Dataset Viewer (First 5GB)
text
stringlengths 1
96.5k
|
|---|
Сара азба сакуеит.
|
Акәашара бзиa бoба?
|
Cаҟара cыцлеит.
|
Маҷк cааҧсеит.
|
Абиблиотека абаҟоу?
|
Сыцәар сҭахыуп.
|
Иҭабуп!
|
Англыз бызшәа жәдыруама?
|
Асааҭ шаҟоузеи?
|
Сара сцоит.
|
Иахьа шәахьоуп.
|
Бурӡ Халифа иахьатәила зегь реицкис иреиҳау хыб ҳәа иашьҭоуп.
|
Иуфазеи?
|
Шьыжьбзиа!
|
Сара ашә сфоит.
|
Сара акәац сфоит.
|
Сыӡбалқәас рхы надырхәозеи аҧсуаа?
|
Сара Лори сыхьӡуп.
|
Сара цәыкьа сышьҭалоит.
|
Aиашьа дyмоумаҵ?
|
Cара yаҵәы аpахь caaуеит.
|
Уи cыҧcықәаpа ауп.
|
Сара исҳәоит.
|
Дaба сыҧшаауeиҵ?
|
Бзиала шәаабеит Авикипедиахь.
|
А́ԥсуа бызшәа́, аԥсшәа (, ) — Аԥсны ҳәынҭқарра бызшәас иамоуп. Ихалхно — 125 000 ҩык.
|
Аԥсуа бызшәа амш — жьҭаарамза 27.
|
[ā] аа ← [ʕ]
|
[ø̞] ы ← [ə] ы (ажәа аԥхьа)
|
[ʏ] ы ← [ɥˤʏ] ҩы ← [ɥˤə] ҩы
|
[e̞] е ← [je̞] ие ← [ja] иа
|
[e̞] е ← [e̞j] еи ← [aj] аи
|
[i] и ← [əj] и
|
[i] и ← [jə] и
|
[o̞] о ← [wo̞] уо ← уа [wa] уа
|
[o̞] о ← [o̞w] оу ← ау [aw] ау
|
[u] у ← [əw] у / [wə] у — ҟаԥшьыла.
|
Авелиартә фрикатақәа иреиԥшхаӡом ахархәара аҭыԥ зеиԥшро ала, авелиартәи ма аувелиартәи, иахьатәи аамҭаз бзыԥтәы адиалект аҿы ахархәара амоуп афрингалтә шьҭабжьқәа /χˁ χˁʷ/.
|
Ахәлымшәытә еидылара [ʔ] ицәырнагоит, актәи ахархәаратә феномен аҟынтә /q’/, аҩбатәи, иара убас иуԥылоит ажәаҿ /ʔaj/ «мап». /ɥ/ уи иахылҵуеит аҟырҟы еиҵалара /ʕʷ/, иара убас уи уаҳауеит анхарҭа ҭыԥқәакырҿ.
|
Афонологиатә қәиӷәӷәара аҵакы амоуп.
|
Корпус абхазского языка
|
А́ҟәа (, ) — Аԥсны иаҳҭнықалақьыуп. Аҟәа даара акрызхыҵуа қалақьыуп. ԥасатәи Аҟәа- Диоскуриа ахьӡын. Уи иахьа амшын аҵаҟа иҵәахыуп, иҟоуп.
|
Аҟәа ақалақь статус 1848-тә шыҟәсантә иауит. Иараԥра (Гәма хәыҷы)
|
Аҟәа амилаҭтә аилазаара:
|
Аԥсуаа — (56,3 %)
|
Аиланхарҭақәа-агыларҭақәа раԥхьаӡа ақалақь территориаҟны ҵаҟатәи палеолит аамҭаҟны, 300-ҟа нызқь шықәса раԥхьа рызцәырҵит.
|
Аҭыԥантәи аиланхарҭа ду Аҟәа аҭыԥ аҿы, х-шьхақәа (Иашҭәа, Бырца, Гәарда) ашьпаҿы VI-тә шә-шқ-ҿы И. иираӡа Милеттә барзен аҭуџьарцәа аколониа Диоскуриа (Диоскуриада) иршьаҭаиркит. Дара ақалақь ҩ-иашьцәа Диоскурцәа – Кастәари Поливдеки, ирхырҵеит.
