Datasets:

rzgar
/

kurdish_sorani_literatures

Dataset card Data Studio Files Files and versions Community

Split (1)

train · 22.7k rows

id stringlengths 1 5	title stringlengths 1 99	author stringclasses 172 values	book stringclasses 254 values	content stringlengths 13 55.6k
1	جواوی ئاغا عەنایەت بۆ موحەممەد بەگی ڕۆستەمی	ئاغا عینایەت (1881-1957)	دیوانی ئاغا عینایەت	دۆستەکەی گیانی ڕۆستەمیناوی تایبەت نەژاد نامەی شیرینت خەمان دا وە باد ئەشعاری مەربووت مەعدەنی شعوور سەیقەل کریابێ بە وێنەی بلوور موناجاتی خاس دڵ پەسەندیدە وانام و ساوام وە هەر دوو دیدە ئاهەنگی ئەشعار فیردەوسیت وەندم جە دوڕ ئەفشانیت من حەیران مەندم ئەشعارت جە لام وێنەی شەکەرەن من جە واتەی وێم قەلبم پەکەرەن حەیفەن قاتی بۆ ئەو شیرین وەی تەڵخ ئەو ئاوی سافەن ئێد لەجەن هەم بەڵخ ئەو دانەی گوهەر ئێد سەنگی خاران ئەو پارچەی حەریر ئێد کۆنەی شاران ئەو خشتی میعمار باش هۆسای یەمەنناوی تایبەت ئێد کەلارە کۆن گڵ و خاک و شن فیعلەن ئەساسەی تەحریرم نییەن پەی سەبتش ئایر نە قەلبم شییەن نیگاش مەداروون تا دەرجش کەروون هەر وەخت وەسیلەش وە دەس باوەروون قاتی پاتی بۆ خاس چەنی خراو تا بۆ وە شەربەت شەکەر چەنی ئاو یادگارییەن پەی کەسێ مانۆ شایەت دروودێ پەیمان بکیانۆ وەسیلەش فەوری حازر دیاری دەرج کەردم نە فەوق پەی یادگاری ئیزهاری مەئیوس کەم سەوادی وێت بێ عیلم و تەحسیل نامورادی وێت کەردەبێت وە لام منیچ هەر بەو دەرد جە کول کەس بەتەر کەم فام و ڕەنگ زەرد دمای پەنجا ساڵ ڕەنج و کەردەی وێم ئیسە سابتەن مەعلووم بییەن لێم هەرچێوم کەردەن کول پەشیمانم هەر یەک دەردێوەن نە ڕووی زامانم ئینە کول باعیس بێ ئیتلاعییەن بێ خەبەر نە چەرخ دنیای فانییەن بێ عیلم و سەواد جە نادانییەن عاقڵ کەی کارش پەشیمانییەن بازە با سووچیۆ وەی داخ و وەی دەرد جە هەردوو دنیا مەحرووم و دڵسەرد بەڵام عەزیزم تەقسیرمان نییەن مەحەل موحەققەر تەنگ و وردییەن مەدرەسەی علووم عەقڵ و فام و بەخت یا سایەی دیوار یا نە پای درەخت فەیلەسووفی عەقڵ کانی مەعریفەت ڕەواج دەهەندەی عیلم و شەریعەت ئەو ڕۆ نیشانەی دەر وە دەرمان بی مەلا عەلی مراد، تەعلیم دەرمان بی ئەو ئێمەش یاونا وەی پایەی بڵەند شيخ الازهرعەرەبی بی ئەو پیری پڕ فەند
2	سکاڵا لە پیریی و ژیانی نالەباری بەندیخانە	ئاغا عینایەت (1881-1957)	دیوانی ئاغا عینایەت	دڵم نە جۆشەن ... یاران هامسەران دڵم نە جۆشەن قوڵ مەدۆ وەهەم بەس نەخرۆشەن سفیدی تاڵەم چون سیاپۆشەن قەلب میحنەتبار دایم بێهۆشەن چەن فیکر و خەیاڵ زوخاو نە تۆشەن کوورەی ئەهەنگەر جەلاش خامۆشەن سەماوەر جەو بۆن هەر نە خرۆشەن کەللەم بێڕەمەق مدران وە پاوە ئینتیزار مەرگ بەیۆ جە لاوە گۆش بەرگی نمناک ماتەمی پۆشان دیدە پەی بینش هەر پا نە حاشان مووی سیا مەیلش وە من نەمەندەن سفید نە موڵکش خۆ بەزرش شەندەن قرمزی ڕوخسار خەزانش کەردەن باد بەرگی خەزان هەرد ئەو هەرد بەردەن پیری و جوانی ئەسڵەحە پۆشان کەمەندی پیری جوانی کێشان وەی تەور گرفتار دامی ئەو بییەن تا ئاخر نەفەس خەلاسیش نییەن دەندان خۆ ئەسڵەن توخمش نەمەندەن دەلاکی پیری نە ڕیشەش کەندەن ڕوخساری سافم چرچ و ئاوێزان نووری بەشەری نە ئەو گورێزان پیری وە سوپای شەڕ ئەنگێزەوە سوارەن یەک یەک وە شەودێزناوی تایبەتەوە زەفەر وە لەشکەر جوانی بەردەن نە قەڵعەی وجوود مەحسوورش کەردەن نمازۆ یۆشان بکەران هاوار هەر ڕۆ یەکێشان مەکێشۆ وەدار سێدارە نە پای قەڵعە نە کارەن تێخی جەلادیش نە زەهری مارەن دەسبەردار نییەن تا نەفەس دارۆ تا ئاخر لاشەش وە خاک مەسپارۆ دنیا هەر وەی تەور ئامان و شییەن چەن هەزار هەزار عەنایەتناسناوی ئەدەبی دییەن
3	فیکری جوانی	ئاغا عینایەت (1881-1957)	دیوانی ئاغا عینایەت	فیکری جوانی ... کەوتەن وە یادم فیکری جوانی بەدبەختیی بەختم با خاس بزانی ڕەنج و مەشەققەت نەی دنیای فانی هێمای نەفامام جە زیندەگانی نەویارام یەک ڕۆ وە کامەرانی هێمای نەچەشتم هەوای گەرم و سەرد داخڵ وە فرقەی بەدبەختانم کەرد فرسەتش نەدام بزانوون دەردان جە ئەدا و بابۆ مەحروومش کەردان جە ماڵ و ئەمواڵ خەیلێ فراوان پەی من وە جا مەن میراسی ئەوان ڕۆزگار ناستش بنیشوون وە شاد هەر ڕۆ وە دەردێ یەکسەر شی وە باد شەرحش خاس نییەن پەرێ ئەوگاران مەبۆ وە سەربار پەی دەردەداران وەلحاسڵ وەی تەور ویارام چەن ساڵ ڕۆ نە ڕۆ بەتەر نە فیکر و خەیاڵ چەن ڕۆ نە مەکتەب موعەلیم وەندم کۆرە سەوادێ وە دەست ئاوەردم تا ئاخر هەوای سواری کەردم چەن ڕۆ بویارۆن هەم چەنی مەردم ئەسپ و زین چەنی تفەنگ و قەتار کارم هەر ئید بێ نە سوب تا ئێوار چەنی ڕەفێقان مەکەردم بازی گاهێ سواری گا تیرئەندازی ئەو ڕۆ نەو زەمان گەدا تا دەروێش تایفولملووک هەر کەس پەرێ وێش هەر کەس لەشکرێ پەی وێش ڕازنا دەستە و بەستەیێ پەی وێش سازنا هەر کەس پەی کەسێ لەشکرێ کێشان جە قەتڵ و غارەت دەست نمەکێشان تەمامی ئێرانناوی تایبەت ئینە کارش بێ جە شا تا گەدا یە بازاڕش بێ شا چەنی میللەت، میللەت چەنی شا ئەو پەی ئیستیقلال، ئێد مەشرووتەخا چەن ساڵێ وەی تەور نە مابەین وییەرد ئاخر مەشرووتە، قاجارناوی تایبەت جەبەین بەرد ئەحکامی ئەوان پێچیا وە هەم مەجلیسی میللی نە جاش بی مەحکەم تا بیست و پەنج ساڵ دەورەی هەرج و مەرج هەر کەس هەر چێش بی تەمام کەردش خەرج جە موددەی مەساف ئی چەندین ساڵە هەر شارێ پەی وێش نەی فیکر و حاڵە تا شاران یۆتەر جە بەین مەوەردەن عەشایر تەمام تەرەقی کەردەن جە سەنەی هیجری ئەلف و شین و میم پەهلەویناوی تایبەت نە تەخت قاجارناوی تایبەت بی موقیم سەنەی قەمری من حیساب کەردم ئیشتیبا نەبۆ مەعلووم جە مەردم هەزار و سێسەد، چواری شەمسی تاجگوزاریش کەرد نیشت نەڕووی کورسی مەتڵەب با نەی جا بمانۆ پەی وێش بشین وەسەر وەخت تایفانی پێش هەر کەس نە جای وێش ئیستیقلالش بی هەر کەس خاک و ئاو یە مەحاڵش بی هەر یەک تەرتیبێ پەی وێش دا قەرار سوارە و نۆکەر ئەساسەی شکار هەر یۆ مەحاڵێ پەرێ شکارش هەر یاگێ وەش بی پەرێ هەوارش سیاچادران نە سەوزی و شەتاو فیکری ئەو تەمام دڵ کەردەن کەواو بۆی نەسیمی سوبح جە ئەترافاتش زوانم لاڵەن جە تەعریفاتش عەتری گوڵاڵان سەحرا و دەشت و دەر هەر یۆ نە ڕەنگێ مەکەردش زیوەر سەدای ژەرەژان نە سەر کڵاوان هەر یەک وە تەرزێ جەرگم شکاوان چریکەی شاهینان وەبانی ماوە هاژەی عوقابان وە ڕووی هەواوە هەر وەخت مەکەردیم ئارەزووی شکار نە شادی و وەشی ئەو ڕۆ تا ئێوار هەر کەس ئەساسەی وێش مەکەرد تەیار هەرچی لازم بی مەگیریا وە بار بنە و ئابداری ڕاهی مەکەردین شەو مەنزڵگامان وە کۆ مەوەردین مەپۆشان نەبەر بەرگی کۆگەردی لاقەید بین نە وەشت، نە گەرمی و سەردی چەند نەوجەوانان شۆخی تیرئەنداز پەی ئەوان جەرگم مەگێران وە گاز بەگزادە و نۆکەر ئەسڵەحە مەوەرد جەو دما وەکێڵ حەرەکەت مەکەرد ڕوو مەکەرد نە کۆ هەر یەک جە لایێ هەر یەک وە ڕەنگێ هەر یەک سەدایێ ئاهستە و کەم کەم پارێز مەوەردین ئاخر کەڵڕەمان نەزەر ماوەردین ئەوان بێ خەوف بین نە مەرگی وێشان بێ خەبەر جە حاڵ ئێشی گیان کێشان تفەنگی پەنج تیر لوول چوون سیا مار فیشەک چەشنی ڕەش مەکریان نە کار سەدای ماردەمان نە هەر کڵاوێ شێلک مەکەردن مەمدران تاوێ یۆ مەوات ئاما، یۆ وات من کوشتم یۆ وات ئافەرین بۆ دەست و مشتم تەفرەقە مەوین جەرگەی کەڵڕەمان هەر یۆ نە لایێ مەکریا بێ گیان ئەو نە خۆفی گیان وە ڕووی کەمەردا پەی ڕاگەی نەجات نە هەر گوزەردا تەقالا مەدا بەربشۆ وە بەر تفەنگچی نەو جا گرتەبێ گوزەر سەدای تفەنگان جە لارە کاوان دەنگ مەدا وە هەم، کاوان مەلاوان دیم ئاما کەڵێ سەرسام بیم لێوە کەم کەسێ دییەن ئەو شکڵ و شێوە شاخ و هەیکەڵش تەمام درشتەن خاڵ سیا و سفید خالق وێش ڕەشتەن شیم ئەو پارێزش بێ خۆف و خەتەر تا یاوا بەو جا گرتەبێم نەزەر عەجەب نە شادی ئەڕۆ نە مەردم ماردەم ئیشارەی ڕووی سینەش کەردم جە سەدای تفەنگ ڕۆ بی چەواشە کەفت نە ڕووی زەمین ئەو شێوە و لاشە تریقەی پەنج تیر وە سافی ماوە لوولە مەپێکا وە ڕووی هەواوە کەڵافە مەوەست وە ڕووی قەڵوەزدا توولی قەڵوەزەش نە هەزار گەزدا شیم ئەو سەرینش زامدار و خەستە من کەدیم ئەو حاڵ، ئەو شێوە و جەستە دیم کە مناڵۆ بەو حاڵ و بەو دەرد بەو زامی کاری هەناسانی سەرد هووناو جارییەن سەر تا وە دامان ئەوگارەن جە دەرد نە ئێشی زامان هۆرکێشام خەنجەر سەرش جیا کەم ئاما وە جواو چەنی من کەم کەم واتش بێ ئینساف هەرزەی هەرزەکار بێخەبەر جە دەرد چەرخی ڕۆزگار چەن ساڵەن وەی تەور ئینە کارتەن نەی گشت ئازارە چوون قەرارتەن کوشتاری ئێمە وە خاس مەزانی هەر وەخت کە یاوای وە پشیمانی باوەر وە نەزەر حاڵ و جەستەی من ئی هوون جاری جەستەی خەستەی من بێئەجر نییەن جە لای خوداوەند شا و گەدا چون هەم مەکێشۆ وە بەند تۆ کە نەبادەی جوانی مەستی حەرفی من جە لات نەدارۆ هەستی گۆش نەدام وە حەرف نەپەرسام جە ئەو سەر جیا کەردم وە دەوانی دەو هەرچی وە من وات بەو دڵەی پەڕ دەرد واتەی ئەو وە من ئەسەر نمەکەرد نەزانام گەردوون ئینە کارشەن هەر کەس وە دەردێ گرفتارشەن ساڵ نە دوازدە شاخ وێنەی کۆماج شا وە موڵکش بی وە کەس نەدێ باج چەندین سەییادان دیەبێ وە چەم چەند میر شکاران پێچابێ وە خەم تا ئەو ڕۆ ئەجەل نامەش پەی وانا پەنجەی تەقدیرش نەڕووی ئەو شانا قابیز ڕۆحش وە من دا قەرار هەر ئیدەن کارش چەرخی ڕۆزگار هەر کەس وە کەسێ گرفتار کەرۆ ئینسان و وەحشی مارۆ و مەوەرۆ لاشەش کەفتەبێ بەوێنەی گامێش ئەمن جە وەشی ئەو جە ئێشی وێش کەس نییەن ئەو حاڵ جەو وەخت بزانۆ ئەگەر بزانۆ چەنی دەس شانۆ ڕەفێقان نەو وەخت هەر یەک جە لایێ جەم بین نە لای من جە سایەی مایێ چەن بار هێزم جەماوەر کەردین ئایرێ نەوجا عەمەڵ ئاوەردین هەر کەس پەرێ وێش پوخت و پەز مەکەرد کەباب و چایی چەنی ئاوی سەرد هەر ڕۆ نە جایێ هەر شەو نە کاوێ هەر لەحزە بەزمێ نە سەر سەراوێ گاهـ تیرئەندازی نە وەر مەغاران گاهـ شۆنی کەڵڕەم نە سەر دیاران گاهێ وە تاپڕ وە ڕووی هەواوە گاهـ گاهـ وە پلچە وە سەری ماوە نە هەر شکارێ هەر ڕۆ وە بەزمێ هەر ڕۆ وە عەیشێ هەر ساتێ ڕەزمێ چەند ساڵ و چەند ماهـ وەی کارە وییەرد لاقەید جە غوسە و هەناسانی سەرد هیچ کەس نەپەرسێ نە شا تا دەروێش هەر کەس شایێ بێ نە مەحاڵ وێش من پەرێ ئەو ڕۆ جەرگم کەواوەن قووت قنیاتم زۆخ و هووناوەن ئەو ناز و نیعمەت ئەو شایی و وەشی یەکسەر وە یەک ڕۆ جە دەسمان بەرشی چون کەسێ نەبێ قەدرش بزانۆ عاقیبەت پاسەن مەبۆ نەمانۆ هەر کەس کەوتەبێ وەتەمای کەسێ فەرزەن جە بابۆ خەبەر نەپەرسێ کۆمەک وەنەگبەت یۆتەر مەکەردەن هەر کەس وە نەوعێ نە بەین مەوەردەن جە کوشت و قەزا و مەردم ئازاری یەکسەر گرفتار وەی دەردی کاری ئەوەند زەحمەتان پەی وێشان تاشان تا ئاخر دەوڵەت کەفت وە تەماشان توخمی ئینقلاب وست نە دلێشان بەعزێ وە حقووق بەعزێ وە نیشان یەکێ وە خەلعەت، یۆتەر وە وەعدە یۆتەر وە خەیاڵ خدمەتش کەردە تەمام ئەسڵەحەی وێشان جەم کەردەن وە مەیلی وێشان وە مەرکەز بەردەن یەک جە قینی یەک هەر کەس پەرێ وێش جە زوڵمی یۆتەر بێزابێنی لێش بە ئەو خەیاڵە حەربە نەمانۆ دەوڵەت تەمامی حەقی ئەو سانۆ موختەسەر نەگبەت وەی تەور نە ڕا برد هەر کەس وە دەردێ کەڕ و کۆرش کەرد نە ئەو سەفحەی غەرب غەیر جە هەورامانشوێن باقی عەشایر سەر تا وە دامان پەرێ ئیتاعەت دەوڵەت حازر بین هەر ئەمرێ مەکەرد وە سیدق و یەقین نە ڕای ئەنجامش گیان بازی کەردەن وەی تەور یەکایەک جە مەیدان بەردەن تەنها هەورامانشوێن وەحاڵی وێش مەند دەوڵەت کە هەر چەند دانە پەرێش شەند حقووقی دەوڵەت جە دوور مەوەردەن نزیکی ئەسڵەن کەس نمەکەردەن تا ئاخر دەوڵەت ئەمر دا قشوون بکێشان پەیشان وە بێ چەند و چوون ئوردووی دەوڵەتی چەند شەوان و ڕۆ کێشیا پەرێ قەلعەی جوانڕۆناوی تایبەت ئەو ڕۆ نە قەلعە حەرەکەتش کەرد بەگزادە تەمام چەنی وێشان بەرد قەسەم و قورئان پەیشان مەوەردەن پەرێ ڕاهنما تەماس مەکەردەن پێش قەرەوڵیان وە کەورگ یاوا هەورامی نەو جا کەردش وە داوا سێ شەو و سێ ڕۆ نەو جا جەنگ کەردەن نە هەر دوو تەرەف تەلەفات وەردەن قشوونی دەوڵەت هەر ڕۆ وە تەرزێ تەقالا مەدان پەی یاگەی بەرزێ موددەی یەک ماهێ نەدەوری قشڵاخ نەتۆی بەرف و یەخ وە دڵەی پەڕ داخ خەیلێ ئیفتیزاح نەو جاگە وەردەن چەنی موددەعی نەبەرد مەکەردەن ڕاگەی پەس و پیش پەرێشان نەمەند نەدەوری وێشان مەکەردەن کەمەند تا ئەو ڕۆ دنیا چەرخش نە کارەن پەی ئەو خزمەتە جەرگم خار خارەن ئەهلییە و ڕەعیەت مەنسووبی ئەوان سابیقەی زوڵمێ چەنیشان کریان مەئیوس بین نە حاڵ گوزەشتەی وێشان پەی ئینقلابێ هەر ئاخ مەکێشان تا ئەو ڕۆ وەی تەور پێش ئامەدش کەرد هەر کەسێ پەی وێش ئەسڵەحە ماوەرد مەدان نە تەحوێڵ ساحێب مەنسەبان ئیتاعە کێش بین وە دیدە و وە گیان قەول و ئیتمینان پەی وێشان سەندەن هەر کەس ئۆردوویێ پەرێش مەوەندەن نە یەک جا حیلە نە جاجا فشار ئەسڵەحە وەی تەور تەمام کەردەن بار ناگا جە تەقدیر چەرخی چەپ کردار دایم چەپگەردی پەی وێش دان قەرار هەر نە فرسەتەن پەرێ بەدبەختان کەچبازەن چەنی گرۆی زام سەختان ئی عومری کۆتا پەرێش دان قەرار جە ساڵ تا وە ما نە سوب تا ئێوار وە دیدەی تەحقیق وە نەزەر باوەر عەیش و نیشاتش، شەربەت و شەکەر هەر یەک دەردێوەن یۆ جە یۆ بەتەر بێ وەفا و پووچەن فایدە و زەرەر ناڕەزایەتی دنیای دوون پەروەر نەی جا بمانۆ تا (یوم المحشرعەرەبی) بشین وەسەر وەخت کاری هەورامان ئەو شایی و وەشی سەرتا وەدامان یەکسەر بیی وە شین کەفت نە دلێشان پاشیان وە هەم قەومان و خوێشان هەر یەک نە لایێ بێ وە چارەسەر کۆهـ و بیابان سەحرا و دەشت و دەر پەنا وە خاکی خارج بەردشان وە کاری ئەوان کۆمەک کەردشان نەی دەمدا ئاغای سپەهبودناوی تایبەت یاوا وارد وە نەوسوودناوی تایبەت بێ جەنگ بێ داوا دیش کە ئەوزاعات دڵ بە واش نییەن ئەو کەس مەرامەن جە دەس بەرشییەن خەیاڵێ هەنێ وە نەزەر ئاوەرد ساحێب مەنسەبان تەمام ئیحزار کەرد نە قەسری شیرینناوی تایبەت تا وە مەریوانناوی تایبەت دەستوور دا پێشان وە خەفیە و پەنهان واتەبێ هەر یۆ نە مەحەلی وێش کومەیسوون کەران جە شێخ تا دەروێش خان و خەوانین مالکین تەمام موتەنەفیزین نە خاس و نە عام جەم کەران نەو جا سوئال کەن لێشان ئیلتیزام بدان پی قەومی وێشان ئەسڵەحە جە لای هەرکەس پەیدا بۆ بە عەزابی سەخت گرفتار مەبۆ زاهیر وەی تەورە دەستوور دا پێشان باتن نەوعێ تەر واستەبێ لێشان سەرهەنگ سەقەفیناوی تایبەت مەمدەلی بەد خۆ ماموور کریابێ پەرێ جوانڕۆناوی تایبەت وە دام و دانە وە حیلە و تەزویر قورئانی ناهەن مەردم بدان گیر ماشتەی عەیاریی نەو جا وا کەردەن جادوو و ئەفسانە گشت وە کار بەردەن ئێمەیچ بێ خەیاڵ بێ خۆف، بێ تەقسیر یەکایەک جەم بین سەغیر و کەبیر ئیعلان کەردشان هەر ڕۆ دوو ساعت حازر بان نەی جا پەرێ مەشوەرەت تفەنگ و خەنجەر هەرچی مەندەبێ نەعەهدی قەدیم هەر کەس سەندەبێ لوولەی ڕەشۆکی و دەهەن پەڕ تەمام جەم کەردەن یەکسەر وامەندەی ئەیام دریا نە تەحوێڵ ئیتمینان سەندەن دامی بەدبەختی پەی ئێمە تەندەن بیست و هەشت نە برج یازدەی دە وییەرد ستارەی ئیقباڵ ئێمە غورووب کەرد ئەترافی مەنزڵ ئێحاتە کەردەن ئەسامی ئێمە یەکا یەک وەندەن واتن (حسب الامرعەرەبی) ئاغەی سپەبود دەست نە پا خەتا نەکەردێ بێ خود تەوفیقەن نەی جا چەند شەوانە و ڕۆ تا تەفتیش کەرمێ قەڵای جوانڕۆناوی تایبەت وەلحاسڵ ئەو ڕۆ ئەو گرتە و بەستە ئەو فشاری سەخت ئەو حاڵ و جەستە ئەو زەلیلی دەست گرۆی بەدکارە تا دنیا دنیان جەرگم خار خارە چون وە بێ تەقسیر وەی تەورە کەردەن جە ویر نمەشۆ تا وەڕۆی مەردەن شەرەفی چەند ساڵ ئابڕوو و حورمەت یەکسەر دان وە باد بێ دوون بێ جیهەت قەڵەم نە شەرحش تەمام عاجیزەن جەو بۆنە وەهار عومرم پایزەن پەی کەسێ غیرەت بەشەری دارۆ هەر ساتێ مەرگێ وەنەش مەویارۆ نەک بەوێنەی من بێعار و بەدبەخت وامەندەی دەوران جەفا و زوڵمی سەخت پیشیای بۆتەی جەوری زەمانە ناڕەزا جە دەس خوێش و بێگانە شەرحی حاڵی وێم نەی جا بمانۆ دڵەی پەڕ زووخاو هەر قوڵ بشانۆ چواردە ڕۆ وەی تەور نەو یاگە وییەرد شەو و ڕۆ کەردیم چەنی ئاهی سەرد ناگا نەی دەمدا سەردار ئەکرەمناوی تایبەت ڕەئیس و نەجیب خاس و موحتەرەم چەندێ نە دەوران دنیای ویەردە نە ڕای ئیحتیرام زیندەگی کەردە ستەم دیدەی دەست چەرخی چەپ وەردە پەنای شەرافەت سپەبود بەردە وارد بی نەو دەم وە دەستی بەستە ژاکیا و مەفلووک مانیا و خەستە سەفا و سەلامێ نە مابەین وییەرد سەر گوزشتەی وێش تەمام بەیان کەرد واتش ڕەفێقان یارانی دێرین هەر جە مەریوانناوی تایبەت تا قەسری شیرینناوی تایبەت یەکسەر وەی دەردە گرفتار بییەن ئابڕوو و حورمەت جە دەس بەرشییەن کەس نمەزانۆ پەی چێش وەی تەورەن یا کاری بەشەر هەر زوڵم و جەورەن وە هەرحاڵ ئەو شەو وە ڕۆ ئاوەردین پەرێ مەینەتان هەر ماین نەمەردین سەحەر کە خۆرشید بەر ئاما وە بەر ئەو ڕۆ ڕۆیێ بێ بەوێنەی مەحشەر چەند شەوانە و ڕۆ مەوارا وەتاو ئاسمان و زەمین بی وە دەریای ئاو ئەمری حەرەکەت نەو دەمدا دریا ئەساسەی قشوون یەکسەر بار کریا واتن ئاغەیان ئێوەیچ حازر بان کەت بەستە و دەسفەنگ پەرێ کرماشانناوی تایبەت نیزامی تەمام سەف ئارا کەردەن نە بەینی ئەوان ئێمەیچ ئاوەردەن ئەهلی یەی قەڵا تەمامی یەکسەر نمازان یەکێ سەر کێشۆ وە بەر تا یاواین وە دەر خانقا کەم کەم دین کە مەحشەرەن قوڵ مەدۆ وە هەم هەر جە مەریوانناوی تایبەت تاوە جوانڕۆناوی تایبەت کەت بەستە و بەدبەخت کریان ڕەنجەڕۆ هەر چوار نەفەر وە هەم مەوەستەن دوو نەفەر نیزام نە مابەین وستەن نە هەر دوو تەرەف دوو سەف دان قەرار پاوەپای ئێمە هەر سوب تا ئێوار ئەو تۆفانی سەخت ئەو وەشت و وارە ئەو زوڵمی سەنگین ئەو جەرگی پارە ئەو بەحری قیرین ئەو هەڕگ و لیتە ئەو باری سەنگین ئەو فەزێحەتە ئەو زەلیلی دەست گرۆی بێڕەحمە ئەو ڕۆی بەرگەشتە ئەو مژ و تەمە ئەو جە یەک بڕیای بابە و فەرزەندە مەبغووزی نەزەر لای خودا و بەندە نە هەزار یەکێ تەعریفی ئەو ڕۆ دەفتەر سیا کەم تەمام نمەبۆ ناگا نەی دەمدا بی بە واوەیلا وێنەی واقیعەی دەشتی کەربەلاناوی تایبەت بڵند بی نە ئەوج سەدای زاریی و شین فەڵەک پەی ئێمە مەڕێزا ئەسرین سەدای خانمان وەناز پەروەردە نە پەردەی عیسمەت زیندەگی کەردە وە بانگی بێشەرم وە سۆزی دەروون ناڵەی زاریشان یاوا وە گەردوون یە چە ڕۆژێ بێ ئێمە دین وە چەم نەدیەنش وەی تەور ئەولادی ئادەمناوی تایبەت مەواتن سەردار سامناوی تایبەت سەنگینم ڕۆ بابۆی فەرزەندان نازەنینم ڕۆ هەر یەکێ ڕەئیس یەک مەحاڵم ڕۆ مەعقووڵ و مەقبووڵ پەڕ کەماڵم ڕۆ یەکێ مەواتش برای خاسم ڕۆ شارەزای دیوان شا شناسم ڕۆ بێ خۆف و خەتەر وە دام کەفتەم ڕۆ زامانی کاریی ئێش نەسرەفتەم ڕۆ شێرانی سەنگی ڕۆی نەبەردم ڕۆ لاقەید نە هەوای گەرم و سەردم ڕۆ بێ باک نە دوژمن ڕۆژی جەنگم ڕۆ سوپای سەلمناوی تایبەت و توورناوی تایبەت هەم فەرەنگناوی تایبەتم ڕۆ کوشندەی گرۆی کەڵڕەمانم ڕۆ هۆسای تیرئەنداز ماردەمانم ڕۆ سەیادی کۆگەرد شوخ کەمانم ڕۆ ساحێب بەزم و ڕەزم میر هامدەمانم ڕۆ پەرێ ڕۆی شکار بێقەرارم ڕۆ دارای شەوق و زەوق میر شکارم ڕۆ دەنگ بڕیای نە سەر کڵاوانم ڕۆ شۆن بڕیای نە پای شەتاوانم ڕۆ نەچیرگای قەدیم بێساحێوم ڕۆ زەلیل و زگار حاڵ پەشێوم ڕۆ ئەساسەی شکار میراس کەفتەم ڕۆ ئاخ زامانی سەخت ناسۆر کەفتەم ڕۆ زەمزەمەی نۆکەر دیواخانم ڕۆ بەرزە هەوارگەی ئێڵاخانم ڕۆ شۆڕە سواران ڕۆی مەسافم ڕۆ بێ خەوف و خەتەر بێ گەزافم ڕۆ ئەسڵەحەی تەیار گشت خاسانم ڕۆ تەفرەقەی دەستی ناکەسانم ڕۆ ئەسپ و ماین و زین وە جا مەندەم ڕۆ نۆکەر و ڕایەت پەراگەندەم ڕۆ خانمان وە ناز بێناز کەفتەم ڕۆ ئای دیدەی لێڵاو ئێش نەسرەفتەم ڕۆ بابۆی مناڵان نازەنینم ڕۆ وە ناز پەروەردەی شۆخ جەمینم ڕۆ قەڕەچۆڵ بڕیای ڕێشەکەنم ڕۆ بێ قەدر و حورمەت هەزار پەنم ڕۆ ئەسیر کێش کریای کول شارانم ڕۆ تەفرەقە و تەقسیم زیندانانم ڕۆ زەلیل و ژێر دەس بێ ویجدانم ڕۆ دوچاری دەردان بێ دەرمانم ڕۆ نەگۆشەی زیندان کەساس کەفتەم ڕۆ بێچارە و فەقیر زبان بەستەم ڕۆ بێ خەرجی و موحتاج هەم عوریانم ڕۆ سۆچیای زوڵمی سەخت دڵ بریانم ڕۆ ناخۆش و زەعیف گشت مەفلووکم ڕۆ هەر یەکێ ڕەئیس یەک بلووکم ڕۆ ڕۆپەی بەرگەشتەی ڕۆزگارم ڕۆ بێ دەوا و عیلاج ناهەنجارم ڕۆ وە فدای ئەسیران بێ کەس مەندەت بام بێ یار بێ یاوەر پەراگەندەت بام فیدای سەیرانگای کۆسارانت بام کۆچ و مەنزڵگای وەهارانت بام دمای زاری و شین، واوەیلا و مەحشەر حەرەکەت کریا پەرێ ڕوانسەرناوی تایبەت ئاسمان و زەمین سەردا بێ وە هەم ماچی پەی ئێمە گێرتەبین ماتەم ئەو ڕۆ ڕۆیێ بێ تاریک و زوڵمات نەی پێش ئامەدە عەقڵ مەبی مات هەرتا وە زانوو نە تۆی هەڕک و ئاو هەم واران و وەفر مەوارا وە تاو ئەو ڕۆ تا ئێوار وە چەند دەردیسەر شەو مەنزڵگامان بی وە ڕوانسەرناوی