɛ, nanso London kɔɔto no bɔɔ wɔn ho ano. |
|
Charles Kimmins QC ne Mark Tushingham gyinaa GDPC ananmu wɔ kɔɔto no anim, faako a wɔkyerɛ sɛ na Ghana aka akyi dodo sɛ ɔbɛkasa atia saa gyinaeɛ no. |
|
Ghana de Khawar Qureshi QC a ɛwɔ Serle Court ne Volterra Fietta na edii dwuma, na mfiase no wɔkɔɔ so kuraa Omnia Strategy. Wɔ asɛm no mu no, GDPC de Three Crowns ne Ghanani adwumakuo, Kimathi & partners, ne FTI Consulting animdefo ka ho na edii dwuma. |
|
Ghana nso nyaa ananmusifoɔ wɔ mmaranimfoɔ panin dwumadibea ne Amofa & partners a ɛwɔ Nkran. |
|
Atɛmmuafoɔ a wɔyɛ nnipa mmiɛnsa a John Beechey a na ɔyɛ International Criminal Court’s Court of Arbitration panin ne Prof Albert Fiadjoe a ɔyɛ Ghanani nhomanimfoɔ na ɔgyinaa nnipa a wɔwɔ tumi no akyi bɔɔ US dollar ɔpepem aduonu nsia a ɛho anigyeɛ nso ka ho. |
|
Sɛ yɛka ne nyinaa bom a, U dollar ɔpepem 134.35 na yɛgyina hɔ ma sika a wotua ma wɔn wɔ mmere a atwam no, a US dollar ɔpepem 69.36 na wotua ma wɔn wɔ mmere a atwam no, US dollar ɔpepem 58.49 na wotua ma wɔn wɔ mmoa yɛ adwuma, US dollar ɔpepem 6.6 million na wotua maa wɔn wɔ mmusua ne US dollar ɔpepem 32,448 sɛ wɔbɔ wɔn ho ban na wosiesie wɔn. |
|
Asɛnnibea no nso bɔɔ US dollar 614, 353.86 maa ɔman no sɛ ɛka a asɛnnibea no bɔeɛ ne ɛka a ɛyɛ US dollar ɔpepem mmiɛnsa maa Ghana sɛ mmara ho ka a GDPC bɔɔ ho ka wɔ asɛnnibea no. |
|
Nsɛntitiriw a wɔdaa no adi wɔ asɛnnibea no gyinaesi no mu bi ne nokwasɛm a ɛyɛ sɛ Ahenkora Boayikuo a wɔhyɛɛ wɔn nkuran sɛ wɔntwa saa nhyehyɛeɛ yi mu no nni nnyinasoɔ papa biara a ɛbɛma wɔatumi aka sɛ GDPC no wɔ ho kwan sɛ wɔbɛyɛ dɔla ɔpepem US18 pɛ wɔ ɛka a wɔde twaa nhyehyɛe no ho. |
|
Bere a asɛnnibea no reyi Ghana asɛm no afi hɔ no, wɔhwehwɛɛ nea wobegyina so atwa saa nhyehyɛeɛ no mu, na wɔkyerɛɛ sɛ adanseɛ a ɛwɔ hɔ ansa na ɛresi dan no kyerɛ sɛ, “GDPC wɔ tumi krataa sɛ wɔmfa nsi Blue Ocean site a Kpone- Katamanso Mansini Nhyiamu no de too dwa wɔ Oforisuo da a ɛtɔ so aduonu num wɔ 2017 mu.” |
|
Asɛnnibea no hyɛɛ mmara sɛ, “AdG [Aban no ] ntumi nhyɛɛ mmara bi te sɛ Energy Commission Act a ɛkyerɛ ahwehwɛde a ɛwɔ hɔ sɛ wɔyɛ adwuma krataa foforo biara no” |
|
“Sɛnea kyerɛwtohɔ no gyina hɔ seesei ara no, ɛda adi sɛ ɛberɛ a na Dr. Ahenkorah a ɔyɛ Energy Commission soafoɔ a ɔwɔ hɔ saa berɛ no de akwansideɛ foforɔ a ɔsrɛɛ GDPC sɛ ɔmpere nhwehwɛ ne mprempren tumi krataa a ɔde ama no wɔ Oforisuo bosome wɔ afe mpem mmienu ne aduonu baako mu no, Ɔsoafoɔ a ɔhwɛ anyinam ahoɔden so no bɛpɛpɛ Ghanaman Mmarahyɛbɛ adwene sɛ ɔbɛtwe EPA ne PPA afoforɔ a ɔgyina PPA Boayifoɔ a Dr. Ahenkor |
|
Wɔ Britain mmara ase no, na aban no wɔ nnafua 28 sɛ ɔde bɛkasa atia asɛnnibea gyinaesi no. Nanso, wɔdedae na wɔde wɔn kɔɔ asɛnnibea nnansa ansa na wɔretwa mmara no mu sɛ wɔntoa so. |
|
Omnia Strategy, Britain mmaranim adwumakuw bi de asɛm no too dwa sɛ ɔntrɛw asɛm no mu na ɔsrɛɛ sɛ ɔmma no nnafua nnum—ɛyɛ mmɔborohunu mmɔho mmienu. |
|
Nanso, Kɔɔto Baatan bosome a ɛtɔ so aduonu nson wɔ afe mpem mmienu ne aduonu baako mu no, Aban no yɛɛ nhyehyɛeɛ sɛ ɔde bɛsɔ Asɛnnibea no gyinaeɛ ahwɛ. Nanso aban no de nna kakra kɔpem Oforisuo da a ɛtɔ so aduonu baako wɔ afe mpem mmienu ne aduonu baako mu ansa na ɔde ne nsa ahyɛ krataa no ase. Saa berɛ yi, Britain mmaranim adwuma foforɔ a wɔfrɛ no Volterra Fietta nyaa akwankyerɛ fii Aban no hɔ sɛ ɔmfi aseɛ. |
|
Mmaranim adwumakuo a wɔkyerɛɛ sɛ wɔn nkutoo ne amanaman ntam mmaranim adwumakuo a wɔahyira wɔn ho so wɔ wiase no kyerɛkyerɛɛ mu sɛ, Ɔtemmuafoɔ Panin foforɔ, Godfred Yeboah Dame, kaa ntam Ɔbɛnem 5, na nnafua du akyi no, wɔhyɛɛ adwumakuo no sɛ wɔnnyina Ghana ananmu. |
|
Nanso bere a wɔredi asɛm no Ayɛwohomumɔ da a ɛtɔ so aduonu baako wɔ afe mpem mmienu ne aduonu baako mu no, kɔɔto no annya tema amma wɔn. Ɛkaa sɛ, nsɛm a wɔde yi wɔn ho ano no nni nnyinasoɔ na ɛyɛ mmerɛw. |
|
Ɔtɛmmuafoɔ panin, Ɔtɛmmuafoɔ Butcher antwentwɛn ne nan ase. |
|
Ɔtɛmmuafoɔ no kaa sɛ aban no akyɛdeɛ no yɛ deɛ “ɛho hia na ɛmu yɛ duru” efisɛ adesrɛ a ɔde too dwa sɛ wɔn nsan mma wɔn nsan mmra mmara nhyehyɛeɛ no akyi nnansa, na nnansa akyi no, Wiase Nyinaa Arbitration Review (GAR) bɔɔ amanneɛ. |
|
Ɔkyerɛɛ mu sɛ sika kɛseɛ a wɔde kɔɔ asɛnnibea no nnɔɔso sɛ wobegyina so de akɔ asɛnnibea no. |
|
“Kwadini no kaa sɛ, nokwasɛm a ɛyɛ sɛ wɔanka Aban Kwaadubɔfoɔ no ntam kosii Ɔbɛnem 5 no nkyerɛ sɛ aban no ntumi nyɛ ho biribi saa berɛ no. |
|
Nea ɛkɔfaa asɛm no bae |
|
International Court of Arbitration de sika a ɛyɛ dɔla ɔpepem 134 ne sika a ɛyɛ dɔla ɔpepem aduasa kɔtoo Ghana Aban anim sɛ wɔnnyi GCDP a ɛho nhia no mfi mu. |
|
Wotwaa saa nhyehyɛeɛ yi mu maa kan Energy Minister Boakye Agyarko sɛ ɛka nhyehyɛeɛ a NPP gyinaa so twaa mu sɛ ɔman no nhia saa tumi nhyehyɛeɛ no. |
|
Atɛmmuo a Amanaman Ntam Kɔɔto Baatan de too dwa no hyɛɛ Ghana sɛ ɔmfa “GDPC ɛboɔ a ɛfiri Tete Ayaresabea Akatua nhyehyɛeɛ hɔ, ɛne ɛboɔ a ɛfiri US dollar 134,348,661, ne ɛho anigyeɛ a ɛfiri Dwoda a ɛtɔ so dumienu wɔ afe mpem mmienu wɔ afe mpem mmienu ne aduonu baako wɔ afe mpem mmienu ne aduonu baako wɔ afe mpem mmienu ne aduosia wɔ afe mpem mmienu mu. |
|
Na ɛsɛ sɛ Ghana Aban nso tua “US dollar 309,877.74 wɔ ɛka a wɔbɔe wɔ Arbitration no ho, ɛna US dollar 3,000,000 wɔ GDPC mmara ne ɛka ne ɛka a wɔbɔe wɔ ne dansefo a ɔwɔ nimdeɛ no ho, ɛna ɛka a wɔkyerɛ wɔ US dollar 3,309,877.74 wɔ LibOR sika a wɔde asie ɔsram abiɛsa US dollar mu no, wɔhyehyɛ no anan mu biara.” |
|
Wɔbɔ amanneɛ sɛ wɔahohoro abofra bi ho wɔ Sawaba a ɛwɔ Kumase wɔ Wukuada anwummere wɔ Asante mansini ahenkurow mu. |
|
Ná akokoaa no ne n’awofo nam sakre mmiɛnsa so na ɛretu kwan na nsu yiri faa wɔn maa sakre mmiɛnsa no twaa mu. |
|
Amanneɛbɔ kyerɛ sɛ nnipa a wɔtete mpɔtam hɔ tu kɔe sɛ wɔrekogye awofo no nkwa nanso wɔanhu abofra no bere a nsu yiri faa no kɔe no. |
|
“Wɔanhu akokoaa a wɔhohoroo no no funu. Awofo no mfa no aniberesɛm. Sɛ osu tɔ a, ɛyɛ den sɛ wɔbɛfa Sawaba kwan no so. Nsuyiri no bɛba ma yennim nea enti a nea ɔte sakre so no bɔɔ mmɔden sɛ ɔbɛfa kwan a ɛmaa akokoaa a wadi mfeɛ baako no wuui no,” obi a ɔte hɔ no ka kyerɛɛ Francis Abba wɔ Morning Starr so Yawda no. |
|
Amanneɛbɔ foforo nso kyerɛ sɛ Ɔmanpanin Akufo-Addo asraafoɔ a na wɔresan afi Atifi Apueɛ Mantam mu no bataa nsuyiri no ho. |
|
Polisifo abɔ obi a wosusuw sɛ ɔyɛ korɔnobɔfo a wonim no yiye, Iddrisu Adams Ali Koomi, a Asante Mantam mu Polisifo kyeree no wɔ korɔnobɔ ahorow ho sɛnea ɛbɛyɛ a ɔrennya kwan nguan mmarahyɛbɔne no. |
|
Na saa nipa yi gyina baabi a mmara adwumakuo no pɛ sɛ wɔkyere no wɔ Ayɛwohomumɔ da a ɛtɔ so aduonu baako wɔ afe mpem mmienu ne aduonu baako mu. |
|
Wɔ Kɔtɔnima bosome da a ɛtɔ so aduonu mmeɛnsa wɔ afe mpem mmienu ne aduonu baako mu no, wɔde no kɔɔ baabi a ɔtoo ne din sɛ n’akyidifoɔ a ɔbɔɔ mmɔden sɛ ɔbɛguan no. Polisifoɔ yɛɛ wɔn adeɛ ntɛm gyee no tuo. |
|
Wɔde saa nipa yi kɔɔ St. Martins Ayaresabea ma wɔbɔɔ no kumfɔ wɔ hɔ. |
|
Apolisifoɔ a wɔgyaa wɔn no kyerɛɛ sɛ wɔrehwɛ n’akyidifoɔ a wɔatu wɔn fo sɛ wɔmfa wɔn ho nkɔhyɛ Polisifoɔ Gyinabea a ɛbɛn hɔ no. |
|
Polisifo no san hyɛɛ ɔmanfoɔ bɔ sɛ wɔbɛsi nsɛmmɔne ano na wɔako atia, na wɔsrɛɛ ɔmanfoɔ sɛ wɔmmoa wɔn ho. |
|
Ɔsoafoɔ a ɔhwɛ Ɔman Ahobammɔ So, Albert Kan Dapaah akyerɛkyerɛ nsɛm a ɛfa atuateɛ a Ɔman Ahobammɔ Dwumadie ahodoɔ bi yii obi a ɔtenaa ase tete wɔ Asante Mantam mu a wɔfrɛ no DCOP Opare-Addo baa dwumadibea. |
|
Sɛdeɛ Kan Dapaah kyerɛ no, saa atuateɛ yi ho behiaeɛ berɛ a wɔbɔɔ mmɔden mpɛn pii sɛ wɔbɛma banbɔ Dwumadie panin no agyae adwuma no berɛ a ne nsa too fam no. |
|
Nsɛm ho dwamtenani a wɔapow no no ka kyerɛɛ Starr News sɛ NPP asoafoɔ a wɔn ani da hɔ, Delta Asraafoɔ a wɔtow hyɛɛ Starr so sɛ wanhyɛ wɔn bɔ sɛ wɔbɛyɛ adwuma wɔ ɔmantam no mu no na wɔtuu no fii afiase. |
|
Nanso bere a ɔrema nsɛmmisa a efi South Dayi Mmarahyɛbɛdwani Rockson-Nelson Dafeamekpo hɔ ho mmuae no, ɔman bammɔ soafoɔ kyerɛkyerɛɛ mu sɛ mmarima a wɔsomaa wɔn no yɛ ɔman bammɔ dwumadie. |
|
Nanso ɔpowee sɛ ɔbɛkyerɛkyerɛ nea enti a wɔatwa Owura Opare-Addo a ɔkyerɛɛ sɛ tumi a wɔde di dwuma ho hia wɔ nsɛm tebea no mu. |
|
“Na ɔde mfeɛ mmiɛnsa ahyɛaseɛ sɛ ɔbɛdi dwuma sɛ Asante Mantam mu banbɔ nkitahodie dwumayɛni berɛ a wɔyii mfeɛ mmienu nhyehyɛeɛ a ɛhyɛɛ aseɛ Ɔpɛpɔn da a ɛtɔ so nan wɔ afe mpem mmienu ne aduonu baako mu firi Kɔtɔnima da a ɛtɔ so aduonu baako wɔ afe mpem mmienu ne aduonu baako wɔ afe mpem mmienu ne aduonu baako mu. |
|
“Yɛbɛka sɛ, ɔman bammɔ dwamtenani no de n'adwuma baa awiei wɔ Ɔpɛpɔn a ɛtɔ so nan wɔ afe mpem mmienu ne aduonu baako mu. Bere a DCOP Opare-Addo twaa n'adwumayɛ nhyehyɛe no so no, ɔde ne nkrataa a ɔde bɛhyɛ ne nsa no maa ɔsoafoɔ a wɔpaw no sɛ Asante Mantam mu bammɔ dwamtenani foforɔ sɛ ɔnni nsawɔsoɔ. Sɔfopɔn dwamtenani yi nyaa ne so nkɛntɛnsoɔ firi Kɔtɔnima da a ɛtɔ so aduonu baako wɔ afe mpem mmien |
|
Owura Dapaah kɔɔ so kyerɛkyerɛɛ mu sɛ, “Mɛnsa yi ara no, ne dwumadie a ɔkɔɔ so yɛɛ adwuma no sɛee ɔmantam bammɔ dwamtenani foforɔ no adwuma. Saa aturuturasɛm yi nti, wɔsomaa adwumayɛfoɔ a wofi ɔman bammɔ adwuma mu kɔɔ Asante Mantam a ɛtɔ so dunan no mu sɛ wɔnkɔhwɛ nea enti a DCOPare Addo amfa ne dwumadibea ankɔ. Na sɛ ɛho behia sɛ wɔsesa pon no mu kɔɔ n'adwumayɛbea. Berɛ a oduu hɔ no, adwumayɛfoɔ no daa wɔn ho adi |
|
Ɔde kaa ho sɛ, “de besi nnɛ no, DCOP Opare-Addo mmɔɔ ne panin a ɔyɛ ɔman bammɔ dwamtenani pɛɛ soboɔ anaa me a meyɛ dwumadie soafoɔ wɔ ntua a ɔde baa no so no soboɔ. Saa ara nso na ɔman bammɔ dwamtenani nnyaa krataa biara mfii polisifoɔ hɔ wɔ saa ntwatosoɔ yi ho.” |
|
“Mepɛ sɛ ɔhyɛ yɛn fie bɔ sɛ, sɛ DCOP Opare-Addo bɔ yɛn soboɔ wɔ asɛm yi ho a, yɛbɛyɛ mu nhwehwɛmu.” |
|
British High Commissioner a ɔrekɔ Ghana, Iain Walker, ne Ɔpanin a ɔda EIB Network ano, Nathan Kwabena Adisi a wɔsan frɛ no Bola Ray wɔ Wukuada no hyɛɛ ‘ Waakye nsrahwɛ’ ase wɔ Nkran mmɔnten so ne Ɔhene Bɔhyɛ. |
|
Nsrahwɛ a wɔtoo din ‘Taste Ghana’ a Bola Ray di anim no yɛ sɛ ɔbɛma Ɔsoafoɔ Panin no ahwɛ Ghana mmɔnten so nnuan a agye din no. Waakye nsrahwɛ no hyɛɛ aseɛ wɔ Waakye bea bi a ɛwɔ Nkran New Town na ɛbaa awieɛ wɔ Waakye bea bi a ɛwɔ Nima. |
|
Polisifo a wɔwɔ Adeiso a ɛwɔ Apueɛ Mantam mu agye atuo nnan ne aduɔson awotwe firi kar bi a wɔkyerɛ sɛ ɛyɛ Adwumakuo bi a wɔyɛ nhwea dea mu. |
|
Amanneɛbɔ a ɛkɔɔ so no kyerɛ sɛ, Ayɛwohomumɔ da a ɛtɔ so aduonu baako wɔ afe mpem mmienu ne aduonu baako mu no, Adeiso Polisi Mmarahyɛbɛdwafoɔ boaboaa wɔn a wɔnim nyansa ano sɛ wɔredi nkonim wɔ Okaikrom mantam a ɛbɛn Adeiso mu. |
|
Polisifo soma akuw bi kɔɔ mpɔtam hɔ, na wohyiaa lɔre ahorow bi a ɛyɛ mmerɛw ne akatua adesoa abien a wɔredi nsawɔsoɔ. |
|
Ahyɛnkafoɔ a wɔreka lɔre no ne wɔn a wɔreka lɔre no akyɛdeɛ bɔɔ mmɔden sɛ wɔbɛhwɛɛ Polisifoɔ nanso Polisifoɔ bɔɔ mmɔden sɛ wɔbɛkyere Klutse Kofi a na ɔyɛ Mitsubishi Pickup sohwɛfo a ne nɔma yɛ GE 7191-19. |
|
Nhwehwɛmu a wɔyɛe wɔ Pickup no mu kɔfaa Pump Action atuo anan a ɛwɔ mfonini 78 a ɛwɔ nkwa. |
|
Apueɛ Mantam mu Polisifoɔ Nkitahodie panin foaa so sɛ wɔakyere Starr News. |
|
Ɔka kyerɛɛ polisifoɔ sɛ saa akodeɛ yi yɛ Sammertide Construction ne Sand Winning Company dea. |
|
Ɔkae sɛ wɔakyere nea wɔasɔ no ahwɛ no berɛ a wɔde atuo anan a wɔde yɛɛ Pump Action no agu keteke gyinabea hɔ. |
|
Yei rekɔ so bere a mmarima bi a wokurakura atuo tow hyɛɛ bea hɔ so no. |
|
Wɔ Kɔtɔnima bosome da a ɛtɔ so aduonu num wɔ afe mpem mmienu ne aduonu baako mu no, na onwiinwiini Osae Kwame fi n’afuw mu rekɔ Adeiso kuro mu sɛ ɔrekɔtɔ aduan ama n’afuw mu adwumayɛfoɔ nanso ohyiaa nnipa a wɔabɔ wɔn soboɔ a na wɔwɔ akoradeɛ mmiɛnsa ne Jeep kar a ne nɔma yɛ aduonu nson na ɔgyinaeɛ, na ɔde ne nsa too atenaeɛ mu de no kɔɔ Tank Akuraa a ɛyɛ akuafoɔ wɔ baabi a ɛbɛn Adeiso. |
|
Polisifo a wɔtee wɔn nka sɛ wɔn ho akyere wɔn no de ahoɔhare kɔɔ akuraa no ase kɔgyee no nanso nnipa a wɔabɔ wɔn soboɔ yi twee wɔn ho fii beaeɛ hɔ kɔtow hyɛɛ Summertide Company anhwea nkonimdibea a ɛwɔ Obeng Yaw akuraa no ase a ɛbɛn Adeiso nso so berɛ a na wɔretoto atuo. |
|
Wɔtoo anwiinwiifoɔ a ɔtɔ so mmienu Alhassan Zakari tuo wɔ ne nan benkum bere a na wɔretoto atuo no. |
|
Wɔkyeree nnipa baanum (%) wɔ beae hɔ, de wɔn guu wɔn kar mu, na wɔde wɔn kɔɔ beae bi a na wonnim. |
|
Beaeɛ no wura kyerɛɛ sɛ akyire yi ɔhunuu sɛ nnipa a wɔabɔ wɔn soboɔ yi wiaa Ghc96,000 wɔ beaeɛ hɔ berɛ a na wɔretu tuo no. |
|
Akyiri yi, Kyebi Polisifo gyee nnipa baanum a nnipa a wɔabɔ wɔn sobo yi kyeree wɔn no bere a polisifo kaa wɔn a wɔwɔ hɔ no ho asɛm no. |
|
Adeiso Polisifo no kyeree nnipa a wɔabɔ wɔn soboɔ yi bɛyɛ anɔpa nɔn nson ne aduonu. |
|
Nhwehwɛmu bi a wɔyɛe wɔ Jeep kar bi a ɛyɛ Nana Barfuor Sarpong a ɔkyerɛ sɛ ɔyɛ Ɔman Ahobammɔ Adwumakuo na wohuu Ak 47 tuo biako, biako ne abiɛsa(3) a Polisifo no gyee. |
|
Ayaresabea a ɛwɔ Koforidua a ɛwɔ Apueɛ Mantam mu na wɔhwɛɛ wɔn a atuo abɔ wɔn no. |
|
Mprenpren mu no, Apueɛ Mantam CID no adi saa asɛm yi so. |
|
Nnipa a wɔabɔ wɔn sobo no maa Bail |
|
Koforidua Circuit Court gyee nnipa baanum a wɔbɔɔ wɔn soboɔ yi too mu a na Akyem Abuakwa a ɔkyerɛ sɛ ɔyɛ Ɔman Ahobammɔ Adwumakuo a wɔde sika a ɛyɛ cedis 200,000 na wɔwɔ kyɛfeta mmienu no ka ho. |
|
Nnipa a wɔabɔ wɔn soboɔ yi ne Nana Barfuor Sarpong, Nana Barima Twum Tarbiade II, mmaa mmienu a ɛwɔ Akyem Abuakwa. |
|
Wɔn a aka no ne Jonathan Martey,Eric Yaw Obeng,Victor Ahenkora Koranteng, ne afoforo nyinaa. |
|
Wɔde wɔn kɔɔ asɛnnibea Fida, Ayɛwohomumɔ 19, 2021, wɔ soboɔ ason a ɛkyerɛ; nkurɔfo a wɔkyere wɔn sie, nkurɔfo a wɔkyere wɔn sie, bɔne a ɛmfata, korɔnobɔ, korɔnobɔ, korɔnobɔ, atuo ne atuo a obi wɔ |
|
Wɔatwa asɛm no kɔpem Kɔtɔnima da a ɛtɔ so dunkron wɔ afe mpem mmienu ne aduonu baako mu. |
|
Kwaadubɔni Owura Cyril Boateng Keteku, Aban Kwaadubɔni abɛdiakyire kyerɛɛ kɔɔto no sɛ, nea odi kan wɔ asɛm no mu, Osae Kwame a wadi mfeɛ aduonum nan no yɛ okuafoɔ na nea ɔtɔ so mmienu a wadi mfeɛ aduonu nan no nso yɛ okuafoɔ. |
|
Samuel Astu Forson a ɔtɔ so mmiɛnsa a ɔyɛ anwiinwiifoɔ no yɛ Ɔhene a ɔda Adeiso ano, na ɔno nso yɛ Otitenani a ɔda Summertide anhwea nkonimdi Adwuma no ano. |
|
Ɔkaa sɛ nnipa a wɔabɔ wɔn soboɔ yi ne Nana Baffuor Sarpong a ɔkyerɛ sɛ ɔyɛ National Security Adwumayɛni a ɔde ne ho ahyɛ Kwaeɛ Adwuma mu sɛ nteteɛ dwumayɛni ne odwumayɛni a ɔhwɛ nnua so. |
|
Onipa a ɔtɔ so mmienu a wɔbɔɔ no soboɔ Nana Barima Twum Tabirade kyerɛɛ sɛ ɔno ne Akyem nsase nyinaa hye so hene. Onipa a ɔtɔ so mmiɛnsa a wɔbɔɔ no soboɔ no, Jonathan Martey na ɔka Nana Barfuor, onipa a ɔtɔ so nan a wɔbɔɔ no soboɔ, Eric Yaw Obeng kyerɛɛ sɛ ɔyɛ Nana Barfuor boafoɔ, berɛ a Victor Ahenkora Koranteng a ɔtɔ so nnum a wɔbɔɔ no soboɔ no kyerɛ sɛ ɔyɛ Nana Asraafoɔ Panin. |
|
Nnipa a aka a wɔabɔ wɔn sobo no dɔɔso |
|
Aban atu anammɔn sɛ ɔbɛkwati ntua a Burkinabe akofoɔ a wɔwɔ Ghana de ato dwa sɛ wɔresi asraafoɔ atraeɛ wɔ Bawku sɛnea ɛbɛyɛ a ahobammɔ bɛtu mpɔn wɔ ɔman no fã hɔ |
|
Amanneɛbɔ a Ɔmanpanin Akufo-Addo de too dwa no baa dapɛn biako pɛ akyi a bammɔ adwumakuo ahodoɔ no de wɔn ani too fam wɔ ntua a wɔhyɛɛ da yɛɛ wɔ akorɔmfoɔ a wofi Burkina Faso de baa wɔn so no ho. |
|
Na ɔrekasa wɔ nhyiamu bi a ɔne Bawku Naba yɛe sɛ ɔde n'akwantu a ɛkɔɔ so wɔ Atifi Apueɛ Mantam mu no bɛba awieɛ ase. |
|
“Bɛn a wo mantam no bɛn Burkina Faso no ma ɛda adi pefee sɛ saa awudifo ne nsɛmmɔnedifo a wɔpɛ sɛ wɔsɛe yɛn asetra na wɔyɛ yɛn basabasa wɔ Ghana yi betumi de wɔn ani asi wɔn so.” |
|
Ɔkɔɔ so”Bawku Naba, wunim nhyehyɛe a aban no reyɛ de ahyɛ ahobammɔ nnwuma a ɛwɔ ha no den na wabɔ yɛn ho ban afi amumuyɛfo ntua a efi Burkina Faso ba no ho. |
|
“Na ɛyɛ me anigye sɛ mɛka akyerɛ mo sɛ wɔbɛyɛ asraafoɔ adwuma a ɛbɛdi amumuyɛsɛm ho dwuma.” |
|
Mprenpren mu no, Bawku Naba, a ɔno nso yɛ Kusaug Atetesɛm Bagua panin, Asigiri Abugrago Azoka II kaa sɛ ahemfo ne nnipa a wɔwɔ Kusaug Atetesɛm mpɔtam hɔ, na nokwarem no, Ghanafoɔ nyinaa kyerɛ anisɔ ma Ɔmanpanin Nana Addo Dankwa Akuffo-Addo nhyehyɛeɛ. |
|
Ɔrekamfo Ɔmanpanin Akufo-Addo wɔ nkunim a ɔdii wɔ abatoɔ mu no ho no, ɔka kyerɛɛ Ɔmanpanin, Bawku Naba sɛ, “ Woayɛ adwumaden sɛ wubenya saa gyinabea a ɛyɛ anibere no. Mepɛ sɛ wunya Onyankopɔn nhyira wɔ nyansa ne apɔmuden mu na wudi wo nhyehyɛeɛ no so.” |
|
Nhwehwɛmu bi a Child Rights International yɛe ada no adi sɛ mmofra 11, 288 a wɔadi mfe 12 kosi 17 mu 55 percent na wɔpɛ sɛ wofi Ghana kɔpɛ adidibea papa wɔ amannɔne. |
|
Ɔha mu aduonu na wɔkae sɛ wonnye nni sɛ wɔbɛtra ɔman no mu anaasɛ wobefi ɔman no mu. |
|
“Nnipa a wobisabisaa wɔn nsɛm no mu ɔha mu nkyem aduonu num na wɔka sɛ wɔpɛ sɛ wotu kɔ ɔman foforo so, na ɔha mu nkyem aduonu num na wɔbɛtena ɔman no mu anaa wɔbɛkɔ. Nnipa a wobisabisaa wɔn nsɛm no mu dodow no ara kaa sɛ, adidibea papa, nwomasua ne asetra pa nti na sɛ ɛbɛyɛ yiye a wobefi ɔman no mu.” |
|
Ɛdefa sɛ ebia wɔwɔ anidasoɔ wɔ ɔman no daakye ho no, nhwehwɛmu no kaa sɛ: “Nnipa a wobisabisaa wɔn nsɛm no mu bɛyɛ ɔha mu nkyem aduonu na wɔka sɛ wɔwɔ Ghana daakye ho anidasoɔ wɔ mfeɛ aduonu a ɛdi hɔ no mu. Nnipa du biara mu abien na wɔhuu sɛ ɔman no daakye yɛ aniberesɛm.” Wɔ nhomasua ne akwannya ahodoɔ ho no, nhwehwɛmu no kaa sɛ: “Mmofra no mu fã biara nso wɔ anidasoɔ. Nnipa a wobisabisaa wɔn nsɛm no mu ɔha mu |
|
Mmerante ne mmabaa bi a wɔwɔ Asante Mantam mu hunahuna sɛ wɔbɛtoto Lighthouse Chapel International baa dwumadibea a ɛwɔ Mantam mu no mu wɔ asɔre no kannifo a ɔda asɔre no ano, Dag Heward-Mills a ɛte sɛ nea ɔrekasa atia Asante Hempɔn Otumfuo Osei Tutu no. |
|
Wɔkyerɛ sɛ saa ɔkasa yi a abue kwan wɔ sohyial media so no kasa tia nkɛntɛnso a ɔhene a ɔwɔ nkɛntɛnso wɔ ne manfo ne ne manfo so. |
|
Nnipakuo no kyerɛ sɛ, Television so ɔsɛmpakafoɔ a wagye din no abu ɔman kannifoɔ a ɔfata no animtiaa, na ɛnsɛ sɛ ɔpa kyɛw wɔ ne bɔne ho. |
|
“Yɛrekasa akyerɛ Ɔsɔfopɔn Dag sɛ ɔnhwehwɛ afotu pa wɔ nnɔnhwerew 48 mu. Anyɛ saa a, Asanteeman asɔredan biara nni hɔ a wɔbɛma ho kwan sɛ ɛnyɛ adwuma. Afei nso, yɛrebɔ nnipa a wɔn ani atew wɔ nyamesom ne amanyɔsɛm ho kɔkɔ sɛ wɔmfa saa nsusuwii bɔne yi nto Asanteeman ne n’ahemfie kɛseyɛ Otumfuo Osei Tutu so. Yɛbɛma wɔahu sɛ yɛde ahoɔden bɛko atia wɔn” Kwabena Frimpong a ɔyɛ Kuw no Kyerɛwfo panin no kae. |
|
Nanso Ɔsɔfopɔn Dag Heward-Mills apa kyɛw wɔ saa ɔkasa yi ho. |
|
Bere a Ɔsɛnkafo no repa kyɛw no, ɔkae sɛ: “Ɛyɛ me awerɛhow kɛse sɛ nnipa bi a wɔadi kan aka sɛ wɔnam awudisɛm so bɛtoto yɛn asɔre ahodoɔ a ɛwɔ Kumase no ano ayi asɛm bi a mekaa wɔ nhyiamu bi ase bɛyɛ mfeɛ aduonu atwa mu. |
|
“Mepɛ sɛ mepa Ne Kɛseyɛ Otumfuo Nana Osei Tutu II kyɛw wɔ animtiaabu, atɛnnidi anaa bɔne biara a ɛkɔfaa ɔno anaa n’ahemfie bae no ho. Mesrɛ wo, gye me kyɛwpa a emu dɔ no tom wɔ nsɛm a mekae no ho.” |
|
National Democratic Congress abɔ Ɔtemmuafoɔ Kwasi Anin-Yeboah soboɔ sɛ n’adesrɛ a ɔde kɔɔ Mmarahyɛbɛdwafoɔ Panin a ɔyɛ mmaranimfoɔ, Dominic Ayine so no yɛ mmɔden sɛ ɔbɛbrɛ kasa mu ahofadi ase. |
|
Wɔbɔ amanneɛ sɛ Dr Ayine kaa sɛ Kɔɔto Baatan no amfa mmara a ɛfa ɔkwan a wɔfa so di asɛm no anni dwuma. Wogye di nso sɛ ɔde ɔhaw aba wɔn a wɔde wɔn kɔ asɛnnibea no akwammisa krataa a wɔde kɔ asɛnnibea no so. |
|
Ɔkaa asɛm yi wɔ dwumadie bi a Centre for Democratic Development (CDD) ne KNUST na ɛyɛɛ ho nhyehyɛeɛ ase. |
|
Adesrɛ a Ɔtɛmmuafoɔ Panin de too dwa no hyɛɛ GLC adwumakuo no nkuran sɛ wɔnhwehwɛ mmaranimfoɔ no nsɛm mu na wɔmfa asotweɛ a ɛho hia no nni dwuma. |
|
Ɔrekasa akyerɛ Nsɛntwerɛfoɔ Nhyiamu bi Dwoada no, NDC soafoɔ panin, Johnson Asiedu Nketia srɛɛ Ɔtemmuafoɔ Panin no sɛ ɔmfa asɛm no nto Mmarahyɛbɛdwani a ɔwɔ Bolgatanga Apueɛ fam so ntɛm ara. |
|
Owura Asiedu Nketia a wɔfrɛ no General Mosquito kaa sɛ, “Nnipa dodow ahe na woate sɛ kɔɔto bi reka akyerɛ obi sɛ mɛbu atɛn nanso mɛbɔ wo kɔkɔ sɛ mma ɛnsɛ sɛ woka ho asɛm?” |
|
Ɔde kaa ho sɛ, “Temmuafoɔ te sɛ mmarahyɛbɛdwafie anaa mpaninfoɔ, ɛnyɛ katee sɛ wɔbɛkasa atia wɔn. Yɛn mmara ne mmarahyɛbɛdwafie bɔ atɛnteneneefoɔ pɛyɛ ne wɔn mmerɛ ho ban na ɛnyɛ sɛ ɔyɛ ɔtemmuafoɔ nyansafoɔ. Adwene a ɛne sɛ atɛntenenee nsa nni ahohorabɔ nko ara no yɛ nsusuwii hunu a wontumi nnyina ano.” |
|
Owura Asiedu Nketia nso bɔɔ Ɔtɛmmuafoɔ Panin soboɔ sɛ ɔde n'ani asi NDC mmaranimfoɔ so na ɔsrɛɛ no sɛ ɔmma n'agyae abayisɛm. |
|
“Ɛnyɛ nwonwa sɛ ɛkame ayɛ sɛ mmaranimfoɔ a Ɔtemmuafoɔ Panin, Ɔtemmuafoɔ Kwasi Anin Yeboah de wɔn akɔ nteɛso boayikuo a wɔhwɛ ma mmaranimfoɔ yɛ adwuma no de wɔn ho ahyɛ NDC. Deɛn na ɛyɛ Ɔtemmuafoɔ Panin no anigyeɛ wɔ NDC mmaranimfoɔ asotweɛ mu nti na n’ani abere paa sɛ ɔbɛyɛ biribi a ɛmfata atia wɔn” |
|
Ghana abɛyɛ asomdwoeɛ man a ɛtɔ so mmienu wɔ Africa wɔ Mauritius akyi wɔ 2021 Wiase Nyinaa Asomdwoeɛ Asoeɛ a ɛhwɛ Sikasɛm ne Asomdwoeɛ So (IEP) de too dwa. |
|
Wiase Nyinaa Asomdwoeɛ Akontabuo no ne wiase nyinaa asomdwoeɛ nhyehyɛeɛ a ɛdi kan. Akontabuo no kyerɛ amantam ne nsasepɔn mpem ahankron ne aduonu nsia a wɔn ho wɔ asomdwoeɛ. Saa amanneɛbɔ yi kyerɛ nhwehwɛmu a ɛkɔ akyiri paa a ɛfa asomdwoeɛ ne sikasɛm mu mfasoɔ ne ɔkwan a yɛbɛfa so ama asomdwoeɛ aba asafo no mu. |
|
Wɔ nkaebɔ a aba nnansa yi mu no, Ghana na ɛtɔ so 38 wɔ wiase nyinaa wɔ aman 163 a yɛaka ho asɛm no mu. Ghana nkaebɔ no yɛ 1.715 a ɛgyina hɔ ma mmeae abien a wɔatu afi ɔman no kan gyinabea ho. |
|
Mauritius a ɛyɛ ɔman a ɛpɛ asomdwoe sen biara wɔ Afrika no dii dwuma a ɛtɔ so 28 wɔ wiase nyinaa, na Botswana nso dii dwuma a ɛtɔ so abiɛsa wɔ Afrika ne 41 wɔ wiase nyinaa. Nigeria dii dwuma 146 wɔ wiase nyinaa wɔ Togo, Uganda, Kenya, The Republic of Congo ne Cameroon akyi. |
|
Iceland da so yɛ ɔman a ɛpɛ asomdwoe sen biara wɔ wiase, gyinabea a wɔwɔ firi afe 2008 mu no ɛka ho na New Zealand, Denmark, Portugal, ne Slovenia di kan wɔ akontabuo no mu. |
|
Afghanistan ne ɔman a ɛwɔ asomdwoe sen biara wɔ wiase afe a ɛtɔ so nan mu, na ɛno akyi no, Yemen, Syria, South Sudan, ne Iraq. Burkina Faso yɛɛ kyerɛwtohɔ a ɛkyerɛ sɛ asomdwoe kɛse aba Wiase Asomdwoe Akontabuo no mu afe 2021 mu. |
|
Sɛdeɛ amanneɛbɔ no kyerɛ no, nnipa a wɔwɔ Afrika Anafo fam no mu fã na wɔyɛɛ basabasa nnansa yi. Wɔn a wɔte Namibia no yɛ nnipa a wɔyɛ basabasa sen biara wɔ wiase no mu ɔha mu nkyemu nsia. |
|
South Sudan da so ara yɛ ɔman a asomdwoe nni hɔ wɔ ɔmantam no mu na ɛka aman a asomdwoe nni hɔ koraa wɔ wiase no ho, ɛmfa ho sɛ asomdwoe renya nkɔso wɔ afe 2021 mu. |
|
Asomdwoeɛ a ɛsɛee koraa wɔ Burkina Faso mantam mu no kɔɔ so wɔ Burkina Faso. Eyi nso yɛ ɔman a ɛsɛee koraa. Aban no sii gyinaeɛ sɛ ɔbɛboa akuw a wɔnyɛ asraafoɔ ama wɔatumi ako atia atuateɛfoɔ. |
|
Amanneɛbɔ no sii so dua sɛ ɔmanko kɔɔ soro ɔha mu nkyemu du wɔ wiase nyinaa, a coronavirus yare no na ɛde bae. Ayayisɛm, atuatew ne atuatew ahodoɔ 14,871 na ɛkɔɔ so wɔ wiase nyinaa wɔ 2020 mu. |
|
Amanneɛbɔ no kyerɛ sɛ Covid yɛ “tumi a ɛdɔɔso” wɔ amanyɔsɛm mu basabasayɛ ne ɔman mu basabasayɛ a ɛbɛba daakye no mu. Ɛkaa sɛ basabasayɛ a ɛrekɔ so no bɛboa ama sikasɛm mu ahotɔ atu mpɔn. Aman a ɛka sua na asomdwoe papa wɔ wɔn ntam no, ɛbɛyɛ den sɛ wobesiesie wɔn ntam. |
|
Nanso eyi nyinaa akyi no, nnipa a wɔwɔ wiase nyinaa mu nkyem anan mu abiɛsa te nka sɛ wɔwɔ ahobammɔ nnɛ sen mfe anum a atwam no. Nneɛma bi a ɛkyerɛ sɛ wɔyɛ basabasa no akyerɛ sɛ wɔanya nkɔso kɛse fiti bere a wɔhyɛɛ saa nkontabuo yi ase no, na aman 123 ahu sɛ awudi so atew fi afe 2008 mu. |
|
Index daa no adi nso sɛ, sɛ wɔkyekyem pɛpɛɛpɛ a, wiase asomdwoe a ɛrekɔ so wɔ afe 2021 mu no kɔɔ fam ɔha biara mu nkyekyem pɛpɛɛpɛ. Ɛwom sɛ ɛyɛ kakraa bi deɛ, nanso ɛyɛ mfeɛ aduonu nkron a atwa mu no asomdwoeɛ a ɛrekɔ so wɔ wiase nyinaa no asɛe.” |
|
Amanneɛbɔ no de too so sɛ, wɔ afe a etwaam no mu no, aman 87 na wɔyɛɛ nkɔso wɔ asomdwoe mu ho kyerɛwtohɔ, bere a aman 73 na wɔyɛɛ nsakrae wɔ wɔn akontabuo mu. Aman mmiɛnsa na wɔyɛɛ kyerɛwtohɔ sɛ wɔnyɛɛ nsakrae biara wɔ wɔn akontabuo mu. Mfinimfini Apue ne Atifi fam Africa (MENA) bɛyɛɛ beae a asomdwoe nni hɔ sen biara wɔ wiase. Aman anum a asomdwoe nni hɔ no mu baasa na wɔwɔ hɔ. Nanso, ɛyɛ amanneɛ kyerɛwtohɔ |
|
Europe ne baabi a asomdwoe wɔ sen biara wɔ wiase. Aman du a ɛwɔ asomdwoe sen biara no mu baawɔtwe na ɛwɔ ɔmantam yi mu, na ɔman biara nni Europa a ɛka ho bi.” |
|
Ɔmanpanin abɛdiakyire Nana Addo Dankwa Akufo-Addo ahyɛ Ghanafoɔ bɔ sɛ wɔn abrabɔ bɛtu mpɔn wɔ ne manpaninberɛ mu. |
|
Ɔkyerɛɛ mu sɛ, mfeɛ nan a ɛdi hɔ no bɛnya Ghanafoɔ abrabɔ so nkɛntɛnso pa. |
|
“Madwen ho yiye paa ara sɛ mfeɛ nan a ɛdi hɔ no bɛma Ghana manfoɔ abrabɔ atu mpɔn” Ɔmanpanin abatoɔ mu nsɛm a ɔkaeɛ berɛ a ɔkɔɔ Nigeria, berɛ a na wadi nkunim wɔ abatoɔ no mu. |
|
Owura Akufo-Addo rekasa akyerɛ Imo Mantam panin a ɔwɔ Nigeria Owelle Rochas Anayo Okorocha de kaa ho Dwoada sɛ: “Ghanaman sikasɛm akɔ soro mfeɛ mmiɛnsa anaa nnan a atwa mu no nanso yɛgye di sɛ wɔde nteɛsoɔ, adwumaden ne nhyehyɛeɛ papa a yɛbɛtumi ayɛ ama ɔman no asan anya nkɔsoɔ.” |
|
Ɔmanpanin abɛdiakyire a ɔbɔɔ Ɔmanpanin, John Dramani Mahama tuo wɔ abatoɔ a ɛbaa awieɛ yi mu no reyɛ nnansa nsrahwɛ wɔ Nigeria, baabi a ɔne ɔman panin, Muhammudu Buhari bɛdi fango ho nkɔmmɔ. |
|
Owura Akufo-Addo san hyɛɛ Imo Mantam amrado bɔ sɛ ɔbɛhyɛ abusuabɔ a ɛda Afrika Atɔeɛ aman mmienu no ntam mu kena wɔ n'ahenni ase. |
|
“Yɛn ani sɔ Abakɔsɛm mu abusuabɔ a ɛda aman mmienu yi ntam. Ɛho hia sɛ abusuabɔ a ɛte saa no bɛda yɛn manfoɔ ne yɛn akannifoɔ ntam. Wɔma yɛn manfoɔ nya awerɛhyem sɛ yɛrebɔ mmɔden sɛ yɛbɛsiesie wɔn haw na yaboa wɔn ama wɔanya nkɔsoɔ wɔ wɔn asetena mu... Dodow a abusuabɔ a ɛda aman mmienu yi ntam no mu bɛyɛ den no, dodow no ara na abusuabɔ a ɛda Afrika Atɔeɛ fam ne asasepɔn no ntam bɛyɛ papa.” |
|
Ɔmanpanin John Dramani Mahama asi Joseph Whittal so dua sɛ ɔyɛ Asoeɛ a ɛhwɛ nnipa kyɛfa ne atɛntenenee ho nsɛm so (CHRAJ) |
|
Wɔkaa Owura Whittal ntam wɔ nhyiamu tiawa bi ase wɔ Flagstaff House Benada awia. |
|
Owura Whittal na ɔredi dwuma sɛ CHRAJ panin fi bere a Ɔmanpanin yii Lauretta Vivian lamptey a ɔmaa ɔman no hweree sika no. |
|
Ɔmanpanin apaw Awuraa Josephine Nkrumah sɛ ɔpanyin paa wɔ National Commission for Civic Education (NCCE) mu. |
|
Awuraa Nkrumah a na ɔyɛ abatoɔ guamtenani abɛsi Mrs. Charlotte Osei ananmu no, na wdho yɛ ɔmanpanin abatoɔ kuo no panin wɔ afe a etwaam no mu. |
|
Wɔpaw Ɔmanpanin yi adapɛn kakraa bi akyi a ɔhweree abatoɔ a wɔde too aban anim maa NPP kannifoɔ Nana Addo Dankwa Akuffo-Addo. |
|
Wɔbɛka ɔmanpanin abatoɔ no ntam January 7, 2017 |
|
GN Health Insurance Company Ltd, Groupe Nduom nnwumakuw 75 no mu biako ahyɛ aseɛ reyɛ Ambulance Services adwuma no wɔ Ghana. |
|
Yɛhwɛ kwan sɛ nnwuma bi wɔ hɔ a ɛbɛma wɔn a wɔn yare mu yɛ den no anya ayaresa a egye ntɛmpɛ. |
|
GN Apɔmuden Ambulance Adwumakuo no bɛma nnɔnhwerew 24 kwan a wɔde bɛko atia ayaresa ne ahudeɛ a egye ntɛmpɛ na wɔde wɔn ho agye nsɛm mu. |
|
GN Apɔmuden Panin Issah Adam kaa sɛ, “Afei nso, Ɔmanpanin ne panin a ɔda Groupe Nduom ano, Dr Papa Kwesi Nduom, ne Ɔmanpanin abɛdiakyire, Mrs. Yvonne Nduom ne akwankyerɛfoɔ no nyinaa resi gyinaeɛ sɛ wɔde apɔmuden adwuma bɛma Kuo no mu adwumayɛfoɔ.” |
|
Ɔka kyerɛɛ apɔmuden adwumayɛfoɔ nhyiamu no sɛ, “ɛha nso yɛ bere titiriw foforɔ wɔ Groupe Nduom nsɛmma nhoma no mu. Ayaresa adwuma a wɔde ma kwa akyi no, wɔde Ambulance Adwuma no reka ho na wɔawie apɔmuden adwuma nhyehyɛeɛ no sɛdeɛ ɛbɛboa adwumayɛfoɔ a wɔwɔ Nkran ne Mfinimfini Mantam mu.” |
|
Akonta a ɛwɔ hɔ kyerɛ sɛ nnipa a wowuwu wɔ Ghana no mu bɛboro ɔha mu nkyemu baako yɛ ambulance dwumadie a ɛnni hɔ a ɛde mmea a wɔwɔ adwumam ne wɔn a wɔanya akwanhyia bɛkɔ ayaresabea a ɛfata. Animdefo gye di sɛ wobetumi afa ayaresa a ɛfata na ɛyɛ ne bere mu de te sɛ nea GN Apɔmuden Ambulance Adwuma no hwehwɛ sɛ wɔyɛ no. |