|
Ақалақьҟәатәи ауаажәларратә транспорт атроллеибуси автобуси имоуп. Ақалақь итранспорт хкы хада – троллеибусоуп. Автобустә маршрутқәа рацәа ауп.
|
Иахьа 142 шықәса ҵит аԥсуа литература ашьаҭаркҩы, Аԥсны жәла поет Дырмит Иасыф ԥа Гәлиа диижьҭеи. Раԥхьатәи аԥсуа алфавит, раԥхьатәи аԥсуа шәҟәы, раԥхьатәи аԥсуа газеҭ, раԥхьатәи аԥсуа театр. Абарҭ зегьы Дырмит Гәлиа ихьӡ иадҳәалоуп. Аԥсуа ҩыра ыҟанаҵы (уи иаанаго наунaгӡоуп) иҟазаауеит Дырмит Гәлиа ихьӡ. Иахьа зегьы ҳхырхәоит игәалашәара аҿаԥхьа.
|
Мачавариани и Гәлиа алфавит(1892)
|
Аԥсуа aлфaвит (1938–1953)
|
Аԥсуа алфавит YouTube аҿы.
|
Га́гра (, ) — Аԥсны ақалақь. Ишьҭоуп Гaгрa aҿaцә иԥшәоу aмшын aҟәaрa aҟны, Гaргaтәи aҳрaкырa aлaдaтәи aкaлҭaлa. Гaгрaтәи aрaион aҵaкырaдгьыл 772,4кв. км иҟоуп. Қaрҭ инaркны Гaгрaнӡa 534 км бжьоуп, Аҟәa инaркны Гaгрaнӡa 90 км. бжьоуп.
|
Гагра аҳәаақәа: аҩада — ашьхақәа, амрагыларахь — Мамзышьха, ақыҭа Псахара, алада — Амшын Еиқәа, амраҭашәарахь — Жәҩакәара аӡы.
|
Аҩрақәа рҿы иуԥылоит еиуеиԥшым авариантқәа.
|
1318 шықәсазы иҟаҵоу Петр Весконти ихсаалаҿы «Какара»ҳәа иарбоуп, 1494 шықәсазы Фредучи еиқәыршәаз ахсаалаҿы «Каккары»ҳәа, иара убас иуԥылоит аформақәа «Хокари», «Какур». Гагра иадҳәалоуп ҳәа ирԥхьаӡоит ахьыӡқәа: «Контози», «Баладаг», «Котош», ажәытәыӡатәи «Триглит», «Нитика».
|
Гагра ақалақь иаҵанакуа аҳаблақәа, аҭыԥқәа:
|
Абааҭа — Жәакәаареи амшыни, Гагрыԥшьы рыбжьара, ажәытә баагьы еиқәханы иҟоуп;
|
Аӡхыда — аӡгьы, аҭыԥгьы, Гагра амрагыларатәи аҿацә, ԥаса ԥсахара иатәын;
|
Аӡыршә || Фонтан — Гагра авокзал аган азаправка ахьыҟоу, ԥаса ԥсахара иатәын;
|
Баладаг — уахәаԥш Гагра;
|
Гагра агәы — Ҩӡы нырцә-аарцә амшын аԥшаҳәа;
|
Гагрыԥшь — ҳаблоуп, Абааҭеи Гагра агәи рыбжьара;
|
Какара || Каккари — уахуаԥш Гагра;
|
Фонтан — уахәаԥш Аӡыршә.
|
Аԥсны Аҳәынҭқарра ( республика, Урыстәылатәи Афедерациеи (нанҳәамза 26, 2008), Никарагуеи (Цәыббрамза 5, 2008), Венесуелеи (Цәыббрамза 10, 2008), Науруи (ԥхынҷкәынмза 15, 2009), Шьамтәылатәи Арабтә Республикеи (лаҵарамза 29, 2018) азхарҵеит.