تایبەت ماڵ تەنگ و تاریک بێ ئاگر پەڕ دوود ژێر خاک لیباس تەڕ هەوا نەبروود هەر نەوع وە هەر حاڵ ڕاهی بین جە نۆ دامان نە ئاوی سەردی و شکەرۆ وەی حاڵی پەشێو هەڕگ و هەوای سەرد بێ نان بێ خۆراک دەرد وە بانی دەرد گرۆی بێ ویجدان هەم نە چوار ئەتراف مەشین وە ڕاوە مەداشان گەزاف ئەو ڕۆ هەم وەی تەور جە سوب تا ئێوار نە قەڵعەی ڕەزاناوی تایبەت مەنزڵ دا قەرار ئەو شەویچ نەو جا زیندەگی کەردیم نان و خۆراکێ وە گیر ئاوەردیم سەحەر دووبارە حەرەکەت کەردەن قەڵعەی یاوەرناوی تایبەتی نەزەر ئاوەردەن گوزەرگا نە پای قوللەی وەیسناوی تایبەت مەویەرد هەر چەند ئیلتیماس ئیلتیفات نەکەرد ئەڵبەتە ئێمەش مستەوجیب زانا وەرنە پەی تەقاس نەردێ مەشانا هانا هەر وەتۆن وەیسناوی تایبەتی یەمەنناوی تایبەت ماڵ بازهەم هیممەتێ نە دمای هەشت ساڵ ئەو ڕۆ تا ئێوار وە دەوانی دەو مەنزڵ وە مەنزڵ تا مەنزڵگای شەو پاپەتی و برسی ئەلعەتەش پەی ئاو سەدەمەی وەی تەور کەس نەدیەن نە خاو غورووب وارد بین وە قەڵعەی یاوەرناوی تایبەت جای کەسافەتێ گرتەن ئەو نەزەر پەی ئێمە نەوجا تەوێڵە و ئەنبار تاریک و نووتەک مەنزڵ دان قەرار بەولنەی حەیوان پەڕ بێ نەمەردم سەرتا پا مەملۆ نە سپێی گەندم نە خەو نە خۆراک پا زەخم و ناخۆش مانیا و مردگ نائومێد دڵڕەش تەعریفی ئەو شەو بێ زیاد و کەم حەشر و جەهەننەم هەر دوو دین وە چەم وە هەر گیان کەنیشت شەو کەردین وە ڕۆ خودا سا مەرگێ مەنزڵ ئەو کۆ بۆ سەحەر هەم جە نۆ بەوێنەی جاران سەف ئارا کەردەن نیزام سواران مەحبووسین نە تۆی تەوێڵە و ئەنبار یەک یەک شمەردەن کەردشان قەتار ڕۆ نە کرماشانناوی تایبەت حەرەکەت کریا بنە و بارخانە یەکسەر بار دریا یاوان نە گۆشەی قفەی گڕاوەنگ چەند ساعەت نەو جا ئێمە کەردەن لەنگ نە تۆی قفەدا ئێمە و نیزامی تا چەهار ساعەت ئەو سا تەمام بی ڕاهی بین وە ڕا نەو دەشتی بێ پەی داخم سەو مەنزڵ کۆ بۆ خودا کەی وەلحاسڵ ئەو ڕۆ جە گشت ڕۆ بەدتەر مانیا و خەستە مەنزڵ هەم دوورتەر قەڵعەی هۆمەرملناوی تایبەت وە مەنزڵ کردین ئەو شەویچ نەو جا زووخاوان وەردین سەحەر پەرێ شار حەرەکەت کریا وێنەی هەردە جار تەرتیبات دریا ئیعلان کەردە بین وەتەمامی شار ئوناس و زکوور، سەغیر و کیبار پەرێ تەماشا نە کەناری شار بەیان بوینان ئەسیرانی زار وەی تەور نمایش مەدان بە وێشان ئەسڵەن خەجاڵەت هیچ نمەکێشان میللەتێ وە مەیل ئیتاعە کێش بۆ گرتە و بەستەی ئەو هونەرش چێش بۆ وە یەک نمایش واردمان کەردەن چمان ئەسیری خارج ئاوەردەن گاراژێ نەو جا تەهییە کەردەن مەنزڵگای ئێمە بەو یاگە بەردەن بەوێنەی حەیوان گەلە و گوسفەند کەردەن نە ئەو جا وە سەد هەزار پەند ئەو کەسە خەتای خانەدان کەرۆ قاتڵی چەند کەس وە دەس باوەرۆ ڕەفتارش بەو تەور نمەبۆ چەنیش بە غەیر جە ئەشخاس نامەرد و بەد کیش دە شەوانەڕۆ نەو یاگە وییەرد بێ فەرش و پۆشاک نە ڕووی خاک و گەرد ڕاگەی زیندەگی بەستە بین لێمان یەکێ نانێ وشک مەدریا پێمان دمای سەدەمە و زووخاو نە ئەو جا دەسە وە دەسە حەرەکەت دریا جە مۆدەی دە ڕۆ چەند نەفەر مەردەن هەر نە کرماشانناوی تایبەت نەعشش سوپەردەن یەکێ نادرسانناوی تایبەت هەورامانی تەختشوێن دووهەم فەتحوڵڵاناوی تایبەت ئێناخی بەدبەخت سا وە هەر نەوعێ کەسافەت کاری حازر کەردشان ماشینی باری پەنجا شەست نەفەر نە تۆی یەک ماشین مەئموور و حەبسی چین نەبانی چین وە چەند ئیفتیزاح حەرەکەت کەردەن ئیختیار نەبێ هەر جا مەوەردەن ڕاهی بین وە ڕاهـ تا وە نیمە شەو مەنزڵ وە مەنزڵ وە دەوانی دەو تا ئەسەد ئابادناوی تایبەت خەستە و نیمەگیان تەوێڵە و کادان مەنزڵ دان پێمان ئەو شەو وە هەر حاڵ وە ڕۆ ئاوەردین پەرێ بەدبەختی هەر ماین نەمردین سەحەر هەم جە نۆ حەرەکەت کەردەن نە ڕای هەمەدانناوی تایبەت گوزەر مەکەردەن وەختێ نیمەڕۆ نە کەناری شار ئیستگای ماشین نەو جا دان قەرار نیم ساعەت کەمتەر مدران نە ئەو جا ئەمری حەرەکەت دووبارە دریا مەنزڵگای ئەو شەو قەزوینناوی تایبەت دان قەرار مەدارا نەبێ ئەو ڕۆ تا ئێوار ڕاگەی دوورێ بێ ئەو ڕۆ تەی کریا ئای چەند زووخاوان وە مەردم دریا نیمەشەو وارد بەو یاگەی خەراو مانیا و مردگ ئەلعەتەش پەی ئاو چێش واچوون چەنی وەنەمان شییەن سەحرای کەربەلاناوی تایبەت وەی تەورە نەبیەن دوو شەوانە ڕۆ نە قەزوینناوی تایبەت وییەرد جا تەنگ و تاریک هەوا تۆف و سەرد بەعزێ ئیفتیزاح نەو جا دین وە چەم نەدیەنش هیچ کەس ئەولادی ئادەم ساحێب مەنسەبان یەک ئۆردێ وەندەن یەکێ سێ قەران جە گردین سەندەن واتشان ئاشێ لازمەن پەیتان ڕەفعی خەستەگی ڕاکەرۆ لێتان یەک ئاشێ ماشێ پێمان بار کریا وە هەر تەرتیبێ زەهری مار کریا داخم هەر ئیدەن نەی دنیای ستەم هەر کەس هەر کارێ نەوینۆ وە چەم واتەی کەسێ تەر ئەسەر نەدارۆ نەی گۆش مەشنەوۆ نەو گۆش مەویارۆ بازە با هەر وێم بسۆزوو وە دەرد تا ڕۆی قیامەت چەنی ئاهی سەرد چون وەبێ جیهەت دووچار بییەنان نە تۆی پۆسی وێم بریان بییەنان دووبارە ماشین هەم حازر کریا ئەمری حەرەکەت پەی مەرکەز دریا دمای نیمەڕۆ وارد بین وە شار باخی شاناوی تایبەت مەنزڵ ئێمەدان قەرار تا یاوان بەوجا هووراشان کێشا یەعنی حازر بان پەرێ تەماشا چەند دەسە سەرباز بە خەتە و زەنجیر ساحێب مەنسەب و مووزیک و شەستیر پلەی سەختی بێ ئەو ڕۆ نە ڕێمان ئومێدی حەیات نەمەن پەرێمان نە بەدبەختی بێ ئەو هەم نەکریا نەک جە خۆشبەختی تەسویب نەدریا تەمام حەبسی کول تەحویل دریا سەد نەفەر نەتۆی یەک ساڵۆن کریا ئەفسەری شاهی نەو جا ئەمری دا کەتی بەستەمان ئەو سا وا کریا وەلحاسڵ دە ڕۆ هەم نە باخی شاناوی تایبەت زیندەگی کەردین وە سەد ناڵە و ئاهـ جەو دما یەک ڕۆ سەف ئارا کەردەن مەحبووسین تەمام بەو یاگە بەردەن دەسە وە دەسە ئەسامی وەندەن پەرێ زیندانان تەقسیم مەکەردەن گاهێ وە دڵتەنگ گاهی هەم دڵشاد ئێمەشان هەم بەردەن وە عیشرەت ئابادناوی تایبەت یەک شەوانەڕۆ نەو جا هەم وییەرد وە چەند خەیاڵات هەزار ئاهی سەرد پەرێ چل نەفەر ماشین ئاوەردەن یەک نە شۆن یەک کول سوار کەردەن وە هەر تەرتیبێ حەرەکەت کریا شاری قومناوی تایبەت مەنزڵ شەو قەرار دریا ڕاهی بین وە ڕاهـ تا وە نیمەشەو وارد بین بەو جا بێ خۆراک بێ خەو دوو حەپسی تاریک یاگە دان پێمان بە وێنەی حەیوان ئەو شەو بی جێمان سەحەر دە نەفەر بەردەن وە زیندان باقی ڕاهی بین پەی شاری کاشانناوی تایبەت ئەو ڕۆ تا وە عەسر مەدارا نەبی گیان نە جای سەختەن چەنی بەر نەشی ئەو شەو وە کاشانناوی تایبەت وە ڕۆ ئاوەردین سا وە هەر نەوعێ زیندەگی کەردین دە نەفەر نەو جا باز هەم جیا بی حەواڵەی زیندان کاشانناوی تایبەت کریا بی بیست نەفەر ئێمە پەرێ ئەسفەهانناوی تایبەت حەرەکەت دریا خەستە و نیمە گیان ساعەتی دوازدەی نیمەشەو تەمام ئێمەدان تەحوێڵ مەدرەسەی نیزامناوی تایبەت دوو حەبسی تاریک بێ نان بێ خۆراک جا تەنگ و نمناک غەڵتان نە ڕووی خاک بێ خورد و بێ خاو شەو وە ڕۆ کەردین جە حەد وییەردە زوخاوان وەردین ئەو ڕۆ کە سێزدەی عەیدش مەوانان ئێمە دان تەحوێڵ حەبسی ئەسفەهانناوی تایبەت دمای تەشریفات قانوون و تەفتیش هەر کەس هەر چێش بێ تەمام سەندن لێش تا ئاخر جەم بین نە تۆی زەخیرە ئەو ڕۆ دان پێمان قاتوخ و جیرە نمرەی یەک مەعلووم کەردەن پەرێمان نە تۆی پەنج ئوتاق قەرار دان جێمان ئەو شەو ساکن بین تا وە سوب سەحەر واتشان ئاما بیست نەفەرێ تەر ئەوان هەم جەلای ئێمە جاگە دان هەورامانی تەختشوێن چەنی مەریوانناوی تایبەت ئیسە بێ خەبەر بێ جورم بێ دەلیل جە دیوانی حەرب مەحکەمە تەشکیل دوو ڕۆ پەی دەرپەی یەکسەر کول بەردەن هەر یەکێ دووجار مەحاکمەش کەردەن تا وە یەک حەفتە باسێ نەبێ یاوەر جەواد خانناوی تایبەت ناگا حازر بێ دەسە وە دەسە سەدا کەردشان پەرێمان نامەی ئەعماڵ وەندشان دە ساڵ تا پەنج ساڵ ئیبلاغ کەرد پێمان حەبسی ئەسفەهانناوی تایبەت کەردەن وە جێمان هەشت ساڵە چەند کەس ئامان و شییەن هێمای ڕای نەجات پەی ئێمە نییەن مەزڵوومی ئێمە جە حەد وییەردەن کەریم وە زاتت بێ پەنا و پەردەن جە لای مەخلووقات ئومێدمان بڕیان فەریاد ڕەسی کەر ڕیشەمان کنیان وە ڕەحمەکەی وێت ئیحیا کەر ئەمجار خەلاسمان کەرە نەی زیندانی تار
4	ناردنی شەماڵ و پەنا پێ بردنی	ئاغا عینایەت (1881-1957)	دیوانی ئاغا عینایەت	یەک ڕۆ نیشتە بیم نە گۆشەی زیندان ڕەنگ زەرد و زایف تەن لوخت و عوریان دڵ پڕ نە زووخاو دەردی پنهانی سەر نیام وە بان کاسەی زرانی دەس کەمەند کەردم نە دەوری زانوو نە دەریای بێپەی هەر باڵ مەشانوو قامەت خەمیدە لوول وەردەن وە هەم تاویای بۆتەی هەتیتەی ستەم زەلیل و زگار دڵ پڕ نە حەسرەت کەوتەی سۆچیای نار و زوڵمی سەخت بێ قەدر و قیمەت بێ یار بێ یاوەر کەسیف و موحتاج مەبغووزی نەبەز ڕەنگم چون خەزان پایزان زەردەن سەرتاپای تەنم ئالوودەی دەردەن هەر دەردەن مەدۆم وە ڕووی زەمیندا هەر ڕۆ دەردێ تەر ها نە کەمیندا یەک دەم ئاسایش پەیمان نەمەندەن هەر ساتێ سەد جۆر گیان لێمان سەندەن هەشت ساڵەن وەی تەور نەی زیندانی تار گرفتاری دەس زاڵم و ئەغیار غەریب و بێکەس پاشیای شاران تەفرەقە و تەقسیم دوور کەفتەی یاران ڕەفێقان تەمام یەک جە یەک بەتەر غەرقەن نە گێجاو دەریای پڕ خەتەر قەومان و خوێشان هەر یەک نە شارێ هەر یەک گرفتار دەستی ئەغیارێ ئەوەند زووخاوان زیندانان وەردەن لووان حەسرەتان وە گڵکۆ بەردەن چێش واچوون جەو وەخت نەزعی گیان کێشان نە یار نە یاوەر نە قەوم نە خوێشان هەرچی چەم مەدان پەرێ خەمخوارێ کەس دیار نەبێ جە هیچ دیارێ ئەڵهای فرزەندان مەکەردەن تاو تاو دڵ ئەر سەنگ مەبی سەنگ مەبی وە ئاو وەلحاسڵ وەی تەور نە گۆشەی زیندان وە بێ ناز کەفتە تا بەر مەشی گیان دەردەم یەک نەفەر حازر مەکەردەن نەعشی ئەو وە حەبس تاریک مەوەردەن نەو جا کەفتە بێ یەک شەوانەڕۆ تا دوکتور بەیۆ تەسدیق بکەرۆ ئەو سا مەوەردن وە کەناری شار بێ قەدر و حورمەت بە وێنەی ئەغیار یاران عەزیزان گرانەن دەردم ئینە دیم وە چەم هەر مام نەمەردم هەر جە ئارۆوە تا عەهدی ئادەم سەدەمەی وەی سەخت کەس نەدیەن وە چەم ئارەزووم ئێدەن وەی دنیای فانی قاسیدێ مەحرەم ڕازی نیهانی باخەبەر نە حاڵ جەمعی زیندانی بکیانوون وە لای یارانی گیانی سەرگوزەشتەمان تەمامیی یەکسەر مەنزڵ وە مەنزڵ پێشان دۆ خەبەر تەفەککور کەردم غەیر جە بای شەماڵ مەحرەمی ڕازەن حاڵزانی ئەحواڵ زەحمەت کێش بییەن پەرێ بەدبەختان سەفا بەخش بییەن پەرێ زام سەختان هەر ئەو مەتاوۆ ئەنجام بدۆ کار کارش هەر ئێدەن هەر سوب تا ئێوار طرفة العینعەرەبیێ دنیا تەی کەرۆ هەر خەبەرێ بۆ مارۆ و مەوەرۆ شەماڵ فیدات بام گرانەن دەردم فەریادڕەسی کەر وەرنە ها مەردم شەماڵ ئامانەن مەدارا مەکەر ڕاگەی وڵایەت بگێرە نە وەر یاخوا وێران بۆ ئەسفەهان تەمام بییەن وە دۆزەخ ئێمەی خاس و عام حەرەکەت بکەر جەی وەر مەکانە یاخوا بۆ وە جێی باوەقوشخانە ڕاگەی دلیجانناوی تایبەت بگێرە نە وەر مەنزڵگان نەو جا لادێ نیگا کەر ئەر مەیلی سەیران نەتەنزناوی تایبەت و کاشانناوی تایبەت نە سەری ڕاتەن بویەر نە لاشان نەو جا وییەردی منارانی بەرز بەرق مەدۆ وە هەم وە سەد هەزار تەرز مەعسوومەی قومناوی تایبەتەن گرتەنش قەرار وە زاهیر مەدفوون وە باتن بێدار شەماڵ دەخیلەن ئامان سەد ئامان زەلیل و بەدبەخت دەستم وە دامان هەر تا مەتاوی نەو جا ساکن بەر پەی نەجاتمان ئیلتیماس بکەر مەلجەء و پەنای شاهـ و دەروێشەن ئاگا نە ئەحواڵ بێگانە و خوێشەن پەرێ تەقسیرات زوانم لەنگەن دەستگیری کەرۆ عەرسەمان تەنگەن غەریب و بێکەس بێنەوا و فەقیر بێ دوون بێ جیهەت هەشت ساڵ نە زنجیر غیرەت هەر لایق وە ئەوان بییەن ئومێدی حەیات نە دەس بەرشییەن دمای عەرزە و حاڵ مەدارا مەکەر دوو ڕا نەو جا هەن خاس تەشخیس بدەر دەستی ڕاست جادەی شەهری تەهرانناوی تایبەتەن ئیشتیبا نەبۆ دەخیل ئامانەن نە ئەو جا مەویەر ئامان هۆشت بۆ نەوا ئاسیبێ وە تۆیچ بیاوۆ دارالمظلمعەرەبیەن قەتڵگای عامەن مەنبەعی سدوور حوکم و ئەحکامەن هەشت ساڵەن تەمام ئێمە بێ تەقسیر عەرز و حاڵ مەدەین وە شاهـ و وەزیر ئەسڵەن جوابێ پەی ئێمە نییەن زوڵمێ وەی سەختی کەی بی کێ دییەن شەماڵ دەسی چەپ جادەی عێراقناوی تایبەتەن بگێرە نە وەر تاقەتم تاقەن مەنزڵ وە مەنزڵ تا سوڵتان ئابادناوی تایبەت سەیری وێت کەرە تۆ وە خاتر شاد نە ڕای هەمەدانناوی تایبەت حەرەکەت خاسەن زووتەر مەیاوی مەسڵەحەت پاسەن هەر وەخت کە یاوای وە کۆهی ئەلوەندناوی تایبەت لادە نیگا کەر بەو سەحرا و دەروەند هەمەدانناوی تایبەت یاگەی پڕ سەفا و سەیرەن پایتەختی قەدیم شاهـ و وەزیرەن نەو جا نیگا کەر پەی کۆهانی بەرز خەتخەت و ڕەنگ ڕەنگ هەر یەک وە یەک تەرز کۆی بیستوونناوی تایبەتەن نە عالەم بەرزەن نەقش و نیگارش وە هەزار تەرزەن مەشهووری عامەن ئوستادیی فەرهادناوی تایبەت ڕەنجش پەی شیرینناوی تایبەت یەکسەر شی وە باد سەیری نەقاشی بیستوونناوی تایبەت کەردێ ڕەفعی خەستەگیی ڕاگەی دوور کەردێ ڕشتەی شاهۆکۆناوی تایبەت وەر نەدەی نەدەس شەماڵ دەخیلەن تا ئاخر نەفەس ئەو ڕانموونە پەرێ کوردستانشوێن مەیاونۆت بەو جا وە سووک و ئاسان نەو جا وییەردی پەڕاوناوی تایبەت دیارەن نە فەرقش دایم تەم و بوخارەن (دایم الاوقاتعەرەبی) وەفراو جارییەن بەرز و بڵندەن خاس دیارییەن یاگەی کەڵڕەمان میر شکارانەن مەنزڵگای وەهار شەدەلارانەن سەختیی کۆی پەڕاوناوی تایبەت مەشهووری عامەن ئەو هەم نە جای وێش ساحێب مەقامەن تاقەوسانناوی تایبەت نەپای ئەو نەقشش کنیان کۆسی کەیخەسرەوناوی تایبەت نەو یاگە ژنیان شیرینناوی تایبەت و خەسرەوناوی تایبەت وە شەودێزناوی تایبەتەوە تەمام سەرداران شەڕ ئەنگێزەوە نە وەحش و تیوور هەرچی هەن نە عام کول نەقشش کنیان خولاسەی کەلام چەشمە و سەراوێ نەو جا جارییەن شەماڵ نیگا کەر خاس دیارییەن سەیرانگای سەییاح تەمامی دنیان ماچان تەعمیرش هەم تازە کریان شەماڵ مەویەرە گیانم فیداتەن کرماشانناوی تایبەت نزیک نە سەری ڕاتەن شارێ قەشەنگەن پڕ سەفا و سەیرەن بازاڕ خیابان مەغازە و دەیرەن ئەترافاتی ئەو چەشمە و سەراوەن ئەویچ وە مەسکەن ئێمە حەساوەن خاس بگێڵ نەو جا سەیرانی وێت کەر قەوم و ئاشنا باوەر وە نەزەر ئەر دیت ئەشخاسێ پەی ئێمە کەیلەن یا خەفەتبارەن باوەفا و مەیلەن سەفا و سەلامێ ڕەد و بەدەل کەر سەرگوزەشتەمان پەی ئەو بەیان کەر بواچە پەنەش حاڵ و باڵمان سووچیای زوڵمەت کۆی زوخاڵمان جەو دما ئەمری حەرەکەت بدەر وێت ئاسا بناڵ گێجەلوولە وەر ئامانەت فەرزەن دەخیلەن شەماڵ دیارەن قەندیل وەیسی یەمەن ماڵناوی تایبەت یاگەی ئومێدەن زیارەتگاهەن دەستگیری مەزڵووم پەشت و پەناهەن سەحرای هۆمەر ملناوی تایبەت بگێرە نە وەر داخڵ بەر نەو جا بێ خەوف و خەتەر عالی مەقامەن بڵندەن پایەش ڕاحەت کەر یەک دەم تۆ هەم نە سایەش ئیخلاس وەرزی کەر وە دیدە و وە گیان سێ یەکێ ئۆمەت وە ئەو بەخشیان شەماڵ تۆ وەکێل عەرزە و حاڵەنی هەر چەند وێت شەخسێ پڕ کەماڵەنی غەریب و بێکەس دڵ پڕ نە هیجران هەشت ساڵ گرفتار حەبسی ئەسفەهانناوی تایبەت پیر و زەعیف و هەزار لا بەدبەخت ژاکیای دەوران زوڵم و زۆری سەخت نەحیف و خەفیف مەحرووم جە دنیا ڕیشەی زیندەگی سەد ساڵەم کنیا یەکجار پەشێوەن حاڵ و باڵمان عالەمش گرتەن بۆی زوخاڵمان مەحروومی دیدار ئەولاد و دۆسم وەختەن ئسخوانم بەرشۆ نە پۆسم شەماڵ دەخیلەن هەر تۆ هەنی کەس ئامان دامانش وەر نەدەی نە دەس عەرز کەر نە خزمەت وەیسی یەمەن ماڵناوی تایبەت سەر تا وە دامان بووین وە کۆی زوخاڵ دوودی هەناسەم بەرمەشۆ کۆ کۆ مەر قرچەی جەرگم نەیاوان وە تۆ؟ مشکڵ گوشادەن پەی کول کەس هەردەم رجال الغیبعەرەبیەن ئەوتادی عالەم شەماڵ قوربانت ئیستیغاسە کەر تا قەوڵ نەسانی نەو یاگە مەویەر دمای ئیتمینان بوڵند بەر نە ئەوج سەف ئارایی کەر تیپ تیپ و فەوج فەوج خیتەی ناو دەروون بگێرە نە وەر چاڵاوە و بێ هەور باوەر وە نەزەر نەو جا نیگا کەر دەشتی مایدەشتناوی تایبەتەن سەحرا موسەتتەح ماچی بەهەشتەن تۆتۆ و بن وە بن چاڵاو بگێڵە نەچیرگای سەیاد هەوارگەی خێڵە قاعیدە و قانوون کول جە بەین شییەن قەدیم یاگەی عەیش خەوانین بییەن نەو جا وییەردی دەشتی ماراوناوی تایبەتەن ئەو جە من بەتەر جەرگش کەواوەن ئەهالی ماراوناوی تایبەت عاجز و دڵ ڕێش ئازیەتبارەن پەی زیندانی وێش شەماڵ دەستی چەپ فەرامۆش مەکەر شالیاوان مەحدوود خاکی ڕوانسەرناوی تایبەت ئیسمش مەشهوورەن بیهتەر ئەملاکەن پەی مەردانی ئەوجەرگم چاک چاکەن ئیسە نە زیندان کەوتەن وە بێکار زەلیل و موحتاج چون گەدای بازار ئارام و کەم کەم حەرەکەت بکەر قوللە وە قوللە تا وە ڕوانسەرناوی تایبەت شەماڵ چەن ڕۆژێ نەو جا مەکان کەر بگێڵە پێشدا ئی سەر تا ئەو سەر ئێڵاخانی بەرز چەشمە و سەراوەن هەر کەسێ دییەن جەرگش کەواوەن یاگەی کەڵڕەمان شکارگای خانەن ئەلحەق شا موڵکەن بیهتەر مەکانەن چەند ساڵ نە دەوران دنیای دوون شییەن یاگەی دەبدەبەی ئەردەڵانناوی تایبەت بییەن چەند وەلی نیعمەت چەندێ سەرداران وە عەیش و عیشرەت دنیا ویاران چەند والی زادە نەو جا پەروەردەن فەڵەک وە ناکام دووبارە بەردەن چەندێ نۆکەران چەند فەڕاش باشی غوڵام و کەنیز چەنی داواشی چەند سوپا و لەشکەر کۆس و بەشارەت فەڵەک وە یەک جا کول دا وە غارەت ئەوەن نازاران کەفتەن وە بێ ناز پەی ئەوان جەرگم مەگێران وە گاز شەماڵ وە گیانت فەڵەک خدێشەن تا نۆشێ بدۆ سەد نێش نە جێشەن بویەرە نەو جا دڵ بی وە کەواو بشۆ بنۆشە ئاو کانی سورخاوناوی تایبەت بنۆش ئەو شەربەت چەند جام پەیاپەی شەرتمان ئێدەن یادی ئێمە کەی پشتەو دەرەویانناوی تایبەت بان زەڕنەناوی تایبەت تەمام بگێڵە پێشدا وە مەیل و مەرام زەڕنەناوی تایبەت مەشهوورەن بێتەر ئێڵاخەن چەند خان خەوانین پەی ئەو وە داخەن تەعریف و تەحسین ئەو وەر مەکانە هەرچی بواچوون زیاد مەزانە خەراجیانەن نەو جا دیارەن پەرێ نەعلەی نی ئازیەتبارەن دمای سیاحەت بان زەڕنەناوی تایبەت کەردی نەو چەشمە و سەراو ئاوێ سەرد وەردی چەپ و ڕاست سەیران ئەمڵاکات نەو جا وەشتەرەن نە سەیر باغی ڕۆح ئەفزا ملەی لۆنناوی تایبەت نەو جا باوەر وەنەزەر چاڵاوەی گەشنناوی تایبەت بگێرە نەوەر نە ملەی گەشنناوی تایبەت سەر باوەر وە بەر سەیری ئەمڵاکات ڕوانسەرناوی تایبەت بکەر چە خاس دڵگیرەن ئەو زێد و ماوا شەماڵ وە گیانت جەرگم شکاوا بویەرە کەم کەم کڵاو وە کڵاو تا مەشی وە بان چاڵاوەی سورخاوناوی تایبەت چەند خان و ئەمیر نەو یاگە نیشتەن عەجایب ئاوەن خوا سروشتەن ساتێ ڕاحەت کەر باسەفا و سەیرەن سەوز و خوڕەمەن یاگەی نەچیرەن جۆق جۆق کەڵڕەمان مدران وە پاوە مەیان مەویاران وە لارە مارە نەو جا ویەردی گڵکێ دیارەن ئامانەن شەماڵ جەرگم خار خارەن پەی توولی کەلام ئەر تاقەت بارۆ هەر قولە سەنگێ یەک ئیسمێ دارۆ ئەو تونکە تونکە یەکسەر هەوارەن مەنزڵگای عێڵەن یاگەی دەوارەن پەی ڕۆی نەدامەت نە جەمعی مەردم چەن وەختێ مەنزڵ نەو جاگە کەردم ئیسە هەر ئەو فیکر ئەو خیاڵ ئەو خاو سۆچنان جەرگم کەردەن وە کەواو نە ویر نمەشۆ تا وە ڕۆی مەردەن دین و ئیمانم جە دەسم بەردەن بەدبەختی بەختەن شەماڵ گیانی تۆ وەر نە من جە کۆ ئەسفەهانناوی تایبەت جە کۆ دەس مەدەر نە زام گشت گیانم خەستەن عەقڵ ڕای تەقدیر هیچ وەخت نەبەستەن شەماڵ مای میرەن جە حەد بەرشییەن شکارگای قەدیم حکوومەت بییەن ڕاحەت کەر نەوجا یەک شەوانە و ڕۆ تەمام سەیران کەر خاکی جوانڕۆ شەماڵ هۆشت بۆ گیانم فیداتەن سەراوگەڕ نەو جا نەچێری پاتەن ئامانەن دەخیل چێش مەکەری پێم ها وەختەن ئایر یەکجار بشۆ لێم حوبولوەتەنەن نیسفولئیمانەن فەرموودە و تەسدیق پێغەمبەرانەن تا سەیری شاهۆناوی تایبەت تەمام نەکەری تەشریف وە دێهات پاین نەوەری مای میرەن بەرزەن سەفا ماوەرۆ نیگا کەر نەو جا تا چەم کار کەرۆ هەر جا مەیلت هەن یەکسەر دیارەن ئەر سەحرا و دەشتەن ئەگەر کۆسارەن ئای شەماڵ یەکجار گرانەن دەردم چەند شەوان نەو جا وە ڕۆ ئاوەردم چەنی چەند سەیاد ڕەفێقی خۆشخۆ کارم هەر ئید بی هەر شەو تا وە ڕۆ سەحەر هۆرێزە نە ئەو سەر کڵاو تەشریف بەر وە بان کانییەکەی مەڕیاو ئاوی حەیاتەن جامێ بنۆشە وە گیانت شەماڵ قەلبم بێهۆشە ئاخێزکەر نەو جا کەل بەورەوارەن گوزەرگای عێڵەن ڕاگەی هەوارەن چەند ماجەمینان نەو جا وییەردەن چەنێ نازاران حەسرەتان بەردەن چەند خان خەوانین ئامان و شییەن کۆچ و تەڵمیت بار ڕەنگینش دییەن بویەرە نەوجا سێ خڕان تەی کەر شانشینەکە باوەر ئەو نەزەر شانشینەکەی ساناو مەشهوورەن پەی تۆ نزیکەن پەی ئێمە دوورەن شەماڵ نیگا کەر هەوارێ وەشەن نیشتەن نەو یاگە تەمام دڵکەشەن بنیشە نەو جا باسەفا و بەرزەن سەیران نە ئەو جا وە هەزار تەرزەن بەردی کەشکانەن نە ئەو یاگەی بەرز مەنزڵگای شەوەن وەختی کەڵەهەرز چگاکی ساناو مەعرووفەن نەو جا بەرز و قەشەنگەن پەرێ تەماشا کانی هەمرۆئی نە سەری ڕاتەن سەرکێشی کەرە گیانم فیداتەن چاشتەوەر نەو جا چە خاس دیارەن هەمیشە و دایم پڕ نە شکارەن کەلی کۆلیجێ یاگەی هەواران