|
“GN Apɔmuden bɛhwɛ ama yɛanya EMT adwumayɛfoɔ a wɔatete wɔn yie (Emergency Medical Technicians) ne Ambulance karkafoɔ a wɔatete wɔn yie na wɔnim nea wɔnyɛ wɔ tebea a egye ntɛmpɛ mu. |
|
“Ford 350 ambulance no wɔ nnɛyi mfidie ne nneɛma a wohia de ayɛ tebea a egye ntɛmpɛ ne ayarefo a wɔbɛhwɛ wɔn ansa na wɔayɛ ayarefo. Yɛsrɛ wo hyɛ no nsow sɛ eyinom nyɛ ambulance kɛkɛ a ɛbɛma wɔatumi ayɛ akwantu nhyehyɛe a wontumi mfa ayaresa a ɛfata mma ansa na ayarefoɔ. |
|
Ambulances no wɔ nnwinnade a ɛyɛ den paa a wɔde sa ayarehwɛ. Wɔwɔ nnwinnade a ɛho hia a wɔde sa nyarewa ahorow a egye ntɛmpɛ, efi ɔhome ne ahoɔdennuru so kosi nneɛma nketenkete te sɛ kyekyere ne nnuru a wɔde ko tia nyarewa ano aduru. |
|
Aban ahyɛ bɔ sɛ ɔbɛte ɛka a wɔbɔ wɔ wɔn a wɔapirapira wɔ Yawda mframa bɔne a ɛpaee wɔ La no ho. |
|
Nnipa nsia na agye atom sɛ wɔawuwu wɔ mframa bɔne a ɛpaee wɔ baabi a ɛbɛn Trade Fair Centre a ɛwɔ Nkran no mu, bere a nnipa bɛboro 20 na apirapira wɔ akwan ahorow so. |
|
Apɔmuden Soafoɔ Alex Segbefia a ɔrekɔsra nnipa a wɔanya wɔn yareɛ no bi wɔ La General, Police ne asraafoɔ ayaresabea ahodoɔ a wɔn mu bi regye ayaresa no, bɔɔ apɔmuden adwumayɛfoɔ aba so sɛ wɔn ani abere rehwɛ wɔn yareɛ. |
|
“Ɔmanpanin akyerɛ pefee sɛ ɔman no bɛkata ɛka a wɔn a ɔhyehyee wɔn yi bɔɔ wɔ saa asɛm yi ho nyinaa so, enti yɛama adwuma no ne Brigadier General-in-charge a ɔyɛ mmarahyɛbɛdwafoɔ no ahu sɛ ɛsɛ sɛ wɔhyehyɛ ɛka a wɔbɔ wɔ saa ayarefoɔ yi hwɛ ho nyinaa ntɛm ara. |
|
“Sɛnea wɔn a wɔhyehye wɔn no nim no, ɛho abɛhia sɛ bere nyinaa wɔhohoro wɔn ho, bere nyinaa wɔsesa wɔn ntade, na wɔde wɔn hyɛ nnuru a ekum yare mmoawa ne ɛyaw a ano yɛ den paa, enti ɛwɔ sɛ wɔbɔ ɔyarefo biara ka. Ɛsɛ sɛ wode adwumayɛfo bebree ba ayaresabea ha na wɔatumi ayɛ saa wɔ sraadi kwan so.” |
|
Mprenpren mu no, Ɔmanpanin John Dramani Mahama akasa akyerɛ Ghanafoɔ sɛ wɔmmɔ mpaeɛ mma wɔn a pɛtro bɔne bi a ɛtoo wɔn wɔ Yawda no. |
|
Wɔ Fida amaneɛbɔ mu no, ɔmanpanin a ɔwɔ akyirikyiri no de ne ho kɔhyɛɛ ne Facebook afasu mu sɛ ɔrekɔkyekye wɔn a wɔn ho aka asɛm no werɛ. |
|
“M'awerɛkyekye ma mmusua a wɔn ho aka wɔ mframa bɔne a ɛpaee wɔn nnɛ no; ma yɛnkɔ so mmɔ mpae mma wɔn a wɔapira.” |
|
Gyinabea bi a ɛyɛ pɛɛ a ɛbɛn Ghana International Trade Fair Centre a ɛwɔ Nkran no atoto atopae ama nnipa baanum ahyehye wɔn. |
|
Sɛnea nnipa bi a wohuu wɔn kyerɛ no, ogya no nso tɔɔ ɔman no adekyerɛbea ne adwadifoɔ asoeɛ hɔ. |
|
Sɛdeɛ Veronica Koomson kyerɛ no, ambulance ne odumgyafoɔ bi a wɔwɔ saa beaeɛ hɔ bɔɔ mmɔden sɛ wɔbɛko atia ogya a ano yɛ den a ama nnipa a wɔretu mmirika abɔ fam. |
|
“Gya no rebɔ na yɛreyɛ nea yebetumi biara sɛ yebedum no. Asraafoɔ a wɔko gya no nso wɔ ha na wɔreyɛ nea wobetumi biara sɛnea ɛbɛyɛ a saa gya yi bɛhyehye” sɛnkyerɛnne kwankyerɛfoɔ a ɔda Ghana Ogya Adwuma ano, Prince Billy-Anaglatey ka kyerɛɛ Starr News’ Kemini Amanor wɔ Yawda no. |
|
Koomson kaa sɛ, sɛ odumgyafoɔ no nyɛɛ nhyehyɛeɛ biara a ɔde bɛbɔ ne ho ban a, mframa bɔne bi bɛsɔre wɔ baabi a ɛbɛn nea ɔrehye no. |
|
Nanso Billy-Anaglatey kaa sɛ ɔrentumi nkyerɛ sɛ obi ahwere biribiara. Ɔde kaa ho sɛ, “deɛ ehia wo seesei ara ne sɛ wobɛdane gya no” ɛno nti ɛnkyere ɔfoforɔ no.” |
|
Yennim dekode a ɛmaa ogya tɔɔ saa beaeɛ hɔ. Sɛ anyinam ahoɔden nhama nso tɔ gya mu a, ɛma ogya tɔ saa beaeɛ hɔ. |
|
Onipa baako awu wɔ akwanhyia kɛse bi a esii anadwo a etwaam wɔ Ekumfi Akoti a ɛwɔ Ekumfi mansini a ɛwɔ Mfinimfi Mantam mu no mu. |
|
Nea wawu no yɛ Nigeriani a wahwere ne nkwa bere a lɔre a ɔreka no twee ne ho fii kwan no ho na ogya tɔɔ mu no. |
|
Na lɔre a coller wɔ mu no nam kwan so fi Mankessim rekɔ Nigeria. |
|
Nnipa a wohuu no kyerɛ sɛ, wɔde kar no kɔhyɛɛ nwura bi a ɛbɛn hɔ mu bere a nea wawu no antumi anni ne ho so no. |
|
Nanso wɔn a wogyina akyiri no bɔɔ mmɔden sɛ wobegye hyɛnkafo baanu a na wɔwɔ kar no mu ansa na ogya reba, na wɔhyew hyɛnkafo no kɔɔ owu mu amonom hɔ ara. |
|
Mprempren wɔrenya ayaresa wɔ Cape Coast mansini ayaresabea. |
|
Akyiri yi, Ghana Odumgya Adwumakuo no mu mpanyimfo baa hɔ bɛhwɛɛ inferno no. |
|
Akwanhyia no de akwanhyia a ɛyɛ hu abien na akɔ so wɔ mpɔtam hɔ adapɛn abien a atwa mu no. |
|
Anadwo bi a atwam no, nnipa 15 wuui wɔ ɔkwan koro so wɔ akwanhyia bi a ɛda Yutong bɔs ne Sprinter ntam. |
|
Ahemfo bi a wɔwɔ Ga mantam mu de begu nson sɛ wɔmfa n'ahengua nto hɔ. |
|
Ahemfo no bo afuw Gbitese Hene no wɔ nsɛm a ɔkyerɛwee ansa na afe 2016 abatoɔ no reba no ho. |
|
Nii Ayibonte hyɛɛ bɔ sɛ, sɛ ɔmanpanin John Mahama di abasobɔ wɔ abatoɔ no so a, ɔde n'ahengua bɛto mu. |
|
Nii Ayibonte ka kyerɛɛ ne manfo ansa na wɔrebɛtow aba no sɛ ɔwɔ akyinnye biara sɛ Mahama bedi nkunim wɔ abatoɔ no mu a ɛgyina adansi nnwuma bebree no so. |
|
Nanso awerɛhosɛm ne sɛ, Accra Hearts of Oak panin a watwa mu no bɔɔ kyakya bere a ɔtenaa ase no. |
|
Nii Ayibonte nkaa asɛm biara faa nea ɔpɛ sɛ ɔyɛ wɔ Nana Akufo-Addo nkunimdi kɛse no akyi no ho. |
|
Ga Ahemfo a wɔrehyɛ no sɛ ɔmfa n’ahengua nto afiase no nso atwa pira dedaw. Afei nso wɔresɔ ne fata a ɔfata sɛ ɔhene no ahwɛ. |
|
Polisifo gye tom sɛ, wɔbɔɔ mmea baanu tuo na nnipa bɛboro 12 nso pirapirae, bere a kar bi hwee ase wɔ Daboya- Busunu kwan a na agyaw hɔ wɔ Atifi Mantam mu no so, na wɔde hyɛɛ anwummere bi a wɔde too nsɔe mu Benada no. |
|
Ná hyɛn no mu nnipa 14 fi Sawla rekɔ Nkramofo ayeforohyia dwumadi bi ase wɔ Daboya. |
|
Atɔeɛ Gonja mansini polisi panin ASP Seidu Wemeh kaa sɛ, berɛ a kar no duu ɔman bi a ɛbɛn Daboya mu no, ɛtwee ne ho fii kwan no ho prɛko pɛ, na ahohuru berɛ mu no, ɛtwee ne ho kɔhyɛɛ sumii mu ma ekum nnipa mmienu yi amonom hɔ ara. |
|
Wɔn a wowuwui no yɛ mmaa a wɔadi mfe 42 kosi 45 mu biara. |
|
Yennim dekode pɔtee a ɛkɔfaa akwanhyia no bae nanso sɛnea ASP Seidu kyerɛ no, polisifo bɛhwehwɛ sɛnea drɔbani no adwene te ne sɛ ebia na mmosa ka ho anaa. |
|
Ɔkaa sɛ wɔde nnipa a wɔapirapira no mu dodow no ara kɔɔ Tamale mansini ayaresabea na wɔn mu baako pɛ na wɔhwɛɛ no wɔ Damongo. |
|
Asiane a esisi Daboya- Busunu kwan so no yɛ ade a ɛntaa nsi ɛmfa ho sɛ ɛyɛ kwammɔne no. |
|
Ɔmanfoɔ aka sɛ amanneɛbɔ biara nni hɔ a ɛkyerɛ sɛ saa asɛm yi yɛ berɛ a ɛdi kan wɔ afe a akwanhyia bi sii kwan a wɔabu ani agu so no so. |
|
Wɔka sɛ akwanhyia dodow no ara sisi a wɔnka ho asɛm. |
|
Ɔsoafoɔ a ɔhwɛ anyinam ahoɔden so, Dr Matthew Opoku prempeh aka sɛ aban reyɛ adwuma a ɛbɛma Ghana mfiridwuma atu mpɔn na wɔde anyinam ahoɔden mfidie a ɛho tew na ɛyɛ papa te sɛ nuklea ne afidie. |
|
Ɔkaa sɛ nnipa pii adwene yɛ wɔn sɛ, sɛnea nuklea ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔde ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne |
|
Ɔkaa sɛ, “berɛ a wɔrehwɛ kwan sɛ anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden foforɔ bɛkɔ soro no, nuklea ahoɔden ne abɛɛfo anyinam ahoɔden fã kɛseɛ a ɛwɔ hɔ nnɛ, ɛno nso ne ɔkwan a ɛsõ sen biara a wɔfa so nya anyinam ahoɔden ne ɛlɛtrɔnik mfidie a ɛba fam wɔ aman a ɛwɔ nkɔsoɔ mu, na ɛno na ɛma wɔnya carbon ne ɛlɛtrɔnik mfidie ɔha biara mu nkyem 40.” |
|
Ɔtwee adwene kɔɔ Amanaman Ntam Anyinam Ahoɔden Adwuma amanneɛbɔ bi a ɛfa anyinam ahoɔden nhyehyɛe a ɛho tew ho so sɛ, sɛ wɔamfa nuklea akode anni dwuma a, anka anyinam ahoɔden nhyehyɛe pa a wobenya no bɛyɛ ɔhaw kɛse a ɛde mframa bɔne, ɛka a wɔbɔ wɔ anyinam ahoɔden ho ban bɛba. |
|
Dr Opoku Prempeh kaa saa asɛm yi wɔ ɔkasa bi a ɔde maa no wɔ Ghana Nuklea Ahoɔden Dwumadie a ɛwɔ Nkran no mu. |
|
Wɔ asɛmti yi ase no: “Nuclear Energy Innovations: The Future technologies for Clean Energy ne ɔkwan a wɔbɛfa so ayiyi Ghana anyinam ahoɔden nnwuma” Ghana Adwumayɛfoɔ Nkabomkuo na ɛhyehyɛɛ saa nhyiamu yi ne Nuclear Power Ghana (NDP) na ɛyɛɛ biako. |
|
Dr Opoku Prempeh sii so dua sɛ, sɛ wɔdan kɔ anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden mfiri so a, ɛbɛsan asɛe nneɛma bi te sɛ akwantuo ne nneɛma a atwa yɛn ho ahyia a ɛresɛe nneɛma no. |
|
Ɔkaa sɛ, “Wɔ Ghana anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne nkanea ho no, nsɛm a ɛfa nneɛma boɔ a ɛkɔ soro, ɛboɔ a ɛkɔ soro ma mfiridwuma, ɛboɔ a ɛtɔ, ɛboɔ a wotumi de ho to so, ne nnyinasoɔ a wɔde siesie wɔn ho no ama ɔsɛmpɔw a ɛfa anyinam ahoɔden ne adesoa foforɔ ho aba asɛm no mu” |
|
Ɔkaa sɛ, sɛ yɛhwɛ sɛnea ɔman no hia anyinam ahoɔden ne ɛka ne nneɛma foforo te sɛ nuklea ahoɔden a, ebetumi ama yɛanya anyinam ahoɔden foforo a ɛho tew. |
|
“Fibea foforɔ a wɔyɛ nuklea anyinam ahoɔden ho adwuma no, ɛnyɛ sɛ ɛbɛma anyinam ahoɔden a wɔfrɛ no carbon anyinam ahoɔden no so atew nko, na mmom ɛbɛma yɛanya apɔmuden ne sikasɛm mu mfasoɔ berɛ a wɔreyɛ adwuma, berɛ a wɔresi dan, ne mfeɛ aduosia a ɛdi hɔ a yɛde bɛyɛ adwuma.” |
|
Ɔkaee sɛ wɔ afe 2007 mu no, Ɔmanpanin a watwa mu John Agyekum Kufuor hyehyɛɛ boayikuo a Ɔbenfo Daniel Adsei-Bekoe na ɔda ano sɛ wɔnhwehwɛ sɛnea Ghana betumi de nuklea ahoɔden ayɛ anyinam ahoɔden fibea foforo. |
|
Na eyi yɛ bere a Ghana hyiaa anyinam ahoɔden ho sɔhwɛ no. |
|
Ɔkyerɛɛ mu sɛ, sɛnea ɛbɛyɛ na ɔman no anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne anyinam ahoɔden ne akwankyerɛ a ɛbɛboa ama wɔatumi ayɛ nuklea ahoɔden ne anyinam ahoɔden dwumadie no. |
|
Eyi ama NPG abɛyɛ Ghana nuklea ahoɔden mfidie wura ne dwumayɛni a odi kan. |
|
Ɔkaa sɛ NPG Boayikuo a Owura Fred Oware guamtenani da wɔn ano no de asi wɔn ani so sɛ wɔbɛma wɔn nneɛma a ɛho hia a wɔde bɛbɔ wɔn ho ban na wɔasiesie wɔn ho sɛnea ɛbɛyɛ a wɔbɛyɛ nneɛma a ɛbɛma wɔatumi ayɛ nuklea akode ho nhyehyɛe ne nea ɛbɛma wɔatumi ayɛ nneɛma foforo wɔ ɔman no mu. |
|
Nea ɛka anyinam ahoɔden ne nuklea ahoɔden ho no, Ɔsoafoɔ no kaa sɛ, ɛbɛtumi ama yɛanya akwan ahodoɔ a yɛbɛfa so de ayɛ adwuma no ho mmuaeɛ. Saa nuklea ahoɔden ne mfidie nketenkete bi te sɛ, ɛbɛyɛ mfidie akɛseɛ a ɛwɔ hɔ sɛdeɛ ɛbɛma yɛatumi de ahoɔden ne ahoɔden a ɛho teɛ ayɛ adwuma. |
|
Ɔkaa sɛ, “Elɛtrɔnik mfiri a wɔde yɛ nuklea akode no ama nnipa abrabɔ atu mpɔn wɔ akwan pii so, na ɛreboa ama yɛatumi ayɛ nneɛma a ɛbɛboa ama yɛatumi atena nkwa mu.” |
|
“Nnuruyɛfoɔ, nnwumakuo ne akuafoɔ de nuklea mfidie reyɛ adwuma wɔ wiase afanan nyinaa, a Ghana nso ka ho. |
|
Nsawe ne mmosa ho towtua nnyinasoɔ no akɔ soro bɛyɛ mfeɛ nan ni fi berɛ a wɔhyɛɛ aseɛ. |
|
Efi toɔ ɔpepem aduonu nson a wodii kan tuaa ho ka wɔ afe mpem mmienu ne aduowɔtwe mu no, nnipa ɔpepem aduasa ne aduowɔtwe mmienu ne aduowɔtwe mmienu ne aduowɔtwe mmienu ne aduowɔtwe mmienu ne aduowɔtwe mmienu ne aduowɔtwe mmienu ne aduowɔtwe mmienu ne aduowɔtwe mmienu wɔ afe mpem mmienu ne aduowɔtwe mu. |
|
Ghana Revenue Authority (GRA) se ɛne Ghana Aduan ne Beverages Association (FABAG) ne ɛhɔnom adwumayɛfoɔ reyɛ nhyehyɛeɛ sɛ wɔbɛtua wɔn nneɛma a wɔde yɛ nhyehyɛeɛ wɔ beaeɛ a wɔyɛ nhyehyɛeɛ no. |
|
Ghana Nhomatintim Adwumakuo, Buck Press, ne wɔn ahokafo, DelaRue, Britain bammɔ adwumakuo na wɔwɔ asɛyɛdeɛ sɛ wɔtwerɛ toɔ nhoma ma GRA, na Streamline Resources a ɛwɔ Tema Port no boa nnwumakuo a wɔnni ahoɔden a wɔde bɛhyehyɛ nneɛma ankorɛankorɛ. |
|
Project manager a ɔhwɛ Excise Tax Stamp a ɛwɔ GRA so, Owura Kwabena Apau Awuah Anto a ɔdaa eyi adi no kaa sɛ atuateɛ no bɛte nneɛma amimdi ne korɔnobɔ a ɛkɔ so wɔ hɔ no so, faako a wɔn a wɔde nneɛma kɔ amanaeɛ ne adwumayɛfoɔ de wɔn nsa hyɛɛ nneɛma pɔtee bi ho nanso wɔde wɔn nsa hyɛɛ nneɛma a wɔde di dwuma wɔ akorɔnobɔ mu a wonni nkrataa ne ahobammɔ krataa a efi Aduan ne Nnubɔneɛ asoeɛ (FDA) hɔ. |
|
Yawda a etwaam no, berɛ a Owura Anto rekasa wɔ beae a wɔyɛ toɔ ho nhyehyɛeɛ wɔ Tema Port no, ɔka kyerɛɛ GRA panin sɛ wama adwumakuo akɛseɛ ne adwumayɛfoɔ bɛyɛ 34 a Guinness Ghana Limited ne Coca-Cola Bottling Company ka ho kwan sɛ wɔn ankasa mfa wɔn ho nhyehyɛ wɔn adwuma mu. |
|
GGCL kuo a Ɔkwankyerɛfoɔ Panin, Owura Ato Afful dii wɔn anim no bi ne Daily Graphic samufoɔ, Owura Kobby Asmah; Kwankyerɛfoɔ, Marketing, Owura Franklin Sowa, ne Owura Doreen Hammond a ɔyɛ The Mirror samufoɔ. |
|
Na kuw no wɔ Tema mu sɛ wɔn ankasa bɛkyerɛ towtua nhyehyɛe a ɛyɛ anigye no ho anisɔ, na wɔasan ne GRA ayɛ biako wɔ ɔkwan a wɔbɛfa so atu mpɔn wɔ nhyehyɛe no mu. |
|
Owura Anto kaaɛ sɛ nhyehyɛeɛ a ɛte saa no bɛte nneɛma amimdi so na wahwɛ ama nneɛma a ɛho tew nko ara na wɔbɛma ho kwan akɔ gua so ama ɔmanfoɔ anya apɔmuden ne ahobammɔ. |
|
Saa ara na ɔkaaeɛ sɛ, saa nhyehyɛeɛ yi bɛma wɔn a wɔtɔn nneɛma wɔ sum ase ne wɔn a wɔyɛ nneɛma wɔ sum ase ne wɔn a wɔyɛ nneɛma wɔ sum ase ne wɔn a wɔyɛ nneɛma wɔ sum ase ne wɔn a wɔyɛ nneɛma wɔ sum ase ne wɔn a wɔyɛ nneɛma wɔ sum ase ne wɔn a wɔyɛ nneɛma wɔ sum ase ne wɔn a wɔyɛ nneɛma wɔ sum ase ne wɔn a wɔyɛ nneɛma wɔ sum ase ne wɔn a wɔyɛ nneɛma wɔ sum ase ne wɔn a wɔtɔn nneɛma wɔ |
|
Owura Anto kaa sɛ: “Nea yɛyɛ wɔ ha wɔ Tema adwumayɛbea ne keteke gyinabea 13 a ɛwɔ ɔman no afanan nyinaa a yɛwɔ adwumayɛbea a wɔde nneɛma gu hɔ no boɔ nyɛ den mma importfoɔ.” |
|
Ɔkaa sɛ, wɔde ɛka a wɔbɔ wɔ adwumayɛbea hɔ te sɛ stampoɔ boɔ, dwuma a wɔde yɛ adwuma, adwumayɛ, ɛka a wɔbɔ wɔ adwuma ho ne nneɛma bi te sɛ nwera |
|
Ɔkyerɛɛ sɛ berɛ a saa dwumadie yi kɔɔ so afe 2018 mu no, Aban no sii gyinaeɛ sɛ ɔbɛma mfɛnsere a ɛbɛma wɔn mfɛnsere no bi kwa, nanso na atoa so akɔsi saa berɛ no, ɛno nti na Ɔsoafoɔ Panin ahyɛdeɛ a ɔde ama wɔn a wɔwɔ kyɛfa wɔ dwumadie yi mu sɛ wɔnyɛ nhyehyɛeɛ mma wɔn, na ɔhunuu sɛ ɛhia sɛ wɔtua wɔn ka. |
|
Owura Anto kaa sɛ, saa nhyehyɛeɛ yi bɛkyerɛ sɛ ebia GRA bɛtua ɛka no nyinaa anaa ɛbɛhia ɛka a wɔn a wɔwɔ kyɛfa no bɛnya mu kyɛfa. |
|
“Mmea a wɔwɔ aman bi te sɛ Kenya mu no, wɔn a wɔtɔn nneɛma no tua wɔn nneɛma no ho ka, na wɔn nso wɔde wɔn nneɛma no kɔ amannɔne kɔtɔn. |
|
Ghana nhyehyɛe a ɛfa towtua nhyehyɛe ho no de asotwe a ɛwɔ nneɛma a ɛho aba asɛm no ho to ɛsoafoɔ anaa ɛsoafoɔ no so. |
|
Wɔ aman pii a wɔde nhyehyɛe a ɛte saa ara reyɛ adwuma mu no, adwumayɛfoɔ wɔ adwumayɛbea ahodoɔ a wɔyɛ nneɛma bebree,” Owura Anto kaa sɛ. |
|
Wɔ nsɛnnennen a esisii nnansa yi ara a ɛkyɛe sɛ asafo ahodoɔ a ɛwɔ adwumayɛbea hɔ bɛte nisuo no, Owura Anto kyerɛkyerɛɛ mu sɛ ɛnyɛ wɔn a wɔyɛɛ Tema adwuma no na wɔyɛ maa wɔn, na mmom wɔn a ɛwɔ hɔ nko ara na wɔkɔ amannɔne. |
|
Nanso ɔkaa sɛ, wɔn a wɔtɔn nneɛma bebree no, sɛnea ɛbɛyɛ a wɔbɛkwati ɛka biara a wɔbɔ wɔ saa nneɛma yi ho no, wɔtaa de wɔn nneɛma no kɔ baabi a wɔtɔn nneɛma no, tebea a ɛma wɔyɛ adwuma twentwɛnee wɔn nan ase. |
|
Saa ara nso na ɔkae sɛ, ɔhaw ahorow a wohyiae bere a ɔsesae wɔ ɔsom adwuma sohwɛfo no mu no nso de akyɛ kakra baa. |
|
Nanso wɔn a wɔyɛ mfidie no yɛɛ adwuma wɔ mfidie no ho sɛnea ɛbɛyɛ a wobetumi ayiyi mfidie no. |
|
Wɔ ne kasa ahorow mu no, Owura Asmah hyɛɛ GRA nkuran sɛ wɔnhyehyɛ nhomasua mu wɔ nhyehyɛe ahorow a wɔde ba nnwuma mu bere ne bere mu no mu. |
|
Ɔkae sɛ toɔ ho adesua ho hia, efisɛ ɛbɛma wɔadi mmara so wɔ baabiara, na afei nso ahwɛ ahu sɛ nnipa nsesa nhyehyɛe no. |
|
Ɔkamfoo GRA adwumayɛfoɔ ne ɔsoafoɔ, Streamline Resources sɛ wɔatu anammɔn a ɔde bɛdi ɔhaw no ho dwuma. |
|
Ɔkaa sɛ GCGL no ne GRA no bɛbom ayɛ adwuma na wɔanya nteeɛ wɔ toɔ nhyehyɛeɛ mu. |
|
“Megye di sɛ yei yɛ berɛ a ɛfata ma GCGL ne GRA sɛ wɔbɛyɛ biako ama ɔmanfoɔ amanehunu, sɛnea ɛbɛyɛ a ɔmanfoɔ bɛtɔ nneɛma” |
|
Asuaeɛ a ɛhwɛ anyinam ahoɔden ne pɛtroɔ so (IES) aka sɛ fango boɔ boɔ bɛsɔ ani wɔ mfidie no nkyɛnmu. Asɛm a IES de too dwa no kyerɛɛ sɛ fango boɔ kɔɔ soro wɔ ɛhɔ gua so. |
|
Wɔ ɛfene a ɛsom bo a ɛdi kan wɔ Ayɛwohomumɔ da a ɛtɔ so aduonu baako wɔ afe mpem mmienu ne aduonu baako mu no, Fango Nnwuma no boɔ kɔɔ soro ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu n |
|
“Fɛnsere a ɛsom bo yi, Zen Petroleum, Benab Oil, Cash Oil, Goodness Oil, Top Oil ne Frimps Oil kyerɛ sɛ wɔtɔn pɛtro a ne bo nyɛ den wɔ mpɔtam hɔ gua so. |
|
Wɔ mfɛnsere a yɛresusuw ho yi mu no, amanaman ntam benchmark Brent crude bo a wɔkyekyem pɛpɛɛpɛ no yɛ $73.98 wɔ barrel biara ho, a ɛkyerɛ sɛ ɛyɛ ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu. |
|
Saa mpɛnsɛmpɛnsɛmmubea boɔ a anya nkɔanim yi yɛ COVID-19 nsɛm a ɛresisi wɔ Europa mmeae bi ne kɔkɔbɔ a ɛfa yareɛ kɛseɛ bi a ɛsii wɔ United States ho no. |
|
Mmerɛ a ɛdi kan wɔ mfeɛ mmienu mu no, Brent boɔ kɔɔ soro dɔla nkyem 75 wɔ mfɛnsereɛ a ɛmu boɔ yɛ den yi awieɛ. Wiase nyinaa adesɛeɛ a ɛrekɔ so no resan akɔ soro berɛ a wɔreka kar wɔ ahohuru berɛ mu na wɔresiesie wɔn sikasɛm wɔ akwantuo mu. |
|
Eyi te saa titiriw, bere a akwan ne wimhyɛn akwantuo kɔ so dɔɔso no. |
|
Nteeɛ kyerɛ sɛ nneɛma boɔ a Brent boɔ akɔ soro no nso ama nneɛma boɔ a ɛho nni asɛm no mu ayɛ den wɔ Europa mmeaeɛ bi, Asia ne Mfinimfini Apueɛ no mu, esiane ahoɔden a wɔnam so retrɛw benkyi no mu wɔ saa berɛ no mu. |
|
Wɔhwɛɛ kwan sɛ OPEC nhyiamu a ɛtɔ so mmienu wɔ Kɔtɔnima bosome a ɛtɔ so mmienu no bɛbue dwa, berɛ a yɛhyɛn Kɔtɔnima bosome mu no. |
|
Fango ne pɛtrol bo, sɛnea wɔahwɛ wɔ Standard ne Poor wiase nyinaa Plato dwumadibea no, kyerɛ sɛ ɛboɔ a ɛwɔ amanaman ntam pɛtro ne pɛtrol boɔ nyaa nsonsonoeɛ kɛseɛ wɔ saa berɛ no mu. |
|
Fango bo kɔɔ soro ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu ɔha mu nky |
|
Gasoil bo nso nyaa nkɔanim ɔha mu nkyɛmu nkyɛmu nkyɛmu nkyɛmu nkyɛmu nkyɛmu nkyɛmu nkyɛmu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu nkyɛmu nkyɛmu nkyɛmu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu nkyɛmu nkyɛmu nkyɛmu nkyɛmu nkyɛmu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu nkyɛmu nkyɛmu nkyɛmu nkyɛmu nkyɛmu nkyɛmu nkyɛmu nkyɛmu nkyɛmu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu nkyɛmu nkyɛmu nkyɛmu nkyɛmu nkyɛmu ɔha mu nkyɛmu nkyɛmu nkyɛ |
|
Akonta a IME Sikasɛm Dwumadibea a ɛwɔ Foreign Exchange (Forex) gua so hyehyɛe no kyerɛ sɛ cedi no gyinaa pintinn, na ɛda so ara di gua wɔ GH¢5.77 kosi US dollar mu. |
|
Wɔde South Africa aka Nigeria aman ‘akyerɛwtohɔ ’ a ɛwɔ hɔ sɛ akwantufo bɛba hɔ no ho. Nigeria sii saa gyinaeɛ yi esiane aniberesɛm 19 Delta varient a ɛwɔ South Africa no nti. |
|
Seesei akwantufo a wɔkɔsraa South Africa nnafua 14 a atwam no abara wɔn sɛ wɔnnkɔ Nigeria. |
|
Nnipa a wɔwɔ Nigeria passport ne wɔn a wɔte South Africa no wɔ sɛ wɔde nnanson tra fie. |
|
Brazil ne Turkey nso ka ho. |
|
Kaaka Mohammed a wokum no no yɛ yaw na ɛyɛ yaw. |
|
Minya n’abusuafo no ho awerɛkyekye na ɔmma Asomdwoeɛ Nka ne kra. |
|
Nanso ankyɛ koraa na ebinom fii ase de wɔn nsa kyerɛɛ wɔn a wɔabɔ wɔn soboɔ wɔ aban a ɛwɔ hɔ seisei no so, na wɔkyerɛɛ wɔn anidasoɔ sɛ ɛnsɛ sɛ aban hwɛ ma wɔyɛ saa. |
|
Eyi nso nyɛ ade pa, efisɛ ɛmma wɔnyɛ nhwehwɛmu a ɛfata. |
|
Sɛ mehwɛ aban no mmuae wɔ “Fix The Country” abufuw no ho a, minnye nni sɛ ebia ɔman no bɛpene saa nnipakum yi so, ɛwom mpo sɛ minim yiye sɛ, wɔ yɛn amammuisɛm mu no, biribiara betumi ayɛ yiye, a nea ɛka ho bi ne sɛ ɔbɛma ɔbarima bi abɛyɛ ɔbea na ɔno nso abɛyɛ ɔbarima. |
|
Aban hyiaa atuateɛfoɔ no sɛ ɔrebɛsɔ wɔn ahwɛ na wakyekye wɔn werɛ. |
|
Akyiri yi, atuateɛ no hyɛɛ nhomatintim mfiri mmienu sɛ wɔnkyerɛ nea aban reyɛ de asiesie ɔman no. |
|
Nanso nokwarem no, akorɔmfo bi wɔ aban no mu a wɔdaa no adi sɛ wonni afoforo ho koma na wɔfrɛɛ wɔn a wɔyɛɛ wɔn basabasa no, na wɔka kyerɛɛ wɔn sɛ wonni kan nsiesie wɔn ho. |
|
Afei, yɛwɔ yɛn Polisi Adwuma a ɛbɔɔ mmɔden sɛ ɛbɛsɛe atuateɛfoɔ no adwene sɛ wɔde Covid nkyerɛkyerɛmu a ntease nnim bɛyɛ adwuma sɛnea ɛbɛyɛ a wɔrentumi nsi nnipadɔm no kwan wɔ Sir John ayi ase. |
|
Saa nneɛma yi bɔ mmɔden biara sɛ wɔde ɔman no bɛtwe afiri bɔne ho, a nea ɛka ho ne sɛ wobekum abɛɛfo, nea ɛyɛ mmerɛw na ntease wom, ɛwom sɛ adwenem naayɛ bi wɔ hɔ esiane sɛ nsuo nni hɔ nti. |
|
Ɛsɛ sɛ yɛn nso yehu, na ɛnsɛ sɛ yɛma yɛn ani da hɔ wɔ nokwasɛm a ɛyɛ sɛ ɛtɔ mmere bi a, yɛn amammuisɛm a ɛho ntew na ɛho ntew koraa no tumi piapia nnipa a wɔwɔ aban akyi sɛ wɔnyɛ bɔne a ɛte saa, sɛnea ɛbɛyɛ a ɛbɛhyɛ abufuw kɛse na ama aban ahorow no abɛyɛ nnipa a wɔmpɛ n’asɛm. |
|
Biom nso, adanse biara nni hɔ a ɛfoa eyi so, wɔ Kaaka wu no ho. |
|
Nanso sɛ yɛresusuw asɛm no ho a, ɛsɛ sɛ yɛhwɛ yiye na yɛtɔ yɛn bo ase yɛ nneɛma a ɛho nhia biara. |
|
Asraafoɔ a wɔnni nimdeɛ na wɔnni nimdeɛ a wɔkɔeɛ sɛ wɔrekokum nnipa mmienu foforɔ no, ɛnyɛ wɔn na wɔbɔɔ wɔn soboɔ. |
|
Ɛsɛ sɛ yɛde ɔkwan a wɔfaa so gyee wɔn no ho asodi to wɔn so. |
|
Aban ahodoɔ bɛkɔ so ahyia aniwuo bebree afi banbɔ adwumayɛfoɔ hɔ, berɛ dodoɔ a wɔn dwumadie wɔ amanyɔsɛm mu na ɛnyɛ mmɔborɔhunu so na wɔyɛɛ 2000 Mobrowa Apereperedi no fã, na ɛtɔ da a midii dwuma titiriw sɛ “Divine Drummer” maa yɛn kuw no. |
|
Yehuu sɛnea na polisifo ne asraafo no yɛ yɛn adwuma bere mpo a na ɛsɛ sɛ wogyina yɛn akyi esiane sɛ na wɔyɛ basabasa nti no. |
|
Sɛ ɔyɛkyerɛ ahorow rekɔ so a, hena na ɔbɔ tuo? |
|
Dɛn na na ɔde n’ani asi so? Onipa anaa “beela” |
|
So ɛno ne ɔkwan a wɔfa so tow tuo kɔ akyirikyiri? |
|
Ɔkwan bɛn so na wɔfaa saa sraani yi? |
|
Hena na ɔbɔɔ no paa? Hena na ɔtetee no? |
|
Nokwarem no, ɔyɛ sɛnkyerɛnne a ne tenten yɛ kurukuruwa, a ɔhyɛ asraafo atade. |
|
Wɔ mmeae foforo no, mede yɛn dodow amammuo krataa rema nhomanimfoɔ bi ne Abibirem akannifoɔ. |
|
Nanso wɔ akyi no, wɔretwe adwene asi saa nnebɔne yi so sɛ ɛbɛbɔ me nsɛm a ɛfa mmɔden a Ghana bɔ sɛ ɔbɛma nnipa dodow amammu ho akɔnnɔ no agu. |
|
Asɛm no ne sɛ, haw ahodoɔ ho koma a ɛnni kabea a nneɛma bi a ɛwɔ aban mu da no adi ne ɔkwan a yɛn bammɔ nnwuma no fa so ne atuateɛfoɔ di nsɛm no, yɛ ɛkwan tiaa koraa a yɛnam so rema yɛn dodow amammuo aba awieɛ. |
|
So Ghanaman agyiraehyɛde ahorow no tumi tew nusu mframa so? |
|
Na nsu a ɛyɛ hyew ne rɔba ho ka nso ɛ? |
|
Aban bɛpɛ sɛ ogya bammɔ adwumayɛfoɔ ma wɔde nsɛnkyerɛnne bi a ɛbɛhyɛ yɛn bammɔ adwumayɛkuo ahodoɔ no ma wɔn abrabɔ atu mpɔn sɛdeɛ ɛbɛyɛ a wɔbɛhwɛ nnipadɔm so na wɔne ahwɛsofoɔ adi nsawɔsoɔ. Aban nso bɛpɛ sɛ ɔbɛma bammɔ adwumayɛfoɔ a wɔn ho akokwaw wɔ sukuu mu sɛ wɔmfa wɔn ho nhyehyɛ nkyerɛkyerɛ a ɛfa abusuabɔ mu, sɛ ɛho behia a, ɔbɛkasa atia atuateɛfo |
|
Eyi hyɛ abufuw, na ɛde atuatew a ɛho nhia ba. |
|
Ebia ɛho behia sɛ Ɔmanpanin de ne ho gye nsɛm mu ansa na wahyɛ bɔ sɛ ɔde asomdwoe ne asomdwoe bɛba awieɛ. |
|
Ahobammɔ nnwuma no ahwere wɔn gyidi wɔ atuateɛfoɔ ne atuateɛfoɔ no anim. |
|
Yɛn Asomdwoeɛ Bagua no nhyehyɛeɛ a abɛn pɛɛ no nso ama mmara ho kwan a ɛmma Bagua no ntumi mfa ne ho nnyɛ adwuma. Sɛ yɛhwɛ saa nsɛnnennen yi a, Ɔmanpanin ho a ɔde begye nsɛm mu no bɛboa na ɛwɔ sɛ ɔyɛ saa wɔ bere ano. |
|
Thomas Amoani a wadi mfe 19 a wawie Adeiso Presby Asɔfopɔn Sukuu a Ghana Scholarships Asoeɛ de nhomasua krataa a ɛdi mũ ama no no akyerɛ anisɔ a ɔwɔ ma Ɔmanpanin Nana Addo Dankwa Akuffo Addo aban. |
|
Thomas Amoani a ɔwɔ A’sram awotwe wɔ afe a etwaam no Atɔe fam Africa ntoaso Sukuu Sɔhwɛ mu ntɛm ara de nhomasua krataa maa no wɔ Brunel Sukuupɔn a agye din a ɛwɔ London no mu bere a ɔde akwankyerɛ maa Owura Kingsley Agyemang a ɔyɛ Twerɛtwerɛtwerɛfoɔ. |
|
Abarimaa a wadi mfe 19 a ofi Asuaba a ɛbɛn Adeiso a ofi abusua a wodi hia buruburoo mu no besua Sikasɛm ne Adwuma Sikasɛm sɛdeɛ ɔwɔ wɔ sukuupɔn mu. |
|
Asɛm a ɛfa adesuafoɔ a wɔfrɛ wɔn Adeiso no ho no daa adi pefee berɛ a nsɛntwerɛfoɔ bisabisaa no nsɛm. Bere a Thomas Amoani reka n’asɛm no, ɔkaa ɔkwan a na ɔfa so kɔ sukuu bɛyɛ akwansin dummienu no ho asɛm. |
|
Eyi twetwee Ne manpanin Akufo-Addo a ntɛm ara ɔsrɛɛ no sɛ wɔmma no nhomasua krataa no adwene. |
|
Wɔ nsɛntwerɛfoɔ nhyehyɛeɛ tiawa bi a ɔyɛ maa no ansa na ɔrekɔ Scholarship Secretariat mu no, ɔtwerɛtwerɛfoɔ no kaa sɛ nidi a Ɔmanpanin de ama Thomas no bɛboa nkurɔfoɔ ma wɔn nso wɔayere wɔn ho wɔ adesua mu, ɛmfa ho baabi a wofi. |
|
“Madi kan ahu sɛ Thomases bebree bɛsɔre na metumi ama wɔn awerɛhyem sɛ Scholarships Secretariat no bɛwɔ hɔ sɛ ɔbɛboa wɔn. Ɛsɛ sɛ Thomas asɛm no kanyan afoforo te sɛ ɔno. Ɛsɛ sɛ mekamfo Ɔmanpanin Akufo-Addo wɔ ne ho a ɔde gyee nsɛm mu ntɛm no ho,” Owura Agyemang kaa sɛ. |
|
Ɔrekɔ suapɔn no mu no, Thomas Amoani a na ɔntumi mfa n’anigye nsie no se wayɛ krado sɛ ɔbɛma Ghana frankaa so na ɔremma ɔman no nhwe ase. |
|
“Mansusuw da sɛ Owura Ɔmanpanin nam kyerɛwtohɔ dwumayɛni a ɔyɛ adwumaden yi so bɛma me hokwan a ɛte saa. M’ani sɔ ahotoso a mewɔ wɔ me mu. Merennni me man Ghana huammɔ” |
|
Brunel University London yɛ badwam nhwehwɛmu suapɔn a ɛwɔ Uxbridge mpɔtam a ɛwɔ London, England. Wɔhyehyɛɛ no 1966 mu na wɔde Victorian abɛɛfo mfididwumayɛni Isambard Kingdom Brunel din too so no, ɛyɛ suapɔn a ɛtɔ so 93 a ɛyɛ sen biara wɔ wiase nyinaa wɔ mfididwuma ne mfiridwuma mu, ɛtɔ so 32 wɔ Europa ahyehyɛde ahorow mu, ɛna ɛtɔ so 11 wɔ Britain ahyehyɛde ahorow mu sɛnea wiase yi gyinabea kyerɛ no. |
|
Ɔhaw biara nni Ɔtɛmmuafoɔ Panin, Ɔtɛmmuafoɔ Kwasi Anin Yeboah a ɔde nteɛso rema mmaranimfoɔ ne Mmarahyɛbɛdwafoɔ ma Bolgatanga Apueɛ, Dr Dominic Akuritinga Ayine wɔ Mmara Bagua (GLC) mu. |
|
Sɛdeɛ ankorɛankorɛ mmaranimfoɔ ne mmarahyɛbɛdwani a watwa mu ama Sebilla, Owura John Ndebugre kyerɛ no, akyinnye a National Democratic Congress (NDC) ne nnipa foforɔ refa mu no yɛ asɛm a ɛsɛ sɛ wɔdi ho dwuma, berɛ a Dr Ayine gyina Mmara Bagua no Nteɛso Boayikuo (GLC) anim no. |
|
“Madwene yɛ me sɛ ɔno [Temmuafoɔ panin ] ne onipa a ɔfata sɛ ɔbɔ soboɔ efisɛ asɛm a Dr. Ayine kaeɛ a ɛkɔfaa saa soboɔ yi baeɛ ne sɛ, sɛ yɛbɛka no tiawa a, ahotoso a ɔwɔ wɔ asɛnnibea no fahodie mu no asɛe ɔkwan a ɔfaa so dii abatoɔ abatoɔ no ho dwuma anaa ɔkyerɛɛ n’adwene.” |
|
Ɔtɛmmuafoɔ Panin abɔ mmaranimfoɔ Dr Dominic Akuritinga Ayine amanneɛ akyerɛ GLC nteɛsoɔ boayikuo no wɔ nsɛm a ɔkaaeɛ wɔ Panin Abatoɔ Adesrɛ ne nkɛntɛnsoɔ a ɔnyaa wɔ Africa democracy so no ho. |
|
Wɔabɔ Dr. Ayine soboɔ sɛ ɔrekasa atia ahofadi a Asɛnnibea Kɛseɛ no wɔ 2020 mmarahyɛbɛdwafie abatoɔ no ho. |
|
Adesrɛ no kyerɛ sɛ, Dr. Ayine nnyinasoɔ a ɔde too dwa wɔ asɛm yi mu ne gyinaeɛ a Asɛnnibea Kɛseɛ no annya sɛ ɔde mmara a ɛfa ɔkwan a wɔfa so di adesrɛ no ho dwuma, ɛne sɛ ɔbɛkɔ so ayi nea ɔresrɛ no adesrɛ no anaa nneɛma a ɔde bɛma no afi hɔ. |
|
“Wɔkaa nsɛm yi tiaa atɛmmuo a ɛkɔɔ so wɔ Asɛnnibea Kɔɔto Baatan Dr. Ayine anim sɛ ɔrekasa atia nsɛm a ɛtete saa ara a Asɛnnibea Kɔɔto Baatan mu nnipa dii wɔ Abatoɔ Asoeɛ no mu. Dr. Ayine paa kyɛw pii berɛ a ɔkɔɔ Asɛnnibea Kɔɔto Baatan anim wɔ Abatoɔ soboɔ no ho, na ɔpenee so sɛ ɔkaa nsɛm a ɛnsɛ mmaranimfoɔ a ɔwɔ gyinabea ne abɛdiakyire panin.” |
|
Wɔ Dr. Ayine nkratafa dunwɔtwe a ɔde buaa CJ soboɔ no mu no, ɔrekyerɛ sɛ ne nsɛm no nsɔ atɛnteneneefoɔ a wɔtenaa abatoɔ abatoɔ asɛm no din. |
|
Ɔkyerɛ sɛ nsɛm a ɔkae no fi gyidi pa mu. |
|
“Sɛdeɛ mekaeɛ wɔ mmuaeɛ yi mu no, sɛ́ mmaranimfoɔ no, mewɔ asɛyɛdeɛ soronko sɛ mɛkasa atia atɛntenenee adwuma no. Ɛdenam me nteteeɛ ne me suahu so no, mewɔ ntease pa sen me manfoɔ dodoɔ no ara sɛ wɔbɛkyerɛ wɔn mmerɛwyɛ wɔ atɛntenenee ne mmara mu nnyinasoɔ a wɔde di dwuma wɔ atɛntenenee mu.” |
|
Ɔkɔɔ so de too dwa sɛ nsɛm a ɔkae no yɛ nea wɔka no penpen. |
|
Ɔsɔretia amanyɔkuo kɛseɛ, National Democratic Congress (NDC) wɔ nsɛntwerɛfoɔ nhyiamu ase wɔ Nkran Dwoda no ka kyerɛɛ Ɔtɛmmuafoɔ Panin no sɛ ɔntwe nteɛsoɔ a ɔde reba Dr Ayine so no mfi ne ho. |
|
Bere a Owura Ndebugre renyɛ adwene sɛ ɛsɛ sɛ Ɔtemmuafoɔ Panin yi asɛm no fi hɔ, na onni nnyinasoɔ biara sɛ ɔbɛyɛ asɛm a ɛte saa no, ɔka kyerɛɛ Dr. Ayine sɛ ɛnyɛ obi a ɔwɔ asɛnnibea hɔ anaa nnipa a wadi mfe ason pɛ na ɔrekasa afa wɔn ho. Ɔkaa wɔn nyinaa ho asɛm. Ɔkaa atemmuafoɔ nyinaa ne Ɔtemmuafoɔ panin ne asɛmmuafoɔ panin, enti ɔno na ɔfata sɛ ɔde asɛm no ba. |
|
