Datasets:
mteb
/

Modalities:
Text
Formats:
parquet
ArXiv:
Libraries:
Datasets
pandas
License:
Dataset Viewer
Auto-converted to Parquet
text
stringlengths
49
71.9k
label
int64
0
79
– Әлеге 2020 йыл минең өсөн уңышлы ғына булды. Учалы ҡалаһы һәм районы ойошторған «Учалы, бейе!» бәйгеһендә Гран-при яуланым. Бик күп халыҡ-ара, Бөтә Рәсәй конкурстарында лауреат булыуға өлгәштем, – ти Учалы районы Уральск мәктәбенең IX синыф уҡыусыһы Айназ Ғәлиәхмәтов. Эйе, ысынлап та, Сысҡан йылы ҡыуаныслы ваҡиғаларға бай булған. Бәләкәйҙән бейеүҙе үҙ иткән егет республика Башлығы стипендиаттары исемлегенә инеп һөйөнгән. Ул был баһаға бик тә лайыҡ. «Ирәмәл» балалар бейеү ансамбле менән Ҡазан, Мәскәү ҡалаларында уҙғарылған халыҡ-ара конкурста, «Байыҡ» балалар бейеү телевизион бәйгеһендә лә Гран-приға эйә булған. Айназ үҙе 6 йәштән Уральск сәнғәт мәктәбенең Ыҫтамғол клубында эшләп килгән хореография бүлегендә шөғөлләнә. Бында ул Розалиә Азамат ҡыҙы Абдрахманова етәкселегендә бейеү серҙәренә төшөнә. Өлгөр егет бишенсе синыфтан «Ирәмәл» балалар сәнғәт үҙәгендәге бейеү бүлегенә яҙылып, остаздары Фәнис Фәсих улы Кәримов ярҙамында оҫталығын камиллаштырырға тырыша. – Атайым – полиция капитаны, әле хаҡлы ялда. Әсәйем ауылыбыҙ мәҙәниәт йортонда эшләй. Сәнғәткә һөйөүем унан киләлер. Ә бөтә уңыштарым өсөн бейеү буйынса уҡытыусыларым Розалиә Абдрахманова менән Фәнис Кәримовҡа, мине дәртләндереп тороусы атай-әсәйемә ҙур рәхмәттәр әйтәм. Киләсәк тормошомдо ла бейеү сәнғәте менән бәйләргә теләйем. Хыялым – Фәйзи Ғәскәров исемендәге дәүләт академия халыҡ бейеүҙәре ансамблендә бейеү, – ти йәш бейеү оҫтаһы. Айназды бейеүсе итеп белһәк тә, ул спорт та ярата икән. Йүгереү, бокс, футбол менән шөғөлләнергә лә ваҡыт таба. Маладис та инде үҙе!– Яңы йылда ғаиләмә, атай-әсәйемә, яҡындарыма һаулыҡ, уңыштар, оҙон ғүмер теләйем. Ер йөҙөндәге барлыҡ балалар ҙа атай-әсәйле, бәхетле булһын, тырышып уҡыһын, донъяларыбыҙ тыныс торһон ине, – тигән изге теләктәрен дә еткерҙе республика Башлығы стипендияһына лайыҡ егет. Шулай булырға яҙһын. Һыйыр йылында Айназға тағы ла ҙурыраҡ уңыштар яуларға насип булһын. Матур уйҙар, изге ниәттәр гелән тормошҡа ашыусан.
38
Башҡортостандың музыкаль сәнғәте һәм мәҙәниәте оло юғалтыу кисерҙе – 2022 йылдың 16 майында, һикһән өсөнсө йәше менән барғанда, РСФСР-ҙың атҡаҙанған артисы, БАССР-ҙың халыҡ артисы, танылған баянсы Ридик Фәсхетдинов вафат булды. Ридик Әхмәт улы менән хушлашыу 2022 йылдың 18 майында иртәнге сәғәт 11-ҙә Хөсәйен Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһы бинаһында (Өфө ҡалаһы, Гоголь урамы, 58) үтә. Ридик Фәсхетдинов 1940 йылдың 16 мартында Башҡорт АССР-ының Баймаҡ районы Темәс ауылында тыуған. 1962 йылда Өфө сәнғәт училищеһының халыҡ инструменттары кафедраһын «Балалар музыка мәктәбе уҡытыусыһы» һөнәре буйынса тамамлай. Шул уҡ йылда башҡорт дәүләт филармонияһының Ф. Ғәскәров исемендәге дәүләт академия халыҡ бейеүҙәре ансамблендә концертмейстер булып эш башлай. 1975 йылдан 2004 йылға тиклем филармонияның баянсы-солисы булып эшләй. 2004 – 2010 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһының Милли халыҡ уйын ҡоралдары оркестры солисы була, йәштәрҙең остазына һәм профессиональ оҫталыҡтың сағыу өлгөһөнә әүерелә. Ридик Фәсхетдинов Башҡортостандың милли сәнғәтен халыҡ-ара музыкаль майҙандарҙа әүҙем таныта, республиканың алдынғы солистары менән бергә Европа, Азия, Африка һәм Көньяҡ Американың 60-тан ашыу иленә сәйәхәт ҡыла.
69
Бөгөн, 18 ноябрҙә, «Башҡортостан» дәүләт концерт залында төрлө милләт ҡыҙҙары араһында гүзәллек бәйгеһе уҙҙа. Конкурс финалына 12 һылыуҡай үтте. Улар араһында Африка, Һиндостан, Ҡырғыҙстан, Ангола, Куба кеүек төрлө ил вәкилдәре бар. Үҙенсәлекле конкурс республикала икенсе тапҡыр уҙғарыла. Ойоштороусылар билдәләүенсә, бәйгелә ҡатнашыусылар матурлыҡ буйынса ғына түгел, ижади һәләттәре лә баһаланасаҡ. Әйткәндәй, сара конкурс авторы Земфира Рәшитова башланғысында ойошторола.
69
7 августа Республика йортонда Рәсәйҙең һаулыҡ һаҡлау министры Михаил Мурашко менән Башҡортостан Башлығы Радий Хәбировтың осрашыуы үтте. Көн тәртибендә Федераль Һаулыҡ һаҡлау министрлығының төбәк менән үҙ-ара хеҙмәт бәйләнеше, шулай уҡ тармаҡ программаларын һәм проекттарын тормошҡа ашырыу ҡаралды.– Өфөлә беренсел медицина-санитар ярҙамды үҫтереү буйынса Бөтә Рәсәй кәңәшмәһен үткәрергә ҡарар иткәнегеҙ өсөн рәхмәт белдерәм. Шулай уҡ табиптар берләшмәһе, республика халҡы исеменән һаулыҡ һаҡлау өлкәһендәге ярҙамығыҙ өсөн ҙур рәхмәт! Беҙ коронавирус инфекцияһына ҡаршы көрәшеп ҡатмарлы осор үттек. Бөгөн дә тармаҡты үҫтереүгә ҙур ресурстар йүнәлтәбеҙ, – тип белдерҙе Радий Хәбиров. – Бөгөнгө көндә федераль ярҙам менән ике ҙур объект төҙөйбөҙ. Был “Һаулыҡ һаҡлау” милли проекты сиктәрендә төҙөлгән Республика кардиология үҙәгенең яңы корпусы һәм Республика балалар онкологияһы һәм гематологияһы үҙәге. Төбәк етәксеһе ауыл ерендә фельдшер-акушерлыҡ пункттары селтәрен яңыртыу хаҡында ла һөйләне. Әле республика биләмәһендә йәмғеһе 2 меңдән ашыу фельдшер-акушерлыҡ пункты бар һәм дөйөм ил буйынса Башҡортостан лидерҙары иҫәбенә инә. Рәсәйҙең һаулыҡ һаҡлау министры төбәк етәкселегенең медицина өлкәһен үҫтереү буйынса һөҙөмтәле эшен билдәләп үтте.– Был - сирҙе иҫкәртеүгә, уларҙы иртә асыҡлауға һәм дауалауға йүнәлтелгән медицина ярҙамы күрһәтеү системаһын эҙмә-эҙлекле үҙгәртеп ҡороу. Башҡортостанда ғүмер оҙонлоғоноң күтәрелеүе, йөрәк-ҡан тамырҙары һәм онкология ауырыуҙарынан үлем осраҡтарының кәмеүе күҙәтелә, – тине Михаил Мурашко. – Республика күп йүнәлештәр буйынса бай тәжрибә туплаған, шуға күрә Бөтә Рәсәй кәңәшмәһен үткәреү өсөн Өфө ҡалаһын һайлауыбыҙ осраҡлы түгел.Һаулыҡ һаҡлау министрлығы етәксеһе шулай уҡ, Башҡортостанда тупланған уңышлы тәжрибәләрҙе бөтә ил буйынса таратырға кәрәк, тип өҫтәне. Төбәктең һаулыҡ һаҡлау өлкәһен үҫтереүгә индергән ҙур өлөшө өсөн Михаил Мурашко Салауат Юлаев ордены менән бүләкләнде. Фотолар: Башҡортостан Республикаһы Башлығының матбуғат хеҙмәтенән.
34
2015 йылда уҙған«Әҙәби нағыш»марафоны ваҡытында республикабыҙҙың бөтә райондары һәм ҡалаларында тиерлек йәш көстәр барланды, улар өлкән быуын ҡәләм оҫталарынан файҙалы һабаҡ алды. Был йыйынтыҡта марафон барышында «табыш» тип атарлыҡ башҡорт һәм татар телендә ижад итеүсе авторҙарҙың әҫәрҙәре тупланды. Китап «Сәсмәүер майҙанында» һәм «Шиғриәт балҡышы» бүлектәренә йыйналған хикәйәләрҙән, юморескаларҙан һәм шиғырҙарҙан тора. Төҙөүселәре:Сабир Шәрипов, Лариса Абдуллина, Дамир Шәрәфетдинов. Баҫманы «Китап» нәшриәтенең фирма магазинынан (Октябрь проспекты, 2) йәки сайтынан һатып алырға мөмкин.
69
*Һыйыр, һәүкәштәрҙең төрлөһө булды инде үҫкәндә. Мин бәләкәй саҡта ҡара һыйырыбыҙ бар ине. Нишләптер бер ҡыш сусҡа аҫыраны бит атай менән әсәй. Килешмәне ул беҙгә, шул йылды ҡара һыйырыбыҙ үлде. Күпме һөтөн, ойотҡанын эстек, ҡоротон, майын ашаныҡ. Ҡаймағын ашаныҡ, тип ауыҙ тултырып әйтә алмайым инде. Эскә тейә, тип әсәй бик ашатманы. Гел һары ғына май итеп тасҡап ҡуя торғайны.*Иң һуңғы һыйырыбыҙ эре һөйәкле, һимеҙ булды. Уҫал, һауҙырмай ыҙалата, һөтө ул тиклем күп тә түгел. Беҙҙә бит тәүҙә быҙауҙы имеҙеп, эйҙереп алалар, шунан уны бәйләп ҡуйып һауалар. Әсәһе ялап тора. Ҡайһы бер һыйыр быға риза булмай, он ҡатнаштырып ем һалырға тура килә. Ялан яғындағы кеүек тыуғас та айырмайҙар быҙауҙы. Безәүкәйҙең муйынында гел генә ҡыҙыл яулыҡ булыр ине. Күҙ теймәһен, тип инде. Әсәй беҙгә лә ҡыҙыл кейем кейегеҙ күҙһенмәҫкә, ти торғайны ул. Уҡырға төшмәҫ борон ҡыҙылға ваҡ ҡына аҡ төрткө төшкән бәрхәт күлдәк алып биргәнен иҫләйем. Уууй, ул күлдәәк, яңы еҫе сығып ҡына тора, яғаһы бар, арттан төймәле, бик матур ине. Ныҡ иҫтә ҡалған.*Һыйыр тураһында яҙа инем бит әле. Шул һимеҙ һыйырын буйвол тип тә әйтә торғайнылар. Иң әсеһе ҡартайғас шул малҡайынан айырылыу булғандыр әсәйгә. Нисәмә йыл һауҙы, уға тип бесән эшләне, аҙаҡтан бесәнгә йөрөмәй башлағас, нисәмә тюк һатып алды. Атай бер йылды бүтән бесән эшләмәйбеҙ, тине лә ҡуйҙы, һаулығы бөткәс. Аҙаҡ әсәй яңғыҙ ҡалғас, бөтә йыуанысы шул һыйыры булғандыр инде. Иптәш тә. Иң яҡын тере зат. Беҙ, бөтә балалары ла алыҫта, үҙебеҙ менән генә алып китер инек, оло кешене ғүмер буйы торған ауылынан, өйөнән айырып алып китеүе бик ҡыйын бит. Шулай ҙа һаулығы ҡаҡшағас, малын бөтөрөп, ай-вайына ҡуймай әпкитергә ҡарар иттек. Буйвол кеүек ҡыҙыл һыйырын ни эшләтергә? Иң һәйбәте күрһәтмәй генә тере килеш берәй машинаға ғына баҫтырып ебәреү ҙә бит. Ул һатып алыусыһы кәрәк саҡта ғына буламы һуң әле?.. Һуйырға булдылар. Тәҙрәнән күҙен алмаған хужабикәһе күреп ҡалған шул, аһ, тип ултыра төшкән, быны апай куреп торған. Нисәмә йылдар аҫыраған һыйыры өсөн йөрәге әрнегәндер инде, әммә ҡалайтһын... Шулаай, һау саҡтар, гөрләтеп донъя көтөр, дөбөрҙәтеп һыйыр һауыр саҡтар алыҫта ҡалған ине шул. Әсәйҙе ул аҙнала алып китмәнек. Телефон бар ине, үҙе менән дә, туғаныраҡ кешеләр менән дә һөйләшеп, хәлен белеп торҙоҡ. Әммә интернетта күреп ҡалған бер фото бөтәһен дә тиҙ арала хәл итте: юҡ, әпкитер кәрәк, ошо аҙнала уҡ ҡайтып алырға. Фотола бер үҙе генә ҡалған әбей япа-яңғыҙ мәңгелеккә китеп барған кеүек тойолдо. Әсәйҙе алдан әҙерәк әҙерләнек инде, Уфаға китәңме, тип ҡылын тартып ҡараныҡ. Ыңғайланы. Алып киткәндә күршеләр оҙатып ҡалды, әсәй хәйер таратты, шулай, риза булып, яҙмышына күнеп, ауылдан сығып китте. Ярай, Алла бирһә, яҙ етеп, ҡара ергә аяҡ баҫҡас та кире ауылға алып ҡайтырбыҙ, тинек. Ысынлап та, тәүге йылы апҡайттыҡ. Аҙаҡтан йөрөтмәнек. Бүздәктә биш йыллап иң оло балаһы, апайыбыҙ менән торҙолар. Көҙ көнө алып киткәйнек, биш йыл үткәс көҙ көнө мәңгелеккә алып ҡайттыҡ әсәйҙе, быға ла хәҙер өс йыл булып килә...Мөмкин булһа әсәйҙәрҙе ауылынан айырмаҫҡа тырышырға кәрәк тә бит. Күп ғаиләләрҙең балалары эркелешеп ҡалаға китә шул.
69
Ҡулъяулыҡтар һөйгән йәргә түгел,Ил һағында торған батырға. Теләктәр бер: яҙһын һеҙгә киреИҫән-аман илгә ҡайтырға.Ҡулъяулыҡҡа тағынағышланаТыуған яҡтың төрлө сәскәһе. Был сәләмде алған егеттәрҙеңКүҙҙәрендә сағылыр йәштәре. Шул сәскәнән улар тойһон инеБолон-туғайҙарҙың еҫтәренҺәм арттырһын ине йөрәктәрҙәДошмандарға нәфрәт, үстәрен.Ҡулъяулыҡтар – ябай бүләк түгел,Тыуған яҡтың кескәй өлөшө. Түш кеҫәлә ятҡан был аманат –Еңеү өсөн йәшәү өмөтө. Китә ирҙәр Донбассҡа«Китә ҡыҙҙар,Китә ҡыҙҙарКитә ҡыҙҙар Донбассҡа...»Халыҡ йырынанКитә ирҙәр,Китә ирҙәр,Китә ирҙәр Донбассҡа. Китә ирҙәр Донбассҡа ла,Илде утҡа һалмаҫҡа. Илде утҡа һалмаҫҡа лаҠолдар булып ҡалмаҫҡа. Киткәндәргә яңыларыӘҙер тора алмашҡа. Башҡортостан егеттәре –Салауат вариҫтары. Шайморатов генералдыңСаҡыралыр рухтары. Тарих ҡабатланмай, тиҙәр,Ҡабатлана икән бит. Тап ошонда оло яуҙаҠанлы алыш үткән бит. Үткәндәрҙең яраларыУңалып та бөтмәгән. Тарих биттәрендә уныңЯҙыуы ла кипмәгән. Ләкин дошман тынғы белмәй,Утлы уҡтар осора. Рәсәйҙе еңергә тиеп,Үҙ башына ҡотора. Тағы күпме йәш егеттеңҒүмерҙәре ҡыйылыр?..Әсә, бала, ҡатындарҙыңКүҙ йәштәре ҡойолор?..Китә ирҙәр,Китә ирҙәр,Китә ирҙәр Донбассҡа. Тыуған ерен, илен һаҡлап,Ҡолдар булып ҡалмаҫҡа. Яугирға хатҺаумы, һалдат ағай!Мин белмәйемДәрәжәңде, исем-атыңды. Тик ышанам һинең алырыңаМинең яҙған ошо хатымды. Нисә йәштә, ҡайһы яҡтанһыңдыр –Һин барыбер беҙгә Батырһың. Ғәҙеллекте, дөрөҫлөктө яҡлап,Еңеү яулап, Илгә ҡайтырһың. Беләм: һиңә әле еңел түгел,Ауырлыҡтары ла етерлек. Мин теләйем һиңә көс һәм ҡөҙрәтҺынауҙарҙы тоғро үтерлек. Ә беҙ бында, һеҙ булғанға унда,Өйҙә тыныс йәшәп ятабыҙ.Һәр иртәлә мәктәп юлдарынан,Белем алып, уҡып ҡайтабыҙ.Һалдат иңдәренә төшкән бурысНисек кенә ауыр булмаһын,Аҙаҡҡаса алыш, түҙ, ҡыйыу бул,Тик ғүмерең дошман ҡыймаһын. Илде һаҡлау – оло яуаплылыҡ,Һин Ватанға хеҙмәт итәһең. Яҡындарың менән осрашырғаМәл етеүен һағынып көтәһең. Нисек һиңә булышайым икән?Ярҙам ҡулын нисек һуҙырға?Мин теләйем ошо хатым менәнЯу ҡырында терәк булырға. Тыуған яҡты иҫкә төшөрөп торһонКескәй генә ошо сәләмем. Беҙ көтәбеҙ һеҙҙәнТиҙҙән, тиҙҙән,Еңеү килде, тигән хәбәрен. Өскөл хаттарТағы оҙатыла өскөл хаттарИлебеҙҙең төрлө яғынан. Уларҙа бит күпме йылы һүҙҙәрХәстәрлеккә төрөп яҙылған.Ҡош ҡанаты кеүек өскөл хаттарОкоптарға килеп тарала. Хәүеф-хәтәрҙәрҙән ҡурсалағанБыл хаттарҙан өмөт ярала. Мең туғыҙ йөҙ ҡырҡ берҙә лә битӨскөл хаттар йөрөгән арала. Өмөт, һағыш, көтөү сәләмдәреМең дауалар булған яраға.Һарғайып та бөткән өскөл хаттарӘле булһа ята һандыҡта.Ҡан, йәш менән тулған шул сәләмдәрУяулыҡҡа саҡыра, һаҡлыҡҡа. Бына тағы оса өскөл хаттарЯу ҡырына төрлө төбәктән. Был хаттарға шундай көс һалынған,Рух һалынған бөтә йөрәктән. Беҙҙекеләр«Ташламайбыҙ һис ҡасан даҮҙебеҙҙекеләрҙе!»Оран булған ошо һүҙҙәрЕгеттәрҙе күтәрҙе. Кемдәр улар «беҙҙекеләр»,Ҡәрҙәш милләттәштәрме?Әллә күрше, туғандармы,Ерҙәштәр, илдәштәрме?«Беҙҙекеләр» – Тыуған иленДошманға һатмаусылар. Кәрәктә изге дуҫлыҡҡаТоғролоҡ һаҡлаусылар. Ярҙамға мохтаж булғанғаАшыға «беҙҙекеләр».Сит-яттарға ҡурҡмай әйтә:«Юҡ бында һеҙҙекеләр!»