باسەفا و سەیرەن جاگەی شکارەن مەنزڵگای شەو بێ نە وەختی شکار مەگێڵاین پێشدا دیار وە دیار چەند وەختێ نەو جا وە عەیش و عیشرەت چەنی ڕەفێقان مەکەردم سوحبەت کەلی تفەنگچی و تەڵاش نیگا کەر شەو مەنزڵگامان باوەر وەنەزەر بدیە ئاساری ئێمە نەمەنەن یەکجار هەر ئێدەن گیان جە من سەنەن شەماڵ یانە گشت بدەر دماوە بشۆوە خدمەت پیر خدری شاوە یاگەو مەقامش عالیەن نەو جا مەشهوورەن قەدیم وە ساحێو پەنا مەواچان پیری هەزار ماڵ جافناوی تایبەتەن فەریاد ڕەس بییەن هەم سینە سافەن باپیرەی جافناوی تایبەت و جوانڕۆناوی تایبەت بییەن ئیسە ئەولادش گشت زەبوون بییەن ئەسیر کێش کریان وە شارانەدا تەفرەقە کریان وە زیندانەدا سەر گوزەشتەمان تەمام بەیان کەر شەماڵ دەخیلەن بگێرەش کەمەر واچە هەشت ساڵە غەریب و بێکەس زەلیل و بەدبەخت نییەن فریاد ڕەس باپیرەمانەن پەی کەی پەرێ چێش هەرتا مەتاوی تەعنە بدەر لێش ئامانەن شەماڵ نە ویرت نەشۆ کافییەن وەسەن ڕەحمش بجۆشۆ دمای عەرز و حاڵ نەو جا نیگا کەر چەپ و ڕاس یەکسەر باوەر وە نەزەر تەمام دیارەن کۆساران جە دوور داڵەهۆناوی تایبەت، بەمۆناوی تایبەت دەشتی شارەزوورناوی تایبەت هەورامانشوێن، پاوەناوی تایبەت وە ئاتەشگاناوی تایبەتوە شمشێرناوی تایبەت و سەریاسناوی تایبەت قشڵاخناوی تایبەت تا شاوەناوی تایبەت گەرمەزناوناوی تایبەتەن چەنی ماکوانناوی تایبەت جە نەزەرگاتەن یەکسەر سەراوانناوی تایبەت ساراوەن چەنی بەنیگەزناوی تایبەت وەشەن چەشمە و سەراوش تەمام دڵکەشەن جوانڕۆناوی تایبەت تەمام نە سەری ڕاتەن بگێڵە پێشدا گیانم فیداتەن دمای سیاحەت قەدەم ڕەنجە کەر ڕاگەی نیگاگار بگێرە نە وەر شانی وزیمە تا کەوە شیروان ڕاخێز وە ڕاخێز دەسم وە دامان بدیە کەڵڕەمان نەو جا چێش کەران جۆق جۆق و فەوج فەوج مەیان مەویەران مەویەرە ئامان بنی بەرد وە بەرد مەخسووسەن وەشەن سەیری هەوشە زەرد کەورگی تفەنگچی ئەسڵی مەکانەن یاگەی زەمرەمەی ڕەئیس و خانەن مەنزڵگای قەدیم سەیادان بییەن هەر وێش مەزانۆ چەند کەسش دییەن ئێمەیچ چەند ڕۆژێ نە عەهدی وێمان ڕەئیس و مەڕئووس ئید بێ خدێمان وەلحاسڵ چەند وەخت وە کامەرانی چەنی ڕەفێقان یارانی گیانی شەوان تا وە ڕۆ وە سەر مەوەردین زەمزەمە و مەزاق شکار مەکەردین بێ خەف و خەیاڵ بێ ئەندێش نە کەس لاقەید جە تەقدیر فەردی فەریاد ڕەس چەرخی چەپ ناگاهـ چەرخش وست ئەو کار ناغافڵ پێچاش بەوێنەی تۆمار شەماڵ بویەرە دەردی دڵ بێشەن ئەر شا ئەر وەزیر ئەگەر دەروێشەن جوانڕۆناوی تایبەت وەشەن بیهتەر وڵاتەن شەماڵ دەخیلەن گیانم فیداتەن مەکان وە مەکان بگێڵە پێشدا یاگەی کێ بییەن کێ گێڵۆ تێشدا چەشمە و سەراوان یەک یک بگێڵە گشت یاگەی خانان مەنزڵگای خێڵە ئاخێز کەر پەرێ دەشتی هەسێران پەی سەیری کاوات یاگەی ئەمیران نیگاکەر کاوات ئاوش چەند سەردەن گرەوش نە ئاو کول دنیا بەردەن قوڕەقەڵاناوی تایبەت بدیە ئاوش زەڵاڵەن شەماڵ بنۆشە نە تۆ حەڵاڵەن چەمە میرانەن یاگەی سەرداران هەوارگە و مەنزڵ وەختی وەهاران بێڵەگی خەیلێ نە ئەو وەشتەرەن پەی هەردوو، قەلبم پڕ جە نەشتەرەن چەمە میرانەن سۆچنان جەرگم بیەن وە باعیس نەزدیکیی مەرگم چەمە میران بێ مەرکەزی شکار یاگەی عەیش و نۆش مەخسووسەن وەهار هەوارێ وەشەن یەکجار باسەفان عەیبش هەر ئێدەن دنیا بێوەفان ئایشە دۆڵ تەی کەر تا وە دارۆمەرد بانی تووان و شیریدەر بگەرد ملە و دەشتی گەڕ بگێرە نە وەر بیاشۆش سەڕۆ تاوە سەراوگەڕ هەوارگەی پشتگەڕ سەنگلاخ و سەختەن گاگا مەنزڵگای بەندەی بەدبەختەن هەر چەن نە ئەنزار نازیبا و زشتەن شەماڵ وە گیانت پەی من بەهەشتەن ئیسراحەت بکەر نەو چەشمە و سەراو ئامانەن دەخیل جەرگم بی کەواو دمای ڕاحەتی قەدەم ڕەنجە کەر وێرانەکەی من بگێر ئەو نەزەر داخڵ بەر نەو جا خەستەگی دەرکەر خاس دیققەت بدەر مەلاحیزەش کەر وێرانەکەی من نە پای ئەودارەن مەنزڵگای قەدیم لەیل و نەهارەن دار وەنێ نەو جا گرتەنش قەرار عومرش زیادەن نەدارۆ شومار سەر بکێش نەوجا بزان کێ مەنەن یاگەی کێ بییەن ئیسە کێش چەنەن
5	نامە بۆ موحەممەد بەگی ڕۆستەمی	ئاغا عینایەت (1881-1957)	دیوانی ئاغا عینایەت	کەمێ نە ئەحواڵ دەردانی کاری ئیزهار کەم وە لای نمرە چواری پیر و لەڕ و چەق هەر ساتێ دەردێ زەعیف نائومێد هەناسە سەردێ دەردی گشتمان میراس جێماگە پەنج شەش دەردێ تەر لە من ڕووی داگە مانگی ڕەمەزان وەک زاڵمی جەبوون سەری ناوێتۆ لە بوون و نەبوون هەر کەسێ بگرێت هەر وێڵی ناکات ئیدعای خوێنی کاکەی لێ ئەکات گیرۆدەی دەسی پەنج غەزا بووگم لە دەس هەر پەنجیان من لە دەس چووگم دووانی دەوڵەتی سیانی شەخسی هاوار داد لە دەس دۆ کەشک و قەیسی شەرتە لەداخی دۆکەشک و قەیسی کۆگەردی بکەم وەک دەروێش وەیسی لە گشت زیاتەر وە عیشوە و نازە سەحەریم دایم نان و پیازە پەنیری کرمین ئاشی قورباقە هاوار داد لە دەس ئی فەقر و فاقە وەک هەڵوا ئەیخوا هەرکەسێ ساقە داد بێ داد لەدەس ئاشی قورباقە مەحکووم و مەزڵووم ئەعماڵی شاقە گرفتاری دەس ئاشی قورباقە بەخوا عەزیزان تەکلیفێ شاقە خواردنی نییە ئاشی قورباقە وەک بزن بگرێت ئەو بەلە باقە کردگیە وەمن ئاشی قورباقە عوموم دەردمان دووریی و فیراقە سەرباری دەردان ئاشی قورباقە مەخسووسەن هەر کام ڕەئیس ئۆتاقە باوکی ئەفرۆشێ بۆ ئاش قورباقە شەهەنشاهییە تڕ و تفاقە پەنیری کرمین ئاشی قورباقە بۆ ئیراد جۆیی چاویان زاقە هەر کەسێ نەیخوا تەختە و شەلاقە لە ئاو گۆشتە ڕەش هەرچی بەیان کەی تام و لەززەتی وە قەوری کاکەی لە گشت بەترە ئەو غەزای خاسە هەر چڵک و چڵمە ئەیکەنە کاسە تەتە بۆ کەری وە کۆی زۆخاڵ وێ فیتوا دەرەکەی توخمی گەماڵ وێ مەگەر تەخت و بەخت بوێ چەواشە ئەوسا واز بێرن لەم ئاشی ماشە ئینساف خۆ نادەن نایەژن بەسە نام لە کوێ تێرن ئەم گشت عەدەسە پاکیچی ناکەن پڕ لە کا و تووکە بێشتر دانەکەی کوژی چەڵتووکە نەوع پەرەستی و میللەت پەروەریی ئەم عەداڵەتە قوڕ بگرە دەری کاغەزی دنیا تەمام سیا وێ دەردی دڵی من هەر تەواو ناوێ سەوزی خواردنی ئێوەیچ ئەزانم ئەر ئیزهار بکەن منەت وە گیانم وەزعی خۆتان و مانگی ڕەمەزان بنویسە لە من کاک محەممەد گیان حاڵم نەماگە ئیتر بۆ من بەس ناتەواوییەکەی حەواڵەی ئێوەس
6	نامەی ئاغا عینایەت بۆ شێخ عەزیزی کوڕی شێخ فەتتاح	ئاغا عینایەت (1881-1957)	دیوانی ئاغا عینایەت	عەزیز بەتاڵەن ... فیکر و خەیاڵت یەکسەر بەتاڵەن ئارەزووت دایم هەر پەرێ ماڵەن مەلاقات کەردەی ئێڵ و عەیاڵەن زیندەگیت حەرام ئەوقاتت تاڵەن مەر ڕەحم خالق وەرنە مەحاڵەن شەو و ڕۆ دایم هەر نە خەیاڵەن فیکرت شمارەی هەر ماهـ و ساڵەن هیمەت بابۆت پیر کەماڵەن دۆعای موستەجاب دایم نە حاڵەن ئەرچی کارمان نەیاوان کاڵەن ڕەحمی مەشایخ هەمڕای خەیاڵەن خواوەن هەر وێش ساحێو جەلالەن عەفوو کەرەمش شامیلی حاڵەن ئەر مەیلش ببۆ کەرەم بکەرۆ ئارەزووی شاهان وەباد مەدەرۆ هەر کەسێ کارێ چەنیمان کەردەن هەر پەشیمانەن تا وە ڕۆی مەردەن ئومێد هەر تۆنی پادشای شاهان تەخت و بەخت مەدەی وە ساحێب جاهان قەترەیێ شەفا جە خەزانەی غەیب حەواڵە کەرۆ خالق لاڕەیب دڵ تەنگمان مەکەر وەسەن عینایەت ئومێد هەن کارمان یاوان وە غایەت
7	هەواڵ هێنانی شەماڵ	ئاغا عینایەت (1881-1957)	دیوانی ئاغا عینایەت	بەو نام بەو نیشان سەر کێشام نەو جا دیم کە دوو کۆتەی سۆچیای سیا کەوتەن نە بەر ماڵ مەناڵان وە دەرد دەم دەم مەکێشان هەناسانی سەرد چەند نەفەر ئەولاد سەغیر و کەبیر نە لاشان کەوتەن بەوێنەی ئەسیر واتم ئێوە کێن پەی چێش وەی تەورەن مەر کاری دنیا هەر جەفا و جەورەن واتشان تۆ کێی پەی چێش مەپەرسی دەردەدارەنی یاخۆ چە کەسی واتم من قاسید دەردەدارانم مەحرەم و هامڕاز شەو بێدارانم ڕەفێق و شەریک دڵ ئەوگارانم ئاگا نە ئەحواڵ پەشێو حاڵانم یارانی عەزیز نووری دیدەتان ساحێب جا و مەقام بەرگوزیدەتان ئەشخاسێ ئەو سا نەی وەر مەکانە جای پەنا و مەلجەء خوێش و بێگانە سەردار و ڕەئیس خان و بەگزادە لاقەید نە بەشەر شاهـ و شاهزادە ئیسە نە زیندان بێکەس و مەهتووک بێ قەدر و قیمەت مەریز و مەفلووک هەر یەک نە شارێ تەفرەقە کەوتەن جۆشیای زوڵم و تاویای بۆتەن غەریب و بێکەس، موحتاج و بەدبەخت زەلیل و ئەوگار فشارانی سەخت وەزع و حاڵشان وەی تەور پەشێوەن دووی هەناسەشان بێشتەر پەی ئێوەن ئید واتم ناگا کەوت و شی نە هۆش وە دەم دەردەوە بەرئاما خرۆش واتش ئەی شەماڵ هەی بەرگوزیدەم قەدەمت وە بان بینایی دیدەم یە تۆ بیت ئامای جە لای دەردەدار نە خاوی غەفڵەت ئێمەت کەرد بێدار سەرگوزەشتەمان جە حەد وییەردەن بەدبەختیی ئێمە بێ پەنا و پەردەن چەند ساڵ نە دەوران فامیل وییەردەن نە ڕای ئیحترام زیندەگی کەردەن ناگا چەرخی چەپ خول ئاوردەوە زەمزەمە و بیسات یەکسەر شەردەوە مەحرووم نە دیدار برا و کەس و کار یەک جە یەک بەتەر بیەن گرفتار ئابڕوو و حورمەت نە دەسمان شییەن ئیختیاری موڵک وێچمان نییەن ئەوەن بەدبەختی و سەختی و دەربەدەر ئینتیزاری دەس ڕایەت و نۆکەر نەی کڵاوەدا کەفتەنم کەساس کەس نمەپەرسۆ خراو تا وە خاس ئایرێ شییەن نە پەڕ و باڵم عالەم بێزارەن نە بۆی زوخاڵم ئایرێ گرتەن سەرتاپای تەنم بییەن وە کۆتەی سۆتەی جەهەنم شەماڵ فیراقەن سۆچنان جەرگم زیندەگی بێزار ڕازی وە مەرگم شەماڵ فیراقەن فەرقم شکاوان وە گیانت قەسەم مەگێرەم تاوان فێراقەن تێشە نە فەرقم شەنەن فیراقەن ڕیشەی عومری من کەنەن فیراقەن ئایر وەردان نە جەستەم کەم کەم سۆچنان پێشەی شکستەم فیراقەن غەرقم کەردەن نە دەریا ڕەنجی سەد ساڵەم وە عەبەس بریا هیجرانەن بییەن سەرباری دەردم هیجرانەن باعیس ئی ڕەنگی زەردم هیجرانەن وە گاز جەرگم مەکێشۆ هیجرانەن قەلبم دایم مەجۆشۆ هیجرانەن شعوور نە دەستم سەنەن هیجرانەن یاسین پەی مەرگم وەنەن هیجرانەن هەرگیز نە ویر نمەشۆ هیجرانەن لیباس ئازیەتی پۆشۆ هیجرانەن دڵ کەرد وە کۆتەی قەساو هیجرانەن زامش نەدارۆ حەساو حەسرەت نمازۆ کۆنە بۆ زامان حەسرەت دەردێوەن نەدارۆ دەرمان حەسرەتەن دایم زامش هەر وە سۆن هەشت ساڵەن مەکان حەسرەت جوانڕۆناوی تایبەتن حەسرەتەن قامەت کەردەن وە کەمان حەسرەتەن سانان بینایی چەمان چێش واچوون شەماڵ گیانم فیداتەن نە هەزار یەکێ دەردم نەواتەن پەی جەستەی خەستەم کافر کەرۆ شین نە موڵکی وێمان وێنەی غەریبین بێ قەدر و حورمەت کەساس کەوتەکار کزکز مەنیشین نە پەنای دیوار یانەی زیندانی یەکسەر وەی تەورەن شەماڵ وە گیانت پەڕ جەفا و جەورەن ئینە سەرگوزەشت کول خاس و عامەن هەر چەند عەرزی من گشت ناتەمامەن ڕاگە وەی دووری زەحمەتت کێشان فیدای ئامات بام سەر بدەر لێشان نەی جا وییەردی کەڵێ و توورکەپان ئاڵیاوا چەنی قەریەی ناو خۆشکان هەر چوار پەرێ زیندانی وێشان تا ڕۆی قیامەت هەر ئاهـ مەکێشان نە ڕای سەفیاوا حەرەکەت بکەر قەڵای جوانڕۆناوی تایبەت باوەر وەنەزەر داخڵ بەر نەو جا ئەسڵی مەکانەن پاتەخت و مەرکەز حاکم و خانەن چەند خان و حاکم سەردارش دییەن چەند بەگ و بەگلەر نامدارش دییەن چەند کوشت و قەزا و ئازارش دییەن چەند شەدە لاران نازارش دییەن چەندێ ڕەئیس و وەکیلش دییەن چەند گەدا و دارا و زەلیلش دییەن چەند شادی و وەشی و شیوەنش دییەن چەند سوپا و لەشکەر کولینش دییەن زەمزەمە و نۆکەر دیواخان دییەن سەفا و سەیرانگای ناو باخان دییەن چەندێ تەپڵ و کۆس بەیداخش دییەن چەندێ داخدار و بێداخش دییەن چەند قازی و خەتیب مستەوفیش دییەن چەند شێخ چەند دەروێش چەند سۆفیش دییەن چەند خانم خاتوون مەحبووبش دییەن چەندێ غاڵب و مەغڵووبش دییەن چەند مونشی باشی و دەبیرش دییەن چەندێ سەرعێڵ و ئەمیرش دییەن شەماڵ وە گیانت ئینە کول واتم ئامان و لووان فیدای ئاماتم دەورانی گەردوون چەپگەردی کەچ نەرد سەنگی بنچینەی گردین بەر ئاوەرد مەرکەز و ماوای ئابا و ئەجدادەن قەلب و ڕۆحمان بەو یاگە شادەن یاگی بەزمگای شادی و وەشیمان چمان خاوێ بێ دیمان نەدیمان ناگا و ناغافڵ بێخەبەر جە دەرد فەڵەک پەی ئێمە دیسان شانا نەرد سەرگوزەشتەمان هەر تا وە ئارۆ شەرحش نە فەوقەن لازم نەدارۆ نەو جا نیگا کەر دەخیلەن شەماڵ خاس دیققەت بدەر بە حاڵ و ئەحواڵ ئەر دیت ئەشخاسێ تاقەتش تاقەن ئانە گرفتار دەردی فیراقەن ئەر دیت کەسانێ دەردش گرانەن ئانە سۆچیای ناری هیجرانەن بدیە هەر کەسێ جە کەسان تاکەن ڕەنگ زەرد و زایف دیدە خەمناکەن کەوتەن نە گۆشەی کووچە و کەلاران وێنەی پووڵی قەڵب ناڕەوای شاران زەلیل و زگار کەفتەن وە بێکەس بزان و نەزان مەکێشۆ نەفەس بۆی کزەی جەرگش نیشتەن نە ڕووی عەرش تەن لوخت و عوریان نە پۆشاک نە فەرش وێنەی یەتیمان نە پەنای دیوار نە موڵکی وێشان خارجی و ئەغیار ئانە تۆ وەی تەور مەوینیش وە چەم خانمێ بییەن ئەعلا و موحتەرەم نامەحرەم نەدیەن کەس وە دیدەی وێش ئیسە ناعیلاج بییەن وە دەروێش شەماڵ وە گیانت جەرگم بریانەن شەو و ڕۆ دایم کارم گریانەن یەکێ مەوێنی کەوتەن نە سەحرا خاتوونێ بییەن موقتەدیر دارا یەکێ پەی فەرزەند دەردش کارییەن یەکێ سەردارش نادیارییەن یەکێ براڵەش وە ئەسیر بریان یەکێ داراییش کول غارەت کریان ئانە فەرزەندش نە دەسش شییەن کەمکەم بیناییش نابینا بییەن ئانە مەوێنی کەوتەن، مەناڵۆ فەرزەندەن پەرێ بابۆش مەلاڵۆ هەر کەس مەوینی دەردش کارییەن دەرمانی دەردش نادیارییەن شەماڵ وە گیانت دنیا خەسیسەن نۆکەر و یەتیم وێشان ڕەئیسەن ئەو مەکان وەزعش ڕێققەت ئاورەن جۆشی دەروونم چون سەماوەرەن بویەرە نەو جا نەگبەت ماوەرۆ دەردشان سەختەن پایان نەدارۆ شەو و ڕۆ دایم شین و زارییەن نە باتی ئەسرین هووناو جارییەن بازە هەر بەو حاڵ جەستەی پەشێوە تا ڕۆی قیامەت گێج وەران پێوە شەماڵ قوربانەت نەو یاگە مەویەر زیارەتی مەرقەد شێخ فەتاح بکەر بشۆ وە خدمەت ئەو پیری کامڵ سەرگوزەشتەمان چەنی دەردی دڵ بەد بەختیمانەن چەنی نەدامەت دیدار بینیمان کەوتە قیامەن زەلیل و غەریب موحتاج و بێکەس ها وەختەن بەرشۆ ئاخەرین نەفەس دنیا وەی تەورەن عیلاج نەدارۆ نە عەهدی قەدیم هەرتا وە ئارۆ نە مەیدانی هەقق عالەم کول خەستەن ڕای قەزا و قەدەر هیچ کەس نەبەستەن حەرەکەت بکەر نە ئەترافاتش بگێڵە پێشدا قەریە و دێهاتش کەش و کۆسارش یاگەی شکارەن ئاساری ئێمەیچ نەو جا دیارەن فرێمان کردەن نەو یاگە شادی پەیمان بوازە گەردەن ئازادی فیدات بام شەماڵ زەحمەتت کێشان یانەی زیندانی سەر بدەر لێشان دمای سەیرانگای جوانڕۆناوی تایبەت کەردی کەش و کۆسارش گێجەلوول وەردی ڕاگەی گەرمەسێر بگێرە نە وەر چەشمە و سەراوان باوەر وە نەزەر باڵەخانییەن نە سەری ڕاتەن ئاوش بەوێنەی چەشمەی حەیاتەن موڵک و دێهاتش باسەفا و سەیرەن جە گشت نیعمەتێ پەڕ دەخڵ و خەیرەن یانەی ئیقباڵەن دایم زاریشەن پەرێ سەردارش بێقەراریشەن ئەوان هەم چەند ڕۆ وە کامەرانی عەیشی وێشان کەرد نە باڵەخانی فەڵەک هەم پەی ئەو دیسان شانا نەرد ئیقباڵ ئیقباڵش نەو جا غورووب کەرد ماچی ڕۆی ئەزەڵ پەی زیندان تاشان گەدا نە لای ئەو وێنەی پادشان شەماڵ بویەرە نەو جا پەی زلان چەشمە و سەراوەن بیهتەرین مەکان خسووس سەراوبەسناوی تایبەت نەو جا مەشهوورەن مەجۆشۆ مەیۆ تەمام پەڕ نوورەن پەشتی سەراوبەسناوی تایبەت کۆی سارا وەنەن ئێڵاخی وەشەن ڕیشەی دڵکەنەن ئەم دەس و ئەو دەس تەمام بگێڵە کول ماجەمینەن هەوارگەی خێڵە یاگەی نازاران ماجەمینانەن مەنزڵگای قەدیم میر و خانانەن دەشتی گوڵاڵە تا بەردی زەنجیرناوی تایبەت چەند حاکم دییەن سەرعێڵ و ئەمیر بەردی زەنجیرناوی تایبەتەن نەو جا مەشهوورەن ئاو ساف و زەڵاڵ ماچی کافوورەن چەندێ جە مەردان ڕۆزگار دییەن چەن نەوجەوانان کارزار دییەن چەندێ نە دەوران دنیای دوون شییەن یاگەی بەگزادەی باوەجانیناوی تایبەتیەن ئەوان هەم چەن وەخت نە دەوری وێشان ڕۆزگارێ وەش هەمڕا بێ پەیشان نارا و بەنیگەز مێراوا گێڵە شەماڵ وەگیانت کول یاگەی خێڵە نە هەر جا بدیە جارییەن سەراو مەخسووسەن ئاوی چەشمەی بێڵەتاو خاک و ئاو وەی تەور ناپەیدا کەمەن جای کیشت و زەرعەن مەنزەرگای چەمەن عێڵ و تایفەی پەڕ حەشەم دارۆ عەیبش هەر ئیدەن ڕەئیس نەدارۆ کەدخودا و ڕەئیس گرفتار بییەن نەتۆی زیندانان کول نە بەین شییەن یانەی زیندانی هەر ئاغە ڕۆشەن هەر کەس پەی کەسێ دایم بێهۆشەن تاوەگۆزناوی تایبەت و کڵاش تا باوەجانیناوی تایبەت شەماڵ بگێڵە تۆ وە نیهانی وە هەر جا مەشی شین و زارییەن ئەلوەداعی گەرم بێقەرارییەن ئەو سەرزەمینە بگێڵە پێشدا هەر کەسێ کەسەن نەمەندەن تێشدا خێڵی باوای خدر نە ملەی لێواشە هەر دەسە دۆعان چەرخ بۆ چەواشە کەرەناوی تایبەت و شاینگانناوی تایبەت تا دەوڵەت ئاواناوی تایبەت شەماڵ زەحمەتەن خەیلێ ماڵئاوا ئەوانیچ عەشرەت هەم گرفتارەن زەدەی زامی سەخت نێشی یەک خارەن سەر بدەر لێشان کەسێ نەمەندەن فەڵەک یانەشان نە ڕیشە کەندەن کەرە مەنزڵگای وەلەد بەگیناوی تایبەتیەن چەند شۆڕە سوار ئامان و شییەن نە میر نە ڕەئیس نە سەردار مەنەن یاگەی یانەشان بەزرشان شەنەن سەردار نە زیندان نە قەسری قەجەرناوی تایبەت نەعشش چون گەدا کێشیان وە بەر نەمەندەن کەسێ نە ئۆجاخشان ڕەعیەتێ بییەن وە ئەربابشان دایم زارییەن نە تۆی یانەشان با هەر بگێڵۆ چەمەڕانەشان ئای چەند نازاران کەوتەن وە بێ ناز فەڵەک خدێشەن نەشیب و فەراز شەماڵ فیدات بام باوەر وە نەزەر زیارەتی مەرقەد دەوڵەت ئاواناوی تایبەت کەر گونبەدێ نەو جا بوڵندەن پایەش شێخی ئیرشادەن بشۆ نە سایەش نەتیجەی پاکەن جە پاک سرشتەن یاگەی ئومێدەن جای پەنا و پەشتەن سەییدەن جە نەسڵ پاکی پێغەمبەر شافعی ئۆمەت ڕۆی دەشتی مەحشەر سەر گوزەشتەمان عەرز کەر نە خدمەت هەشت ساڵ گرفتار ڕەنج و مەشەققەت موعجیزاتشان مەشهووری عامەن ساحێب هیمەتەن بوڵند مەقامەن فەقیر و غەریب موحتاج و زەلیل تەڵەب کەر هیمەت شەماڵ سەد دەخیل هەرچەن موقەددەر عیلاج نەدارۆ جە پێغەمبەران هەرتا وە ئارۆ بەشەر حاڵشەن وە ئومێد زیندەن هیچ کەس ددانی ئومێد نەکەندەن دەوڵەت ئاواناوی تایبەت جای شەریعەت بییەن جومعەو جەماعەت تەریقەت بییەن تەکیە و مەنزڵگای دەروێشان بییەن مەلجەء و پەنای دڵڕێشان بییەن ئیسە نیشانێ جە ئەو نەمەندەن فەڵەک ئەساسش بەرچیدە کەردەن هاشمیناوی تایبەت هەشت ساڵ نە تۆی زیندانەن پەی بەدبەختی وێش جەرگش بریانەن بێ جورم و تەقسیر گرفتار بییەن شان و مەقامش کول نە دەس شییەن عایلە و کڵفەت سەرگەردان بەدبەخت جۆشیای کوورەی زوڵم و زۆری سەخت دایم الاوقاتعەرەبی شین و زارییەن پەی بەدبەختی بەخت بێقەرارییەن شەماڵ وە گیانت فەڵەک کارشەن هەر ڕۆ وە نەوعێ یە بازاڕشەن شەماڵ فیدات بام زەحمەتت کێشان قەدیم ئۆجاخان سەر بدەر لێشان کەی مەبۆ زەحمەت تۆ فەرامۆشم حەڵقەی غوڵامی کەردی نەگۆشم نە هەر جا ڕەئیس کورد زوان بییەن سەردار و ئەمیر کول نە بەین شییەن بگێڵە پێشدا هەر کەس نە جای وێش یەکسەر فامیلش بییەن وە دەروێش نە جا نە مەقام نە شان نە شێوە کول پەی دەردی وێش شێت بییەن لێوە پارچەی نەوڕۆڵە بگێرە نە وەر سەیرانی دەشتی ماهیدەشتناوی تایبەت بکەر قەڵای باوانەن ساحێبش نییەن مەرکەزی سەردار سەنجاویناوی تایبەت بییەن سێ نەفەر سەردار نەو جا بەرقەرار ساحێو تەپڵ و کۆس بەیداخ و سوار ماڵ و دیواخان دەبدەبە و ئەساس لەشکەر و نۆکەر یۆ جە یۆتەر خاس کەدخودا و ڕایەت تایفەی زیاد گشت خۆش و خوڕەم یەکسەر خاتر شاد نەڕای ئیقتیدار وە کامەرانی چەند ساڵ ویاران نەی دنیای فانی چەرخی چەواشە چون هەردە جاران تەفرەقەشان کەرد نە کووچەی شاران نە ماڵ نە فەرزەن نە نۆکەر نە کەس ڕەنجی سەد ساڵە بەرشی وە عەبەس وەی تەور پاشیان تەفرەقە و بێکەس یەکێشان ئەو توونناوی تایبەت یەکێ ئەو تەوەسناوی تایبەت حەیف پەی جوانان وێنەی شێری مەس لاشەش خاک کەران بێ برا و بێکەس ئیسە نیشانێ لێشان نەمەندەن فەڵەک ئەساسش نە ڕیشە کەندەن وەی تەور پەشێو بی حاڵ و باڵشان کەس نمەزانۆ ڕا مەزارشان شەماڵ بویەرە ماهیدەشتناوی تایبەت تەی کەر مەدارا مەکەر تا وە چوار زەوەر نیگا کەر نەو جا دەشت گەواوڕناوی تایبەتەن مەرکەز و ماوای عێڵی کەڵهوڕناوی تایبەتەن ئەرشەدەن پەرێ تایفان نەو جا مەردانی کاری هەم ساحێو پەنا سەرحەد نشینەن پەی خاکی ئێرانناوی تایبەت خاکی ئێرانناوی تایبەتەن هەم یاگەی شێران میللەتی ئێرانناوی تایبەت دوو خسڵەت دارۆ نە عەهدی قەدیم هەرتا وە ئارۆ ئیتاعەی ئەمری پادشای وێشان وەتەن پەرەستی بییەن خدێشان خسووس عەشایر جەمعی دلێران پاسەبان بییەن پەی خاکی ئێرانناوی تایبەت چەنی خارجە هەرچی جەنگ کریان عەمەڵشان نە تۆی تاریخ سەبت کریان پەی ئێمە میللەت ئیفتیخار دارۆ میهەنپەرەستی شەرافەت مارۆ عێڵی کەڵهوڕناوی تایبەت بی مقسوودم نەی جا خاک و ئاوشا لەشکر و سوپا هەر نە چوار زەوەرناوی تایبەت تا قەسری شیرینناوی تایبەت مەنزڵگاشان بی تەمام عێڵ نشێن کەوکەبەی داوودناوی تایبەت ئەو نە عەهدی وێش مەشهوور بێ نە تۆی سەردارانی پێش سەدای تەپڵ و کۆس لفەی بەیداخان دەستگاهی ڕەنگین ماڵ و دیواخان زەمزەمە و بیسات عەمەڵە و نۆکەر کەم کەسێ دییەن تەرەقی بەو تەور چەند خان خەوانین