Bere a Owura Ndebugre rekasa wɔ Graphic Online anototoɔ nhyiamu bi a ɛkɔɔ so wɔ Nkran wɔ Citi FM Benada anwummere (June 22, 2021), ɔkaa sɛ: "Madwene yɛ me sɛ ɔhaw biara nni Ɔtɛmmuafoɔ a ɔde soboɔ no rema no ho." |
|
Sɛ yɛde toto nea esii wɔ afe 1996 mu ho a, ɛne sɛ, ɛyɛ Nkabom Kuo a etia Mensah Bonsu, Stephen Quarcoo ne Tommy Thompson. Wɔ saa asɛm yi mu no, Mensah Bonsu tow hyɛɛ ɔtɛmmuafoɔ bi so, Ɔtɛmmuafoɔ Abba nti ɔbɔɔ soboɔ no, na afei Aban Mmaranimfoɔ no gyee asɛm no firii hɔ bɛgyinaa asɛnnibea anaa kɔɔto no ananmu. |
|
Ɔhaw biara nni CJ anwiinwii no ho |
|
"Madwene yɛ me sɛ ɔhaw biara nni Ɔtɛmmuafoɔ a ɔde soboɔ no rema no ho. |
|
Asɛm a ɛtɔ so mmienu ne sɛ, na Dominic Ayine yɛ Kwaadubɔfoɔ abɛdiakyire, ɛna ɔne n’adwumam panyin de nnipa kɔɔ nsɛmmɔnedie kɔɔ manfoɔ kɔɔto. Enti sɛ Kwaadubɔfoɔ penee obi kwaadubɔ so a, obiara bɛtumi aka sɛ dabi, onipa a ɔreka kasa mu ahofadi ho asɛm no... ɛno nti ɛnsɛ sɛ wɔde no kɔ kɔɔto. |
|
Dabi, ɛsɛ sɛ wokɔ kɔɔto kɔyɛ w’asɛm, na woka kyerɛ wɔn sɛ wonni fɔ wɔ bɔne a wɔbɔɔ wo no ho. |
|
Saa ara nso na Ɔtɛmmuafoɔ Panin adwene yɛ no sɛ saa asɛm yi nni nnyinasoɔ biara wɔ asɛnnibea no fahodie ho. |
|
Enti wokɔ hɔ, akasakasa a ɛrekɔ so mprempren yi nyinaa, NDC ne Dr. Ayine ankasa nyinaa yɛ nsɛm a ɛsɛ sɛ ɛkɔ so wɔ Nteɛso Boayikuo no mu," Owura Ndebugre de kaa ho. |
|
Ɔkyerɛɛ mu sɛ ɔmpɛ sɛ ɔbɛka nea ɛsɛ sɛ ɔyɛ ho asɛm, ɔkyerɛɛ mu sɛ ɛwɔ afã mmienu, ɛte sɛ animtiaabu, berɛ a asɛm no da so ara retwɛn, a ɛretwitware atɛntenenee adwuma no mu sɛ woka atɛnkyea ho asɛm a, na asɛm no da so ara retwɛn, ɛno akyi berɛ a wɔde atɛnkyea no aba na woka nsɛm a ɛbɛgu asɛnnibea no anim ase no, wobetumi adi w’akyi. |
|
Sɛ asɛm no hwee ase wɔ kɔɔto mu a, wubetumi aka sɛ wonnye ntom, "Nanso sɛ mɛka sɛ... Meka sɛ mempɛ sɛ meka nea ɛwɔ asɛm no ho asɛm, nea mereyɛ seesei ara ne sɛ mempɛ sɛ me ne no yɛ adwene, efisɛ amanyɔkuo no adwene ne sɛ ɔno [Dr Ayine ] na ɔreka nea ɔpɛ sɛ ɔyɛ de kyerɛ nea ɔpɛ sɛ ɔyɛ nti ɛnsɛ sɛ yɛyɛ saa. Me ne no nyɛ adwene.” |
|
“Yei kyerɛ sɛ ɛsɛ sɛ wokɔ Nteɛso Boayikuo no hɔ kɔka sɛ wode hokwan a wowɔ sɛ wotwe wo ho fi nsɛm ho no redi dwuma, nanso worentumi nka sɛ Ɔtemmuafoɔ no ntumi nwiinwii, ɔyɛ atemmuafoɔ panin, na woka sɛ ahotoso a wowɔ wɔ atemmuafoɔ mu no abrɛ ase esiane ɔkwan a wɔfaa so dii asɛm no nti. Enti ɛsɛ sɛ ɔkɔ hɔ [GLC] na ɔkyerɛkyerɛ nsɛm a ɛfa asɛm no ho a ɛma ɔhunuu sɛ Ghana atemmuafoɔ no nni ahofadi.” |
|
Bere a wobisaa Owura Ndebugre wɔ adwene a ɛne sɛ Ɔtɛmmuafoɔ Panin na ɔdi GLC anim ne nteɛsoɔ boayikuo no ho asɛm no, ɔsomaa Ayine kɔɔ n’ankasa asɛnnibea sɛ wɔnkɔdi n’asɛm. Owura Ndebugre buaa no sɛ, “Wose wɔn a wɔgyina hɔ ma Nteɛsoɔ Boayikuo no yɛ robɔt, na wɔbɛgye akwankyerɛ afi Ɔtɛmmuafoɔ Panin hɔ. Sɛ woyɛ saa nneɛma yi a, ɛremmoa mma dodow amammuo nkɔsoɔ mma yɛn. Kasa mu ahofadi nkyerɛ s |
|
Ɔde Mmarahyɛbɛdwafie Nteɛsoɔ Boayikuo a mmarahyɛbɛdwafie no retwe nnipa kɔ hɔ no na edii dwuma. Ɛnyɛ saa nkurɔfoɔ yi na wɔrekyerɛ wɔn adwene anaa wɔrekyerɛ hokwan a wɔwɔ sɛ wɔkasa kyerɛ afoforɔ. Sɛ woaka sɛ wɔadi mfomsoɔ a, mmarahyɛbɛdwafiefoɔ nyinaa bra asɛe a wonni adanseɛ biara a ɛkyerɛ sɛ wɔn nsa aka hokwan ahodoɔ a wɔwɔ no; adɛn nti na woreka sɛ wɔmmisa wo asɛm wɔ nhyiamu foforɔ bi mu? |
|
“Merenka sɛ Ɔtɛmmuafoɔ no yɛ papa anaa bɔne. |
|
Nea mereka ara ne sɛ Ɔtɛmmuafoɔ Panin abɔ asɛm no kɔkɔ, ɛdefa me ho no, ɔno ne onipa a ɔfata sɛ ɔbɔ asɛm no kɔkɔ, efisɛ asɛm no tia atɛntenenee adwuma no, na ɔno na ɔyɛ ɔtɛmmuafoɔ panin na ɛsɛ sɛ ɔbɔ asɛm no kɔkɔ. |
|
Anwiinwii no nkyerɛ sɛ wɔabu wo fɔ, ɛsɛ sɛ wokɔ hɔ kɔyɛ akyinnyegyeɛ a ɛrekɔ so wɔ nsɛntwerɛfoɔ nhyiamu ase ne nea ɛkeka ho no nyinaa, na ɛno ansa na asɛm no bɛsi hɔ. |
|
Ɛyɛ bere a wokɔ hɔ na adanse a ɛkyerɛ sɛ wɔyɛ nyiyim wɔ hɔ nko ara na wubetumi afi ase renwiinwii nanso misusuw sɛ saa bere yi de, ɛnkyɛ na mitu Ayine fo sɛ ɔmmɔ mmɔden nkɔ Nteɛso Boayikuw no hɔ na ɔnkɔ n’asɛm no, ɛyɛ wɔn anigye sɛ wɔbɛkɔ akɔkyerɛ sɛ Atɛntenenee no nyɛ papa.” |
|
National Peace Council (NPC) ahyɛ nhyehyɛe a wɔde bɛboa ama ɔman no ayɛ biako wɔ afe a etwaam abatoɔ no akyi. |
|
Mmarahyɛbɛdwafie no kyerɛɛ mu sɛ amanyɔsɛm mu mmara a ɛmfa kwan mu no yɛ ɔsɛmpɔw kɛse a ebetumi de ɔhaw aba, enti na ɛho abɛhia sɛ wɔyɛ saa. |
|
NPC kaa saa asɛm yi wɔ nkɔmmɔ a wɔne amanyɔkuo ahodoɔ ne amanfoɔ a wɔwɔ kyɛfa wɔ Ada a ɛwɔ Nkran Mantam mu dii. |
|
Amanaman Nkabom Asoeɛ ne Amanaman Nkabom Nkɔsoɔ Dwumadie (UNDP) na ɛfoaa nkabom nhyiamu a ɛkɔɔ so wɔ 2020 abatoɔ akyi no. |
|
Na botaeɛ no ne sɛ wɔbɛpɛ nkabom wɔ wɔn a wɔwɔ kyɛfa wɔ dwumadie yi mu no mu na ahyɛ nhyehyɛeɛ a ɛbɛma ɔman nkabom kɛseɛ, amanyɔsɛm mu abotare, asomdwoeɛ ne ɔman no denhyɛ. |
|
Nnipa a wɔde wɔn ho hyɛɛ dwumadie no mu bi ne Kyerɛwfo Panyin a ɔda Commonwealth Secretariat ano, Rt Hon Patricia Scotland; UNDP nanmusini, Dr. Angela Lusigi; Amanneɛbɔ asoafoɔ, Owura Kojo Oppong Nkrumah; Ɔman Ahobammɔ, Owura Ambrose Dery, ne Owura Albert Kan-Dapaah. |
|
Afoforo nso yɛ abatoɔ Panin abɛdiakyire, Dr. Eric Bossman Asare; inspector-General ananmusini, National Democratic Congress, New Patriotic Party, Convention People’s Party, gyidi gyidie, atetesɛm mu atumfoɔ ne ɔmanfoɔ ahyehyɛde ahodoɔ. |
|
Owura Dery kaaɛ ɛmfa ho ahobammɔ nhyehyɛeɛ a ɔde too dwa ansa na December abatoɔ no reba no, nsɛmmɔne pii sisii a ɛkyerɛ sɛ nnipa bi hweree wɔn nkwa na ɛmaa agyapadeɛ no sɛeeɛ. |
|
Ɔkaa sɛ polisifoɔ yɛɛ nsɛmmɔne 32 ho kyerɛwtohɔ wɔ amanyɛkuo nnum a ɛwɔ ɔman no mu nyinaa a emu nnipa nsia wuwuiɛ. |
|
Owura Dery kaa sɛ aban no nnyae mmɔden a ɔrebɔ sɛ ɔbɛma wɔn a wɔwɔ akwansideɛ yi akyi no akɔ aban kwaadubɔfoɔ anim. |
|
Wɔ ne fam no, Owura Kan-Dapaah kaa sɛ amanyɔsɛm ho koma a wɔwɔ ne pɛsɛmenkominya adwuma da so ara yɛ nneɛma titiriw ma ɔman no asetra, sikasɛm ne amanyɔsɛm nkɔso. |
|
Rt Hon. Scotland kamfoo Ghana manfoɔ wɔ asomdwoeɛ a wɔnyaa mu kyɛfa wɔ ɔman no mu amanyɔsɛm ho ɔkasa a ɔkaaɛ sɛ Commonwealth abusua no nyinaa agye atom no ho. |
|
Sɛdeɛ ɔkyerɛ no, na Ghana adi kan wɔ abakɔsɛm mu wɔ dodow amammuo mu, na ɔkaa sɛ na ɛyɛ nnipa no kɔn so adesoa nanso ɛyɛ adesoa a nkurɔfoɔ no de ahomaso akɔ so. Yɛde yɛn ani ato Ghana so bere nyinaa.” |
|
Nanso, ɔsrɛe sɛ wɔmma mmea ne mmerante ne mmabaa pii mmɛyɛ nhyehyɛe wɔ ɔman no mu. |
|
NPC panin, Ɔsoafoɔ, Ɔbenfoɔ Ernest Adu-Gyamfi kaa sɛ n’atadeɛ no rehyɛ nkabom nhyehyɛeɛ a ɛbɛma aban asoeɛ ahodoɔ a wɔbɛto aba abatoɔ no mu ahotosoɔ ne ahotosoɔ mu ayɛ den. |
|
Ɔdaa anidasoɔ a ɛne sɛ nsɛm a yɛasusuw ho yi bɛboa ama wapira wɔ 2020 abatoɔ no akyi no adi. |
|
Ɔsoafoɔ Panin a ɔhwɛ Transeco fagudeɛtu ne fagudeɛtu so, Owura Godwin Amarh asi adesua dan a ɛyɛ nnipa nsia wɔ Akyem Ampapatia a ɛwɔ Atiwa Atɔeɛ Mantam mu wɔ Apueɛ Mantam mu. |
|
Akonta a wobu kyerɛ sɛ adesua dan no boɔ yɛ GH295,000 no ka Adwumakuo no Adwumakuo no Nkitahodie Ho Asɛyɛde (CSR) ho. |
|
Ɔrekasa wɔ nhyiamu no ase no, Owura Amarh sii hia a ɛho hia sɛ wɔde nhomasua papa ne papa ma mmofra a wɔba fam bere a ɛboa ma wonya nhyɛase pa wɔ nhomasua mu no so dua. |
|
Ɔkae sɛ wontumi nsɛe dwuma a nhomasua di wɔ ɔman biara mpuntuo mu, ɛno nti na n’adwumakuo no de nhomasua di kan no. |
|
“Yɛn a yɛwɔ Transeco Mining and Minerals Company asi gyinaeɛ sɛ yɛbɛhwɛ ama mmofra a ɛwɔ mpɔtam a yɛyɛ adwuma no anya nkyerɛkyerɛ ne adesua ho nimdeɛ a ɛkyɛn so wɔ nwomasua mu. Ɛno nti na yɛde nwomasua adi kan wɔ yɛn nnwuma mu asɛyɛdeɛ mu. |
|
Ɛyɛ me anigye sɛ masan aba Ampapatia abɛhyɛ saa sukuu yi ase. Yɛn nyinaa nim sɛnea nhomasua ho hia ma ankorɛankorɛ ne ɔman no nkɔsoɔ. Nea ɛbɛyɛ na yɛanya asuafoɔ a wɔn ho akokwaw wɔ ntoasoɔ sukuu mu no, ɛsɛ sɛ wɔdi kan nya fapem pa a ɛno nti na yɛasi saa Kindergarten yi no.” |
|
Owura Amarh kaa sɛ sukuu no nso yɛ anisɔ ma ahemfo ne Ampapatia manfoɔ a wɔne adwumakuo no anya abusuabɔ pa firi berɛ a wɔhyɛɛ wɔn dwumadie ase wɔ mpɔtam hɔ. |
|
Nea ɛne huhuhuhu ne nsusuwii bɔne a aban abara galamsey dwumadie wɔ ɔman yi mu bɔ abira no, Owura Amarh bɔɔ huhuhuhu yi gui na ɔkyerɛkyerɛɛ mu sɛ ɛnyɛ nokware turodoo na mmom ɛyɛ atoro. |
|
Sɛdeɛ ɔkyerɛ no, aban de nhyehyɛeɛ foforɔ, nhyehyɛeɛ ne nhyehyɛeɛ foforɔ a ɛbɛma fagudeɛtu nketewa atumi ayɛ adwuma yie na ansɛe nneɛma. |
|
“Aman no mmara faga nnwuma, na mmom wɔakyekyɛ mmeaeɛ a ɛbɛn nsuwa nsuwa ne kwaeɛ sɛ mmeaeɛ kɔkɔɔ a ɛnsɛ sɛ ankorɛankorɛ anaa adwumakuo bi tu fagudeɛ no. Enti nea aban se ɛne sɛ faga nnwuma nketewa no ntwe wɔn ho mfi mmeaeɛ kɔkɔɔ no ho. Enti obiara a ɔyɛ biribi a ɛne Aban ahyɛdeɛ nhyia no, ɔman no mmara na ɔbɛdi n’asɛm.” |
|
Enti otuu faga nnwumayɛfoɔ nketewa fo sɛ wɔnkɔ adwuma nanso ɔnhwɛ sɛ wɔbɛkɔ baabi a wɔahyɛ. |
|
Owura Amarh a ɔsan yɛ mmɔho mmienu sɛ Ɔkyerɛkyerɛfoɔ Panin ma Ghana Fekuw a Ɛtu fagudeɛ Nketewa (GNASSM) tuu nnipakuo no mufo fo sɛ wɔmmoa wɔn a wɔwɔ nkuraase a wɔma wɔn kwan no. |
|
Ɔkaa sɛ ɛsɛ sɛ fagudeɛtufoɔ nketewa no yɛ adwuma sɛ wɔbɛsesa kyerɛwtohɔ a ɛkyerɛ sɛ wɔyɛ nnipa a wɔsɛe nneɛma a wɔgye firi ɔmanfoɔ hɔ na wɔmfa hwee mma wɔn no. |
|
Ɔkaa sɛ, ɛwom sɛ faga nnwumayɛfoɔ pii reyɛ saa deɛ, nanso nneɛma bebree wɔ hɔ a ɛsɛ sɛ wɔyɛ. |
|
“Yɛn nnwuma no mu nnipa pii na wɔyɛ adwuma wɔ nkuraase a yɛyɛ adwuma wɔ hɔ. Enti ɛsɛ sɛ yɛyere yɛn ho yɛ adwuma sɛnea ɛbɛyɛ a yebegyae anammɔntuo no. Minim yɛn mu pii a wɔasi sukuu ahorow na afoforo aboa nkurɔfo ama wɔanya anyinam ahoɔden. Ɛwɔ sɛ yɛpae saa nsɛm yi mu ma ɛsesa adwene a ɛne sɛ faga nketewa sɛe ade kɛkɛ no.” |
|
Rebecca Foundation de wɔn nsa ahyɛ Nteaseɛ Nkaedum ase (MoU) ne Abdul Samad Rabiu Africa Initiative (ASR Africa) sɛ wɔmfa mma $500,000. |
|
Wobegye sika yi afiri ASR Africa dɔla ɔpepem ɔha afe biara Africa Fund for Social Development ne Renewal mu de aboa Rebecca Foundation nkyerɛkyerɛ nhyehyɛe no. |
|
Ɔrekasa wɔ nhyiamu no ase no, Ɔkwankyerɛfoɔ Panin a ɔda ASR Africa ano, Owura Ubon Udoh, bɔɔ fapem no aba so wɔ ɔman no mu mmea ne mmofra yiyedi ho. |
|
Ɔsan nso kamfoo fapem no wɔ n'akyi a ɛbata nnwuma nniso pa ne nneyɛe a aboa fapem no ma wɔde adan ne nnwuma ahodoɔ ama wɔ nwomasua, apɔmuden ne mmea sikasɛm mu ahoɔden. |
|
Ɔkaa sɛ, "Yɛyɛɛ yɛn sukuu dwumadie wɔ fie na yɛdaa no adi sɛ Rebecca Foundation ka Ghana adɔeɛ akuw a agye din paa no ho, na ɛhyɛɛ ASR Africa nkuran sɛ wɔmmoa Rebecca Foundation.” |
|
Ɔkwankyerɛfoɔ Panin a ɔda Fekuw no ano, Owurayere Rebecca Akufo-Addo daa ASR Africa ase wɔ mmoa a wɔde ama fapem no ho. |
|
Ɔhyɛɛ nhyɛaseɛ no bɔ sɛ ɔde saa akyɛdeɛ yi bɛboa ɔman no mu mmofra nkyerɛkyerɛ. |
|
UK akasa atia Nnamdi Kanu a odi nnipakuw bi a wɔabara wɔn sɛ wɔrehwehwɛ amantam bi a ɛwɔ Nigeria anafo fam apueɛ aibifoɔ na wɔdɔɔso wɔ hɔ no anim. |
|
Sɛdeɛ mmaranimfoɔ panin kyerɛ no, wɔde Owura Kanu a ɔyɛ Britain ne Nigeria man ba no too afiase Kwasida maa Interpol boaa no ma ɔsan kɔɔ Nigeria. |
|
Wɔbɔɔ no sobo wɔ Nigeria sɛ ɔyɛ ɔmammɔfo, nanso oguan fii ɔman no mu afe 2017 mu bere a na ɔwɔ bail mu no. |
|
Nkurɔfo aka sɛ ɛbɛyɛ sɛ wɔkyeree no wɔ UK, baabi a wogye di sɛ na ɔwɔ nnyinasoɔ titiriw. |
|
“Yɛbɛtumi asi so dua sɛ wɔnkyeree Nnamdi Kanu wɔ UK sɛ ɔrekɔ ɔman foforɔ so akɔ ɔman foforɔ so” sɛnkyerɛnne kwankyerɛfoɔ a ɔda British High Commission ano ka kyerɛɛ BBC. |
|
Mprempren ɔda Nigeria kokoam polisi nkyɛnmu bere a wɔde ne ho kɔhyɛɛ asɛnnibea tiawa Benada no. |
|
Wɔhwɛ kwan sɛ n’asɛnni no bɛsan akɔ so July 26. |
|
Abarimaa a wadi mfeɛ aduonu num no begyee din afe 2009 mu berɛ a ɔhyɛɛ Radio Biafra ase na ɔfirii London baa Nigeria bɛfrɛɛ Biafra man no, na ɔhyɛɛ n’akyidifoɔ nkuran sɛ wɔnko ntia Nigeria man no. |
|
Mfe anum akyi no, ɔtee Indiaman a wofi Biafra (Ipob) a Nigeria atumfoɔ abɔ wɔn din sɛ amumuyɛfoɔ ahyehyɛde no. |
|
Akyere a edi kan a wɔkyeree Owura Kanu afe 2015 no de atuateɛ kɛseɛ na ɛbaeɛ. |
|
M’ani gyei bere a mihui sɛ wɔresi Independence Square no wɔ afe a etwaam no awiei no. |
|
Wɔyɛɛ nsiesie yi a aduru ne kɔnkrit nnwuma ka ho no sɛ ɛbɛsiesie Square no ama kan Ɔmanpanin Jerry John Rawlings ayi. |
|
Asoeɛ a ɛhwɛ akwankyerɛfoɔ so-Ghana (IoD-Gh) akamfo Ghana Sikakorabea ( BoG) sɛ wayɛ nhyehyɛeɛ a ɛbɛboa ama nnwuma akɔ so yie wɔ ɔman no mu. |
|
Afei nso wahyɛ nkabom a ɛmu yɛ den a ɛda asoeɛ no ne sikakorabea no ntam de reboa ama nnwuma a ɛwɔ ɔman no mu amammuo atu mpɔn. |
|
Berɛ a asoeɛ a ɛhwɛ BoG adwumakuo so dii wɔn ni no, IoD-Gh panin, Owura Roc Jackson Kwesi Dogbegah hyɛɛ Ɔsoafoɔ a ɔda Sikakorabea Kɛseɛ ano, Dr. Ernest Addison, anuonyam sɛ ɔde nsakraeɛ akwankyerɛ rema wɔn a wɔyɛ sikasɛm ho adwuma. |
|
Ɔkae sɛ mmɔden a BoG a Dr. Addison di wɔn anim bɔe no akowie sikakorabea nnwuma a ɛwɔ ahoɔden na ɛyɛ den no mu. |
|
Asɛm bi a efi adesuabea hɔ kyerɛɛ sɛ nsrahwɛ no yɛ sɛ ɔrekamfo sikakorabea no wɔ dwuma titiriw a wɔredi de reboa adwuma pa a wɔyɛ wɔ Ghana amammuo mu na ɔrehwehwɛ abusuabɔ a mfaso wɔ so a ɛda BoG ne adesuabea no ntam. |
|
Ɔrekasa afa anammɔntuo a IoD-Gh reyɛ ho no, Owura Dogbegah kaa sɛ IoD-Gh no reyɛ nhyehyɛe a ɛbɛma wɔahyehyɛ mmara a wɔde bedi dwuma wɔ Ghana nnwumakuo amammuo mu. |
|
Ɔkyerɛɛ sɛ aban mmara a ɔman no bɛhyehyɛ no yɛ ɔkwan titiriw foforɔ a ɛsɛ sɛ asoeɛ no fa so yɛ adwuma. |
|
Ɔdaa no adi sɛ adesuabea no ahyehyɛ nnwumakuo amammuo a ɛkyɛn so a ɛrekɔ so afe biara no sɛ ɛka mmɔden a wɔrebɔ sɛ wɔbɛhyɛ ankorɛankorɛ ankorɛankorɛ ne nnwumakuo a ɛda nsow a wɔgyina akanni ne nnwumakuo amammuo a ɛkyɛn so ananmu na wɔaboa kɛseɛ ama Ghana sikasɛm mu nkɔsoɔ. |
|
Ɔkaa sɛ adesuabea no ne nnipa atitiriw a wɔwɔ kyɛfa wɔ asɛm yi ho reyɛ adwuma abɔ mu abɔ Ghana Association of Integrated Thinking and Reporting a n’atirimpɔw ne sɛ ɛbɛkanyan akwan papa a wɔbɛfa so abɔ nneɛma a mfaso wɔ so na ahyehyɛde ahodoɔ no bɛbɔ ho amanneɛ. |
|
BoG Amammuo kyerɛɛ mu sɛ nnwumakuo amammuo dii dwuma soronko wɔ sikasɛm nkorabata mu. |
|
Sɛdeɛ ɔkyerɛ no, nnwumakuo ahodoɔ amammuo gu, kyɛfa a wɔnya wɔ sikakorabea ahodoɔ nneyɛɛ mu ɛna sikakorabea ahodoɔ a wɔn nsa aka wɔn nhyehyɛeɛ nso gu. |
|
Ɔtwee adwene sii hia a ɛho hia sɛ Ghana man no gyina nnwuma pa a ɛfa amammuo ho akyi, na ɔhyɛɛ bɔ sɛ sikakorabea no bɛboa adwumakuo no, titiriw bere a nsɛm a ɛresisi sikakorabea nnwuma mu no nya Ghana sikasɛm nkorabata no so nkɛntɛnso bɔne no. |
|
Arteta na ɔde bɛma wɔ ɛbere a edi hɔ no mu |
|
Sɛnea madi kan aka no, Arsenal nnyɛ n'adwene sɛ ɔbɛbɔ Mikel Arteta tuo na bɔɔlbɔkuo no mpanyimfo no bɛsan n’akyi akɔdane Gunnersfoɔ no wɔ berɛ a ɛreba no mu. |
|
Obiara nni hɔ a obetumi aka sɛ Arsenal asi gyinae pa nanso bɔɔlbɔkuo no botae ne sɛ ɔbɛma bɔɔlbɔkuo a ɔwɔ ɔdom akyɛdeɛ pii aba ahohuru bere yi mu. |
|
Wɔrebisa nsɛm a ɛyɛ anibere fa adwumam panyin no mmɔdenbɔ ne wɔn a wɔrebɔ wɔn ho mmɔden wɔ ɔno ankasa dan mu no sɛ wɔrehwɛ no na wɔredwen ho sɛ ebia ɔne onipa a ɔfata sɛ wɔyɛ adwuma no anaa. |
|
Arteta a wadi mfe 39 no agye din sɛ bɔɔlbɔni a ɔwɔ din pa a wɔfrɛ no Pep Guardiola. |
|
Nanso, bere a ɔde asram dunson hwɛɛ Arsenal so no, nnipa pii begye akyinnye sɛ bɔɔlbɔkuo no mmɔdenbɔ nnu Unai Emery, ɔbarima a ɔhyɛɛ no anan na ɔbɔɔ no fii Europa Apam no mu no. |
|
Arteta bɔɔ bɔɔlbɔkuo no kɔkɔ na bɔɔlbɔkuo no gyee wɔn fɛw so sɛ wɔn bɔɔlbɔkuo foforɔ nanso berɛ a wɔrehwɛ Chelsea ne Tottenham akɔ wɔn anim no, wɔn ho yera wɔn. |
|
Yɛn werɛ remfi Super League atoyerɛnkyɛm no bere tenten |
|
Nanso metumi aka akyerɛ wo sɛ Kroenke wuranom no nkɔ baabiara |
|
Enti Arteta aso sɛ ɔbɛyɛ atwene, ɔbɛhyehyɛ akuw a ɛyɛ den na wahwehwɛ n’akwan bere foforo mu, anyɛ saa a Gunnersfo a wɔyɛ ahomaso no betumi ahwe ase ahyew wɔn. |
|
De Gea annye antom sɛ ɔyɛ No2 |
|
Ɛmfa ho sɛ Manchester United bɔɔlbɔni David De Gea ne n’adwumayɛfoɔ yɛɛ apam besi 2023 mu no wɔresɔ nsuo no ahwɛ akuw a wɔn ani begye ho sɛ wɔde wɔn nsa bɛhyɛ aseɛ. |
|
Meretie wɔ Old Trafford mu sɛ ɛmfa ho sɛ Dean Henderson a ɔwɔ hɔ seesei no ne No1 no wɔ abusuabɔ pa no, De Gea rensan ntena benkyi no so bio. |
|
Meregye anigyefoɔ firi Atlanico Madrid, Paris Saint Germain ne Real Madrid hɔ. |
|
Ɛwom sɛ ebinom a wɔwɔ bɔɔlbɔkuo no mu gye di sɛ mfeɛ mmienu a atwa mu no, wabrɛ no ase kakra deɛ, nanso akyinnye biara nni ho sɛ ababaawa a wadi mfeɛ aduasa yi na ɔwɔ n'adwuma mu. |
|
manager Solskjaer kaa sɛ, “Adwumakuo a ɛhwɛ wɔn a wɔhwɛ wɔn so no yɛ nnipakuo kɛseɛ. |
|
Ɛsono sɛnea wɔyɛ wɔn ade, ɛsono sɛnea wɔyɛ wɔn ade wɔ apɔmuden mu, ɛsono sɛnea wɔyɛ wɔn ade wɔ apɔmuden mu, ɛna ɛsono sɛnea wɔyɛ wɔn ade wɔ apɔmuden mu, ɛna ɛsono sɛnea wɔyɛ wɔn ade wɔ apɔmuden mu. |
|
Sɛnea ɛte no, ɛma wonya nkitahodie na wɔn a wɔhwɛ di wɔn botae ho dwuma no na wɔwɔ ɔdɔ a ɛkorɔn sen biara. |
|
Ɛyɛ akansi pa.” |
|
Migye di sɛ bɔɔlbɔni no yɛ ɔnokwafo, nanso sɛ De Gea annye ntom bio wɔ No1 a wɔde bɔɔ n’atade mu na wogyaw no baa benkyi no so wɔ agodie a ɛho hia mu a, mewɔ awerɛhyem sɛ obefi Old Trafford. |
|
Me ne West Brom san kɔ bio |
|
Bere a yɛsan baa Premier League mu bosome baako akyi no, yɛsan ne West Bromwich Albion dii nkra. |
|
Ɔkwan a wɔbɛfa so atwe wɔn ho afi Nkabomkuo no ho ntɛm ara ne sɛ wɔbɛma Sam Allardyce a ɔyɛ odumgyafoɔ no akyerɛ wɔn sɛ wɔntwe wɔn aso anaa wɔntwe wɔn aso. |
|
N’abam abu sɛ wahwere din pa a ɔwɔ sɛ ɔmfaa ne ho nhyɛɛ bɔɔlbɔkuo biara mu da, na West Brom asafo mu mpanyimfo no wɔ nnwuma pii yɛ sɛ wɔpɛ sɛ wodi n’akyi a. |
|
Ainsley Maitland-Niles, Conor Gallagher ne Okay Yokuslu bɛsan akɔ wɔn boseabɔ akyi nanso Matheus Pereira, Callum Robinson, Hal Robson-Kanu ne Karlan Grant ani betumi agye boseabɔ a ɛba fam no ho. |
|
Ɔbarima a ɔwɔ ahoɔden sen biara wɔ City |
|
Hena ne bɔɔlbɔni a ɔyɛ ntɛm sen biara wɔ Manchester City? |
|
Dabi, ɛnyɛ Raheem sterling. |
|
Ɔkandifo Pep Guardiola de adeyɛ bi sii hɔ a na ɛsɛ sɛ bɔɔlbɔni biara hwɛ bɔɔl no so na ɔpae mu ma ɛyɛ mita 10. |
|
Akuo ahodoɔ bi wɔ City squad nanso Gabriel Yesu daa no adi sɛ ɔno na ɔtu mmirika paa. |
|
Nea eye sen biara no nnya mfi Havertz hɔ |
|
Thomas Tuchelreto fɛwdifo Kai Havertz dwom, na ɔtwee adwene sii botaeɛ mmienu a ɔde asisi n’ani so nnansa yi ara wɔ Fulham so. |
|
Tuchel gye tom sɛ efi bere a Kai fi Bayer Leverkusen beduu Stamford Bridge so no, nneɛma nkɔ yiye mma Germanfo. |
|
tu a otu fii ɔman foforo so na ɛho behiaa no sɛ odi anohyeto ahorow ho dwuma no maa nneɛma mu yɛɛ den, na nokwarem no, ɔkyeree Covid-19 na ɛho behiaa no sɛ ɔko san kɔ ahoɔden mu. |
|
Champions League a ɛreba no mu nea etwa to ne nea edi hɔ, Tuchel gye di sɛ, ɛbɛma wɔn a wɔreko no ahu wɔn yiye na wɔakɔ wɔn anim. |
|
Solskjaer de Biakoyɛ reba nkunimdi mu bio |
|
Ebetumi aba sɛ Manchester United wɔ ɔhaw kɛseɛ wɔ bɔɔlbɔkuo no mu a bɔɔlbɔkuo no de ntua reba wɔn wuranom so, nanso gyidi foforɔ, asomdwoeɛ foforɔ ne ahotosoɔ foforɔ wɔ bɔɔlbɔkuo no mu a wɔbɛtumi anya. |
|
Ɔbarima a ɔhwɛ adwuma no so ne Ole Gunner Solskjaer na ɔne nnawɔtwe yi mu nnipa a wɔyɛ adwuma wɔ United adwumayɛ mu ne wɔn a wɔtaa n’akyi no kasa wiei no, obiara hui sɛ ɛyɛ bere a ɛsɛ sɛ ɔkamfo adwumam panyin no wɔ nneɛma pii a wayɛ wɔ asram dunwɔtwe a atwa mu no ho. |
|
Solskjaer buee kwan sɛ wɔde wɔn nsa bɛhyɛ Bruno Fernandes ne Edinson Cavani ase na wɔn baanu nyinaa ada wɔn ho adi sɛ wɔyɛ nnipa a wɔkyɛn so a wɔka United anatoɔ no ho. |
|
Cavani asi so dua sɛ ɔbɛtra hɔ afe foforo, na ɛyɛ gyidi a ɔwɔ wɔ Solskjaer no na ahyɛ no nkuran. |
|
Paul Pogba bo atɔ ne yam na n’ani agye, na ɔne adwumam panyin no ntam ayɛ basaa. |
|
Nnansa yi sɛ United hwee ase wɔ akansie bi mu a, wɔsɔre wɔ akyi, ko mpɛn pii sen sɛ wobedi nkunim. |
|
Ade biako wɔ hɔ a ɛsɛ sɛ yɛda abɛɛfo Kwankyerɛfoɔ Panin abɛdiakyire Ed Woodward ase wɔ ho, na ɛno rema Salskjaer anya berɛ adi nkonim wɔ adwuma no mu, agyina akwansideɛ a ɛyɛ den no ano na ama n’abɛdiakyire no adi nkonim. |
|
Ɛnnɛ, Salskjaer ne fapem a ɛho hia na ɛyɛ den sen biara wɔ United ne akasatiafoɔ, adwumayɛfoɔ ne wɔn a wɔkasa tia wɔn no gye di sɛ yei yɛ sika berɛ mfiase ma Reds. |
|
Tell - to sign |
|
Kane dwen ho sɛ ɔbɛkɔ |
|
Mihuu kommyɛ soronko bi bere a na yɛne Leeds reko wɔ dapɛn awiei no. |
|
Harry Kane taa tu mmirika no pii sen obi foforo biara, na bere nyinaa ɔde akwankyerɛ ne akwankyerɛ ma agumadifo foforo sɛnea ɛbɛyɛ a wɔbɛbɔ wɔn bɔ no yiye. |
|
Ɔyɛɛ dinn wɔ Leeds ho, na ɔyɛɛ dinn sen sɛnea misusuw sɛ mahu no pɛn. |
|
Misusuw sɛ yei yɛ sɛnkyerɛnne a ɛkyerɛ sɛ Harry adwenem yɛ no nãã wɔ ahometew a ɔwɔ wɔ Spurs no ho, na ɔrehwehwɛ ɔkwan a ɔbɛfa so afi mu dedaw. |
|
Mpataku ho pere wɔn sɛ wɔbɛtu mmirika |
|
Awiei koraa no, Nuno Espirito Santos agye atom sɛ wɔ mfɛnsere a wɔde tu kwan no mu no ɛsɛ sɛ ɔde ne nsa hyɛ krataa foforo ase. |
|
Winger Pedro Neto ne ntamgyinafoɔ a wɔfrɛ wɔn Ruben Neves ne wɔn a wɔadi kan akyerɛ mmerɛwyɛ a ɛwɔ Wolves atuateɛ no mu. |
|
Fabio Silva ne Raul Jimenez na wɔka wɔn a ɛdi hɔ a wɔakyerɛw wɔn din, nanso Jimenez ayɛ n'ade wɔ November mu bere a wɔbɔɔ ne tikora mu no. |
|
Mpataku wɔ botae 13 a ɛnnu afe a etwaam no wɔ afe yi mu. |
|
Wolves boayikuo no ahyɛ Nuno bɔ sɛ ɔde ne nsa bɛhyɛ obi a ɔwɔ botaeɛ ho nimdeɛ ase. |
|
Wɔbɛka akyerɛ Jimenez wɔ Kɔtɔnima da a ɛtɔ so dunan mu sɛ ɔwɔ apɔwmuden a ɔde bedi agoru abien a etwa to wɔ afahyɛ yi mu a. |
|
Watete no asram abien nanso wɔbaraa no sɛ ɔnni bɔɔl no anim na ɔne ne dɔm no nni nkitaho. |
|
Owura Alex kamfo McTominay |
|
Sɛ Owura Alex Ferguson ɔkɛseɛ no ka Manchester United ho asɛm a, ɛfata sɛ yetie no bere nyinaa. |
|
N’ani gye Scott McTominay ho yiye, na owura no se ɛsɛ sɛ bɔɔlbɔni no ankasa bɔ wɔ United game biara mu. |
|
Owura Alex kae sɛ: “ Scott McTominay apue sɛ United bɔɔlbɔkuo kɛseɛ no mu baako.” |
|
“Sɛ wohwɛ United boaboa wɔn bɔɔlbɔkuo ano wɔ agodie bi a ɛho hia mu a, McTominay din wɔ mu. |
|
Ɔwɔ suban pa na ɔtete afoforo yiye. |
|
Bere a na ɔyɛ abofra a wadi mfe ason anaa nwɔtwe pɛ no, mede me nsa hyɛɛ ne nsa |
|
Na ɔyɛ obi a ɔwɔ mfinimfini ankasa.” |
|
Ayeyi a ɛkyɛn so bɛn na bɔɔlbɔni betumi anya? |
|
Bɔɔlbɔ mu nokwasɛm ahorow mmiɛnsa a ɛyɛ nwonwa... |
|
* Manchester United nhweree agodie biako pɛ wɔ PL no mu afe ne asram anan! |
|
Sɛ wɔanni nkunim wɔ wɔn bɔɔlbɔ a edi hɔ no mu a, Sheffield United bɛba abɛyɛ bɔɔlbɔkuo a ɛdi kan a wɔadi nkunim wɔ afe mpem mmienu ne aduonu baako akyi. |
|
Dr. Madzorera kaaɛ sɛ ɛsɛ sɛ apɔmuden adwumakuo no nso ma nkurɔfo hu yareɛ no yie, na wɔfrɛ wɔ telefon so wɔ ɔman no afanan nyinaa sɛnea ɛbɛyɛ a nkurɔfoɔ bɛtumi afrɛ wɔn bere biara de aka yareɛ no ho asɛm. |
|
Wɔrekamfo akyerɛ nso sɛ ɛsɛ sɛ wɔyɛ ahotew mu nhwehwɛmu, na ɛnyɛ sɛ wɔbɛtwɛn sɛ obi a wosusuw sɛ ɔwɔ yare mmoawa no bi bɛfa no akɔ ayaresabea. |
|
Caps United guamtenani Lewis Uriri se wɔadi ɔhaw a wɔn bɔɔlbɔkuo no refa mu no ho dwuma na bɔɔlbɔkuo a wɔn ho yɛ hu yi ahyɛ aseɛ resiesie wɔn ho ama Castle Premier Soccer League akansi no. |
|
Berɛ a ɔne Studi 7, rekasa no, Uriri kaa sɛ wɔmaa agodiebɔfoɔ yi sika a ɛda nsow. |
|
Nanso ɔkae sɛ ɔsram a etwaam no wɔbɛtua bɔɔlbɔfo ka nnansa yi ara. Ɔsan nso kaa sɛ nnipa bi a wɔmmɔ wɔn din na wɔrehyɛ Caps United bɔɔlbɔfo no ma wagyae bɔɔlbɔ. |
|
Uriri kaa sɛ ɔne bɔɔlbɔkuo no akasa, na ɔsan nso kaa nea enti a wɔtwentwɛɛ wɔn nan ase wɔ bɔɔlbɔkuo no akatua ho ne sɛ na nneɛma mu yɛ den ma obiara a ɔwɔ ɔman no mu, ɛne sɛ aban mmaa bɔɔlbɔkuo no bosea afe a etwaam no. |
|
Wɔn a wɔpɛ sɛ wɔde wɔn ho hyɛ ɔbarima ne ɔbea nna mu no ka sɛ ehia sɛ wɔyɛ nsakrae wɔ mmara a ɛfa nyinsɛn a wotu gu ho no mu sɛnea ɛbɛyɛ a saa bere no bɛkɔ so na abɔ mmeawa ne mmea nkwa ho ban. |
|
Sayendisa Ndlovu a ɔfiri SayWhat se ɔmanfoɔ nnim nyinsɛn a wotu gu mmara no ho hwee, na ɔka sɛ ɛho hia sɛ aban bɔ mmara no dawuru. |
|
Ndlovu ka kyerɛɛ Studi 7 sɛ ɛho hia sɛ wɔyɛ nsakrae wɔ mmara no mu sɛnea wɔkyerɛw no tete no. Ɔkae sɛ ɛho hia sɛ wɔyɛ nsakrae wɔ mmara no mu na wɔde nneɛma foforo a ebetumi ama obi apɔn yafunu aka ho. |
|
Ndlovu kaa sɛ nneɛma bi te sɛ adwenem yare, HIV / AIDS anaa dɛmdi ne nneɛma bi a ɛma yetumi tu nyinsɛn gu. |
|
Ndlovu nso kyerɛkyerɛɛ mu sɛ mmara no nnyɛ ayaresabea ahodoɔ nkutoo na ɛsɛ sɛ wotu nyinsɛn gu, na saa ara nso na ɛnhwehwɛ sɛ abofra ɔyarehwɛfo anaa dɔkota beyi obi nyinsɛn agu mmara kwan so. |
|
Awuraa Tendaishe Changamire, a ɔko fa ɔmanfo kyɛfa ho wɔ Right Here seesei dwumadie ase no nso ahwehwɛ sɛ wɔyɛ mmara mu nsakrae na ama asiane a ɛwɔ nyinsɛn a wotu gu mu no ayɛ kɛse. |
|
Awuraa Changamire se nhwehwɛmu pii kyerɛ sɛ mmeawa nkumaa nam nyinsɛn a wotu gu so rehwere wɔn nkwa. |
|
Ɛwom sɛ mmabun pii rehwehwɛ sɛ wɔbɛyɛ nsakrae wɔ mmara mu de, nanso mmea mpanyimfo bi sɔre tia, na wɔka sɛ ɛnsɛ sɛ nyinsɛn a wotu gu ma ɛyɛ nea wogye tom kɛse, na wɔka sɛ ɛremma mmofra nni obu mma asetra. |
|
Mmarahyɛbɛdwafie bi hyɛɛ Pregnancy Act nhyehyɛeɛ no ase afe 1977 mu ansa na ɔman no renya fahodie koraa. |
|
Polisifo akyere MDC-T nnipa a Nelson Chamisa di wɔn anim no mu pii bere a wɔrebɔ mmɔden sɛ wɔbɛhyɛn amanyɔkuo no adwumayɛbea ti a ɛwɔ Morgan Tsvangirai House no. |
|
Yei bae berɛ a MDC kuo a Awuraa Thokozani Khupe di wɔn anim kyeree asoeɛ no. |
|
Mfeɛ mmienu ni a Morgan Tsvangirai wuui no, Asɛnnibea Kɛseɛ abɔ Awuraa Khupe aba so sɛ ɔnkɔyɛ adwuma. |
|
Polisifo a ɔda afiase no bi ne Chamisa asomfo baanu, Tendai Biti ne Lynett Karenyi Kore, ne David Chimhini, Lovemore Chinoputsa, Gladys Hlatywayo ne afoforo. |
|
Wɔkaa sɛ nneduafoɔ yi nam kwan so rekɔ amanyɔkuo no adwumayɛbea ti, baabi a na polisifoɔ a wokurakura atuo atwa wɔn ho ahyia. |
|
Studi7 ntumi ntee nnipa dodow a wɔakyere wɔn afi polisifo nkyɛn, na soboɔ a wɔabɔ wɔn sɛ polisi kasamafoɔ Paul Nyathi no nnyɛ ɔrekasa wɔ ne fon so. |
|
Chamisa MDC kasamafo, fadzai Mahere kae sɛ kyere a wɔkyeree no no maa ne ho dwiriw no. |
|
Tebea a ɛwɔ MDC no mu ayɛ den bere a Kɔɔto Baatan buu atɛn afe yi sɛ Chamisa ne Awuraa Khupe mmarahyɛbɛdwafie ahodoɔ no nnyɛ ɔmmarahyɛbɛdwafie na ɛwɔ sɛ wɔyɛ Mmarahyɛbɛdwafie no berɛ a Awura Khupe na ɔhwɛ asafo no so. |
|
Wɔ mmuaeɛ no akyi no, Awuraa Khupe yii mmarahyɛbɛdwafie mu nnipa baanan ne mmarahyɛbɛdwafie mu mmarahyɛbɛdwafie mu mmarahyɛbɛdwafie mu mmarahyɛbɛdwafie mu mmarahyɛbɛdwafie mu mmarahyɛbɛdwafie mu mmarahyɛbɛdwafie no mu nnipa nnyɛ wɔn amanyɔkuo no ananmusifoɔ bio. |
|
Wɔn a wɔadi dɛm ne Thabitha Khumalo, Prosper Mutseyami, Lilian Timveous ne Charlton Hwende. |
|
Zimbabwefo bi a wɔwɔ aman horow so ka sɛ wɔhyɛɛ wɔn sɛ womfi ɔman no mu esiane Robert Mugabe a wɔkyerɛ sɛ ɔde abonnua na edi tumi no nniso nti. |
|
Amammuisɛm ho nimdefo bi a ɔkyerɛ ade wɔ Bergen University a ɛwɔ Norway, ne Zimbabwe Yibuya / Mayibuye Zimbabwe ahyehyɛde no muni Dr Victor Chimhutu ka sɛ, ɛwom sɛ wobuu Owura Mugabe sɛ obi a ɔka Abibirem biakoyɛ ho de, nanso Zimbabwe abusua bi amfa no saa. |
|
Dr. Chimhutu se, apam a Owura Mugabe ne Afrika akannifoɔ foforɔ bɔeɛ no yɛ adeɛ baako nti a wanya obu kɛseɛ afi Abibirem akannifoɔ hɔ. |
|
Wɔka sɛ wɔbɛkae Owura Mugabe nso wɔ atɛnnidi ne atɛnnidi a ɔdaa no adi wɔ Atɔe fam aman te sɛ United States ne Britain mu. |
|
Wɔkyerɛ sɛ Owura Mugabe ammoro nkraman no ansie wɔn, sɛ ne Zanu PF amanyɔkuo no mufo sɔre tia wɔn, anaa mpo wɔyaw wɔn a wɔsɔre tia wɔn no a. |
|
Wɔhwɛ kwan sɛ Owura Mugabe bɛhome Kwasida, ɛwom sɛ wonnya mmɔɔ ne tenabea ho amanneɛ de. |
|
Nnuruyɛfoɔ ne ayarehwɛfoɔ a wɔyɛ adwuma wɔ ayaresabea ahodoɔ aka akyerɛ aban sɛ, sɛ wontua wɔn ka ansa na December aba awieɛ a, wɔbɛgyae adwuma. |
|
Ɔpanin a ɔda Zimbabwe Ayaresabea Nnuruyɛfoɔ Nkabomkuo ano, Fortune Nyamande, a ɔkaa sɛ n’ahyehyɛde no ka Zimbabwe Ayarehwɛfoɔ Nkabomkuo no ho no kyerɛw krataa kɔmaa aban sɛ wɔnkɔ. |
|