Оран булыр изге һүҙҙәрРухыбыҙҙы күтәрҙе:«Ташламабыҙ һис ҡасан даҮҙебеҙҙекеләрҙе!»Өләсәй теләктәреОйоҡбаштар бәйләйемсеҺалдаттағы улыма. Бирсәткәһен дә һалайым,Йылы булһын ҡулына. Аяҡ-ҡулы өшөмәһенҠарлы ҡатыш ямғырҙа. Яҙмыш йылғалары уныИлткән сит-ят ярҙарға. Тыуған төйәгенән киткәс,Ниҙәр кисерә икән?Һәр көн иртән яҡындарынИҫкә төшөрә микән?Доғаларын ташламаһынЯуға ингән сағында. Ғәзиздәре көтә уны,Көтә тыуған яғында. Үҙеңде һаҡла, балаҡай,Һин халҡыңа бик кәрәк. Милләттәр ҙә бер-беренәАуыр саҡтарҙа терәк. Өшөмәһен аяҡ-ҡулың,Өшөмәһен йәндәрең. Минең изге теләктәремЕңеләйтһен хәлдәрең. Беҙ бергә!Һеҙ – унда. Беҙ – бында. Беҙ бергә! Беҙ бергә!Унда шартлаған йәҙрәләрТейә һәр беребеҙгә. Беҙ ҙә һеҙҙең менән бергәОкоптарҙа ятабыҙ. Дошмандарға уҡ-нәфрәттеЯуап итеп атабыҙ.Һеҙҙең менән бергә беҙ ҙәӨшөйбөҙ, асығабыҙ. Шуға ярҙам итер өсөнКүмәкләп ашығабыҙ. Доғалар, аяттар уҡып,Ҡорбандар салдырабыҙ. Иҫән-һау ҡайтығыҙ, тиепМайшәмдәр яндырабыҙ. Ылау-ылау күстәнәстәр –Беҙҙең йөрәк йылыһы. Тыныслыҡ булһын тиҙерәк –Шул теләктең олоһо.Һеҙ – унда. Беҙ – бында. Беҙ бергә! Беҙ бергә!Еңеү ҡояшын етәкләп,Таң атһын еребеҙгә!Ирҙәр илағандаКүҙ йәшегеҙ тыймағыҙсы, ирҙәр,Сабырһыҙлыҡ түгел был илау. Донъя иңгә һалған яҙмыштарҙыңСараһыҙлыҡтарын ул аңлау. Өлөшөңә төшкән өмөтһөҙлөкЙәнгә таштар булып өйөлә. Былай ҙа бит ир-ат башҡаларғаҺиҙҙермәйсә яңғыҙ көйөнә. Ирҙәр илағанда оялтмағыҙ,Йыуатмағыҙ мәле етмәйсә. Күктәр күкрәр, ерҙәр тетрәр хәсрәт,Ауырлыҡтар үтеп китмәйсә. Ирҙәр ҙә бит таштан яралмаған,Улар ҙа бит әсә балаһы. Уларға бит иңгә төшкән йөгөнҒүмер буйы һөйрәп бараһы.Һаран күҙ йәштәрен һөрткән саҡтаИлаҡ тимәгеҙ һеҙ уларға. Таштай ҡатмаҫ өсөн йөрәктәреИрҙәргә лә кәрәк иларға. Әсәләрҙең улдарына әйткәнеМин тыуҙырҙым һине бәхет өсөн,Күңелеңә һалдым йөрәк хисен,Тик онотма ерҙә хәсрәт барын,Йәнде өтөр ҡайғы, һағыш зарын. Мин үҫтерҙем һине һөйөү өсөн,Мөхәббәттән йондоҙ ҡабыҙыр өсөн,Тик онотма ерҙә хыянаттыңЙөрәктәрҙе ярыр, айырыр көсөн. Мин тыуҙырҙым һине ғүмер өсөн,Һиңә бирҙем йәндең барлыҡ көсөн,Тик онотма ерҙә һуңғы ярҙы,Ғүмерҙәрҙән алда үлеү барҙы. Мин тыуҙырҙым һине йәшәү өсөн,Үҙ донъяңды үҙең йәмләү өсөн. Тик онотма ерҙә һынау барҙа,Ни эшләргә тигән һайлау барҙа,Мин ышанам һиңә, улым, балам,Изге, хәйерле юл теләп ҡалам.
69
22 мартта Башҡортостан республикаһының Мәҙәниәт министрлығы һәм Һуҡырҙар өсөн республика махсус китапханаһы “Үҙенсәлекле бала донъяһы” республика семинарын уҙғарҙы. Семинарҙың маҡсаты – китапхана хеҙмәтләндереүе ысулдары, социомәҙәниәт формалары һәм методтары менән инвалид балаларҙы реабилитациялау мәсьәләләрен ҡарау. Семинар эшендә республиканың яуаплы министрлыҡтар һәм идаралар вәкилдәре, Дөйөм тарих һәм мәҙәни мираҫ кафедраһы, М. Аҡмулла исемендәге БДПУ-ның ғилми-эҙләнеү лабораторияһы һәм “Мәрхәмәт” белем биреү шәфҡәтлелек ,фонды, 28-се махсусӨфө дөйөм белем биреү интернат-мәктәбе ҡатнашты.
69
28 октябрҙә Стәрлетамаҡ дәүләт театр-концерт берекмәһендә Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы Рәил Лоҡмановтың «Бейеп үтәм тормош юлдарын» тигән юбилей кисәһе ҙур уңыш менән үтте. Билдәле бейеүсе — Бейеү театрына нишеҙ һалыусыларҙың береһе. Был байрам кисәһендә юбилейҙы ҡотлау өсөн хеҙмәттәштәре, ижади коллективтары, дуҫтары, туғандары, туғандары һәм башҡа табыныусылар йыйылды. Сараның рәсми өлөшөндә бүләкләү тантанаһы үтте. Стәрлетамаҡ ҡала хакимиәтенең мәҙәниәт кафедраһы мөдире Зөфәр Зиннәтуллин, Стәрлетамаҡ дәүләт театр-концерт берекмәһе директоры Харис Әбдрәхимов, Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайының (конгресының) Стәрлетамаҡ бүлексәһе рәйесе Ләйсән Йосопова, Рәсәй мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре профсоюзының Стәрлетамаҡ ҡала ойошмаһы рәйесе Наталья Клочкова юбилярҙы 50 йәше менән ҡотланы һәм наградалар тапшырҙы. Оҙайлы, намыҫлы хеҙмәте һәм Башҡортостан Республикаһының профессиональ сәнғәтен үҫтереүгә ҙур өлөш индергәне өсөн Рәил Лоҡманов Башҡортостан Республикаһы Мәҙәниәт министрлығының, Стәрлетамаҡ ҡалаһы хакимиәте һәм Бөтә Рәсәй мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре профсоюзының Почет грамоталары менән бүләкләнде.«Рәил Рәйес улы Башҡортостан Республикаһында һәм унан ситтә хореография сәнғәте үҫешенә ҙур өлөш индерҙе. Ул башҡорт халыҡ бейеүе традицияларының лайыҡлы һәм сағыу вариҫы», — тине берекмә директоры Харис Әбдрәхимов. Байрам кисәһенең концерт программаһы бейеү театрының сағыу хореографик номерҙарынан һәм «Торатау» балалар өлгөлө халыҡ бейеүҙәре ансамбленән торҙо.
69
Илнур Мөхйәнов Башҡортостандың мәҙәниәт министры урынбаҫары итеп тәғәйенләнде. Ул Мәҙәниәт министрлығының социомәҙәни эшмәкәрлек мәсьәләләре өсөн яуап бирә. Быға тиклем ошо вазифала Рәнис Алтынбаев эшләне. Илнур Мөхйәнов 1988 йылдың 4 декабрендә Ишембай районы Маҡар ауылында тыуған. Башҡорт дәүләт университетын, Башҡортостан дәүләт хеҙмәте һәм идара итеү академияһын тамамлаған. Хеҙмәт юлын 2008 йылда Башҡорт дәүләт университетында хәүефһеҙлек хеҙмәтенең оператив дежурныйы һәм Башҡорт дәүләт филармонияһында яҡтыртыу технигы булып башлай. Рәсәй Федераль миграция хеҙмәтенең Башҡортостан буйынса идаралығының сит ил граждандарын ваҡытлыса йәшәтеү өсөн махсус учреждение администраторы була. 2015-2017 йылдарҙа – Ишембай районы Маҡар ауыл советы биләмәһе башлығы, 2017-2018 йылдарҙа – Ишембай районының мәҙәниәт бүлеге етәксеһе. 2018-2019 йылдарҙа – Ишембай районы хакимиәте башлығының социаль мәсьәләләр буйынса урынбаҫары вазифаһын башҡарыусы.
69
Арыҫлан Мөбәрәков исемендәге Сибай дәүләт башҡорт драма театры 20 - 21 октябрь “Фронтовичка” драмаһы премьераһына (Анна Батурина, реж. Илсур Ҡаҙаҡбаев) саҡыра.“Фронтовичка” пьесаһының төп геройы - Мария Небылица. 24 йәшлек ҡыҙ һуғыштан һуң хәрби госпиталдән тура Уралға юллана, сөнки бында уның һөйгәне Матвей Кравчуктың әсәһе йәшәй. Дөрөҫөн әйткәндә, башҡа уның барыр урыны ла юҡ. Тыныс тормошта ҡыҙ нисек йәшәр, ни менән шөғөлләнер, бәлки, командиры кәңәш иткән заводҡа эшкә барыр?Әлегә ул киләсәк тормошоноң яҡты буласағына ышана, өмөт итә, сөнки иң ауыры артта ҡалды. Уны нисек ҡаршы алырҙар, яңы ерҙә үҙенә урын табырмы ул?
69
Әмир Абдразаҡов исемендәге “Башҡортостан” киностудияһы павильонында “Саня, газуй!” фильмын төшөрәләр. Серияларҙың береһендә Башҡортостандың атҡаҙанған артисы, БР-ҙың М. Кәрим исемендәге Милли йәштәр театры артисы Шәһитулла Хамматов ҡатнаша. Күп сериялы комедиялы фильмдың ҡуйыусы режисеры - Филипп Абрютин.- Мәскәү командаһының тәртип яратыуы һәм эшкә ҡарашы оҡшаны. Бында һәр кем үҙ эше менән мәшғүл. Мәҫәлән, шәхсән үҙем төп бурысым – съемка майҙанында уйынау тураһында ғына уйлайым. Ҡалған мәсьәләләрҙе ассистент хәл итә. Башта актерҙар мине үҙ итеп ҡабул итмәне тип уйлаһам, эш көнөнән һуң иһә барыһы ла ҡосаҡлай, таныша башланы, - тип һөйләне Шәһитулла Хамматов "Башҡортостандың мәҙәни донъяһы" интернет-порталына. Башҡорт актеры сериалда Сәрхәт исемле бер ҡатлыраҡ һәм тормошто һөйөүсән автослесарь булып уйнай.- Үҙемде уйнаған кеүекмен, тик тағы ла ышандырырлыҡ булһын өсөн, минең ипотекам юҡ икән, тип хис иттем. Һөҙөмтәлә бәхетлерәк күренә башланым. Фильмға мине кастинг аша һайлап алдылар. Машинаны нисек йөрөтөүем тураһында видео ебәрергә кәрәк ине. Ғәҙәттәгесә йырлай-йырлай руль артында барғанымды төшөрҙөм Тап өҫтөнә баҫтың, тип әйттеләр, - тине актер. Ял минуттарында Шәһитулла Хамматов мәскәүҙәрҙе башҡорт мәҙәниәте, аш-һыуы менән таныштырырға ла өлгөргән. Улар беҙҙең ҡоротто, башҡорт балын оҡшатҡан. Актер шулай уҡ Мәскәүҙән килгән ҡунаҡтарҙы М. Кәрим исемендәге Милли йәштәр театрына спектаклгә саҡырырға йыйына.
69
Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы«Йәйләүҙә» дистанцион шиғыр конкурсы башлады. Дистанцияла үткәреләсәк конкурсҡа әлегә бер ҡайҙа ла баҫылып сыҡмаған яңы әҫәрҙәрегеҙҙе ебәрегә мөмкин. Бер ҡатнашыусынан –бер шиғыр. Йәш буйынса сикләүҙәр юҡ. Шиғырҙарҙы«Башҡорт телен ҡәҙерләйек!»төркөмөнәюллағыҙ.
69
Сыуаш яҙмаһы көнөндә Түбәнге Оло Йылға ауылында район үҙәк китапханалар системаһы тарафынан ойошторолған “И.Я.Яковлев. Яҙмыш һәм хәтер” беренсе уҡыусылар конкурсы уҙҙы. Ул яҙыусы, мәғрифәтсе һәм сыуаш әлифбаһын төҙөүсе Иван Яковлевҡа арналды. Бәйгелә ҡатнашыусыларҙы күп тармаҡлы мәҙәниәт үҙәге һәм урта мәктәп коллективтары йылы ҡаршы алды. Сара башында залда ултырыусыларҙы яҙыусының тормош юлы һәм ижады менән таныштырҙылар. Конкурсанттар өс йәш төр-көмөндә ярышты, яҙыусының әҫәрҙәрен сыуаш һәм рус телдәрендә уҡыны. Был күберәк ғибрәтле хикәйәләр ине. Кесе һәм өлкән йәш төркөмдәре уҡыусылары араһында еңеүсе тип Анна Алексеева, Егор Черепанов (Түбәнге Оло Йылға ауылы мәктәбе) һәм Ирина Никитина (Ялан Шишмә ауылы мәктәбе) танылды. Ололарҙан 1-се урын Ялан Шишмәнән китапханасы Елена Алексееваға (фотола) һәм Рәтамаҡтан Флүр Исламовҡа бирелде. Призерҙар иҫәбендә – Екатерина Зарянова, Виктория Крюкова, Антон Андреев, Кристина Лукьянова, Кирилл Черепанов (Түбәнге Оло Йылға ауылы мәктәбе), Нәзирә Сәфиуллина, Гүзәлиә Арсланова (Рәтамаҡ ауылы). Ҡалғандар ҡатнашыусы дипломдарына лайыҡ булды. Замана кешегә төрлө конкурстарҙа ҡатнашыу өсөн ҙур мөмкинлектәр бирә. Тап ошо көндө ҡайһы бер уҡыусылар уларҙан файҙалана алды. Бәйгегә килә алмағандар, видеотаҫмалар ебәреп, еңеүсе һәм призер булды. Роза Аҫылханованың видеоролигын айырыуса билдәләп үтәһе килә. Унан беҙ мәғрифәтсенең хикәйәһен нисек итеп балалар баҡсаһында дәрестәрҙә уҡыуҙарын күрҙек. Был – мәҙәниәт теленең һәр кемгә аңлашылыу өлгөһө. Ә яҙыусы өсөн иң яҡшы һәйкәл ул уның быуаттар үткәс тә уҡыла торған ижад емештәре. – Киләсәктә ҡатнашыусылар тағы ла күберәк булыр, тип ышанабыҙ. Һәм бәйгене үткәреүгә, Яковлев әҫәрҙәрен уҡыуға яңы ҡараштар килеп сығыр, бәлки.
69
Башҡортостан Республикаһының Мәҙәниәт министрлығы ҙур юғалтыу хәбәре менән уртаҡлаша, 83 йәшендә Башҡорт АССР-ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре, Башҡортостан Республикаһының элекке Мәҙәниәт министры Вил Сәғит улы Кәримов арыбыҙҙан китте. Мәрхүм менән хушлашыу 2 ноябрь көнө Өфө районының Михайловка ауылында: Киевская урамы, 16 –сы йорт адресы буйынса үтәсәк. Башҡортостан Республикаһының Мәҙәниәт министрлығы Аппараты атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре Вил Кәримовты юғалтыу ҡайғыһы менән уртаҡлаша. Вил Сәғит улы хаҡында яҡты иҫтәлектәр яҡындары, дуҫтары һәм дә уның ижадын хөрмәт итеүселәр күңелендә мәңгелеккә һаҡланыр. Кәримов Вил Сәғит улы- 1935 йылдың 21 мартында Учалы районының Кәрим-Төпәй ауылында тыуған. ГИТИС, ЦККПСС эргәһендәге Юғары партия мәктәбен тамамлаған. Ул оҙаҡ йылдар буйы актер, режиссер, 1969-1976 йылдарҙа Башҡорт АССР-ның Мәҙәниәт министры вазифаһын башҡара, 1976 - 1983 йылдарҙа БАССР-ҙың ТВ һәм радио буйынса баш режиссеры булып эшләй, БАССР-ҙың Юғары Советының 8-9-сы саҡырылышында депутат булып һайлана. 1992-1993 йылдарҙа «Башкортостан» киностудияһына етәкселек итә.
69
Булыр булыр ҙа, дуҫ ҡәҙерен Ғата Мырҙағоловтан нығыраҡ аңлаған кеше булмаҫ. Ҡырҡҡа еткән ирҙең тормошонда иптәштәре, әшнәләре күп булды. Бығаса ишетмәгән һүҙҙәрҙе ишеттергән ҡатыны ташлап китеүгә лә апаруҡ хәҙер, туғандары ла ҡул һелтәне, балалары ике ятып бер иҫенә төшөрмәйҙер әле. Рәхмәт төшкөрө, инде нисәмә йыл ошо берҙән-бер дуҫы ғына уға хыянат итмәй. Телһеҙ булһа ла, һөйләшә белмәһә лә, уның менән Ғатаға һәр ваҡыт күңелле, көндөң үткәнен дә һиҙмәй ҡала. Айырыуса һуңғы ваҡытта ныҡлап туғанлашты улар. Үҙен саҡ ҡына күрмәй торһа, бөтә донъя убылып барғандай тойола, кәйефе булмай, тамағы кибә, эсе боша башлай... Шуныһы ғәжәп: дуҫы бер ҡасан да, барып булмаҫ, ваҡыт юҡ, тип инәлтеп тормай. Биленә һәр саҡ алъяпҡысын быуып, башына еҙ кәләпүшен кейгән ҡунаҡ тәүҙә өҫтәлдә баҫалҡы ғына ултырыр. Телһеҙ тиһәң дә, бөтөнләй тауыш-тынһыҙ түгел икән. Башҡаларҙың әйткәнен ҡолағына ла элмәгән Ғата, уның бүлт-бүлт тигән тауышын тыңлай торғас, иң күңелсәк кешегә әүерелә. Хәҙер инде ул телһеҙҙең һәр ишараһына буйһонорға әҙер. Ҡолағына айыуҙың иң арыуы баҫҡан, кеше араһында ғүмере ауыҙ асып йырламаған ир йәшелле-күкле тауыштар сығарып мөңрәргә, дөбөр-шатыр бейергә тотона. Ғатаны күреп-белеүселәрҙең, әлләсе, күҙгә-башҡа гел бер үҙе генә салынасы, тип аптырауы ғәжәп түгел. Сөнки уның йән дуҫы бәләкәй генә – түш кеҫәһенә самый һыйып ултыра. Бер көн ошо дуҫы уның сәменә тейҙе бит. Ултыра торғас, теле асылғандай булды ла Ғатаға үҙен бер ҙә машинала ултыртып йөрөтмәүенә зарланды. – Мин ней, айн момент. Дуҫ тигәндә — иҙәндә. — Көр кәйефле Ғата йүгереп тигәндәй сығып, ихаталағы «Жигули»йын ҡыҙҙырҙы ла — выжт. Күп тә бармай, дуҫының: – Һи, ташбаҡа һымаҡ ҡына шыуышаһың, ыстрам, әйҙә, шәберәк ҡыуала. Ана, тирә-яғыңа ҡара әле, ыбыр-сыбыр ҡыҙҙар ҙа һинән арыуыраҡ елдерә бит, — тигән тауышы ишетелгәндәй булды. – Булдырабыҙ уны. Беҙ кемдән кәм?! — Ғата тағы газға баҫты һәм ҡаршылағы бағанаға барып бәрелгәнен үҙе лә һиҙмәй ҡалды. Ярай әле эргә-тирәлә кеше-фәлән юҡ ине. Дауаханала ғына аңына килде Ғата. Кәүҙәһен ҡалҡытып ҡарар әмәл юҡ: бөтә ере ауырта, һыҙлай, аяҡ-ҡулы, башы бәйләнгән.