ڕەئیس و سەردار نە فەرمانی ئەو گرتەبێ قەرار سوارانی خاس ئەسپ و زین تەیار بازی مەکەردەن هەر سوب تا ئێوار تەپڵی حازر باش هەر وەخت مەژەندەن شەش هەزار سوار حازر مەکەردەن حەیفەن پەی ئەمیر سەرداری کەڵهوڕناوی تایبەت شکست دا وە تیپ بەختیاریناوی تایبەت و لوڕناوی تایبەت چون ڕۆی بەرگەشتە نەدارۆ ئامان نەو جەنگ و داوای ملەی هەمەدانناوی تایبەت جە تەقدیری هەق ئەمری خوداوەند دوو تیر نازڵ بی پەی بابۆ و فەزەند دوو سوپای عەزیم کەردەن چەکاچاک لاشەی ئەمیران غەڵتان بین وە خاک جەو دما فەرزەند چەنی نەبیران چەن ساڵ نە جای ئەو دنیا ویاران ڕۆزگار مەیلش سەرد بی نە لێشان کەم کەم ئیختیلاف کەوت نە دلێشان حوببی ڕیاسەت توغیانی بەشەر مەبۆ وە قاتڵ فرزەند و پدەر مامۆ برازا بین وە خەسمی یەک مامۆی وێشان کوشت پەی بەدبەختی هەم هەر کەس خوداوەند هۆر گێڵاوە لێش هەر وێش کۆمەکەن پەی نەگبەتی وێش ئیسە نەو فامیل یەکێ نەمەنەن یاگێ یانەشان بووڵشان شەنەن مەحرووم بین نە ڕەنج چەندین ساڵەی وێش گەدا و دەرودەر بەوێنەی دەروێش شەماڵ وە گیانت فەڵەک کارشەن دایم الاوقاتعەرەبی یە بازاڕشەن شەماڵ دەستی ڕاست گێڵە دماوە تەختگە و شامار بدەر دماوە یاگەی سەلاتین گۆرانناوی تایبەت بگێڵە وێشان گرفتار عایلەشان وێڵە حەفت سوڵتان نەوجا حوکمڕان بییەن هیچکام نە جای وێش ئاسارش نییەن کول ساحێو سوار تفەنگچی و نۆکەر یاگەی سوپا خێز سەرباز و عەسکەر تایفە و عەشرەت ئەمڵاکاتی خاس شەجیع و مەربووت مەعقووڵ شا شناس گاوارەناوی تایبەت مەرکەز حاکم نشین بێ هەر یەک نە جای وێش ساحێو نگین بێ داڵەهۆناوی تایبەت یەکسەر کەش و کۆسارەن یاگەی سەلاتین نەو جا دیارەن زەردەناوی تایبەت و یارانەنناوی تایبەت زەهاوناوی تایبەت تا سەرپێڵناوی تایبەت گشت یاگەی چادر کەدخودا و سەرخێڵ قەدیم ئۆجاخان تەفرەقە و فیرار ڕایەت و نۆکەر بییەن وەجادار شەماڵ وە گیانت دڵ پەڕ نە هوونەن وی تەور مەوینی جەستەی تۆ چوونەن سەر قەڵا چەنی جێگیران تەی کەر بدیە کێ نەو جا کەردەنش گوزەر چەند میر و سەردار نەو جا وییەردەن کۆچ و تەڵمیت بار ڕەنگین پەروەردەن باوەیسێ نەو جا یاگەی سەردار بی جای عەیش و نیشات تەپڵ و سوار بی هەواش پەی زمسان خەیلێ تەمامەن چەشمە و سەراوش وێنەی حەمامەن سەوز و خوڕەمەن زمسان وەک بەهار چوار ئەترافش وەشەن پەی شکار داخم ئیسە کێ بەو یاگە شییەن پاسە بزانوو هەر ئەوش دییەن شەماڵ بگێڵە ئەو سەرزەمینە زمسانش وەشەن گشت عێڵ نشینە قەدیم سەرادان یەکێش نەمەنەن یاگێ یانەشان مێخشان کەنەن ڕای دەروەن دەهۆڵ بگێرە نە وەر داری زەنگەنەناوی تایبەت و ئەزگڵە تەی کەر باخی سەیدی خان هەوارگەی بنگوێز بەرز و چەشم ئەنداز با سەفا و ڕاخێز سەیرانش وەشەن ئەو پارچەی بەمۆ کول ماڵ جەمینەن شەماڵ گیانی تۆ قەیتوولەن نەو جا یانەی شێخ حەسەنناوی تایبەت جەرگم بریانەن تەمام بێکەسەن وێش چەنی ئێمە گرفتار بییەن هەش ساڵ نەی وەرتەر بە ڕەحمەت شییەن ئەو نە تۆی زیندان مەشهەدناوی تایبەت فەوتش کەرد بێ قەدر و حورمەت وە سەد ئاهی سەرد نە فامیلی وێش وەی تەور بڕیان شۆن کەس نمەزانۆ مەزارش جە کۆن تایفەی نەجیب ساحێو کەرامات فەریاد ڕەسی عام پەی کولی حاجات بێ جورم و تەقسیر ئەسیرش کەردەن ئابڕوو و حورمەت چەند ساڵەش بەردەن ڕۆی گرفتاری هەرتا وە ئارۆ دۆعا و موعجیزات ئەسەر نەدارۆ قەزای موبڕەمەن عیلاجش نییەن نەزر و سەدەقە کول نە بەین شییەن شەماڵ وە گیانت کڵفەتش وێڵەن بەوێنەی دەروێش کەڵپۆس نە پێڵەن بزان یانەکەش کەس مەنەن تێشدا یاخۆ باوەقوش مەوانۆ پێشدا عایلەش جە کۆ تەفرەقە کریان ماڵ و ئەمواڵش وە میراس بریان دەک فەڵەک چەرخت با چەواشە بۆ نمەبۆ ڕەحمت پەی کەسێ بۆ تۆ بەڕوین بانەدار تا وە خانە شوور ئی سەر تا ئەو سەر نزیک تا وە دوور چەن ساڵ نە دەوران ڕۆزگار شییەن یاگەی قوبادیناوی تایبەت و باوەجانیناوی تایبەتیەن یاگەی حکوومەت حەیبەڵا خانناوی تایبەتەن جاگەی دەبدەبەی مستەفا خانناوی تایبەتەن لازم نەدارۆ شەرحش وییەردەن یە گشت نیشانەی دنیای بێ پەردەن نەو جا وییەردی ئاوی سیروانناوی تایبەتەن مەشهوورەن مەحدوود خاکی ئێرانناوی تایبەتەن ئاوی زمکان و لێڵە جەو مەکان داخڵ بۆ نە تۆی ڕوودخانەی سیروانناوی تایبەت مەعرووفەن نەو جا پردی کناچانناوی تایبەت قەدیمەن ئیسمش پاسە مەواچان ئیسە وێرانەن هەر پایەش مەنەن دەورانی گەردوون نە ڕیشەش کەنەن لاوران چەنی بێزەل نە ئەو جان شکارگای وەشەن پەرێ زمستان ئیمامێ نەو جا گرتەنش قەرار جە گشت حەیوانێ پەڕەن نە شکار مەکانێ وەشەن پەرێ زمستان شەماڵ ئامانەن نەوی هەراسان تایفەی ئیمامیناوی تایبەت نەو جا دیارەن پەی زیندانیشان دایم خەمبارەن یانەی هۆسمان بەگناوی تایبەت دڵشان نە جۆشەن هەشت ساڵەن تەمام کول سیاپۆشەن ئەو چەمی سیروانناوی تایبەت جە دەس وەر مەدەر کوێڵەناوی تایبەت و ماکوانناوی تایبەت وەشەن پەی گوزەر یاگەو مەکانی ئیناخی نەو جان پەی بەدبەختیشان جەرگشان بڕیان ملەی لەشکەرگا هەنجیرک گێڵە زێ وهیر تا هەوار نشینگەی خێڵە هەر یەک نە لایێ شین و زاریشەن هەر یەک وە دەردێ گرفتاریشەن زیندانی ئەوان هەر یەک نە شارێ تەفرەقە کریان وە سەر دیارێ فەتحڵڵا ناوی تایبەت هۆسمانناوی تایبەت هەرجە کرماشانناوی تایبەت وەلوولەی تفەنگ سەرباز کوشتشان بدیە هەر کەسێ ئالوودەی دەردەن ئانە کەسێوەش نە زیندان مەردەن باز هەر وەو دەرد سەختی گیان کێشان تا ڕۆی قیامەت هەر ئاخ بکێشان ناحیەی زەردۆییناوی تایبەت بگێرە نە وەر مەکانێ وەشەن مەلاحێزەش کەر دەودان و ڕووان تا وە باینگانناوی تایبەت ساتیاری وێراش تا بەلەبزان گڵاڵ ودشە خانەگاناوی تایبەت و پاوەناوی تایبەت دووریسانناوی تایبەت شمشێرناوی تایبەت قشڵاخناوی تایبەت تا شاوەناوی تایبەت نووریاوناوی تایبەت نجاڕناوی تایبەت بە وردە دێوە شەماڵ فیدات بام خاس بگێڵ پێوە تەشریف بەر وە بان قوللەی ئاتەشگاناوی تایبەت یەکسەر دیارەن بکەر تەماشا باسەفا و بەرزەن چەشم ئەنداز دارۆ هەر جا مەیلت هەن وە نەزەر مارۆ دێهاتێ نە فەوق شەرحم دان پەی تۆ هەشت ساڵەن شیوەن واوەیلا و هەی ڕۆ نەبڕیان سەدای شین و زاریشان نەدریان قەرار بێقەراریشان نە تۆی زیندانان کول نە بەین شییەن هەر کەس مەنەبۆ نیمە گیان بییەن ڕۆی گرفتاری هەرتا وە ئارۆ نەو قیتعە زەمین ئایر مەوارۆ کوشتارێ زیاد نەو یاگە کریان هەرجا کەسێوەن وە ئەسیر بریان وە هەر جا مەشی شەماڵ زارییەن هەر یەک چەند کەسش نادیارییەن خوسووسەن میرزا و مستەوفی پاوە ڕیشە کەن کریان جە هەر دوو لاوە میرزا مەحموودناوی تایبەت بێ، مونشی خۆش تەحریر عاقڵ و فەهیم هەم ساحێو تەقریر چەند ساڵ فیرار بێ نەو زێد و ماوا بەدبەختی کێشا هەرتا کە تاوا ئارەزووش ئید بێ بیاوۆ وە کام دەوڵەت بسانۆ پەرێش ئینتیقام وەختێ کە قشوون حەرەکەتش کەرد هەورامی نەوجا گشت فرارش کەرد ئەو میرزای مەرحووم بە خیاڵی وێش ئارەزووش بڕیان تەمام یاوا پێش بێخەبەر نە چەرخ قەزای ڕەببانی بەرعەکسەن دایم شاد پەشیمانی عەبباسناوی تایبەت براڵەی گیانی گیانیش بێ کول کەسێ عاشق وەش زبانیش بێ ناگا کومەیسوون نەو جا تەشکیل دان هەرچی مەنەبێ ئەسڵەحە جەم دان ئەو گرفتاری نە فەوق شەرحم دان جە قەسری شیرینناوی تایبەت هەرتا مەریوانناوی تایبەت مەقسوودم میرزاناوی تایبەتی ساحێو شەوق و زەوق شادیش بی وە شین زەوقش بی وە تەوق وێش چەنی مامۆ، برا و مامۆزا گرفتار کردەن ڕەنجش شی وە با وە چەند ئیفتیزاح فشاراتی سەخت نە جەمعی مەردم بە وەخت و بێ وەخت تا داخڵ وە شار تارانشوێن بین یەکسەر یاگەی ئەوان دان نە قەسری قەجەرناوی تایبەت هەر چەند کە ئیزهار مەزڵوومی وێشان مەکەردەن ئەسڵەن نەشنەفتەن لێشان هەر یەکێ پەنج ساڵ حەپسشان بڕین شەش ساڵ زیاتەر کێشان وە یەقین دمای سەدەمات جە حەد وییەردە زوڵم و زۆری سەخت دنیای بێ پەردە هەزار حەسرەتان مەنەبێ نە دڵ یەک نە شۆنی یەک داخڵ بین وە گڵ عومووم بێ ڕەمەق مدراین وە پاوە ڕیشەمان بەنەن وە بای فەناوە شەماڵ ڕاهی بەر پەرێ هەورامانشوێن خاکی ئێرانەن سەرتا وەدامان بگێڵە پێشدا بێ سەفا نییەن وەزعی سابقش گشت نە بەین شییەن تەرزێ جە دیدەن ئیسە جە وڵات جادەی ماشینەن عەقڵ مەبۆ مات هەورامی ئەوسا نە یاگەی وێشان ئیقتیدارێ خاس بێ نە دلێشان هەر یەک نە جای وێش دەستگا و عومارەت ماڵ و دیواخان نۆکەر و ڕایەت چەنی عەشایر خارج و داخڵ خەیلێ جەنگ کەردەن شەجیع و پەڕ دڵ کەم کەم تەرەقی دەستدا پەرێشان قەریبی چل ساڵ ڕاحەت پەی وێشان نە ڕای ئیقتیدار زیندەگی کەردەن ڕۆزگارێ وەش وە سەر مەوەردەن غوروورشا یاوا سەرحەدی کەماڵ نەوبەت کەفت وە دەس ئەساسەی زەواڵ نە ئەمری دەوڵەت تەمەڕود کەردەن فەریبی توغیان چەن ساڵە وەردەن دەوڵەت قشوونش کێشا پەرێشان سەنگی تەفرەقە کەوت نە دلێشان هەر یەک نە لایێ بێ وە چارەسەر پەرێ خارجە دەشت گرتەن نە وەر هەر کەس تەسلیم بی گرفتار کریا نە قەسری قەجەرناوی تایبەت یاگە پێش دریا وەی تەور پاشیا و بڕیا شۆنشان کەس نییەن نە جای هەوار کۆنشان شەماڵ بگێڵە هەر سەیران خاسە چەم پۆشی کەرە جەی دەنگ و باسە داریانناوی تایبەت و هەجیجناوی تایبەت نۆتشەناوی تایبەت و شەڕەکانناوی تایبەت چەشمە و سەراوەن باغات فراوان نەوسوودناوی تایبەتەن مەرکەز حکوومەت نشین بەرز و چەشم ئەنداز باغاتش ڕەنگین وردە دێهاتش یەکسەر باغاتەن هانە گەڕمەڵەناوی تایبەت نە سەری ڕاتەن ناحیەی لهۆنناوی تایبەت تەمام سەیران کەر نە کەلی کاوێ سەر باوەر وە بەر ئەو یاگە بەرزەن پەرێ سەیرانگا هەرجا مەیلت هەن بکەر تەماشا قولەی پیر ڕۆستەمناوی تایبەت دیار وە دیار دەشتی مەریوانناوی تایبەت گۆلی زرێوارناوی تایبەت ئەو قەریە و دێهات مەوینی وە چەم بەدبەختیشانەن پێچیاون وە خەم قەدیم ئۆجاخان بڕیا شۆنشان نەمەنەن بە غەیر هەوار کۆنشان مەخسووسەن شاری هەورامانی تەختشوێن قەڕەچۆڵ بڕیان بەرچیدە و بەدبەخت گشت سوڵتان زادە ساحێو نان و خوان نەجیب و مەعقوول وەی تەور پێش ئامان بەعزێشان ئەوەن زووخاوان وەردەن زەلیل و موحتاج کول گیان سوپەردەن بەعزێ بێ ڕەمەق مدران وە پاوە ئینتیزاری مەرگ بەیۆ جە لاوە عایلە و کڵفەت بێ قەدر و حورمەت تاویای بۆتەی زوڵم و مەشەققەت هەر یەک پەرێ وێش هەر ئاغە ڕۆشەن هەشت ساڵەن تەمام کول سیاپۆشەن شەماڵ فیدات بام هەورامانشوێن تەواو قەریە و دێهاتش هەرتا کە ڕەزاوناوی تایبەت یەکسەر وەی تەورەن حاڵ و باڵشان عاڵەمش گرتەن بۆی کەواوشان بێ جورم و تەقسیر وەی تەور پێش ئامان دەردش کارییەن سەر تا وە دامان هەوش و بەدرانیناوی تایبەت و دزڵیناوی تایبەت مەویەرە جای مەحموود خانناوی تایبەتەن شەخسێ دلێرە جەند ساڵ جەو مەکان نە ڕای ئیقتیدار ساحێو سوفرە و خوان نۆکەر و سوار شەجیع و زرنگ بەخشەندە و خەڕڕاج خارج و داخڵ وە کەس نەدێ باج حەقیقەت حەیفەن پەی مەردی ئێرانناوی تایبەت وەی تەور بان پەنا وە خارج بەران دەرەکێناوی تایبەت یاگەی ئەسەد بەگناوی تایبەت بییەن ئەو هەم مەشهوورەن کول کەسێ دییەن یاگەی مەشوەرەت خاس و عام بییەن ساحێو دیواخان وەش کەلام بییەن شەماڵ وە گیانت جەی گشت ئەساسە یەکێش نەمەندەن تەمام ئیفلاسە قەدەم ڕەنجە کەر پەرێ مەریوانناوی تایبەت ئەو سا مەزانی چێش پەنەش ئامان قەڵای مەریوانناوی تایبەت پاتەختشانەن یاگەی حکوومەت ڕەئیس و خانەن کانی سانانناوی تایبەت بێ یاگەی مەحموود خانناوی تایبەت دەستگا مورەتتەب سوفرە و دیواخان بەگزادە و نۆکەر تەپڵ و سوارە داخڵ بیەبێ نە تۆی ئیدارە حقووقی دەوڵەت ئابڕوو و حورمەت مەنبەعی ئومێد کەدخودا و میللەت باقی بەگزادە هەریەک نە جای وێش تایفە و شەجیع یەکسەر قەوم و خوێش ولەژێرناوی تایبەت یاگەی کەیخەسرەو خانناوی تایبەت بێ قەدیم ڕیاسەت کول مەریوانناوی تایبەت بێ دەستە و بەستەی وێش بەگزادە و نۆکەر تەپڵ و سوارە نە جەنگ بێخەتەر فەرزەندانی خاس یاگەدارش بێ کەدخودا و ڕایەت بەرقەرارش بێ باقی بەگزادە و خوردە مالکین هەر یەک نە جای وێش کول ساحێو تەمکین نە ڕای ئیحتیرام زیندەگی کەردە بێخەبەر نە چەرخ دنیای بێپەردە شادیشان یەک ڕۆ یەکسەر بی وە شین بەو تەور گرفتار دامی بەڵا بین چێش واچوون شەماڵ چێش ئاما وە سەر ئەسڵەن یەکێشان بەر نەشی وە بەر ئەو ئیفتیزاحە کول دیمان وە چەم کەم کەسێ دییەن ئەولادی ئادەم ئەوان هەم تەقسیم زیندانان کریان هەر یەک نە لایێ وە ئەسیر بریان ئەوەن زووخاوان بەدبەختی وەردەن قەلیلێ مەنەن یەکسەر کول مەردەن ئیسە یانەشان تەمام خاپوورەن ڕۆی ڕۆشن لێشان شەوی دەیجوورەن عایلەشان وەی تەور کول نە بەین شییەن هەرکەس مەنەبۆ کز و کۆر بییەن نەمەنەن هیچ کەس نە ئۆجاخشان ڕەعیەتەن ساحێو ئەملاکاتشان فیدات بام شەماڵ قاسیدێ خاسی سەرکەشی کەرە هەم جە کۆماسیناوی تایبەت ئەوان هەم بەدبەخت هەم گرفتارەن یانە وێرانەن خەیلێ ئەوگارەن بەگزادە و ڕەئیس بییەن دەروەدەر هانە تۆی زیندان نە قەسری قەجەرناوی تایبەت دەروێش مەحموودناوی تایبەتەن بێچارە و بەدبەخت موحتاج و زەلیل وەی زیندانی سەخت هەشت ساڵەن زووخاو بێ سامان وەردەن خەزان پەی بەختش خەزانش کەردەن یانەشان دایم شیوەن نە تۆشەن هەر کەس پەی کەسێ مەست و مەدهۆشەن شەماڵ عەرزم هەن بدیە چێش ماچوون لازمەن سەیران کۆی تەورێز خاتوون زەحمەتت کێشا خەیلێ ماڵ ئاوا ئێڵاخی وەشەن ئەو کۆی زێڕ ئاوا بدیە دیارەن کۆی ئەفراسیاب کۆی عەبباس بەگناوی تایبەتەن کول چەشمە و سەراب هەر چوار ئێڵاخ یاگەی عێڵ بییەن ئیسە قاعیدەش بەرچیدە بییەن قەریە و دێهاتش تا چەم کەرۆ کار هەرتا بیاوۆ سەرحەدی هەوشارشوێن یەکسەر ئێڵاخەن چەشمە و میرغوزار سەوز و خوڕڕەمەن نە وەختی بەهار قەسەبچەی قەشەنگ چەنەش مەویەرە هەم حسەین ئاوا هەم دیواندەرەناوی تایبەت سەد پارچە ئەملاک نەو جا دیارەن یەکسەر ئەملاکی ئەعیانی شارەن گەڵباغیناوی تایبەت و مەنمیناوی تایبەت تایفەی بێ ئەندێش ئانە کول واتم گرتەبیەن پەی وێش جە کەناری شار هەرتاکە بیجاڕناوی تایبەت ئەم سەر تا ئەو سەر حدوودی هەوشارشوێن چەند ساڵ نەو زەمان دنیای هەرج و مەرج وێشان ڕەئیس بین وە کەس نەدێن خەرج جە شا تا وەزیر سەردار و ئەمیر خان وخەوانین جەمعییەت کەسیر تەپڵ و بەیداخ و سوارە و نۆکەر ماڵ و دیواخان دەبدەبە و لەشکەر ئەساسێ وەی تەور پەی وێشان سازان بە زۆری بازووی وێشان مەنازان تا ئاخر دەوڵەت ئەمر دا قشوون پەی سەرکووبیشان وە بێ چەند و چوون شەریفوددەوڵەناوی تایبەت حاکم بی ئەو ساڵ پەنج هەزار نەفەر تەمام و کەماڵ سەردار ڕەشیدناوی تایبەت بێ، ئەوڕۆ سوپاهدار نە فەرمانش بین تفەنگچی و سووار شمشێر حەمایل خەلعەتش کەردەن جەنگی گەڵباغیناوی تایبەت وە ئەو سوپەردەن هەورامانشوێن چەنی جوانڕۆناوی تایبەت تەمام باقی عەشایر جە خاس تا وە عام جەم کەردەن پەیشان جە شاری سنەناوی تایبەت حەرەکەت دریا ئەساسە و بنە یاوان بەو مەحاڵ ئەوان بین ماوا فەوری حەمڵە دان کەردشان داوا وەلحاسڵ ئەوڕۆ سوب تا خۆرئاوا زەد و خورد کەردەن هەرتا کە تاوا هەر چەند شجاعەت وە کار مەوەردەن چون نەگبەتشان بێ عیلاج نەکەردەن شکست وەردشان کەردشان فیرار غارەت و چەپاو تەمام بێشومار کەفت نە ڕووی سەحرا هەر کەس پەرێ وێش هەرکەسێ یاوا درێغ نەکەرد لێش نە هەر دوو تەرەف تەڵەفات کریا خاتیمەی ئەو جەنگ وەی تەورە دریا جەو دما بەعزێ ڕەئیس و سەردار شەریفوددوڵەناوی تایبەت ئومێد دان قەرار پەنا ئاوەردەن قەوڵ دان پێشان گونا و بێگونا وە دارشان کێشان پێش ئامەدێ سەخت پەڕ خەوف و خەتەر پاشیان وە هەم بێ وە چارەسەر دمای کوشتار و غارەت و زەرەر خارج و داخڵ دەشت گرتەن نە وەر چەند ساڵ نە مابەین ئیکارە وییەرد باز نە جای وێشان جەماوەری کەرد دووبارە فەریب تەمەڕڕود وەردەن دەوڵەت ئەمرش دا تەبعیدشان کەردەن بەعزێ گرفتار نە قەسری قەجەرناوی تایبەت باقیشان یەکسەر کریان دەروەدەر تەفرەقە و تەقسیم شار و دێهاتەن چەمەڕای جیرە و نان و بەراتەن گەدایی کەران بەوێنەی دەروێش نیمە گیانێ هەن بێزار بییەن لێش شەماڵ سەرگوزەشت دنیا وەی تەورەن ڕاحەتیش نییەن پەڕ جەفا و جەورەن ئیسە ئەو یاگە تەمام وێرانە بییەن وە لانەی بادەقوشخانە با هەر بناڵان تا ئاخر نەفەس وە شارانەدا غەریب و بێکەس فیدات بام شەماڵ مەنزڵت دوورەن سەیرانی سنەناوی تایبەت ئەو هەم زەروورەن شارێ قەشەنگەن مەدارا مەکەر بگێڵە پێشدا ئەو کۆی ئاویدەرناوی تایبەت کۆسارێ وەشەن نەدارۆ جەفا تۆ خودا بنۆشە ئاو کانی شەفاناوی تایبەت ئانە سەیرانگای ئەعیانی شارەن بەرز و چەشم ئەنداز کول جا دیارەن بدیە خەسراواناوی تایبەت ماچی بەهەشتەن نووری لەقای هەق نەو یاگە وەشتەن پارچەی ئاویدەرناوی تایبەت چەشمە و سەیرانەن عەیشگای عامەن کززە و کەواوەن چەمەن موعتەمەدناوی تایبەت یاگەی ئەعیانەن تەفریحگای ئەشراف تجار و خانەن داخڵ بەر نە شار قەڵای حکوومەت بەرز و قەشەنگەن نەدارۆ زەحمەت بازاڕ خیابان مەغازە کەم کەم تا مشی وە بان ئاو کانی دووشەمناوی تایبەت شەماڵ بگێڵە یاخودا وەشت بۆ ئارەزووی منەن کول یاوان وە تۆ یانەی ئەعیانەن هەر یەک نەجایێ ئەو سا مەنمانان بەوێنەی شایێ دەستگا و عومارەت تەلاری عالی ساحێبی ڕوتبە و موشیر و والی وەزیر و ئاسەف موعتەمەد وەکیل مەورووسیشانەن هەر یەک چەند دەلیل نۆکەر ئیقتیدار ئەملاکاتی خاس مەشهوور و مەعرووف تەمام شا شناس موشکڵێ نەبی نەکەران ئاسان ساحێبی لەنگەر یەکسەر کوردستانشوێن حکوومەت دایم بە مەیلی وێشان مەعلووم مەکەردەن جە مەرکەز پەیشان هەژدە بلووکی کوردستانشوێن تەمام وە ئەوان کارش مەدریا ئەنجام مەلجەء و پەنای فەقیر و دەروێش یاری دەهندەی بێنەوا و دڵڕێش وەلی نیعمەتی سەفحەی کوردستانشوێن بەرپا کونندەی گرۆی بێکەسان چەنێ جە ئەشخاس بێنەوا و نادان نە دەر ماڵشان بین وە خانەدان هەرچی تەعریف کەم ئەوسافاتشان دەبدەبە و ڕەواج ئەحکاماتشان زیاتەر بییەن هەر یەک پەی وێشان ئیسە ڕۆزگار سەرد بییەن لێشان ئەوان هەم چەنی ئێمە جەلب کریان وە هەر بەهانە پەی مەرکەز بریان شەش ساڵ جە مەرکەز نیشتەن پەی وێشان ئیجازەی مەحەل نەدریا پێشان جە دمای شەش ساڵ هەناسانی سەرد ئاسەفی ئەعزەمناوی تایبەت نەوجا فەوتش کەرد نەعشش بەوێنەی یەک نەفەر گەدا بەردەن وە مەحەل بێ سەر و سەدا ئیسە نە ئەو قەدر، نەئەو قیمەتە نە ئەو ئیحتیرام سەفا و زینەتە حاڵ و ئەحواڵشان ئەگەر بپەرسی ئەوان هەم وێنەی یەک نەفەر شەخسی زیندەگی کەران نە یانەی وێشان جەو ئیقتیدارە کول دەسشان کێشان ڕۆزگار دایم ئینە خودیەشەن یەکێ پادشا و یەکێ دەروێشەن دنیا هەر وێشەن بەشەر فانییەن کۆشش پەی دنیا پەشیمانییەن شەماڵ فیدات بام کافییەن زەحمەت کێشات فراوان ڕەنج و مەشەققەت دنیا وە هیچ کەس وەفاش نەکەردەن کەس جە بێوەفا بەهرەش نەبەردەن چەند پادشاهان جە بەشەر بێباک وە هەزار حەسرەت سەر نیان وە خاک کەیۆمەرسناوی تایبەت سەرتەوق پادشاهان بێ سەر حەڵقەی زەنجیر ساحێو جاهان بێ وە کۆ شی جەمشیدناوی تایبەت ساحێو جامی جەم وێش چەنی جامش لووان پەی عەدەم کۆرش کەبیرناوی تایبەت داخم ئەو کۆ شی سەر دوودمانی هەخامەنشیناوی تایبەت هەر یەک چەند حەسرەت گرتەبێن نە دڵ یەک نە شۆنی یەک داخڵ بین وە گڵ نەمروودناوی تایبەت و شەددادناوی تایبەت، زوححاکناوی تایبەت و فیرعەونناوی تایبەت ئیددیعاشان بی چەنی خوداوەند داخم جە کۆبان کەیانانی کەی ئەو گورز و گۆپاڵ ئەو ساقی و ئەو مەی کۆ شی کەیخەسرەوناوی تایبەت ساحێو تەخت و تاج کۆ پەهڵەوانان نەپای کورسی عاج کۆسی کاوسناوی تایبەتی داخۆم جە کۆ بۆ کەللەی کەیقوبادناوی تایبەت جە کۆ کەوتە بۆ فەرەیدوونناوی تایبەتی فەڕ بڵند بی پایەش چەند ساڵ مەملەکەت وەش بین نە سایەش گوودەرزناوی تایبەت وە حەفتا و حەفت فرزەندەوە گیوناوی تایبەت وە ڕیازەت خەسرەو سەندەوە داخۆم جە کۆ بۆ شای ئەفراسیاوناوی تایبەت ئیسمش مەوەردەن سەنگ مەبی وە ئاو ڕۆستەمناوی تایبەت جە کۆ بۆ ئەسفەندیارناوی تایبەت جە کۆن کەللەی دێو سفید چەنی بڕیان شۆن ئی گشت پادشا و پەهڵەوانی قین چەنی جاشان بی نە سینەی زەمین داخۆم جە کۆبان خەبەرشان نییەن کەوکەبە و ئەساس کول نە بەین شییەن هەر یەکێ هەزار حەسرەتان نە دڵ وە چەند ئارەزوو سەر نیان وە گڵ چەند پادشاهان ئەشکانیناوی تایبەت بییەن یەک نە شۆنی یەک ئامان و شییەن کەوکەبەی داراناوی تایبەت چەنی بی تەمام ئەسکەندەرناوی تایبەت نە شۆن ئەو یاوا وەکام ئەسکەندەرناوی تایبەت جە کۆن پادشای نامی شەرق و غەربش گرت ئەو وە تەمامی جە عومری کۆتاش ڕاحەتیش نەدیی هەر چی ڕەنجش دا وە عەبەس بەر شیی ساسانیناوی تایبەت جە کۆن چەنی شین وە باد نەوشیروانناوی تایبەت بی، ساحێب عەدڵ و داد کەیخەسرەوناوی تایبەت تەختش جە مەدایێنناوی تایبەت بێ شیرینناوی تایبەت مەلیکەی ئێران زەمینناوی تایبەت بێ کەم کەسێ دییەن ئەو تەخت و ئەو تاج مەتای ڕەنگاڕەنگ ئەو حوکمی ڕەواج دەبدەبە و بیسات بەزمی خەسرەویی مەشهووری عامەن هیچ کەسێ نەدیی ئاخر گرفتار چەرخی دنیای دوون یەک شەو شیرینناوی تایبەت دیش غەڵتانەن نە هوون ئەو سەردارەش دیی وەی حاڵ و وەی دەرد شیرینناوی تایبەت هەم جە گیان شیرینش ویەرد بە غەیر جە شیرینناوی تایبەت کەس نەدیەن وە چەم دمای سەردارش حازر پەی عەدەم شیرین بای شیرینناوی تایبەت پەی شیرین کاریت سەبت کریان تاریخ پەی یادگاریت گەنجی باد ئاوەر تەڵای دەست ئەفشار وە غارەت بەردەن دیار وە دیار تایفەی مەغۆڵناوی تایبەت ئەو جەنگی خوونخوار جە کەللەی ئادەم سازناشان مەنار ئەوە پادشا ئامان و شییەن چەند هەزار هەزار ئیسمشان نییەن ئینە کول واتم ئامان و بییەن عەجەب تەر جە کار ئێمە کەم بییەن هیچ کەسێ نەدیەن بێگونا و تەقسیر بەدبەختش کەران دە ساڵ نەزەنجیر مەحروومی دیدار عایلە و فرزەن فەریادڕەس نییەن غەیر جە خوداوەن بەوێنەی حەیوان دوڕندەی قەفەس دە ساڵ نەکێشی ڕاحەت یەک نەفەس ڕەنجی چەند ساڵە وە هەزار زەحمەت تەمام نە بەین شیی وە نیمە قیمەت