Dr. Nyamande kaa sɛ ɔkyerɛw aban sɛ ɔnka n’atuateɛ no nkyerɛ no afe a ɛdi hɔ, January 1 mu. |
|
Wɔka sɛ wɔne ayarehwɛfoɔ a wɔwɔ Aban ayaresabea ahodoɔ atu saa anammɔntuo yi esiane sɛ ɛka a wɔbɔ wɔ akwantuo ho nni hɔ esiane sɛ wonnya nnyaa ɔsram biara akatua ne akatua a aban hyɛɛ ho bɔ nti. |
|
Dr. Nyamande kasa tiaa ɔkwan a aban nam nsɛntwerɛfoɔ so kasa tia atesɛm nkrataa. |
|
Sikasɛm Soafoɔ Patrick Chinamasa abɔ amanneɛ dada sɛ aban ntumi ntua n’adwumayɛfoɔ bi ka afe yi esiane sɛ wɔnni sika nti. |
|
Dramande kaa sɛ, “Mr Chinamasa de atesɛm nkrataa abɔ nsakraeɛ a aba yɛn akatua berɛ mu no ho dawuru, enti yɛbɛfa akwan korɔ ara so.” |
|
Wɔabɔ agumadi akyerɛkyerɛfoɔ a na wɔn nsa aka wɔn akatua Dwoada no dawuru Benada, nanso ɔmanfoɔ nyinaa, a dɔkotafoɔ ne ayarehwɛfoɔ ka ho, bɛnya wɔn akatua January 5 afe a ɛdi hɔ no. |
|
Nanso aban asomfo pii a wɔne Studi 7 dii nkɔmmɔ no kae sɛ wonni ahotoso sɛ wɔn nsa bɛka wɔn sika wɔ mmere foforo no mu. |
|
Yɛantumi ne Apɔmuden Soafoɔ, David Parirenyatwa, ne Apɔmuden Soafoɔ, Priscah Mupfumira ankɔhwɛ nea wɔbɛyɛ na atuateɛ no ankɔ so. |
|
Ɔsɔretiafoɔ panin MDC amanyɔkuo no nwiinwii sɛ polisifoɔ reteetee emufoɔ. |
|
Zimbabwe Mmaranimfoɔ a ɔhwɛ Hokwan a Nnipa wɔ so no se wɔakyere nnipa 47 nnansa yi, a wɔn mu fa kɛseɛ no ara yɛ MDC akyitaafoɔ ne asuafoɔ baason a wɔwɔ Allen Wilson Sukuu a ɛwɔ Harare sɛ wɔyɛɛ wɔn adeɛ wɔ mmara kwan so. |
|
Nnipa a wɔakyere wɔn no bi ne Makomborero Haruzivishe a na ɔyɛ sukuuni panin a ofi ZINASU a ɔne ne yɔnko Allan Moyo kɔɔ kɔɔto nnɛ. |
|
Yɛantumi ankasa antia Paul Nyathi a ɔyɛ Polisi kasamafo no esiane sɛ na wɔn tɛlɛfon nni ho mmuae nti. |
|
Mmaranimfo Innocent Gonese, MDC mmaranimfoɔ, kaeɛ sɛ Haruzivishe ne Moyo bɛsan akɔ kɔɔto Dwoada abɛsusu asɛnnibea gyinaeɛ no ho. |
|
Amanaman Nkabom Wiase Apɔmuden Ahyehyɛde (WHO) abɔ amanneɛ sɛ corona yare mmoawa a akunkum nnipa 233 wɔ China no abɛyɛ yareɛ a akɔ so wɔ wiase nyinaa. |
|
Nnanu a atwa mu nkutoo no, wobu akontaa sɛ nnipa bɛyɛ 2,000 na anya corona yare no bi, na nnipa 9,800 na anya bi wɔ aman 244 mu wɔ wiase nyinaa. |
|
WHO hene Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus kaa sɛ, berɛ a na wɔwɔ Chinafoɔ mu ahotoso sɛ ɔbɛyi yareɛ no afiri hɔ no, na wosuro sɛ sɛ ɛtrɛw kɔ wiase mmeaeɛ foforɔ a, ɛbɛtumi akum nnipa bebree. |
|
Apɔmuden Soafoɔ Dr Obadiah Moyo se Zimbabwe rehwehwɛ nnipa bɛboro 200 a wofi China anaa aman foforɔ so a wɔanya corona yareɛ. |
|
Wɔde nnipa a wɔwɔ nhwehwɛmu wɔ Zimbabwe no akɔ wɔn fie nnafua 14. |
|
Apɔmuden soafoɔ a watwam Dr Henry Madzorera se Zimbabwe hia sika pii na ama yareɛ no atrɛ. |
|
Ɔmanpanin a watwa mu Robert Mugabe funu bɛba Harare Wukuada awia na wɔde n’ayiyie no ho amanneɛbɔ bɛto dwa. |
|
Ɔsoafoɔ a ɔhwɛ nkitahodie so, Awuraa Monica Mutsvangwa bɔɔ eyi ho amanneɛ berɛ a ɔhyiaa ɔman no. |
|
Awuraa Mutsvangwa kaa sɛ aban boayikuo ahodoɔ resiesie wɔn ho ama Owura Mugabe ayi. |
|
Bere a wobisaa no nea enti a egyee bere tenten paa sɛ ɔbɛka Mugabe ayi ho asɛm no, Mutsvangwa ne Ɔsoafoɔ a ɔhwɛ amamfrafoɔ nsɛm so Sibusiso Moyo kaa sɛ, “ɛyɛ nwonwa” sɛ ɔde n’ayi ho nhyehyɛeɛ bɛto dwa bere a Mugabe abusua a ɛwɔ Singapore no baa ɔman no mu. |
|
Ɔkaa sɛ aban no ne Ɔmanpanin Mugabe abusua no reyɛ adwuma abom. |
|
Ansa na saa bere no bɛba no, Ɔhene Katizagombo kasamafo, Gibson Jenami kae sɛ akasakasa biara nni Mugabe ayi no ho bio, efisɛ na aban a Emmerson Mnangagwa di wɔn anim wɔ saa dwumadie yi mu. |
|
Ansa na saa bere no bɛba no, wɔde General General Trust Mugoba a ɔno nso wuui dapɛn a etwaam no bɛma no ahome Wukuada wɔ Acre amusie a ɛwɔ Harare no. |
|
Wɔ amanneɛbɔ foforɔ mu no, Aban no se nsɛmmɔne a ɛrekɔ so wɔ South Africa no aka Zimbabwefoɔ 178 ma Zimbabwefoɔ mmienu na wɔawuwu wɔ saa nsɛmmɔne no mu. |
|
Moyo kaa sɛ aban reyɛ nhyehyɛeɛ sɛ ɔde nnipa a wɔn ho aka no bɛba fie. |
|
Aban no san kyerɛ sɛ wɔn a wɔyɛ apɔmuden adwuma, a dɔkotafoɔ ka ho, anya wɔn mfasoɔ ɔha mu nkyɛmu 60, na ɛnnɛ, aban no asi gyinaeɛ sɛ apɔmuden ne sika ho adwuma no bɛtena ase ahwɛ ahunu sɛ wɔbɛtua adwumayɛfoɔ no ka papa. |
|
Apɔmuden Soafoɔ, Dr. Obadiah Moyo aka sɛ ɔbɛtena ɔman no sikasɛm asoeɛ nkyɛn ahwɛ ahunu sɛ aban mmarahyɛbɛdwafie yi bɛbam. |
|
Nnawɔtwe a etwaam no dɔkotafo kɔɔ so teetee wɔn sɛ wɔn akatua sua dodo. |
|
Ahyehyɛde bi a wɔtee sɛ wɔmfa nkae wɔn a wɔhwehwɛ nnipa kyɛfa ne kan Occupy Africa Unity Square kannifo Itai Dzamara a ɔyɛ Itai Dzamara Trust no di Amanaman Ntam Mmea Da. |
|
Wɔyɛɛ dwumadie yi wɔ Highfield faako a wɔmaa mmea ne mmeawa a wɔkɔɔ dwumadie no nneɛma foforo, adwumayɛbea ne nea ɛkeka ho. |
|
Dzamara abusua kasamafoɔ a ɔno nso yɛ Itai Dzamara Adwumakuo mu panin, Owura Partson Dzamara ka kyerɛɛ Studium 7 sɛ ɔhunuu sɛ ɛfata sɛ ɔda ɔdɔ adi kyerɛ mmea ɔsram yi, ɔsram a ne nuabarima Itai hweree no mfeɛ num a atwa mu no. |
|
Ɔkaa sɛ ɛwom sɛ ne nuabarima no de ne ho ahyɛ amanyɔsɛm, hokwan a nnipa wɔ ne nsɛntwerɛfoɔ mu deɛ, nanso ɔyɛɛ ne nyinaa firii ɔdɔ mu na Itai Dzamara Ahotoso no bɛkɔ so ara ne no adi no ayamye so. |
|
Ɔkaa sɛ n’ahyehyɛde no hyɛɛ n’adwuma ase wɔ Highfields akuraa ase efisɛ ɛhɔ ne bea a wɔwoo Itai nanso ɔkaa sɛ wɔbɛkɔ baabi foforɔ akɔboa mmea ne ahiafoɔ wɔ nimdeɛ ne osuahu wɔ nneɛma pii te sɛ mmara, nwomasua ne apɔmuden. |
|
Wɔn a wɔde wɔn ho hyɛɛ nnwuma yi mu bi ne Rememberance Zuze a ɔkae sɛ ɛwom sɛ na wonnyaa Owura Dzamara de, nanso n’ani agye ahyehyɛde no nneyɛe a ɛhwɛ n’asetra so no ho. |
|
Abeawa bi a wammɔ ne din ka kyerɛɛ Studi 7 sɛ wanya mfaso pii nnɛ. |
|
Mprenpren no, Partson Dzamara abɔ amanneɛ sɛ wɔbɛyɛ mfeɛ num nkaedie ama ne nuabarima a nnipa bi a wonnim wɔn kyeree no wɔ Glen View no Benada wɔ Harare. |
|
Ɔkaa sɛ ɛde besi nnɛ no na wonnim baabi a ne nua no wɔ anaa sɛ́ ɔte ase no. |
|
Ɔkae sɛ polisifo, wɔn a wɔpɛ nnipa kyɛfa, Zimbabwe Nnipa Kyɛfa Asoeɛ ne wɔn a wɔne Itai Dzamara yɛɛ adwuma no ka wɔn a wɔtoo nsa frɛɛ wɔn baa dwumadie no ase no ho. |
|
Bere a wiase di aguanfo da, ɔkyena, no, Zimbabwefo bi a wɔte South Africa sɛ aguanfo no ka sɛ biribiara nni hɔ a ɛsɛ sɛ wodi ho ahurusi bere a South Africa wɔ ahokyere mu no. |
|
Zimbabwefo bi ka sɛ South Africa nkyerɛ obu mma apam ahodoɔ te sɛ Amanaman Nkabom nhyehyɛeɛ a ɛfa aguanfoɔ ho no. |
|
Ɔkyerɛwfoɔ panin a ɔda Zimbabwe Migrant Support Network ano, Shelton Chiyangwa, ka kyerɛɛ Studi 7 sɛ, ɛwom sɛ aguanfoɔ da no yɛ da a ɛho hia deɛ, nanso South Africa aguanfoɔ ho akyere wɔn. |
|
Chiyangwa kaa sɛ Zimbabwe abusua a ɛte South Africa no nso ne nnipa atitiriw a wɔrehu amane. |
|
Ɔkaa sɛ n’ahyehyɛde no ne Zimbabwefoɔ ne aman foforɔ reyɛ adwuma sɛdeɛ ɛbɛboa wɔn nsa aka akwantuo nkrataa. |
|
Zimbabwe Exemption Permits a ɔyɛ panin abɛdiakyire, Gladys Mangwende kaa sɛ n’ahyehyɛde no ani gye aguanfoɔ adwuma no ho nanso nnipa kyɛfa a wɔnni ho asɛm na ɛhaw no. |
|
Human Rights Watch a ɛwɔ Atifi Africa guamtrani, Dewa Mavhinga se aguanfo da no ho hia wɔ South Africa sɛnea Zimbabwefo pii te sɛ aguanfo no. |
|
Owura Mavhinga kɔɔ so hyɛɛ South Africa aban no nkuran sɛ ɔmfa mmara no nyɛ adwuma, titiriw wɔ mmeae a atubrafo kɔ hɔ no. |
|
Zimbabweni foforɔ a yɛfrɛ no George Manyika nso gyinaa Mavhinga asɛm no akyi. |
|
Gabriel Shumba a ɔda Zimbabwe Exiles Forum ano asrɛ Amanaman Nkabom no, AU ne SADC sɛ wɔnhwehwɛ sɛnea SA ne aguanfo di nsɛm no mu yiye, titiriw Zimbabwefo. |
|
Agyata no san srɛɛ South Africa soafoɔ, Aaron Motseledi sɛ ɔnnye ne dwumadibea mmara ntom sɛnea ɛbɛyɛ a ɛrenhia sɛ aguanfoɔ pere ansa na wɔn nsa akɔ krataa so. |
|
Ɔhyɛɛ nnipa bi nkuran sɛ wɔne n’ahyehyɛde no nyɛ adwuma na wɔnko mma aguanfoɔ nyinaa. |
|
Aguanfoɔ no mu baako a yɛfrɛ no Francis Mukono kaa sɛ, na onhu sɛnea aguanfoɔ da no ho hia, efisɛ na tebea a ɛwɔ South Africa no yɛ den. |
|
Oguanfo foforɔ a yɛfrɛ no Steven Chiweshe nso kaa sɛ onnim korɔnobɔ no. |
|
Mandela Mad.) a ɔyɛ South Africa aguanfoɔ nsɛm ano kwankyerɛfoɔ panin no kaa sɛ n’adwumakuo no de krataa akɔ Amanaman Nkabom asoeɛ a ɛhwɛ nnipa Kyɛfa Asoeɛ so sɛ wɔmmoa wɔn mma wɔnsiesie ɔhaw a na wɔrehyia wɔ adwumakuo no mu no. |
|
Maame kae sɛ ebedu ɔsram a edi hɔ no awiei no, n’adwumayɛbea no behu nea ɛsɛ sɛ wɔyɛ de di saa nsɛm yi ho dwuma. |
|
Wobu akontaa sɛ Zimbabwefo bɛboro ɔpepem abiɛsa aguan akɔ South Africa, abɔ aban soboɔ sɛ ɔde ateeteeɛ reba. |
|
Nanso Zimbabwe aban se nnipa bi aguan akɔ nkuraase akɔpɛ adidibea papa. |
|
Ayaresabea adwumayɛfo, a ayarehwɛfo ne dɔkotafo ka ho, ate atua bɛboro nnansa aka sɛ wɔn akatua nnɔɔso sɛ ɛbɛma wɔatumi akɔ adwuma a wonni anidaso biara sɛ wobenya ano aduru. |
|
Tebea no mu ayɛ den wɔ aban ayaresabea ahorow, a wɔde ayarefo bi kɔ fie a wonnya ayaresa biara. |
|
Yɛhwɛ kwan sɛ ayaresabea ahodoɔ no tebea bɛsɛe koraa berɛ a Senior Health Doctors Association de ato dwa dada sɛ, sɛ dɔkotafoɔ nketewa ne akɛseɛ no ansiesie wɔn sikasɛm ne wɔn amanehunu a, wɔn nso bɛkɔ so atua. Dɔkota a ɔda ayaresabea ahodoɔ no ano, Dr Aaron Musara ka kyerɛɛ Studi 7 sɛ nneɛma nkɔ yie wɔ ayaresabea ahodoɔ no mu. |
|
Ɛwom sɛ na Dr Musara aka akyerɛ aban sɛ wabɔ ne tirim sɛ ɔbɛfa nkrataakyerɛw so akɔ nnwuma ahodoɔ no mu deɛ, nanso wɔannye ne ntom. |
|
Ayarehwɛfoɔ a wɔwɔ ayaresabea ahodoɔ renyɛ adwuma na wɔrehyɛ aban sɛ ɔmfa US sika a wɔnyaa no October 2018 no mma wɔn akatua na ɔmma wɔn mfidie a wɔde bɛbɔ wɔn ho ban afiri yareɛ ho berɛ a wɔwɔ adwuma mu. |
|
Ɔpanin a ɔda Zimbabwe Ayarehwɛfoɔ Nkabomkuo ano, ZINA, Enock Dongo se ɔkasa a ɔma wɔ aban anim no yɛ abirekyi ti. |
|
Zimbabwe Ayaresabea Nnuruyɛfoɔ Kuo (ZHDA) kasamafoɔ Dr Tapiwa Mungofa nso kaa sɛ apɔmuden adwuma a aban nni no ama ayarefoɔ nni ayaresa. |
|
Owura Mungofa san kaa sɛ berɛ a mmofra no ayarehwɛfoɔ kɔɔ so teeteeɛ no, na wɔn mu pii wɔ fie sɛdeɛ wɔbɛbɔ wɔn ho ban wɔ COVID-19 ho. |
|
Suapɔn a ɛtɔ so nson no antumi ante aban no afã wɔ ayaresabea adwumayɛfoɔ amanehunu no ho asɛm sɛdeɛ Ɔbenfo Amon Murwira a bere bi na ɔyɛ apɔmuden soafoɔ no antie ne frɛ wɔ telefon so no. |
|
Nanso dapɛn a etwaam no, Owura Murwira bɔɔ amanneɛ sɛ ɔne ɔyarehwɛfo bi ahyɛ nkɔmmɔ ase. Ne mmofra abɛdiakyire John Mangwiro nso ka kyerɛɛ Studi 7 sɛ wonni adagyew sɛ wɔbɛkasa. |
|
Apɔmuden Asoeɛ panin a ɔda Apɔmuden Asoeɛ ano, Dr. Paulinus Sikosana nso kaa sɛ wɔkɔɔ nhyiamu bi wɔ COVID-19 yareɛ no ho nti wɔantumi ne yɛn ankasa. |
|
Apɔmuden ho abenfoɔ kyerɛ sɛ, sɛ aban anka ayarehwɛfoɔ a wɔbɛsan akɔ adwuma ho asɛm na wamma mmofra nnuruyɛfoɔ annyae gya, ɛnkanka seisei a COVID-19 yareɛ no akum nnipa 25 wɔ ɔman yi mu. |
|
Chinhoyi City Council se wɔasiesie wɔn ho sɛ wɔbɛdi High Kɔɔto atɛmmuo a ɛkɔɔ so Dwoada sɛ agyinatukuo no nsi adan a ɛsɛee no wɔ kuro no mu no so. |
|
Berɛ a ɔne adwadiefoɔ bi rekasa wɔ nhyiamu a Chinhoyi mmarahyɛbɛdwafoɔ sɛee wɔn adan no, Abel Gotora a ɔyɛ mmarahyɛbɛdwafoɔ no kyerɛwfoɔ no kaa sɛ wɔbɛdi kɔɔto no ahyɛdeɛ so ama mmarahyɛbɛdwafoɔ no asisi adwadie adan a na aguadifoɔ bi asɛe no. |
|
Nanso Owura Gotora kaa sɛ agyinatukuo no nsi adan a asɛe no nyinaa bio, na mmom wɔsi adan a kɔɔto no hyɛɛ nnipa nsia a wɔde agyinatukuo no kɔɔ kɔɔto no. |
|
Tafadzwa Marimo, Emmanuel Ngwaru, Richard Svosve, Pepukayi Marega ne Devis Shopo ka wɔn a wɔde Chinhoyi kɔɔ kɔɔto no ho. |
|
Nnipa baasia no mu baako a yɛfrɛ no Emmanuel Gwaru kaa sɛ ɔde anigye kɛse gyee asɛm no toom sɛ aban no ka kyerɛɛ mmarahyɛbɛdwafoɔ sɛ wɔnsiesie mpɔtam hɔ nko ara, na ɛnyɛ adan sɛe. |
|
Owura Gwaru kaa sɛ n’awerɛhosɛm a ɛsen biara no mu baako ne sɛ, na ɔretua sika ama bagua no sɛ wɔnsi adwadie nhyehyɛeɛ papa. Gadzema panin a ɔda Bagua no ano, Patricia Chibaya kaa sɛ n’ani sɔɔ gyinaeɛ a asɛnnibea no siiɛ no ɛmfa ho sɛ na ɔwɔ tebea a emu yɛ den mu no, efisɛ sɛ́ mmarahyɛbɛdwafoɔ no, na ɛwɔ sɛ ɔdi krataa a ɔman soafoɔ a ɔwɔ Mansini mu, July Moyo kyerɛw sɛ ɔbɛsiesie nkuropɔn mu, nanso bere korɔ no |
|
Owura Gotora bɔɔ amanneɛ sɛ bagua no bɛsi gua foforɔ ama adwadifoɔ aduonum wɔ Gadzema gua so. |
|
Zimbabwe Mmaranimfoɔ a ɔhwɛ Hokwan a Nnipa wɔ so kasamafoɔ, Kumbirai Mafunda kaa sɛ na akwantufoɔ reba wɔn dwumadibea ahodoɔ abɛhwehwɛ mmara mu ananmusifoɔ. |
|
Mmarahyɛbɛdwafie pii a ɛwɔ ɔman no mu resɛe adan a wɔka sɛ wosii no mmara kwan so no. |
|
Nanso aguadifoɔ a ɛwɔ wiase mmeaeɛ resɔre atia nea wɔn mmarahyɛbɛdwafie ahodoɔ reyɛ. |
|
Bere a Kɔɔto Baatan buu atɛn Benada fa wɔn a ɛsɛ sɛ wodi MDC amanyɔkuo no anim firi bere a Morgan Tsvangirai wui no, nnipa pii pɛ sɛ wohu nea ɔyɛ Richard Morgan Tsvangirai House anaa Otwa Fie no wura ankasa ne no. |
|
Kɔɔto no hyɛɛ Awuraa Thokozani Khupe sɛ ɔntwa MDC-T amammuo no nkosi sɛ wɔbɛtow aba wɔ asram abiɛsa mu. |
|
Nanso ɔsɛmpɔw a ɛfa wɔn a wɔbɛhyɛn amanyɔkuo no adwumayɛbea ti hɔ no yɛ den kakra berɛ a nnipa mmienu na wɔrewɛn dan no, a wɔn din ne Ian Makone ne Reverend Tim Neil a na ɔyɛ Asɔre no panin wɔ Central Africa Mantam anaa CPCA mu. |
|
Ɔkyerɛwfoɔ panin a ɔda MDC Apam ano, Charlton Hwende, gye di sɛ mfinimfini no hyɛ nnipa mmienu yi nsa, na wɔn nko ara na wɔma wɔn kwan sɛ wɔmfa nyɛ adwuma. |
|
Douglas Mwonzora a ɔsan nso kyerɛ sɛ ɔyɛ amanyɔkuo no kyerɛwfoɔ panin asan aba amanyɔkuo no nkyɛn afe 2014 Ɔsan gye di sɛ amanyɔkuo no hyɛ Makone ne Neil nsa. |
|
Nanso wɔkae sɛ wosusuw sɛ wɔbɛma wɔayɛ adwuma wɔ mo mu. Yɛantumi ne Owura Makone ne Owura Niel annya nkitahodie anka wɔn afã wɔ asɛm no ho. |
|
MDC guamtenani abɛdiakyire a Nelson Chamisa, Hiob Sikhala di n’anim, se St Marys mpɔtam a ɛwɔ Chitungwiza no awo asebɔ a ɛreka amanyɛkuo akyitaafoɔ ma wɔaguan afi wɔn afie ahwehwɛ guankɔbea. |
|
Sikhala a kan no na ɔyɛ Zengeza West MP no kae sɛ, na panin bi a ɔyɛ polisi adwuma a wɔfrɛ no Jabangwe a ɔwɔ mpɔtam hɔ rehwehwɛ n’akyitaafoɔ. |
|
Yɛbɔɔ mmɔden sɛ yebehu Owura Jabangwe nanso na ɔmpɛ sɛ obua yɛn nsɛmmisa no. |
|
Adesua a ɛtɔ so mmienu no nso yɛɛ den maa no sɛ ɔbɛte apolisi kasamafoɔ asɛm. Paul Nyathi a ɔyɛ Ɔsoafoɔ abɛdiakyire nti a ɔpɛ sɛ polisifoɔ kyere wɔn. |
|
Nanso wɔkyerɛ sɛ ɔsɛmpɔw a ɛfa kyere a wɔkyere MDC akyitaafoɔ ho no botaeɛ ne sɛ ɛbɛsɔre atia amanyɔkuo no atuateɛ a ɛrekɔ so wɔ ɔman no mu no. |
|
Ɔsram a etwaam no, wɔkyeree Sikhala a wɔbɔɔ no sobo sɛ wabɔ pɔw sɛ ɔbɛsɛe Emmerson Mnangagwa aban no, ɔka kyerɛɛ Studio 7 sɛ nnipa pii reguan afi wɔn afie esiane sɛ wosuro sɛ wɔbɛkyere wɔn nti. |
|
Nnipa bɛboro 90 na wɔkyeree wɔn wɔ Harare Fida a etwaam no wɔ atuatew bi a MDC yɛɛ ho nhyehyɛe saa da no ara mu. |
|
MDC pɛ sɛ ɔtew atua wɔ nkurow akɛse a ɛwɔ ɔman no mu nanso polisifo de mmara ne banbɔ Apam no rebra amanyɔkuo no sɛ wɔnntoa wɔn atuateɛ no so. |
|
Polisifo abara MDC sɛ wɔnnni atua wɔ Harare, Bulawayo, Gweru ne Masvingo. |
|
Amanyɔsɛm mu nhwehwɛmufo se yei nso betumi asi wɔ Mutare faako a MDC bɔɔ ne tirim sɛ ɔbɛtew atua Yawda no. |
|
Asɛnnibea Kɛseɛ atwe Ɔsoafoɔ a ɔyɛ Ɔtɛmmuafoɔ Ziyambi Ziyambi ne Ɔsoafoɔ a ɔyɛ Sikasɛm Soafoɔ Mthuli Ncube asensɛn sɛ wɔnntua MDC-T a Thokozani Khupe di anim no ho ka wɔ Mmarahyɛbɛdwafie sikasɛm ho mmara ase. |
|
Asɛnnibea Kɛseɛ Temmufoɔ Priscilla Munangati Manongwa de too dwa Yawda sɛ ɔntwe Ziyambi ne Ncube aso sɛ wɔmfa MDC-T amanyɔkuo a ɛkyerɛ sɛ ɛyɛ amanyɔkuo a ɛhyɛ Mmarahyɛbɛdwafie ase no mma amanyɔkuo no. |
|
Ɛrenkyɛ na MDC no nsa aka R7,500 wɔ RTGS mu. |
|
Abenfo kyerɛ sɛ Nelson Chamisa MDC akɔ kɔɔto berɛ a Awuraa Khupe kuo no akyerɛw krataa akɔ sikakorabea ahodoɔ a ɔrehwehwɛ sɛ ɔbɛyi Chamisa manfoɔ afi nnipa a ɔhyɛɛ wɔn sɛ wɔmfa wɔn nsa nhyɛ krataa ase mfa ntwe wɔn sika mfi amanyɔkuo a ɛne Steward Bank no mu. |
|
Chamisa MDC-T kasamafo abɛdiakyire, Luke Tamborinyoka kaa sɛ n’ani agye atemmuo no ho. |
|
Nanso Morgen Komichi a ɔkyerɛ sɛ ɔyɛ amanyɔkuo no guamtenani wɔ Asɛnnibea Kɛseɛ atɛmmuo a ɛse Chamisa antie ne amanyɔkuo mmara sɛ ɔbɛyɛ MDC kannifoɔ no kaa sɛ ɔbɛfa akwan bi so anya sika no sɛdeɛ ɔyɛ amanyɔkuo no kannifoɔ. |
|
Nanso Owura Tamborinyoka kae sɛ ɔwɔ sika no ho kwan bere a MDC MP no de ne din hyɛɛ mmarahyɛbɛdwafie mu no. |
|
Nanso Komichi kaa sɛ ɛsɛ sɛ Owura Chamisa ne afoforo di mmara so. |
|
Mprenpren mu no, Harare mmaranimfoɔ, Kudzai Kadzere kaa sɛ wɔde nnafua du pɛ na bɛtumi de asɛm no akɔdan kɔɔto no. |
|
Ziyambi de telefon so ka kyerɛɛ Studio7 sɛ, sɛ wɔpɛ sɛ wɔkasa tia atɛmmuo no sɛdeɛ kɔɔto no hyɛeɛ a, wɔn nso wɔde wɔn nkrataa no bɛkɔ kɔɔto wɔ nnafua du ntam. |
|
Yɛantumi ne Mmarahyɛbɛdwafie Kasamafoɔ, Jacob Mudenda, anaa Ɔsoafoɔ a ɔhwɛ sikasɛm so no annya nkitahodie annya n'afã wɔ asɛm yi ho sɛdeɛ ɔno nso din wɔ kɔɔto nkrataa mu no. |
|
Mmaranimfoɔ bi se kɔɔto no de ahyɛdeɛ too dwa sɛ, sɛ wɔannye Chamisa MDC asɛm no antom a, Kɔɔto no bɛtumi ayɛ n’adwene sɛ ɔde sika no bɛkɔ Chamisa MDC. |
|
Ɛnyɛ eyi ne bere a edi kan a MDC ako afa saa sika yi. |
|
Wɔ afe 2006 mu no, berɛ a MDC kyerɛwfoɔ panin Welshman Ncube sɔre tiaa Morgan Tsvangirai wɔ afe mpem mmienu ne aduonu baako akyi no, ɔkɔɔ so nyaa MDC sika no nyinaa maa amanyɔkuo no, na ɛmaa Owura Tsvangirai a ɔyɛ amanyɔkuo a ɔdɔɔso wɔ mmarahyɛbɛdwafie mu no nni kaprɛ baako pɛ. |
|
Ɔfoforɔ a ɔno nso yɛ Zimbabweni, Dr Rita Nyampinga, a ɔyɛ Femea Afiasehwɛfoɔ Boayikuo a ɛko fa hokwan a ɛwɔ sɛ mmea da afiase ho no kaa sɛ n’ani agye sɛ ɔnyaa 2020 International Women’s Courage award no. |
|
Abasobɔ no kyerɛ sɛ mmea a wɔwɔ wiase afanan nyinaa wɔ akokoduru, na United States Department of International Relations na ɛde ma. |
|
Dr. Nyampinga kae sɛ onsusuw da sɛ obenya nidi a ɛte saa, na ɔkae sɛ ɛyɛ no anigye sɛ wɔahu ɔne mmea foforo 11 a wofi wiase afanan nyinaa. |
|
Dr. Nyampinga se wɔbɛtu kwan akɔ United States mmeae ahorow asua afiase tebea ahorow ho ade sɛnea ɛbɛyɛ a wobetumi ahyɛ wɔn fie adwuma mu den. |
|
Dr. Nyampinga se wɔn adwuma no gye akokoduru, na ɛyɛ wɔn anigye sɛ afoforo ahu adwuma a wɔreyɛ wɔ fie no. |
|
Ɔrekasa wɔ dwumadie no ase no, Ɔsoafoɔ a ɔhwɛ Amanaman Ntam Nkitahodie so Michael Pompeo kaa sɛ adwuma a mmea 12 yi reyɛ no yɛ anigyeɛ na ɛgye akokoduru. |
|
Mfe 14 ni a yefii dwumadie no ase. |
|
Mmea a wɔanya abasobɔdeɛ yi bi ne Afghanistan, Armenia, Azerbaijan, Bolivia, Burkino Faso, Kazakhstan, Malaysia, Nicaragua, Pakistan, Syria, Yemen ne Zimbabwe. |
|
Owura Pompey kaaɛ sɛ saa dwumadie yi ho hia paa berɛ a ɛmaa mmea nyaa kwan yɛɛ adwuma maa afoforɔ a wɔwɔ wiase afanan nyinaa. |
|
Ɔrekasa wɔ dwumadie no ase no, ɔbaa a odi kan a ofi United States, Melania Trump, kaa sɛ n’ani agye adwuma a mmea reyɛ wɔ wiase afanan nyinaa no ho. |
|
Ɔkae sɛ efi bere a edi kan a wohyiaa mmea a wɔapaw wɔn sɛ wɔnnye wɔn ntom mfe anan a atwam ni no, wɔakɔ so ahyia mmea a wɔreyɛ adwuma pa wɔ wiase afanan nyinaa ɛwom sɛ wɔn mu bi yɛ saa nnwuma yi na wɔteetee wɔn nanso wɔkɔ so yɛ saa. |
|
Dr. Nyampinga se ɔhyɛɛ n'adwuma ase sɛ obi a ɔhwehwɛ nnipa kyɛfa wɔ amanyɔsɛm mu mfeɛ aduasa ni. |
|
Wɔ ne amanyɔkuo akyi no, Awuraa Nyampinga yɛ Zimbabwe Mmaa Nkabom Kuo, Crisis in Zimbabwe Coalition, Women Academy on Political Leadership Excellence ne Women And Aids Support Network no panin. |
|
Zimbabwefo mmea a wɔanya abasobɔdeɛ no bi ne Awuraa Jenni Willaims, Awuraa Magodonga Mahlangu, Awuraa Jestina Mukoko ne Awuraa Beatrice Mtetwa. |
|
Apɔmuden Asoeɛ no kaa sɛ wɔaka akyerɛ South Africa sɛ ɔnyɛ nhwehwɛmu nhu sɛ ebia Zimbabweni bea bi a ofi China baa ɔman no mu Beneda a na wanya komayare bi anaa. |
|
Nhwehwɛmu bi a China yɛe wɔ Zimbabwe kyerɛ sɛ ɛnte saa. South Africa National Institute of Communicable Diseases wɔ animdefoɔ a wɔwɔ South Africa atifi fam paa sɛ wɔbɛhwɛ sɛ ebia obi anya coronavirus anaa. |
|
Ɔbea no wɔ Wilkins Ayaresabea a ɛwɔ Harare no. Nsanyare ho ɔbenfo Portia Manangazira se wɔhwɛ kwan sɛ wobehu tebea no wɔ nnanum ntam. |
|
Ban a wɔbaraa fagudeɛtubea ne bɔs ahodoɔ a ɛhyɛ ZUPCO bɔs adwuma ase no de ɔhaw ahodoɔ aba, na ama nnipa a wɔahyiamu wɔ bɔs gyinabea ahodoɔ berɛ a ɔman no rebɔ mmɔden sɛ ɛbɛtrɛw Covid-19 yareɛ no mu wɔ ɔman no mu. |
|
Wɔkyerɛ sɛ nnipa pii rehu amane esiane sɛ wonni lɔre ka nti, titiriw anwummere a ɛma wɔde wɔn ho hyɛ bɔs kakra a ɛwɔ hɔ no mu. |
|
Aban ahyɛ mmara sɛ ɛnsɛ sɛ hyɛntiafoɔ fa nnipa wɔ COVID-19 yareɛ no berɛ so sɛ ɔkwan a ɔbɛfa so asiw yareɛ no ano, berɛ a ɔkyerɛɛ mu sɛ bɔs a ɛwɔ ZUPCO nko ara na ɛsɛ sɛ ɛfa hyɛntiafoɔ. |
|
Nanso bɔs ne bɔs ahodoɔ bi wɔ hɔ a, wɔkyerɛ sɛ wɔmpɛ sɛ wɔbɛhyɛ saa nhyehyɛeɛ yi ase, a nneɛma bi te sɛ akwannya a ZUPCO de tua sika no ka ho. |
|
Dwoada no, wɔbɔɔ amanneɛ sɛ wɔn a wɔyɛ bɔs ho adwuma no ne ZUPCO mpaninfoɔ hyiaa mu sɛ wɔnni wɔn haw ahorow ho dwuma, a wɔn bɔs ahorow ka ho. |
|
Benada no, na wɔhwɛ kwan sɛ bɔs ahorow no ne aban mpanyimfo behyia na wɔasiesie akasakasa no. |
|
Study 7 ntumi ntee nhyehyɛe a ɛwɔ hɔ sɛ ɔde bɛko atia akwantuo ho nsɛnnennen no ho asɛm mfi ZUPCO hɔ. |
|
Nanso ɔpanin a ɔda Harare Residents Trust ano, Precious Shumba, kaa sɛ ɛsɛ sɛ aban di akwantuo ho nsɛnnennen no ho dwuma ntɛm pa ara ansa na nneɛma akɔ soro. |
|
Agyata kyerɛ sɛ ɛsɛ sɛ aban de polisifo, asraafoɔ anaa asafo mu polisifoɔ si bɔs gyinabea hɔ sɛnea ɛbɛyɛ a wɔbɛhwɛ ama mmara ayɛ adwuma na abɔ nnipa ho ban na yareɛ no antrɛw. |
|
Wɔsan ka sɛ, ɛsɛ sɛ apɔmuden adwumayɛfoɔ nso kyinkyin bɔs gyinabea ahodoɔ hwɛ sɛ wɔyɛ nnipa a wɔmpɛ HIV anaa Covid-19 ho asɛm. |
|
Nnwuma a ɛwɔ Bulawayo ne nkuropɔn ahyehyɛde ahorow ahyia kuropɔn mu mpanyimfo ne wɔn asusuw ɔhaw a wɔkyerɛ sɛ nsu ho yɛ na, a wɔkyerɛ sɛ egyee bere tenten no ho. |
|
Adwadie Fekuw a ɛwɔ Zimbabwe (ABUZ) panin Victor Nyoni kaa sɛ saa dwumadie yi asɛe nnwuma bebree adwuma esiane sɛ wɔn akwaa no hia nsu na wɔde ayɛ wɔn da biara da dwumadie nti. |
|
Owura Nyoni kaa sɛ mmarahyɛbɛdwafie mu mpaninfoɔ a ɔhyiaa wɔn no ahyɛ no bɔ sɛ ɔbɛhwɛ nsuo kwan dapɛn a ɛdi hɔ no mfiase, berɛ a mmarahyɛbɛdwafie no hwɛɛ kwan sɛ ɛbɛwie n'adwuma wɔ dapɛn no awieɛ. |
|
Wɔkyerɛ sɛ Bulawayo kuropɔn ahyɛn nnawɔtwe a ɛtɔ so mmienu no mu a nsu nni mu bere a agyinatukuo no yɛɛ nsakraeɛ sɛ wɔbɛsiesie mfidie a wɔde yɛ nsuo wɔ Criterion Nsuo Adwuma no. |
|
Wɔsan ka sɛ yei yɛ nsu a ɛresɛe wɔ baabi a nsuo wɔ wɔ Criterion ne Magwegwe, ɛna anyinam ahoɔden dwumadie a wɔde popa nsuo mu. |
|
Owura Nyoni se nnipa pii nim sɛ Bulawayo kuropɔn no adi boro mfeɛ 120, na mfidie ne nsuo ho durubɛn nso adi mfeɛ dedaw. |
|
Ɔsrɛɛ Aban ne Bagua no sɛ wɔnyɛ nhyehyɛe bi mfa nni ɔhaw no ho dwuma prɛko pɛ. |
|
Studi7 antumi antie bagua no afã wɔ asɛm no ho. |
|
Zimbabwe Ayaresabea Nnuruyɛfoɔ Kuo a wogyina nnuruyɛfoɔ a wɔn ho yɛ hu ananmu no kaa sɛ ɛretwɛn sɛ Ɔmanpanin Emmerson Mnangagwa ne n’ananmusifoɔ nhyiamu a ɔyɛɛ no Wukuada no bɛdi nsawɔsoɔ. |
|
Odwumayɛni a ɔhwɛ adwuma no so, Dr. Prince Butau kaa sɛ ɔrehwɛ kwan sɛ obetie Owura Mlogagwa asɛm Yawda anaa Fida biara. |
|
Owura Mnangagwa a na ɔwɔ akwamma mu no san baa ntɛm ara bɛbɔɔ mmɔden sɛ ɔbɛsiesie dɔkotafoɔ ɔtopaeɛ no. |
|
Wɔkyerɛ sɛ nneɛma a ɛwɔ aban ayaresabea ahorow nyinaa ayɛ basaa fiti sɛ dɔkotafo kɔɔ so tew atua wɔ December 1 afe a etwaam no. |
|
Nanso ɔpanyin a ɔda Community Working Group on Health ano, Owura Itai Rusike kaa sɛ ɛsɛ sɛ aban di ɔhaw no ho dwuma ntɛm so na ɔma dɔkotafo sika sɛnea ɛbɛyɛ a ɔmfa n’ano nyi ntɛtea. |
|
Zimbabwefo bi a wɔwɔ South Africa atew atua wɔ Groote Schuur Ayaresabea a ɛwɔ Cape Town, faako a Ɔmanpanin abɛdiakyire Constantino Chiwenga rehwɛ no, rehyɛ no sɛ ɔnsan nkɔ ayaresabea bi a ɛwɔ ɛhɔ. |
|
Wɔbɔ amanneɛ sɛ woyii Owura Chiwenga fii ɔman no mu dapɛn awiei kɔɔ ayaresabea wɔ South Africa, ɛwom sɛ Studi 7 antumi anhu adanse biara a ɛkyerɛ sɛ na ɔwɔ ayaresabea a ɛsõ sen biara wɔ South Africa. |
|
Nsɛm Ho Amanneɛbɔ Soafoɔ Monica Mutsvangwa ne Information Secretary Nick Mangwana ampene so sɛ ɔbɛka asɛm no Kwasida berɛ a fononoo a ɛtɔ so nson a ɛwɔ Zimbabwe no ne no dii nkitaho no, ɔhyɛɛ wɔn sɛ wɔnkyere George Charamba. |
|
Nanso Studium 7 antumi anhyia Charamba ansa sɛ ɛyɛ nokware sɛ na Chiwenga yare na wɔrehwɛ no wɔ ayaresabea anaa. |
|
Zimbabweni foforɔ a yɛfrɛ no Carlos Chimbi a ɔte Cape Town bɛkaa Zimbabwefoɔ ho wɔ atuateɛ no mu. |
|
Chimbi kaa sɛ “ɛyɛɛ no awerɛhow paa” sɛ ɔmanpanin abɛdiakyire abɛbu nnipa a wɔadi dɛm a wɔwɔ ɔman no mu animtia, efisɛ na onim sɛ sɛ ɔyare a ɔbɛhwehwɛ ayaresa wɔ amannɔne. |
|
Ɔkae sɛ n’ani agye sɛ otumi kaa n’asɛm kyerɛɛ ayaresabea no sɛ ayaresabea panyin aka akyerɛ no sɛ ɔne no nkasa, ɛwom sɛ wanka sɛ Owura Chiwenga wɔ ayaresabea hɔ anaa onni hɔ de. |
|
Chimbi kaa sɛ ayaresabea panin aka akyerɛ no sɛ mmara mma no kwan sɛ ɔnka ayarefoɔ a wɔwɔ ayaresabea hɔ a wɔnni ayaresabea hɔ no ho asɛm. |
|
Afe a etwaam no, Chiwenga hyɛɛ nkurɔfo no abufuw bere a dɔkotafo kɔɔ so teetee wɔn sɛ wɔnyɛ adwumayɛfo a wɔn ho akokwaw na mmom wɔyɛ adwumayɛfo a wɔba fam, ne sɛ aban no nnyɛɛ nhyehyɛe a ɔde bedi ɔhaw ahorow a ɛwɔ ayaresabea ahorow a ɛma nkurɔfo hwere ayaresa a ɛmfata no ho dwuma. |
|
Groote Schurr Ayaresabea no agye din yiye sɛ wiase no mu nea edi kan a wɔde koma kɔ koma foforo mu. |
|
Polisi abara ɔsɔretiafoɔ panin MDC amanyɔkuo no sɛ ɔnni nsawɔsoɔ ɔkyena berɛ a wɔhwɛɛ kwan sɛ amanyɔkuo no kannifoɔ, Nelson Chamisa bɛbɔ amanyɔkuo no akwankyerɛ ne ne nhyehyɛeɛ ho dawuru afe yi no. |
|
Ɔrekasa wɔ amanyɔkuo no Standing Committee nhyiamu a ɛkɔɔ so wɔ Harare no akyi no, MDC kasamafo abɛdiakyire, Luke tamborinyoka kaa sɛ polisifo abara saa dwumadie yi na ɔkae sɛ wɔn ani abere resan abue sukuu ahorow. |
|
tamborinyoka kaa sɛ wɔrenyɛ nhyiamu yi ɔkyena efisɛ na MDC pɛ sɛ n’akyitaafoɔ kwati sɛ polisifoɔ bɛhwe wɔn anaa wɔbɛtow ahyɛ wɔn so. |
|
Ɔkaa no pefee sɛ na polisifoɔ no rebɔ mmɔden sɛ wɔbɛtow ahyɛ amanyɔkuo no akyitaafoɔ so sɛdeɛ wɔyɛeɛ berɛ a amanyɔkuo no yɛɛ wɔn adwene sɛ wɔbɛte atua wɔ nkuro ne nkuraase a ɛwɔ ɔman no mu nyinaa ara no. |
|
Ɔkae sɛ wɔbɛyɛ nhyiamu a wɔfrɛ no Agenda 2020 no wɔ Awuraa Musodi Hall a ɛwɔ Mbare Benada a edi hɔ no wɔ baabi a wɔde bɛto dwa akyiri yi. |
|
Owura tamborinyoka kaa sɛ MDC no abrɛ esiane sɛ wobu no sɛ amumuyɛfoɔ ahyehyɛdeɛ na ɔresusuw ho sɛ ɔbɛkɔ so adi mmara so anaa ɔbɛsesa ne nhyehyɛeɛ nti. |
|
Yɛante sɛ Zimbabwe Republic Polisi, ZRP kasamafo, Paul Nyathi, a ɔyɛ ɔsoafo abɛdiakyire no reka sɛ wɔn telefon a wokura kyin no nyɛ adwuma nti. |
|
Amanyɔsɛm mu nhwehwɛmufo a wɔfrɛ no Masimba Kuchera a ɔno nko ara yɛ adwuma no ka kyerɛɛ Studio7 sɛ ɔtee nka sɛ polisifo rehaw MDC no. |
|
Afe a etwaam wɔ Oforisuo mu no, ZRP bɔɔ MDC ho ban sɛ ɛnsɛ sɛ wɔyɛ ɔyɛkyerɛ wɔ nkuropɔn ne nkuraase a atwa ɔman no ho ahyia mu, efisɛ na wosuro sɛ atuateɛ no bɛkɔ akowie basabasayɛ mu sɛnea esii wɔ January mu no. |
|
Wɔabɔ Etiopia man soafoɔ Abiy Ahmed din sɛ ɔmfa afe yi Nobel Peace akyɛdeɛ no mma. Norway de saa abasobɔdeɛ yi ma. |
|
Ahmed kamfoo no sɛ ɔde asomdwoe baa ɔman no ne Eritrea ntam wɔ mfe 20 ɔko a ɛkɔɔ so wɔ aman mmienu no ntam. |
|
Obibini a odi kan a onyaa abasobɔde no ne Albert Luthuli a ofi South Africa wɔ 1960 mu. |
|
Wɔn a wɔnyaa bi nso ne Nelson Mandela a wawu a ofi South Africa, Anwar Sedat a ofi Misraim ne Kofi Annan a ofi Ghana. |
|
Nnipa foforɔ a wɔdii nkunim no bi ne Ɔsɔfopɔn Desmond Tutu a ɔtenaa ase wɔ Liberia Ɔmanpanin Ellen Johnson Sirleaf ne Wangari Maathai a ɔfiri Kenya a ɔno ne abibini bea a ɔdi kan wɔ Abibirem. |
|
Wɔ afe 2011 mu wɔ Zimbabwe no, wɔpaw Ɔmanpanin a watwa mu Ɔsoafoɔ Morgan Tsvangirai sɛ ɔmma no akyɛdeɛ ɛwom sɛ wantumi anni nkonim deɛ. |
|
Dr. Pedzisayi Ruhanya a ɔyɛ amanyɔsɛm ho nimdefo wɔ University of Johannesburg se Ɔmanpanin Emmerson Mnangagwa wɔ nneɛma pii sua fi Ahmed akwankyerɛ mu. |