71
Илебеҙ тарихында үткән ваҡиғалар арҡаһында әсәй тәрбиәһе алған балалар йыш осраған. Шул уҡ граждандар һуғышы, аслыҡ, Бөйөк Ватан һуғышы сәбәпле, бала бағыу эше башлыса әсәйҙәр иңендә булды. Был тәрбиәнең «минус»тары тураһында шағир Әсхәл Әхмәт-Хужа: Атаһының тәрбиәһен Күрмәй үҫкән ир бала Бик йыш ҡына яһил тигән Яманатлы дан ала. Ул, ғәҙәттә, тоғро түгел, Ул, ғәҙәттә, ялағай, Үҙенән кесе булһа ла – Көслөләр уға «ағай», – тип яҙһа, Тамара Ғәниева фекеренсә, был йәтим ирҙәрҙең быуыны «хөкүмәт тә, халыҡ та беҙгә тейеш, тип йәшәп үтте». Хәйер, һуғышта һәләк булған атайһыҙ малайҙар әҙме-күпме булһа ла олатай-өләсәйҙәре яғынан тейешле тәрбиә алды. Бөгөн иһә тулы булмаған ғаиләләрҙә малайҙар, атайҙары иҫән булыуға ҡарамаҫтан, ир-ат тәрбиәһе күрмәй үҫә. Бөгөнгө олатай-өләсәйҙәр бала тәрбиәләүгә әллә ни ҡыҫылмаҫҡа тырыша. Әсәй кеше яңғыҙы ҡыҙҙарына яҡшы тәрбиә бирә алалыр. Сөнки ул үҙе лә ҡыҙ булған. Бында артыҡ проблема юҡ һымаҡ. Шул уҡ хәл ҡыҙҙарын тәрбиәләгән атайҙар менән. Йыш ҡына улар ҡыҙҙарынан «малай» үҫтерә. Һәр әсәйҙең үҙ балаһына булған һөйөүе бик көслө. Шунлыҡтан был яратыу йыш ҡына гипертрофик формалар ҡабул итә. Артыҡ ныҡ хәстәрләгәс («йүгермә – ҡолайһың», «улайтма – һин әле бәләкәйһең»), бала хатта ябай ғына нәмәләрҙе үҙ аллы хәл итергә өйрәнмәй үҫә. Бала саҡтан уҡ һәр эште ризалыҡ алмайынса башҡарырға ҡурҡа. Ағасҡа менеп, салбарыңды йыртһаң, ҡолап, кейемеңде бысратһаң, әсәйеңдән әрләнәсәкһең бит. Тимәк, ҙурайғас, ошо малай бар эшкә лә һәләтһеҙ булып сығасаҡ. Ә кеше үҙенең киләсәк тормошонда йыш ҡына ошондай ҡатмарлы һорауҙарҙы тик үҙ белдеге менән хәл итә алһа ғына ысын ир булып китәсәк. Был һәләт уға ғаилә ҡорғанда ла, карьера баҫҡысы буйлап үрләгәндә лә бик кәрәк. Әгәр ул үҙенең позицияһын яҡлай, фекерен төплө дәлилдәр менән нығыта алмаһа, тормошҡа яраҡһыҙ килеп сыға ла. Бында миҙалдың икенсе яғы ла бар. Ҡайһы бер әсәйҙәр малайҙарын «ирҙәрсә» тәрбиәләй башлай. «Егеттәр иламай», «һин ҙур кеше – үпкәләргә тейеш түгелһең», «көсһөҙҙәргә юл бирергә тейешһең», тигән принциптарҙа тәрбиә алғанғандар артыҡ агрессив, тупаҫ була. Шуға ла уларҙан тыныс холоҡло, иғтибарлы ир-ат килеп сыҡмай. Үҙҙәрен «ысын егет» итеп күрһәтергә маташһалар ҙа, йыш ҡына тупаҫлыҡтары һиҙелә. Өсөнсөнән, матди яҡтан ҡарауҙы үҙ өҫтөнә алған әсәйҙәр нишләптер ғаилә диктаторы булып китә. Йәнәһе, «һеҙҙе ас-яланғас итмәҫ өсөн көнө-төнө эшләйем», тимәк, һеҙ мине тыңларға тейешһегеҙ. Был әсәйҙәрҙең балалары менән иркенләп һөйләшергә, аралашырға, проблемаларының нескәлектәрен асыҡларға ваҡыты ла, сыҙамы ла юҡ. Улар балаларын үҙенә буйһондорорға тырыша. Ә малайының ярамһаҡ, ҡуштан булып үҫеүен күрмәй. Ошо бала киләсәктә үҙенә, ғаиләһенә етерлек аҡса эшләргә лә һәләтһеҙ булып сыға. Хатта аҡсаны хәрәм юл менән табыуҙы хуп күрә башлай. Тағы ла әсәһенән булған үсен үҙенең яратҡан ҡыҙынан (ҡатынынан) йоҙроҡ ярҙамында алыу уның өсөн ғәҙәти күренешкә әйләнәсәк. Шунлыҡтан мәҡәләмде өс бала әсәһе Светлана Насированың шиғри юлдары менән тамамлағым килә: Малайың һуғыша, тиҙәр, Һуғышһын. Ҡаршы торһон. Һуғышмағас та, нитмәгәс, Ул ниндәй малай булһын? Малайҙар һуғыша инде, Ҡуйығыҙсы, әсәйҙәр. Балалар өсөн рәнйешеп, Өҙөлмәһен эскәйҙәр. Артыҡ тыйнаҡ та булмаһын, Тыйнаҡһыҙ ҙа булмаһын. Тәүҙә үҙен яҡлап үҫһен, Аҙаҡ илен яҡлаһын! Ир булып үҫһен малайҙар, Мәүешләнеп тормаһын. Былай ҙа бит бисә-ирҙәр Баҫып бара донъяһын! Дилара ҒӘБИТОВА, тәрбиәсе.
54
«Тамыр», балалар телерадиостудияһы булараҡ, 1992 йылдың 2 мартында ойошторолған. 30 йыл эсендә «Тамыр» радиола һәм телевидениела берешәр тапшырыуҙан «Башҡортостан» телерадиокомпанияһы дәүләт унитар предприятиеһының ҙур телерадиоструктураһына әүерелде. Башҡортостан юлдаш телевидениеһында, компанияның радиоканалдарында үҙҙәре етештергән тиҫтәләгән сифатлы балалар тапшырыуҙары бара. 2010 йылдың 2 декабрендә республиканың кабель селтәрҙәрендә «Тамыр» балалар һәм үҫмерҙәр телеканалының тәүлек әйләнәһенә тапшырыуҙары эфирға сыға башланы. Телеканалдың программаһын үҙҙәре төшөргән, шулай уҡ башҡорт теленә тәржемә ителгән анимация һәм документаль фильмдар тәшкил итә.«Тамыр» дөйөм Рәсәй киңлегендә туған телгә һәм туған мәҙәниәткә нигеҙләнгән тәрбиәнең сағыу өлгөһөнә әүерелде. Бөтә Рәсәйҙә «Тамыр» телеканалын сифатлы контент етештергән профессиональ оҫтахана булараҡ беләләр һәм баһалайҙар. Балалар телеканалы төшөргән фильмдар һәм программалар тиҫтәләрсә халыҡ-ара фестивалдәрҙә еңеү яуланы. «Тамыр»ҙың иҫәбендә туғыҙ статуэтка бар: Рәсәйҙең «ТЭФИ-Төбәк» юғары телевизион премияһының Бронза Орфейы. 2016 йылда «Тамыр» телеканалы юлдаш, кабель һәм интернет телевидениеһы өлкәһендә «Алтын нур» милли премияһының «Балалар телеканалы» номинацияһында еңеү яуланы.Һуңғы йылдарҙа «Тамыр» яңы һулыш кисерә - төбәк бюджеты сиктәрендә үҙенсәлекле күләмле проекттар әҙерләй. "Бирешмә!" (2 миҙгел) һәм "Ышан" үҫмерҙәр өсөн сериалдары , «Нурбостан» анимация сериалы; «Елкан» беренсе башҡорт классик музыкаһын башҡарыусылар телевизион конкурсы; «Бирешмә!» беренсе балалар премияһы, «Бишек» бишек йырҙары телевизион конкурсы; «Кош юлы. Балалар» йәш башҡарыусылар конкурсы, документаль фильмдар, телеконкурстар, фильм-әкиәттәр әҙерләнә.«Тамыр» йәшәү мәктәбе һәм балалар, үҫмерҙәр өсөн шатлыҡ сығанағы, ата-әсәләр, уҡытыусылар өсөн терәк һәм ярҙамсы булды. Тамыр" проекты үҙенең проекттары менән балаларҙы йәнле аралашыуға саҡыра, ғүмерҙе яратырға һәм ҡәҙерләргә өйрәтә. Балалар бөтә теле- һәм радиопрограммаларҙы төшөрөүҙә туранан-тура ҡатнаша. «Тамыр» үҙ проекттары менән балаларҙы йәнле аралашыуға саҡыра, тормошто яратырға һәм ҡәҙерләргә өйрәтә.
69
14 мартта Башҡорт дәүләт опера һәм балет театрының Ҙур сәхнәһендә Рәсәйҙең һәм Башҡортостандың халыҡ артисы, Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты Хөрмәтулла Үтәшевтың юбилей бенефисы үтәсәк!Был матур көндө Хөрмәтулла Үтәшев үҙенең яҡындары, дуҫтары, рухташтары, моңдаштары һәм дә тамашасылары менән бергә ҡаршы ала. Хөрмәтулла Ғаззали улының бәхетле миҙгелдәре, шатлыҡтары, уңыштары–ҡаҙаныштары, уйнаған ролдәре, ҡуйған спектаклдәре, ғөмүмән, уның ижадына һәм тормошона арналған кисәлә танылған сәхнә йондоҙҙары, «Йатаған» этно-төркөмө, «ZAINETDIN» этно-шоу проекты, RNT, М.Ғафури исемендәге Башҡорт академия драма театрының актерҙары ҡатнашасаҡ. Шулай уҡ, спектаклдәрҙән өҙөктәр күрһәтеләсәк.
69
"Алдан тауыш биреүҙә ҡатнашыу миңә халыҡтың ышаныс кимәлен баһалау мөмкинлеген бирәсәк. Ни өсөн Дәүләт Думаһына кандидат булырға теләк белдерҙем, сөнки мин республиканы яҡшы беләм – Башҡортостан юлдары буйлап меңәр километр үттем. Әллә күпме халыҡ менән осраштым, хеҙмәт коллективтарында булдым, уларҙың хәлен яҡшы беләм, проблемалары менән танышмын. Әгәр халыҡ миңә ышана һәм тауыш бирә икән, Дәүләт Думаһында урын өсөн көрәште дауам итәсәкмен. 30 йыл республиканың Эске эштәр министрлығында хеҙмәт итәм, шуның 16-ы йылын - Башҡортостан буйынса ЮХХДИ идаралығы начальнигы булараҡ. Үҙемде яңы сифатта һынап ҡарарға тәҡдим иткәстәр, ризалаштым. Стәрлетамаҡ ҡала округы буйынса депутат булараҡ ҡатнашасаҡмын. Күптәр ни өсөн тап ошо партиянан икәнемде һораша, сөнки минең өсөн "Берҙәм Рәсәй" - был тәү сиратта беҙҙең президент Владимир Путин, республикала - Радий Хәбиров. Мин уларҙы ихтирам һәм хөрмәт итәм, тап Радий Хәбиров етәкселегендәге республика үҫешенә үҙ өлөшөмдө индерергә теләйем. Кандидаттарға алдан тауыш биреү процедураһында еңеп сығып, Дәүләт Думаһы депутаты булып үтергә тура килһә, тәүге сиратта республика юлдарындағы проблемаларҙы хәл итергә ярҙам итәсәкмен. Сөнки был мәсьәләләр миңә бик таныш, уларҙы хәл итеү юлы тик федераль кимәлдә, федераль сығымдар ярҙамында буласаҡ. Ошо йүнәлештә эштәр алып барырға теләйем, шулай уҡ республика ныҡлы үҫешһен өсөн юлдарҙың сифатын яҡшыртыу, уларҙы хәүефһеҙ итеү, федераль үҙәктән инвестициялар йәлеп итеү кеүек мөһим проблемаларҙы хәл итергә бар көсөмдө һаласаҡмын", - тине ул. Быйыл тауыш биреү беренсе тапҡыр бөтә илдә электрон рәүештә үткәрелә.
43
16 мартында Башҡортостан Республикаһының Әхмәтзәки Вәлиди исемендәге Милли китапханаһы Башҡортостандың халыҡ шағиры Ҡәҙим Аралбай менән осрашыу үткәрә.Ҡәҙим Аралбай – Башҡортостандың халыҡ шағиры, Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы, шулай уҡ бик күп әҙәби премиялар лауреаты, республиканың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. 1967 йылдан - КПСС, 1978 йылдан - СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. Сара программаһында – киҫкен сюжетлы «Ырыҫ» повесының исем туйы һәм фекер алышыу. Осрашыуға «Шоңҡар» йәштәр журналының баш мөхәррире, Башҡортостандың Яҙыусылар союзы рәйесе Айгиз Баймөхәмәтов, «Ағиҙел» журналының баш мөхәррире Мөнир Ҡунафин, шағирә һәм журналист Зөһрә Ҡотлогилдина, филология фәндәре кандидаты Фәнзил Санъяров, Башҡортостандың халыҡ яҙыусыһы Ринат Камал, журналист Фәрит Фәтҡуллин һәм башҡалар саҡырылған.
69
Ансамбль үҙ тарихында тәүге тапҡыр Ҡырым Республикаһы буйлап ҙур турне үткәрҙе һәм бер аҙнала 5 концерт бирҙе. Гастролдәр Рәсәй Мәҙәниәт министрлығының Бөтә Рәсәй гастроль-концерт планына ярашлы "Беҙ – Рәсәй" федераль программаһы сиктәрендә уҙҙы. Программаны "РОСКОНЦЕРТ" Федераль дәүләт бюджет мәҙәниәт учреждениеһы тормошҡа ашыра. Ансамбль гәстролдәрҙә Рәсәй һәм донъя халыҡтары бейеүҙәрен башҡарҙы, башҡорт халҡының мәҙәниәте менән таныштырҙы. Ғәскәровсылар Ялтала, Симферополдә, Евпаторияла, Белогорск районының Ароматное ҡасабаһында һәм Белогорскиҙа сығыш яһаны. Тамашасылар Башҡортостан артистарын алҡыштар, тулы залдар менән йылы ҡабул итте."Беҙ Ҡырым менән хушлашмайбыҙ, "тиҙҙән осрашҡанға тиклем " тибеҙ. Сәфәр барышында 2022 йылға хеҙмәттәшлек һәм киләһе гастролдәр тураһында һөйләшеп килештек", - ти ансамблдең директоры Алмаз Сәйетов. Фәйзи Ғәскәров исемендәге халыҡ бейеүҙәре ансамбле артистары Башҡортостанға ҡайтырға сыҡты.
69
Бөгөн халҡыбыҙҙың олуғ улы, башҡорт һәм, ғөмүмән, төрки донъяһы фольклористикаһында күренекле урын яулаған филология фәндәре докторы, М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты профессоры, Рәсәйҙең Гуманитар фәндәр академияһы академигы Әхмәт Сөләймәновҡа 78 йәш тулған булыр ине. Сөләймәнов Әхмәт Мөхәмәтвәли улы(15 март1939—21 ноябрь2016)—башҡорт әҙәбиәт ғилеме белгесе, фольклорсы, йәмәғәт эшмәкәре. Филология фәндәре докторы, профессор. Рәсәй Гуманитар Фәндәр академияһының тулы хоҡуҡлы ағзаһы,Башҡортостандың һәмРәсәйҙең Яҙыусылар союзы ағзаһы, Салауат Юлаев премияһылауреаты һәмСалауат Юлаев орденыкавалеры. Әхмәт Мөхәмәтвәли улы Сөләймәнов 1939 йылдың 15 мартындаБөрйән районыныңНәби ауылында тыуған. 1967 йылдаБашҡорт дәүләт университетының филология факультетын тамамлағас, тыуған ауылының һигеҙ йыллыҡ мәктәбендәбашҡорт телеһәм әҙәбиәте уҡытыусыһы булып эшләй. Университетта уҡыу йылдарында уҡ ғилми эшкә ылыҡҡан егет тиҙҙән аспирантураға саҡырыу ала. 1972 йылдан башлап БДУ-ла башҡорт әҙәбиәте һәм фольклоры кафедраһында уҡытыусы, доцент. 1991 йылдың ғинуарынан — Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтында фольклор һәм сәнғәт бүлеге мөдире. 2006 йылданМифтахетдин Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университетыныңбашҡорт әҙәбиәте һәм мәҙәниәте кафедраһы профессоры. 2016 йылдың 21 ноябрендә Өфө ҡалаһында вафат булды. Әхмәт Сөләймәнов 1991 йылда М.В.Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университетында филология фәндәре докторы ғилми дәрәжәһенә докторлыҡ диссертацияһы яҡлай. Ғалим 18 томдан торған «Башҡорт халыҡ ижады» серияһын әҙерләп нәшер итеүҙә турана-тура ҡатнаша. Ул шулай уҡ фундаменталь хеҙмәттең урыҫ телендә сыҡҡан баҫмаһының өс томын әҙерләүсе. Был эше өсөн башҡа авторҙар менән бер рәттәнСалауат Юлаев исемендәге премияғалайыҡ булды. Ул 400-ҙән ашыу фәнни хеҙмәт, шул иҫәптән 30-ҙан артыҡ монография, мәктәп уҡыусылары һәм юғары уҡыу йорттары студенттары өсөн 40-тан артыҡ уҡыу әсбабы һәм уҡыу-иетодик ҡулланма авторы. Халыҡ ижадын, уны ғилми яҡтан өйрәнеүҙә Әхмәт Сөләймәновтың башҡарған эше сикһеҙ. Һәр саҡ эҙләнеүсән, баҫалҡы ғалим, Башҡорт дәүләт университеты, Мифтахетдин Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты, Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт академияһы студенттары — кешелекле уҡытыусы булараҡ хәтеребеҙҙә уйылып ҡаласаҡ. Ғалимыбыҙ Башҡортостан мәҙәниәте буйынса дәреслектәр авторы ла Башҡортостан һәм Рәсәй Яҙыусылар союздары ағзаһы ла булды. Әхмәт Сөләймәновты белгән һәр кеше иң тәүҙә уны итәғәтлелеге һәм ихласлығы өсөн хөрмәт, ихтирам итә ине...Яратҡан уҡытыусыбыҙ, изге күңелле остазыбыҙ, халҡыбыҙҙың аҫыл улы, алтынға бәрәбәр замандашыбыҙ, арҙаҡлы ғалимыбыҙ Әхмәт Сөләймәнов яҡты иҫтәлеге беҙҙең йөрәктәрҙә мәңге һаҡланыр.
69