8	پاڕانەوە لە خودا بۆ لێبووردن لە گونا و ڕزگار بوون	ئاغا عینایەت (1881-1957)	دیوانی ئاغا عینایەت	ڕۆزگار شیشەی عومرم شکستەن ڕاگەی ئومێدی حەیاتم بەستەن تەکلیفم ئێدەن پەرێ ڕای نەجات موناجات کەروون قاضي الحاجاتعەرەبی یاڕەب بە حاجەت ڕەسوولی سەروەر قازیولحاجات ڕووی دەشتی مەحشەر یاڕەب بە حاجەت جەلال و ئەقدەس دەستگیری مەزڵووم غەریب و بێکەس یاڕەب بە حاجەت زوولجەلالی وێت بە عەرشی عەزیم لایەزالی وێت یاڕەب بە حاجەت پێغەمبەرانت بە عەرش و کورسی قەترەی بارانت یاڕەب بە حاجەت شای دوڵ دوڵ سوار مورتەزا عەلی کوشندەی کوففار بە ئەشکی دیدەی فاتیمەی زەهرا هەم بەو شەهیدان دەشتی کەربەلا بە ناڵەی دەروون عەبداڵانی بەر مەکێشان نەدڵ وادەی سوب سەحەر بەسەدای ئەزان ئەڵڵاهوو ئەکبەر بە شوعلەی جەماڵ پاکی پێغەمبەر یەک ڕای نەجاتێ بنێرە نە وەر بە شەرافەتی سەییدی سەروەر بە دەستێ بەستەی زیندانییانت ئەسیر و مەزڵووم گۆشەی شارانت جەمعی زیندانی ئەکرادی بەدبەخت فریاد ڕەسی کەر نەی فشاری سەخت دە ساڵەن زووخاو جارییەن لێمان بەشەرێ نییەن ڕەحم کەرۆ پێمان یاڕەب بەحاجەت ئیسمی ئەعزەمت بەو مەلایکان خاس مەحرەمت یەکەم جار بەو ڕەحم بێ پایانەکەت بەو عەتا و کەرەم بێ سامانەکەت پیر و ئاخر شەڕ عاسی و عوسیانبار قەبووڵ کەر وەنەم تەوبە و ئیستیغفار خالق و زاتت غەیر جە لوتفی وێت ڕای ئومێد قەتعەن مەخفی نییەن لێت ئاگا نە ئەحواڵ دەردەدارانی شەفا دەهەندەی کول بیمارانی ئەم دردە دووچار ئێمەشان کەردەن هەر ساتێ سەد نەوع بەتەر جە مەردەن کەریم کەرەم کەر کەرەم بێ شومار زیندەگی پێمان بییەن زەهرومار یاڕەب بۆ بە عیشق خاسانی دەرگات غەریب و بێکەس دوور کەفتەی وڵات مەزڵوومی ئێمە جە حەد وییەردەن ئیحیامان کەرە هەناسەم سەردەن بەخشەمان وە نوور پاکی پێغەمبەر نەی زیندانی تار وەسەن دەردی سەر ڕەحمێ کەر وە حاڵ عایلە و سەغیر یاڕەب نەجاتێ نەی دام و زەنجیر تاقەت و سەبر و حەوسەڵە بڕیان یەکسەر تەمام بی پەردەی دڵ دڕیان زەڕڕەیێ ئیمان جە موو باریکتەر ها وەختەن شەیتان باوەرۆش وە بەر قووەی وجوودیم، کول نە بەین شییەن عومرم جە پەنجا و چوار ڕەد بییەن عەینم بێ عەینەک تەم و بوخارەن زیندەگی پەرێم چون زەهری مارەن یاخودا وە ڕەحمت کارێ بسازی با کۆتا کەروون ڕوودە درازی ئیستیدعام ئێدەن جە لای خوداوەن شاد کەرۆم دیدار عایلە و فرزەن عومری تەبیعی سەر ئامان جۆشۆ قەبووڵ مەفەرما چی غوربەت بەرشۆ ئارەزووم ئێدەن یا حەیی داوەر نەی زیندانی سەخت باوەریم وە بەر قووەی وجوودی و سەروەتی دنیا کول تەمام بییەن ڕیشەمان کنیا بەدتەرین زووخاو دنیا کول وەردم یەک ڕۆ ئاسایش وە سەر نەوەردم نەحیف و زەعیف پیر و گرفتار غەریب و بێکەس، موحتاج، دەردەدار عنایەتناسناوی ئەدەبی فەردت کول موناجاتەن سەرتا وە پایین دۆعای حاجاتەن کافییەن وەسەن سەر دەرد ماوەرۆ ئومێد هەن خودا قەبووڵش کەرۆ ئیلتیجام ئێدەن جە لای هامسەران وە یەک فاتیحە ڕۆحم شاد کەران دۆعای مەغفیرەت نە دەرگای داوەر درێغ نەکەران بەشقی پێغەمبەر
9	Einleitung	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	Die in vorliegendem Bande veröffentlichten Stücke kurdischer Epik, sowie die Prosaerzählungen und die volkstümlichen Verschen sind von mir in den Monaten Juni, Juli und August 1903 in Soujbulaq, der Hauptstadt der Provinz Mukri-Kurdistän, gesammelt worden. Über die geographischen Verhältnisse der kleinen Provinz, deren Verwaltung jetzt meist durch einen vom Gouvernement der Provinz Azärbäijän aus Täbriz gesendeten Gouverneur ausgeübt wird, findet man das Nötige zusammengestellt in de Morgans Mission scientifique en Perse, Vol. II, pag. I ff.) Eine ältere, die verwickelten Stammesverhältnisse des Landstriches in hervorragend lichtvoller Weise behandelnde Darstellung rührt von H. C. Rawlinson her. ) Rawlinson hat auch einige Angaben der bekannten Kurdenchronik des Shäräf-eddin in seiner Darstellung verwertet; der 1860 publizierte Text dieses Werkes liefert uns eine weitere Reihe von geschichtlichen Daten über den Kurdenstamm der Mukri, welcher jetzt den größten Teil des Gebietes südlich und südwestlich vom Urmia-See in Besitz hält. Shäräf-eddin (Text, Bd. I, pag. 288) führt eine Tradition über die Herkunft der Mukrifürsten an, laut welcher diese Kurden eine Unterabteilung der Bäbäh, des in und um Sulaimäniyä auf türkischem Gebiete heimischen Kurdenstammes seien und in dem Distrikte Shähnzor ihre ursprünglichen Wohnsitze gehabt hätten. Das ist um so wahrscheinHcher, als die Mundart der Mukri und die der Bäbäh tatsächlich ein und dieselbe ist, wie im folgenden gezeigt werden wird. Zudem knüpfen noch heute die vornehmen Familien in Soujbulaq ihre Familientraditionen an die Bäbäh. Ferner zeigen die Angaben Rawlinsons über die eigentümhchen Grundbesitzverhältnisse unter den Mukri, die ich als auch heute noch geltend bestätigen kann, aufs deutlichste, daß wir in der herrschenden Familie, den Bäbä Amiriyä, die siegreichen Eindringlinge zu sehen haben, die durch Schwertesmacht sich die Landbevölkerung unterjocht und Grund und Boden unter sich geteilt haben. Die Kurdenchronik sagt, daß die Eroberer aus der Gegend von Sulaimäniyä gekommen seien und da die Zeit der Eroberung, die Regierung Ismails I. Säfäwi, nicht gar so weit von der des Shäräf-eddin entfernt ist, haben wir keinen Grund, der Angabe zu mißtrauen. Daß die unterjochten Stämme ebenfalls Kurden waren, scheint daraus hervorzugehen, daß sich trotz des kurzen Zeitraumes von kaum 400 Jahren, der uns von jener Eroberung des Landes trennt, keinerlei Reste türkischer Bevölkerung und türkischen Idiomes nur solche könnten in Frage kommen innerhalb des Mukrigebietes mehr finden. Die ackerbauenden Klassen, die ra'tyät, nennen sich größtenteils zum Stamme der Debokri gehörig und man darf wohl vermuten, daß diese Debokri, welche in größerer Masse die östHchen Teile des Mukrilandes, den Distrikt Shär-werän, und die nach Miän-dü-äb hin gelegenen Täler des Tatäü und Jagatü bewohnen, die Reste der einstigen Bevölkerung darstellen, die von den Stammes- und sprachverwandten Mukri aus dem Besitze verdrängt worden ist. Die östliche Grenze des Mukrisprachgebietes haben wir damit festgelegt: was östlich vom Tale des Jagatü gelegen ist, gehört den türkischen Idiomen, die auch noch beträchtliche Teile der Ebene von Miän-dü-äb beherrschen. Nach Süden zu gehören, soweit das persische Gebiet in Betracht kommt, noch die Distrikte von Bänä und Saqqiz zum Mukridialekte; kaum einige Stunden südlich von diesen beiden Städtchen beginnt in der Landschaft Märiwän, nach der türkischen Grenze zu gelegen, und bei dem Stamme der Tiläküi im Distrikte Hobatü, östhch davon, das Gebiet des eigentlichen Kurdistäni, der Mundart von Sinnä. Vom Kern des Mukrilandes, um Soujbulaq herum, nach Westen gehend, haben wir im nördUchen Teile die drei Stämme der Bilbäs: die Mangur unmittelbar westlich von Soujbulaq, die Mämish, im Distrikt Lähijän, und weiter nordwestüch die Pirän, deren Dialekt nur unwesentlich von dem der Stadt Soujbulaq abweicht. Über die Ebene von Ushnü hinaus nach Norden zu erstreckt sich die Mukrimundart nicht; einzelne dem großen Stamme der Räwändi angehörige Clans, die ich wenige Stunden nördlich von Ushnü traf, bedienten sich des Mukri dialektes; doch liegt das eigentliche Gebiet der Räwändi weiter westlich nach dem Tale des großen Zab zu. Im Südwesten von Soujbulaq im Distrikt von Särdäsht, nach Bänä zu, hausen die Gaurik, die ebenfalls Mukri sprechen. Da ich auf türkischem Gebiete keinerlei Studien machen durfte, bin ich leider außerstande anzugeben, wie weit nach Westen sich das Sprachgebiet des Mukri erstreckt. Doch zeigten mir kurze Unterhaltungen mit Kurden aus Sulaimäniyä, sowie der Umstand, daß einige der in Soujbulaq besonders beliebten kurdischen Dichter aus Kerkuk, Därbänd und den Dörfern von Sulaimäniyä stammen, ziemlich sicher, daß ein wesentlicher Unterschied der betreffenden Mundarten nicht besteht, und die weiter unten zu besprechenden Materialien Chodzkos zum Dialekt von Sulaimäniyä bestätigen es. Das Shäräfnämäh führt die Geschichte der Mukri bis zur Zeit des Verfassers, bis etwa zum Jahre 1595. Um die Geschichte der kurdischen Stämme nach diesem Zeitpunkte zu verfolgen, wäre ein Studium der zeitgenössischen Sefewidengeschichten und der bekannten allgemeineren Darstellungen der persischen Geschichte notwendig, und nach einigen von mir gemachten Proben kann ich im Hinblick auf die mannigfachen wichtigen Aufschlüsse, die mir diese Proben gaben, nur aufs lebhafteste bedauern, daß augenblickUch es mir zur weiteren Verfolgung dieser Aufgabe an der nötigen Zeit gebricht. So berichtet z. B. Mirzä Iskähdär in seiner bekannten offiziellen Geschichte des Shäh 'Abbäs, in dem Tärikh-i-'älämäräi, von langwierigen Kämpfen der Bärädost, eines den Mukri verwandten und benachbarten Stammes, und der Mukri gegen die Truppen des Perserkönigs. Dieser Bericht eines Augenzeugen - Mirzä Iskändär berichtet ausdrücklich von seiner persönlichen Teilnahme an dem Feldzuge ist für uns um so wichtiger, als derselbe Kampf Gegenstand eines der schönsten und verbreitetsten kurdischen Volksepen ist, nämlich des Gedichtes von der heldenmütigen Verteidigung der Burg Dimdim durch den Häuptling der Bärädost Ämir Khan, den Goldhand". ) Auch die Geschichte des Nadir Shäh von Mirzä Mähdi Khan liefert reichhche Ausbeute. Über die neueren, besonders durch die Einwanderung der türkischen Qarapapakh aus Georgien in die Landschaft Solduz, den westlichen Teil des Südufers des Urmiasees, hervorgerufenen Völkerverschiebungen liegen in dem oben angeführten Aufsatze Rawlinsons gute Nachrichten vor. Heutzutage ist bei weitem der größte Teil der in dem oben begrenzten Mukrigebiete hausenden Stämme seßhaft geworden. Sie wohnen in recht elenden Lehmdörfern; im Sommer schlagen sie, meist dicht neben dem Dorfe, ihre schwarzen Zelte auf und bleiben bis nach Beendigung der Erntearbeiten in den luftigen Zelten. Nur ein kleiner Teil der Kurden hier sind Halbnomaden, die im Winter ebenfalls ihre festen Wohnsitze haben, aber nur wenig Ackerbau treiben, gerade nur soviel, wie für die eigenen Bedürfnisse nötig ist. Im Sommer ziehen sie mit ihren Herden auf die Bergweiden, bleiben die wärmere Jahreszeit über in steter Bewegung und kehren erst zum Herbst in ihre zurück, in denen inzwischen einige wenige zurückgebliebene Familien den Acker soweit versorgt haben, daß der zurückgekehrte Stamm die Erntearbeit beginnen kann. Nomaden im eigentlichen Sinne des Wortes gibt es in diesen Teilen Kurdistans nicht mehr. Über die Sprache dieser Gruppe kurdischer Stämme lagen bis vor kurzem nur zwei wenig umfangreiche Arbeiten vor. I. A. Chodzko, Etudes philologiques sur la langue kurde (dialecte de Soleimanie), im Journal Asiatique, Avril-Mai 1857, pag. 297-354. Chodzko hat seine Materialien von einem aus Sulaimäniyä stammenden Chef der Bäbähkurden, der sich im Jahre 1853 längere Zeit in Paris aufgehalten hat. Über Chodzkos Arbeit im allgemeinen hat sich P. Lerch ausgesprochen; hier bleibt nur übrig, an einzelnen besonders in die Augen springenden Punkten die Übereinstimmung des von Chodzko behandelten Dialektes mit dem Mukri darzutun. 1. Das dem Mukri eigentümliche dälem sage" hat Chodzko als derem درم Daß der kurdische Gewährsmann den im arabischen Alphabet nicht vorhandenen l-Laut mit ر und Chodzko ihn dementsprechend mit r wiedergibt, ist nicht verwunderlich. Ich habe von Leuten aus Sulaimäniyä deutlich l gehört. Ebenso in sar für säl Jahr" usw. Das VerbalPräfix hal- gibt Ch. als her, aber auf pag. 346 hat er hal- destem und haldegra. 2. Das Affix -awa ist beiden Mundarten gemeinsam, im Gegensatz zu den westlichen Kirmänjidialekten, welche dafür das Präfix wä ڤە verwenden; siehe unten § 59. 60. Chodzko pag. 345: بخوینوا = Mukri bekhoinawa “daß wir wiederum essen", und öfters. 3. Die im Mukri sehr häufigen Formen des optativus perfecti auf -äya siehe Ch. pag. 339 und öfters. Vergl. unten § 83, dazu noch einige recht zweifelhafte Formen aus Prym-Socin bei Justi, Gr. pag. 187. Das bei Chodzko belegte pron. demonstrativum am findet sich dagegen im Mukri nicht; darüber siehe unten § 38, Anm. II. A. Houtum-Schindler, Beiträge zum kurdischen Wortschatze, in ZDMG. XXXVIII, pag. 43109. Nach einem recht umfangreichen Vokabular persischer und kurdischer Mundarten, zu welchem der Mukridialekt einen besonders reichen Anteil geliefert hat, gibt H.-Schindler einige Notizen zur Grammatik des Mukri, sowie einige kurze Sätze. Besonders die grammatischen Notizen enthalten manche fehlerhafte Auffassung der Spracherscheinungen; der einzelnen Punkte wird im folgenden gedacht werden. Als Materialsammlung ist der Beitrag H.-Schindlers wertvoll. Im Jahre 1904 ist nun zu diesen Arbeiten der fünfte Band von de Morgans Mission scientifique en Perse hinzugekommen, der in seinem ersten Teile zugleich mit vielen andern mehr oder weniger kurdischen Dialekten auch das Mukri von Soujbulaq behandelt. Schon in den 1894 und 1895 herausgegebenen ersten Bänden der hat der Verfasser uns auf diese über die persischen Dialekte" hingewiesen, und schon damals mußte ich gegen die linguistischen Vorstellungen de Morgans, von denen er eine kleine Probe mitteilte, energisch protestieren. ) Leider ohne Erfolg; denn was dieser Band, dessen prachtvolle Ausstattung in so schreiendem Gegensatze zu dem dürftigen Inhalte steht, an fast kindisch zu nennenden Aufstellungen und Formenerklärungen bietet, geht noch weit über das Maß dessen hinaus, was uns die eben erwähnten Proben ahnen ließen. Leider verbietet der hier zu Gebote stehende Raum, die schier unglaublich falschen und schiefen Urteile näher zu beleuchten; einiges habe ich in der folgenden Anmerkung zum Beweise meines harten Urteiles gegeben; wer Muße dazu hat, mag an der Hand meiner Darstellung die linguistiques" des Flerrn de Morgan prüfen: einige heitere Stunden werden die Mühe belohnen. Man kann von einem Ingenieur sicher keine Kenntnis der Sprachwissenschaft verlangen, das wäre die einzige Entschuldigung für dieses Machwerk. Die zugrunde liegenden Materialien, soweit sie den uns hier beschäftigenden Mukridialekt betreffen, bestehen aus einem umfangreichen Vokabular, einigen grammatischen Paradigmen, sowie einer nicht eben großen Anzahl von kurzen Sätzen. Die Transskription der kurdischen Worte ist ganz der französischen Orthographie angepaßt, daher besonders bei der Wiedergabe der Diphthonge sehr umständlich und unübersichtlich. Immerhin wären die Materialien brauchbar, wenn sie ohne die linguistischen Erklärungen des Verfasses, die mit einer großen Menge von ihm nicht verstandener Avesta-, Pehlevi-, armenischer usw. Worte in Originaltypen marktschreierisch aufgeputzt sind, veröffentlicht worden wären. Aber vieles ist auch in den Materialien sicher falsch. So z. B. die auf pag. 87 gegebene Konjugation des Präsens deinasem, die eben persisch, aber nicht kurdisch ist; auf pag. 96 gibt der Verf den Pluralis richtig, ohne sich der früher gegebenen Formen zu erinnern. pag. 88 nit heißt nie “du bist nicht"; überhaupt kommt im Mukri die Endung -t für die 2. Person sing, praes. nie vor. Aber bei de Morgan ist diese falsche Angabe durch das ganze Paradigma (auf pag. 89 und 90) verbreitet. Hier sind stets die 3. Personen als zweite, und umgekehrt, aufgeführt. Man ist versucht, hierin eine dem Geiste de Morgans entsprossene Verbesserung der Angaben seines kurdischen Gewährsmannes zu sehen. Denn die 2. Person sing, auf i und die 3. sing, auf -et oder -äl paßt nicht in die krausen Theorien de Morgans von den Personenendungen des Präsens, die ihm weiter nichts sind, als die suffigierten Pronomina personalia; da paßt schon das / besser zur 2. Person und das i zur 3. Person; also hat sich der Kurde geirrt und naikatatva muß 2. Person, neikeiowa 3. Person sein! pag. 76. Die weitaus gebräuchlichere Form des pron. pers. der 2. Pers. plur. ango fehlt bei de Morgan, eiva ist sehr selten, und sicher nur gelegentlich aus anderen, südkurdischen Dialekten ins Mukri eingedrungen. Einige weitere Richtigstellungen allgemeinerer Art wird man noch in der unten folgenden grammatischen Skizze finden. Die Wortlisten sind zwar umfangreich, aber auch nur mit Vorsicht zu gebrauchen. Es ist nicht genügend Sorgfalt darauf verwendet, die einzelnen Worte durch alle untersuchten Mundarten zu verfolgen ; häufig fehlt die Angabe, daß das für einige Dialekte gegebene Wort in den anderen ebenfalls gebraucht wird, so daß die falsche Vorstellung erweckt wird, als kennen einige Dialekte gewisse Worte nicht, obwohl sie tatsächlich gäng und gäbe sind. So fehlt unter خوابیدن “dormir” das Mukriwort nüstin, während unter خوابیدن “coucher" das gänzlich unsinnige raostati ) aufgeführt ist. Man vergleiche, was de Morgan über seine Auswahl der Worte in der Vorrede sagt.