|
Аԥсны бжь-ҭоурыхтә дгьылк (бжьиаҵәак аҳәынҭқарратә абираҟаҿы гәаларыршәоит) — Саӡен, ԥсҳәы-Аибга, Бзыԥын, Гәма, Абжьыуа, Дал-Ҵабал, Самырзаҟан-гьы — рмоуп.
|
Аҵанакы — .
|
Аҳәынҭқарра иаланхо — .
|
Ақалақь Аҟәа () Аԥсынтәыла шьҭоуп Амшын Еиқәа ахықәан аӡиасқәа ԥсоуи Егри рыбжьара.
|
Аԥсны — унитар республика; 6 районар (араион) акатзава.
|
ақ. Аҟәеи бжь-раионки ыҟоуп:
|
Аԥсшәа аҳәынҭқарратә бызшәа ауп.
|
Аԥсны 120 ӡиас ыҟоуп, урҭ ааидкыланы раура 5000 км иреиҳауп. Аӡы ажәпара 0,6км/км² артәоит. Уи ажәпара еиҳауп ашьхараҿы акарсттә ӡқәа ахьыҟам ацәаҳәаҿы.
|
Аԥсны аӡиасқәа зегьы иреиҳауп аӡиас Кәыдри (аӡиас Сакьан налаҵаны) аӡиас Бзыԥи. Уи аура 129 км инаӡоит. Уи аӡы иҭоу ала Аԥсны аӡиасқәа рыҩныҵҟа актәи аҭыԥ ааннакылоит. Аӡы иҭоу ала Аԥсны аӡиасқәа рахьтә аҩбатәи аҭыԥ аннакылоит аӡиас Бзыԥ. Уи аура 110 км инаӡоит. Арҭ аҩ- ӡиаск рыӡҭачыра — 3540² км рыҵаркуеит. Ари Аԥсны Аҳәынҭқарра адгьылҵакыра зегьы аҟны 4,01 % артәоит.
|
50 км инадыркны 100 км рҟынӡа аура змоу аӡиасқәа ԥшьба ыҟоуп. 30 км инадыркны 50 км рҟынӡа аура змоу аӡиасқәа жәаба ыҟоуп. Еиҳа ирацәоуп 10 км инадыркны 30 км рҟынӡа аура змоу аӡиас маҷқәа. Ус иҟоу аӡиасқәа 66 ыҟоуп.
|
Аԥсны 186 ӡиа ыҟоуп. Урҭ реиҳарак ашьхаҳаракырақәа рҿы ишьҭоуп. Аӡиақәа рацәаны ишыҟоугьы, дара зегьы еилаҵаны рзеиԥш ҵакыра 5,23² км иреиҳаӡам, насгьы Аԥсны адгьылҵакыра зегьы аҟнытә 0,06 % роуп иааныркыло.
|
Аԥсны аӡиақәа зегьы ирылукаартә иҟоуп Риҵеи Дуи Амтҟьали. Риҵа Ду ақәыԥшылара 1км³ иреиҳауп, аӡиақәа Амтҟьали Бабасыри рҵакыра хаз-хазы – 0,5 ² км рҟынӡа ыҟоуп.
|
Аԥсны арелиеф иабзоураны аӡҟычрақәа иааныркыло аҭыԥ маҷуп. Акаршәрақәа рҿы урҭ еиҳа ирацәоуп алада-мрагыларатәи ацәаҳәаҿы. Анаҩс, аӡхықәқәа ирываршәны дгьылбжьахаланы иуԥылоит аӡиасқәа рықәқәа рҿы. Иара убас ашьхаҳаркырақәа рыҟны аӡы ацара ахьыуадаҩу аҭыԥқәа рыҟны.
|
Аԥсны ахьынӡанаӡааӡо ирацәоуп адгьылаҵаҟатәи аӡқәа. Урҭ зегьы еиԥшӡам ахимиатәи агазтәи еилазаашьала, аминералтә шьақәгылашьалеи аԥхарреи рыла, еикәшашьалеи, хыхь иҟоу аӡқәеи дареи реимадашьалеи, лшарақәас ирымоу рыла. Аԥсны аӡаҵаҟатәи аӡқәа рыла абеиара зыбызоуроу ари аҭыԥ аҿы иҟоу агеологиатә еилазаашьеи агемоморфологиатә ҷыдарақәеи инарықәыршәаны азеиԥш гидродинамикатә ҭагылазаашьа бзиа ауп.