Башҡортостанда архитектура һәйкәлдәре дүртәүгә артты. Мәҙәни мираҫ объекттарын дәүләт һаҡлауы буйынса идаралыҡ ошоға бәйле бойороҡ сығарҙы. Исемлектә Өфөләге Аксаков урамында урынлашҡан Башҡорт дәүләт педагогия университеты ятаҡханаһы, Благовещендағы Земство дауаханаһы бинаһы, Бөрйән районы Иҫке Монасип ауылындағы мәсет һәм Асҡын районы Михайловка ауылындағы сиркәү күрһәтелгән. Өфөлә 800-ҙән ашыу мәҙәни мираҫ объекттары иҫәпләнә. Уларға архитектура, ҡала төҙөлөшө, тарих, сәнғәт, археология һәйкәлдәре, иҫтәлекле урындар ҡарай. Шуларҙың 307-һе Рәсәйҙең берҙәм дәүләт реестрына индерелгән, ҡалғандары асыҡланған мәҙәни мираҫ объекттары булып һанала.
69
Ошо көндәрҙә ЮНЕСКО Ассамблеяһының ултырышында «Янғантау» республика геопаркын ойошманың бөтә донъя селтәренә индерелеүе тураһында хәбәр иттеләр. «Был статус беҙгә сит ил туристарын йәлеп итергә ярҙам итәсәк. ЮНЕСКО лейблы бында сифатлы һәм уңайлы шарттар, хәүефһеҙлек саралары булдырылыуы тигәнде аңлата», -тип фекере менән бүлеште БР башлығы Радий Хәбиров. Геопарк 35 геологик нөктәне берләштерә, улар араһында өсәүһе халыҡ-ара, 10 объект – милли һәм 22 объект – фәһемле әһәмиәткә эйә. Геопарк территорияһында Ҡыҙыл китапҡа индерелгән үҫемлектәр үҫә, һирәк осрай торған хайуандар бар. Ил башлығы әйтеүенсә, киләсәктә ЮНЕСКО селтәренә индереләсәк «Торатау» геопаркын булдырыу планлаштырыла. Уны төҙөү барышында салауат районында туплаған тәжрибә ҡулланыласаҡ. Геопарк – ул асыҡ һауала музей, уның экспонаттары – тауҙар, мәмерйәләр, минералдар һәм файҙалы ҡаҙылмалар.
69
Силәбелә Рәсәй һәм Ҡаҙағстан төбәк-ара хеҙмәттәшлек форумы үтте. Пленар ултырышты ике дәүләт башлыҡтары Владимир Путин менән Нурсолтан Назарбаев асты. Быйыл төп тема итеп кешелек капиталы үҫеше алынды. Йәғни, хеҙмәт шарттарын яҡшыртыу, белем биреү, кадрҙар әҙерләү системаларын камиллаштырыу мөмкинлектәре ҡаралды. Сара сиктәрендә Башҡортостан хөкүмәте һәм Павлодар Аҡимиәте араһында сауҙа-иҡтисади, фәнни-техник һәм гуманитар өлкәләрҙә хеҙмәттәшлек тураһында Килешеүгә ҡул ҡуйылды. Документты Башҡортостан башлығы Рөстәм Хәмитов һәм Павлодар өлкәһе етәксеһе Булат Бакауов имзаланы. Килешеү ике яҡ араһында бәйләнештәрҙе үҫтереү һәм иҡтисади хеҙмәттәшлеккә булышлыҡ итеүҙе маҡсат итә. Улар химия һәм нефть химияһы сәнәғәте, ауыл хужалығы, машина төҙөү, транспорт, фән, мәҙәниәт, мәғариф, йәштәр сәйәсәте, спорт һәм туризм өлкәләренә ҡағыла. Шулай уҡ туған тел һәм милли мәҙәниәтте үҫтереү менән шөғөлләнеүсе йәмәғәт берләшмәләренә ярҙам итеү ҙә билдәләнә. Рөстәм Хәмитов форум сиктәрендә ойошторолған "Кешелек капиталын үҫтереү" күргәҙмәһе һәм "Урал-Ҡаҙағстан далаларының Арҡайым доньяһы" экспозицияһы менән дә танышты. Тышҡы сауҙа әйләнеше буйынса Ҡаҙағстан Башҡортостандың сит ил партнерҙары араһында 4-се, Бойондороҡһоҙ дәүләттәр берләшмәһе илдәре араһында беренсе урынды биләй. Былтыр ике республиканың үҙ-ара сауҙа күләме 375 миллион долларҙан артып киткән. Уның 90 проценттан ашыуы , йәғни 342 миллион доллары беҙҙең республика экспортына тура килә.
69
Рәми Ғарипов 1932 йылдың 12 февралендә тыуған. 2022 йылда республика етәксеһе указы менән уның 90 йыллығы билдәләнә. Ойоштороусылар хәбәр итеүенсә, «UFTANMA» ижадханаһына шағирҙың вариҫтары, актерҙар, Булат Йосоповтың «Рәми Ғарипов. Шағир көндәлеге» нәфис фильмы авторҙары, шағирҙың ижадын һөйөүселәр саҡырылған. Йәштәр театры актерҙары башҡарыуында Рәми Ғариповтың шиғырҙары һәм уның шиғырҙарына яҙылған йырҙар яңғырай. Санитар-эпидемиологик хәлдең тотороҡһоҙ булыуы сәбәпле, тамашасылар һаны сикле.
69
Өсмөйөшлө хаттар... Улар тураһында башланғыс синыфтарҙа уҡытыусы апай батырлыҡ дәресендә һөйләгәйне. Һуғыш темаһына яҙылған китаптарҙа, гәзит-журнал биттәрендә лә осрай ине был һүҙ. Гел генә: «Ниндәй була икән ул хаттар?» – тип уйлай торғайным. Һәм бына алдымда шул өсмөйөшлө хаттар. Уларҙы ҙур ҡыҙыҡһыныу менән ҡулыма алам. Фронттан килгән хаттар. Һарғайып бөткәндәр, таушалғандары, ситтәре йыртылғандары ла бар. Мисәт һуғылған. Ҡараһам, береһен дә уҡый алмайым. Латин хәрефтәре менән яҙылған икән. Өләсәйемдәргә Татарстандың Яр Cаллы ҡалаһынан Велина инәй ҡунаҡҡа килгәйне. Ул – Илсат олайымдың ике туған апайы. Инәйем үҙе менән ғаиләләрендә һаҡланған атаһы Әбүзәр олатайҙың фронтта төшкән фотоларын, уның тураһында гәзиттә баҫтырған үҙенең хәтирәләрен, хәрби наградаларын, хаттарын алып килгән. Уның тураһында беҙгә, ейәндәренә, олатайым һөйләгәне бар ине. Бөйөк Ватан һуғышы башланғанда Әбүзәр олатай ғаиләһе менән Мурманск өлкәһенең Кандалакша ҡалаһында хәрби гарнизонда йәшәй. Ҡазан пехота училищеһынан һуң уны шунда хеҙмәткә ебәргән булалар. Иң беренсе ҡатыны менән 4 балаһын тылға, Башҡортостанға, оҙата. Тыуған ил алдындағы изге бурысын үтәр өсөн ҡулына ҡорал алып яуға китә. Өсмөйөшлө хаттар... 04.10.1942. «Вадим улым! Мин һеҙгә биргән вәғәҙәмде үтәйем һәм үтәйәсәкмен. Беҙ бик күп фашистарҙы ҡырҙыҡ, киләсәктә лә ҡырасаҡбыҙ...» Ошо уҡ йылда Велина инәйгә бына нимә тип яҙған: «...Тыуған илемде, һеҙҙең бәхетле киләсәгегеҙҙе һаҡлар өсөн һуғышам. Велина, тиҙҙән дошманды ҡыйратасаҡбыҙ. Шунан мин һеҙгә ҡайтасаҡмын, беҙ элеккесә матур итеп йәшәйәсәкбеҙ"...Еңеүгә ышаныс, минеңсә, олатайҙы батырлыҡҡа рухландырған. 1944 йылдың 14 – 15 июлендә Волынь өлкәһе Горохов ҡалаһын дошмандан азат итеү өсөн һуғыштар бара. Атыштар ҡаланың көнбайышына күскәс, уҡсылар батальоны командирһыҙ ҡала. Майор Аминов батальон менән етәкселек итеүҙе үҙ өҫтөнә ала. Дивизия командирының бойороғо үтәлә: ҡала фашистарҙан азат ителә. Ошо һуғыштағы батырлығы өсөн Әбүзәр олатайҙы Ҡыҙыл Байраҡ ордены менән наградлайҙар. Өсмөйөшлө хаттар... Тағы берәү. Мин уҡый алмағаны. Өләсәйем уҡый(институтта латин телен өйрәнгәндәр икән). «...Вадим! Мин тағы орден алдым. Орден Отечественной войны. Вадим, был орден әгәр ҙә мин, бәлки, ҡайта алмаһам или үҙебеҙҙең тыуған ер өсөн ҡорбан булһам, һинең өсөн иҫтәлек булып ҡаласаҡ»...Иҫтәлек булып ҡына ҡалған шул миҙал-ордендар! Әбүзәр олатай 1945 йылдың 23 мартында Польшаның Равич ҡалаһын дошмандан азат иткәндә батырҙарса һәләк була һәм мәңгелеккә ятып ҡала. Еңеүгә бер айҙан аҙ ғына күберәк ваҡыт ҡалған була. Һуғыштың башынан алып фашистарҙы еңер өсөн көрәшкән, ғүмерен дә йәлләмәгән батыр ул Әбүзәр олатай. Өсмөйөшлө хаттар... Тыуған илде һөйөү, батырлыҡ шаһиттары, өмөт менән балаларының бәхетле киләсәге өсөн яу яландарынанЕңеүгәң табан барған һалдат хаттары. Мәңгелек хәтер һаҡлаусы хаттар. Уларҙы ҡәҙерләп кенә тотоп инәйемә тапшырам. Бөйөк Еңеүҙе яҡынайтыу өсөн һуғышҡан олатайҙарым менән (әле уларҙың береһе тураһында ғына һөйләнем) сикһеҙ ғорурланам, уларға лайыҡлы алмаш булып үҫергә теләйем. Азат ХАЖИЕВ,Баймаҡ районы, Билал мәктәбе.
52
Башта әсетке әҙерләйбеҙ:Һөт 150 мл. Шәкәр 1 аш ҡалағыӘсетке 1 балғалаҡОн 1 аш ҡалағыҠамырға:Он 250 -300 г. Йомортҡа 1шт. Аҡ май 25 г. Тоҙ 1/2 балғалаҡШәкәр 2 аш ҡалағыҠамырҙы яҡшылап баҫабыҙ ҙа, әҙер ҡамырҙы1,5 сәғәткә йылы урында ҡуйып торабыҙЭслеккә:300 г. эремсек.
21
Бөгөн билдәле композитор, күп һанлы музыкаль әҫәрҙәр авторы Салауат Низаметдиновтың тыуыуына 60 йыл. Ҡыҙғанысҡа ҡаршы ижадтың иң бейек үрҙәренә өлгәшеүсе моң эйәһе арабыҙҙа юҡ инде, әммә уның йырҙары халыҡ күңелендә йәшәй һәм йәшәйәсәк. Ул иҫ киткес ишетеү һәм тойоу һәләтенә эйә ине, тип хәтерләйҙәр замандаштары. Салауат Низаметдинов күп һанлы музыкаль әҫәрҙәр авторы. Салауат Әхмәҙи улына етди сире ижадта бейек үрҙәргә өлгәшеүҙә һис тә ҡамасауламай. Ул бала саҡтан һуҡыр, әммә иҫ киткес ишетеү һәм тойоу һәләтенә эйә. Интуицияһы ярҙам итә. Салауат Низаметдинов Учалы районының Миндәк ҡасабаһында тыуған. Өфөлә махсуслаштырылған мәктәпте тамамлай, унда тынлы оркестрҙа уйнай. Профессиональ белемде Өфө сәнғәт институтында ала, шунан һуң СССР Композиторҙар союзы ағзалығына ҡабул ителә. Студент йылдарында уҡ Салауат Прагала Халыҡ-ара конкурста еңеү яулай. «Салауат Юлаев менән һөйләшеү» вокаль симфонияһы Чехословакияла Халыҡ-ара конкурста һәм Мәскәүҙә Халыҡ хужалығы ҡаҙаныштары күргәҙмәһенең Алтын миҙалы менән билдәләнә. 2006 йылда «Memento» операһы композиторға «Филантроп» халыҡ-ара конкурсының беренсе премияһы лауреаты, 2007 йылда Дмитрий Шостакович исемендәге Рәсәй Композиторҙар союзы премияһы лауреаты тип танылды. Салауат Низаметдинов төрлө планлы композитор булыуға ҡарамаҫтан, уға опера яҡын була. Маэстроға опера өҫтөндә эшләү ҙур хеҙмәт, ваҡыт һәм көс талап иткән, әммә һәр секунд композиторға шатлыҡ һәм ҡәнәғәтлек килтергән.
69
V Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы барышында ойошма уставына үҙгәрештәр индерелде. Бығаса устав буйынса президиум юҡ ине. Тауыш биреү һөҙөмтәһендә киләһе биш йыллыҡҡа президиум составы һайланды. Улар – Башҡортостан Дәүләт Йыйылышы – Ҡоролтай рәйесе урынбаҫары Эльвира Айытҡолова, медицина фәндәре докторы Сәлиә Мырҙабаева, башҡорт патриотик хәрәкәте рәйесе Фәнит Моратбаҡыев, Ханты-Манси автономиялы округындағы ҡоролтай рәйесе Рәүҙәт Ҡолмәнбәтов, актёр Хөрмәтулла Үтәшев, Рәсәй Федераль именлек хеҙмәте Башҡортостан идаралығы етәксеһе урынбаҫары Ғаяз Зарипов. Президиум ағзалары бер тауыштан Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы рәйесе вазифаһына Эльвира Айытҡолованы һайланы.
69
Өфөлә «Инфорум» журналистар форумы уҙҙы. Республиканың барлыҡ район һәм ҡалаларынан журналистар йыйылды.«Журналистика бер ҡасан да урынында тормай. Һәр ваҡыт үҫешә торған тармаҡ, шуға күрә көндәлек тормошта ниндәйҙер яңылыҡтар тураһында белмәй ҡалабыҙ. Ошо сәбәпле беҙ төбәктәр буйлап ҙур форумдар ойошторабыҙ, уҡытыуҙар үткәрәбеҙ», – журналистарҙы Рәсәй Журналистар союзы рәйесе Владимир Соловьев сәләмләне.
69
NRG film киностудияһы Өфөлә ТВЦ каналы өсөн “Сапфир ҡашлы алҡалар” («Серёжки с сапфирами») исемле 4 сериялы детектив фильм төшөрә. Уның режиссеры – Алексей Праздников, төп ролдә – Татьяна Арнтгольц. Өфөгә тик төп ролдәрҙе башҡарыусылар ғына килде. Съемка барышында шулай уҡ урындағы актерҙар ҡатнаша.
69
Стәрлетамаҡ ҡалаһының 3-сө модель китапхана-филиалда Рәсәй Президенты Владимир Путиндың май указы менән раҫланған “Мәҙәниәт” милли проектына (национальный проект “Культура”) ярашлы, виртуаль концерт залы асылды. Был майҙансыҡта теләге булған һәр кем сәнғәт әҫәрҙәре менән таныша, реаль ваҡыт тәртибендә төп артистарҙың һәм коллективтарҙың концертын ҡарай ала.– Ошондай проекттар территориаль кәртәләрҙе емереп, мәҙәниәт офоҡтарын киңәйтә, берҙәм мәҙәни киңлек төҙөргә мөмкинлек бирә. Стәрлетамаҡта был майҙансыҡ берҙән-бер түгел, ике йыл элек театр-концерт берекмәһендә лә виртуаль концерт залы асылғайны, – тине ҡала хакимиәте башлығы Рөстәм Ғәзизов. Китапхана залы классик музыка концерттарын сифатлы итеп тапшырыу өсөн заманса техника менән йыһазландырылған. Ноутбук, телевизор, тауыш ҡорамалдары һатып алынған. Залға косметик ремонт яһалған.
69
Хәтер һәм ҡайғы көнөнә ҡарата Нефтекама дәүләт филармонияһы сәхнәһендә Башҡортостандың атҡаҙанған артисы Илгиз Миңлеәхмәтовтың «Атайҙарҙың йырҙары» исемле концерты үтте. Программаға совет һәм ватан композиторҙарының әҫәрҙәре, төрлө быуын ватандаштарыбыҙҙың яратҡан йырҙары ингән.«Совет халҡының нацизмға ҡаршы көрәштә ҡаһарманлығы тураһында тарихи хәтерҙе һаҡлап ҡалыу – ҡот осҡос фажиғәнең ҡабатланыуын иҫкәртеү ул. 22 июнь – илебеҙҙең һәм халыҡтың бөйөклөгөн символлаштырған иҫтәлекле көн. Хәтер һәм ҡайғы көнө - һуғыштың бөтә михнәттәрен үткән һәм еңеүгә өлгәшкән атай-олатайҙарыбыҙ өсөн милли ғорурлығыбыҙ көнө.
69
Танылған йырсы Илһам Шакиров арабыҙҙан китте. Сәнғәт эшмәкәре Ҡазанда дауаханала 84-се йәшендә вафат булды.атарстан һәм Башҡортостан йыр сәнғәте өсөн ҙур юғалтыИлһам Шакиров 1935 йылдың 15 февралендә Татарстандың Сарман районы Яңы Бүләк ауылында тыуа. Ҡазанда музыка училищеһын, артабан дәүләт консерваторияһын тамамлай. Йырсы Ғабдулла Туҡай исемендәге Татар дәүләт филармонияһы солисы була.
69