10	III	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	پیاوێکی ئاوفرۆش لە شاری غەزنەشوێنیدا ئاوفرۆشیی دەکرد. خوڵا وای بۆ بڕیبۆوە، کە هەموو ڕۆژێ تمەنێکی پەیدا دەکرد. شەوێ دەهاتەوە ماڵە خۆی. هێندێکی برادەر بوون، بۆ وانی خەرج دەکرد. شەوێ لە ماڵە وی خەریکی بەزمی دەبوون. قەدەر ئەییامێکی وای ڕابوارد، شەوێکی سوڵتان مەحموودکەس دە شاری غەزنەیدا دەگەڕا، هاتە ئەو کووچەی، گوێی هەڵخست، تەماشای کرد دەنگی گۆرانی و تار دەهات. بە جلکی دەروێشی چووە ژوورێ. سەڵاوی کرد. ساحبماڵ جێی پێ نیشان دا؛ دانیشت. بەخێراتنی کرد. قەدەرێکی دانیشت، خەڵقەکە بڵاوەیان کرد. سوڵتان مەحموود فکری کردەوە، لە دڵی خۆیدا گوتی: «ئەو پیاوە ئاوزەی ماڵێی هیچ نییە؛ ئەو بەزمەی لە چی دروس کرد؟ ناڕۆم هەتا نەزانم، لە کوێی بووە». خۆی داگرت، نەڕۆی. خانەخوێ گوتی: «دەروێش ئەتۆ بۆ ناڕۆی؟» گوتی: «بابە، ئەمشۆ میوانم، لێرە زیاتر چ جێم نییە». ساحب ماڵ گوتی: «دەروێش، قەیدی نییە ئەوشۆ لێرە بە». سەعاتێکی پێ چوو پرسی: «خانەخوێ بە خوڵات سوێند دەدەم، ئەو خەرجەت لە کوێ پەیداکردووە؟ ئەمن دەبینم ئەتوو هیچت نییە». گوتی: «دەروێش! بنوو. لەو قسانە گەڕێ». زۆر پاڕاوە لە ساحب ماڵی. گوتی: «دەروێش، ئەمن هەموو ڕۆژێ ئاوفرۆشی دەکەم، تمەنێکم وەگیر دەکەوێ، بۆ ڕەفیقان خەرجی دەکەم. هەموو شەوێ حاڵم وایە وەکی دەیبینی». دەروێش گوتی: «ئەگەر سوڵتان مەحموود حوکمی بکا کەس ئاوێ نەفرۆشێ چ دەکەی؟» گوتی: «دەروێش خوڵا لە سوڵتان مەحموودی گەورەترە؛ بنوو». دەروێش نووست تا سبحەینێ. سبحەینێ زوو ڕۆی چۆوە سەر تەختی، حوکمی کرد: «ئەمڕۆ کەس ئاوێ نەفرۆشێ». جاریان لە شاری دا کێشا؛ کابرا گوێی لێ بوو. قسەی دەروێشی وەبیرهاتەوە؛ گوتی: «ئەو دەروێشە شەیتان بوو». چوو لە ماڵێ، گوریسێکی هەڵگرت، خەریکی حەمباڵی بوو. ئەوێ ڕۆژێ دیسان تمەنێکی پەیدا کرد، شەوێ بۆ ڕەفیقان خەرجی کرد. سوڵتان مەحموود دیسان، هاتەوە سەڵاوی کرد. ساحب ماڵ بەخێراتنی کرد، دانیشت. پاش قەدەرێکی خەڵقی ڕۆین، گوتی: «دەروێش، بۆ ناڕۆی؟» گوتی: «چ جێم نییە بیچمێ؛ ئەمشۆش لێرە دەبم» دیسان دەروێش پرسی: «ئەمڕۆکە سوڵتان مەحموود بیستم حوکمی کردووە، کەس ئاوێ نەفرۆشێ، ئەتو خەرجی ئەمشۆت لە کوێ بوو؟» ساحب ماڵ گوتی: «دەروێش! وەک قەلێ دەقڕی، ئەمن شەوێ دیم پێ گوتی: خوڵا لە سوڵتان مەحموودی گەورەترە». دەروێش گوتی: «ئەگەر سوڵتان مەحموود حوکمی بکا کەس نابێ حەمباڵی بکا، چ دەکەی؟» گوتی: «دەروێش! خوڵا لە سوڵتان مەحموودی گەورەترە». دەروێش نووست حەتا سبحەینێ، سبحەینێ زوو ڕۆیییەوە سەر تەختی. جاڕیان ڕایەشت، کەس نابێ حەمباڵی بکا. کابرا زۆر مات بوو، هیچ کاسبیی دیکەی نەدەزانی. مەحتەل بوو تا ئێوارە هیچی وەگیر نەکەوت. جلی بێکاریی لە ماڵێ بۆ دەبەری کرد، هاتە سەر کووچەی! ڕاوەستا. تەماشای کرد، دوو لادێیی شەڕیان دەکرد. خۆی لێ کردنە دارۆغە. چوو دوو سێ داری لێ دان، گرتنی؛ گوتی: «دەتانبەمە کن سوڵتانی». پیاوەکان ترسان! گوتیان: «بابە، دوو تمەنت دەدینێ، مەمانبە کن سوڵتانی». دوو تمەنەکەی لێ وەرگرتن، چۆوە ماڵە خەرجی کرد. شەوێ سوڵتان چۆوە دیتی بەزمی ئەمشۆ لە هەموو شەوان زیاترە. چۆوە ژوورێ دانیشت، تا درەنگێکی پرسی: «ڕەفیق، ئەمڕۆ بیستم سوڵتان حوکمی کردبوو، هیچ کەس حەمباڵی نەکا؛ خەرجی ئەمشەوەت لە کوێ بوو؟» گوتی: «زۆر بەدفەڕی، ئەتۆ چت بەسەر ئەو قسانە داوە؟». گوتی: «دەروێش، حیکایەتی وابوو». دەروێش گوتی: «ئەگەر سوڵتان سبحەینێ بتباتە کنە خۆی شیرێکی لە قەدت بەستێ، تا ئێوارێ چ دەکەی؟» گوتی: «دەروێش! سوڵتان چی بەسەر ئەمن داوە؟» دەروێش گوتی: «بەڵکی لە دووی ناردی». ئەو شەوی نووست؛ سبحەینێ هەڵستا، ڕۆیییەوە سەرتەختی دانیشت؛ پیاوی نارد کابرایان هێنا شیرێکی لە قەدی بەست، ڕای گرت تا ئێوارێ. ئێوارێ کابرا خۆی دزیەوە، شیرەکەی بردە کن شیرگەرێکی، گوتی: «وەستا شیرێکی دارم بۆ دروس بکە، ئەو شیرەش گرۆی بیستمەنی بێ، حەتتا سبحەینێ پووڵت دەدەمەوە». پووڵەکەی لێ وەرگرت. چوو خەرجی کرد. ئەوێ شەوێ میوانیێکی چاکی دروس کرد. سوڵتان مەحموود ئێوارێ ڕۆی بۆ ماڵە کابرای گوتی: «بزانم، ئەمشۆ چی هەیە بیدا بە میوانان». ڕۆی تەماشای کرد مەجلیسی ئەوێ شەوێ لە هەموو شەوان خۆشترە. سوڵتان سەرسام بوو، خەرجی ئەوشۆی لە چی پەیدا کردووە؟ ڕۆیە ژوورێ. سەڵاوی کرد. ساحب ماڵ گوتی: «وەدەرێی بنێن، زۆر بەدفەڕە؛ هەموو شەوێ سەدەقم لێ دەدا، هەرچی ئەو دەڵێ وام بەسەردێ». دەروێش زۆر پاڕاوە. دانیشت هەتا شەو درەنگ بوو. خەڵقی ڕۆین، دەروێش بەجێ ما ساحب ماڵ گوتی: «دەروێش بڕۆ». دەروێش گوتی: «ئەگەر بڕۆم حەسەسان دەمگرن». گوتی قەیدی نییە، هەرچی ئەتۆ بڵێی چاترم بۆ دێ». دەروێش گوتی: «بیستم ئەمڕۆ سوڵتان ئەتۆی بردبووە کنە خۆی، تا ئێوارێ لەوێ بووی. خەرجی ئەمشەوەت لە کوێ پەیدا کرد؟». حیکایەتەکی بۆ گێڕاوە؛ دەروێش گوتی: «ئەوێستا شیرەکە دارە؛ ئەگەر سوڵتان سبحەینێ بتبا گونابارێکی بێنێ، بڵێ سەری ببڕە چ دەکەی؟» گوتی: «دەروێش، بنوو، خوڵا لە سوڵتان مەحموودی گەورەترە». سبحەینێ دەروێش ڕۆیەوە سەرتەختی، گوتی: «بچن فوڵان کەسی بێنن». چوون هێنایان. شیرەکەی بەقەدەوە بووە. گوتی: «بچن، گرتووێکی بێنن، ئەو پیاوە سەری ببڕێ». هێنایان. دایانە دەست ئاوفرۆشی کە سەری ببڕێ. سوڵتان چاوی لێیە؛ کابرا گوتی: «یا ڕەبی! ئەو پیاوە ئەگەر گونابار نییە شیرەکە ببێ بەدار». شیری دەرکێشا. لە ئەستۆی کابرای دا؛ نەیبڕی، شیرەکە ببوو بەدار. ئاوفرۆش بە سوڵتانی گوت: «قوربان! ئەو پیاوە گوناهی نییە؛ بۆیە شیرەکە بوو بە دار». سوڵتان زۆر پێ کەنی. خەڵاتی کرد و کردی بە نۆکەری خۆی. دەسکێک گوڵ دەسکێک نەرگز مەرگی ئەو جەماتەی نەبینم هەرگیز
11	II	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	لە دێیەک لە دێهاتی لاجانێ دوو ئامۆزا تفەنگیان دە شانی کرد، چوونە ڕاوی گا کێوی. ئەوێ ڕۆژێ پێنج گا کێویان کوشت. شەویان بەسەردا هات؛ چوونە ئەشکەوتێکی ئاوریان کردەوە؛ کەبابیان کرد. دەستیان کرد بەخواردنێ. یەکیان گوتی: «ئامۆزا! ئەمن ئەوە دەنووم؛ ئەتۆ کێشکیێ بکێشە. خەوت لێ نەکەوێ، ئێرە بەترسە». خەوی لێ کەوت: ئەوی دیکە زۆری خەو دەهات؛ نووست. نیوەشەوێ وەخەبەر هات. تەماشای کرد ئامۆزای نەماوە. ئاوری خۆش کرد، تەماشای کرد خوێن زۆر ڕژاوە. لە ئەشکەوتەکەیدا کونێکی دییەوە ڕووناکاییی دەدا. چوو دە کونەکەیەوە، تەماشای کرد لە بنەبانێ جانەورێک دانیشتووە؛ ئاوری کردۆتەوە، کەبابی دەکا. کێردێکی بەدەستەوەیە، کەلاکی ئامۆزای لە تەنیشتێتی، بە کێردەکە دەیبڕێ، لەسەر ئاوری دادەنێ؛ نیوەبریشتوو دەیخوارد. کابرا سەرسام بوو. تفەنگی خۆی پڕ کرد؛ ڕووی لە سینگی وی کرد؛ لێی ئاوردا. دەعباکە گوللەکەی بەدەستی گرتەوە. بۆڵژنێکی لێ هات، گوللەکەی بۆ هاویشت. کابرا زۆر ترسا. چوو تفەنگی ئامۆزاکەی هێنا، پڕی کرد؛ دوو گوللەی تێ هاویشت، لە پشتی ئاور دا جانەوەرەکە بۆڵژنێکی لێ هات کەوتە سەر عەرزی. کابرا چووە سەری، دوازدە خەنجەری لێ دا. جانەوەرەکەی کوشت ئەوێ شەوێ لەوێ بوو؛ سبحەینێ هەڵستا چۆوە دێی؛ ڕدێنی سپی ببوو، خەڵقی نەیانناسیەوە. گوتی: «بابە، حیکایەتێکی وام بەسەرهاتووە، ڕدێنم بۆیە سپی بووە؛ وەرن، بچین، مەیتەکەی بهێنینەوە». چوون هێنایانەوە.
12	IV	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	لە وڵاتی دارستانێ کچێک دەگەڵ منداڵان چووە گێلاخان. هەتا ئێوارێ لە دەشتی بوون. ئێوارێ کچەکە لە ئاواڵان هەڵبڕا. ورچێک تووشی بوو هاویشتیە سەر قەڵاندۆشی. بردیە کونی خۆی. چوونە نێوێ. ورچ هاتەدەرێ. بەردێکی زەلامی بەکونەکەیەوە نا. بۆ خۆی ڕۆیییە گەڕانێ. شەوێ منداڵەکان چوونەوە؛ خەبەریان دا بە دایک و بابی کچەکەی. خەڵقی دێ وەدەرکەوتن، زۆر گەڕان نەیاندییەوە؛ هاتنەوە. ورچەکە هەموو ڕۆژێ دەچوو میوەی دەدزی دەرخواردی وی دەدا. بە سێ چوار ڕۆژان مەڕێکی بۆ دەدزی. بۆی دەهێناوە؛ سەری دەبڕی، کەوڵی دەکرد، دەیشتەوە؛ بۆی دەکردە کەباب. کچەکەش دەیخوارد. ورچەکە بە دەست و بەچاو دڵخۆشیی دەداوە. قەدەر ئەییامێکی دەگەڵی بوو لە پاشان دەستی دەگەڵ تێکەڵ کرد. ساڵێکی لەکن بوو منداڵێکی بوو؛ نیوەی لەشی ورچ بوو نیوەشی ئینسان بوو. هەموو ڕۆژێ ورچ بۆ خۆی دەچووە ڕاوێ بۆ مەڕ دزینێ، بەردێکی زەلامی بەدەرکی کونەکەیەوە دەنا، هەتا ژنەکە نەتوانێ بڕوا. ژنەکەش هەموو ڕۆژێ خەریک بوو، بەردەکەی پێ لانەدەچوو؛ تا ورچ دەهاتەوە. ئەگەر ئەو دەهاتەوە، بەردەکەی لادەبرد، دەچووە ژوورێ؛ ژنەکە لە ترسان نەیدەوێرا بڕوا. سێ ساڵان پێکەوە بوون سێ منداڵیان بوون. ورچەکە زۆری خۆش دەویستن هەموو ڕۆژێ لە کۆڵی دەکردن. ڕۆژێکی ورچەکە چووە دەشتێ، لەبیری نەبوو دەرکی کونەکەی بگرێ. ژنەکە پاش ڕۆینی ورچی لە کونەکەی وەدەرکەوت، ڕۆیەوە بۆ دێی خۆی؛ بێچووە ورچەکان ڕەدووی کەوتن، هەرچی حەولی دا، نەگەڕانەوە. هەتا گەیشتنەوە ماڵان خەڵقی نەیانناسیەوە. حیکایەتی خۆی گێڕاوە؛ گوتی: «بابە، ورچەکە لە دوام دێ، بچن بیکوژن». تفەنگچی وەدەرکەوتن تەماشایان کرد. ورچ بە هەڵینگدان هات، بەردی زەلامی هەڵدەگرت، بەخەڵقەکەی دادەدا. هەرسێک بێچووەکانی لەوێ دین؛ هەرسێکی بەباوەشی هەڵگرتن، لەسەر ڕا بە عەرزێی دادان. هەرسێکیان مردن. ورچەکە هەڵات، تفەنگچییان وەدووی کەوتن، ورچەکەشیان کوشت.
13	I	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	ئەحمەد خان لەبزێڕین جێگای قەڵای دمدمی بوو؛ لە زەمانی شاهـ عەباسیدا بوو. لە دێیەک لە دێهاتیورمێشوێن ساحبی عێل بوو. یاغی بوو لە شاهـ عەباسی. قەڵایەکی دروس کرد. لە پاشان شاهـ عەباس لە ئیسفەهانێ لەشکری نارد بۆ سەر خان ئەحمەد خانی؛ شەڕێکیان کرد. خان ئەحمەد خان شکا. چوو بۆ ئەستەمبووڵشوێنێ؛ چووە کن خونکاری. شەڕێک بوو لەگەڵ عرووسی. خان ئەحمەد خان لەو شەڕەیدا سەری سەرکردەی عرووسی بڕی. وەدەستیان پەڕان لەو شەڕەیدا. خونکار خەڵاتی کرد، دەستی زێڕی تێ گرت، ناردیە وەڵاتی خۆی، کردیە حاکمی وەڵاتی خۆی. کە هاتەوە وەڵاتی، عێلاتی وێی لێ خڕبوونەوە. دیسان یاغی بوو؛ دەستی کرد بەقەڵات دروسکردنێ؛ شارێکی بینا نا. خەریک بەتاڵانی دەورەی خۆ بوو، فەعلەیان دەگرت ڕۆژێ بەپێنج قڕانان؛ نەیدێشت فەعلەکان بچنە دەرێ. شاهـ عەباس لە ئیسفەهانشوێنێ بەرگی دەروێشییەی لەبەرکرد؛ گوتی: «بزانم ئەوە چ ئەحمەدخانێکە یاغی بووە». بە کوردستانێدا هات؛ تا هاتە لاجانێ. شەوێ میوانی دەروێشێکی بوو. بە دەروێشی گوت: خانەخوێ! شوغڵت چییە؟» گوتی: «شوغڵم کەو گرتنە»؛ گوتی: «سێ ڕۆژە هیچم نەگرتووە». شاهـ عەباس گوتی: «ئەمشۆکە بچۆ بەبەختی شاهـ عەباسی». دەروێش گوتی: «شاهـ عەباسێکی لە ئیسفەهانێ، ئەمنێکی لێرە چلۆن بە بەختی وی بچم؟» گوتی: «قەیدی نییە، بچۆ». دەروێش ڕۆی؛ ئەوێ شەوێ پێنج کەوی گرت. هاتەوە گوتی: «خزم! بەخوڵات سوێند دەدەم، ئەتوو خەڵقی کوێی؟ بەختی توو زۆر لە زیادیەدایە. ئەمشۆ بەبەختی توو پێنج کەوم گرتووە. ئەتو شاهـ عەباس نی؟» گوتی: «دەروێش چت لێ بشێرمەوە، ئەمن شاهـ عەباسم. دەچمە قەڵای دمدمی». گوتی: «دەروێش! زۆرت چاکە دەگەڵ دەکەم، ئەتوو ئەگەر ئەمن بشێریەوە». دەروێش گوتی: (چاک). شەوێ هاتنە سەر دەروێشی؛ گوتیان «فەعلەت سبحەینێ بێ بۆ قەڵایە». شاهـ عەباس گوتی: «دەروێش ئەمن بنێرە لەجیاتی خۆت». دەروێش گوتی: «چاکە». سبحەینێ شاهـ عەباس ڕۆی بۆ قەڵاتێ، دەستی کرد بە کارکردنێ. خان ئەحمەد خان هاتە سەر فەعلان؛ تەماشای کرد: پیاوێکی جوانچاک لەنێو فەعلاندایە؛ بەسەرکاری فەعلانی گوت: «ئێوارێ بیهێنە کنە خۆم؛ بۆخۆم حەقی دەدەمێ». ئێوارێ شاهـ عەباس بەدزی ڕۆی. سبحەینێ هاتەوە. دیسان خان چاوی پێ کەوت، ناسییەوە؛ گوتی: «ئێوارێ ئەو فەعلەی بێننە کنە خۆم». دیسان ئێوارێ شاهـ عەباس خۆی دزیەوە. سبحەینێ نەهاتەوە کارێ. خان ئەحمەد خان هاتەدەر؛ فەعلەکەی نەدی. پرسی: «چی لێ هات؟» عەرزیان کرد: «ئەمڕۆ نەهاتۆتەوە». خان ترسا. پیاوی لە دەروازان دانا: هەرکەسێ بچێتەدەر لە قەڵایە بیگرن. شاهـ عەباس چووە ماڵەکی میوان بوو؛ زۆر پاڕاوە؛ گوتی «ئاشکرام مەکەن، ئەمن شاهـ عەباسم؛ زۆرم چاکە بۆتان دەبێ». ئەوێ شەوێ لەوێ بوو. سبحەینێ هەڵستا؛ ناڵی کەوشی ئاوەژوو لێ دا، بۆ خاتر ئەوکو کێشکچی بزانن لە دەرێ هاتۆتە ژوورێ؛ کەس لە ژوورێ نەچۆتەدەر. بەدزی سبحەینێ وەدەرکەوت. کێشکچییان تەماشایان کرد، کەس لە قەڵایە نەچۆتەدەر؛ بەڵا یەکێک هاتۆتە ژوور؛ وەدووی نەکەوتن. شاهـ عەباس ڕۆیەوە ئیسفەهانێ، لەشکری خڕکردەوە ناردی بۆ سەر خانێ. شەڕیان کرد. لەشکری خانی شکا چوو دە قەڵایەوە؛ قەڵابەندی بوون. قاسیدێکی نارد بۆ ئەستەمبووڵێ؛ نووسی بۆ خونکاری «کۆمەکم بۆ بنێرە». خونکار جوابی نووسییەوە: «مانگێکی دی لەشکری دەگاتێ». قاسد گەڕاوە؛ هاتەوە. هەتا گەیشتەوە قەڵایە، ماندووبوو لەوێ خەوی لێ کەوت؛ لەشکری شاهـ عەباسی هاتنە سەری. کاغەزەکەیان لە باغەڵی دەرهێنا؛ خوێندیانەوە. نووسرابوو: مانگێکی دی لەشکرت بۆ دەنێرم کاغەزەکەیان گۆڕی لەجیاتی مانگێکی کردیانە حەوت ساڵ. قاسد سبحەینێ هەڵستا. دەرکیان لێ کردەوە چووەکن خانی، کاغەزی دا بە خانی. نووسرابوو: حەوت ساڵی دی لەشکرت بۆ دەنێرم. خان گوتی «تا حەوت ساڵی دی ئەمن لێرە لە برسان دەمرم؛ مەسڵەحەتە وەدەرکەوم بۆ شەڕێ». دەرکی قەڵایەی کردەوە، بە لەشکرەوە دەرکەوت. لەشکری شاهـ عەباسی پێیان زانی، هاتنە پێشێ، دەستیان کرد بە شەڕێ. لە شەڕێی دا خان ئەحمەد خان گەیشت بە سەرکردەی شاهـ عەباسی کوشتی. یەکێکی دی لە سەرکردان گەیشتە خانی، شیرێکی لە دەستی دا دەستی پەڕان، ئاخری خانیان کوشت. لەشکری خانیان شکان هەموویان قەتڵوعام کردن. ژن و مناڵیان بە یەخسیر بردن. قەڵایان وێران کرد. لەشکر گەڕاوە بۆ ئیسفەهانێ.