|
Ɔkɔm ne nsu rekum asono ne mmoa foforo bebree wɔ Hwange National Park, na ɛrekanyan aban no ma wayere ne ho sɛ ɔbɛte asono dodow so. |
|
Wɔ Studi7 nsrahwɛ a ɛwɔ Hwange National Park mpɔtam no, yehuu asono pii a aduan pa a wonnya nni ama wɔawuwu wɔ mmeae bi afe yi. |
|
Zimbabwe Parks and Wildlife Management Authority kasamafo (Zim Parks) Tinashe Farawo ka kyerɛɛ Studio7 sɛ asono 85 na wɔawuwu fi September mu, na bɛboro 200 na wɔawuwu afe yi esiane ɔkɔm nti. |
|
Nea ɛka kɔm no ho bio ne sɛ, nneɛma a ɛma nnipa wuwu no mu baako ne aduane ne nsu a ɛho ayɛ na, na ama asono ne mmoa foforo dodoɔ so ate. |
|
Wɔkyerɛ sɛ sɛ ɔsono bi didi a, ohia aduan a emu duru boro kilogram 500, na nsu a emu duru boro galɔn abien. |
|
Nanso mprempren Simparks bu akontaa sɛ asono bɛboro 45,000 na wɔwɔ mpɔtam hɔ. |
|
Nnipa bi a wɔhwehwɛ mmoa kyɛfa ka sɛ nkonta a Simparks de ama no yɛ atoro, na wɔka sɛ wɔreyɛ eyi sɛ ɔkwan a wɔnam so hwehwɛ mmoa na wɔatumi atɔn asono. |
|
Nnipa a wɔtwe wɔn aso wɔ asase so, a wɔfrɛ no Lenin Chisaira, gye tom sɛ ɔkɔm de asono ne mmoa foforo na wonnya aduan pa nni, nanso ɔka wɔn a wɔtaa Simparks akyi no ho. |
|
Sɛdeɛ Chisaira kyerɛ no, adeɛ baako a ɛma ɔkɔm de mmoa wɔ Hwange National Park no ne gyinaeɛ a aban asi sɛ ɔbɛma nnipa kwan ma wɔayɛ nneɛma bi te sɛ faga tu a wɔka sɛ ɛnsɛ sɛ wɔyɛ wɔ hɔ. |
|
Nanso Owura Farawo kaa sɛ n’adwenem yɛ no nãã wɔ adwene a wɔn a wɔrehwehwɛ mmoa ho kwan no wɔ wɔn adwenkyerɛ ho. Wɔkae sɛ wɔmpɛ sɛ wogye tom sɛ, esiane adwuma pa a n’adwumakuo no reyɛ nti, asono ne mmoa foforo renya nkɔanim. Ɔde kaa ho sɛ, dwumadie no ho da hɔ na wɔn a wɔpɛ sɛ wɔhu nea ɛrekɔ so wɔ mmoa yɛmmea hɔ nyinaa bɛtumi akɔ hɔ. |
|
Zimbabwe ne Afrika atifi fam aman foforo, a Botswana ka ho, se wɔpɛ sɛ Amanaman Ntam Adwadie Ho Nhyiamu a ɛwɔ Endagered no ma wɔn kwan sɛ wɔbɛtɔn wɔn asono sɛdeɛ mmoa dodoɔ anya nkɔanimɛ a ɛde ɔhaw pii aba, a nnipa ne mmoa a wɔbɔ wɔn tuo ka ho. |
|
Afe yi nkutoo no, ahyehyɛde no mu mmoa akunkum nnipa aduasa mmiɛnsa. |
|
WƆ CITES nhyiamu bi ase wɔ Geneva, Switzerland wɔ Oforisuo mu no, ahyehyɛde no bɔɔ nsa a wɔde too wɔn anim sɛ wɔnnyi asono ne wɔn asonse ho anohyeto no gui. |
|
Kwankyerɛfoɔ a ɔda Safari Operators Association a ɛwɔ Zimbabwe ano, Emmanuel Fundira, kaa sɛ ɛhia sɛ CITES ne wɔn a wɔhwehwɛ mmoa ho kwan no bɛte ɔhaw a Zimbabwe ne aman foforɔ refa mu no ase, esiane asono dodoɔ a wɔwɔ saa aman yi mu nti. |
|
Ɔsoafoɔ a ɔhwɛ wim tebea ne nsrahwɛ so, Nqobizitha Ndlovu, ka kyerɛɛ Studi 7 sɛ aban no rebɔ mmɔden biara sɛ ɔne aman foforɔ bɛyɛ adwuma ama CITES anya ntease foforɔ. |
|
Nanso wɔsan ka kyerɛɛ wɔn sɛ wobetumi atu akɔ aman foforo so akɔtɔn asono wɔ aman foforo a ɛwɔ CITES a wɔatu anammɔn koro no ara mu. |
|
Wobuee Hwange National Park wɔ afe 1928 mu na ɛno ne ɔman no mu mmoa yɛmmea a ɛso sen biara. |
|
Ahyehyɛde no kɛse boro akwansin 14,000, na wobu akontaa sɛ asono bɛyɛ 2,000 pɛ na wɔwɔ. |
|
Ɔkyerɛwfoɔ Panin a ɔda Zimbabwe bɔɔlbɔkuo ano, FUZ, Paul Gundani wuui Wukuada awia bere a na yareɛ bi abɔ no. |
|
Nanso yennim ɔkwan a nneɛma kɔɔ so. |
|
Sɛdeɛ FUZ kyerɛ no, Gundani wuui wɔ Topomasi Private Hospital a ɛwɔ Kwekwe. |
|
Bɔɔlbɔkuo no san se wɔn akwantuo no ama akwansini kɛseɛ a ɛbɛyɛ den sɛ wɔbɛtoto mu, berɛ a wɔn ani abere sɛ wɔbɛboa bɔɔlbɔkuo no. |
|
Gundani a bere bi a atwam no ɔbɔɔ bɔɔl maa Zisco steel no nso bɔɔ bɔɔl maa Mmofra Akofoɔ no berɛ a na wɔfrɛ bɔɔlbɔkuo no "Dream Boayikuo" wɔ Reinard Fabisch a watwa mu no akwankyerɛ ase. |
|
FUZ nsɛntwerɛfoɔ panin Marlene Gadzirayi kaa sɛ ne ho dwirii no sɛ ɔtee sɛ Gundani awu. |
|
"Mema me werɛ how yiye sɛ me ne wɔn kasaa ɛnora na yɛreyɛ nhyehyɛe sɛ yɛbɛtoa so. Nanso ɛnnɛ mete sɛ wɔayera nanso saa bere yi de, minnim nea Owura Gundani dii," Awuraa Gadzirayi ka kyerɛɛ Studio7. |
|
Awuraa Gadzirayi se ɔman no ahwere bɔɔlbɔ mu dɔmmarima kɛseɛ bi. Awuraa Gadzirayi nso se na ɔnni nhyehyɛe biara sɛ ɔbɛyɛ Owura Gundani ayi berɛ a na ɔretwɛn sɛ n’abusuafoɔ bɛgye n’ahome no. |
|
Zimbabwe Football Association (ZIFA) de ato dwa wɔ wɛbsaet hɔ sɛ Gundani wu no ama ne werɛ ahow na n’abusuafoɔ bɛsɔre agyina n'ayie nhyehyɛeɛ nyinaa mu. |
|
ZFA nkitahodie dwumayɛni Xolisani Gwesele kaa sɛ Gundani wu no yɛ ɔman no awerɛhosɛm, na ɛbɛyɛ den sɛ wubenya ɔbarima bi a n’ani gye bɔɔlbɔ ho. |
|
Gwesela kyerɛwee wɔ ZIFA wɛbsaet no so sɛ, “W’asomdwoeɛ nka Paul Gundani.” |
|
Ɔmanpanin a watwa mu Robert Mugabe funu antumi ankɔ ne fie wɔ Zvimba nnɛ berɛ a ne yere Grace Mugabe yareɛ. |
|
Abusuafo bi ka sɛ nipadua no bedu Zvimba Dwoda. |
|
Nnipa bɛyɛ apem atwɛn Ɔmanpanin Mugabe funu dakoro wɔ Zvimba awia yi. |
|
Ɔkasamafo ma Mugabe abusua no, a ɔno nso yɛ nea wawu no banana, Leo Mugabe kaa sɛ, nteaseɛ bi nti na ɔkae sɛ ɔnnim sɛnea Ɔhene Zvimba somaa no. |
|
Leo Mugabe kaa sɛ nipadua no bɛba fie anɔpa. |
|
Nanso Ɔhene Katizagombo a wɔsan frɛ no Gibson Jenami kaa sɛ nipadua no nsan nkɔ Zvimba sɛnea na wɔhwɛɛ kwan fi bere a Awuraa Grace Mugabe yareeɛ no. |
|
Ɔhene Katizagombo nso kaa sɛ nipadua no bɛhyɛ aban nsa kɔpem da a ɔde bɛma no ahome. |
|
Nanso eyi ne Leo Mugabe a ɔkae sɛ n’abusua bɛkora Mugabe funu so kosi sɛ wobewie abantenten damoa no bɔ abira. |
|
Adwenem naayɛ a ɛrekɔ so wɔ Ɔmanpanin Mugabe ayi ase no ama nnipa pii ho adwiriw wɔn sɛ ebia Mugabe funu no bɛba sɛnea na ɛte bɛyɛ nnafua 30 ansa na wɔasie no no. |
|
Leo Mugabe kaa sɛ, Mugabe funu no bɛdi da koro wɔ Zvimba na asan akɔ Harare akɔgye n’ahome. |
|
Leo Mugabe kaa sɛ nnipa ahyia faako wɔ Ɔmanpanin Mugabe fie wɔ Harare. |
|
Ɔsɔretiafoɔ MDC-T a Nelson Chamisa dii n'anim a ɔno nso hwɛɛ kwan sɛ ɔbɛwu wɔ Zvimba nnɛ, Lloyd Tarubwa a ɔfiri Banket a wɔkyeree no too afiase asram akron a wɔanni n’asɛm no, kaa sɛ wɔbaa abɛhwɛɛ sɛ Ɔmanpanin Mugabe awu ampa anaa. |
|
Sɛnea wɔyɛɛ Owura Mugabe ayi no ama nnipa pii ho adwiriw wɔn wɔ ɔman no mu a wɔkyerɛ sɛ Owura Mugabe amanehunu a ɛkɔɔ so wɔ ne mmerɛberɛ mu no na ɛkɔfaa ne wuo baeɛ. |
|
Owura Mugabe wui wɔ Singapore wɔ September 6 bere a na ɔyare mfe pii no. |
|
Amalgamated rural Akyerɛkyerɛfoɔ Kuo a ɛwɔ Zimbabwe, anaa ARTUZ se, wɔn kannifoɔ no mu baako a ɔne Godfrey Chanda na ɔkyeree no de no too afiase nnɔnhwerew mmienu wɔ Gweru a na ɔmanfoɔ nnim ho hwee. |
|
Nanso wɔagyae Chanda a ɔyɛ ArtUZ boayikuo a ɛwɔ Midlands mantam mu no, bere a wɔhyɛɛ no sɛ ɔne agumadi akyerɛfoɔ nhyiamu wɔ Gweru no. |
|
ARTUZ Ɔmanpanin Obert Masaraure kaa sɛ woyii Chanda adi bere a bɔɔlbɔkuo a ɔwɔ ne nnanu atuateɛ no mu kɔɔ so yɛɛ nnansa atuateɛ no. |
|
Masaraure se adwadie fekuw bi nso reko sɛ ɛbɛboa wɔn nkabom. |
|
Ɔyɛkyerɛ no ba awiei Wukuada. |
|
Masaraure kaa sɛ wɔbɛyɛ nhyiamu bi wɔ atuateɛ no akyi sɛ wɔbɛyɛ ho nhyehyɛeɛ. |
|
Yɛantumi ne Ɔsoafoɔ a ɔhwɛ Adwumayɛ so, Awuraa Sekai Nzenza ankɔhwehwɛ aban gyinabea wɔ asɛm no ho nanso wɔnnyaa ne mobile fon ho mmuaeɛ. |
|
F.F. Plato agyinaeɛ mpofirim wɔ Caf Champions League no ama nsɛmmisa pii asɔre wɔ Zimbabwe bɔɔlbɔ ho. |
|
Ɛwom sɛ wɔda so ara agyaw agodie mmienu wɔ akansi no mu deɛ, nanso FC Platinum rentumi nnyina Esperance a ɔwɔ agodie awotwe no ano, na saa ara nso na wɔrentumi mmoro Horoya Athletic Club a ɔwɔ agodie ason no wɔ fie ne abɔnten a Horoya na ɔhwee wɔn wɔ mu a ɛno ne nea edi kan a sɛ saa akuw yi wie agodie no pɛpɛɛpɛ a, wɔhwɛ. |
|
Mprempren, FC Platinum wɔ agodie anan mu bɔɔl biako pɛ, enti wɔredi agoru a aka no awie sɛnea ɛbɛyɛ a wobenya obu ama Spencer Mushambadope fɛ a ɔka ho no. |
|
Mushambadope se abasobɔ biara remfi akansi a aka no mu mma. |
|
Afe a etwaam no, Angola manpanin de August yii saa kuw koro no ara adi bere a Lunda bɔɔ wɔn wɔ fie bio no. |
|
Wɔ afe 2017 mu no, Caps United duu akansi no fã ketewa no nanso wɔantumi ankɔ n’awiei bere a Al Ahli Tripoli a ɛwɔ Libya hwee no 4-2 wɔ fie no. |
|
Saa afe koro no ara mu no, Angolani Libolo bɔɔ Ngezi Platinum Stars a na wogyina Zimbabwe ananmu wɔ Caf Confederation mu no tuo fii agodie no mu. |
|
Wɔ afe 2016 mu no, wɔbɔɔ Harare City a na ɔno nso wɔ saa akansi koro no ara mu wɔ Zambia Zanaco amanneɛbɔ a edi kan mu bere a wɔhwee no 2 - 2 wɔ Rufaro Agumadibea na wowiee 3 - 1 wɔ Zambia. |
|
Yei kyerɛ sɛ ɛhɔnom akuw no nnyɛ wɔn ade te sɛ Abibirem akuw foforo no te sɛ nea na ɛte mfeɛ a atwam no, bere a Dynamos sii akan wɔ ɔkwan a etu mpɔn so sɛ ɔbɛduru Caf Champions League a ɛtwa to wɔ 1998 mu ne nea ɛtwa to wɔ afe 2008 mu no. |
|
Nea ɛyɛ yaw kɛse ne sɛ FC Platinum wɔ agodie anan mu pɛnkoro, wɔnnhwehwɛɛ asɛm biako mu, ne bio nso, wɔde nsia ama wɔ agodie anan mu. |
|
Asɛmmisa no ne sɛ, sɛ bɔɔlbɔkuo bi rebɔ bɔɔlbɔkuo ahodoɔ a ɛwɔ Zimbabwe nyinaa ara na wɔredi saa bɔɔlbɔkuo yi wɔ Afrika a, ɛkyerɛ sɛn? |
|
United kyɛfafoɔ Tinashe Musebi se bɔɔlbɔ agyigya araa ma ɛho abɛhia sɛ wɔyɛ nsakraeɛ bebree ansa na Zimbabwe akuw ahodoɔ a ɛbɛn Lesotho, Botswana ne Swaziland bɔɔ fam. |
|
Bɔɔlbɔ ho nkyerɛkyerɛmufo Farai Kambamura se Zimbabwe akuw no nnyɛ wɔn ade wɔ Afrika efisɛ bɔɔlbɔkuo a ɛboaa wɔn ma wɔbɔɔ wɔn din wɔ Zimbabwe no rekɔ amannɔne, titiriw South Africa berɛ a wɔresi akan wɔ Afrika no. |
|
Afe a etwaam no, FC Platinum hweree Gerald Takwara, Elvis Chipezeze ne Talent Chawapiwa, afe yi mu Rodwell Chinyafanere a odii nkunim wɔ bɔɔlbɔ mu nkonim wɔ afe nkonimdi mu a ɔkɔɔ Baroka no. |
|
Nanso John Chiko a odii Lengthens bɔɔlbɔkuo no anim wɔ Premier Soccer League mu no kaa sɛ ɛwɔ sɛ Zimbabwe bɔɔlbɔkuo no bɛdɔɔso wɔ ɔman no mu sɛnea ɛbɛyɛ a bɔɔlbɔkuo ahodoɔ no betumi atua bɔɔlbɔkuo no ka sɛnea ɛbɛyɛ a wɔrennwane nkɔ South Africa ne Zambia. |
|
Seisei, Zimbabwe wɔ bɔɔlbɔkuo mmienu pɛ, Castle Lager Premier Soccer League ne Chibuku Super cup. Wɔbɔɔ Zifa cup no wɔ afe 2005 mu. |
|
Obi a n’ani gye bɔɔlbɔ ho, Musa Masepe, ka sɛ Zimbabwe nni bɔɔlbɔ ho nimdeɛ biara esiane sɛ bɔɔlbɔfo pɛ sɛ wɔto nnwom anaa biribi foforo esiane sɛ wɔn akatua wɔ bɔɔlbɔ mu yɛ den nti. |
|
Sɛ eyi kɔ so a, ebegye bere ansa na mo hɔnom akuw ne Afrika akuw foforo asi akan. |
|
Abatoɔ a wɔde bɛgyina Democratic Party ananmu wɔ US mmarahyɛbɛdwafie abatoɔ mu no rekɔ so wɔ abatoɔ a ɛda kan New York sohwɛfoɔ Michael Bloomberg ano. |
|
Bloomberg a wabɛyɛ ɔdefo paa no amfa mmirikatɛntɛ annyina ne amanyɔkuo ananmu wɔ ɔmampanyin abatoɔ a ɔne Republican Amanyɔkuo kasamafoɔ, Donald Trump bɛsi akan no mu. |
|
Owura Bloomberg bɔɔ amanneɛ wɔ November afe a etwaam no mu sɛ ɔde ne ho rehyɛ amanyɔkuo no mu, na ɔsɛee sika bɛboro dɔla ɔpepem 400 wɔ aguade ho dawurubɔ mu. Saa sika yi yɛ wɔn dea. |
|
Ɔdefo yi amfa ne ho anhyɛ abatoɔ a ɛkɔɔ so wɔ Iowa ne New Hampshire no mu, na saa ara nso na ɔremfa ne ho nhyɛ abatoɔ a ɛkɔɔ so wɔ Navada ne South Carolina no mu ansa na abatoɔ a ɛkɔɔ so wɔ Ɔbɛnem abatoɔ mu no adu, berɛ a amantam 14 bɛpaw obi a ɔbɛgyina Democratic Party ananmu wɔ US aban abatoɔ mu. |
|
Bere a Bloomerg de ne nan sii fam peree dwumadie no, amanyɔkuo no mu nnipa bi te sɛ Bernie Sanders a ɔyɛ Vermont ananmusini wɔ Mmarahyɛbɛdwafie mu ne Elizabeth Warren a ɔyɛ Massachusetts ananmusini wɔ Mmarahyɛbɛdwafie mu no fii ase sɛee Bloomberg din no. |
|
Ɔrekasa wɔ Nevada amanyɔkuo anim no, Owura Sanders kaa sɛ, nea ɛbɛyɛ na ne amanyɔkuo no adi Owura Trump so nkonim no, na ohia obi a obetumi aboaboa nnipa pii ano sen bere biara wɔ Amerika abakɔsɛm mu. |
|
Owura Sanders kaa sɛ Owura Bloomberg yɛ obi a nnipa bebree nim no yiye wɔ gyinaeɛ a New York kurow sohwɛfoɔ sii sɛ ɔbɛsɛn abibifoɔ na wahwehwɛ wɔn a wɔyɛ abibifoɔ ne wɔn a wɔn bra asɛeɛ no. Ɔkaa sɛ, saa akwantuo no ntumi mma nnipa pii mma wɔnto aba mma Owura Trump yi fi hɔ wɔ November mu. |
|
Nanso Bloomerg kasa tiaa Owura Sanders nsɛm, bere a ɔkae sɛ Owura Sanders a ɔredi nhyiamu ahorow anim no abɛyɛ Democratic Party abɔdin wɔ ɔmampanyin abatoɔ a ɛbɛhyɛ Owura Trump nsa mfeɛ nan a ɛdi hɔ no. |
|
Amanyɔsɛm mu nhwehwɛmufo bi ne Zanu PF panin, Frank Guni, kaa no pefee sɛ akansi no fa Sanders ne Bloomberg ntam, ɛwom sɛ na ɛda adi pefee sɛ seesei Sanders wɔ akyitaafoɔ bebree deɛ. |
|
Guni se, wɔ ne nsusuwii mu no, ɛsɛ sɛ Sanders ne Bloomberg bom tu mmirika wɔ abatoɔ abatoɔ no mu sɛnea ɛbɛyɛ a wɔbɛdi Trump so nkonim. |
|
Nnipa bi a wɔabɔ wɔn din wɔ Democratic Party mu ka sɛ; Barack Obama, a watwa mu, Joe Biden; Minnesota mmarahyɛbɛdwani Amy Klobuchar, ne kan South Bend kurow sohwɛfo a ɔwɔ Indiana, ne ɔbarima a ɔwɔ bɔbeasu koro a ɔne no wɔ bɔbeasu koro, Pete Buttigieg. |
|
Democratic Party wɔ ananmusifoɔ 3,979, na sɛ wɔbɛpaw obi ama abatoɔ abatoɔ no a, ɛsɛ sɛ ɔnya ananmusifoɔ 1,990. |
|
Ananmusifoɔ yi akyi no, ananmusifoɔ a wɔkyɛn so nso wɔ hɔ sɛnea ɛbɛyɛ a sɛ wɔyɛ Democratic Convention no wɔ Ayɛwohomumɔ wɔ Wisconsin a, ananmusifoɔ ne ahwɛsofoɔ 4,750 na ɛwɔ hɔ, na wɔn a wɔbɛto wɔn wɔ saa nhyiamu yi ase no bɛnya nnipa 2,200. Nnipa aduoson asia na wɔbɛto aba. |
|
Nnipa pii kɔ sikakorabea ahorow anɔpa sɛnea ɛbɛyɛ a wobenya sika de ahyɛ wiase sikakorabea kɛseɛ no bɔ nanso wɔatumi ayi afunibufuo a aporɔw afi hɔ. |
|
Nhwehwɛmu bi a Studi 7 yɛe wɔ Sikakorabea ahodoɔ a ɛwɔ Harare, Bulawayo, Chinhoyi, Masvingo, Mutare, Gweru ne nkuropɔn foforɔ mu daa no adi sɛ Sikakorabea biara nnyaa sika foforɔ yi, na sikakorabea bebree ntumi mmaa nkurɔfoɔ dedaw no. |
|
Jossam Marwira a ɔka sikakorabea adwumayɛfoɔ ho no kaa sɛ ɔretwɛn sika no da koro berɛ a ɔtee sɛ wɔde sika foforɔ bɛka ho no. |
|
Owura Marwira kaa sɛ, nea ɛhaw no paa ne sɛ ɔbɛtɔ sika wɔ abɔnten, na ɔkae sɛ, ɛbɛyɛ papa sɛ nnipa a wɔte sɛ ɔno bɛnya sika afi sikakorabea ahodoɔ hɔ kwa. |
|
Ɔbarima bi a ɔtɔ sika na ɔtɔn wɔ kwan ho a wammɔ ne din no nso ka kyerɛɛ Studi 7 sɛ ɔrehwɛ sika foforo no kwan nanso wanhu hwee. |
|
RBZ, Sikakorabea Kɛseɛ no de too dwa nnansa yi sɛ ɔde nnwuma foforɔ bɛhyɛ ɔman no sikasɛm mu ahokyereɛ mu. |
|
RBZ Amammuo John Mangudya de ato dwa sɛ ɔde sika kɔkɔɔ sika dɔla mmienu ne dɔla mmienu bɛto hɔ sɛnea ɔhwɛɛ kwan sɛ ɛbɛyɛ adwuma nnɛ. |
|
Sikakorabea Adwumakuo a ɛwɔ Zimbabwe ɔmanpanin Webster Rusere nso kaa sɛ wɔnnya nhwehwɛɛ mu sɛ sikakorabea ahodoɔ no mu biara nsa kaa sika no anaa, na wɔka kyerɛɛ wɔn sɛ RBZ nko ara ne baabi a nsɛm wɔ. |
|
Ɔsɛmpɔw a ɛfa sikayɛ ho de ntawntawdi reba ɔman no mu, a ebinom se ɛbɛboa nnipa a wɔahaw wɔ sikasɛm ho na afoforo se ɛyɛ akwanside ma wɔn. |
|
Zimbabwefo a wɔka kar wɔ South Africa no ho adwiriw wɔn wɔ kar ahorow a South Africafo a wosusuw sɛ wɔmpɛ sɛ amamfrafo hwehwɛ adwuma hyew no ho. |
|
South Africa aban asoafoɔ a ɔyɛ polisifoɔ, Bheki Cele; Akwantuo Soafoɔ fikile Mbalula; ne Ɔsoafoɔ a ɔyɛ Adwumayɛfoɔ, Thulas Nxesi ne afirikafoɔ a wɔreka lɔre, wɔn a wɔrehwehwɛ adwuma ayɛ ne wuranom yɛɛ nhyiamu bɔɔ wɔn kɔkɔ sɛ wɔnyɛ wɔn a wɔrehye lɔre no. |
|
Na lɔre akɛse a wɔrebɔ wɔn kɔkɔ no wɔ gya mu sɛ wɔbɛkyere wɔn sɛ wɔresɛe sikasɛm. |
|
Nanso dɔnhwerew abien pɛ akyi a wɔkasa wiei no, lɔre bi hyewee wɔ N2 a ɛwɔ Durban no so. |
|
Polisi kasamafo, Senior Superintendent Parboo Sewpersad gye toom sɛ wɔde lɔre foforo asi gya mu. |
|
Wɔ dapɛn no awiei no, wɔde lɔre dummienu, a Zimbabwefoɔ foforɔ a wɔabɔ wɔn hu ka ho, too sumiiɛ mu wɔ KwaZulu-Natal ne Gauteng. |
|
Zimbabwe Exiles Forum guamtenani, Gabriel Shumba kaa sɛ wɔatoto lɔre ahodoɔ no mu wɔ akwan a ɛwɔ SA so, na ɛno na ɛmaa wɔtoto akwan mu bere tiaa bi. |
|
Ɔregyina South Africa Zimbabwe Exemption Permits ananmu no, Edward Muchatuta kaa sɛ asɛm no akyi no, ɔne afirikafoɔ a wofi amannɔne nso tew atua, na ɔhyɛɛ SA aban no sɛ ɔmfa ne ho nhyehyɛ mu. |
|
Ahyɛnkafoɔ no mu baako, George Nanyika, ahwehwɛ sɛ wɔne wɔn bɛdi nkitaho. |
|
Davie Munodawafa a ɔno nso yɛ ofirikafo no kae sɛ osuro ne nkwa. |
|
Munadawafa kɔɔ so kae sɛ karkafo pii nnim wɔn daakye. |
|
South Africa polisi hene, Bheki Cele bɔɔ kɔkɔ nnɛ sɛ polisifo bɛyɛ nhyehyɛe atia wɔn a wɔde ogya gu kar ahorow mu no. Eyi na ɛmaa sika no fã a aka no gyinae. |
|
Agyata ka kyerɛɛ Studio7 sɛ asɛm yi yɛ nsɛm a na South Africans adi kan aka sɛ ɛsɛ sɛ amamfrafoɔ gyae SA. |
|
Nsɛnkyerɛwfo nso Shumba akasa atia wɔn sɛ wɔanka asɛm no ankyerɛ ɔmanfoɔ. |
|
Agyata kɔɔ so kae sɛ wɔn ahyehyɛde no akyerɛw nkrataa akɔ amamfrafoɔ nnwuma a ɛwɔ South Africa, a Zimbabwe ka ho, sɛ wɔmmom nyɛ adwuma mfa mpopa ɔhaw no. |
|
Dewa Mavhinga, a ɔyɛ Human Rights Watch kwankyerɛfoɔ ma North Africa, kasa tiaa saa asɛm yi na ɔhyɛɛ karkafoɔ nkuran sɛ mma wɔnntu kwan anadwo. |
|
Sikasɛm mu ahokyere a ɛrekɔ so wɔ ɔman yi mu no ama Zimbabwefo rehwehwɛ adwuma wɔ South Africa, na ama ntawntawdi aba South Africans nwiinwii sɛ amamfrafo agye wɔn adwuma afi wɔn nsa. |
|
Asɛnnibea no ahyɛ polisifo sɛ mma wɔnnbara Zimbabwe Ayaresabea Nnuruyɛfoɔ Kuo panin, Dr. Peter Magombeyi, sɛ ɔnkɔ South Africa nkɔyɛ apɔmuden adwuma wɔ nnipa a wɔkyere wɔn sie a ɔhwee wɔn no wɔ September 14. |
|
United States rema Zimbabwe dɔla ɔpepem 42 foforo. Wɔde sika no bɛtɔ aduan ama nnipa ɔpepem baako fi ɔsram a edi hɔ kosi Kɔtɔnima bosome wɔ 2020 mu. |
|
Wɔn a wɔte Gwanda akuraa a ɛwɔ Matabeleland South mansini mu no ka Studio7 sɛ aban no nnyɛ mpuntu dwumadie titiriw biara, na ankorɛankorɛ nnwuma no nnya nkɔsoɔ ahe biara. |
|
Ɔmanpanin a ɔda United States, Donald Trump bɛkasa akyerɛ Amanaman Nkabom Bagua Kɛseɛ a ɛwɔ New York no. |
|
MDP kannifoɔ no ne Harare kuro mu agyinatukuo ahodoɔ no rehwehwɛ akwan a wɔbɛfa so adi nsuo ho nsɛnnennen a ɛrekɔ so wɔ kuro no mu no ho dwuma. |
|
Wɔ The Connection on LiveTalk dwumadie no mu no, yɛhwɛ nea mmabun betumi ayɛ de ama ɔman no sikasɛm atu mpɔn sɛnea ɛbɛyɛ a mmofra mfi wɔn aman mu nkɔhwehwɛ adidibea papa wɔ aman foforo a wohyia basabasayɛ a ɛka amamfrafo a wɔwɔ wɔn man mu nkutoo no. |
|
Sɛ wopɛ sɛ wode wo ho hyɛ dwumadie no mu, anaa fa nkra kɔ Studio7, fa WhatsApp nɔma 001 202 465 0318... |
|
Sɛ yɛpɛ sɛ yetie Studi7, na sɛ edu anwummere nson a, ɛkyere yɛn 909 am 4930; 6040 ne 15460 wɔ Shortwave da biara. |
|
Wubetumi nso ate Studi7 anɔpa 6 - Dwoda kosi Fida, anɔpa 909, 4930 7270 ne 9885 Short Wave. |
|
Fida no Zimbabwe bɛkaa wiase nkae nyinaa ho wɔ Amanaman Ntam Mmea Da no ase, a mmea pii ka sɛ wɔda so ara hyɛ wɔn so na wɔbɔ wɔn ka efisɛ ɔman no mu akannifo mpɛ sɛ wɔbɛhyɛ wɔn nkuran ama wɔanya akwannya koro. |
|
Ɛwom sɛ Zimbabwe wɔ mmara bi a ɛkyerɛ sɛ ɛsɛ sɛ mmea ne mmarima nyinaa yɛ pɛ de, nanso mmea a yɛkaa wɔn ho asɛm sɛ ɛho nhia sɛ aban mpaninfoɔ, amanyɔkuo ahodoɔ, asɔre ahodoɔ anaa nnwuma hwɛ ma saa asɛm yi si. |
|
Mmarahyɛbɛdwafie ne mmaranimfoɔ panin a watwa mu, Awuraa Jessy Majome, ka kyerɛɛ Studi 7 sɛ, mmarima a wɔyɛ wɔn adwuma sɛ akannifoɔ na wɔn amanehunu yɛ kɛseɛ wɔ ɔman yi mu. |
|
Wɔka sɛ hokwan kɛse wɔ hɔ sɛ ɔman no bɛtoto mmea ne mmarima ntam, sɛ wodi mmara so a. |
|
Zimbabwe Mmea Mmaranimfoɔ Kuo panin, Abigail Matsvai, ka kyerɛɛ Studi 7 sɛ ɛnnɛ yɛ da a ɛho hia paa, na wɔde rehyɛ aban mpaninfoɔ nkuran sɛ wɔmfa mmara a ɛma mmarima ne mmea nyinaa hokwan yɛ pɛ nni dwuma. |
|
Awuraa Tsungirai Hungwe-Chimbunde a ɔka wɔn a wɔhwɛ ɔbarima ne ɔbea nna so ho no ka kyerɛɛ Studi 7 sɛ nhomasua a ɛyɛ den ho hia na ama ɔmanfo ahu hia a hokwan ahorow a ɛwɔ mmaa ne mmarima ntam no ho hia. |
|
Ɔkaa sɛ n’adwuma no reyɛ nea obetumi biara sɛ ɔbɛkɔ amanyɔkuo ahodoɔ nkyɛn ama wɔn manfoɔ hokwan pɛ wɔ abatoɔ no mu sɛnea ɛbɛyɛ a mmea pii bɛtu mmirika akɔyɛ adwuma. |
|
Afe yi afahyɛ ahorow no asɛmti ne, Think Equal, Build Smart, innovative for Change. |
|
Awuraa Majome kaa sɛ, nea ɛne asɛmti yi hyia no, abatoɔ adwumakuo no mfa saa tumi yi mma mmaa ne mmarima nkongua pɛ wɔ abatoɔ 2023 mu. |
|
Awuraa Matsvai aboa saa ɔsesɛw akuw yi wɔ akanni mu. |
|
Awuraa Majome nso kaa sɛ ɛho hia sɛ mmea bɛka wɔn ho abɔ mu na wɔako atia wɔn ntɔkwaw, na ɛnyɛ sɛ mmarima bɛsisi wɔn. |
|
Ɔkaa no pefee sɛ mmarima pii a wɔwɔ adwumayɛbea no mpɛ sɛ wofi amanyɔkuo no mu, ɛno nti na na wɔne mmea reko na ɛmma wɔn kwan mma wɔnkɔ adwuma no. |
|
Wɔhyɛ Amanaman Ntam Mmea Da no ho fa afe biara wɔ Ɔbɛnem 8 sɛ ɛyɛ ɔkwan a wɔfa so hyɛ mmea mpuntuo ho nkuran wɔ sikasɛm, amanyɔsɛm ne nneɛma foforo mu, na wɔboa ma mmea ne mmarima nyinaa yɛ pɛ wɔ wiase afanan nyinaa. |
|
Aban mmarahyɛbɛdwafie kɔɔ so wɔ Gokwe a ɛwɔ Midlands mantam mu, na ahyehyɛde pii nso kɔɔ so wɔ mmeae ahorow. Ná MDC kannifo Nelson Chamisa rehyɛ saa da no agyirae wɔ Chitungwiza. |
|
Nsɛm ho amanneɛbɔ adwumayɛbea foforo a ɛwɔ hɔ nnɛ, a Zimbabwe Asoeɛ a Ɛhwɛ Nnipa Kyɛfa So ka ho, kaa sɛ ɛyɛ den ma mmea sɛ wɔbɛkɔ wɔn anim wɔ mprempren sikasɛm tebea mu esiane sɛ obiara amma wɔn kwan nti. |
|
Zimbabwe Peace Project asan de ato dwa sɛ ɛda a wɔbɛtew atua atia hokwan a nnipa wɔ sɛ wɔde di dwuma ɔkwammɔne so, a nea ɛka ho ne nnipa kyɛfa a wɔde di dwuma ɔkwammɔne so wɔ Ɔbɛnem bosome mu wɔ ɔman no mu. |
|
Adwumayɛfoɔ Kɔɔto no asi gyinaeɛ sɛ, sɛ mmofra nni adwumam a, ɛsɛ sɛ wɔsan kɔ adwuma nnɔnhwere nnwɔtwe mu, efisɛ wɔn dwumadie no mmara mma ho kwan. |
|
Adwumayɛ Asɛnnibea temmufo Rodgers Manyangadze ne Lawrence Murasi ama dɔkotafo no nnanu sɛ wɔnsan nkɔ adwuma. |
|
Asɛnnibea no sii gyinae nso sɛ ɛsɛ sɛ wɔde akasakasa a ɛda mmofra no dɔkota ne aban ntam no kɔdan ntamgyinafo ansa na wɔadi asɛm no ho dwuma wɔ nnafua 14 mu. |
|
Zimbabwe Ayaresabea Nnuruyɛfoɔ Kuo panin abɛdiakyire, Dr. Masimba Ndoro kaa sɛ atɛmmuo yi nyinaa akyi no dɔkotafoɔ mfata sɛ ɔkɔ adwuma. |
|
Studi7 bisabisaa wɔn sɛ ebia wosuro sɛ wɔn nnwuma befi wɔn nsa sɛ wɔanni kɔɔto ahyɛdeɛ so a, Dr. Ndoro ka kyerɛɛ adwumawuranom sɛ wɔnyɛ biribi mfa mpagya adwumayɛfoɔ mma wɔnkɔ adwuma. |
|
Mmaranimfoɔ a ɔda Zimbabwe Ayaresabea Nnuruyɛfoɔ Fekuw ano, Doug Coltart kaa sɛ ɔne no nyɛ adwene, na mmom ɔbɛhwehwɛ nea enti a ɔyɛɛ saa no mu. |
|
Ɔsan nso kaa sɛ ɔwɔ hokwan sɛ ɔde asɛm no kɔto Kɔɔto no anim wɔ atɛmmuo no ho, sɛ dɔkotafoɔ pɛ sɛ wɔyɛ ho biribi a. |
|
Studi7 antumi antie apɔmuden soafoɔ, Dr. Obadiah Moyo ne Apɔmuden Asoeɛ, |
|
Dɔkotafoɔ no kɔɔ so te atua September da a ɛtɔ so mmiɛnsa no. Wɔkae sɛ wonni adwuma yɛ. |
|
Dɔkotafoɔ mpanyimfoɔ a wɔaka wɔ adwumam nso tenaa ase nnawɔtwe a etwaam no de nwiinwii faa akatua ne ayaresabea ahodoɔ ho. |
|
US aban se Cyclone Idai sɛee Manicaland mansini no na saa awerɛhosɛm yi bɛkɔ so aha manfoɔ. |
|
Berɛ a ɔne Studi 7 rekasa wɔ US ananmusini, Jason Taylor, USAID kwankyerɛfoɔ a ɔhwɛ atoyerɛnkyɛm ho dwuma so no, ɔkaa sɛ berɛ a na wɔne nnwumakuo foforɔ reyɛ adwuma de asiesie akwan na wɔresisi adan a asɛe no, seesei wɔde wɔn adwene asi aduane a ɛbɛbɔ wɔn nkwa ho ban no so kɛse. |
|
Taylor kaa sɛ ɔhaw a ɛrekɔ so wɔ Manicaland no mu yɛ den araa ma Zimbabwe aban no ankasa ntumi nyɛ ho hwee. |
|
Taylor a ɔde Wiase Aduan Dwumadie no helikopta kɔɔ Manicaland mansini mu no kaa sɛ ɛyɛɛ no ahodwiriw sɛ ohuu adwenemhaw wɔ ɔmantam no mu. |
|
Ɔkae sɛ mmofra a ohuu wɔn no nni anigye. Ɔkae sɛ ɛho hia sɛ bere a Manicalandfo anya nneɛma te sɛ aduan ne dan mu mfaso no, ɛsɛ sɛ wɔboa wɔn ma wɔn ho san wɔn. |
|
Taylor san kaa sɛ, wɔ Chimanimani ne Chipinge no, wɔanhu wɔn a wɔtete hɔ a wɔkyerɛ sɛ amanyɔkuo a wɔtaa akyi no mmoa wɔn no, na saa ara nso na wɔanhyia wɔn. |
|
USAID asan aka sɛ wɔwɔ nimdeɛ a wɔde bɛtete Zimbabwefoɔ ma wɔahwehwɛ wim tebea mu ahu bere ne beae a ahum no bɛba, ne nea wɔbɛtumi ayɛ de asiw nkwa ne agyapadeɛ sɛ aban ka sɛ wɔnsɛe no ano. |
|
Efi bere a Cyclone Idai pae gui no, United States ama Zimbabwe sika dɔla ɔpepem 2.6. |
|
Ansa na saa bere no bɛba no, aban, Amanaman Nkabom ne ahyehyɛde ahorow a ɛnyɛ aban de sika dɔla ɔpepem aduosia ama Cyclone Idai. |
|
Wobu akontaa sɛ nnipa bɛyɛ 300,000 hia mmoa wɔ Manicaland mansini mu, na wɔn mu 129,000 yɛ mmofra nkumaa. |
|
Wɔ mansini akron a Cyclone Idai sɛee no mu no, wɔsɛee sukuu ahorow 113, na ɛmaa asuafo 90,000 hweree wɔn afie. |
|
Aban se nnipa bɛboro 300 na wɔnni ho akontaa, na nnipa foforo 399 na wowuwui wɔ akwanhyia no mu. |
|
Yɛhwɛ kwan sɛ saa nnipa yi bɛdɔɔso. |
|
Ayarefo bi ka sɛ wɔrehwɛ wɔn wɔ amannɔne bere a mmofra ayarehwɛfo a wɔka sɛ wosuro sɛ ebia wobewuwu wɔ ayaresabea ahorow a wonni ayaresa biara ateetee wɔn no. |
|
Nhwehwɛmu bi a Studi 7 yɛe ada no adi sɛ ayarefo bi atu kwan seesei akɔ aman foforo te sɛ South Africa, Botswana ne Zambia so akɔhwɛ mmofra no wɔ ɔyarehwɛfo ntua no akyi. |
|
Ayarefo a yɛne wɔn kasae wɔ Parirenyatwa no mu baako a wɔfrɛ no Awuraa Molline Chindove kaa sɛ ɔbaa ayaresabea hɔ nna kakra sɛ ɔrebɛsa yareɛ nanso na biribiara nkɔ yie. |
|
Awuraa Chindove kaa sɛ ɔrekɔ South Africa akɔhwɛ sɛ osuro sɛ sukɔm bekum no wɔ nsu no mu. |
|
N’abusuafo no mu baako a wɔfrɛ no Fiona Muchabaiwa kae sɛ ɔnni biribiara yɛ sɛ ɔde ne yarefo no bɛkɔ Zambia ɔkyena akɔhwɛ no, na ɔkae sɛ ne boɔ yɛ den dodo. |
|
Nhwehwɛmu bi a Studi 7 yɛe ada no adi sɛ aban ayaresabea ahodoɔ a wɔato mu no ama nnipa pii regyae ayaresabea ahodoɔ a wɔhwɛ wɔn wɔ ankorɛankorɛ ayaresabea ahodoɔ. |
|
Wilbert Kasanze kaa sɛ ɔgyee ne yere firii Chegutu ayaresabea kɔɔ ankorɛankorɛ ayaresabea bi a ɛwɔ Chitungwiza. |
|
Kasanze se da biara da bɔs kwan a ɔfa fi Chegutu baabi a ɔte kɔ Chitungwiza no rema ne sika a ɔde ahyɛ ne kotoku mu no agyae. |
|
Apɔmuden Asoeɛ abɔ amanneɛ sɛ wɔn a wɔhwɛ mmofra a wɔakɔ pɛnhyen no bɛsan akɔ adwuma ntɛm ara. |
|
Afei nso adwumakuo no hyɛɛ wɔn a wɔrepɛ adwuma no nyinaa sɛ wɔnnyae adwuma no, na wɔhyɛɛ wɔn nkuran sɛ sɛ wɔn da so ara pɛ adwuma a, wɔnsan mfa wɔn adwuma mmɛyɛ. |
|
Yei di asɛm bi a Ɔmanpanin abɛdiakyire Constantino Chiwenga de too dwa sɛ ayarehwɛfoɔ a wɔn ho yɛ hu nyinaa nnyae adwuma no. |
|
Nanso Zimbabwe Doctors for Human Rights se mmofra a aban yi wɔn adi sɛ ɔyarehwɛfo a onni nkrataa a wɔde ma no no yɛ mmara kwan so de. |
|
Lionel Messi a ɔyɛ bɔɔlbɔni a ɔbɔ ma Argentina ne Spain bɔɔlbɔkuo Barcelona se ɔne ne man resɛe n'awareɛ berɛ a wanni nkonim sɛ ɔbɛdi nkonim baako. |
|
Messi kaa saa nsɛm yi berɛ a copa America agodie no kɔɔ so wɔ United States, berɛ a Argentina hweree n'adeɛ a ɛtɔ so mmienu wɔ Chile berɛ a Chile maa nkontabuo no soɔ no. |
|
Kwasida no, Chile dii Argentina so nkonim bere a Francisco Silva de asabow somaa Argentina bɔɔlbɔni Sergio Romero ma ɔkɔɔ faako a ɛmfata. |
|
Akuo mmienu yi de nɔma 0 - 0 gyinaa nnipa 82,000 akyitaafoɔ anim wɔ East Rutherford a ɛwɔ New Jersey. |
|
Akuw a wɔredi agoru wɔ Copa America no fi Atifi ne Kesee fam Amerika. |
|
Mfeɛ mmiɛnsa atwa mu no, Argentina dii Chile so nkonim berɛ a akuw no san twee wɔn asoɔden a ɛtɔ so 0 - 0 no. Messi dii nkogu wɔ asotweɛ a ɛdi kan no mu. Argentina hweree 4 - 2 wɔ asotweɛ no ho. |
|
Afei Messi ka kyerɛɛ Argentina atesɛm krataa a wɔfrɛ no TyC Sports no sɛ wagyae Argentina bɔɔlbɔ esiane sɛ wanni nkonim wɔ nkontabuo no mu ɛmfa ho sɛ na n’ani abere. |
|
Messi adi mfe 29. |
|
Na otumi ne Barcelona dii nkunim wɔ Champions League anan mu. Nanso ɔne Argentina anni nkunim wɔ Copa America anaa World League mu. |
|
Na ayarefo bi a wɔwɔ Bulawayo no redi nkogu wɔ ayaresabea akɛseɛ a ɛwɔ kuropɔn mu no mu mmienu berɛ a dɔkota bi ntua kɔɔ so da a ɛtɔ so nan wɔ Benada no. |
|
Bere a Studi7 duu Mpilo Ayaresabea anɔpa no, na wɔde ayarefo bi rekɔ fie esiane nyarewa a emu yɛ den te sɛ apemfo a wɔwɔ awo mu dɛmdi nti. |
|
Obi a ɔte hɔ a ɔdaa ne ho adi sɛ ɔyɛ Awuraa Dlamini nkutoo na ɔka kyerɛɛ Studio7 sɛ ɔde n'anan a ahonhon no aba ayaresabea na wɔaka akyerɛ no sɛ ɔnsan nkɔ fie esiane sɛ dɔkotafo nhu wɔn nti. |
|
Yɛabɔ mmɔden sɛ yɛbɛte tebea no ho asɛm afi ayaresabea kwankyerɛfo, Leonard Mabande hɔ nanso ɔkae sɛ yɛne Dr. Xolani Ndlovu a na ɔyɛ oduruyɛfo panyin no akasa sɛ ɔmpɛ sɛ ɔne yɛn kasa sɛnea ɔwɔ adwuma pii yɛ no. |