Бында Башҡортостан Республикаһының Үҙәк һайлау комиссияһы, Ғафури районының территориаль һайлау комиссияһы, “Бөтә Рәсәй инвалидтар йәмғиәте”нең дөйөм Рәсәйҙәге Башҡортостан йәмәғәт ойошмаһы викторинаны ойоштороусылар булып сығыш яһанылар. Конкурста ҡатнашыусылар алдында район территориаль һайлау комиссияһы рәйесе Римма Зверева тәбрикләү һүҙе менән сығыш яһап, барыһына ла уңыштар теләне, һуңынан викторинаның ҡағиҙәләре һәм тәртибе тураһында аңлатып үтте.- Быйылғы йылда конкурс 12-се тапҡырға уҙғарыла һәм ул Рәсәй Федерацияһының һайлау системаһының 30 йыллығына арнала, - тине сығыш яһап Римма Ишмырҙа ҡыҙы. – Конкурс үҙенең барлыҡҡа килеү осоронан алып киң популярлыҡ яуланы. Үткән йылда республикабыҙ ҡала һәм райондарында уның ҡатнашыусылары мең ярым самаһы кешегә етте. Артабан, конкурсты уҙғарыу сиктәрендә 22 конкурсант бер нисә “Разминка”, “Ҡаршылыҡлы мәсьәләләрҙе хәл итеү” һәм “Блиц-турнир” этаптарын уңышлы үтте. Инвалидтарға һайлау хоҡуҡтарын тәьмин итеүгә йүнәлтелгән, Рәсәй Федерацияһы закондары менән һайлаусыларҙы таныштырыу, дәүләт һәм урындағы власть органдарының, һайлау комиссияһы, инвалидтарҙың йәмәғәт ойошмалары менән берлектә инвалидтар өсөн һайлауға биналарҙың әҙерлеген тәьмин итеүҙе булдырыуға ҡағылышлы һорауҙарға яуаптар бирелде. Иң әүҙем фекер алышыусыларҙың үҙҙәренең тәҡдимдәрен индереүҙәре, хоҡуҡтары тураһында аңлатыуҙарын күҙәтеү ҡыҙыҡлы булды. Бирелгән һорауға беренсе булып яуап бирергә теләүселәр ҡулдарын һуҙып, үҙ копилкаларына балл һалып ҡалырға тырышты. Викторинала ҡатнашыусыларҙың яртыһы үҙ йәштәренә ҡарамаҫтан, һайлау хоҡуғы тарихының килеп сығышы тураһында, ул йүнәлештәге ауыр мәсьәләләр хаҡында һәйбәт беләләр тип ышаныслы әйтеп була, улар шулай уҡ республикалағы ғына түгел, илдәге, донъялағы сәйәси хәлдәр тураһында ла ҡыҙыҡһына.- Бындай саралар бик кәрәкле, сөнки һәр гражданин үҙенең хоҡуҡтарын һәм бурыстарын белергә тейеш, - тип билдәләп үтте “Изгелек шишмәһе” коммерциялы булмаған автономлы халыҡты социаль хеҙмәтләндереү үҙәге директоры Розалия Рахманғолова. – Был бигерәк тә һайлау процедураһын үткәндә ҡыйынлыҡтар менән осрашҡан мөмкинлектәре сикләнгән кешеләр өсөн мөһим. Файҙалы осрашыу өсөн ойоштороусыларға һәм Римма Ишмырҙа ҡыҙына ҙур рәхмәт. Йәмғиәтебеҙ мәнфәғәте өсөн киләсәктә лә шулай бергәләп уңышлы эшләп, хеҙмәттәшлек итербеҙ тип өмөтләнәбеҙ. Конкурс араһындағы тәнәфестә район мәҙәниәт һарайы хеҙмәткәрҙәре сарала ҡатнашыусыларҙы концерт номерҙары менән дә ҡыуандырҙы. Викторинала ҡатнашыусы-ларҙың яуаптарын компетентлы жюри ағзалары - Ғафури муниципаль районының Территориаль һайлау комиссияһы рәйесе урынбаҫары Е.Жукова, районда инвалидтарға ярҙам итеү “Өмөт нуры” фонды директоры Л.Табулдина, ошо фондтың спорт һәм фитнес буйынса педагог-инструкторы В.Шамсубарова һәм урындағы Территориаль һайлау комиссияһы секретары О.Кленова баһаланы. Конкурс һөҙөмтәләре буйынса жюри йомғаҡ яһаны һәм еңеүселәрҙе билдәләне. Өсөнсө урынды Ришат Ғафаров алһа, икенсе Нәүғән Ғилмановҡа бирелде, ә инде һайлаусы хоҡуғы һәм һайлау барышы һорауҙары бу-йынса мөмкинлектәре сикләнгән 18 йәштән өлкән конкурста ҡатнашыусылар араһында Ғизилхаҡ Ҡарабаев иң-иңе тип табылды. Римма Зверева БР Территориаль һайлау комиссияһы исеменән еңеүселәргә Дипломдар һәм ҡиммәтле бүләктәр тапшырҙы. Һәр ҡатнашыусы иҫтәлекле бүләктәр алып ҡыуанды. Сараға килгәндә, ул юғары әҙерлекле кимәлдә үтеп, ҡатнашыусылар ҙа күтәренке кәйеф алып, ыңғай ҡарашта ҡалды.
20
Яҙҙың икенсе айы – апрель етеү менән ваҡытлы матбуғат саралары яуаплы һәм ҡыҙыу осорға аяҡ баҫа: йылдың икенсе яртыһына гәзит-журналдарға яҙылыу башлана. Ғәҙәттә, тап ошо осорҙағы яҙылыу кампанияһы ауырыраҡ, ҡатмарлыраҡ үтә. Ер ҡарҙан әрселеү менән күптәр баҡса, төҙөлөш мәшәҡәттәренә сума, алда торған оҙайлы йәйге ялға әҙерләнә башлай. Хужалыҡтар крәҫтиәндең изге бурысына – сәсеү эштәренә тотона. Иң тоғро дуҫтарыбыҙ һаналған уҡытыусылар уҡыу йылын лайыҡлы тамамлау, Берҙәм дәүләт имтихандарын тейешле кимәлдә уҙғарыу хәстәре менән яна. Донъя күләмендәге ҡатмарлы хәлдәр ҙә уйландыра...Ошо һәм башҡа сәбәптәр матбуғаттың тиражында ла сағылыш тапмай ҡалмай, әлбиттә. Шуға күрә йылдың икенсе яртыһына гәзит-журналдарға яҙылыу кампанияһына бер аҙ борсолоп та, билде биштән быуып, ең һыҙғанып эшләргә кәрәклекте аңлап та аяҡ баҫабыҙ. Кемдер берәү “бынауындай болғауыр заманда гәзиткә яҙылыу ҡайғыһымы” тип әйтеүе лә ихтимал. Әммә, киреһенсә, тап бөгөн, интернет селтәрендәге мәғлүмәти һуғыш ҡыҙғандан-ҡыҙа барған, күптәр ялған мәғлүмәтте дөрөҫлөктән айыра алмаған, халыҡтың аңын томалау өсөн уйҙырма өҫтөнә уйҙырма уйлап сығарылып, интернет тултырып таратылған заманда, баҫма матбуғаттың, ташҡа баҫылған һүҙҙең баһаһы ла, бәҫе лә арта бара. Ил, донъя ниндәй генә ауыр осорҙар кисергән мәлдә лә дәүләтселек сәйәсәтенә таянған, халыҡты әхлаҡи йәһәттән тәрбиәләүҙе, рухын нығытыуҙы маҡсат итеп ҡуйған рәсми баҫмалар үҙ асылына тоғро ҡала, уҡыусыларына ышаныслы, дөрөҫ мәғлүмәт еткереүҙе төп бурыс тип һанай. Күптән түгел йәш эшҡыуар Тимерғәле Ураҙғоловтың махсус хәрби операция биләмәһенә гуманитар ылау менән бергә республика баҫмаларын, шул иҫәптән “Башҡортостан” гәзитен дә алып барыуы тураһында хәбәр иткәйнек.“Һуғыш хәрәкәттәре барған биләмәлә интернет ҡулланыу хәүефһеҙ түгел, шуға күрә яугирҙәр күп осраҡта яңылыҡтарҙы, республикала нимә барғанын белмәй. Беҙ ошоно күҙ уңында тотоп, уларҙың хәрби көндәлек тормошон бер аҙ күңеллерәк итергә булдыҡ һәм “Башҡортостан”, “Йәшлек” республика баҫмаларының яңы һандарын алып барҙыҡ. Бындай посылкаға егеттәр, туғандарын һәм яҡындарын күргәндәй, шатланды”, - тип уртаҡлашты Тимерғәле. Ул төшөргән видеояҙмала башҡорт яугирҙәренең “гәзиттәрҙең буяу еҫе өй мөхитенә, Башҡортостанға алып ҡайтҡандай булды” тип, “Башҡортостан” менән “Йәшлек”те ҡулдан-ҡулға йөрөтөп ҡарауҙарын, уҡыуҙарын күреп, беҙҙең дә күңел булды. Бына ҡайҙа беленә баҫма матбуғаттың ҡиммәте һәм ҡөҙрәте! Был изге башланғысты артабан да дауам итергә, башҡорт батальондарына даими рәүештә тыуған яҡ сәләме итеп “Башҡортостан” гәзитен, шулай уҡ башҡа милли баҫмаларҙы ебәреп торорға килештек. Барҙың ҡәҙере юҡ көнөндә беленә, ти халыҡ әйтеме. Бөгөн республикабыҙҙа алты телдә төрлө баҫмалар нәшер ителә. Улар туған телдәрҙе һаҡлау һәм үҫтереү, милләт-ара татыулыҡты нығытыу, берҙәмлек, илһөйәрлек кеүек изге ҡиммәттәр тәрбиәләү эшенә лә тоғро хеҙмәт итә. Булғандың ҡәҙерен беләйек, милли матбуғатыбыҙҙы һаҡлайыҡ. Был йәһәттән һеҙгә ышаныс менән бағабыҙ, хөрмәтле уҡыусыларыбыҙ!
9
Бөгөн башҡорт халҡының данлы улы, Башҡортостандың партия һәм дәүләт эшмәкәре, журналист һәм яҙыусы Шәһит Хоҙайбирҙин тыуған. Ҡыҫҡа ғына ғүмерендә бөйөк эштәр башҡарырға өлгөрә был шәхес. Хоҙайбирҙин Шәһит Әхмәт улы 1896 йылдың 9 октябрендә Ырымбур губернаһы Бесәнсе ауылында (хәҙер Башҡортостан Республикаһы Күгәрсен районы Хоҙайбирҙин ауылында) тыуған. 1909 йылда Ырымбурҙағы Хөсәйениә мәҙрәсәһенә уҡырға бара. 1914 йылда мәҙрәсә администрацияһын тәнҡитләгән өсөн уҡыуҙан ҡыуыла. Беренсе донъя һуғышы башланғас, фельдшерҙар курсын тамамлап, рота фельдшеры булып һуғышҡа китә. Австрия фронтында яраланғас, 1916 йылда Өфөгә ҡайта. Февраль революцияһын 144-се уҡсы полкы һалдаты булып ҡаршылай. Өфө мосолман хәрби советы эшендә, «Һалдат теләге» гәзитен сығарыуҙа ҡатнаша. 1918 йылда большевиктар партияһына алына, Башҡортостанда совет власын нығытыуҙа ҙур тырышлыҡ күрһәтә. Ҡыҙыл Армияла хеҙмәт итә. 1919 йылда совет органдарының етәксеһе булып таныла. РКП(б) өлкә комитетының беренсе секретары, ер эштәре халыҡ комиссары урынбаҫары, эске эштәр халыҡ комиссары булып эшләй. 1924 йылдың 21 декабрендә ҡаты ауырыуҙан Мәскәүҙә вафат була, Өфөлә ерләнгән. Партияның 10-се съезы делегаттары менән Кронштадт фетнәһен баҫтырыуҙа ҡатнаша һәм ауыр яралана, батырлығы өсөн Ҡыҙыл Байраҡ ордены менән бүләкләнә. Шәһит Хоҙайбирҙин исеме менән китапхана, Баймаҡ машиналар төҙөү заводы, колхоздар, тыуған ауылы, Өфө, Стәрлетамаҡ һәм башҡа ҡалаларҙа урамдар атала. Өфөлә һәйкәл һәм иҫтәлекле таҡтаташ ҡуйылған.
69
Йыл һайын ғинуарҙа Бөрө ҡалаһында "Керәшен һыуыҡтары" фестивале үтә. Сираттағы конкурс 18ғинуарҙан 20-нә тиклем барасаҡ. Еңеүселәр ғәҙәти "Хореография", "Эстрада йыры", "Эстрада бейеүе", "Эстрада музыкаһы"нан тыш, "Альтернатив музыка", йәғни рэп, хип-хоп кеүек төрҙәр буйынса ла билдәләнәсәк.
69
Башҡортостанда хәрби осоусы, ике тапҡыр Советтар Союзы Геройы Муса Гәрәев исемендәге тарихи-мәҙәни үҙәк ойошторолдо. Илеш районында урынлашҡан яңы үҙәк Башҡортостан халыҡтарының дуҫлыҡ йорто филиалдарының береһе буласаҡ. Тарихи-мәҙәни үҙәктәр милли үҙаңды тергеҙеү, мәҙәни йолаларҙы һаҡлап ҡалыу өсөн ойошторола. Әле республикала ошондай 17 ойошма бар. Халҡыбыҙҙың ҡаһарман улы — Муса Гәрәев 1922 йылдың 9 июлендә Иләкшиҙе ауылында крәҫтиән ғаиләһендә донъяға килә. Бишҡурай мәктәбен тамамлағас, уҡыуын Өфө тимер юл техникумында дауам итә. Шул осорҙа авиация менән ҡыҙыҡһына башлай, аэроклубҡа йөрөй. Үҙенең осоусы булыу хыялын тормошҡа ашырыу маҡсатында Энгельс ҡалаһындағы хәрби осоусылар мәктәбенә юллана, ләкин уны тамамларға насип булмай. 1942 йылдың көҙөндә Ватанды һаҡларға яуға китә. Хәрби осоусы, Сталинград фронтына ебәрелеп, 1945 йылға тиклем Көнсығыш Пруссияғаса һуғыш юлы үтеп, Тыуған илебеҙҙе немец илбаҫарҙарынан азат итеүҙә батырҙарса көрәшә.
69
Башҡортостан Республикаһының Яҙыусылар союзы Башҡортостан Республикаһының Мәҙәниәт министрлығы һәм “Ағиҙел” журналы менән берлектә иғлан ителгән һәм “Минең данлы Башҡортостаным” тип аталған поэмалар конкурсы дауам итә. Был конкурс Башҡортостан Республикаһы Башлығы грантына тормошҡа ашырыла һәм республикабыҙҙың 100 йыллығына арнала. 18 йәше тулған һәр ижадсы унда ҡатнашыу хоҡуғына эйә. Конкурсҡа эштәр февраль айынан октябрь айына тиклем ҡабул ителә. Ноябрь айында халыҡ шағирҙарынан торған жюри һәр поэманы баһаларға һәм йомғаҡ яһарға тейеш. Конкурстың төп маҡсаты – башҡорт халҡының, Ватаныбыҙҙың тарихына, бөгөнгө проблемаларына иғтибарҙы арттырыу, милләт-ара татыулыҡты нығытыу, шулай уҡ поэма жанрын үҫтереү, ижадсыларыбыҙҙы дәртләндереү. Конкурс һөҙөмтәһендә алты призлы урын билдәләнәсәк (I урын – бер ҡатнашыусы, II урын – ике ҡатнашыусы, III урын – өс ҡатнашыусы). I урын яулаусы поэма авторы 50 мең һум күләмендә аҡсалата приз менән бүләкләнәсәк. II урынға 30 мең һум, III урынға 15 мең һум күләмендә аҡсалата бүләк ҡаралған.
69
Ағымдағы йылдың февраль айынан республикала “Башҡортостан тарихы биттәре” тигән республика фестиваль-марафоны дауам итә. 9 ноябрҙә Хөсәйен Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһында Башҡортостан Республикаһы ойошторолоуға 100 йыл тулыуға арналған "Башҡортостан тарихи биттәре" муниципаль берәмектәр араһында халыҡ ижады фестиваль-марафон сиктәрендә Ейәнсура районы сығыш яһай. Ейәнсура районында тыуып үҫкән, тамырҙары ошо районға барып тоташҡан һәр милләт вәкилдәрен осрашыуға саҡырабыҙ. Башҡорт дәүләт филармонияһы сәхнәһендә райондың иң яҡшы ижади коллективтары сығыш яһаясаҡ, фойела милли ризыҡтар һәм сувенирҙар, сәнәғәт ойошмалары тауарҙары күргәҙмәһе, Ейәнсураның данлы үткәне һәм бөгөнгөһөнә арналған экспозиция тәҡдим ителәсәк. Сараға рәхим итегеҙ, башлана 18.00 сәғәттә, инеү бушлай. Ейәнсура районы— Башҡортостандың көньяғында урынлашҡан, Ырымбур өлкәһе менән сиктәш. Район Йылайыр яҫы таулығының көнбайыш өлөшөндә ята, рельефы мередиональ убалар, тауҙар теҙмәһе менән бүленгән. Ер аҫтында нефть, ҡом, эзбизташ, доломит запастары табылған. Климаты континенталь һәм етерлек булмаған дымлы. Оло Эйек, Оло Һүрәм, Кесе Һүрәм, Әселе, Ҡаҫмарт, Ҡороюл, Өҫкәлек йылғалары аға.
69
“Юлдаш” мәғлүмәт һәм йыр-моң каналы хәбәр итеүенсә, 7 июнь көнө киске 7-лә Салауат Юлаев һәйкәле янында үҙенсәлекле флешмоб үтәсәк. Сара “100 йыллыҡҡа - 100 ҡурайсы” исеме аҫтында үтәсәк. Башҡортостан Республикаһының 100 йыллығын һәр кем үҙенсә билдәләргә тырыша. Дәүләт власы органдары,йәмәғәт ойошмалары, айырым райондар, ҡалалар 100 шәхес, 100 объек һәм башҡа саралар уҙғара. Бер быуатлыҡ юбилейҙан сәнғәт тә ситтә ҡалмай. Акцияға килгән профессиональ йәки һәүәҫкәр ҡурайсылар барыһы бергә башҡорт халыҡ көйө “Урал”ды башҡарасаҡ.
69
Башҡортостанда почта әйләнешенә Мәжит Ғафуриҙың Өфөләге мемориаль йорт-музейына арналған яңыртылған махсус штемпель индерелде. Ул Рәсәй Почтаһының Башҡортостан филиалы башланғысы буйынса сығарылды һәм йорт-музейҙың 70 йыллығына арналды. Келәймәлә Советтар осоронда башҡорт һәм татар әҙәбиәте классигы һуңғы 11 йыл йәшәгән һәм хәҙер унда музей, шулай уҡ «Мәжит Ғафури йорт-музейы» тигән яҙма урынлашҡан йорт һыны төшөрөлгән. Иҫтәлекле тамғалау музейҙа үтте. Унда Башҡортостандың Милли әҙәбиәт музейы, Мәжит Ғафури мемориаль йорт-музейы, республиканың Мәҙәниәт министрлығы, ғилми, мәҙәни аң-белем таратыу һәм мәғариф учреждениелары, Рәсәй Почтаһы һәм төбәк филателистар йәмғиәте вәкилдәре ҡатнашты. Махсус келәймә конверттарға һәм почта карталарына ҡуйылды. Әлеге ваҡытта Башҡортостандағы дүрт музейҙың үҙ почта штемпеле бар. Мәжит Ғафури мемориаль йорт-музейынан тыш, ул иһә С.Т. Аксаков мемориаль йорт-музейы, М.В. Нестеров исемендәге Башҡорт дәүләт художество музейы һәм Почта музейы.
69
Мәғлүм булыуынса, 7-14 сентябрь көндәре Өфөлә Төрки телле театрҙарҙың "Туғанлыҡ" VI Халыҡ-ара фестивале башлана. Фестиваль сиктәрендә 10 сентябрҙә, Мостай Кәрим исемендәге Милли йәштәр театры Альберт Камюҙың «Калигула» трагедияһын күрһәтәсәк. Спектаклдең режиссеры- Азат Йыһаншин, композиторы-Урал Иҙелбаев. Калигула — Гай Юлий Цезарҙың ҡушаматы. Рим императоры бала сағынан уҡ ошо ҡушаматты йөрөткән. Камюҙың әҫәре — власть һәм яңғыҙлыҡ трагедияһы, азатлыҡ һәм ҡоллоҡ араһында һайлау, хис-тойғолар ҡайнарлығы ул.«Минең өсөн Калигула Камюҙың пьесаһы персонажы булараҡ бөтөнләй диуана түгел. Ул залимлыҡтың ҡурҡыу нигеҙендә барлыҡҡа килеүен раҫлап, кешенең тәбиғәтенән көлгән кеүек», — ти Азат Йыһаншин.«Калигула» спектакленең яҙмышы ҡатмарлы, әммә бик ҡыҙыҡлы. Азат Йыһаншин әҫәрҙе тәүге тапҡыр 2014 йылда Стәрлетамаҡ дәүләт башҡорт драма театрында ҡуйҙы. Ул саҡта тәнҡитселәр уның эшен йылы ҡабул иткәйне.