|
Аԥсны ҵиаала абеиареи аиԥшымзаареи арелиеф аиԥшымзаареи, алитологиатә еилазаареи, аҳауеи, анышәи роуп изыбзоуроу. Зыда ыҟам аԥсуа фауна атәы аҳәоит арҭ аҭыԥқәа мацара ирҷыдаҟазшьоу 82 ҵиаа хкы. Иааизакны, 2000 хкы рҟынӡа аҵиаа. Аԥсны афлора, еиҳаракгьы, акарсттә цәаҳәаҟны иуԥыло, Аҩадатәи адгьылкәымпылбжа зегьы аҿы иуникалтәуп ҳәа иԥхьаӡоуп.
|
Аԥсны адгьылҵакыра абжеиҳарак бнарала ихҟьан. Абнала ихҟьоу адгьылҵакыра 493,6 нызқь га артәоит. Аԥсны абнарақәа рыҟны 180 инарзынаԥшуа аҵла-чықьтә хкқәеи 50 ҵла хкқәеи ыҟоуп.
|
Аҵла — чықьтә хкқәаны иҟоуп авитаминзлыҵуа, афатәзлыҵуа, ацыхәтәқәа, арҩычагақәа, ахәшәтәыгатәқәа, амзашатәқәа, анышәрӷәӷәагақәа, ацхазлыҵуа, аефирхәшәатәқәа, акаучуктәқәа, ашьақарҵлақәа, атанидозлыҵуа, арҵәыгатәқәа. Еиҳа ирацәоуп: ашә, аԥса, ахьа, аџь, ашыц, ал, ахьаца. Раԥхьа амшын қәыԥшылараҟнытә 600 м ахьыбжьоу аҳаракыраҟынӡа ирызҳауеит ал, ахьаца, ахьа, ашә уҳәа рыла ишьақәгылоу иеилаԥсоу абӷьыбнақәа. Аҩада, 1600 м рҟынӡа иуԥылоит ашә-ахьатә бнақәа, иҵегьы ҩадаҟа 1800-2000 м рҟынӡа аҳаракырақәа рҿы агәырбӷьыҵлабнақәа, еиҳа ирацәоуп абнаԥсара.
|
Аԥсны иаҷыдаҟазшьоу афауна альпиатәи ацәаҳәаҟны иуԥылоит. Ароуп иахьыҟоу Кавказ иҟоу афауна ахкы аиҳарак: кавказтәи абӷаџьма (Carpacaucasica, кавказтәи адәҳәынаԥ (Microtusnivalis), Прометеи иҳәынаԥ Prometheomysschaposchnikowi), кавказтәи ашьа пықамсеи (Lyrurusmlocosiewieczi) акаԥкаԥи (Tetragalluscaucasicus).
|
Аԥсны адгьылҵакыра иалсны ицоит Евро-Азиатәи аконтинент иатәу аԥсаатә рмиграциатә мҩа ду. Ара иҟоу 294 ԥсаатә хкы ашәҟәы иҭаҩуп. Урҭ ирылоуп, шамахамзар, иуԥымло ахкқәа реиԥш аӡра иаҿугьы: ашьхауарба, ашьшьыга, амамырџагә еиқәаҵәа, ашьауардын-саԥсан, аҵырҟьа цәаԥшь, амшынҟыз, аӡыцәа шкәакәа ду уҳәа уб. егь.).
|
Агыгшәыгқәа рахьтә иҟоуп кавказтәи амшә еиқәаҵәа, абгалаџ, абга, абгахәыҷы, адәыҭәҳәа, абнацгәы, абнацыӷи ахаҳә цыӷи, аԥшӡеи, аашьышьи, аԥслыи).
|
Ашәарах рахьтә иуԥылоит кавказтәи абӷаџьма, европатәи абынҽа, ашьабсҭа, ақәасаб. Лассы-ласс иуԥылоит абынҳәа.