|
Wɔ United Bulawayo Hospital ahodoɔ no, wɔatoto ayaresabea no ayaresabea asoeɛ mu, na amanneɛbɔ a ayaresabea hene, Dr Narcisaus Dzvanga de too dwa no nso kyerɛ sɛ ayaresabea no regye ayarefoɔ a wɔn yareɛ mu yɛ den nko ara. |
|
Ɔkasamafoɔ a ɔda Zimbabwe Ayaresabea Nnuruyɛfoɔ Nkabom Kuo ano, Dr. Mthabisi 85 kaeɛ sɛ na dɔkotafoɔ no gu so rete atua wɔ ɔman no afanan nyinaa ɛmfa ho sɛ aban ka kyerɛɛ wɔn sɛ wɔnsan nkɔ adwuma, na ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ wɔntee wɔn mfiri aban no hɔ. |
|
Dr Ndlovu kaaɛ sɛ ayaresabea ahodoɔ mu nsɛmnsɛm te sɛ nnuro ne mmeaeɛ foforɔ a ayarefoɔ nni nti na atuateɛ no rekɔ so. |
|
Studium 7 antumi ante aban no afã wɔ asɛm yi ho esiane sɛ yɛantumi anhyia apɔmuden soafoɔ, Dr Obadiah Moyo nti. |
|
Nanso Dr. Moyo abɛdiakyire, Dr. John Mangwiro ka kyerɛɛ Studio 7 wɔ fon so sɛ wɔn ntumi mma asɛm no ho mmuaeɛ sɛnea na wofi ɔman no mu na Dr. Gerald Gwinji a ɔyɛ asoeɛ no kyerɛwfoɔ nso mma wɔn nkyɛn. |
|
Bulawayo Metropolitan Mansini Mmarahyɛbɛdwani, Dorka Sibanda, ka kyerɛɛ Studi 7 sɛ dɔkotafoɔ atuateɛ no akɔ so mmerɛ tenten bi, na ɔde kaa ho sɛ ɛyɛ awerɛhosɛm sɛ aban no de nnipa bebree nkwa reto asiane mu. |
|
Aban nnuruyɛfo kɔɔ so tew atua Memeneda na wɔ ayaresabea akɛse mu no wɔreyɛ adwuma sɛ dɔkotafo a ɔde mfe pii ayɛ adwuma sɛ afotufo anaa dɔkotafo. |
|
Ɔbɔɔlbɔni a ɔtenaa ase wɔ Highlanders a wadi mfeɛ 71 a wɔfrɛ no Barry Daka awu wɔ yareɛ tiawa bi akyi. |
|
Wɔn babea Lorraine aka akyerɛ Studio 7 sɛ ne papa awu wɔ wɔn fie a ɛwɔ Barbourfields nnɛ. |
|
Ɔkae sɛ wɔbɛyaree Kwasida bere a na wɔrefi kɔnsɛt bi ase wɔ Barbourfields Stadium na wosusuw sɛ ne fã adwudwo no. |
|
Ekuo a ɛwɔ sorɔnsorɔmmea hɔ no de nkra too Twitter so sɛ wɔn werɛ ahow yie" na wɔka kyerɛɛ wɔn sɛ wɔredi wɔn mmusua ne amanfoɔ a wɔahwere wɔn nkwa no ho awerɛhow. |
|
Bɔɔlbɔkuo no se Owura Daka hyɛɛ aseɛ sɛ ɔbɛhyehyɛ bɔɔlbɔkuo no wɔ afe 1986 mu, na ɔbɔɔ mmɔden sɛ ɔbɛma bɔɔlbɔkuo no mu fa kɛseɛ te sɛ Independence cup no, Chibuku Trophy, Rothmans Shield ne Net brew cup no. |
|
Wɔmmɔɔ Owura Daka ayi ho nhyehyɛe ho amanneɛ. |
|
Odwontofo a wagye din Thomas Mapfumo se ɔde ne ho bɛhyɛ Zimbabwe mmofra a wɔbɛtew atua ɔsram a edi hɔ no mu wɔ New York wɔ Amanaman Nkabom Nhyiamu Kɛse a Ɔmanpanin Robert Mugabe hwɛɛ kwan sɛ ɔbɛkɔ no ase. |
|
Owura Mapfumo kaaɛ ɛho hia sɛ Zimbabwefoɔ bɛkyerɛ sɛ wɔn ani nnye sɛnea nneɛma rekɔ so wɔ ɔman no mu ho sɛdeɛ obiara wɔ ho kwan sɛ ɔyɛ, sɛ nneɛma ankɔ yie a. |
|
Owura Mapfumo kaa sɛ ɛnyɛ sɛ ɔrebɔ bɔɔl wɔ atuateɛ no mu, efisɛ na ɔpɛ sɛ ɔkɔka Zimbabwefoɔ ho na ɔkyerɛ wiase aban, titiriw Ɔmanpanin Mugabe, sɛ ɛhia sɛ nneɛma sesa wɔ ɔman no mu. |
|
"Mebɛyɛ odwontofo nanso wɔ New York no, ɛnyɛ nnwom na mɛto, na mmom mɛka afoforo ho ama wɔatew ɔporɔw ne nhyɛso a egu Zimbabwefoɔ so wɔ Mugabe aban a nnipa nnye ntom bio no" |
|
Wɔhwɛ kwan sɛ ahyehyɛde ahorow bi te sɛ #ThisFlag a Ɔsɔfo Evan Mawarire di anim, Tajamuka, Occupy Africa Unity Square ne NGO ne amanyɔkuo ahodoɔ a ɛka Zimbabwefoɔ a ɛfiri nkuro ahodoɔ mu ho no bɛba abɛka atuateɛ no ho. |
|
Afoforo a wɔhwɛɛ kwan sɛ wɔbɛba apontow no ase bi ne Patson Dzamara, onua kumaa Itai Dzamara a ɔyɛ nnipa kyɛfa dwumayɛni a ɔyerae afe a etwaam no. |
|
Amalgamated rural Akyerɛkyerɛfoɔ Kuo a ɛwɔ Zimbabwe (ARTUZ) se ɔkasa biara nni aban ne akyerɛkyerɛfoɔ ntam wɔ ɔhaw a akyerɛkyerɛfoɔ refa mu. |
|
ARTUZ Ɔmanpanin Obert Masaraure ka kyerɛɛ Studio7 sɛ n’ahyehyɛde no ani nnye ho sɛ wohui sɛ adesuafoɔ nni sika a wɔde bɛkɔ sukuu na akyerɛkyerɛfoɔ nni sika a wɔde bɛkɔ adwuma. |
|
Masaraure kaa sɛ na n’amanyɔkuo no mufo pii rekyerɛw krataa sɛ wɔnnyae adwuma yɛ, na ɔkyerɛɛ sɛ wɔrehwehwɛ nnwuma afoforo, efisɛ wɔn akatua nnɔɔso sɛ ɛbɛboa wɔn mmusua. |
|
Yɛantumi ne Ɔsoafoɔ a ɔhwɛ Nwomasua so, Ɔbenfo Paul Mavhima annya nkitahodie annya n'afã wɔ asɛm yi ho. |
|
Bere a wiase no hyɛ October sɛ Breast Cancer Awareness Month no, Cancer Association a ɛwɔ Zimbabwe no se ɛhaw nnipa bi a wɔwɔ ɔman no mu sɛ wɔnte wɔn ase. |
|
Ahyehyɛde no bɔ amanneɛ sɛ nnipa pii a wɔkyerɛ sɛ wɔanya kokoram no, nea edi kan no, wɔkɔ dɔkota a ɔhwɛ adwene ne nneyɛe so, na afei wɔkɔ dɔkota a ɔwɔ yare a emu yɛ den ho nimdeɛ nkyɛn, na ɛma ɛyɛ den sɛ wɔbɛsa. |
|
Cancer Association of Zimbabwe fotufo Priscilla Mangwiro kaaɛ sɛ, sɛ obi wɔ ɔhaw no a, ɛhia sɛ ɔkɔ dɔkota a ne ho akokwaw nkyɛn. |
|
Awuraa Mangwiro se ɛho hia sɛ wɔhwehwɛ nnipa a wɔanya kokoram no mu, titiriw nufu mu kokoram. |
|
Awuraa Mangwiro se nufu mu kokoram ne ade a ɛtɔ so mmienu a ɛma mmea wuwu wɔ Zimbabwe. |
|
Awuraa Mangwiro se efi October 1 a ɔhyɛɛ n'atu ase sɛ ɔbɛhyɛ October sɛ Cancer Awareness Month no, n’ahyehyɛde no asɔ mmea bɛboro 50 ahwɛ, na wɔn dodow bɛkɔ so akɔ soro akosi ɔsram yi awiei. |
|
Berɛ a ɔtee Cancer Association of Zimbabwe dwumadie no ho asɛm no, ɔbaa bi a wɔfrɛ no Gertrude Magwaniza kaa sɛ ɔde ne babea no hyɛɛ ne nufu mu. |
|
Awuraa Mangwiro se nneɛma pii na ɛma mmea tumi nya nufu mu kokoram. |
|
Awuraa Mangwiro se ɛsɛ sɛ wɔhwɛ mmea wɔ wɔn nufu mu nsakrae ahorow ho, na sɛ wɔyɛ saa a, ɛsɛ sɛ wɔhwehwɛ wɔn mu ntɛm ara. |
|
Awuraa Mangwiro se nnipa pii susuw sɛ, sɛ wohu sɛ wanya kokoram a, ɛkyerɛ sɛ wɔrewu nanso nneɛma pii wɔ hɔ a wobetumi ayɛ de aboa ama mmea anyin akyɛ. |
|
Awuraa Mangwiro se nneɛma a ɛde kokoram ba no mu biako ne sɛ obedi aduan a srade ne asikre pii wom. |
|
Awuraa Mangwiro rehyɛ mmea nkuran sɛ wɔmfa hokwan a wɔanya wɔ October mu no nyɛ nhwehwɛmu wɔ kokoram ho, na wɔnkyerɛkyerɛ wɔn yareɛ no ho. |
|
Afe biara nnipa bɛboro 5,000 na wonya yare no bi, na bɛboro saa na wobehu mmofra dɔkota wɔ yare a emu yɛ den bi ho. |
|
Fango adwumakuo a ɛwɔ ɔman no mu, Petrotrade se, sɛ aban kɔ so de boɔ to hɔ ma fango tɔ ne nneɛma a ɛtɔn fango a, fango ho kɔm de ɔhaw no to rentwa da. |
|
Ɔrekasa wɔ mmarahyɛbɛdwafie wɔ fango boɔ ho no, Godfrey Ncube a na ɔyɛ ɔpanyin wɔ Petrotrade so no kaa sɛ, sɛ nnwumakuo nya kwan sɛ wɔbɛtɔ fango na wɔatɔn no wɔn ankasa sika mu nkutoo a, ɛnna ɔbɛtumi ayɛ saa. |
|
Owura Ncube gye toom sɛ saa a ɔbɛyɛ no bɛma ne bo akɔ soro nanso ɔkae sɛ ɛno ne ɔkwan koro pɛ a ɔnam so beyi fango ho haw a ɛda ɔman no ano bere tenten no afi hɔ. |
|
Owura Ncube kaa sɛ, bere a aban no retwɛn sɛ ɔde fango bɛma wɔn no rebrɛ fango bo ase wɔ ɔman no mu, berɛ a na wɔregye fango pii no. |
|
Owura Ncube de nhwɛso a ɔyɛe no kyerɛɛ sɛ, wɔ asram asia a edi kan wɔ afe a etwaam no mu no, wɔtɔnee lita ɔpepem aduonum nanso wɔ saa bere koro no ara mu wɔ afe yi mu no, wɔtɔnee lita ɔpepem aduasa pɛ. |
|
Bere a wobisaa no sɛ n’adwumayɛbea no hwɛ kwan sɛ ɔbɛyi fango ho haw no afi hɔ no, odumgya adwuma no kyerɛwfo, Gloria Magombo kaa sɛ, sɛ amamfrafoɔ nnwuma nnɔɔso a, anka ɔhaw no remfi hɔ. |
|
Ɔsan kaa sɛ ɔman mũ no nyinaa na ehia sɛ wɔdi ɔhaw yi ho dwuma, na ɛnyɛ n’adwumakuo nko ara. |
|
Bere a wobisaa no sɛ ebia ɔpɛ sɛ ɔde Smart Card no bɛtɔ pɛtro anaa no, John Mangudya a ɔyɛ sikakorabea kɛseɛ amrado kaa sɛ krataa no bɛkyerɛ pɛtro dodoɔ a kar biara a ɛwɔ gyaadeɛ hɔ sɛ ɔbɛtɔ no, Awura Magombo kaa sɛ COVID-19 aniwusɛm no asesa saa nhyehyɛeɛ no. Ná ɛho abɛhia sɛ wɔtɔ fango wɔ China. |
|
Awuraa Magombo kaa sɛ ɔbea no ntumi nkyerɛ bere a saa nhyehyɛeɛ yi bɛkɔ yie, ɛwom sɛ Owura Mangudya ka kyerɛɛ boayikuo no ɔsram a etwaam no sɛ ɔwɔ anidasoɔ sɛ wɔde krataa no bɛyɛ adwuma sɛdeɛ wɔpɛ sɛ wɔyɛ no. |
|
Eyi ahyɛ mmarahyɛbɛdwafie mu boayikuo bi abufuw sɛ, odumgya adwumakuo no nnyɛ wɔn adwuma sɛnea Awuraa Magombo nso kaeɛ sɛ wate fango adwuma a ɛwɔ ɔman yi mu sɛ, fango nnwuma bebree no ara retɔn ama US dollars anaa amamfrafoɔ dɔla no. |
|
Boayikuo no kaa sɛ, “ɛha adwene yie” sɛ fango ho yɛ na wɔ ɔman no mu. |
|
Zimbabwefo hyɛ mmerɛ a ɛtɔ so dunkron fa a ɔman yi atwe ne ho afi abibifoɔ amammuo ho, a abibifoɔ ne abibifoɔ foforɔ ayɛ nkoa. |
|
Tumidi tuntum a ɛbae no maa nnipa pii nyaa anidaso sɛ awiei koraa no wobenya aborɔfo tumidi a aborɔfo na wɔtow wɔn mu pii guu bun no mu bere a wɔfaa wɔn asase pa no nyinaa no. |
|
Nanso mfeɛ aduanan akyi a ɔman no nyaa fahodie no, wɔn mu bi aka sɛ nneɛma asɛe koraa ama wɔn sɛdeɛ wɔde toto aborɔfoɔ amammuo ho no, efisɛ wonni adwuma a wɔde bɛhwɛ wɔn mmusua. |
|
Wɔka sɛ sikasɛm tebea nye koraa, enti ɛyɛ den sɛ yebehu nea ɛbɛba daakye. |
|
Wɔka sɛ apɔmuden ho nsɛm so atew bere nyinaa, efisɛ ayaresabea ahorow a ɛwɔ ɔman no mu nni dwuma yiye sɛnea wɔhwɛɛ kwan no. |
|
Nnipa kakraa bi a wɔda so yɛ adwuma ka sɛ wɔtaa de di dwuma wɔ mmɔnten so de tew atua sɛnea ɛbɛyɛ a wobenya wɔn ano aduan. |
|
Ɔmanpanin a watwa mu Emmerson Mlogagwa a wɔhyɛɛ no anuonyam afe 2017 mu bere a wɔtuu ɔmanpanin a watwa mu Robert Mugabe sɛ asraafoɔ no ama manfoɔ anya daakye a ɛyɛ anigyeɛ. |
|
Nanso wɔn mu dodow no ara redi abayisɛm ne abayisɛm dɔkota no afahyɛ, efisɛ wɔka sɛ nneɛma resɛe koraa. |
|
Nanso so adepa biara nni hɔ a Zanu PF ayɛ mfeɛ 40 yi nyinaa? |
|
Zanu PF North America mansini guamtenani Regis Charumbira se ne amanyɔkuo no ayɛ nneɛma pii ama abibifoɔ a ɛmfa wɔn ho sɛ amanyɔkuo no ka wɔn ho. |
|
Owura Charumbira kaa sɛ afei de ne amanyɔkuo no ayɛ nhwehwɛmu afa wɔn a wɔanya mfuo pii asen afoforɔ, ne sɛ wɔn a wɔnnya nnyaa mfuo, a Zimbabwefoɔ a wɔte amannɔne ka ho no, ɛsɛ sɛ wɔnya. |
|
Nanso, MDC-T a ɛwɔ Amerika Atifi fam no kyerɛwfo abɛdiakyire a ɔda Zanu PF ano, na ɔkaa sɛ wadi nkogu mfeɛ bebree wɔ ahofadi apereperedi no mu. |
|
Wɔka sɛ nneɛma asɛe mfe pii wɔ sikasɛm, apɔmuden ne adwumayɛ mu, na ama adwumayɛfo pii a wɔwɔ mmɔnten so no nnya adwuma nyɛ. |
|
Kwaadubɔfoɔ Ntabazinduna Nemanghlay Isakyeforɔ, anaa Awurade Felix Ndiemang de asɛm no akɔto High Kɔɔto no anim sɛ ɔnnye ntom na ɔmfa no nto afiase asram dummienu. |
|
Wɔkyeree Ishe Ndiemang ne 23 a aka no sɛ wɔabubu Fetti Mbele a na ɔpɛ sɛ otu no fi Ntabasinduna mansini mu no ban mu. |
|
Eyi akyi na wɔtoo Mbele yere, Nonkangelo Mpengesi mmonnaa. |
|
Ɔtemmuafoɔ a ɔda Awurade Isak mmarahyɛbɛdwani a wɔfrɛ no Dumisani Dube kaa asɛm a ɛtɔ so nson no kyerɛɛ ɔtemmuafoɔ no sɛ ɔmfa ahemfoɔ a wɔwɔ tumi no nyɛ hwee. |
|
Odwontofo a wagye din Thomas Mukanya Mapfumo se ɔrehwɛ kwan sɛ ɔde ne album foforo no bɛba ɔsram yi mu bere a adwumakuo no kɔmputa no hwee ase no. |
|
Adwumakuo yi wɔ Eugene, Oregon a ɛwɔ United States na wɔfrɛ no Tracktown Studios. Oduruyɛfo Mapfumo ka kyerɛɛ Studio 7 sɛ nnwom du a ɔyɛɛ ho kyerɛwtohɔ no mu no, emu mmiɛnsa pɛ na aka. |
|
Asɛnnibea Kɛseɛ no abu atɛn sɛ Heal Zimbabwe ɔmanpanin, Rashid Mahiya ayi bail afiri ne fie sɛ wɔnni n’asɛm. |
|
Wɔhwɛ kwan sɛ wobeyi Mahtah a wakɔ Chikurubi afiase no Fida bere a polisifo kae sɛ wontumi nwie wɔn nkrataasɛm dwumadi no wɔ bere ano no. |
|
Mahiya mmaranimfoɔ a ɔne Zimbabwe Mmaranimfoɔ a ɔhwɛ Hokwan a Nnipa wɔ ho nsɛm so, Tonderayi Bhatasara yɛ adwuma no ka kyerɛɛ Studi 7 sɛ, sɛ yɛde sika a ɛyɛ dɔla apem no to nkyɛn a, kɔɔto no gyee Mahiya akwantuo krataa no ne hia a ɛho abɛhia sɛ ɔkɔ ne fie na ɔkɔbɔ apolisifoɔ amanneɛ mprenu nnawɔtwe baako mu. |
|
"Yɛagye asɛnnibea atɛmmuo no atom, efisɛ adeɛ a ɛho hia paa ne sɛ wɔbɛgyaa onipa no na wɔagyae no afi afiase," Bhatasara kaa mmerɛ a ɛtɔ so nson a ɔyɛ maa Zimbabwe no ho asɛm. Ɔde kaa ho sɛ: " |
|
Nnipa pii a wɔakyere wɔn wɔ adapɛn kakra a atwam ni no mu baako ne sɛ wɔabɔ wɔn sobo sɛ wɔayɛ nhyehyɛe sɛ wɔbɛsɛe aban no bere a atuateɛ sɔree wɔ fango boɔ ho no. |
|
Berɛ a ɔne nsɛntwerɛfoɔ a ɛwɔ Harare rekasa no, ɔkyerɛwfoɔ a ɔda Zimbabwe Medical Association ano, Sacrifice Chirisa kaa sɛ wɔn nsa aka krataa afi dɔkotafoɔ a wɔn mfe akɔ anim hɔ a ɔrehyɛ wɔn nkuran sɛ sɛ aban amfa dɔkotafoɔ mmɔfra a wɔn ho akyere wɔn no amanehunu anto hɔ a, wɔmpa abaw. |
|
Chirisa a ɔsan yɛ oduruyɛfoɔ panin no kaa sɛ nnwuma akɔ soro ama dɔkotafoɔ a wɔn mfe akɔ anim, berɛ a dɔkotafoɔ a wɔn mfe nkɔ anim ate atua ɔsram baako no. |
|
Chirisa kaa sɛ, nea ɛbɛyɛ na wɔatumi ayɛ wɔn adwuma yie no, wɔhia dɔkotafoɔ nkumaa ma ɔne wɔn bɛbom ayɛ adwuma. |
|
Owura Chirisa kaa sɛ ayarefoɔ a wɔwɔ aban ayaresabea ahodoɔ no yareɛ no yɛɛ kɛseɛ berɛ a dɔkotafoɔ nkumaa ne dɔkotafoɔ 533 na wɔgyee wɔn too hɔ berɛ a Apɔmuden Asoeɛ no tuu kwan no. |
|
Ɔkyerɛwfoɔ panin a ɔda Zimbabwe Ayaresabea Nnuruyɛfoɔ Nkabom Kuo ano, Mthabisi Anele vig vig vig vig nso kaa sɛ n’ani nnye nsɛm a ɔmanpanin dedaw Constantino Chiwenga kaeɛ sɛ na nnuruyɛfoɔ mmeranteɛ da so ara kɔ sukuu no ho. |
|
Chiwenga a ɔhyɛ aban ase sɛ ɔnni nkabom a ɛda aban ne dɔkotafoɔ a wɔn ho yɛ hu no ntam no, bɔɔ ayarehwɛfoɔ paa wɔ atuateɛ no akyi. |
|
Nnipa pii a wɔkyerɛ sɛ Owura Chiwenga de asraafoɔ redi dwuma wɔ nsɛm a ɛhia nkitahodie ho akasa atia wɔn nneyɛɛ. |
|
Mmerante ne mmabaa a wɔyɛ dɔkotafo ka sɛ wɔpɛ sɛ aban ma wɔn nnwinnade a wɔde sa yare, nnuru ne ntade a wɔde bɔ wɔn ho ban, bere a wɔwɔ adwuma mu, ne akatua a wɔkyerɛ sɛ ɛte sɛ ɔkraman tow. |
|
Nanso aban se ne ntoboa no so ate araa ma ɛyɛ den sɛ ɔbɛma akɔ soro. |
|
Yɛante apɔmuden soafoɔ Owura Obadiah Moyo asɛm yie berɛ a ɔne oduruyɛfoɔ a ɔhwɛ mmofra yareɛ yɛɛ nhyiamu berɛ a yɛdii kan kɔɔ wim no. |
|
Aban Asɛnnibea no abɔ aban abisade no agu, efisɛ aban mfaa nkrataa biara mmaa wɔn wɔ wɔn asɛm a ɛfa dɔkotafoɔ a wɔrenyɛ adwuma no ho. |
|
Doug Coltart a ɔyɛ mmaranimfoɔ a ɔgyina Zimbabwe Ayaresabea Nnuruyɛfoɔ Kuo ananmu wɔ Labor Court no kaa sɛ kyerɛwtohɔ a ɛfiri Apɔmuden Adwumayɛfoɔ Panin,HSB hɔ nnɔɔso nti yɛrentumi nni asɛm no wɔ mmara kwan so. |
|
Kɔɔto no hyɛɛHSB mmaranimfo no sɛ ɔmfa nkrataa a ayera no mma ɔkyena, Wukuada. |
|
Nanso dɔkotafoɔ aka sɛ, ɛnyɛ kɔ a wɔbɛkɔ kɔɔto no ne adeɛ a ɛbɛma wɔakɔ adwuma, enti ɛnni ɔhaw no ho dwuma. |
|
Zimbabwe Ayaresabea Nnuruyɛfoɔ Kuo panin abɛdiakyire, Dr. Masimba Ndoro kaa sɛ n’adwuma no hwehwɛ sɛ ɔyɛ biribiara a ɛsɛ sɛ ɔyɛ da biara da. |
|
Nnuruyɛfoɔ nketewa yi kɔɔ so teɛteɛɛ wɔn ho wɔ September da a ɛtɔ so mmiɛnsa no mu sɛ wɔnni sika a wɔde bɛyɛ adwuma. |
|
Nnuruyɛfoɔ a wɔn mfe akɔ anim a wɔfiri Zimbabwe Senior Ayaresabea Nnuruyɛfoɔ Nkabomkuo mu nso kɔɔ so teetee Yawda a atwa mu yi, berɛ a na wɔreka sɛ wɔn akatua sua na wonni aduruyɛ mu sika. |
|
Dɔkotafoɔ a wɔn mfe akɔ anim no nso kyerɛw krataa de bɔɔ wɔn kɔkɔ sɛ, sɛ dɔkotafoɔ no kɔ ayaresabea a, ɛbɛyɛ den sɛ wɔbɛgye wɔn nkwa. |
|
Nnuruyɛfoɔ no kasa tiaa aban no nso, na wɔka kyerɛɛ wɔn sɛ wɔn sika no akɔ soro ɔha mu 60, na wɔka kyerɛɛ wɔn sɛ wɔn adwene nhyia wɔ ho. |
|
Mprenpren mu no, Zimbabwe Sukuupɔn no atua nnuruyɛfoɔ mpanyimfoɔ mmienu bi ka wɔ soboɔ a wɔbɔɔ wɔn sɛ wɔde wɔn ho rehyɛ atuateɛ no mu na wɔhyɛɛ afoforɔ ma wogyaee nom no ho. |
|
Dr. Bothwell Mbuvayesango a ne ho akokwaw wɔ mmofra oprehyɛnyɛ mu ne Dr. David Chimuka a ɔyɛ komayare ho nimdefo. |
|
Dr. Mbuvayesangano gyee din wɔ ɔman no mu berɛ a wɔyɛɛ no ntaafoɔ oprehyɛn wɔ afe 2014 mu na Dr. Wake nso yɛɛ no oprehyɛn wɔ komayare mu. |
|
Zimbabwe Association of Doctors for Human Rights akasa atia denneennen sɛ Dr. Mbuvayesangano ne Dr. Get sɔre. |
|
Yɛnte firi Zimbabwe Sukuupɔn hɔ, na saa ara nso na yɛnte firi aban hɔ wɔ apɔwmuden ho nsɛm ho. |
|
Nanso asɛm bi a Apɔmuden Soafoɔ Obadiah Moyo kaeɛ kyerɛɛ sɛ dɔkotafoɔ anni aban asɛm a ɔde too dwa sɛ ɔnsan nkɔ adwuma no so. |
|
Moyo kaa sɛ aban no retwɛn asɛm no awieɛ, na ɔkyerɛɛ sɛnea tebea no teɛ. |
|
Dɔkotafoɔ kɔɔ so teɛteɛɛ wɔn so September 3, na wɔka kyerɛɛ wɔn sɛ wonni sika a wɔde bɛkɔ adwuma. |
|
Aban no ne adwumakuo bi a ɛwɔ amannɔne ayɛ apam sɛ wɔbɛboa ma wɔde gyabiriw akɔ aman bi te sɛ India ne Japan mu. |
|
Bere a ɔne Victoria Consulting rekasa wɔ apam no nkrataa ase no, fagudeɛtubea Soafoɔ, Winston Chitant kaa sɛ aban botaeɛ ne sɛ ɔman no benya kwan atɔ gyabiriw wɔ India na wahyehyɛ sika ama fagudeɛtubea adwuma. |
|
Chitando kaa sɛ wobu akontaa sɛ fango tɔn ɔpepem aduonu num na ɛwɔ Zimbabwe nanso fango tɔn ɔpepem mmienu kɔpem mmiɛnsa na wotu fango afe biara. |
|
Chitando san kaa sɛ India ne ɔman a ɛsõ sen biara a wɔtɔn gyabiriw afe biara, sɛ wɔde toto aman foforo ho a. |
|
Bere a ɔrekasa wɔ nhyiamu koro no ara ase no, ɔmanpanin Emmerson Mnangagwa kaa sɛ ɛsɛ sɛ Zimbabwe de abusuabɔ pa a ɛda ɛne India ntam no di dwuma. |
|
Studi7 ntumi nkyerɛ Victoria Consulting adwumakuw ko a ɔne wɔn ayɛ adwuma, ne wɔn mpanyimfo. |
|
Nanso ɔsoafoɔ abɛdiakyire a ɔda fagudeɛ mu ahonyadeɛ ano, Gift Chimanikire, kaa sɛ ɔnhunu hia a ɛho hia sɛ Zimbabwe hwehwɛ nnwuma a ɛbɛma wɔatumi akɔ amannɔne akɔtɔn fango a seesei fango nnɔɔso wɔ ɔman no mu. |
|
Sikasɛm ho nimdefoɔ bi a wɔfrɛ no Nyasha Muchichwa nso kaa sɛ, wanhu hia a ɛho hia sɛ Zimbabwe hwehwɛ adwumakuo bi a ɛyɛ amamfrafoɔ a wɔn ani gye Zimbabwe nnyinasoɔ ho. |
|
Owura Muchichwa kaa sɛ ɛyɛ papa sɛ ɔne aman foforɔ bɛdi nsawɔsoɔ. |
|
Ministry of Minerals wɛbsaet no se Zimbabwe wɔ gyabiriw a eye sen biara, na ɛwɔ mmeae 29 a wotu gyabiriw. |
|
Nnwuma mmienu pɛ na ɛwɔ ɔman yi mu, Hwange Colliery ne Mountain Resources, na wɔyɛ galamsey adwumayɛfoɔ a wɔsõ sen biara. |
|
Wɔagyae MDC-T amanyɔkuo no mu nnipa baasia a Nelson Chamisa di wɔn anim a wɔkyeree wɔn wɔ Harare Fida no mu biara wɔ $ 1,000 fi wɔn afie mu. |
|
Mmarahyɛbɛdwani Chancellor Bianca Makwande, Chamisa asoafoɔ mmienu; Tendai Biti ne Awuraa Lynett Karenyi Kore; ɔkyerɛwfoɔ ma amamfrafoɔ nsɛm, Awura Gladys Hlatywayo; Ɔman Twerɛtwerɛfoɔ abɛdiakyire, Owura Lovemore Chinoputsa; ɔyɛ National Standing Committee muni, na ɔyɛ amanyɔkuo no kyerɛwfoɔ abɛdiakyire, David Chimhini ne Awuraa Vongai Tome. |
|
Wɔahyɛ mmarima yi sɛ sɛ wɔkyere wɔn wie a, wɔntua dɔla apem wɔ ankorɛankorɛ biara akyi berɛ a akasakasa bi rekɔ so wɔ MDC Morgan Tsvangirai House no. |
|
Awuraa Makwande kaa sɛ nnipa a wɔakyere wɔn no bɛsan akɔ kɔɔto wɔ Kɔtɔnima da a ɛtɔ so aduonu mmeɛnsa wɔ Kɔtɔnima da a ɛtɔ so aduonu mmeɛnsa wɔ Kɔtɔnima da a ɛtɔ so aduonu baako wɔ Kɔtɔnima da a ɛtɔ so aduonu baako wɔ Kɔtɔnima da a ɛtɔ so aduonu baako wɔ Kɔtɔnima da a ɛtɔ so aduonu baako wɔ Kɔtɔnima da a ɛtɔ so aduonu baako wɔ Kɔtɔnima da a ɛtɔ so aduonu baako wɔ Kɔtɔnima da a ɛt |
|
Ɔne Studi 7 rekasa wɔ atɛnbuo no akyi no, mmaranimfoɔ nsia no mu baako, Alec Muchadeham kaa sɛ kɔɔto no hyɛɛ nnipa a wɔgyina wɔn ananmu no sɛ mma wɔnnsiw nhwehwɛmu no kwan. |
|
Owura Muchadehama san kae sɛ ɛwom sɛ wɔbɔɔ nnipa baasia yi soboɔ wɔ nsɛmmɔne Mmara (Codification and Reform) ase deɛ, nanso wɔde nneduafoɔ a wɔde wɔn kɔɔ asɛnnibea anɔpa yi san kɔɔ polisifoɔ adwumam baabi a wɔbɔɔ wɔn soboɔ sɛ wɔato COVID-19 Prevention Act. |
|
Mmaranimfoɔ nsia yi nso de asɛm no akɔdan kɔɔto wɔ nnipa a wɔde wɔn agu afiase no ho. |
|
Owura Muchadehama kaa sɛ nnipa a wɔda afiase no nni ahobammɔ papa, enti sɛ wɔwɔ afiase a, wontumi nkyere wɔn anaa wɔmfa COVID-19 mma wɔn. |
|
Amanyɔkuo no panin, Nelson Chamisa se ɔbɛtoa ɔko no so ahwehwɛ nsakraeɛ wɔ ɔman no mu ɛmfa ho sɛ wɔakyere emufoɔ no |
|
Awuraa Makwande akasa atia sɛ ɛnsɛ sɛ amanyɔkuo no kasamafo abadiakyire Womberaishe Nhende a ɔda ayaresabea no gyina mmofra no mmonnaa. |
|
Wɔbɔɔ amanneɛ sɛ Owura Nhende pirae Nnɛra bere a wɔkyeree no de no kɔɔ ayaresabea no. |
|
Wɔ kɔkɔbɔ foforɔ mu no, Zimbabwe Mmarahyɛbɛdwafoɔ a ɔhwɛ Hokwan Ahorow a Nnipa wɔ so kyerɛ sɛ, wɔkyeree obi a ɔyɛ Polisini bere a ɔde Ɔmanpanin Emmerson Mnangagwa totoo kɔndɔm bi ho no, wɔde too dwa sɛ wɔde sika a ɛyɛ dɔla 300 na agyae no. |
|
Asɛnnibea no bɛdi ɔsraani a ɔda sukuu no ano, Shungudzemoyo Kache nso asɛm wɔ ne fie. |
|
Nkɔmhyɛ kwankyerɛfoɔ a ɔda Nkɔmhyɛ Ayaresa ne Nkwagye (P HD) Asoeɛ ano, Walter Magaya aka sɛ ɔne aman foforɔ reyɛ adwuma sɛ ɔbɛtu Aguma aduro a ɔkyerɛ sɛ ɔde sa HIV / AIDS, kokoram ne nea ɛkeka ho. |
|
Berɛ a ɔne Studi7 rekasa wɔ mpaebɔ dwumadie bi a ɛkɔɔ so wɔ Francistown, Botswana Wukuada anadwo no, Owura Magaya kaa sɛ ɔmpɛ sɛ ɔbɛyɛ n'adwene sɛ polisifoɔ bɛkyere no wɔ November 2018 mu bere a ɔbɔɔ amanneɛ sɛ wanya HIV / AIDS ano aduro no. |
|
Bere a Owura Magaya srɛɛ bɔne fafiri wɔ HIV / AIDS ho no, wɔbɔɔ no ka $ 700 wɔ February mu afe a etwaam no. |
|
Nanso asɛm no ansiw Owura Magaya a ɔka kyerɛɛ Studio7 sɛ wɔne aman foforo a wɔmpɛ sɛ wɔbɔ din no reyɛ adwuma na ɔkaa sɛ wohuu Aguma ano aduru sɛ ɛyɛ HIV / AIDS yareɛ no ano aduru. |
|
Owura Magaya kaa sɛ HIV / AIDS yareɛ no yɛ yareɛ a ɛwɔ Africa nti ɔhyɛɛ aman nyinaa sɛ wɔn nyinaa mmom nyɛ adwuma mfa mpɛ ɔhaw no ano aduru. |
|
Owura Magaya kaa sɛ ɛsɛ sɛ ɔne aman foforɔ yɛ adwuma, efisɛ na Zimbabwe nni ahotosoɔ sɛ nnuro no bɛsa ɔman no yareɛ a ɛdi awu no. |
|
Nanso, wɔ asɛm a wɔde baa Magaya a ɛwɔ Zimbabwe so no, wohui sɛ Aretha Medical Company adwumakuw no nni din wɔ Zimbabwe Medical Control Authority mu, na wɔbɔɔ amanneɛ sɛ Apɔmuden Adwumayɛfoɔ no nhyɛɛ wɔn sɛ wɔnyɛ nhwehwɛmu nhu sɛ ebia Aguma aduru no yɛ adwuma anaa. |
|
Dɔkota bi a ɔwɔ Francistown ayaresabea, Sengaphi Khuzwayo kasa tiaa Magaya sɛ ɔkae sɛ ɔrehwehwɛ sika. |
|
Bere bi a atwam no na Owura Magaya ama akasakasa asɔre wɔ ɔman no mu bere a wɔkyeree no sɛ ɔtoo ɔbea foforo mmonnaa no, nanso akyiri yi kɔɔto guu asɛm no mu bere a wɔn a wɔde asɛm no kɔɔto guu asɛm no so mmara kwan so no. |
|
Mmofra nnuruyɛfoɔ a wɔnni aban ayaresabea ahodoɔ no ama apemfoɔ nkwa da asiane mu sɛ wɔwɔ ɔhaw a ɛte sɛ nea ɛwɔ Chinhoyi Ayaresabea Kɛseɛ no. |
|
Awuraa Lisa Sibanda yɛ ɔbea a wanya awo akyi adwenemhaw. |
|
Awuraa Sibanda kae sɛ ne ba a na ɔda so ara mmofra no wuu wɔ yafunu mu bere a wɔde no maa no Benada no, nanso dɔkota biara antumi ammoa no kae sɛ ɛsɛ sɛ ɔma ɔyarehwɛfo bi boa no ma owu. |
|
Awuraa Sibanda se ɔhaw a ɛsen biara ne sɛ wɔbɛhohoro wɔn ntini mu ntɛm sɛnea ɛbɛyɛ a ebetumi apira wɔn. |
|
Awuraa Sibanda se wɔn nso nsu ho ayɛ wɔn den, na wɔn nsa renka ayaresabea tiafidan ahorow no, na wɔregye nsu dedaw. |
|
Erasmus Zindoga a ɔde ne yere firii Kariba bae no kaa sɛ ɔnnyaa dɔkota hɔ mmoa biara ɛna dɔkota a ohuu no wɔ ayaresabea hɔ no ampɛ sɛ ɔbɛhwɛ ne yere. |
|
Zindoga kae sɛ wafa kar firi Kariba kɔ Chinhoyi wɔ kilomita aduonu num no ho ka efisɛ na nneɛma nkɔ yiye wɔ Kariba ayaresabea hɔ. |
|
Yɛntee mmea dodow a wɔrehyia ɔhaw ahorow a ɛte saa wɔ Chinhoyi ayaresabea a wɔnya ayarefo fi mmeae bi te sɛ Kariba, Hurungwe, Karoi, Makonde ne Zvimba no. |
|
Masonand Atɔeɛ Apɔmuden Kwankyerɛfoɔ"wa Dhliwayo se ɛsɛ sɛ dɔkotafoɔ yɛ adwuma wɔ ɔmantam no mu baabiara. |
|
Nanso, ogye toom sɛ ɛnyɛ ayarehwɛfo nko ara na ɛsɛ sɛ wɔhwɛ mmea a wɔapɔn yafunu sɛnea ɛte wɔ Chinhoyi Ayaresabea no. |
|
Chinhoyi City Council kasamafoɔ, Tichaona Mlauzi de asɛm bi too dwa nnawɔtwe a atwa mu sɛ nsuo ho ayɛ nã wɔ Chinhoyi a emu nnipa yɛ nnipa 120,000 no efisɛ wɔresiesie ahum mmiɛnsa no. |
|
Cancer Association of Zimbabwe hyɛ ɔmanfoɔ nkuran sɛ wɔmpɛɛpɛɛ wɔn mu wɔ nufu mu kokoram ho ntɛm ansa na yareɛ no mu ayɛ den. |
|
Wɔ Zimbabwe no, nnipa bɛboro 5,000 na wonya kokoram afe biara, nanso wɔn mu dodow no ara hu mmofra dɔkota wɔ yare a emu yɛ den yi ho. |
|
Ahyehyɛde no panin, Junior Mavhu se mprempren wɔayɛ wɔn adwene sɛ wɔbɛhwehwɛ mmea ne mmarima mu wɔ nufu mu kokoram ho sɛnea ɛbɛyɛ a wobetumi ahwehwɛ mmoa bere ano. |
|
Wɔka sɛ kokoram kunkum nnipa pii wɔ ɔman no mu, titiriw mmea, ɛwom sɛ ɛtaa yɛ mmarima de. |
|
Cancer Center foforo rehyɛ mmea ne mmarima nkuran sɛ wɔmfa hokwan no nyɛ nhwehwɛmu wɔ October mu wɔ kokoram ho, na wɔnkyerɛkyerɛ wɔn yare no ho ade wɔ petee mu bere a wɔredi Wiase Nufu mu Kokoram Ɔsram no. |
|
Wiase no rehwɛ ɔsram yi kwan sɛ ɛbɛkae nnipa sɛ wonim nufu mu kokoram ne ɔkwan a wobetumi afa so anya mu mfaso. |
|
Awuraa Mavhu nyansahyɛ ne sɛ ɛsɛ sɛ wɔhwɛ obiara anim daa sɛnea ɛbɛyɛ a wobetumi asa yare no na wɔasa no yiye ansa na atrɛw. |
|
Zimbabwe hyɛɛ Memeneda no agyirae mfe abien fi bere a nnipa nsia wuui wɔ Harare bere a nnipa pii kɔɔ mmɔnten so kɔkyerɛɛ sɛnea wɔn ani nnye afe 2018 abatoɔ no ho. |
|
Nnipakum yi kɔɔ so wɔ wiase afanan nyinaa berɛ a na nsɛntwerɛfoɔ a wofi aman ahodoɔ so a wɔwɔ Zimbabwe rehwɛ abatoɔ a ɛdi kan ama Zanu PF kannifo Emmerson Mnangagwa, na na ɔredi ahurusi sɛ ɔbɛyɛ ɔmanpanin wɔ amanyɔkuo no kan ɔmampanyin Robert Mugabe a watwa mu no akyi. |
|
Na Mnangagwa retu mmirika atia Nelson Chamisa a ɔyɛ MDC Apam no kannifo, a na amanyɔkuo nketewa a wɔyɛ ɔsɔretiafo ka ho. |
|
Wɔ atuo a wɔtotowee no akyi no, wɔhyɛɛ aban no ma ɔhyehyɛɛ adwumakuo a wɔde bɛyɛ nhwehwɛmu. Saa adwumakuo yi maa kan South Africa ɔmanpanin Kgalema Motlanthe bɛyɛɛ ne guamtenani. |
|
Asoeɛ no de asɛm bi too dwa a ɛkyerɛ sɛ asraafoɔ ne polisifoɔ akum nnipa nsia no, na wɔka kyerɛɛ wɔn sɛ ɛsɛ sɛ wɔde awudifoɔ no ba atɛntenenee mu. Ɛsan nso hyɛɛ aban sɛ ɔmma wɔn abusuafoɔ ka. |
|
Owura Motlanthe asoeɛ nso kaa sɛ aban mma nea wawu no mma nkɔ sukuu, na sɛ nkurɔfo sɔre tia polisifoɔ ne asraafoɔ a wɔmfa mmara no nhyɛ wɔn nsa. |
|
Abenfo a wɔhwehwɛ nnipa kyɛfa ho nsɛm ka sɛ aban nnyee ne ho ase mmaa Motlanthe Commission no. |
|
Nanso Amanneɛbɔ Soafoɔ Monica Mutsvangwa kaa sɛ aban no nim Maame Adwumakuo no na ɔwɔ nhyehyɛeɛ sɛ ɔbɛhwɛ ama adwumakuo no bɔhyɛ ahodoɔ no aba mu. |
|
Asoafoɔ no mu baako a ɔkyerɛw amanneɛbɔ no, Lovemore Madhuku, a ɔno nso yɛ Ɔman Mmara Kwan so Mmarahyɛbɛdwafie guamtenani no kaa sɛ n’adwuma no awieɛ n'adwuma no, na ɛyɛ Mnangagwa aban no asɛm sɛ ɔbɛhwɛ ama wɔadi saa ahyɛdeɛ no so. |
|
Madhuku nso kaa sɛ n’adwumakuo ahyɛ aban sɛ ɔmfa asraafoɔ ne polisifoɔ a wɔabɔ wɔn tuo no mmɛtua wɔn abusuafoɔ ka. |
|
Hokwan a nnipa wɔ ho nimdefo ne Hokwan a Nnipa wɔ ho kwankyerɛfoɔ a ɔda North Africa mantam mu, Dewa Mavhinga se aban no nkyerɛ sɛ n’ani gye ho sɛ ɔde Motlanthe Commission Report no bɛdi dwuma. |
|
Mavhinga kaa sɛ adi mfeɛ mmienu fi bere a wɔde amanneɛbɔ no too dwa, nanso sɛdeɛ Motlanthe adwumakuo no kamfo kyerɛɛ no, wɔnkyeree ɔsraani biara. |
|
Mmeae pii wɔ hɔ a wɔatu akwan bere a ɔmanpanin Emmerson Memangagwa, n’asomfo, mmarahyɛbɛdwafie mu nnipa ne adwadifoɔ de wɔn ho bɔɔ ɔmanfoɔ ho sɛ wɔbɛsiesie wɔn adwumayɛbea na wɔatena Ɔman Ahotew Dwumadie a ɛbaa asram abiɛsa a atwa mu no ase. |
|
Mnangagwa ne n’asomfo a wɔboa siesiee ayaresabea hɔ tebea a ɛho ntew no kɔɔ Parirenyatwa Ayaresabea anɔpatutuutu. |
|
Ɔrekasa wɔ ayaresabea hɔ sɛ wɔasiesie hɔ no, Owura Mnangagwa kaa sɛ wɔagye dwumadie no atom yiye, na ɛyɛ dwumadie pa a ɛbɛma nnipa akwahosan atu mpɔn. |
|
Ɔkaa sɛ wahyehyɛ da no sɛ ɔkwan a ɔnam so bɛkae nkurɔfo sɛ yei ne ade a ɛsɛ sɛ wɔyɛ no da biara. |
|
Owura Mnangagwa san kae sɛ ɛsɛ sɛ nnipa yi nwura a wɔtow gu no gu, na wosua biribi fi aman bi te sɛ Rwanda a wɔmma nnipa kwan mma wɔnnwene afie ne sare so anaa wɔnnantew sɛnea wɔn nan te so. |
|
Agumadi Soafoɔ, Kirsty Coventry ne n’adwumayɛfoɔ a wɔhyɛɛ aseɛ tuu kwan wɔ Simon Muzenda Street na wɔde wɔn kɔɔ Africa Unity Square kɔkaa Meikles Hotel ne TM Supermarket adwumayɛfoɔ ho. |
|
Wɔkae sɛ ɔmanfo ho dwiriw wɔn sɛ wohuu wɔn wɔ abɔnten so, na ɛsɛ sɛ nkurɔfo siesie wɔn mpɔtam hɔ bere nyinaa. |
|
Adwumayɛfoɔ a wɔyɛ adwuma wɔ Zimbabwe atesɛm nkrataa mu nso akɔ akwan a ɛwɔ adwumakuo no adwumayɛbea ti hɔ so, na adwumakuo no nso atɔ bosea de akɔhyɛ mmɔnten so sɛ wɔmfa nwura ngu hɔ. |
|
Zimpapers kasamafo Beatrice Tonhodzayi ka kyerɛɛ Studio 7 sɛ efĩ abu so wɔ mpɔtam a wɔyɛ adwuma no araa ma wɔahu sɛ ɛfata sɛ wɔne aban yɛ adwuma de siesie kurow no ne ɔman no. |
|
Ɔkaa sɛ adwumayɛfoɔ a wɔwɔ adwumakuo no dwumadibea ahodoɔ a ɛwɔ ɔman no amantam nyinaa mu nso de wɔn ho ahyɛ Ɔman Ahoteɛ Dwumadie mu nnɛ. |