14	VI	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	لە زەمانی قەدیمدا پادشایەک بوو کوڕێکی بوو نێوی ئەحمەد بوو. پادشا زۆری ئەو کوڕە خۆش دەویست؛ ئەنگوستیلێکی بوو، هەرچی حوکمت لێ کردبا، جێبەجێ پێکی دەهێنا. پادشا هاتە وەی بمرێ. ئەحمەدی بانگ کرد؛ گوتی: «ڕۆڵە، ئەو ئەنگوستیلەی قایم هەڵگرە؛ لە پادشایەتیی تۆ چاترە». کوڕەکە ئەنگوستیلەکەی هەڵگرت، دە قامکی کرد. دوو سێ ڕۆژ پێ چوو، پادشا مرد. ئەحمەد ناشتی، لە پاش سەرەخۆشێی لەسەر تەختی دانیشت. قەدەر ئەیامێکی پێ چوو، هەوەسی ژنێی کەوتەسەری. کچی مامی خۆی خواست. ڕۆژێکی ئەنگوستیلەکەی بابی وەبیرهاتەوە. لەکن ژنەکەی دەستی بەسەردا هێنا؛ تەماشای کرد چەند دێوێک پەیدابوون. گوتیان: «ئاغا دەفەرمووی چی بەجێ بێنین؟». گوتی: «لەنگۆم دەوێ قەڵا و باڵەخانێک، خشتێکی لە زێڕی، خشتێکی لە زێوی بێ». گوتیان: «بەڵێ»، لە مودەی مانگێکیدا تەواویان کرد. هاتن گوتیان: «ئاغا! تەواو بووە» ئەحمەد دەگەڵ ژنەکەی چوون؛ تەماشایان کرد خانووبەرێکە هیچ پادشایەک هەتا وێستا نەیبووە. لەوێدا دانیشتن. ژنەکەی گوتی: «دەبێ ئەو ئەنگوستیلەی بدەی بەمن». ئەحمەد گوتی: «ئافرەت! خەساری دەکەی. بۆ توو نابێ؛ ئەگەر دەتەوێ هەتا، سەد هەزار ئەنگوستیلەی جەواهێراتت بۆ دروس بکەم». ژنەکە گوتی: «حوکمەن ئەو ئەنگوستیلەم دەوێ». زۆری لێ پاڕاوە، ئەنگوستیلەی لێ ئەستان. جوولەکەیەکی جیرانیان بوو، خاسیەتی ئەو ئەنگوستیلەی دەزانی. زۆر خەریک بوو، ئەو ئەنگوستیلە بدزێ. هەرچی حەولی دا ڕێی نەبوو. فکری کردەوە گوتی: «مەسڵەحەت وایە ژنی پادشای بکەمە دۆستی خۆم». هەرچی ماڵ و دەوڵەتی بوو، هەمووی کردە پووڵ، لە ژنی پادشای ڕائەسپارد، کە حەزم لێ بکا؛ ژنی پادشای زۆری جنێو بۆ ناردەوە. جووە زۆر خەریک بوو، هەتا ژنی پادشای کردە ڕەفیقی خۆی. قەدەر ئەیامێکی پێ چوو، جووە زۆر هاتوچۆی ماڵە پادشای دەکرد هەتا وای لێ هات، دەستی دەگەڵ ژنی پادشای تێکەڵ کرد. شەوێکی گوتی: «ئەمن و توو مەسڵەحەتە، پادشای ببەتڵێنین، ئەمەش لێ دەین بڕۆین». ژنەکەی گوتی: «خۆ من زۆر حەزێ دەکەم؛ بەڵا بۆمان ڕیک ناکەوێ». جوولەکە گوتی: «ئەگەر حەزێ بکەی، هاسانمان بۆ ڕێک دەکەوێ» ژنەکە گوتی: «چ بکەین؟» جووە گوتی: «ئەو ئەنگوستیلەی پادشا داویە بەتۆ ئەگەر بمدەیێی، ئەمن پادشای دەبەتڵێنم». ژنەکە گوتی: «ئەوە هاسانە. لەو وەختییەوە پادشا ئەو ئەنگوستیلەی داوە بەمن هیچ لێی نەپرسیوەتەوە». ئەنگوستیلەی دا بە جووی دەستی بەسەردا هێنا، دێوەکان پەیدابوون. گوتیان: «دەفەرمووی چی؟» جووە گوتی: «لەنگۆم دەوێ وێستاکانە ئەحمەد پادشای لەسەر تەختی هەڵگرن، فڕێی دەنە دەشتێ؛ ئەو خانووبەرەشم بۆ لەنێو بەحرێ دابنێن». هەر ئەوێ شەوێ خانووبەرەکەیان هەڵگرت، بردیان لە نێوەڕاستی جزیرێکیان دانا. ئەحمەد پاشا سبحەینێ هەڵستا تەماشای کرد، نە ژن ماوە و نە ماڵ و نە خانووبەرە؛ زۆر گریا. جوولەکە و ژن لەوێ خەریکی عەیشێ بوون؛ هەرچی پێیان ویستبا، حوکمیان لەو دێوانە دەکرد بۆیان دێنان. ئەحمەد پادشا سەیەک و پشیلەیەک و مشکێکی بوو لە ماڵێدا. زۆری خۆش دەویستن. ئەو وەختەی کە ئەحمەد پادشا وای لێ قەوما، شەو و ڕۆژێ لەکن ئەحمەد پادشای دەکەوتن. ڕۆژێکی سەگ بە مشک و پشیلەی گوت: «ڕەفیقینە، ئەمە زۆرمان ئەمەگی ئەو پیاوەی لەسەرە. ئەمڕۆکە وای لێ هاتووە، وا چاکە ئەمە خزمەتێکی دەبێ بۆ پیاوەی بکەین. وەرن بچین، ئەو ئەنگوستیلەی بۆ بێنینەوە». مشک و پشیلە گوتیان: «زۆر چاک دەڵێی، هەستە بڕۆین». چوونە کن ئەحمەدی، خوڵاحافیزییان لێ کرد؛ ڕۆین». پشیلە بە سەگی گوت: «ئەمە چووزانین، جووە چۆتە کوێ؟» سەگ گوتی: «ئەنگۆ دەنگێ مەکەن، ئەمن دەزانم چۆتە کوێ؟» ڕۆیین هەتا گەیشتنە سەر بەحرێ. سەگ گوتی: «جووە، هاتۆتە نێو ئەو بەحرەی؛ دەبێ بپەڕینەوە». هەرسێکیان مەلەیان چا دەزانی. لە ئاوێیان دا، چوونە جزیرەکەی. لەوێ هەر چلۆنێکی بوو، خۆیان دە قەلعەکەی هاوێشت. ئەحمەد پادشا بە دووی واندا، هاتە سەر بەحرەکەی، چاوەنۆڕی وان بوو. سەگ ڕۆژێکی بە پشیلە و مشکی گوت: «ئەمن ڕێی ژوورێم نییە؛ ئەنگۆ بچن بزانن جووە ئەنگوستیلەی لەکوێ داناوە؟» مشک و پشیلە ڕۆینە ژوورێ؛ تەماشایان کرد، ئەنگوستیلەکە لە قامکی جولەکەدایە، وەختێکی دەنوێ، ئەنگوستیلەکەی لە کەپۆی دەنێ. پشیلە هات بۆ سەگی گێڕاوە. سەگ گوتی: «وا مەسڵەحەتە، مشک کلکی خۆی لە ئەسپۆنێ وەر بدا. وەختێکی جووە دەنوێ، بچێ کلکی خۆی دە کەپۆی جوولەکەی بنێ، دەپشمێ؛ ئەنگوستیلەکە دەردەپەڕێ، ئەو وەختەی ئەتۆ پڕی بدەیە، بیهێنە دەرێ، لێ دەدەین، دەڕۆین». مشک چوو، کلکی خۆی دە ئەسپۆنێ وەردا، چوو کلکی خۆی دە کەپۆی جوولەکە نا. پشمی؛ ئەنگوستیلەکە دەرپەڕی. پشیلە پڕی دایە و وەدەرکەوت. مشکیش وەدووی کەوت؛ بەخۆشی خۆشی ئەنگوستیلەکەیان بردە کن سەگی. سەگ گوتی: «هێناتان؟» گوتیان: «بەڵێ». ئەنگوستیلەکەیان لە پێش سەگی دانا. سەگ هەڵی گرت، هاتنە سەر بەحرێ. پشیلە گوتی: «ئەنگوستیلەکەی بدەن بەمن، هەڵی گرم هەتا دەپەڕینەوە، ئەو وەختی دەیدەمەوە بە سەگی». سەگ گوتی: «بەتو هەڵناگیرێ، ئەمن هەڵی دەگرم». پشیلە گوتی: «زۆر دەترسم، لێت بکەوێ، ئەتو زۆر دەوەڕی هەر شتێکی ببینی پێی دەوەڕی». سەگ گوتی: «نا، ناوەڕم» لە ئاوێیان دا، تا گەیشتنە نێوەڕاستی ئاوێ. ماسییەک وەدەرکەوت، سەگ پێی وەڕی، ئەنگوستیلەکەی لێ دەئاوێ کەوت؛ ماسییەک قووتی دا، سەگ زۆر خەجاڵەت بوو، پشیلە گوتی: خوڵا غەزەبت لێ گرێ؛ نەمگوت زۆر دەوەڕی، ئەنگوستیلەکە دە ئاوێ دەکەوێ. ئەحمەد پادشا ئەو لەوبەری بەحرێ چاوەنۆڕی مەیە، ئەنگوستیلەی بۆ بەرینەوە. وێستا ئەوا خەجاڵەتی وی بووین» سەگ لە شەرمان هیچ قسەی پێ نەدەکرا. هاتن هەتا گەیشتنە ئەوبەری. چوونە کن ئەحمەد پادشای؛ لێی پرسین: «کوا ئەنگوستیلەکە؟» حیکایەتەکەیان بۆ گێڕاوە. ئەحمەد زۆر عاجز بوو تۆڕەوانێک لەسەر بەحرێ بوو؛ ئەحمەد چوو کنە وی بە نۆکەری. ڕۆژێ چوار ماسی دەستان؛ یەکی بۆ خۆی دەخوارد سێیەکانی دیشی دەدا بەدەعباکان. ڕۆژێکی ماسییەکیان دا بەوی؛ زگی دڕی تەماشای کرد، ئەنگوستیلەکەی لە زگی ویدایە، ئەنگوستیلەکەی هەڵگرت و سەگ و پشیلە و مشکی بانگ کرد. بۆی گێڕانەوە. زۆریان خۆشی خۆشی وێ کەوت؛ ئەحمەد پادشا دەستی بەسەر داهێنا، دێوەکان پەیدابوون؛ حوکمی لێ کردن گوتی: «وێستا خانووبەرەکەی خۆم دەوێتەوە». گوتیان: «زۆر چاکە». دێوەکان ڕۆیین، خانووبەرەکەیان هەڵگرت، هێنایانەوە جێی خۆی. ئەحمەد بە دێوەکانی گوت: «جووە و ژنەکەی بێنن». چوون هێنایانن لە پێش چاوی وی هەردووکیان شەققە کێشان، کەلاکەکانیان هاویشتە پێش سەگەکەی، خواردنی. ئەحمەد ئیدی بەخۆشحاڵی بەسەری برد. هیچ ژنی دیکەی نەهێنا، تۆبەی لە ژنێ کرد.
15	Vorwort.	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	Im Verlaufe meiner in den Jahren 1901 bis 1903 ausgeführten Expedition nach Persien habe ich eine Reihe von persischen und kurdischen Mundarten des westlichen Iran untersucht, die sich in folgende vier Gruppen zusammenfassen lassen: 1. Mundarten der Provinz Fars, 2. die sogenannten Dialekte, 3. die Mundarten der Lur-Stämme, 4. die kurdischen Dialekte. Inwieweit innerhalb der ersten beiden Gruppen des weiteren die gesammelten Materialien einzuteilen und zusammenzufassen sein werden, wird erst die eingehendere Bearbeitung zeigen. Daß die Mundarten der Lur-Stämme im wesentlichen zwei verschiedene Typen aufweisen, habe ich in meiner Skizze dieser Dialekte in den Sitzungsber. d. Berliner Akad. d. Wiss. 1904, pag. 1 173 ff. dargelegt. Die auf persischem Gebiete gesprochenen kurdischen Mundarten teilen sich in drei große Gruppen, deren Verbreitungsgebiete an den gegenseitigen Grenzen zwar vielerlei allmähliche Übergänge und Verschmelzungen zeigen, die aber doch durch charakteristische Merkmale deutlich von einander geschieden sind. Die südlichste dieser Dialektgruppen bilden die Mundarten der Nomaden und teilweise auch der ansässigen Bevölkerung der heutigen Provinz Kirmanshah; die zweite Gruppe umfaßt die Mundarten der heutigen Provinz Kurdistan (Ardilan), ausschließlich des nördlichsten schmalen Landstriches, des Gebietes der Städte Bänä und Saqqiz nebst Umgebungen, dessen Idiome zur dritten Gruppe, dem sogenannten „Kirmanji“ dem Dialekt der Mukri-Kurden in und um Soujbulaq und der ihnen verwandten Stämme gehören. Weiter nördlich vom Mukri Gebiete, etwa von Urmia an nordwärts, hausen in Persien nur vereinzelte Kurdenstämme, deren Mundarten zu den weiter westlich auf türkischem Gebiete gesprochenen in Beziehung stehen. Diese näher zu untersuchen, war mir leider nicht vergönnt. Die angegebene Gruppierung der Mundarten gibt zugleich den Umriß der geplanten Veröffentlichung der gesammelten Materialien. Daß just der dritte Band der vierten Gruppe, der den Mukri-Dialekt behandelt, zuerst erscheint, hat vornehmlich darin seinen Grund, daß es geraten erschien, diese nicht nur .sprachlich wichtigen Texte möglichst bald zugänglich zu machen. Zudem hatte die Aufzeichnung und Bearbeitung in Soujbulaq etwas hastiger geschehen müssen, als es bei den anderen Sammlungen der Fall gewesen war, so daß ich bei der Herstellung des Druckmanuskriptes mich noch etwas auf mein Gedächtnis verlassen mußte. Der die Übersetzung der hier publizierten Texte enthaltende Band ist im Manuskript ebenfalls fertiggestellt und soll alsbald zum Druck gegeben werden. Die Durchführung der auf die Erforschung der westiranisciien Dialekte gerichteten Pläne ist nur möglich gewesen infolge der hochherzigen Förderung, die dem Unternehmen von Anbeginn an von allen Seiten her in so hohem Maße zuteil geworden ist. Seine Majestät der Kaiser hat durch. die Gewährung einer namhaften Beihülfe zu den Kosten der Expedition Allerhöchst Sein Interesse an dem Unternehmen kundzutun geruht. Auch ist es dem Unterzeichneten vergönnt gewesen. Seiner Majestät über die Ergebnisse der Reise mündlichen Bericht zu erstatten. Seine Exzellenz der Herr Kultusminister hat durch die Erteilung eines mehrjährigen Urlaubes nicht nur zur Ausführung der Reise selbst, sondern auch zur Bearbeitung der gesammelten Materialien die nötige Zeit gewährt und auch sonst dem Unternehmen kräftigste Förderung angedeihen lassen. Mein ehrerbietigster Dank gebührt der Königlich Preußischen Akademie der Wissenschaften, die sich meiner Pläne auf das wärmste angenommen, die nötigen Mittel bereitgestellt hat und bei den zuständigen Reichs- und Staatsbehörden für das Zustandekommen des Unternehmens allerwegen eingetreten ist. Auch hat die Akademie die zur Drucklegung nötigen Mittel bewilligt. Vor allem hat Herr Geheimrat Professor Dr. Sachau mich zu herzlichstem Danke verpflichtet. Er war es, der die Anregung zur systematischen Durchforschung der kurdischen Mundarten mir gegeben, der alle Vorbereitungen geleitet, alle entgegenstehenden Hindernisse mit nie ermüdender Energie zu beseitigen gewußt hat, und der auch während der Dauer der Expedition durch lebhafteste Anteilnahme an den Einzelheiten der Reise zur endgültigen Durchführung der Aufgabe wesentlich beigetragen hat. Einen großen Anteil an dem Gelingen des Unternehmens hat ferner die wohlwollende Unterstützung, die die Expedition durch die Regierung Sr. Maj. des Schah von Persien allerorten erfahren hat. Die Provinzialbehörden, insbesondere die Herren Gouverneure, haben, durch die Zentralregierung von meinen Reisen in Kenntnis gesetzt, stets und überall mir das aller größeste Entgegenkommen gezeigt, und so konnte ich in vollkommener Sicherheit fast das ganze westliche Persien bereisen, ohne auch nur die geringsten Unannehmlichkeiten zu erfahren. Wenn irgend etwas imstande ist, die Erinnerung an die unaus¬ bleiblichen Unbilden der Reise kurzerhand auszulöschen, so ist es die überaus liebenswürdige Aufnahme, die ich bei hoch und niedrig im Lande Iran überall gefunden habe.
16	V	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	دەگێڕنەوە ڕێویێک شەوێکی چوو بۆ مریشک خواردنێ. چووە سەربانی خمخانێکی، لە ڕۆچنێڕا دە خمی کەوت. هەموو گیانی شین بوو. بە گونگەیدا وەدەرکەوت. تەماشای کرد هەموو گیانی شین بووە، چووە کن کەڵەبابی. کەڵەباب کوتی: «مام ڕێوی، بۆ کوێ دەچی؟» کوتی: «مەڵێ مام ڕێوی؛ بڵێ حاجی. تۆبەم کردووە؛ دەچمە حەجێ. ئەتۆش دەگەڵ خۆم دەبەم». کەڵەباب کوتی: «ئەمن حەجم لێ نەکەوتووە؛ نایەم». ڕێوی کوتی: «خێر؛ دەبێ بێی. خەرجت بۆخۆم دەکێشم». کەڵەباب لە ترسان نەیوێرا بڵێ نایەم، ڕەگەڵی کەوت. لە دڵی خۆیدا ددانی لە کەڵەباب تیژ کردبوو؛ بە زاهیری دوعای دەخوێند، زیکری دەکرد، تا کەڵەباب بزانێ ڕێوی تۆبەی کردووە. کەڵەباب لە ترسان هەر پێ دزیلکەی بوو؛ ڕۆین هەتا گەیشتنە مێشێکی تەماشایان کرد پەپوسڵەمانکەیەک لەسەر دارێیە. ماندوونەبوونی لە ڕێوی کرد. کوتی: «مام ڕێوی! ئۆغربێ». کەڵەباب کوتی: «مەڵێ مام ڕێوی بڵێ حاجی، ڕێوی تۆبەی کردووە، دەچێتە حەجێ. ئەمنیش دەگەڵ خۆی دەبا. ئەتۆش وەرە بچین». پەپووسڵەمانکە کوتی: «ڕاوەستن، دەچم خوڵا حافیزیێ لە ماڵێ دەکەم، زوو دەگەڕێمەوە». لەسەری ڕاوەستان هەتا دێتەوە. ڕێوی لە دڵی خۆیدا خۆشی خۆشیی بوو، دەیگوت: «دوو نێچیرم وەدەست کەوتووە». پەپووسڵەمانکە زوو گەڕاوە؛ ملی ڕێیان گرت و ڕۆین هەتا گەیشتنە سەر چۆمێکی؛ تەماشایان کرد مراوێک لە ئاوێدا هاتوچووی دەکرد. ماندوونەبوونی لێ کردن، کوتی: «بەخێر! بۆ کوێ دەچن؟» ڕێوی کوتی: «تۆبەم کردووە دەچمە حەجێ». کەڵەباب کوتی: «مراوی! ئەتۆش وەرە نیزیک مردنتە تۆبەیەکی بەحەق بکە، بەڵکی خوڵا بتبەخشێ». کوتی: «زەریفە، ئەمنیش دێم». لە ئاوێ وەدەرکەوت ڕەگەڵیان کەوت. ڕۆین هەتا گەیشتنە دارێکی؛ قشقەڵەیەک لەسەر دارێکی بوو، ماندوو نەبوونی لێ کردن، کوتی: «بۆ کوێ دەچن؟» کوتیان: «دە خزمەت ڕێویدا دەچینە حەجێ». کوتی: «ماڵو شێوێ، ئەنگۆ شێت بوون؛ ڕێوی هەمووتان دەخوا». کوتیان «نا؛ مام ڕێوی تۆبەی کردووە؛ هەموو ڕۆژێ بەڕۆژووە؛ لە ئاوی شەوێ پارێزێ دەکا. دەچێتە حەجێ». زۆریان دەبەر قەڵێ هەڵخوێند؛ ئاخری هاتە خوارێ. ڕەگەڵیان کەوت. ڕێوی لە ڕێیە هەر لەبەر خوڵای دەپاڕاوە. شەوێ گەیشتنە کێوێکی؛ شەوێ لەوێ مەنزڵیان گرت. ڕێوی کونێکی دیوە، هەمووی دەوێ کردن. بۆخۆی لە زارکی کونەکەی دانیشت. نیوەشەوێ زۆری برسی بوو؛ چونکی ئەوێ ڕۆژێ هیچی نەخواردبوو. زۆریش ماندوو ببوو، کوتی: «وێستا وادەی خواردنیانە». قشقەڵە لە ژوورێدا پێی گوتن: «ماڵوێرانینە، دیتان چلۆنو خۆ دەگیر خست؟ وێستا ڕێوی هەموومان بانگ دەکا. یەک یەکی دەمانخوا. هەر کەس مەردە خۆی نەجات بدا». ڕێوی هەوڵێ کەڵەبابی بانگ کرد کوتی: «وەرە، دوو سێ قسان بکە نەزیرێکم بۆ بگێڕەوە». کەڵەباب لە ترسان هاتە زارکی کونەکەی. ڕێوی کوتی: «کەڵەباب، ئەتوو بۆچی خەوت لە خەڵکی حەرام کردووە؛ نیوەشەوێ دەس دەکەی بەقیژەقیژێ؟ مەگەر ئەتوو چی وا دەکەی؟ مەگەر خوڵا ئەتۆی بۆیە دروس کردووە؟» کەڵەباب کوتی: «حاجی ڕێوی، ئەمن قازانجم هەیە بۆ خەڵکی، بۆ نوێژیان وەخەبەر دێنم، بۆ کاسبیان وەخەبەر دێنم». ڕێوی کوتی: «زەریفە، ئەو عوزرەت لێ قەبووڵ دەکەم؛ ئەمما ئەتۆ زۆر بێ شەرمی لەپێش چاوی بەنی ئادەمی سواری مریشکی دەبی شەرمێ لە شای ناکەی.» کەڵەباب دەستی بەقسان کرد؛ ڕێوی توند بەئەستۆی دا نووسا خنکاندی و خواردی دەمولوتی خۆی ئەستڕی، بانگی مراوی کرد. مراوی لە ترسان هاتەپێشێ. ڕێوی کوتی: «مراوی ئەتوو بۆ لە بەحراندا هەر چشتی خۆش دەخۆی، گوێ نادەیە کەس؟» مراوی لە ترسان لەرزی، لەسەرڕا بەعەرزێدا کەوت. ڕێوی ئەویشی گرت خواردی. زاری کونەکەی گرتەوە، نەیەڵێ ئەوانی دیکە بڕۆن. بانگی پەپووسڵەمانکەی کرد، گوتی: «وەرە، سەرگوزەشتێکم لە حیکایەتی سولەیمان پێغەمبەری بۆ بگێڕەوە، ئەتوو زۆر خزمەتی ویت کردووە». پەپووسڵەمانکە لە ترسان هاتەدەرێ. ڕێوی کوتی: «ئەتوو ئەو تاجە چییە لەسەرخۆت ناوە؛ مەگەر ئەتوو پاشای یا وەزیری؟ درۆیان دەکەی؛ دەڵێی ئەمن زۆرم خزمەتی سولەیمان پێغەمبەر کردووە». گورجێکی گرتی و خواردی. بەری بەیانی بوو، ڕێوی زۆری برسی ببۆوە، بانگی قشقەڵەی کرد، گوتی: «وەرە پێشێ». قشقەڵە لە ترسان هاتە پێشێ. ڕێوی کوتی: «ئەتۆ بۆچی زەرعاتی خەڵکی دەخۆی، وە هێلکەی ئەوان دەدزی؟ مەگەر خەڵکی کاسبێ بۆ توو دەکا؟» قشقەڵە کوتی: «ڕاستی گوناهم زۆرە ئەمما لە ڕێی خزمەتییەوە شتێکت پێ دەڵێم؛ لە پاشان کەیفی خۆتە». ڕێوی گوتی: «بڵێ بزانم». قشقەڵە گوتی: «کەڵەباب و مریشکێکم پێ شک دێ لە زەمانی حەزرەتی ئادەمییەوە ماون هەتا ئەوڕۆ. ئەگەر ئیزنم بدەی، دەچم، بۆتیان دێنم؛ لە پێشدا ئەوان بخۆ، لە پاشان ئەمنیش بخۆ». ڕێوی گوتی: «زەریفە زۆرم برسییە، زوو وەرەوە؛ ئەگەر بێی ئەو کارەی بکەی، ناتخۆم». قەڵ ڕۆی چووە دێیەکی. سبحەینەی زوو بوو دوو سەگ لە حەسارێکیدا گەپیان دەدا؛ خۆی بەسەیەکان نیشان دا؛ سەیەکان ڕەدووی کەوتن. بەقەستی زۆر بە قندە قندە دەڕۆیی، هەتا وەدووی کەوتن هێنانی هەتا گەیشتنە ڕێوییێ؛ قەڵ ئیشارەتی کرد لە ڕێوییێ، گوتی: «ئەوەتان». ڕێوی کە سەگەکانی دی، دەستی هەڵوەشاند، گوتی: «قبووڵە، مەیانهێنە پێشێ. قشقەڵە بە قسەی نەکرد، ڕێویی بە سەیەکان نیشان دا؛ سەیەکان وەدووی کەوتن، ڕێویان کوشت. تۆڵەی ئەو دەعبایانەیان لێ کردەوە. بۆیە وێستا ڕێوی ئەگەر سەگی تێ بەردەدەن، دەستی هەڵدەوەشێنێ.