|
Аԥсны хыԥхьаӡара рацәала иҟоу аҳаԥқәа ҽыцәҵәахырҭас ирымоуп ахәылԥҵысқәа. Урҭ 21 хкы рҟынӡа ыҟоуп ҳәа азгәаҭоуп. Аҳаԥқәа ирҭоу афауна еиҳарак абӷа змам аԥстәқәа роуп. Еиҳа ижәытәӡоу аҳаԥқәа рҿы иуԥылоит зыда ыҟам аԥстәы хкқәа. Убас, Афонҿыцтәи аҳаԥы иамоуп троглокарис (Troglocarisschmidtiifajei) захьӡу амшынԥстәы, аҳаԥы бжы (Janeilusgloriosus).
|
Агерпетофаунаҟнытә иалкаатәуп ара иуԥыло (Viperakaznakowi) кавказтәи амаҭ дуи амшынбжьааратә акәуеи (Testudograeca), аҽаҩрадаӷь цәыши. Аҵыхәтәантәи, аҽаҩрадаӷь цәыш, иара иҟоу ахкқәа зегьы иреиҳау ахкқәа рахь иаҵанакуеит.
|
Аԥсны Амшын еиқәа еиҳа иаҷыдаҟзшьоу афауна аҟнытә аԥсыӡқәа рахь иԥхьаӡоуп: афранџь (Salmotrutta), ақьаԥыр, ашәиаҟ, амлагәыр, агәыҵаԥшь, ақамашьиа (аҷыҷмаса); адельфин ганшкәакәақәа, азовтәи, афалина; амедузақәа — аурелиа, корнерот, ризостома; амолиускақәа — амиди, венус, кардиум, рапана уб. иҵ. Зынӡа Амшын еиқәа иҭоуп 160 ԥсыӡ хкы.
|
Аԥсны ашьха рҩашқәа акалмаҳа (Salmotrutta) рацәаны ирымоуп. Амшынҿықәтәи акаршәрақәа рыҟны апҟызратә ӡиақәа ирымоуп апҟаз, аткәицар.
|
«100 текстк аԥсышәала», Аҟәа: Агәыҳалалратә Фонд Аԥсны аҿиара Афонд «Амшра», 2015
|
Аԥсны Аҳәынҭқарра Ахада. Official site (ab, ru, en, tr)
|
Немецкие эксперты: Грузия не станет обращаться в Международный суд в Гааге_DEUTSCHE WELLE
|
Саакашвили подписал закон об оккупированных территориях // Civil Georgia, Тбилиси / 31 Oct.2008
|
Гəдо́уҭа (, ) — Аԥсны иҟоу ақалақь. Қaлaқьны ишьaқәгылеит 1926 шықәсaзы. Амшынеиқәа aдәқәa рҟны ишьҭоуп, aӡиaс Гәдоу aҟны. Қaрҭ инaркны Гәдоуҭa aҟнынӡa 487 км. бжьоуп, Аҟәaнӡa 43 км. бжьоуп. Арaион aҵaкырaдгьыл 1640 кв. км. ыҟоуп.
|
Афо́н Ҿыц, Ԥсы́рӡха (, , ) — Аԥсны иҟоу ақалақь. Афон ҿыц қaлaқьны ишьaқәгылт 1987 шықәсaзы. Ақaлaқь шьҭоуп aмшынеиқәa aҟәaреи, уи иaзaaигәоу aшьхaқәa aлaдaтәи aкaлҭa aҟны. Анхaҩцәa 4,3 нызқь уaa ыҟоуп (1989 ш.), Аҟәа aҟнынӡa 18 км. бжьоуп, Қaрҭынӡa 423 км бжьоуп.
|
Аԥсуаа, ашәамахьцәа, аурысқәа уҳәа убас егьырҭгьы.
|
Очамчыра (, ) — Аԥсны иҟоу ақалақь.
|
Очамчыра араион ақыҭақәа (ажәытә ҳәаақәа)
|
End of preview. Expand
in Data Studio
README.md exists but content is empty.
- Downloads last month
- 320