|
Harare sohwɛfo, Hebert Gomba, kuropɔn mmarahyɛbɛdwafoɔ, ne mmarahyɛbɛdwafoɔ nso ahwie nwura agu wɔ Harare nkuraase. |
|
Bere a ɔne Studi 7 rekasa na ɔne OK Machipisa adwumayɛfoɔ asiesie nwura wɔ Machipisa adwumayɛbea a ɛwɔ Highfields wiei no, Gomba kaa sɛ n’ani agye nsakraeɛ a ɛrekɔ so nnɛ no ho sɛ ɔka sɛ kurow no mu tew. |
|
Ɔkae sɛ ɛwom sɛ na kurow no asiesie dwumadie hwehwɛ sɛ wɔyɛ ɔsatu de, nanso na bagua no rebɔ mmɔden biara sɛ wɔbɛma kurow no ho atew. |
|
Owura Mnangagwa hyɛɛ da yi ho fa Fida a edi kan wɔ ɔsram biara mu sɛ ɛyɛ ɔkwan a nnipa bɛfa so ama wɔn mpɔtam atew na wɔanya apɔwmuden. |
|
Asoeɛ a ɛhwɛ sikasɛm so aka sɛ ɛbɛma man no sikasɛm ayɛ kɛse na ama man no anya sika a ɛsom bo paa de adi ɔman no sikasɛm mu ahokyere ho dwuma. |
|
Ɔrekasa wɔ nsɛntwerɛfoɔ nhyiamu ase wɔ Harare nnɛ no, dwumadibea no kyerɛwfoɔ, George Guvamatanga kaa sɛ ɛrentumi nyɛ yiye sɛ wɔde sika kɛseɛ a ɛbɛma wɔahwere dɔla mmienu ne dɔla baako befi ase. |
|
Guvamatanga nso kaa sɛ n’adwumakuo no nim sɛ ɔman no sikasɛm sua na aban bɛyi ɔhaw no afiri hɔ. |
|
Bere a wobisaa ɔkwan a wɔbɛfa so adi sikahyehyɛ ho haw no ho dwuma no, Clemence Chiduwa a ɔyɛ Sikasɛm Soafoɔ abɛdiakyire no kaa sɛ wɔbɛma adetɔfoɔ ahu ɔkwan a wɔbɛfa so anya sika no. |
|
Sikasɛm ho nimdefo bi a ɔwɔ Labor and Economic Development Research Institute a ɛwɔ Zimbabwe, Nyasha Muchichwa kaa sɛ aban betumi adi sika nhyehyɛeɛ ho dwuma, gye sɛ ɔde sika pii hyɛ ɔman no mu, a amamfrafoɔ sikasɛm nso ka ho. |
|
Owura Muchichwa kaaɛ bio sɛ, sɛ wɔkyere sikasesafoɔ a, ɛrenyi ɔhaw no mfi hɔ sɛdeɛ wɔbɛyɛ no nna kakraa bi akyi no, na wɔasan ahyɛ wɔn dwumadie ase. |
|
Sikasɛm Asoeɛ no nso agye atom sɛ sika a wɔde boa apɔmuden adwuma no nnɔɔso sɛdeɛ yɛde toto mprempren apɔmuden ho no, nanso wɔaka sɛ ɛbɛkɔ so atu mpɔn. |
|
Sikasɛm Soafoɔ Mthuli Ncube nso kaa kyerɛɛ nsɛntwerɛfoɔ wɔ nsɛntwerɛfoɔ nhyiamu ase sɛ n’ani sɔɔ anammɔntuo a wayɛ ama ɔman no sikasɛm ne nkɔsoɔ atu mpɔn no. |
|
Nanso tete sikasɛm soafoɔ Tendai Biti, MDC T akannifoɔ baasa no mu baako se ɔman no sikasɛm mu ahokyereɛ resɛeɛ berɛ a ɔman no sikakorabea kɛseɛ, Reserve Bank a ɛwɔ Zimbabwe no reyɛ nea ɛboro soɔ a ɛresɛe ɔman no sika pii no. |
|
Owura Biti a ɔsan di mmarahyɛbɛdwafie sikasɛm boayikuo no anim kaa sɛ, ɛsɛ sɛ sikasɛm asoeɛ ne sikakorabea kɛseɛ nso yɛ adwuma ma ɛne mmara hyia, sɛnea ɛbɛyɛ a ɔman no sikasɛm nhyehyɛeɛ renyera, sɛnea aban mpaninfoɔ bosea yɛeɛ no. |
|
Nanso ɔman no sikasɛm asoeɛ se ɛsɛ sɛ ɔmanfoɔ hu sɛ ɔman no mfeɛ adɔɔsoɔ sɛ ɔde bɛboa ɔman no, enti sɛ yɛbɛtu ɔhaw no ase a, ɛgye berɛ. |
|
Singer Rise Kagona ka ne abakɔsɛm wɔ bɔɔlbɔ mu na ɔne Biggie a wawu no yɛ adwuma. |
|
Mmofra baanan wuui anadwo wɔ China, na wɔkyerɛ sɛ, sɛ ayarehwɛfoɔ yɛ adwuma a, na wɔn dodoɔ no ara nwu. |
|
Odwumayɛni bi a onim tebea a ɛwɔ ayaresabea no se ɛyɛ nokware sɛ nkokoaa no wuui anadwo a etwaam no bere a wɔwoo wɔn no akyi bere tiaa bi. |
|
Suapɔn a ɔtɔ so nson no antumi ante mpanyimfo a wɔwɔ ayaresabea hɔ no afã. |
|
Awuraa Chenai Chihwiti se ne papa Owura Langton Chihwiti wuui bere a wɔamma no ayaresa Wukuada bere a wɔde no kɔɔ Chinhoyi Ayaresabea a efi Harare no. |
|
Matilda Chimbi a ofi Banquet a na ɔregye ne nuabarima a owuu ɛnana bere a na onni boafo no kae sɛ ne nuabarima frɛɛ no kɔɔ ayaresabea a wohuu no sɛ wawu no. |
|
Awuraa Chimbe se nnipa a wɔrewuwu no pii benya wɔn ti adidi mu, sɛ wɔanhwɛ wɔn yiye a. |
|
Ayarehwɛfoɔ a wɔhwɛ mmofra a wɔyɛ adwuma wɔ ayaresabea ahodoɔ bɛboro mpem nsia de wɔn ho ahyɛ atuateɛ a ɛkɔɔ so wɔ ɔman no mu da a ɛtɔ so nnum no mu, na wɔrehwehwɛ akatua a ɛsõ paa. |
|
Aban abɔ ayarehwɛfoɔ a wɔagyae adwuma no nyinaa paa sɛ wɔn kɔpɛ adwuma. |
|
Ɛwom sɛ nnipa a wɔanya COVID-19 no dodow renya nkɔanim de, nanso nnipa pii nnyɛ ahwɛyiye te sɛ nea Wiase Apɔmuden Ahyehyɛde no kamfo kyerɛ no, te sɛ kaakaamotobi a wɔhyɛ wɔ wɔn anim. |
|
Ɛwom sɛ ɛda adi pefee sɛ ɔmanfoɔ renya yareɛ no wɔ ɔman yi mu, bɔs mu ne sikakorabea a nnipa akyere so wɔ hɔ, anaa nnipa akyere so wɔ hɔ deɛ, nanso wei ma ɛyɛ mmerɛw sɛ Covid-19 bɛtrɛw. |
|
Studi7 ahu nnipa pii a na wɔnhyɛ kaakaamotobi bere a na wɔne ɔmanfo hyia wɔ Harare kurow mu no. |
|
Obi a ɔte Harare, Paul Majaira a na onni ahobammɔ no kae sɛ ɛtɔ mmere bi a ne werɛ fi sɛ ɔbɛbɔ ne ho ban. |
|
Ná ɔbarima bi a wammɔ ne din retwɛn sɛ ɔbɛyi sika afi sikakorabea bi a ɛwɔ kuropɔn mu hɔ na wɔn a wɔne no redi asi no ka kyerɛɛ Studi7 sɛ na onim sɛ COVID-19 yare no dodow renya nkɔanim wɔ ɔman no mu. |
|
Nanso ɔkae sɛ, bere a na onim sɛ gyinae a obi bɛgyina ahwehwɛ hokwan ahorow no ho hia no, osuro a ɔwɔ sɛ ɔde ne ho begye nsɛm mu no ne ade titiriw a ɛmaa nkurɔfo yɛɛ biako wɔ ɔman no mu. |
|
Simon Zhou a na ɔretwɛn bɔs bi akɔ Mt Pleasant Heights no kaa sɛ wɔtenaa saa beaeɛ hɔ nnɔnan a anka ɛbɛtumi aka wɔn. |
|
Ɔkaa sɛ sɛ nkurɔfo te Zupco bɔs mu a, ɛnyɛ sɛ wɔrehwɛ wim ayɛ hyew anaa wɔrehohoro wɔn nsa te sɛ nea na ɛte bere a ɔman no buee kan no. |
|
Apɔmuden Soafoɔ a ɔda MDC Apɔmuden Nkabom Kuo ano, ne apɔmuden soafoɔ a watra nkabom aban mu, Dr. Henry Madzorera kaa sɛ ɛsɛ sɛ nnipa bɔ wɔn apɔmuden ho ban na wɔdi apɔmuden adwumayɛfoɔ akwankyerɛ so. |
|
Dr. He san hyɛɛ wɔn a wɔtete hɔ no nkuran sɛ wɔnna fie wɔ awɔw bere mu. |
|
Apɔmuden Soafoɔ abɛdiakyire, John Mangwiro nam telefon so ka kyerɛɛ Studi 7 sɛ nnipa pii na wɔresua yareɛ no ho ade, na wɔresɔ nnipa pii ahwɛ sɛnea ɛbɛyɛ a yareɛ no ntumi ntrɛw. |
|
Ɔrekasa wɔ ne amanyɔkuo nhyiamu ase no, ɔmanpanin Emmerson Mnangagwa kaa sɛ nnipa dodow a COVID-19 ayɛ wɔn no bɛkanyan wɔn ma wɔasan asusuw saa anohyeto no ho. |
|
Ɛnyɛ Zimbabwe nko ara na COVID-19 nnipa wuui, sɛnea ɛte wɔ aman pii mu wɔ wiase a nnipa bɛboro ɔpepem dumien te sɛ nea ɛboro 88,212 na wɔwɔ Zimbabwe no. |
|
Nnuruyɛfoɔ a wɔyɛ adwuma wɔ ayaresabea ahodoɔ ne ayaresabea adwumayɛfoɔ pii ate atua wɔ Mpilo Ayaresabea Kɛseɛ a ɛwɔ Bulawayo no de akyerɛ sɛ wɔn ani nnye sɛ wɔkyeree wɔn mu baako a yɛfrɛ no Dr Peter Magombeyi Memeneda wɔ Harare. |
|
Ná dɔkotafoɔ yi a wɔn a wɔwɔ United Bulawayo ayaresabea ka ho atoto Mpilo Ayaresabea dwumadie apon mu na wɔakyere nsɛm bi a ɛkyerɛ sɛ wɔn ani nnye ho sɛ wɔbɛkyere Dɔkota Magombeyi a wɔkyeree no firii ne fie wɔ Harare. |
|
Ngongoma kaa sɛ, “Nnipa da so ara rekunkum wɔn wɔ saa beaeɛ a ɛha adwene na ɛyɛ hu yie yi. |
|
KwaZulu-Natal polisi kasamafoɔ, Colonel Thembeka Mbele kaa sɛ na polisifoɔ reyɛ nhwehwɛmu afa nnipa mmienu bi a wɔdii wɔn awu ho. |
|
Wɔnkyeree obiara. |
|
Awofo no hawee na wɔtoo sukuu no mu |
|
NA AWOFO retew atua bere a kar tae bui wɔ Putini ntoaso sukuu a ɛwɔ Mangemang, Umtshezi anim no. |
|
Wɔkyerɛ sɛ awofo no nwiinwii wɔ mmofra a wɔwɔ sukuu hɔ tebea bɔne no ho. |
|
Wɔka sɛ mmofra wɔ sukuu dan mu, na nsu ne anyinam nkanea nni hɔ. |
|
Ɔkasafo a ɔda ɔman no ano, Asante Twi ne Asante Twi ne Asante Twi ne Asante Twi ne Asante Twi ne Asante Twi ne Asante Twi ne Asante Twi ne Asante Twi ne Asante Twi ne Asante Twi mu. |
|
"Yɛreyɛ adesua no wɔ baabi a Nwomasua Dwumadibea no te hɔ bere tiaa bi. |
|
Ɔmanfoɔ ani nnye saa asɛm yi ho. |
|
Mmarahyɛbɛdwani Nkosingiphile Mpembe kaa sɛ: " 2010 mu no, wɔhyehyɛɛ bere tiaa sukuu adan maa nkurɔfo nyaa anidasoɔ sɛ wɔbɛkɔ so asi sukuu no a wɔnyɛɛ bi da. |
|
Mmofra a wɔresua ade no tebea nye, nsu dedaw no tra ntokuru no mu, ɛmfata sɛ asuafo no nom. |
|
Ɔkaa sɛ, wɔtew atua no akyi no, ɔpanyin bi baa hɔ bɛhyɛɛ bɔ sɛ nnwumakuo bi a ɛfiri Nwomasua Asoeɛ bɛba abɛka ho asɛm akyerɛ wɔn awofo. |
|
KwaZulu-Natal nkyerɛkyerɛ dwumadie kasamafo, Muzi Mahlambi kaa sɛ wɔne wɔn mansini dwumadibea adi nkitaho wɔ asɛm yi ho. |
|
Awarefo a wɔboro wɔn kɔ owu mu esiane sɛ wɔabɔ wɔn sobo sɛ wowia ade nti |
|
POLIS rehwehwɛ nnipa bi a wosusuw sɛ wɔadi awarefo bi awu denam wɔn a wɔhwee wɔn wɔ Shayamoya a ɛwɔ Mpumuza a ɛwɔ Pietermaritzburg akyi a wosusuw sɛ wowiaa wɔn no so. |
|
Wɔkyerɛ sɛ ɔmanfo a wowuwui Kwasida no na wɔhwee Londeka Mvelase ne Mxolisi Mchunu. |
|
Awarefo no traa faako. |
|
Wɔbɔɔ wɔn sobo sɛ wɔawia R2 500 ne fipamfo bi fon. |
|
Wɔn a wobisabisaa wɔn nsɛm no hui sɛ, bere a wɔpaa wɔn kyɛw akyi mpo no, wɔannyae wɔn bɔ na wosiw wɔn abo. |
|
Amanneɛbɔ kyerɛ sɛ na mmea ne mmarima wɔ hɔ bere a wɔhwee wɔn no. |
|
Mmarahyɛbɛdwani bi a ɔwɔ mpɔtam hɔ, Jabu Zondo kɔɔ mpɔtam hɔ nnansa yi sɛ ɔrekɔka asɛm no anim. |
|
Berɛ a ɔne Solered rekasa no, ɔkaa sɛ ɛwom sɛ wɔbɔɔ wɔn soboɔ sɛ wɔwia korɔn deɛ, nanso anka ɛnsɛ sɛ wɔbɔ wɔn tuo. |
|
"Masan wɔ mpɔtam hɔ. |
|
Nsɛmmɔnedi ho su ahorow wɔ hɔ, ɛhaw yɛn ankasa wɔ saa beae yi, nanso wɔmma ɔmanfo kwan mma wɔntɔ were. |
|
Ɛsɛ sɛ wofrɛ polisifo na wɔkyere wɔn a wɔayɛ bɔne yi. |
|
Esiane nsɛm a minyae nti, wɔbɔɔ wɔn a wosusuw sɛ wɔwɔ hɔ no sobo sɛ wowia ade wɔ sotɔɔ mu. |
|
Seesei yɛwɔ asomdwoe, na yɛwɔ asomdwoe. |
|
Abarimaa no nni baabi a ɔte, ɔbea no wɔ baabi a ɔte. |
|
Mɛkɔ so ahwehwɛ n’abusua, na yɛne wɔn behyiam ɔkyena (ɛnnɛ) ne wɔn asusuw asɛm no ho, "to Ngubo. |
|
KwaZulu-Natal polisi kasamafo Panyin Nqobile Gwala kaa sɛ wɔabue nsɛm abien a ɛkyerɛ sɛ polisifo da so ara rehwehwɛ wɔn a wosusuw sɛ wɔadi awu no. |
|
Mmɔden a Solered bɔe sɛ ɔbɛhwehwɛ mmusua a wɔn ho aka mu no anyɛ yiye nnɛra esiane sɛ na wɔn dodow nni hɔ nti, kosii sɛ nsɛntwerɛfoɔ berɛ so. |
|
Na Guptasfo no de wɔn sika refa sum ase akɔ Sikakorabea ahorow |
|
SƐNEA Shadow World kwankyerɛfoɔ Paul Edward Holden kyerɛ no, nhwehwɛmu bi a wɔyɛeɛ kyerɛ sɛ, Afrika News AGENCY (ANA) akontabuo kyerɛ sɛ ɔman no annye R 49 billion antom. |
|
Ɔkwankyerɛfoɔ no kaa saa asɛm yi wɔ adwumakuo bi a Ɔtɛmmuafoɔ Raymond Zondo di wɔn anim ase. |
|
Sɛdeɛ ɔkyerɛ no, wohuiɛ sɛ sika no yɛ R49 157 323 233. |
|
Na wɔde 68 gu sikakorabea ahorow bere nyinaa. |
|
Holden kaa saa asɛm yi de dii sika a wɔde kɔtoo sikakorabea ahodoɔ no ho adanse. |
|
Holden bisabisaa Advocate Matthew Chaskalson a ɔredi adansedie anim no nsɛm. |
|
Holden ka kyerɛɛ adwumakuo no sɛ n’adanse no gyina amanneɛbɔ ne ɔkwan a wɔnam so tua sika ma Gupta nnwuma so. |
|
Ɔkyerɛɛ sɛ Guptas no de R287 million firii Estina Dairy Farm Project mu. |
|
Na nhyehyɛeɛ no ne sɛ ɛbɛma akuafoɔ a wɔwɔ Free State no anya nkɔsoɔ. |
|
Holden kaa sɛ Guptasfoɔ no fii aseɛ de sika sum ase afe baako ansa na Estina dwumadie no refi aseɛ. |
|
Free State aban no fii ase de sika hyɛɛ Estina dwumadie no mu wɔ Ayɛwohomumɔ afe 2011 nanso Guptas fii ase de sika kɔhyɛɛ dwumadie no mu wɔ Ayɛwohomumɔ afe 2011 mu. |
|
Holden kaa sɛ, "Wɔde Estina nhyehyɛeɛ no siei, na wɔde sika too sum ase, ansa na dwumadie no refi ase" |
|
Sɛdeɛ amanneɛbɔ no kyerɛ no, aban tuaa sika ɔpepem 287 maa Gupta abusua no, na wɔde sika no kɔhyɛɛ nnwumakuo akontabuo mu maa ɛyɛɛ te sɛ nea na ɛrenya mfasoɔ ɔpepem 880 wɔ afe 2012 ne 2016 ntam. |
|
Ahyɛde no toa so. |
|
Mfonini a ɛma yehu biribiara fa Ayeforokunu no wu ho |
|
ƐDA a Lindani Myeni wui wɔ Hawaii, USA no, wɔayɛ video bi a ɛyɛ anigye. |
|
Wɔ video no mu no, ayeforokunu no hyɛn fie bi mu wɔ Honolulu a ɔhyɛ abotiri na ɔnantew wɔ wɔn a wɔfrɛ wɔn awarefo no mu baanu akyi. |
|
Ɛte sɛ nea wakɔ asɔrefie a ɛbɛn wɔn fie no. |
|
Oyi ne mpaboa firi asɔrefie hɔ na ɔpa mmarima baanu no kyɛw. |
|
Wɔka sɛ bɛyɛ anibu 40 akyi no wohuu Ayeforokunu no sɛ ɔrefi fie hɔ apa awarefo no kyɛw. |
|
Saa bere no ara na ɔbea bi puei na ɔfrɛɛ 9 11, na ɔbɔɔ korɔnobɔ ho amanneɛ. |
|
Ɔbea no ka kyerɛɛ polisifo sɛ ɔka sɛ ne kunu wɔ wɔn fie a wabubu agu fie hɔ. |
|
Sɛnea wɔn a wɔyɛ afie wuranom kyerɛ no, wɔannye biribiara amfi wɔn afie mu. |
|
Wɔn a wɔsɔre tia n’asɛm no abɔ mmɔden sɛ wɔbɛkyerɛkyerɛ asɛm yi mu pefee wɔ intanɛt so. |
|
Nanso Kwaadubɔni Jim Bickerton kaa sɛ kɔɔto no ahyɛ aban mpanyimfoɔ sɛ wɔmfa video no mma a wɔnnwene ho. |
|
Wɔsan ka kyerɛɛ polisifo sɛ wɔmfa nnipa 911 a wɔfrɛɛ wɔn saa da no ho kyerɛwtohɔ mma wɔn. |
|
Bere a wobisabisaa Bickerton nsɛm no, ɔne Owura William Denselow a ɔte ateaseɛnam so daa no adi sɛ bere a Ayeforokunu no fii fie hɔ no, ne bo amfuw. |
|
Bickerton kaa sɛ, “Asɛm a etwa to a ɔkaeɛ ne sɛ ɔpaa kyɛw kosii sɛ ɔyeraeɛ.” |
|
Wɔ video a edi kan a woyii no adi no, polisifo baa Ayeforokunu no nkyɛn bebisaa wɔn nnipa ko a ɔbɔɔ no tuo bere a owui wɔ ayaresabea no. |
|
Ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ wonnim Meeni sɛ ɔyɛ ɔpa kyɛw, na apolisifoɔ wɔ video no nanso ɔfrɛɛ nsɛntwerɛfoɔ nhyiamu sɛ wɔato ahyɛ wɔn so sɛnea ɛho nhia. |
|
Bickerton kaa sɛ wɔbɛkɔ so ahwehwɛ nokware no sɛnea ɛbɛyɛ a wobehu nea na ɛrekɔ so. |
|
Wɔkyerɛ sɛ mpaapaemu bi a ɛkɔɔ so wɔ IFP mu paee wɔ Melmoth |
|
Wɔbɔɔ IFP mmarahyɛbɛdwafoɔ soboɔ sɛ wɔrekasa atia awɛmfoɔ a wɔbɔɔ wɔn tuo kum ɔmanfoɔ baasa wɔ amanyɔkuo nhyiamu bi ase wɔ Thubalethu, Mthonjaneni (Melmot) Kwasida awia. |
|
Wɔkyerɛ sɛ awɛmfoɔ a Kurow sohwɛfoɔ no bɔɔ wɔn tuo no tuu nnipadɔm a wɔka sɛ brek·hempɔn no too kwan mu kɔɔ nhyiambea hɔ. |
|
Ɔfã bi a ɛwɔ mpɔtam hɔ bɔɔ amanyɔkuo no kannifoɔ soboɔ sɛ wabɔ mmɔden sɛ ɔbɛma wɔn abɛn wɔn berɛ a wɔreka akyerɛ ɛhɔ mmarahyɛbɛdwafoɔ bi a ɔwɔ IFP sɛ ɔnsan mmra no. |
|
Akannifoɔ a wɔwɔ Ɔhene Cetshwayo mantam mu na ɛfrɛɛ nhyiamu yi sɛ wɔnkyerɛkyerɛ asɛm a ama mpaapaemu aba ɔman no mu, berɛ a nnawɔtwe a atwa mu no ɔsɔre tiaa mmarahyɛbɛdwafoɔ a wɔatu wɔn no nyinaa a kan panin Bonginkosiela ka ho. |
|
Ɔmanpanin bi a na ɔka atuateɛ no ho a na ɔmpɛ sɛ wɔbɔ ne din no bɔɔ IFP akannifoɔ ne mmarahyɛbɛdwafoɔ a na wɔwɔ hɔ no soboɔ sɛ, ɔka kyerɛɛ awɛmfoɔ sɛ wɔnto tuo mma wɔn sɛnea ɛbɛyɛ a wɔn bo mfuw. |
|
Na yɛretew atua wɔ abɔnten so efisɛ na wɔmma yɛn kwan mma yɛnkɔ asa no so efisɛ na nnipa a wofi mmeae foforo ahyɛ hɔ ma. |
|
Ɔhaw no fii ase bere a yɛkyeree ɔmanfoɔ foforɔ bi a na ɔrebɔ mmɔden sɛ ɔbɛfa kwan a wɔato mu, na banbɔfoɔ ne mmarahyɛbɛdwafoɔ a na wɔwɔ hɔ no nyaa kwan too tuo no. |
|
IDP panin a ɔwɔ Mthonjaneni a ɔmpɛ sɛ wɔbɔ ne din no kaa sɛ ɔmanfoɔ a wɔwɔ mpɔtam hɔ no mu apaapae. |
|
Dapɛn a etwaam no, wɔtew atua a ɛhwehwɛ sɛ wɔkyerɛkyerɛ wɔn mmarahyɛbɛdwafoɔ a wɔayi wɔn afi afiase hɔ no mu. |
|
Wɔayɛ nhyiamu sɛ mmarahyɛbɛdwafoɔ ne IFP mansini mu mpaninfoɔ nyinaa mfa mmuaeɛ mma ɔmanfoɔ. |
|
“Ɔhaw no fii ase berɛ a na ɔmanfoɔ bi gyina asa no akyi, na berɛ a nhyiamu no hyɛɛ aseɛ no, wosiw kwan a ɛbɛn asa no, wɔhyehyɛɛ aboɔ wɔ banbɔfoɔ mu na wɔhyɛɛ wɔn ma wɔtoo tuo esiane sɛ na ɔmanfoɔ no reba wɔn so nti. |
|
Ɔkae sɛ na ɔmanfo no bi kura atuo. |
|
Wɔn a wɔbaa nhyiamu yi ase ne kurow sohwɛfo foforo a wɔato nsa afrɛ no biologela, ne mmarahyɛbɛdwani ntombela ne mmarahyɛbɛdwafoɔ a wɔwɔ Mthonjaneni Mansini mu. |
|
Mmɔden a wɔbɔe sɛ wobegye mmuae afi ɔmantam no kannifo hɔ no anyɛ yiye efisɛ wotumi gyee wɔn ahunmu nsrahwɛ no mu na wɔantumi annya mmuae. |
|
Mansini no kasamafoɔ, Thami Shangase kaa sɛ ɛnyɛ Mansini no na ɔyɛɛ saa nhyiamu yi ho nhyehyɛeɛ, na ɔde kaa ho sɛ asɛm no yɛ polisifoɔ nsam. |
|
IFP mankasamafoɔ a ɔda amanyɔkuo no ano, Mkholy Hlengwa kaa sɛ wɔde asɛm yi bɛto dwa ɛnnɛ. |
|
Basabasayɛ hyɛɛ aseɛ berɛ a woyii biologela ( kan kurow sohwɛfoɔ) ne mmarahyɛbɛdwafoɔ nan fii hɔ, na ɛde mpaapaemu baa ɔmanfoɔ mu, ne titiriw IFP mmarahyɛbɛdwafoɔ a ɔhwɛ ɔman no so. |
|
KwaZulu-Natal polisi kasamafoɔ, Colonel Thembeka Mbele kaa sɛ wɔabue nsɛm a ɛkyerɛ sɛ wɔabɔ wɔn soboɔ sɛ wɔabɔ wɔn soboɔ sɛ wɔabɔ wɔn soboɔ sɛ wɔabɔ wɔn soboɔ sɛ wɔabɔ wɔn soboɔ sɛ wɔabɔ wɔn soboɔ wɔ Melmoth polisifoɔ adwumam. |
|
Mbete nnye ntom sɛ ɔrebu n’ani agu kɛtɛasehyɛ ne porɔeɛ so |
|
Mmarahyɛbɛdwafie Kasamafoɔ bi a wɔfrɛ no Baleka Mbethe abɔ soboɔ a ɛfa kɛtɛasehyɛ ne kɛtɛasehyɛ ho no agu, na waka sɛ emu bi yɛ akyinnyegyeɛ. |
|
Awuraa Mbete a ɔrema nsɛmmisa a efi asoeɛ bi a wɔyɛ nhwehwɛmu wɔ aban nkɛntɛnso mu a wɔn mu kakraa bi na wɔrebua, a ɔkyerɛ sɛ Mmarahyɛbɛdwafie mu nnipa bi na wɔde wɔn ho ahyɛ dwowtwa mu no kaa sɛ nsɛm bi wɔ hɔ a ntease nni saa soboɔ yi mu, na afoforo nso de, ɛte sɛ nea nnipa a wɔwɔ nimdeɛ nni adanse biara a ɛkyerɛ sɛ wɔn tirim yɛ den. |
|
Ɔtwee adwene sii akode ho ɔsɛmpɔw a ɛfa ɔmanpanin abɛdiakyire Jacob Zuma ho no so sɛ ɛyɛ nokwasɛm a ɛyɛ sɛ ne nsa kaa krataa bi a ɛkyerɛkyerɛ nsɛm a emu yɛ den mu nanso na onnim onii a ɔde bae. |
|
"Asoafoɔ panin, minim nnipa bi a wɔadi adanseɛ wɔ ha, ne ɔkwan a Huawei no nam so retu mmirika no. |
|
Minim nso sɛ ɔkasafo no aba ha na ɔkae sɛ ɛnyɛ nea wotee no kɛkɛ na mubetumi aka. |
|
"Mɛtumi aka nsa ano asɛm, asɛm a wɔde too dwa (Mondada) no. |
|
Wɔde krataa bi ahyɛ me dwumadibea pon ase. |
|
Na nsɛm a ɛyɛ ahodwiriw na ɛyɛ ahodwiriw wɔ krataa no mu nanso wɔamfa ne nsa anhyɛ ase na obiara ankyerɛw. |
|
Mmarahyɛbɛdwafie nni adagyew koraa, mintumi nnye saa nhoma yi bere a minhu nea ɔkyerɛwee na yɛkaa ho asɛm. |
|
Ɔhaw no ne nea ɔkyerɛwee no, na ɛsɛ sɛ saa nipa no ba me nkyɛn bɛte me ase. |
|
Merebɔ mmɔden sɛ mɛma mmuaeɛ seesei sɛ yɛwɔ Mmarahyɛbɛdwafie a yɛrentumi nka nsɛm a ɛrekɔ so no. |
|
Wɔ June 2017 mu no wobisaa no nea na ɔreyɛ wɔ Gupta abusua asɛm bi mu. |
|
"Merenkae yiye de, nanso minim sɛ nsɛm a ɛresisi no reka Guptasfo no. |
|
Misusuw sɛ ansa na saa nsɛm no bɛba no, na yɛafrɛ wɔn a wɔkyerɛwee no. |
|
Ma yɛnhwɛ nea wɔka fa wiase a atwa wo ho ahyia no ho. |
|
“Sɛnea ɛbɛyɛ a yebetumi anya nkyerɛkyerɛmu na yɛatumi ayɛ yɛn adwuma no, Awuraa Mbethe na ɔtoo nsa frɛɛ no. |
|
Wɔbɔɔ NSFAS sobo sɛ wama osuani bi awu |
|
ADESUAFOɔ rebɔ NSFAS soboɔ wɔ sukuuni bi a ɔdii nna mmienu wɔ sukuu no abɔnten a ɛwɔ Durban Tvet Kɔlege a ɛwɔ Cato Manor Memeneda no wuo ho. |
|
Wɔkyerɛ sɛ nnipa a ɔte hɔ no yii nea wawu no, Yonwabo Manyanya(26), a wawie anyinam ahoɔden mfidie Adansi adwuma no fii hɔ esiane ɛka a wɔde tuaa ho ka nti. |
|
Wɔhyɛɛ nea wawu no ma ɔdaa abɔnten nnanu efisɛ na onni baabiara a ɔde sie bere a woyii no fii ne fie Dwoda no. |
|
Wɔbɔɔ amanneɛ Wukuada sɛ na nea wawu no nni apɔwmuden. |
|
Wɔbɔ amanneɛ sɛ ne mfɛfo sukuufo no ka kyerɛɛ no sɛ ɛsɛ sɛ ɔhwehwɛ baabi a ɔde sie. |
|
Amanneɛbɔ kyerɛ sɛ Yonwabo a wɔkyerɛ sɛ ɔte mpɔtam hɔ no wuui Memenda wɔ baabi a na n’adamfo no te wɔ Durban Atifi fam no. |
|
Asuafoɔ no mu baako a na ɔbɛn nea wawu no paa na ɔsrɛɛ sɛ mma wɔmmɔ ne din no kaa sɛ nea esiiɛ no maa wɔn ho dwirii wɔn, na ɔkasa tiaa NSFAS sɛ wɔatwe wɔn nan agye sika. |
|
"M’ani nnye wɔ asɛm yi akyi. |
|
Mepɛ sɛ NSFAS de ne ho gye nsɛm mu efisɛ ɛte sɛ nea nsɛm a ɛresisi pii bɛba saa bere a awɔw bere rekɔ so wɔ sukuu no mu no. |
|
Nea wawu no busuani bi a na ontumi nka ne ho asɛm nkyerɛ nsɛmtwerɛfoɔ. |
|
KwaZulu-Natal polisi kasamafoɔ Panyin Nqobile Gwala kaa sɛ asɛm biara nsiiɛ. |
|
Sikasɛm mu ahokyere no atrɛ akɔ kɔlege a ɛwɔ Asherville sukuu mu wɔ Sydenham, bere a asuafoɔ bɛboro 50 tew atua wɔ abɔnten apon no ano nnɛ no. |
|
Asuafoɔ no ka kyerɛɛ Isolered sɛ wɔada ɔkwan a ɛda mfinimfini hɔ no akyi, efisɛ wɔatwa wɔn afi wɔn dan a wɔnnye ho akatua no mu. |
|
Asuafo no mu dodow no ara a na wɔhyɛ pajamas no firi akyirikyiri te sɛ Gauteng, Eastern Cape ne Mpum Shanghai. |
|
Owura Siyabonga Sambu a ofi Ermelo, Mpumalanga, a wadi mfeɛ abiɛsa wɔ Community Safety abodin krataa mu no kasa tiaa adesuabea no ne NSFAS sɛ wɔne wɔn dii apere bere a wobisaa wɔn sika ho akwammisa krataa no. |
|
Ɔkaa sɛ efi February no wɔn nsa anka sika biara, na wɔn a wɔte hɔ no rekyerɛ adesuafoɔ no adwuma. |
|
"Duan ho sika biara nni hɔ. |
|
Wɔde akwantu ho ka ne sika ketewaa bi a wogye maa adesrɛfoɔ. |
|
Adwumayɛbea hɔ mfasoɔ biara nni hɔ, na ɛhwehwɛ sɛ awɛmfoɔ no pam yɛn, " Samufoɔ a wɔtoo no tuo no. |
|
Zodwa Mabanga a ofi Johannesburg a ɔkae sɛ ɔte abɔnten so esiane sɛ wɔatu no nti no sii eyi so dua. |
|
Dr.Mthabisi 85, ɔkyerɛwfoɔ panin a ɔda Mpilo Ayaresabea Nnuruyɛfoɔ Nkabom Kuo ano, kaa sɛ n’ani nnye nea efii mu baeɛ no ho, na ɔpɛeɛ sɛ wɔhunuu Dr. Maglogea, a bere bi na ɔyɛ Zimbabwe Ayaresabea Nnuruyɛfoɔ Nkabom no kyerɛwfoɔ, nso ɔkaeɛ sɛ ɔpɛ sɛ wɔyi n’awerɛhow nyinaa firi hɔ. |
|
Oduruyɛfo foforɔ a ɔno nso kyerɛ sɛ ɔne Dr.Twerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛtwerɛ |
|
Ɔkwankyerɛfoɔ a ɔda Mpilo Ayaresabea ano, Leonard Mabandi, kaa sɛ, sɛdeɛ na onim no, dɔkotafoɔ ahyɛ bɔ sɛ ɔbɛsan akɔ adwuma wɔ bere tiaa bi akyi. |
|
Ɔbarima bi a ɔdaa ne ho adi sɛ Walter a ɔkyerɛ sɛ wɔhwɛɛ ne yere ka sɛ dɔkotafo nhuu ayarefo pii. |
|
Nnuruyɛfo rete atua wɔ bere a wɔkyeree Oduruyɛfo Magombeyi no. Nnuruyɛfo agyae adwuma dapɛn abien aka sɛ wontumi ntua wɔn kar ho ka bio. |
|
Aban se ɔrehyehyɛ mmara a ɛremma nnuruyɛfo nni ako, nanso abenfo a wɔwɔ nnipa kyɛfa ka sɛ yei nnyɛ mmara. |
|
Nnipa mpempem pii wuu Fida dapɛn a etwaam no a na wadi mfeɛ aduonu nson wɔ Kentucky mmɔnten so wɔ United States. |
|
Nnipa a wɔagye din afoforo a wɔbaa dwumadie no bi ne kan US Ɔmanpanin Bill Clinton, akuturukubɔfoɔ George Foreman, Mike Tyson ne Lenox Lewis ne Will Smith a wɔagye din wɔ sini mu. |
|
Ɔmanpanin Obama de awerɛkyekyesɛm bi too dwa. Zimbabwe man a ɛte Louisville, Kentucky, Patricia Chikanga se, ɔman no betumi asua nneɛma pii afi nidi a wɔde ma agumadifoɔ a wɔawuwu no mu. |
|
"Mahu sɛ ɛsɛ sɛ yedi wɔn a wogyina ɔman no ananmu na wowu sɛ Muhammad Ali no ni sɛnea yɛahu saa akuturukubɔfoɔ yi no. Nsrahwɛfoɔ ne wɔn a wɔwɔ kurow mũ no nyinaa mu a wɔaba sɛ wɔrebɛdi Ali awerɛhow. Da a ɛdi hɔ no yehuu ne adaka no sɛ efi wimhyɛn gyinabea reba. Ɛkaa me koma pa ara berɛ a mihuiɛ sɛ mewɔ anidasoɔ sɛ sɛ agumadifoɔ no wu a wɔbɛyɛ yei wɔ fie no. |
|
Zimbabwe Asɔre Asoeɛ (ZCC) se Matabeleland Kesee fam, Matabeleland Atifi ne Bulawayo mansini no suahu berɛ a wɔde ntamasin a ahobammɔ wom rema ayarehwɛfoɔ a wɔyɛ adwuma wɔ asɔre ayaresabea ahodoɔ a ɛwɔ mantam no mu no ama wɔn werɛ ahow yie. |
|
ZCC aboaboa atade a ɛbɔ nnipa ho ban ano sɛ wɔmfa mma ayarehwɛfo, dɔkotafo ne asɔre ayaresabea ahorow a ɛwɔ mansini abiɛsa no mu. |
|
ZCC panin, Ɔsɔfopɔn, Dr. Kenneth Mtata ka kyerɛɛ Studio 7 sɛ wohui sɛ nnipa pii di kɔm na wɔn ho yeraw wɔn, na ɛhyɛ wɔn mu binom abufuw. |
|
Ɔkyerɛe sɛ wɔnam ayayade so na enyaa ne bɔneka no, na wɔnam ayayade so na enyaa ne bɔneka no. |
|
Ɔkae sɛ ɛsɛ sɛ aban yi amanyɔsɛm gu, na ntɛm ara ɔde ne ho gye nsɛm mu boa nnipa a ɔkɔm de wɔn no. |
|
Dr. Mtata kaa sɛ n’ahyehyɛde no bɛka nea wɔahu nyinaa akyerɛ aban sɛnea ɛbɛyɛ a ebetumi aboa mmusua dodow a ɔkɔm ne adwennwene de wɔn no ntɛm pa ara. |
|
Zimbabwe dɔla no kɔ so brɛ ase, na nneɛma boɔ kɔ ara na ɛrekɔ soro te sɛ afe 2007 ne 2008 mu. |
|
Amerika Dɔla no boɔ yɛ dɔla 32 kɔ dɔla 40. |
|
Aduan, pɛtro, ne nneɛma foforo bo abɛyɛ den araa ma ebinom ahwehwɛ sɛ wɔde ɔman no sika bedi dwuma. |
|
Bere a ɔrekasa wɔ nhyiamu bi ase wɔ Kɔtɔnima bosome mu no, Ɔmanpanin Emmerson Mnangagwa kaa sɛ wahyɛ ɛhɔ dɔla no ase bio sɛnea ɔman biara ntumi nnya nkwa bere a ɛnka wɔn ankasa sika ho. |
|
Nanso ɔpanin a ɔda ɔsɔretia amanyɔkuo ano, Nelson Chamisa nso kaa sɛ, ɔman no sika a wɔde bedi dwuma no renyɛ yiye. |
|
Nanso sikasɛm ho nimdefo bi a wɔfrɛ no Professor Gift Mugano se amanyɛfoɔ nyɛ nkurɔfoɔ a wɔkyerɛ wɔn nea wɔnyɛ. |
|
Ɔmanpanin a ɔda Zimbabwe Rdetɔnfoɔ Nkabomkuo ano, Denford Mutashu nso gye toom sɛ wɔatɔn amannɔne sikasɛm. |
|
Ɔpanin a ɔda Zimbabwe Chamber of Commerce ano, Chris Mugaga, nso kaa hia a ɛho hia sɛ wɔbom yɛ adwuma na ama dɔla no atumi ayɛ adwuma yiye. |
|
Nanso Ɔbenfo Mugano se kraman wura biara nni hɔ a wada kar no mu efisɛ aban mpo mpɛ sɛ obegye ɔman dɔla no. |
|
ZCTU kyerɛwfo panin, Japanhet Moyo nso ka kyerɛɛ adwumawura no sɛ nneɛma nkɔ yie. |
|
Sikasɛm ho animdefo bi ka sɛ, Reserve Bank a ɛwɔ Zimbabwe, RBZ, reyɛ nhyehyɛe a wɔnam so tintim sika a ebetumi ama ɔman no ahwe ase. |
|
Nanso RBZ amrado, Dr John Mangudya se yei yɛ atorɔ. |
|
Zimbabwe fii ase de amanɔne sika dii dwuma, a US dɔla no ka ho wɔ afe 2019, mu nanso akyiri yi wɔsan de ɛhɔ dɔla nkutoo na edii dwuma afe a etwaam no. |
|
Zimbabwe vulnerability Assessment Committee, ZimVac bu akontaa sɛ Zimbabwefo a wɔtete nkuraase no ɔha biara mu nkyem 59 na ɔkɔm de wɔn firi Kɔtɔnima bosome kɔsi Kɔtɔnima bosome a ɛreba no. |
|
Nanso bosome a etwaam no, na nnipa a wɔwɔ nkuraase no mu ɔha mu nkyem 1 pɛ na wohia aduan. |
|
Mmeae a asɛe koraa ne Matabeleland Atifi, Masvingo ne Midlands. |
|
Fewsnet, ahyehyɛde a ɛhwɛ ma aduan bɔ ho ban, san ka sɛ nnipa a wɔtete nkuropɔn mu no hia mmoa afe yi mu bere a ɔman no sikasɛm sɛe no. |
|
Nnipa a aduane ho nsɛnnennen no aka wɔn kɛse no yɛ nnipa a wɔte Chipinge ne Chimanimani beae a ahum bi a wɔfrɛ no Idai abɔ no. |
|
Obi a ɔte Chimanimani, Joel Dhumakwezu se ɔregye aduane mmoa afi Wiase Aniwa Ahyehyɛde no hɔ bere a wɔde wɔn a wohia mmoa no din ahyɛ Red Cross nsa no. |
|
Nanso wɔka sɛ wɔn a wɔnni din no rehyia ɔkɔm a ɛyɛ hu. |
|
Gwerufo binom ka sɛ ɛhaw wɔn sɛnea coronavirus anaa Covid-19 bɔ kurow no ho ban sɛnea ɛbɛyɛ a ɛhɔ atubrafo binom bɛyɛ no. |
|
Nnipa bɛyɛ 120 na wɔakyere wɔn wɔ Gweru Polytechnic firi Fida a etwaam no. |
|
Efi nnɛra no, wɔakyere nnipa bɛyɛ 30 wɔ Mkoba Akyerɛkyerɛfo Kɔlege. |
|
Saa nnipa yi ka Zimbabwefo a wofi South Africa ne Botswana na wɔredi wɔn so no ho. |
|
Nsɛmtwerɛfoɔ kyerɛwfoɔ Nick Mangwana kaa sɛ Mkoba Akyerɛkyerɛfoɔ Kɔlege no bɛtumi afa amamfrafoɔ mpem ahanum. Wɔsan nso kaa sɛ Gweru Polytechnic ayɛ ma. |
|
Awuraa Enita Nyati a ɔte hɔ no ka kyerɛɛ Studio 7 sɛ wosuro sɛ yareɛ no bɛtrɛw efisɛ ɛbɛyɛ sɛ nnipa yi bi anya yareɛ no bi na wɔatumi aguan afi baabi a wɔbɔ wɔn ho ban no. |
|
Nanso ɔfoforo a ɔte hɔ, Nyasha Mahwende kaa sɛ ɛsɛ sɛ yɛne nnipa a wɔte hɔ no di no pɛpɛɛpɛ te sɛ nea wɔyɛ Zimbabwefo ne abusuafo ne nkurɔfo foforo nnamfo no. |
|
Wɔsan kaa sɛ, sɛ yareɛ no ho suroɔ a wɔwɔ no da nkyɛn a, ɛha wɔn sɛ wɔn mu bi betumi akɔyɛ nneɛma a ɛmfa kwan mu, na wɔasi so dua sɛ ɛhia sɛ wɔbɔ wɔn ho ban paa. |
|
Studi 7 abɔ banbɔ adwumayɛfoɔ a wɔkyerɛ sɛ wohia ho kwan firi Midlands mansini Aban adwumayɛbea hɔ no paa. |
|
Yate firi Midlands Soafoɔ Larry Mavima a na ɔyɛ dɔkota a ɔda dɔkotafoɔ ano, Dr Reginald Mhene hɔ nanso berɛ a yɛkɔɔ n'adwumayɛbea no, wɔka kyerɛɛ no sɛ ɔwɔ nhyiamu bi ase. |
|
Animdefo kyerɛ sɛ wɔ Botswana ne South Africa a na wɔka wɔn a wɔkyerɛ sɛ wɔyɛ atubrafoɔ a mmara mma wɔn kwan no ho no, wɔkyeree wɔn, na ɛno nti na ɛyɛɛ den maa wɔn sɛ wobenya coronavirus no. |
|
Gweru Mayor, Josiah Makombe sii so dua kyerɛɛ VOA Study 7 a ɛwɔ Zimbabwe sɛ coronavirus anaa Isolation Mansini Ayaresabea no da so ara resi. |
|
Ɔhyɛɛ wɔn a wɔtete hɔ no nkuran sɛ wɔnni akwankyerɛ ahorow a ɛbɛma wɔasiw yareɛ no ano nanso ɔkaa sɛ ɛnsɛ sɛ wɔbɔ hu, efisɛ na wɔwɔ ahotoso sɛ wobetumi asa wɔn a yareɛ no bi ayɛ wɔn no yareɛ. |
|
Democratic Party kannifo, Lucia Matibenga a ɔno nso te Gweru no kaa sɛ ɛyɛ aban asɛdeɛ sɛ ɔbɛbɔ wɔn a wɔasan aba no ho ban na wahwɛ ahobammɔ ama wɔn a wɔtete hɔ nyinaa. |
|
Midlands nnya nnyaa obiara a wanya yare no bi. Nanso Zimbabwefo a wofi aman a ɛbemmɛn hɔ mu a wɔasan aba wɔn man mu no rema ebinom ho popo esiane yare no ho suro nti. |
|
Wukuada no, ɔmanpanin baa dwumadibea ne dɔkotafoɔ yɛɛ nhyiamu a ɛdi kan firi berɛ a dɔkotafoɔ hyɛɛ wɔn ntua aseɛ wɔ December 1 afe a atwa mu no. |
|
Nnuruyɛfoɔ mpanyimfoɔ ne abɔdeɛ mu mpɛnsɛmpɛnsɛmmubea ne abɔdeɛ mu mpɛnsɛmpɛnsɛmmubea nso ate atua Wukuada. Nnipa pii a wɔwɔ ɔman no mu se, dɔkotafoɔ atuateɛ no ama nnipa rewu. |
|
Ɔmanpanin Emmerson Memangagwa fi dapɔnna san baa Benada bɛkaa nea odii n’anim, Ɔtemmuafoɔ Constantino Chiwenga ho sɛ ɔrebɔ mmɔden sɛ ɔbɛyi nnuruyɛfoɔ atuateɛ no afiri hɔ. |
|