69
Борон-борон заманда йәшәгән, ти, Терпебикә. Уның өс ҡыҙы һәм өс улы булған. Балаларын бик яратҡан әсәләре, уларға «йомшаҡҡайҙарым» тип кенә өндәшкән. Һөт имеҙеп үҫтергән, ҙурая төшкәс, алма, бәшмәк менән һыйлаған, ти. Әллә шулай иркәләгәнгә инде, бик шаян, тиктормаҫ булып үҫкән ғәзиздәре. Яҡындары көн һайын бер энәһен алып, яңы күлдәк тегеп биргән. Ә балалар кейемдәрен төрлө ерҙә йөрөп, эләктереп, йыртып торған. Терпебикә күпме генә өйрәтмәһен, бер ҙә тыңларға теләмәгәндәр. Шулай балаларына яңынан-яңы кейемдәр тегә торғас, бер көндө әсәйҙәренең энәләре лә ҡалмаған, ти. – Уф, хәҙер нимә эшләйем икән? Йылан йә Төлкө тиҙ үк тамаҡлап китер бит үҙемде, – тип бик ҡайғырған. – Ҡайҙан алырға икән энәләр? Балалары ла уйға ҡалған. Әсәләрен бик яраталар бит, нисек уны энәле итергә, тип баш ватҡан былар, шаярыу ҡайғыһы ла киткән. Берҙән-бер көндө иң етеҙ, шәп йүгереүсе улы әсәһенә бер энә табып алып ҡайтҡан. – Әсәй, әсәй, бына! – тигән ул шатлыҡлы тауыш менән. Терпебикә лә ҡыуанып, бер бөртөк кенә энәһен ҡаҙап ҡуйған, ти. Ошо хәлдән һуң башҡа балалары ла эҙләргә сығып киткән. Улар ҙа әсәләренә бик күп энә табып килтергән.– Эй, рәхмәт, үҫкәндәрем! Бына бит энәләрем бөтәһе лә үҙ урынында хәҙер, – тип балаларын берәм-берәм ҡосоп яратҡан, ти, Терпебикә.Һеҙ урамда, баҡсала терпе балаларын күргәнегеҙ бармы? Әсәләрен тағы ла шатландырырға теләп, һаман да улар энә эҙләп йөрөй икән.
76
Эдуард Успенский – балалар өсөн китаптар авторы, Чебурашка, Крокодил Гена, бесәй Матроскин, почтальон Печкин кеуек мультшәхестәрҙең “атаһы”. Һөнәре буйынса Эдуард инженер, әммә ижад уны үҙенең яғына бора һәм 1974 йылда ул тәүге “Дядя Федор, эт һәм бесәй” билдәле йәнһүрәте менән танылыу ала. Шулай уҡ, ул “Тыныс йоҡо, кескәйҙәр!”, “АБВГДейка”, “Радионяня” кеүек тапшырыуҙарҙың идея авторы. Яңы йыл байрамы алдынан һәм Эдуард Успенскийҙың юбилейы айҡанлы махсус китапханала “Простоквашинола ҡыш” бал-маскарады үтте. Балаларға байрамға изге күңелле Мәскәй әбей һәм Ҡарһылыу килде. Яңы йыл геройҙары балаларға Успенскийҙың тормош һәм ижад юлы тураһында һөйләне.
69
Февралдең тәүге көнөндә «Тел ғаиләнән башлана» проекты сиктәрендә өсөнсө ролик сыҡты. Проект республиканың мәҙәниәт һәм сәнғәт эшмәкәрҙәренә дәүләт ярҙамы күрһәтеү өсөн Башҡортостан Республикаһы Башлығы грантына тормошҡа ашырыла. Видеороликтарҙы М.Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театрының ижади төркөмө төшөрә. Проекттың авторҙары: Рәсәйҙең һәм Башҡортостандың халыҡ артисы Хөрмәтулла Үтәшев, кинорежиссер Руслан Юлтаев һәм театрҙың әҙәби бүлегенең баш мөхәррире Динара Ҡәйүмова. Руслан Юлтаев һүҙҙәренсә, башҡорт телен үҫтереү һәм һаҡлауға йүнәлтелгән проект халыҡ араһында ҙур ҡыҙыҡһыныу тыуҙырҙы.«Тәүге ролик уҙған йылдың декабрендә донъя күрҙе. Ике айҙа тиерлек уны 620 меңдән ашыу кеше ҡараған. Был күптәрҙең туған телдәр мәсьәләһенә битараф булмауы хаҡында һөйләй», - ти кинорежиссёр. Хөрмәтулла Үтәшев билдәләүенсә, проект сиктәрендә 2 - 5 минутлыҡ биш ролик төшөрөлгән. Ҡалған ике ролик 21 февралдә билдәләнеүсе Халыҡ-ара туған тел көнө алдынан сығарыласаҡ.«Донъяла 7 меңдән ашыу тел иҫәпләнә, уларҙың яртыһына юғалыу хәүефе янай. Беҙ тамашасыларға, туған телде һаҡлау һәр беребеҙгә бәйле, тип әйтергә теләйбеҙ. Бала саҡтан тап ғаиләлә туған телгә һәм тыуған ергә һөйөү тәрбиәләү мөһим», - тип иҫәпләй Хөрмәтулла Ғаззали улы. Социаль видеороликтарҙың сценарий авторы Динара Кәримова әйтеүенсә, сюжеттар уйлап сығарылмаған, ә тормоштан алынған.
69
Йыл һайын уҙғарылған “Сәнғәт төнө” бөтөн Рәсәй акцияһына Благовар районы ла ҡушылды. Мәҙәниәт йорттары, китапханалар хеҙмәткәрҙәре ошо уңайҙан мәҙәни һәм ҡул эштәренә оҫталыҡты күрһәтеү саралары ойошторҙо. Мәҫәлән, район мәҙәниәт йортонда “Алдар һәм һоро бүре” йәнһүрәте, “Иван-Купала” йолаһынан өҙөк күрһәтелде, “Ҡорама мозаика” оҫталыҡ дәресе үтте.
69
Киләһе ярты йыллыҡҡа баҫмаға яҙылыу кампанияһын “Бөтә төркөм менән “Атайсал”ға!” акцияһы менән башлап ебәрҙек. Иң беренсе булып был сараға Сибай педагогия колледжы мәктәп бүлегенен 2-се курс студенттары (етәксеһе—Г.М.Шәкирова) ҡушылды. Береһенән-береһе матур ҡыҙҙар башланғыс кластар уҡытыусыһы һөнәрен үҙләштерә. Урында донъя күргән милли баҫмаларға яҙылыуҙы улар үҙҙәренен изге бурысы тип һанай.–Тыуған илеңде яратаһың икән, унда баҫылған гәзит-журналдарға ла яҙылырға тейешһең, тип һанайбыҙ. Милли баҫмалар—рухи ҡиммәтебеҙ, уның биттәрендә телебеҙ, мәҙәниәтебеҙ, тарихыбыҙ, тотош йәшәйешебеҙ сағылыш таба. Беҙ Урал аръяғы һулышын тойоп йәшәр өсөн “Атайсал” төбәк гәзитенә бөтә төркөм менән, йәғни 25 кеше яҙылдыҡ. Әйҙә һеҙ ҙә матур башланғысҡа ҡушылығыҙ,—тип оран һала йәштәр. Беҙ студенттарға афарин тибеҙ! Бөтә төркөм, класс һәм коллектив менән акцияға ҡушылығыҙ. 2023 йылға “Атайсал” гәзитенә яҙылыусылар араһында бүләктәр уйнатыласаҡ. Тотош коллектив менән яҙылыусыларға махсус приз әҙерләйбеҙ!
25
Берҙәмлек» халыҡ-ара милли мәҙәниәттәр фестивале 8-12 июнь көндәренә билдәләнгән. Быйыл «Берҙәмлек» фестивале 4 район һәм Өфө ҡалаһы биләмәһендә уҙғарыласаҡ. Сит илдәрҙән Белоруссия, Ҡаҙағстан, Ҡырғыҙстан, Сербия, Көньяҡ Корея, Сенегал, Чилинан 10 коллективтың килеүе көтөлә, ти ойоштороусылар. Сара сиктәрендә ижади делегацияларҙы ҡабул итеү, ҡалалар һәм район үҙәктәре урамдары буйлап парадтар, биҙәү-ҡулланма сәнғәте күргәҙмәләре һәм йәрминкәләре, театрлаштырылған тамашалар, ҡунаҡтарҙың концерты, танышыу кисәләре ҡаралған. Сит илдәрҙең ижади коллективтары район һабантуйҙарында ла ҡатнашасаҡ. Фестиваль барышында Этнокөн уҙғарыласаҡ. Байрамды ябыу тантанаһы һәм Гала-концерт 12 июнгә билдәләнгән. Фестиваль көндәрендә республикаға Фольклориада буйынса CIOFF® комитеты ағзалары килә.
69
Тәҡдим ителгән яҙмаларым халҡыбыҙҙың алтын аҡылын, юғары философияһын йәштәребеҙ ҙә белһен, аңлаһын тигән ниәт менән эшләнелде. Әлбиттә, быны асып бөтөрөү мөмкин түгел, бәлки бер талпыныш ҡына. Әммә шул талпынышым йәштәребеҙҙә милли философияға яңыса ҡараш ташларға теләк уятһа, маҡсатыма өлгәшә алдым, тип һанай алыр инем. Яҡшы егет, яҡшы ҡыҙ Шулай килеп ҡауышҡан Орсоҡтай ғына сағымда әле, тәрән мәғәнәһен төшөнөп тә бөтмәҫлек йәшемдә, әсәйем иренә зарланырға килгән йәш кенә ҡатынға мәҙәк өсөн бер ҡисса һөйләгәйне. Хаҡ Тәғәлә ергә әҙәми затты яҡшыһынан-шаҡшыһынан бер тигеҙ нисбәттә яралтмыш икән. Шулай итмәһә, яҡшылары яҡшылыҡтың ҡәҙерен аңламай, фәһем алмай, наҙанға әүерелеп бөтөр ҙә, холҡон, аң-зиһенен камиллаштырыр һис бер шарт булмаҫ ине, ти. Тап ана шул сәбәпле, бәндәләрҙе ишле-ҡушлы иткәндә Аллаһы Тәғәлә “бер яҡшыға – бер шаҡшы”, “бер шаҡшыға – бер яҡшы” тип бүлеп ултыра икән. Кешеләр күп бит инде, ҡайһы саҡ буталып китә лә, “бер яҡшыға – бер яҡшы”, “бер шаҡшыға – бер шаҡшы” тип ысҡындырып ҡуя, имеш. Донъяла һәр яҡлап пар килгәндәр шуға ла бик әҙ, артыҡ яҡшы, артыҡ шаҡшы йәшәгәндәр – бармаҡ менән генә һанарлыҡ икән, ти. Мәҙәк өсөн һөйләнелһә лә, ниндәй тәрән фәлсәфә! Тап ошо фәлсәфә, өлөшөмә төшкән көмөшөм тип, ир менән ҡатынға бер-береһенең бәндәүи йомшаҡлыҡтарына күнеп йәшәргә, ғаилә тотороҡлоғон һаҡларға ярҙам иткәндер, милләттең дә быуаттар ғәрәсәттәренә бирешмәй ойошоп йәшәүенең, юғалып ҡалмауының нигеҙе булғандыр, тип әйтергә йөрьәт итәм. Бәндәүи зат үҙе тураһында үҙе уйлағандан хөртөрәк, кеше уйлағандан яҡшыраҡ тигән бер аҡыл эйәһе. Әлеге ҡиссанан сығып фекер йөрөткәндә, һин үҙеңде яҡшы кеше тип иҫәпләйһең икән, бик ҙур бәхетеңә күрә генә ул яңылышып киткән осраҡҡа тура килмәһәң, Йәнәби Хаҡтың ғәҙел тәғәйенләнеше буйынса, шаҡшыға юлығырың алдан билдәләп ҡуйылған. Шулай булғас, яҙмышыңа ни үпкә. *** Яҙмаларымдағы мәҡәлдәр, әйтемдәр – халыҡтың махсус яҙма ҡануннамәләрҙә теркәлмәгән ғаилә кодексы тип аталыр баһаға эйә. Егерменсе быуаттың тәүге сирегенәсә, совет осорона тиклем, быуаттар дауамында башҡорттарҙың ғаилә тормошо, милли әҙәбе юридик яҡтан да, әхлаҡи йәһәттән дә ислам дине, шәриғәт ҡанундары менән тығыҙ бәйле булмаған. Ғаиләне Алла әмере менән булдырылған илаһи бер мәктәп, милләттең иң кескәй күҙәнәге тип һанаған ата-бабаларыбыҙ. Әйтергә кәрәк, халҡыбыҙҙа юридик ҡанундар әхлаҡ, ғәҙәт-йола ҡағиҙәләре менән бер бөтөнлөк тәшкил иткәнлектән, уларҙы күпселек осраҡта хатта айырып алып та булмай. Бары тик ҡайһы берҙәре мотлаҡ үтәлергә тейешле, ә бәғзеләре яҡтарҙың ихтыярына ҡуйылыуы менән генә үҙ аллы төркөмләү мөмкинлеге бирә. Бер үҡ ваҡытта ислам дине ҡабул ителгәнгә тиклем үк ҡулланылған ғәҙәт ҡанундары ла (левират[1], сорорат[2]һ.б.), ҡайһы саҡ шәриғәткә бик үк тап килмәүенә ҡарамаҫтан, һаҡланып ҡалыуы күҙәтелә. Шулай уҡ Рәсәй хакимдарының урыҫ, христиан ғаилә нормаларын индерергә тырышыуы: никахҡа инеүҙе, сабыйҙарҙы махсус кенәгәләрҙә теркәү, был хаҡта документтар биреү, йәш цензы һ.б. – ғаилә ҡороу тәртип-низамын бер аҙ үҙгәрткән. Ғәмәлдә, башҡорт йәмғиәтендә үҙидара ҙур ҡеүәткә эйә булып, йәмәғәт фекере, аҡһаҡалдар – мир башлыҡтары ғөрөф-ғәҙәттәрҙең теүәл үтәлешен күҙәтеү функцияһын башҡарған, рәсми судтарға мөрәжәғәт итеү күпселектә ер мәсьәләләренә ҡағылған. Был мәҡәлдәрҙән дә күренә: Берҙең көнө мир менән, мирҙың көнө ер менән. Ир үлһә лә йола үлмәҫ. Ырыуына күрә йолаһы. Ә быныһы – ҡыҙыҡ өсөн: Әтәс үҙ сүплегендә үҙе мырҙа. Үрҙә әйтелгәндәрҙән сығып, башҡорт милләтенең иң кесе киҫәге булараҡ ғаилә тормошона дини, ғәҙәт-йола, әхлаҡи киҫелештә байҡау яһап ҡарайыҡ. Ярап торорға кәләш алмайҙар Әҙәп-әхлаҡ ҡағиҙәләребеҙ ифрат та ҡаты булыуы әле балаға енси тәрбиә бирелмәгән тигәнде аңлатмай, әйтеүемсә, сәңгелдәгенән үк ошо юҫыҡта бик аҡыллы эш алып барылыуы фольклорыбыҙҙан ап-асыҡ күренә. Сабыйҙы һикертеп, һәпсүкләп уйнатҡанда уҡ таҡмаҡланған һүҙҙәргә иғтибар итәйек: Ҡыҙым-ҡыҙым, ҡыҙ кеше, ҡыҙыма килер йөҙ кеше, йөҙ кешегә бирмәмен, алып китер бер кеше. Әсә ҡыҙ ғынаһының күрмәлекле, күптәр күҙе төшөрлөк булып үҫеп етеүен юрап ҡына ҡалмай, уның бер генә кешегә тоғролоҡ һаҡлап ғаилә ҡорорға тейешлеген дә хәләл һөтө менән һеңдерә. Ҡарабаш турғай, тәҙ(е)рәне ҡуймай, һин дә егет, мин дә егет, кәләш алып булмай тигән үсекләмеш иһә кесе йәшенән үк ир балаларҙы ғаилә ҡора алмау хурлыҡ икәнлегенә инандырып үҫтерә. Өйләнеүҙең мотлаҡлығы, тәртип-низамы мәҡәлдәрҙә ифрат тос әйтелгән: Өйләнмәгәндең тамыры ҡорор. Яҡшы ат бығауһыҙ йөрөмәҫ, алама атҡа тышау ҙа етмәҫ. Арғымаҡтың билгеһе – ҡаҙы йыймаҫ ял йыйыр, яман егет билгеһе – ҡатын алмаҫ, мал йыйыр. Өйләнмәгәндең өйө булмаҫ, өйө булһа ла иле булмаҫ. Өйләнеү – көйләнеү. Дәртһеҙ кеше – күҫәк, йәрһеҙ кеше – ишәк. Донъя күрке – йәр менән. Өйләнмәгәндән аҡыл һорамайҙар. Күреүебеҙсә, бер мәҡәл икенсеһен тулыландыра, көсәйтә, һәр кемгә “асҡыс” табырға мөмкинлек бирә, ә өйләнеү-өйләнмәү аҡыл бизмәне лә булып тора икән бит. Ҡыҙ баланы яңғыҙ ҡалдырыу уғата тыйылған, уны ғаиләле итеү тағы ла яуаплыраҡ һаналып, өҫтәмә ҡәтғи талаптар ҡуйылған. Ғәҙәттә, уны бик йәшләй кейәүгә бирергә тырышҡандар, шуғалыр ҙа өгөтләү һүҙҙәре лә ниндәй нәзәкәтле: Ҡыҙ егеткә ҡушыла – ебәк булып ишелә. Еткән ҡыҙ кейәүҙән ҡурҡмаҫ. Сәскәне ваҡытында өҙөү фарыз. Хатта буласаҡ хәләле бик иш-йоп булмағанда ла инандырырлыҡ һүҙҙәрен тапҡандар: Алама булһа ла ир яҡшы. Ҡарт булһа ла ирең булһын, алама булһа ла өйөң булһын. Ҡарт ҡуйынында ҡалас бар, йәш ҡуйынында ҡамсы бар. Һүҙ ошо юҫыҡҡа күскәндә бер көләмәсте иҫегеҙгә төшөрөп китәйем әле. Борон бит ололарҙан оялыу көслө булған, әлеге кеүек, “атай-әсәй, мин өйләндем, бына киленегеҙ” йәки хатта “бына кейәүегеҙ” тип ҡайтып төшөүҙәрҙе ҡанбабалар иң алама төшөндә лә күрмәгәндер. Бер егеттең, шулай, бик тә өйләнгеһе килгән, етмәһә, шым-шым ғына ҡаш һикертешеп йөрөгән ҡыҙы ла бар икән, тик ата-әсәһенә нисек белдерергә белмәй йонсоған бахырың. Уйлаған-уйлаған да, ашарға саҡырылғас, һикелә үҙе гел ултыра торған урында йоҡлап ятҡан бесәйҙе: - Ятма бында һуҙылып, еңгәң ултыраһы урынды биләп, - тип ҡыуып төшөргән, имеш, ти. Ата-әсәһе егеттең тел төбөн һиҙеп, шул көҙҙө үк башлы-күҙле итеп тә ҡуйған, ти, үҙен. Өйләнгәндә мотлаҡ үтәлергә тейешле шартҡа ғаилә ҡороусыларҙың шәриғәткә ярашлы никахланыуы, ижәб уҡытыу инә, сөнки бүтән төрлө яҡынлыҡ – шайтанға, бары тик нәфсеңә хеҙмәт итеү, боҙоҡ ғәмәл, ә бындай берлектән донъяға килгән балалар уйнаштан тыуған тип иҫәпләнә. Никах исламда иҫ киткес юғарылыҡҡа ҡуйыла: ул милләттең нигеҙен барлыҡҡа килтереүсе шарт, ә өйләнеүсе – милләтен һәм динен яратҡан шәхес: Күсле ил – көслө ил. Ижәпләнеү – ғәм алдында ғаилә өсөн яуаплылыҡ алыу, милләтте һәм үҙ барлығын дауам итеү өсөн эшләнгән фиҙаҡәр аҙым. Ғаилә ҡороусы егет, ҡатын-ҡыҙ бурыстары, өйләнешкәс нимәләргә күҙҙе йоморға кәрәк – былар хаҡында киләһе һанда. Гүзәл СИТДИҠОВА. [1] Левират – тол ҡатынға үлгән иренең ҡустыһы йә ағаһы өйләнергә тейешле булған йола. Классик левираттан айырмалы рәүештә, башҡорттарҙа тол ҡатынға, бер туған ҡәйнеше йәки ҡайнағаһы булмаһа, ҡайнағаһының улы ла өйләнә алған. [2] Сорорат – үлгән ҡатынының һеңлеләренә, йәғни балдыҙҙарына тол ирҙең өйләнеү йолаһы.
57
Быйыл Йәштәр көнө, һис ҡасан булмағанса, ике көнгә һуҙылды. Волонтёрҙар, йәштәр сәйәсәте, спорт буйынса белгестәр һәм башҡа бик күптәр был ваҡиғаға бик оҙаҡ һәм ентекле әҙерләнде.“Кинотөн”дә күңелле Беренсе көндөң кисе “Олимп” физкультура-һауыҡтырыу комплексы ихатаһында йәш ғаиләләр, студенттар һәм уҡыусылар “Кинотөн”гә йыйылды. Тәжрибә күрһәтеүенсә, йәштәргә шундай форматта кино ҡарау оҡшай. Өҫтәүенә, һауа торошо йәйҙең беренсе сеансын тышта үткәрергә мөмкинлек бирҙе. Был юлы ойоштороусылар үҙҙәренә оҡшаған фильм һайланы. “Завтрак у папы” тип исемләнгән комедия кисен балаларҙы һәм ата-әсәләрҙе импровизацияланған кинотеатр экраны янына йыйып, беренсе көнгә нөктә ҡуйҙы. Ваҡытты ғаиләң, дуҫтарың менән бергә үткәреүҙән дә күңеллерәк ни бар?!Интерактив майҙансыҡта полиция машинаһы ла бар Икенсе көн ысын мәғәнәһендә бар яҡлап та ҡыҙыу булды. Район үҙәгенең көньяҡ стадионына балалар ҙа, ололар ҙа йыйылды. Әйтергә кәрәк, быйыл йәштәр көнө илебеҙҙә иғлан ителгән Волонтёрҙар йылының уртаһына тура килде. Күптәр өсөн икеләтә байрам булды ул. Ҡотлау һүҙе менән сығыш яһап, район хакимиәте башлығы урынбаҫары Гөлфиә Ғабдрафиҡова әүҙем һәм маҡсатлы егет-ҡыҙҙарҙың район йәшәйешенең барлыҡ яҡтарын үҫтереүҙә мөһим роль уйнауҙарын һыҙыҡ өҫтөнә алды. Физик культура һәм спорт буйынса баш белгес Радмир Әлимбәков, йәштәр сәйәсәте буйынса белгес Әлиә Усманова байрам программаһы менән таныштырҙы. Сара рәсми асылып, волонтёрҙар тарафынан йәштәр гимны башҡарылғандан һуң, махсус майҙансыҡтар эш башланы. Район эске эштәр бүлегенең ГИБДД бүлексәһе интерактив майҙансыҡ тәҡдим итте. Төрлө йәштәге балаларҙы йәлеп итте был сара. Ҡыҙҙар һәм малайҙар полиция машинаһына ултырып ҡарау, сигналға баҫыу, инспектор яйланмаһы – жезл менән эш итеп ҡарау мөмкинлеге булды. Бәләкәйерәк балалар элек-тромобилдә йөрөнө һәм юл хәрәкәте ҡағиҙәләрен үтәргә өйрәнде. Пропаганда саралары сиктәрендә бәлиғ булмаған балаларҙа юлда хәүефһеҙ йөрөү күнекмәләрен тәрбиәләү маҡсатында агитация материалдары таратылды. Твистер, стритбол, футбол һәм буяуҙар фестивале... “Ғаилә” үҙәге психолог консультацияһы һәм балалар өсөн оҫталыҡ дәрестәре тәҡдим итте. Балалар бик теләп тоҙло ҡамырҙан һындар эшләне, асфальтҡа аҡбур менән рәсем төшөрҙө, төрлө уйындар уйнаны. Үҙәк район китапханаһы спорт һәм йәштәр темаһына китаптар күргәҙмәһе ойошторҙо. Теләгән һәр кем буш ваҡытта уҡыу өсөн китап һайлай, китапханаға яҙыла, яңы матбуғат менән таныша алды. Сит ил сериалдарына эйәреп, твистер уйыны беҙҙең балалар араһына ла үтеп инде. 7-15 йәшлек балалар алып барыусыларҙың командаларын үтәү өсөн “төйөн”гә берләште. Икенсе майҙансыҡта шулай уҡ ҡыҙыҡлы “Крестики-нолики” уйы- ны ойошторолдо. Ғәҙәти һыҙыҡтар-ҙы һәм символдарҙы төрлө төҫтәге сепрәктәр алмаштырҙы. Футбол майҙансығында Валерий Милушкин етәкселегендәге уҡыусылар командалары көс һынашты. Уйын ҡыҙыу барҙы. Һөҙөмтәлә Ҡаран йыйылма командаһы еңеүсе тип билдәләнде. Уртаҡкүл – икенсе, Бүздәк 1-се урта мәктәбе өсөнсө урынға сыҡты. Стритбол – урамда ойошоролған баскетбол. Спорттың был төрөндә ҡыҙҙар һәм егеттәр командалары ҡатнашты. Гүзәл заттар араһында “Черный плащ” командаһы беренсе урынды яулаһа, “Комета” командаһы – көмөш, “Звёздочки” бронза призға лайыҡ булды. Егеттәр араһында “Цербер” командаһы алдынғылыҡты бирмәне. “Ромашка” – икенсе урында. Линария Мамлиева һәм Марат Хисаметдинов иң яҡшы уйынсы тип табылды. ДОСААФ-тың Вәсил Әхтәмов етәкселегендәге урындағы бүлексә-һе пневматик винтовканан атыу буйынса ярыш ойошторҙо. Ҡыҙҙар араһында Эмилия Ситдиҡова, Милана Фәррәхова, Лидиә Ноғманова иң яҡшы һөҙөмтәләргә өлгәште. Ир-аттар араһында Рәмил Тимашев, Әлфир Хәмиҙуллин, Арсен Вәлиев иң мәргәндәре булды. “Олимп” өҫтәмә белем биреү үҙәге тренер-уҡытыусылары балалар өсөн “Күңелле старттар” ойошторҙо. Унда өс тиҫтәнән артыҡ ҡыҙ һәм малай ҡатнашты. Шәхси эшҡыуар Хәйеровтар сарала ҡатнашыусыларға төрлө коктейль, кеүәҫ, һуттар, шәкәр мамығы тәҡдим итте. Балалар быға бик һөйөндө. Буяуҙар фестивале программаның иң сағыу мәле булды. Быйыл махсус буяуҙар түләүле булһа ла, фестивалдә ҡатнашырға теләүселәр аҙ түгел ине. Буяу фестивале ҡатнашыусыларҙы йәйғор төҫтәренә биҙәне. Урындағы «Оскар» номинанттары Шулай уҡ был көндө “Прорыв года” тигән беренсе район премияһы ла тапшырылды. Ойоштороусылар барыһын да ентекле уйлаған һәм сара “Оскар” тапшырыу тантана-һын хәтерләтте. Номинациялар һәм еңеүгә дәғүәселәр иғлан ителгәс, волонтёр ҡыҙҙар конверттар сығарҙы. Конкурсанттарҙың исемдәре айырым бер тантана менән әйтелде. Башҡа байрамдарҙан айырмалы рәүештә, быйыл дресс-код индерелде: номинанттар сәхнәгә байрам күлдәктәрендә һәм костюмдарҙа сыҡты. “Йолаларҙы һаҡлау” номина-цияһын татар тарихи-мәҙәни үҙәге баш белгесе Гүзәл Гәүһәрова иғлан итте һәм премияны Илсур Ғәбделвәлиевҡа тапшырҙы. район мәҙәниәт бүлеге етәксеһе Гөлназ Шәйәхмәтова “Ижади балҡыш” номинацияһында моңло тауышлы Данил Имаевты бүләкләне. 2018 йыл республикала Ғаилә йылы тип иғлан ителде. “Иң әүҙем ғаилә” номинацияһы Эльза һәм Руслан Янбухтиндар ғаиләһенә тапшырылды. Шулай уҡ “Йыл атаһы” номинацияһы ла билдәләнде. Бында Вәсил Әхтәмов дәғүә итте. Урындағы волонтёрҙар ойошторған тәүге сараларҙың береһе – район хакимиәте башлығы кубогына үткәргән КВН. “Иң шаян һәм тапҡыр” номинацияһында Луиза Бәҙретдинова еңеүсе булды. “Йыл волонтёры” – Эльвина Ғәзизова, “Йәш хәбәрсе” – Ильнара Ғәлләмова, “Йәш спортсы” – Виталий Маркелов премияға лайыҡ тип табылды. Сараны ойоштороусылар Йәштәр көнөн үткәреүҙә ярҙам итеүсе бағымсыларға, ҡунаҡтарға, диджей Ш.Ҡудашев һәм Р.Ғайнановҡа ҙур рәхмәттәрен белдерҙе. Тантаналы сара волонтёрҙарҙың “День добрых дел” тигән йыры менән тамамланды.
69
21-22 апрелдә Мәсетле районында Роберт Заһретдинов исемендәге халыҡ-ара ҡумыҙсылар һәм өзләүселәр бәйгеһе үтте. 8-се тапҡыр ойошторолған сарала Ҡырғыҙстандан, Рәсәй өлкәләренән һәм Башҡортостан республикаһының ҡала һәм райондарынан ҡумыҙ һәм өзләү оҫталары йыйылғайны. Бәйгенең маҡсаты — башҡорт халҡының үҙенсәлекле музыка ҡоралын тергеҙеү, һаҡлау һәм пропагандалау, ҡумыҙ һәм өзләү сәнғәтен популярлаштырыу. Ҡумыҙсылар һәм өзләүселәр конкурсы 2007 йылдан алып уҙғарыла. Уға бөтөн донъяға билдәле виртуоз-ҡумыҙсы Роберт Заһретдинов башланғыс һалған. Мәртәбәле сарала сибайҙар ҙа ҡатнашты. «Яугүл» фольклор ансамблен тамашасылар бик йылы ҡабул итте. Республиканың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре Дилара Рафиҡова етәкләгән ансамбль лайыҡлы рәүештә 1-се урын яуланы.
23
Бөгөн, 25 сентябрҙә Шәһит Хоҙайбирҙиндың Өфөләге йорт-музейында билдәле балерина, профессор Тамара Шәһит ҡыҙы Хоҙайбирҙинаның тыуыуына 95 йыл тулыуға арнап нәшер ителгән “Тамара Хоҙайбирҙина тураһында хәтирәләр” китабының исем туйы уҙғарыла. Сара 15.00 сәғәттә башлана. Урыҫ бейеү мәктәбе традицияларына таянып үҫкән башҡорт балеты был академик сәнғәт төрөн үҙенсәлекле милли биҙәктәр менән байытҡан. Ошо юҫыҡта һүҙ йөрөткәндә, бөтәһенән элек, бейеүҙәре аша башҡорттоң холоҡ-фиғелен, эске донъяһын асыу оҫталығында тиңе булмаған Тамара Хоҙайбирҙина күҙ алдына баҫа. 1923 йылдың 1 авгусында донъяға килә ул. Атаһы, халҡыбыҙҙың танылған сәйәси эшмәкәре Шәһит Хоҙайбирҙин вафат булғанда, ҡыҙға бер йәш кенә була. Ғәзиз кешеһен хәтерләмәһә лә, ғүмер буйы уның рухына таянып, исеменә тап төшөрмәҫкә тырышып йәшәй ул. Әсәһе менән өләсәһе ҡәҙерләп үҫтергән ҡыҙҙарын эргәләренән ебәргеһе килмәү сәбәпле, әҙерлеге булһа ла, ҡыҙыҡай Ленинградҡа икенсе ағым менән генә эләгә. Уның ҡарауы, мәшһүр А. Вагановала белем ала. Уҡыуын тамамлауға бер йыл ҡалды тигәндә, Бөйөк Ватан һуғышы башлана, һәм ул сығарылыш уҡыусылары менән бер рәттән Башҡорт дәүләт опера һәм балет театрында эш башлай. Еңеү яуланғас, сәхнәлә байтаҡ тәжрибә туплап өлгөргән ҡыҙ яңынан Төньяҡ баш ҡалаға юллана һәм уҡыуын тамамлап ҡуя. Һәр хәрәкәтенән сағыу миллилек бөркөлгән һәләтле балерина Өфө сәхнәһендә 23 йыл бейей. Тамашасы уны аяҡ бармаҡтары, күҙ ҡарашы һәм ым-ишара аша кәйефтең төрлө төҫмөрҙәрен бирә алғаны өсөн ярата. Ижадының “алтын” осоронда, 1948 – 1956 йылдарҙа, Тамара Шәһит ҡыҙы талантлы сәхнәләш ижадташы һәм тормош юлдашы Владимир Григорин менән генә парлашып бейей. Яратҡан роле “Баҡсаһарай фонтаны”ндағы Зареманы егерме йыл рәттән башҡара. Был ролендә артистка тойғолар буранын – мөхәббәт, нәфрәт, ғазапланыу, һыҙланыуҙарҙы сәхнәгә сыҡҡан һайын яңыса һүрәтләр була. Тап ошо эшендә кисерештәрҙе балҡытыу оҫталығы өсөн театр тәнҡитселәре уны “заманыбыҙҙың бөйөк актрисаһы” тип нарыҡлаған. 1964 йылда һуңғы тапҡыр сәхнәгә күтәрелгәнендә лә ул Зарема образында булған. Балеринаның бейеү хәрәкәттәренә мең төрлө төҫмөр һала белеүенә ҡыҙығып йөрөгән Фәйзи Ғәскәров уны үҙен башҡорт бейеүҙәрендә һынап ҡарарға күндерә. Уға атап ҡуйылған “Мөғлифә” бейеүе менән 1957 йылда Бухарестта IV Бөтә донъя йәштәр фестивалендә лауреат була. Тыуған иленә әйләнеп ҡайтыуына уға БАССР-ҙың атҡаҙанған артисткаһы тигән исем бирелә. Тағы ла ике йылдан ошо уҡ бейеү менән мәскәүҙәрҙе таң ҡалдырып, Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған артисткаһы исеменә лайыҡ була ул. Бейеүсе уңышының сере – асылының халыҡсанлығында, милли дәрт һәм дарманды тәбиғи итеп күрһәтә белеүендә. Сәхнәлә бейегән йылдарында уҡ балерина Өфө сәнғәт училищеһында дәрестәр бирә, 1971 йылдан сәнғәт институтында уҡыта, 1991 йылдан профессор була. Шәкерттәре хәтерендә ул талапсан, әммә изге күңелле мөғәллимә булып һаҡлана.
69
Дилмөхәмәтов Ишмулла Ишҡәле улы 1928 йылдың 15 сентябрендә Йылайыр кантоны Иҫке Яҡуп ауылында тыуған. Ишмулла Дилмөхәмәтовтың үҙенсәлекле артист һәм ҡурайсы-башҡарыусы булып үҫешеүендә драма театрында эшләүе ҙур роль уйнай. 60-сы йылдарҙа ул башҡорт эстрадаһының алдынғы артистарының береһе, бик маһир ҡурайсы, талантлы йырсы-импровизатор, башҡорт фольклорының белгесе була. Уның ижады менән ҡурайҙа элекке оҫталарҙың уйнауына хас булған өзләү ҡушып уйнауҙың тергеҙелеүе бәйле. И. Дилмөхәмәтовтың репертуарына күп башҡорт халыҡ вокаль һәм иструменталь көйҙәре инә: «Урал», «Буранбай», «Ғилмияза», «Зөлхизә», «Таштуғай», «Сыңрау торна».Дилмөхәмәтов либреттоһына Заһир Исмәғилев «Урал илселәре», «Аҡмулла», «Ҡаһым түрә» операларын яҙа. Рәсәй делегацияһы составында башҡорт сәнғәтен Францияла, Италияла, Швецияла, Швейцарияла, Германияла, Польшала, Венгрияла, Афғанстанда, Пакистанда, Бирмала, Иранда, Японияла тамашасыларға еткерә.
69
Бәләбәй районында Рәсәйҙең атҡаҙанған артисы Мәҙхиә Әхмәтйәнованың тыуыуына 100 йыл тулыуҙы билдәләргә әҙерләнәләр. Башҡорт йырсыһы Бәләбәй районыТуҙлыкыуыш ауылында донъяға килгән. 2 айлыҡ сағында әсәйһеҙ ҡала. Сабый олатаһы һәм өләсәһе ғаиләһендә тәрбиәләнә. Бәләкәйҙән йыр-моңға ғашиҡ була ул, матур йырлай, ауыл сәхнәһендә сығыш яһай. Уның һәләтен күреп, уҡырға саҡыралар. Бик талантлы артист үҙенсәлекле тауышлы опера йырсыһы дәрәжәһенә күтәрелә. 1957 йылда Мәскәүҙә үткән Башҡортостан көндәрендә Рәсәйҙең атҡаҙанған йырсыһы исеме бирелә.
69
Фәйзи Ғәскәров исемендәге дәүләт академия халыҡ бейеүҙәрен ансамбле 79-сы юбилей ижад миҙгелен аса. Тамашалар 20 һәм 21 сентябрҙә ансамблдең концерт залында уҙғарыла. Күренекле балетмейстер, БАССР-ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре, М. Ғафури исемендәге республика премияһы лауреаты Хашим Мостаевтың легендар бейеүҙәре тәҡдим ителәсәк:”Ирәндек”, «Азамат», «Ҡумыҙ менән бейеү», «Сәскә атыусы ҡурай», «Беләҙектәр сыңы», «Француз яулығы», «Бөрйән ҡыҙҙары», шулай уҡ донъя халыҡтары бейеүҙәре. Фәйзи Ғәскәров исемендәге дәүләт халыҡ бейеүҙәре ансамбле концерттары күренекле балетмейстер Хашим Мостаевтың 100 йыллығы сиктәрендә уҙғарыла.
69
“Табын” гәзитен “Йондоҙ” сағынан уҡ алдырабыҙ, тормош иптәшем менән кем уҙарҙан уҡыйбыҙ. Үҙем 12 йыл почтала эшләнем, ул йылдарҙа гәзитте тоҡлап йөрөтә инек, шул хәтлем күп яҙылалар ине. Эшегеҙҙә уңыштар, яҙылыусыларҙың көндән-көн артыуын теләйем, – тине ул. Матбуғатҡа яҙылыу кампанияһы тамамланырға ла һанаулы ғына көндәр ҡалды, киләһе ярты йыллыҡта “Табын”һыҙ ҡала күрмәгеҙ, ҡәҙерле дуҫтар! Һеҙҙең өсөн бүләктәр отошо дауам итә. Июнь аҙағында Матбуғатҡа яҙылыу кампанияһына йомғаҡ яһаласаҡ. Гәзиткә яҙылыусылар араһында ике урынлыҡ турист палаткаһы, кер үтекләү таҡтаһы һәм башҡа матур бүләктәр уйнатыла. “Табын”ға яҙылып, квитанцияларығыҙҙың күсермәһен редакцияға ебәрегеҙ. Шулай итеп, “Табын”ға ярты йылға 890 һум 84 тингә, пенсионерҙар 815 һум 94 тингә яҙыла ала. Һуғыш ветерандары һәм инвалидтарға яҙылыу (1-се, 2-се төркөм) 737 һум 40 тин тора. Красноусолда йәшәүселәр альтернатив ысул менән 690 һумға яҙыла.
25
End of preview. Expand in Data Studio