Kasamafoɔ Nick Mangwana kaa sɛ ɔgye di sɛ Mnangagwa asan aba adwumam sɛ ɔrekɔboa ama ogya atɔ hɔ. |
|
Benada no, na Owura Chiwenga ahyɛ nnuruyɛfo sɛ wɔnsan nkɔ adwuma. |
|
Nnuruyɛfoɔ a wɔn mfe akɔ anim a ɛhyɛ Zimbabwe Medical Association ase ama aban nnɔnhwere nnwɔtwe sɛ ɔmfa nsiesie asɛm a ɛfa nnuruyɛfoɔ a wɔn mfe nkɔ anim ho no. |
|
Nanso wɔne mpanyimfoɔ a wɔwɔ Zimbabwe Ayaresabea Nnuruyɛfoɔ Nkabomkuo mu, Dr. Elias Muzoremba yɛɛ nhyiamu sɛ wɔrekasa atia dɔkotafoɔ no. |
|
Wɔ krataa a dɔkotafoɔ no kyerɛw kɔmaa nsɛntwerɛfoɔ mu no, wɔka kyerɛɛ ɔmanpanin no adwumayɛbea sɛ Apɔmuden Asoeɛ no redaadaa wɔn. |
|
Nnuruyɛfoɔ no se wɔpɛ sɛ aban di ɔhaw a ɛfa nnubɔne ho dwuma wɔ ayaresabea ahodoɔ ne adwumayɛbea foforɔ na ɔde US dɔla ma wɔn sɛdeɛ ɔde retwɛn RTGS. |
|
Seesei dɔkotafoɔ yi nya dɔla 329 ɔsram biara. Nanso saa sika yi wɔ RTGS mu. |
|
Nanso sikasɛm ho ɔbenfo bi a ɔwɔ Nelson Mandela Metropolitan University, Professor Gift Mugano ka kyerɛɛ Studi 7 sɛ aban ntumi ntɔ sika no koraa. |
|
Yɛsan nso bisaa Dr Mugano ɔkwan bɛn so na nnwuma bi regye US dollars wɔ wɔn nneɛma ho, ɔkwan bɛn so na ɛbɛtumi atu mpɔn? |
|
Ɔpanyin a ɔda Community Working Group on Health ano, Owura Itai Rusike, ka kyerɛɛ Studi 7 sɛ ɛho hia sɛ aban ma apɔmuden nnwuma sika pii wɔ sikasɛm mu. |
|
Nnipa pii a wɔwɔ ɔman no mu nso rebɔ wɔn soboɔ sɛ Health Insurance card no nyɛ adwuma, na sɛ wɔtɔ nnuro a, wɔka kyerɛ wɔn sɛ wɔmfa US dɔla mma wɔn fie sɛdeɛ wɔpɛ. |
|
Ɔman bɔɔlbɔkuo a wɔyɛ akofoɔ yi agyaw wɔn akɔ South Africa akɔ kofa. |
|
Ekuo no hyia akasakasa mmienu wɔ Cosafa cup no ne Africa Nations cup no mu a ɛsɛ sɛ wɔhyɛ aseɛ wɔ Cosafa cup no mu Memeneda no. |
|
Nea ɛka ho ne sɛ ɛsɛ sɛ wɔde kofa bɔɔlbɔkuo no siesie wɔn ho ma Afcon no, ɛwɔ sɛ wɔsan gyina nkonta a ɛtɔ so nsia wɔ afe a atwa mu no akyi, sɛnea ɛbɛyɛ a wɔbɛhyɛ din pa a wɔwɔ sɛ Atifi fam bɔɔlbɔkuo no mu kena afe yi. |
|
Esiane sikasɛm mu ahokyere nti, Zimbabwe ntumi nhwehwɛ akuw a wɔbɛdeda wɔn a wɔn ho akokwaw ansa na Afcon reba ne akofoɔ a wɔyɛ akofoɔ bɔɔlbɔkuo Sunday Chifambwa se, Cosafa ne ɔkwan koro pɛ a ɔbɛfa so ahyɛ n’asraafoɔ no den. |
|
Chidzambwa nso rehwɛ kwan sɛ ɔbɛma din pa a ɔwɔ wɔ Cosafa agodie no mu ayɛ kɛse bere a ɔbɛyɛɛ bɔɔlbɔkuo a odi kan a odii nkonim mprɛn nan fi bere a wɔhyɛɛ agodie no ase wɔ afe 1997 mu no. |
|
Chidzambwa dii Cosafa cup no mu nkunim afe 2003, afe 2017 ne afe 2018 mu. |
|
Zimbabwe bɔɔlbɔkuo foforɔ te sɛ Tendai Darikwa, Admiral Muskwe, ne Alec Mudimu nso pɛ sɛ wɔbɛdi dwuma wɔ Cosafa cup a wɔte nka sɛ wonnim no mu. |
|
Afe yi, Zimbabwe wɔ bɔɔlbɔkuo a ɛwɔ ahoɔden sen biara wɔ agodie yi nyinaa mu berɛ a wɔn bɔɔlbɔkuo no de wɔn ani kyerɛɛ Afcon a bɔɔlbɔkuo foforɔ te sɛ Nimdeɛ Musona ne Marvelous Nakamba ka ho. |
|
Zimbabwe Akofo Fan Club, Shingirai Miti, ka sɛ akansie biara nni hɔ ma Cosafa efisɛ nkontabuo no yɛ Zimbabwe de bere nyinaa. |
|
Esiane sɛ akofoɔ no adi Cosafa cup no nti, wɔrehwɛ nea ɛdi kan wɔ Afcon agodie a wɔhyiaa Misraim wɔ wɔn bɔɔlbɔ a ɛdi kan no mu. |
|
Bɔɔlbɔkuo no mu bɔɔlbɔni a yɛfrɛ no Ronald Pfumbidzai se wɔnkɔ Misraim nkɔka bɔɔlbɔkuo ahodoɔ a ɛwɔ hɔ no ho. |
|
Zimbabwe ne Misraim, Democratic Republic of Congo ne Uganda na ɛwɔ Akuo A soafoɔ panin Wellington Mpandare wɔ ahotosoɔ sɛ ɔbɛfi hɔ. |
|
Zimbabwe regyaw South Africa wɔ Cosafa agodie no awiei wɔ Ayɛwohomumɔ 8 bere a ɔnam kwan so rekɔ Nigeria akɔ Afcon a ɛwɔ Misraim no. |
|
Wɔ agumadifo pii fam no, Buronya afahyɛ no yɛ bere a ɛsɛ sɛ wɔne wɔn abusuafoɔ ne wɔn nnamfoɔ di nsawɔsoɔ, berɛ a ebinom nso de hokwan yi yɛ nneɛma ahodoɔ. Nanso afe yi mu no, berɛ a ebinom kɔsrasra wɔn abusuafo ne wɔn nnamfo afe baako akyi a wɔanhu wɔn ho wɔn ho no, FC Platinum bɔɔlbɔni a ɔkyerɛ agumadi no ho anisoɔ sɛdeɛ wɔwɔ Kairo, Misraim, berɛ a wɔne Al Ahly redi nsawɔsoɔ wɔ Caf Champions League mu no. |
|
Yei bɛyɛ FC Platinum agumadi a ɛtɔ so abiɛsa wɔ akansi no mu, bere a Sudanni Al Hilal bɔɔ no 1 - 2 wɔ ne nan a edi kan mu, na ɔhweree 3 - 3 maa Tunisia Etoile duSahel. |
|
Sweswe se wɔbɛyɛ adwuma a wɔwɔ anidasoɔ sɛ Buronya bɛma wɔn akwannya pa sɛ wobedi nkunim wɔ agodie mmienu yi nyinaa mu. Bɔɔlbɔni foforɔ a yɛfrɛ no Darlington Dodo a ɔfiri Caps United a ɔno nso wɔ bɔɔlbɔkuo mu no kaa sɛ, bere a wanni nkunim sɛ ɔbɛyɛ nsakraeɛ wɔ baabi a gyinabea biara nni hɔ. Nanso nea ɔda Zimbabwe Olimpik Boayikuo ano, Anna Mguni kaa sɛ wɔde wɔn ani kyerɛ wɔn abusuafoɔ ne wɔn nnamfoɔ a wɔanhu wɔn n |
|
Amalgamated rural Teachers Union a ɛwɔ Zimbabwe (ARTUZ) se wɔabɔ aban no amanneɛ sɛ ɛwɔ sɛ wɔde nnafua 14 siesie wɔn ntam nsɛmnsɛm a ɛrenkosi hwee. |
|
Nkabomkuo no se ɛpɛ sɛ akyerɛkyerɛfoɔ akatua yɛ US dɔla, anaa ɛyɛ US dɔla ahanum. |
|
WƆDE ARTZ amanneɛbɔ yi too aban nsam Fida denam aban adwuma, Ɔmanfoɔ Adwuma Dwumadie ne Sikasɛm Asoeɛ so. |
|
Studi7 ntumi ntee asɛm no mfi aban no hɔ, bere a Amanneɛbɔ Soafoɔ Monica Mutsvangwa nnyaa nkitahodie wɔ ne mobile fon so no. |
|
ƆMAMPANYIN, Obert Masaraure se, sɛ bɔɔlbɔkufo no, wɔn nso pɛ asetra pa, nanso ɛnyɛ sɛnea wɔpɛ no na ɛbɛkɔ so. |
|
Masaraure se ɛwom sɛ aban se ɔdwene sikasɛm ho de, nanso sɛ ɔko tia dwowtwa wɔ ne baa dwumadibea ahodoɔ, na ɔsan hwɛ ɔman no sikasɛm yie a, ebetumi ama nneɛma akɔ yie. |
|
Masaraure se aban sika no fã kɛse no ara resɛe wɔ nnwuma a ɛho nhia te sɛ amamfrafo akwantu, kar insurance ne nneɛma foforo a wobetumi de asi hɔ sɛnea ɛbɛyɛ a wɔbɛma aban asomfo akatua pa. |
|
Masaraure ka wɔ ne nsusuwii mu sɛ, sika wɔ ɔman no mu a ebetumi adi ɔhaw ahorow ho dwuma, nanso ɔhaw no ne sɛ wɔnhwɛ ɔman no toɔ so yiye, na wonhu hia a ɛho hia sɛ wosiesie nneɛma a aban mpanyimfo de ma wɔn no. |
|
Aman foforɔ so amanfoɔ renwiinwii wɔ ɛka kɛseɛ a wɔbɔ wɔ akwantuo krataa a ɛrenya nkɔanim anaa apam ahodoɔ a ɛwɔ hɔ seisei no ho. |
|
Yei akɔ so Dwoada dapɛn yi de ato dwa sɛ wama Kwan ama Kyerɛwfoɔ panin no sɛ ɔmfa sika no mma Zimbabwefoɔ ɔpepem 388 wɔ amannɔne. |
|
Ɔne nsɛmtwerɛfoɔ rekasa no, Ɔsoafoɔ Kazembe kaa sɛ n’adwumakuo no nim akwanhwɛ a ɛkorɔn a nnipa wɔ sɛ wɔn nsa bɛka wɔn akwantuo krataa ntɛm sɛnea ɛbɛyɛ yie ara, ne sɛ nnipa a ɛyɛ den sɛ wɔn nsa bɛka saa nkrataa yi, ɛnkanka amamfrafoɔ. |
|
Kazembe kaa sɛ, sɛnea ɛbɛyɛ na amamfrafoɔ bɛnya mmara ho nkrataa wɔ wɔn man mu no, aban ahu sɛ ɛfata sɛ ɔma boɔ kɔ soro, na ɔde saa nkrataa yi bɛma wɔn ntɛm ara. |
|
Nanso nnipa bi a wofi aman foforo so te nka sɛ aban afa saa anammɔntuo yi so ama amamfrafoɔ ntam nkitahodie akɔ so. |
|
Sɛ wɔkyekyem pɛpɛɛpɛ a, obi a ɔwɔ passport wɔ ɔman no mu nya sika a ɛyɛ $ 53 wɔ RTGS ho, na nea ɔpɛ sɛ ofi adi wɔ nnansa mu no nya $ 250. |
|
Wɔbɔ ka dɔla 380 wɔ da koro pɛ akwantu tumi krataa a wɔhwehwɛ no ho. |
|
Mmarahyɛbɛdwafie amamfrafoɔ nsɛm asɛnni boayikuo guamtrani, ayamness Paradza kaa sɛ ne boayikuo no foaa so denneennen sɛ wɔbɛtete akwantuo ho ka sɛ ɔkwan a wɔbɛfa so aboa saa nnipa yi ama wɔn nsa aka wɔn nkrataa, berɛ a wɔntena wɔn man mu. |
|
Paradza kaa sɛ nnipa pii a wofi aman foforo so ate sɛ wɔwia wɔn abusuafo ne wɔn nnamfonom, na wotua wɔn akwantuo ho sika pii. |
|
Isaac Nyaumba a ɔyɛ Zimbabweni no kae sɛ n’ani agye sɛ onyaa hokwan hyiaa bɔɔlbɔni bi a wagye din a wɔfrɛ no Neymar mfonini. |
|
Neymar a wɔwoo no wɔ São Paulo, Brazil ne ne din ankasa ne Neymar da Silva Santos Júnior. |
|
Seesei Neymar ne bɔɔlbɔni foforɔ a ɔno nso ne no redi agoru wɔ Spain bɔɔlbɔkuo a ɛwɔ Barcelona no mu. Ɔsan nso di agoru wɔ Brazil a ɔdii bɔɔlbɔkuo a ɛtɔ so 23 no anim kɔɔ sika kɔkɔɔ abasobɔ mu nea ɛdi kan wɔ Olimpik no mu. |
|
Nanso ɛwom sɛ nnipa pii ka sɛ wɔyii Nyaumba ne Neymar mfonini no wɔ Victoria Aworoeɛ hɔ deɛ, nanso wɔka kyerɛɛ Studi 7 sɛ wɔgyee berɛ a na wɔreyɛ adwuma wɔ Ukutula Conservation Center a ɛbɛn Pretoria a ɛwɔ South Africa no. |
|
Mmaa bɔɔlbɔkuo a wɔyɛ akofoɔ yi reko agoru kɛseɛ bi wɔ wɔn abakɔsɛm mu, a ɔmanfoɔ pɛ sɛ Zimbabwe di nkunim sɛnea ɛbɛyɛ a wɔbɛhyɛn ɔman no agodie mu. |
|
Akofoɔ a wɔyɛ den no rekɔ Rufaro Agumadibea Kwasida wɔ wɔn akansi a ɛso paa firi mmerɛ a Zimbabwe hyɛɛ amanaman ntam akansi ase no mu. |
|
Mmea bɔɔlbɔkuo no reko atia Cameroon nnipa a wɔyɛ akatakyie no wɔ bɔɔlbɔ mu a ɛbɛkyerɛ sɛ ebia Zimbabwe bɛfata ama afe a ɛreba Olimpik Agumadi wɔ Rio de Janeiro anaa ɛnyɛ saa. |
|
Nnawɔtwe mmienu a atwa mu wɔ Yaounde no, akuw mmienu yi hyiaa mu wɔ Yaounde nanso wohia nkunim a wɔde bɛfata ama Wiase Nyinaa Bɔɔlbɔkuo no. |
|
Mmarahyɛbɛdwafoɔ yi bɔɔ mmɔden sɛ wɔbɛdi nkonim wɔ afe mpem mmienu ne aduonu num mu a wɔde bɛsi akan wɔ sika kɔkɔɔ wɔ afe mpem mmienu ne aduoson mu. |
|
Nanso wɔ abakɔsɛm mu no, Akofoɔ a Wɔyɛ Den no di nkogu sɛ bɔɔlbɔkuo a ɛdi kan a wɔdii nkonim wɔ bɔɔlbɔkuo no mu berɛ a wɔtoo nsa frɛɛ Hɔke mmabea no kɔɔ Moscow na wɔbaa bɔɔlbɔkuo no mu. |
|
Akofoɔ Panin, Zivanai Moroyiwa se wɔretwentwɛn wɔn nan ase wɔ bɔɔlbɔ no ho sɛ Akofoɔ Ahoɔdenfoɔ no bɛma ɔmanfoɔ ani agyeɛ sɛ wɔbɛyɛ nea bɔɔlbɔkuo no anaa bɔɔlbɔkuo biara nyɛɛ wɔ mfeɛ aduonu num a atwa mu no. |
|
Caps United fan Tunderayi Matimura kaa sɛ, berɛ a akuw mmienu no hyiaa mu nnawɔtwe mmienu a atwa mu no, wɔwɔ awerɛhyem sɛ akofoɔ a wɔyɛ den no bɛdi wɔn so nkonim. |
|
Zimbabwe Football Association no ahu mfaso a ɛwɔ ɔmanfoɔ so wɔ agodie yi mu, na wɔayɛ nhyehyɛeɛ sɛ ɔmanfoɔ ntua dɔla baako sika mfa nhwɛ agodie a ɛho hia yi. |
|
Agumadi ho nkyerɛkyerɛmufo Andrew Rwodzi se nnipa pii bɛwɔ agumadibea hɔ efisɛ dɔla no yɛ sika a obiara betumi anya de ahwɛ agumadi a ɛho hia yi. |
|
Owura Matimura kaa sɛ ɔbɛba agumadibea hɔ nso berɛ a dɔla no boɔ sua sen dɔla mmiɛnsa a Zifa hwehwɛ no. |
|
Bɔɔlbɔkuo no bɔɔlbɔni a yɛfrɛ no Shadreck Mlauzi asi bɔɔlbɔkuo a ɛyɛ den a wɔn a wɔn mfe akɔ anim ne wɔn a wɔn mfe nkɔ anim nyinaa ka ho, na ɔhwɛ kwan sɛ bɔɔlbɔkuo te sɛ Rudo Neshamba ne Rutendo Machingura bɛhyew ogya Kwasida wɔ wɔn akyitaafoɔ anim. |
|
Bere koro no ara akofoɔ akofoɔ no bɛwɔ Bourfields Stadium faako a wɔne Lesotho bɛdi nsawɔsoɔ wɔ Afrika Amanaman Nkabom no akansi a emu yɛ duru sen Mighty Akofoɔ no akansi no mu. |
|
Bɔɔlbɔkuo no bɔɔlbɔni, Kalisto Pasuwa, bɔɔ bɔɔlbɔkuo mmiɛnsa Hardlife Zvirekwi ne Ɔtɛmmuafoɔ Jangano a ɔfiri Caps United ne Ronald Chitiyo a ɔfiri Dynamos tuo wɔ nna mu ɔbrasɛe ho nanso Muroyiwa kaa sɛ Akofoɔ no annyɛ bɔɔlbɔkuo nketewa te sɛ Lesotho bɔne. |
|
Akasakasafoɔ no rehwɛ kwan sɛ wɔbɛdi nkunim mmienu wɔ akuw mmienu yi mu na ama wɔatumi adi nkonim wɔ Abibirem Amanaman Nkabom no akansi a ɛtɔ so nan no mu, berɛ a wɔfata maa afe 2009 ne afe 2014 agodie no. |
|
Nanso ɔmanfo ani ne wɔn adwene wɔ akofoɔ a wɔyɛ den no so. |
|
Abɔnten so aguadifoɔ a wɔtɔn nneɛma wɔ Harare mfinimfini ne Tajamuka / Sesijikile fekuw mufoɔ akɔdɔm kuropɔn mu polisifoɔ ne Zimbabwe Republic Polisifoɔ a wɔabɔ amanneɛ sɛ wɔahyɛ wɔn sɛ wɔntɔre wɔn ase mfi wɔn nnwuma mu. |
|
Saa ara na ɛsii wɔ Norton kurow mu, baabi a wɔbɔ amanneɛ sɛ abɔnten so aguadifo no ampɛ sɛ wotu wɔn bere a na wɔretɔn nneɛma wɔ Katanga no. |
|
Tajamuka / Sesijikile kasamafo, Makomborero Haruzivishe kaa sɛ nnipa a wɔtɔn nneɛma wɔ abɔnten so no bi yɛ n’ahyehyɛde no mufo a polisifo haw wɔn bere nyinaa. |
|
Haruzivishe kaa sɛ berɛ a yɛkɔɔ wim no na wɔda so ara wɔ polisifoɔ adwumayɛbea sɛ wɔbɛhwɛ nnipa dodoɔ a wɔakyere wɔn wɔ saa asɛm yi mu nanso ɔkaa sɛ wɔnim onipa baako. |
|
Harare City Bagua kasamafoɔ Michael Chideme kaa sɛ wɔntee asɛm yi ɛfiri sɛ na wɔnni kurom hɔ saa da no. |
|
Nanso aban nam Amanneɛbɔ Asoeɛ so de too dwa wɔ Twitter so sɛ polisifo asi mmabunu pii aboɔ. |
|
Aban asan aka sɛ wɔwɔ video so adanse a ɛkyerɛ sɛ mmofra a wɔadu wɔn mpanyin afe so no wowɔ polisifoɔ a wɔde wɔn bɛkɔ asɛnnibea abɔ wɔn a wɔakyere wɔn no asɛndua mu. |
|
Yɛntee asɛm no ho asɛm mfi polisifo hɔ. |
|
Zimbabwe Community a ɛwɔ South Africa, ahyehyɛde a egyina Zimbabwefo a wɔte South Africa ne wɔn a wɔyɛ adwuma ananmu no se ɛhaw wɔn yiye wɔ korɔnobɔ nkɔso a ɛrekɔ so wɔ Johannesburg mmorɔn a wosusuw sɛ Zimbabwefo na wɔredi no ho. |
|
Kuo no se nsɛmmɔne a ɛkɔɔ so wɔ Hillbrow, Berea ne Yeoville no yɛ amamfrafoɔ bebree te sɛ wɔn a wɔkyere nkurɔfo sie, wɔn a wɔkyere nkurɔfo sie, wɔn a wowɔ wɔn sekan ne awudifoɔ. |
|
Sɛnkyerɛnne kwankyerɛfoɔ a ɔwɔ Zimbabwe a ɛwɔ South Africa kaa sɛ na wɔayɛ wɔn adwene sɛ wɔbɛhyia polisifoɔ ama asɛm no akɔ so, na wɔahyɛ polisifoɔ nkuran sɛ wɔnyɛ biribi a anibere wom. |
|
Ɔkaa sɛ, “Bere a ɛtɔ so nsia a ɛbɛyɛ ɔsram a edi hɔ no, n’ahyehyɛde no rehwɛ kwan sɛ ɔne polisifo a wɔhwɛ mansini ahodoɔ so no bɛhyia ayɛ adwuma abɔ mu ayi ɔhaw no afiri hɔ. |
|
Wɔsan ka sɛ ɛsɛ sɛ polisifo kyinkyin hɔ, nanso mpɛn pii no, wɔnni hɔ, na ɛno bɛma akorɔmfo ne akorɔmfo a wɔreyɛ Jojina adwuma no. |
|
Owura Marko kaa sɛ nnipa a wɔhunuu amane yi mu bebree nim nnipa a wɔayɛ bɔne yi bi wɔ wɔn ankasa kasa mu, enti ɛwɔ sɛ polisifo a wɔayɛ krado sɛ wɔbɛyɛ bɔne no yɛ Zimbabwefo a wɔte saa mmeaeɛ yi mu adwuma. |
|
Afoforo a wɔne Studi7 akasa nso rehyɛ asraafoɔ a wɔwɔ saa mmeaeɛ yi ho nkuran sɛnea ɛbɛyɛ a saa nsɛmmɔne yi to rentwa. |
|
Efi bere tenten na South Africans abɔ amamfrafoɔ soboɔ sɛ wɔama nsɛmmɔnedi, nnubɔne tɔn ne tuutuusi adɔɔso. |
|
Nnipa pii se afe 2019 bɛhyɛ amanyɔsɛm ne sikasɛm mu ahokyere mfiase ama ɔman no. |
|
The New Patriotic Party (NPP) Mmarahyɛbɛdwafie mmarahyɛbɛdwafie a ɛwɔ Dormaa East, Owura Paul Apraku Twum Barimah de asɛmmisa bi a egye ntɛmpɛ aba Mmarahyɛbɛdwafie mu sɛ wɔmfa nhwehwɛ ɛka a kan Ɔmanpanin John Mahama de tuu kwan wɔ amannɔne afe 2013 ne 2017 mu. |
|
Ɔkaa sɛ asɛmmisa a ɔde kɔmaa Sikasɛm Soafoɔ Owura Ken Ofori-Attah no bɛboa ɔne Ghanafoɔ ma wɔahwehwɛ nsɛm foforɔ a ɛbɛboa nkɔmmɔ a ɛrekɔ so wɔ manfoɔ dwumadie mu afa ɔmanpanin de wimhyɛn akwantuo ho. |
|
“Mede me nsa ahyɛ asɛmmisa yi ase nso sɛ mɛte ɛka a ɔman yi bɔe afe 2013 kosi 2017 ntam hɔ, berɛ a na kan Ɔmanpanin Mahama nam wimhyɛn akwantuo so retu kwan no” |
|
Biribiara nni hɔ a ɛkyerɛ sɛ obi yɛ pɛ |
|
Ɔrekyerɛkyerɛ n'atirimpɔw a ɛne sɛ ɔde asɛmmisa a egye ntɛmpɛ a mprempren ɛwɔ Kasamafoɔ Adwumayɛbea hɔ no mu no, Owura Barima kaa sɛ n’asɛmmisa no nni amanyɔsɛm ho adwene biara. |
|
“Bɛyɛ mmerɛ a yɛsisii gyinaeɛ wɔ aban akwantuo nhyehyɛeɛ ho, na sɛ yɛhu nea ɛrekɔ so a, ɛnde yɛbɛtumi asi gyinaeɛ a ɛte saa ara. |
|
Ɔkaa sɛ: “So biribi na ɛdii kan yɛɛ asɛm yi? Na sɛ biribi na ɛdii kan yɛɛ asɛm a, dɛn na ɔyɛe? Na so akwankyerɛ bi wɔ hɔ a ɛkyerɛ sɛ ɔmampanyin akwantuo yi rekɔ so? Enti ɛda adi pefee sɛ mempɛ sɛ mɛyɛ amanyɔsɛm mu nsakraeɛ biara.” |
|
Ɔde kaa ho sɛ: “Mepɛ sɛ yɛyɛ akyinnyegyeɛ ne ɔkasa a ɛfata sɛnea ɛbɛyɛ a yɛbɛtumi akyerɛkyerɛ nsɛm mu yiye. Ɛnnɛ, ɛbɛtumi ayɛ m’aban, nanso ɔkyena ɛbɛyɛ obiara aban, enti sɛ yɛanhwehwɛ nkyerɛkyerɛmu a ɛfata na yɛanhwie akwantuo a ɛtete sɛɛɛ yi mma awieɛ a, yɛbɛhu sɛ yɛwɔ saa tebea yi mu berɛ nyinaa.” |
|
Ablakwa asɛmmisa a ɛho hia |
|
Ananmusini a ɔda amamfrafoɔ nsɛm ho Dwumadie ano, Owura Samuel Okudzeto Ablakwa nso de asɛmmisa bi a ɛho hia too Mmarahyɛbɛdwafie anim sɛ aban no nkyerɛkyerɛ nea enti a Ɔmanpanin Nana Addo Dankwa Akuffo-Addo amfa wimhyɛn annyɛ adwuma wɔ France nnansa yi. |
|
Sɛdeɛ National Democratic Congress (NDC) North Tongu Member a ɔda Mmarahyɛbɛdwafie ano (MP) kyerɛ no, "Yei yɛ abufuw ne pɛsɛmenkominya a ɛyɛ sɛ Ghana bɛnya wimhyɛn papa a ɛyɛ adwuma pɛpɛɛpɛ" ne charter wimhyɛn a ɛyɛ adwuma sɛ ɔmampanyin.” |
|
Ɔsan nso buu akontaa sɛ Ɔmanpanin akwantuo no boɔ boro GH ɔpepem mmienu. |
|
Bono East Mantam soafoɔ, Owura Kwasi Adu-Gyan akamfo New Patriotic Party (NPP) ne National Democratic Congress (NDC) wɔ biakoyɛ a wɔayɛ ama asomdwoeɛ atena ɔmantam no mu. |
|
Ɔkaa sɛ, “M’ani agye paa sɛ mahu sɛ NPP ne NDC a ɛwɔ Bono Apueɛ reyɛ adwuma abom asomdwoeɛ mu de asiesie akasakasa a ɛda wɔn ntam wɔ amanyɔsɛm mu” |
|
Owura Adu-Gyan kaa sɛ asomdwoe na ɛmaa mpuntuo bɛnyaa nkɔsoɔ, na ɔkaa sɛ, sɛ asomdwoeɛ nni hɔ a, ɛbɛyɛ den sɛ mpuntuo bɛnya nkɔsoɔ wɔ mantam no mu. |
|
Ɔmantam soafoɔ no de saa nkamfoɔ yi too dwa wɔ asɛm bi a ɔde too dwa wɔ nhyiamu bi a ɛkɔɔ so wɔ Techiman ase. |
|
NPP ananmusifoɔ ne NDC ananmusifoɔ, aban mpanyimfoɔ, bammɔ nnwuma, Abatoɔ Asoeɛ (EC), National Commission or Civic Education (NCCE) ne ɔmanfoɔ fekuw (CSO) na wɔbaa dwumadie no ase. |
|
Na nhyiamu a Ɔman Asomdwoeɛ Bagua no hyehyɛeɛ a efi Commonwealth Secretariat hɔ no asɛmti ne: “Countering Post 2020 Abatoɔ Violence, and Building Consensus for Greater Political Tolerance in Ghana” |
|
Nsɛmti a wosusuw ho no fa ɔkwan a wɔfa so siesie abatoɔ mu basabasayɛ ne anwiinwii ne akasakasa a ɛkɔfa abatoɔ mu ba no ho. |
|
Owura Adu-Gyan kaa sɛ ɛsɛ sɛ Ghanafoɔ ma ɔman no hoahoa wɔn ho sɛ wiase nyinaa asomdwoeɛ ho akontabuo a ɛtɔ so mmienu wɔ Africa no, na ɔkyerɛɛ hia a ɛho hia sɛ NPP ne NDC bɛbom aboa ama asomdwoeɛ a ɛrekɔ so wɔ ɔman no mu no mu ayɛ den. |
|
Ɔkaa sɛ, “Yei yɛ ahemfoɔ, amanyɔkuo ahodoɔ, banbɔ nnwuma, ne mmarahyɛbɛdwafoɔ, mmarahyɛbɛdwafoɔ, atɛnmuaeɛ ne nsɛmtwerɛfoɔ” |
|
Ɔhyɛɛ bɔ sɛ Ɔmantam Nkitahodie Bagua no bɛhwɛ ama asomdwoeɛ a ɛho hia na ama mpuntuo aba mu. |
|
Wɔ abatoɔ atɛntenenee mu no, Ɔkyerɛkyerɛfoɔ Panin a ɔda Bono Mantam Asomdwoeɛ Bagua ano, Alhaji Suallah Abdallah Quandah kaa sɛ abatoɔ atɛntenenee dii dwuma titiriw wɔ amanyɔsɛm nhyehyɛeɛ a ɛwɔ ɔman no mu no mu. |
|
Ɔkyerɛkyerɛɛ mu sɛ abatoɔ mu atɛntenenee yɛ adeɛ a ɛho hia paa a ɛmfa ho sɛ ɛnyɛ adeɛ foforɔ no, wɔagye atom sɛ abatoɔ mu atɛntenenee yɛ adeɛ a ɛho hia paa a ɛbɛsi amanyɔsɛm ne abatoɔ mu basabasayɛ ano. |
|
Ɔtwee adwene sii hia a ɛho hia sɛ wɔyɛ ɔman no abatoɔ atɛntenenee nhyehyɛeɛ mu mpɛnsɛmpɛnsɛmpɛnsɛ sɛnea ɛbɛyɛ a ɛbɛwie n'adwuma a ɛne sɛ wɔbɛma abatoɔ akɔ so pɛpɛɛpɛ na nteaseɛ wɔ mu no so. |
|
Abuakwa South Mmarahyɛbɛdwani Samuel Atta Akyea ahyɛ Ghanafoɔ bɔ sɛ Nana Akuffo-Addo aban bɛsiesie wɔn ntam bere a NPP bɛdi tumi afe a ɛtɔ so aduonu mmeɛnsa wɔ afe mpem mmienu ne aduonu baako mu. |
|
Sɛdeɛ ɔkyerɛ no, Ghanafoɔ benya sikasɛm mu ahofadi wɔ Nana Akufo-Addo akanni ase esiane sikasɛm nhyehyɛeɛ a nyansa wom a wɔbɛyi afi hɔ nti. |
|
“Bere a ɛtɔ so nson no bɛyɛ berɛ foforɔ a ɛbɛma yɛadi yie na yɛanya fahodie, ne titiriw no sikasɛm mu ahofadi a Ghanafoɔ rehwehwɛ no. Ghanafoɔ bɛhu sɛ Onyankopɔn agye ɔman no afiri ahokyereɛ mu,” Atta Akyea kaa wɔ ntoboa bi a ɔde maa Asiakwa SOS a ɛwɔ Akim Apueɛ Mantam mu. |
|
Ɔkae sɛ wasiesie ne ho sɛ ɔbɛsom sɛ asafo mu panin, sɛ Ɔmanpanin Nana Akufo-Addo bɛma no bi a. |
|
Nneɛma a ɔde kɔe no bi ne ɛmo kotoku ason, anwa, nkyene, asikre, nufusu, nsa ne sika a wɔnka ho asɛm. |
|
Wɔahu anuanom mmea mmiɛnsa bi a wɔda wɔn maame asanomfie wɔ Tarkwa-Nsuta a ɛwɔ Tarkwa-Nsuaem mansini a ɛwɔ Atɔeɛ Mantam mu. |
|
Nnipa baasa no wuui bere a wɔhomee wusiw fii generator bi mu no. |
|
Panin Inspector George Sekyi a ɔwɔ Tarkwa-Nsuta keteke gyinabea kae sɛ wɔtoo nsa frɛɛ no December 18, sɛ mmofra baasa awuwu wɔ baabi a wɔnom nsa. |
|
Ɔkaa sɛ ɔne n’asraafoɔ no de ahoɔhare kɔɔ hɔ nanso wɔka kyerɛɛ no sɛ wɔde ɔbaa a wawu no, Abena Amos, 15, Arabi Dadzi, 13 ne Akaba Dadzi, a wadi mfeɛ aduonu mmeɛnsa na wahyɛ no agyinaeɛ wɔ Tarkwa Aban Ayaresabea Morgue retwɛn sɛ wɔbɛyɛ no nhwehwɛmu. |
|
Wɔ Starr News anototoɔ mu no, Emmanuel Ohene Gyan Owura Sekyi kaa sɛ wawu no ne wɔn maame a ɔyɛ adwuma wɔ baabi a wɔnom nsa wɔ Tarkwa Nsuem mantam mu no na na ɛte. |
|
Ɔkae sɛ wosii gyinae sɛ wobetwa anadwo wɔ asanombea hɔ bere a wɔboaa wɔn maame ma ɔtɔn nsa no. |
|
Adwumayɛbea hɔ panin no kae sɛ bosome da a ɛtɔ so dunson no anyinam ahoɔden dwumadie bi sii hɔ esiane osu kɛse bi a ɛtɔeɛ na ɛnam so maa Maame Dadzi de generator hyɛɛ adwumayɛbea hɔ sɛnea ɛbɛyɛ a nea wawu no bɛnya hann bere a ɔda no. Akyire yi mmeawa no maame hui sɛ wɔawuwu bere a ɔkɔɔ adwumayɛbea hɔ anɔpa no. |
|
Polisifo a wɔwɔ mpɔtam hɔ reyɛ nhwehwɛmu wɔ saa asɛm yi ho. |
|
Ɔnokwafoɔ a ɔda National Democratic Congress ano, John Mahama se ɔbɛtoa Menzgold Nana Appiah Mensah panin a wagye din sɛ wɔfrɛ no NAM 1, no so ayi adwadifoɔ a wɔde wɔn sika ahyɛ wɔn nsa sɛ ɔbɛdi nkonim wɔ December nhwehwɛmu no mu. |
|
Bere a ɔrekasa wɔ Tarkwa-Nsuaem a ɛwɔ Atɔeɛ Mantam mu no, na Owura Mahama nnim nea enti a Akufo-Addo aban no ani nnye ho sɛ ɔbɛgye din 1 agyapadeɛ na mmom ɔde wɔn abufuw bɛhyɛ adetɔfoɔ nsa. |
|
“Dɛn na ɛyɛ soronko wɔ edin 1 no ho araa ma Akufo-Addo rebɔ ne ho ban? Dɛn nti na wode polisifo gu adetɔfo a wɔn ho nni asɛm so na edin 1 no nantew kwa” |
|
Ɔhyɛɛ bɔ sɛ n’aban a edi hɔ no bɛhwehwɛ din no ne akwankyerɛfoɔ no mu yie na ɔde ɔkwampa biara a ɔbɛfa so agye sika no. |
|
Ɔtenaa nkran Circuit Court a ɛwɔ Nkran a ɛyɛ Ɔhotefo Ellen Asamoah na ɔdi anim, na ɔtenaa atɛmmuo a Menzgold panin (CEO) a ɔyɛ Nana Appiah Mensah (NAM) atwa mu akɔsi October 1, 2020 mu. |
|
Ná Ɔman no adi kan de soboɔ foforɔ aba Nkran Circuit Court mu Ayɛwohomumɔ da a ɛtɔ so aduonu mmeɛnsa wɔ 2020 mu. |
|
Ɔpanyin abɛdiakyire a ɔda Polisi ano (ASP) Sylvester Asare ka kyerɛɛ Kɔɔto no sɛ n’akwankyerɛ ne sɛ ɔnkɔ so nni soboɔ foforɔ yi so na ɔntwe wɔn a wɔabɔ no soboɔ no aso. |
|
Wɔ July 20 no, ASP Asare ka kyerɛɛ kɔɔto no sɛ, wɔreyɛ adwumaden de atu kɔɔto no fo wɔ asɛm no ho. |
|
Ne saa nti, ɔbɔɔ kɔɔto no mpae sɛ ɔmma wɔn kwan tenten sɛnea ɛbɛyɛ a wobetumi atu kɔɔto no fo wɔ wɔn adwene wɔ asɛm no ho. |
|
Ɔkae sɛ sɛ wɔde afotu no ma a, wɔbɛka akyerɛ wɔn a wɔabɔ wɔn sobo no sɛ wɔnkɔ kɔɔto nkɔyɛ nea ɛho hia. |
|
Nanso Dwoada wɔ asɛnnibea no, kwaadubɔni no bɔɔ mpae sɛ wɔmma no kwan na ɔpenee so. |
|
Na nea wɔabɔ no sobo no din 1 no wɔ asɛnnibea hɔ. |
|
Circuit Court wɔ Ayɛwohomumɔ da a ɛtɔ so aduonu nsia wɔ afe mpem mmienu ne aduonu baako mu no wɔmaa no bail 1 a ne boɔ yɛ GH ɔpepepem baako a ɛwɔ nkyemu nnum, abiɛsa a ɛwɔ sɛ ɛfata. |
|
Ɔsrɛɛ wɔn sɛ wɔnnyɛɛ bɔne wɔ soboɔ 13 a Ɔman no bɔɔ wɔn no nyinaa ho. Efi saa bere no, ɔman no ayɛ nsakraeɛ wɔ nkrataa a wɔabɔ wɔn soboɔ no mu a ɛnnya mmaeɛ. |
|
Ɔwɔ nso sɛ ɔbɔ polisifo amanneɛ Wukuada biara ɛbɔ nɔn du. |
|
Mfiase no, wɔbɔɔ no sobo sɛ wadi nsɛmmɔne, wadi nkontomposɛm, wadi adwuma bi a wɔmma ho Kwan, wɔtɔn fagudeɛ a wɔmma ho Kwan, wɔde wɔn ho to mmara so, na wɔhyehyɛ sika. |
|
Wɔkyerɛ sɛ wɔn a wɔabɔ wɔn soboɔ yi agye sika ahodoɔ a ɛyɛ GH ɔpepem baako ne akyire ɔpepem baako. |
|
Okada a wɔde di dwuma wɔ aguadi mu no regye adwinnwen kɛse. |
|
Polisifo akyerɛ nso sɛ nsɛmmɔnedi, akwanhyia, ne karka ho mmara a ɛfa moto ho akɔ soro. |
|
Akyinnye biara nni ho sɛ, Okada ahunahuna no regyae, na ɛsɛ sɛ wɔyɛ biribi titiriw bi de hyɛ ahotew dwumadie mu. |
|
Yɛahyia ɔhaw a emu yɛ den wɔ Okada a yɛde bedi dwuma no ho mpɛn pii. |
|
Ɛnnɛ, ɛda adi pefee sɛ ɔman no rehyia ɔhaw wɔ moto ne sakre a wɔde di dwuma, titiriw wɔ aguadi mu. |
|
Afe 2012 mu no, Mmarahyɛbɛdwafie hyehyɛɛ mmara a ɛfa akwantuo ho wɔ ɔman no mu. |
|
Nneɛma a ɛka ho bi ne Mmara Kwan so Mmara Kwan so Mmara Kwan so Mmara Kwan so Mmara Kwan so Mmara Kwan so Mmara Kwan so Mmara Kwan so Mmara Kwan so Mmara Kwan so Mmara Kwan so Mmara Kwan so Mmara Kwan so Mmara Kwan so Mmara Kwan so Mmara Kwan so Mmara Kwan so Mmara Kwan so Mmara Kwan so Mmara Kwan so Mmara Kwan so Mmara Kwan so Mmara Kwan so Mmara Kwan a ɛkyerɛ sɛ ɛnsɛ sɛ wɔma tumi krataa sɛ wɔmfa moto a etua akwantufo ka. |
|
Ɛmfa ho saa mmara yi, okada ne sakre abiɛsa (pragya) adi akwantu nhyehyɛe no so wɔ ɔman no mmeae pii. |
|
Wɔ nkuraase no, okada ne Pragya nkutoo na wɔde tu kwan kɔ gua so, apɔmuden adwumayɛbea ne nkurow foforo mu, ne mmeae foforo. |
|
Nnipa a wɔtete nkuropɔn mu fam no, wotumi hwɛ sakre so di lɔɔre akwantuo a emu yɛ duru no so. |
|
Esiane sɛ sakre no bo nyɛ den nti, wotumi de tu kwan a ɛyɛ fɛ. |
|
Afei nso, esiane sɛ wonni ɔmanfo akwantu nhyehyɛe papa biara nti, wɔn ho wɔ mfaso. |
|
Nanso, nnipa pii kyi okada ne Pragya esiane ɔhaw a wɔde ba akwan so ne titiriw no obu a wonni mma karka ho mmara nti. |
|
Akwanhyia ne awuwuawuwu a abu so wɔ Okada a wɔde di dwuma ɔkwammɔne so no nso haw adwene. |
|
Nokwarem no, ahyehyɛde pii, a Ghana Medical Association ne National Road Safety Authority ka ho, ahwehwɛ sɛ wɔbɛbara wɔn dwumadi sɛ ɔkwan a wɔfa so tu kwan wɔ ɔman no mu. |
|
Yei ahyɛ ɔman no mu ma wɔ ɛpo bruu mu. |
|
Nea enti a ɛte saa ne sɛ, ɛmfa ho sɛ mmara wɔ hɔ a ɛbara dwuma a wɔde di dwuma wɔ aguadi mu no, ɛyɛ ade titiriw a ɛma Ghanafo pii ho tɔ wɔn. |
|
Yɛn a yɛwɔ Daily Graphic mu no adwene yɛ yɛn sɛ ɛsɛ sɛ ɔman no de mmara no di dwuma yiye na wɔfa akwan a ɛfata sen biara a ɛbɛma ɔmanfoɔ anya wɔn ahiadeɛ. |
|
Wɔ India sɛ nhwɛso no, Pragya yɛ ɔkwan titiriw a wɔfa so tu kwan nanso yɛntee anwiinwii ho asɛm sɛdeɛ yɛte wɔ Ghana no. |
|
Ɛnde, dɛn na yebetumi asua afi India na yɛde aba yɛn nhyehyɛe yi mu? |
|
Ɛsɛ sɛ yɛma ɛtra yɛn adwenem sɛ esiane sɛ nnipa a wonnya adwuma nyɛ no redɔɔso nti, wɔn a wɔyɛ okada ne sakre mmiɛnsa ho adwuma no bu no sɛ ɛyɛ baabi a wonya akatua pa ma wɔne wɔn mmusua. |
|
Nanso mprempren, okadas ne pragyas yɛ ɔhaw ma yɛn a yɛwɔ Daily Graphic mu no gye di sɛ ɛdenam nkyerɛkyerɛ, mmara ne mmara a ɛfata a wɔhwɛ ma ɛyɛ adwuma so no, ɛwɔ sɛ adwumayɛfo no di so, sɛ wohu sɛ ɔman no ntumi nni wɔn akyi a. |
|
Bere a wɔresusuw mmara anaa nhyehyɛe a ɛwɔ hɔ seesei ho no, adwumayɛfo ntetee, tumi krataa a wɔde ma nea ɔte pɔnkɔ so ne moto ne moto baesekre nyinaa, ne akwanhyia ho sikatua bɛyɛ nea ɛfata kɛse. |
|
Esiane sɛ nhyehyɛeɛ a ɛte saa wɔ hɔ nti, ɛbɛyɛ mmerɛw ama Ghana Polisi Adwumakuo no sɛ wɔbɛhwɛ ama mmara ayɛ adwuma, na wɔadi moto ne moto baesekre ahodoɔ a wɔmfa nhyɛɛ mmara ase ne wɔn a wɔredi nsɛmmɔne nso ho dwuma. |
|
Seisei deɛ, Ghanafoɔ adwene nhyia wɔ akwantuo akwan mmienu yi ho, efisɛ wɔn ho wɔ mfasoɔ na wɔn ho akyere wɔn. |
|
Daily Graphic gyedi sɛ sɛ yɛpɛ sɛ yɛn akwan yɛ pɛ na yɛma yɛn akwantu nhyehyɛe tu mpɔn a, ɛnde ɛsɛ sɛ yɛde ntease kura abɛn no mu na yedi ɔhaw no ho dwuma mprempren anaa daapem. |
|
Menkae da bi a mekaee no nnansa yi ara wɔ Ghana sen Fida a etwaam, Green Ghana da no. |
|
Na eyi yɛ da a wɔhyɛɛ yɛn nyinaa nkuran sɛ yɛnkɔ ngu dua. |
|
Efi bere a mesan baa Ghana mfeɛ aduonu a atwam ni na mibehuiɛ sɛ yɛn man no yɛ soronko koraa wɔ nea ɛwɔ Asase Ho Nsɛm Nhoma no mu ho no, na ɛno ne mmɔden a ɛsen biara a matumi ayɛ biribi de asiesie yɛn nsase bɔne no. |
|
Asase ne fagudeɛ Asoeɛ no de aba ɔpepem nnum maa yɛn sɛ yɛnnua, na anigyeɛ bi wɔ hɔ a menhunuuɛ da. |
|
Ɛbɛtumi aba sɛ Ghanafoɔ ahu sɛ adeɛ baako a ɛhia sɛ yɛde yɛn adwene si so sen biribi foforɔ biara ne ɔman a yɛfrɛ no Ghana no. |
|
Ɛnyɛ ɔkwan kɛkɛ, sukuu a agugu mu, ayaresabea a mpa nka ho, sukuu mmofra a wonni kɔmputa ne me nantew da, ɔyare mmoawa a ɛsen biara mpo, nea ɛsɛ sɛ yɛn nyinaa nya na yɛn ho yeraw yɛn ne yɛn asase yi tebea, asase a ɛhweree ne kwae, nsubɔnten a ɛrehuruw, nea na ɛyɛ ɔsram a awɔw wom a ɛma ɔhyew ne ɛwo koraa no. |
|
Menhwɛɛ Asase Ho Nkyerɛkyerɛ Nhoma a ɛwɔ yɛn sukuu mu nnɛ no, nanso minim sɛ Ghana man no su ahorow a ɛwɔ nhoma a mede dii dwuma wɔ sukuu mu no nte sɛ ɛnnɛyi Ghana. |
|
Yɛda so ara ka kwaebirentuw ahorow ho asɛm, nanso ɛnyɛ saa na ɛte wɔ yɛn nsase so. |
|
Yɛda so ara ka wuram mmoa ho asɛm nanso na wɔakyere wɔn na wɔagye wɔn atrae hɔ mfeɛ bebree ni. |
|
Seesei kwaebirentuw ne nkekaboa yi ka yɛn kasa ho, na ɛnyɛ yɛn kasa ankasa. |
|
Nneɛma a na yesusuw sɛ ɛyɛ kwae mu nneɛma mpo ada adi sɛ wɔagu ho fĩ wɔ sika kɔkɔɔ ne aduannuru foforo a na wɔrehwehwɛ no mu. |
|
Ebia yɛn tebea ankasa too yɛn mu dodow no ara na merehwɛ kwan sɛ wɔn a wɔamfa wɔn ho anhyɛ mu no benya ntease pa nti a ɛnsɛ sɛ wɔyɛ saa. |