TurkicClassification

An MTEB dataset
Massive Text Embedding Benchmark

A dataset of news classification in three Turkic languages.

Source datasets:

How to evaluate on this task

You can evaluate an embedding model on this dataset using the following code:

import mteb

task = mteb.get_task("TurkicClassification")
evaluator = mteb.MTEB([task])

model = mteb.get_model(YOUR_MODEL)
evaluator.run(model)

To learn more about how to run models on mteb task check out the GitHub repository.

Citation

If you use this dataset, please cite the dataset as well as mteb, as this dataset likely includes additional processing as a part of the MMTEB Contribution.


        

@article{enevoldsen2025mmtebmassivemultilingualtext,
  title={MMTEB: Massive Multilingual Text Embedding Benchmark},
  author={Kenneth Enevoldsen and Isaac Chung and Imene Kerboua and Márton Kardos and Ashwin Mathur and David Stap and Jay Gala and Wissam Siblini and Dominik Krzemiński and Genta Indra Winata and Saba Sturua and Saiteja Utpala and Mathieu Ciancone and Marion Schaeffer and Gabriel Sequeira and Diganta Misra and Shreeya Dhakal and Jonathan Rystrøm and Roman Solomatin and Ömer Çağatan and Akash Kundu and Martin Bernstorff and Shitao Xiao and Akshita Sukhlecha and Bhavish Pahwa and Rafał Poświata and Kranthi Kiran GV and Shawon Ashraf and Daniel Auras and Björn Plüster and Jan Philipp Harries and Loïc Magne and Isabelle Mohr and Mariya Hendriksen and Dawei Zhu and Hippolyte Gisserot-Boukhlef and Tom Aarsen and Jan Kostkan and Konrad Wojtasik and Taemin Lee and Marek Šuppa and Crystina Zhang and Roberta Rocca and Mohammed Hamdy and Andrianos Michail and John Yang and Manuel Faysse and Aleksei Vatolin and Nandan Thakur and Manan Dey and Dipam Vasani and Pranjal Chitale and Simone Tedeschi and Nguyen Tai and Artem Snegirev and Michael Günther and Mengzhou Xia and Weijia Shi and Xing Han Lù and Jordan Clive and Gayatri Krishnakumar and Anna Maksimova and Silvan Wehrli and Maria Tikhonova and Henil Panchal and Aleksandr Abramov and Malte Ostendorff and Zheng Liu and Simon Clematide and Lester James Miranda and Alena Fenogenova and Guangyu Song and Ruqiya Bin Safi and Wen-Ding Li and Alessia Borghini and Federico Cassano and Hongjin Su and Jimmy Lin and Howard Yen and Lasse Hansen and Sara Hooker and Chenghao Xiao and Vaibhav Adlakha and Orion Weller and Siva Reddy and Niklas Muennighoff},
  publisher = {arXiv},
  journal={arXiv preprint arXiv:2502.13595},
  year={2025},
  url={https://arxiv.org/abs/2502.13595},
  doi = {10.48550/arXiv.2502.13595},
}

@article{muennighoff2022mteb,
  author = {Muennighoff, Niklas and Tazi, Nouamane and Magne, Loïc and Reimers, Nils},
  title = {MTEB: Massive Text Embedding Benchmark},
  publisher = {arXiv},
  journal={arXiv preprint arXiv:2210.07316},
  year = {2022}
  url = {https://arxiv.org/abs/2210.07316},
  doi = {10.48550/ARXIV.2210.07316},
}

Dataset Statistics

Dataset Statistics

The following code contains the descriptive statistics from the task. These can also be obtained using:

import mteb

task = mteb.get_task("TurkicClassification")

desc_stats = task.metadata.descriptive_stats
{}

This dataset card was automatically generated using MTEB

Downloads last month
39