17	برایمۆک ١	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	برایمۆک کوڕی مەلا زێندینی بوو؛ بەنۆکەری هاتە کن میرشێخی. میرشێخ و میرحەج برا بوون. برایمۆک هات خزمەتی کردن هەتا حەوت ساڵان. لە پاشێ میرشێخ گول بوو. برایمۆک حەزی لە خاتوون پەریخانێ کرد. خاتوون پەریخان خوشکی میرشێخ و میرحەجی بوو. خاتوون پەریخان گوتی: «برایم! ئەتوو دەس لە مێرشێخی هەڵنەگرە. بیبە فەرەنگستانی سەر حەکیمی، ئینشاڵڵا چاکی بکەوە؛ ئەمن هەر ئی تۆم». هێنای، کەرێک و تێڕێکی دایە. هەرچەندی موخاریجی پێ هەڵگیرا، زێڕی دایە. چادرێکی دایە، لە سەر کەرێ بۆی کردە سێبەر. هەڵی گرت ڕۆی. سێ ساڵان سواڵی پێ کرد. لە پاشێ بەقسەی خاتوون پەریخانی نەکرد. هەڵی گرت بردیە ئەستەمبووڵێ. ساڵێکی لە ئەستەمبووڵێ بوو. ڕۆژێکی سوڵتان تەشریفی چووە نوێژی جومعەی. نەخۆش زۆر هەبوون؛ سوڵتان ئەنعامی دانێ. میرشێخ گوتی: «برایم! ئەتوو هیچ وەرمەگرە». هیچی وەرنەگرت. عەرزی سوڵتانیان کرد: «ئەو نەخۆشە چی نەویست». برایم دەڵێ: «بەقوربانت بم سوڵتانی کارخانێ! تەمانایەکەم بۆ بکە لە خوڵای، لە پێغەمبەری ئاخرزەمانێ؛ یانە بمرم، یانە خەلاس ببم لە تەنگانێ». ماشەڵڵا سوڵتان ڕوحی وایە: لە سەر بەرماڵێ بۆی دەکرد دوعایە، بۆی لە خوڵای دەپاڕاوە؛ فاتیحای دەخوێند بۆ ڕوحی حەزرەتی ڕەسووڵڵڵایە، نوێژی جومعەیان دەکرد، مەخلووق هەمووی دەیکرد دەور و دوعایە. سوڵتان تەشریفی هەڵستا، دەگەڕاوە ماڵە بۆ دوایە. دەگەیییە ڕاس میرشێخی؛ میرشێخ هاواری دەکردێ. برایمۆک دەڵێ: «ئامانە! ئەوە ئەمینی خوڵایە، سوڵتانی ئەستەمبووڵێیە، تەنگانەیە، شفاعەتێ دەکا، ڕۆژی قات و بەڵایە». میر دەڵێ: «برایمۆک! دامێنی سوڵتانم بۆ بگرە، دەشقەمێ بۆم بکا تکایە». سوڵتان فەرمووی: «برایم! هەڵستە، وەرە دەرکێ، تا بۆ میرت بدەمێ دەوایە». برایم هەڕای کرد دەرکێ سوڵتانی ئەستەمبووڵێ. ڕاوەستا لەوێ، سوڵتان ئیلتیفاتی کرد لە بۆ میرشێخی نارد دەوایە. میرشێخ فەرمووی: «برایم خزمەتی توو، بە من چارەی نایە؛ ئاغایەتیم بەچەنگ نەماوە دەگەڵ ماڵی دنیایە، لەبەر میرحەجی برام، چم لە دەس نایە. خاتوون پەریخان بنپشکی خۆمە ئەوە بە کۆشک و باڵەخانە و جێ و مەکانەوەم دایە». برایم گوتی: «ئاغای من خوڵا خەلاست بکا دەگەڵ پێغەمبەری ئاخرەت زەمانێ؛ ئیلتیفاتت دەگەڵ ئەمن کرد، لە ڕێی گوزەرانێ. ئەگەر ئەتوو ئەمنت خەڵات کردووە، دەبێ سوڵتانی ئەستەمبووڵێ بەو کارەی بزانێ». برایم لە خۆشیان دەفڕی دەیگوت: «مەخسوودم حاسڵ بوو لە کارخانێ». ئەگەر برایم ئەو قسەی لە میری دەبیست تەواوە، جێبەجێ عەریزێکی نووسی، مۆری میرشێخی پێوە ناوە، بردیە دەرکێ، بە ئەمینداریدا؛ بە خزمەت سوڵتانیان گەیاند تەواوە. سوڵتان جێبەجێ جوابی ئەو عەریزەی داوە، بۆی نووسییەوە دوو کەلیمە: «خوڵا داویەتێ لێی مارە کراوە». سوڵتان فەرمووی: «دوعام بۆ میری کرد و لێم قەبووڵ کراوە». برایمۆک موژدە و مزگێنی بۆ میری هێناوە: ئاغای من هەر کەسێکی بێتە ئەو دەرکەی، ئیمانی هێناوە. میر فەرمووی: «برایم ئەمن چاوم نابینێ؛ ئەتوو فەرمانی سوڵتانم بۆ بخوێنەوە، بزانم چ نووسراوە؟» عەرزی کرد: لە ڕووی تۆم قسە پێ ناکرێ تەواوە؛ فەرموویە دوعام بۆ میری کردووە؛ لێم قبووڵ کراوە. ئەوی دی نازانم چییە». تەماشایان کرد ڕۆمییەک هات لەولاوە. برایم گوتی: «قوربانت بم، ڕۆمی! ئەو قاقەزەی بۆ ئاغای من بخوێنەوە تەواوە». ڕۆمی عەرزی کرد: «ئەوە خاتوون پەریخانە بە برایمی دراوە». میر وەری گرت، ماچی کرد، لە سەر سەری خۆی ڕۆناوە، دەڵێ: برایم ئەلحەمدولیللا مەخسوود و مرادی تووش بوو تەواوە. سوڵتان ئیلتیفاتی دەگەڵ کردووی، چ کارمان لێرە نەماوە. تەدارەکی خۆیان لێ نا، گەڕانەوە بەدواوە. ساڵەوەختێک دەیانئاژوا، نەیاندی ڕووی زستانێ، بەخێر و بە سەڵامەت گەینەوە کوێستانێ. ئەگەر گەینەوە وڵاتی تەواوە، ڕۆژێکی لە سەرینچاوەی کانیە چادری بۆ میرشێخی هەڵداوە. چادریان هەڵدا؛ دەستی دا کەشکۆڵی چووە کن شوانی؛ گوتی: «بڕێکم شیر بدەیە بۆو نەخۆشەی، نانمان ئیشکە پێی ناخورێ». هێنای بۆی تێ گوشی. کەڵەبەردێ لەوێ بوو، بردی لەوێ لەبەر تاوێ داینا. مارێک لە بەردەکەی هاتە دەرێ، شیرەکەی دەم پێوەنا، شیرەکەی خواردەوە. لە پاشێ مارەکە دە شیرەکەی ڕشاوە؛ سەربەخۆ ئەو شیرە دەستی بە کوڵانی کرد. برایم چاوی لێ بوو گوتی: «لێی گەڕێ ئەوهە دەمرێ، لەکۆڵم دەبێتەوە؛ حەوت ساڵە ئەمن زەحمەتێ دەگەڵ ئەوەی دەکێشم. خۆ من خاتوون پەریخانم لێ مارە کراوە، هەر لێیان دەستێنم». خواردنەکەی هێنا، دە پێش میری نا. میر خواردی، گوتی: «برایم، حەوت ساڵە، ئەمن نەخۆشم، قەت خواردنی وام نەخواردووە». گوتی: «میر نۆشی گیانت بێ!» هەڵستا، بۆ شەوێ چووە ئاوەدانییە. حەوتووێکی لەوێ ڕۆنیشت؛ ئەگەر سبحەینێ تەماشای کرد میر هەموو گۆشتی لە بەدەنێ هاتبووە دەرێ. پیاوی ناردە خزمەت میر حەجی گوتی: «هەموو گۆشتی لە بەدەنێ بۆوە؛ ئەمن چی لێ بکەم؟» ناردی بیست باتمانی پەمبۆی بۆ کڕی. میرشێخیان دە نێونا، هەتا چل شەوی. پاشی چل شەوی هەموو بەدەنی چاک بۆوە. میر حەج تەماشای برای خۆی کرد؛ لە خۆشییان هێنای داوەتی بۆ کرد. حەوت ڕۆژان هەڵپەڕین، حەوت شەوانیش چراخان کرد. هێنای سەدەقێکی زۆری کرد دە ڕێی خوڵای و تەسەدوقی سەری سوڵتانی ئەستەمبووڵێ. بە گوشادی ڕۆنیشت؛ هەتا ساڵێکی. لە پاشان میرشێخ هەڵستا چووە کوێستانێ؛ برایم لەکن میرحەجی بەجێ ما، هەتا ساڵێکی دی؛ زستانیان بەسەردا هات. ڕۆژێکی برایم، چلووی زستانێ بوو؛ ژووانی دەگەڵ خاتوون پەریخانێ کرد سەر بەردی کانییە. خاتوون پەریخان چووە سەر کانییە، برایمۆکیش کەوڵی بەخۆی دادا چوو. دەستی دەستۆی خاتوون پەریخانێ کرد. لایەکی کەوڵەکەی بۆ ڕاخست، لایەکی بە سەر هەڵکێشا. باسکی بۆ کردە سەرین. دەمی بەدەمیەوە نا. برایم و خاتوون پەریخان خەویان لێ کەوت. میرحەج هەرچەند بانگی کرد: «برایم لە کوێیە؟» گوتیان: «قوربان دیار نییە». میر چووە سەر کۆشک و تالاران تەماشای قووچی قەزەنی کرد، تەماشای ڕەندۆڵی زەرزایانی کرد، تەماشای سەری تەشوێلەی کرد؛ هیچی وەپێش چاوی نەهات گوتی: «خوڵایە چ بکەم لەو زەمانە؟ برایم دیار نییە دەگەڵی بکەم دوو قسانە». بانگی کردە ئەو هەموو نۆکەرانە: «سۆراخی برایمم بۆ بزانن، بۆچ دیار نییە لێرانە؟ هەڵبەتە زیز بووە بۆ کن میرشێخی ڕۆیوە جا ئەوا خۆ لەبەر بەفرێ دەرناچێ ئەو بەستەزمانە» میر ئەگەر زێنی خۆی دەداوە دنیایەی ئەوجار ئەو بەستەزمانە، ئەگەر تەماشای ڕازی کانییەی دەکرد، ئەوا پێکەوە نووستوون برایمۆک و خاتوون پەریخانە. میر دەڵێ: «وەک بەسەری من هات، بەسەری قەت کەسی نەهاتی» میر پیاوێکی تەعین کرد: «برایمم بۆ بێنە، بۆ وا شێت و هەرزە دەردەهاتی؟» قاسید هاتووە، دوور بە دوور بانگ دێڵێ: «برایم وەرە میر گازت دەکاتی؛ ڕۆژی ڕووناکت بچن، شەوی تاریکت ببن قاتی» برایم دەڵێ: «قاسید وای برادەرە، میر دەمکوژێ، دەمبڕێ، یان لە چاو دۆست و دوژمنان دەمداتێ خەڵاتی؟» قاسید دەڵێ: «برالە نازانم، نە دەتکوژێ، نە دەتبڕێ، نە دەتداتێ خەڵاتی، نە دەتداتێ بەراتی». بەسەر شانانیدا دەدا کەوڵێکی قاقمی، بەسەر پێیانی دەکرد جووتە کەوشێکی شامی، بەلێوانیەوە دەنا قەننێکی مارپێچ، سەبرسەبر نەرم نەرم بەقسە و گوفتوگۆ دەگەڵ قاسیدی بۆ لای دیوانی میری دەهاتی. سەلامێکی دەکرد لە دیوانی میران. هێندێکی لەبەر هەڵدەستان بە کەوڵی، هێندێک بە سێ قەڵاتی، میر دەڵێ: عەلیکوموسەلام و ڕەحمەتوڵلاهی، برایم سەر چاوەی بابی خۆت بەخێر نەهاتی». دەڵێ: «میر بەقوربانت بم، دەمکوژی؛ دەمبڕی؛ یا دەمدەیەی خەڵاتی؟» دەڵێ: «نە دەتکوژم، نە دەتبڕم، نە دەتدەمێ خەڵاتی. هەتا ئێستا ئەمینی ماڵە من بووی، ئێستا بە خوار و غەیان دەرهاتی». دەڵێ: «بەقسەی شەیتانان دەگەڵ ئەمن لاجەل دەرهاتی». میر دەڵێ: «بەو مانگی کانوونێ، بەو چلووی زستانێ، دەبێ بڕۆی؛ دەرت بکەم لە وڵاتی». دەڵێ: «هەڵوێشکی خزمەتی باب و باپیری ئەنگۆ دەکەم، قەت شایەکم نەبووە غەیانەتی». دەڵێ: «برایم خۆ من بەقسەی شەیتانانم دەگەڵ نەکردی؛ لە ڕازی کانیەم بۆخۆم بەچاو ئەنگاوتی، لە بۆ خاتوونێت ڕاخستبوو لایەکی کەوڵی، بەسەرت هەڵکێشابوو لای سێ قەڵاتی، لەلایەکی دە ملێی شەکر و شەربەت و لەلای دیکە نوغل و نەباتی، سمێڵی برایمی لەسەر کوڵمەی خاتوون پەریخانێ بوو، دەتگوت سۆنەی سەری کەسکە، هەوەڵی پایزێ فەسڵی شەختەی چووکەڵە، لەسەر شەت و گۆلی مرادانی دەبزاوتی، خشڵی خاتوونێ دەیدا لە کەمبەرەی برایمی، دەتگوت: داخوڵا، ئەوە قافڵەیە، لە هەوشار و هەشتەرخان و مەکاران دەهاتەوە، ئەوە خواجە حەسەنی بەسرییە دەنگی زەنگ و قۆڕی وی بوو، دایگرت مەملەکەتی وڵاتی. برایم دەڵێ: «میر، بەقوربانت بم! ئەوە بەقسەی شەیتانانت لە من گرت قینە، ئەوە خاتوون پەریخان نەبوو، ئەوە کیژێکی حەریرییان بوو، بۆخۆم دەگەوزاندینە. میر بەقوربانت بم، خۆ پەریخان نەبوو؛ کیژێکی دە بۆتیان بوو بەخوشک و برایەتیم دەست دەئەستۆی کردبوو، لە سوورەتی تۆم، دەدواندینە، پڕ بەدەسترێکی دەستای دوعا و سەلام بوو، بەمندا بۆ تووی دەناردینە». میر دەڵێ: «برایم! حوکمە دەبێ بڕۆی لە وڵاتێ». برایم دەڵێ: میر! لە خۆم بێ ئیختیارێ لێم بگەڕە هەتا نەورۆزێ و بەهارێ ئاغا ئیختیباریان بۆ نۆکەری نییە، ئینجا بۆخۆم سەربەخۆم دەکەم چارێ. دژمنم زۆرن، بۆ وڵاتی بابی خۆم دەچمەوە خوارێ». میر دەڵێ: «برایم حوکمە دەبێ بڕۆی لێرەکانە. نۆکەرێکی ئەمین بووی ئێستا بووی غەیانە، لەکن هیچ کەسی نەتماوە متمانە». دەڵێ: «میر، بۆ خاتری خوڵای لێم گەڕە ئەو زستانە». میر دەڵێ: «حوکمە دەرت دەکەم نابێ بمێنی لێرەکانە». دەڵێ: «میر بەقوربانت بم! دەتنێرمە تەکیەی سەید و مەلانە». میر دەڵێ: «حوکمە دەرت دەکەم لە وڵاتی؛ پیاوێکی بێ حقووق و بێ فەراساتی. ئەگەر هاتیە کن ئەمن، لە سەرت بوو کڵاوێکی چوار گوێچک، دە پێتدابوو کەڵاشێکی دۆمان، دەملتدا بوو کەڕکێکی کورداتی، ئێستا قایل نەبووی بەکەوڵی، حەوتوو بەحەوتوو دەبەخشی سێ قەڵاتی، هێشتا بەوەی ڕازی نەبووی، بەخوار و غەیان دەرهاتی». دەڵێ: «میر، بەقوربانت بم! خۆ نانی ئاغایان لە بۆ نۆکەران منەتیان نینە، هەر نانی خۆت بەفکرە، ئەمەگی نۆکەری قەلەندەرت بەفکر نینە. ئەتوو گولێک بووی لەوانی نفرینە، حەوت ساڵانم سواڵ بۆ کردی، سێبەرم بۆ دەکردی لە گوێی کەری شینە؛ بەوەش قایل نەبووم، بردمیە ئەستەمبووڵێ خزمەت سوڵتانی ئەمینە، دەچوومە کن شوان و گاوانان دە قاپێلکی کیسەڵاندا، چۆڕچۆڕە شیرم بۆ توو دەهێنا، ئێستا دەڵێی: دەرت دەکەم بەدڵ و یەقینە. میر، بەقوربانت بم، ئەگەر یەقین دەرم دەکەی لە وڵاتی، بسکی خاتوونێ بەمن بمێنی بەئاوریشمی دووکانان، کە لە ڕەواندزێ کوڕە بەزازان بەتەنافیان ڕادەنگاوتی. میر! هەنیەی خاتوونێ بەمن بمێنێ، بەمانگی چاردە و پازدە؛ هەزار و حەوسەد مەلایکەتی جڵەوکێشە، لە ڕووی پاک و ناپاکی دەردەهاتی. میرچاوی خاتوونێ بەمن بمێنێ بەو ئەستێرەی گەلاوێژی دە سێ پاری نیوەشەوێدا لە هەوشار و عەجەم و موغەدەمان هەڵدەهاتی. دەمی خاتوونێ بەمن بمێنێ بەو فینجانی فەخفووری، کوڕە بەبان سەبرکە سەبرکە نەرم نەرم بەپەنجەی موبارەکان دەگرت لێویان لێ دەبزاوتی؛ گەردنی خاتوونێ بەمن بمێنێ بەو ماینی شێ کەحلان، کە سوارچاکان سووچی ڕکێفیان پێ نیشاندان لە ڕملی بەغدایە لەدووی پۆلی کارمامزانیان دەبزاوتی. بەژنی خاتوونێ بەمن بمێنێ بە داری حودێ، کوڕە موفرەدی بە خەنجەری نێرگز دەبان بۆ دیرەگی خیوەتێ هەڵپەرتاوتی. سینگی خاتوونێ بەمن بمێنێ بەو قاقەزی مەرجانی، ئەگەر مەلای گەورە لێی دەدەن خەتێ، کوڕە فەقێیان قەڵەمێ ئەنگاوتی. میر! بەقوربانت بم، حەیفی ئەوم ناکوژێ، ئەگەر دەرم دەکەی لە وڵاتی، بەو حەیفانەوە مردووم، ئەگەر چاوی خاتوون پەریخانێ لە برایمە ڕەبەنەی دەبنەوە قاتی».
18	برایمۆک ٢	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	میر گوتی: «تەدارەکی بۆ بگرین دەری بکەین». چوون کاڵە و گۆرییەکیان بۆ هێنا؛ میر گوتی: «چلۆن هاتووە، دەبێ واش بڕوا». چوون کەڕکێکی سپییان بۆ هێنا، کڵاوێکی چوار گوێچکیان بۆ هێنا، توورەکێکی نانیان بۆ هێنا. هەتا ئەو تەدارەکەیان لە ماڵێ میری گرت، خاتوون پەریخان پیاوێکی بانگ کردبوو؛ هەر تەدارەکێکی میر بۆ برایمی گوتبوو، خاتوون پەریخانیش لێرە بۆ پیاوەکەی ئەو تەدارەکەی گرت. میر گوتی: «برایم بفەرموو، بڕۆ». برایم دەگری، گوتی: «وای لە خۆم بێ سەڵایە! ئەمەگی دنیایەم چوو بەزایە؛ بەفر هێن زۆرە، دەرناچم لە ڕێگایە، میر! حەقی من و توو بمێنێ بۆ ئەوێ ڕۆژێ، کە خوڵا دیوانێ دەگری لەسەر بەردی سەخرەتوڵلایە. ئێستا ئەمن چلۆن وەدەربکەوم؟ بۆ هیچ شاران ناچێ ڕێگایە. وەرە، میر بمکوژە؛ چاترە گەردنت ببێ خۆش و ئازایە نەوەک گورگ و جانەوەر بمخۆن لە سەحرایە، بەس نییە ئەگەر ئەتوو بمکوژی ئەمەگم ناچێ بەزایە؟ ئەگەر ئەمن وەچۆلییە کەوم، دەرناکەم هیچ ڕێگایە، میر، ئەودەمی هەر ئەتوو پێی دەبی ڕووسیایە». دەڵێ: «برایم! حوکمە نابێ بمێنی؛ بۆ کن میرشێخی بڕۆ، بەمنت چارە نایە». برایم دەڵێ: «میر، شکایەتی خوڵات لێ دەکەم دەگەڵ ئی حەزرەتی ڕەسووڵڵایە». خاتوون پەریخان پیاوێکی تەدارەک بۆ گرتبوو لە چەشنی برایمی. پیلی برایمیان گرت، بڕوا. برایم گوتی: «ئاغا! بۆ خاتری خوڵای کەسم دەگەڵ نەیە؛ زۆرم خزمەت کردووە، خەڵقم پێ دەکەنێ» پەردەیان بۆ هەڵگرت، پیلی برایمیان گرت، وەدەریان نا. خاتوون پەریخان لە پشت پەردەی ڕاوەستابوو، پیلی برایمی گرت، پیاوەکەی بەڕێ کرد. برایمی برد شاردیەوە جوانوو ئەسپێکی بۆ لەکن میرشێخی هاتبوو. هێنای، سێ ڕۆژان ئەو جوانوو ئەسپەی ئاو نەدا، هەر کا و جۆ و وێنجەی دایە؛ تەدارەکێکی چاکی گرت بۆ سێ ڕۆژانە بۆ برایمی. سبحەینێ بەیانی جوانووەکەی زین کرد، لوولێنێکی ئاو گەرم هێنا، بە زینی داکرد، برایمی سوارکرد ئاوی بەڕکێفی داکرد. خاتوون پەریخان. دەڵێ: «برایم، ئەگەر حەقە، ئەگەر ناحەقە، ئەگەر دەمزانی کاکەم دەرت بکا بەموتلەقا، سەری خۆم دادەنا چارشێوێکی دارای، چوار تەرەف مەفرەقە. دەچوومە یەختەخانی ماڵە بابم، بۆم دەردەهێنان جوانۆڵێکی نەوزین لەوانی سم بەتەبەقە، هاوارم دەکردە ئەو خالەقە، نەوەکو سەرمای زستانێ لەو ڕێگایە بتکا ڕەقە. برایم! ئەگەر دەمزانی هەر میوانی، نەمدەیەشت خزمەتی برای من بکەی بچیە ئەستەمبووڵێ خزمەت سوڵتانی، دەچوومە ماڵە بابم بۆم هەڵدەگرتی بەرگێکی ڕۆمیانی، دەچوومە یەختەخانەی ماڵە بابم، بۆم دەردەهێنای حدوودێکی بێ نیشانی، لە کەحلەکانی عەرەبستانی، سوارم دەکردی هیچ کەس نەزانی. برایم! ئینجا بڕۆ، بەختی منی بابان وێرانی دوازدە ئیمام ئاگایان لێ بێ، دەگەڵ غەوسی گێلانی، برایم لەکنم زستانێ سەختە، بەساغ و سەلامەتی ناگەیە مەکانی. مردن بۆ تۆیە، خەم بۆ منی ماڵ وێرانی. ناچیە چ گۆڕخانان، کەس بە مەسکەنێت نازانی». کێ بوو لە خاتوون پەریخانێ و برایمی کۆڵاوە، بانگێکی خۆشیان لێ داوە، برایم بۆ ماڵێ میرشێخی ڕۆیی، خاتوون بەخەمگینی گەڕاوە. برایم دەڕۆیی، لە سەرمان زمانی شکاوە. برایم دەڵێ: «ڕێیە سەرەدەر ناکەم، لە خۆم ماڵ وێرانێ! ئەمن نازانم، نە بۆ گەرمێنێ دەچم، نە بۆ کوێستانێ. خۆم دەسپێرم بەخوڵای و بەپێغەمبەری ئاخری زەمانێ». جوانووی برایم بەڵەدە، بۆ ماڵی میرشێخی بڕوا بەولاوە، سێ شەو و ڕۆژ هەر کا و جۆی خواردووە، ئاو نەدراوە، لە تینووان هیلاکە، هەر خۆی بۆ کانیە کوتاوە، هەتا نوێژی شێوان داغڵ بە کانیە بوو، خۆی تێ ئاویت؛ هێندی ئاو خواردەوە، چوار چەنگۆڵە ڕاوەستاوە، برایم بێ زمانە هەڵی نایەن شتاقە چاوە. جوانوو دە کانیەدا لەوۆراوە. ئەگەر جوانوو تەماشای کرد شەو کەمی ماوە. میرشێخ سێ ژنی بوو، شەوێ خەونی دی، ئەگەر نوست. لە خەوێ ڕاپەڕی؛ بە ژنی گەورەی گوت: «خەونم بە برایمەوە دیوە؛ برایم زۆر شلووخە. داخوڵا میرحەج، دەگەڵی خراپە؛ چ گێچەڵێکی بەسەربێنی». میر خەوی لێ کەوتەوە، جوانووەکە سەرمای بوو دە ئاوێدا. جوانووەکە ئەگەر تەماشای کرد، چوار تەرەفی کانییەکە بەفر بوو، خۆی فڕێ دا. برایم کەوت دە نێو ئاوێ، سەری لەسەر بەفرێ بوو، جوانووەکە چوو دە حەساری میریەوە. میر دیسان برایمی دەخەوێ هات، ژنی گەورەی ڕاست کردەوە، گوتی: «هەر برایمم دەخەوێ دی. برایم شلووخە، بانگی کوێخادەرکی کە، تەماشای ڕێی کانییە بکا، بزانێ هیچ هەست و خوست نییە لەلای کانییە خومارۆیە». کوێخادەرک چوو، تەماشای کرد، جوانوویێک دەحەسارێدایە؛ هەرچەندی دەوری دا بۆی نەگیرا. هاواری هێنا بۆ میری، گوتی: «میر! قوربان، لە ڕێی کانییە هیچ دیار نییە. ئەما جوانوویێک بەزینەوە دەحەسارێدا ناگیرێ، نەشمناسییە». خانم دەڵێ: «وەڵلاهی! پیاوی گەورە ئیختیاری بۆ کەس نییە ئەوە جوانووی برایمی مەلا زێندینانە، میرحەجە گولە دەری کردییە. ئەوە بۆ ئێرە هاتووە بەهومێدییە، لە ڕێیە سەرمایێ بردوویە بەبێ کەسییە. خوڵاکەی، میر! هەتا ڕازی کانییە بچین، بزانین، هیچ ڕێوشوێنی دیار نییە؟» کێ بوو لە خانم و میری تەواوە، ملیان لە ڕێی کانیە ناوە، دەچوونە کانیە تەماشا دەکەن، ڕەشایییەک دە کانیەدا مەحتەل ماوە، نەیانوێرا بچنە سەری خانم و میری تەواوە. هاواریان دەناردە نۆکەران، لە مەخلووقیان دەگێڕاوە. مەخلووقیان بەسەر وەربوو، خانم ناردی چرا و فانۆسی هێناوە، تەماشایان دەکرد، ئەوە برایمە لەوێ مەحتەل ماوە. خانم دەڵێ: «دیوتە ئەوە عەوەزی ئەمەگی برایمت داوە؟ ئەوە خزمەتکارەکەی تۆیە، حەوت ساڵانی ئەتوو بەکەرێ گێڕاوە، ئێستا بەقینی توو بەچلووی زستانێ لەکن میرحەجە گولەی دەرکراوە، خوڵاکەی! بڵا هەڵی گرین، بیبەینەوە بزانین مردووە یانە ماوە. میر گوتی: «وەرن هەڵی گرن». خانم گوتی: «تەماشای میری چەند ناتەواوە! وەرە، یا بەکۆڵی منی دادە یا بۆ خۆت هەڵی گرە؛ ئەوهە گەلێکی ئەمەگی کێشاوە». میر هەڵی گرت هەتا دەتوانێ، گەلێک ماندووبوو خانم دەزانێ؛ دەڵێ: «برایم لەسەر ئەتووم لێ بڕا ڕێی گوزەرانێ، خانم بەئامێزێ هەڵی گرت تا بردیە باڵەخانێ، خانم دەڵێ: «ئێستا دەبێ حەمامی ژنانی بۆ بکەین». میر گوتی: «بەچاوان، هەرچی بۆی چاکە وای بۆ بکە». هێنای، برایمیان ڕووت کردەوە، لێرەیان درێژ کرد؛ هەرسێ ژنی میری هاتن، ڕووتیان کردووە ڕووت: یەکیان لەبەرەوە پێوەنا، یەکیش لە پشتەوەیان پێوەنا، ئەوی دیکەشیان لەسەر درێژ کرد. هەتا سەحات و نیوێکی. برایم دەنێو ژنەکاندا ئارەقەی کرد. کە چاوی هەڵێنا بەستەزمانە، دەڵێ: «خوڵایە! ئەوە حەمامی ژنانە، ئەمن دوێنێ لە گەرمێنێ بووم لەکن خاتوون پەریخانێ؛ ئێستا چ دەکەم لێرەکانە؟ ئەگەر میر پێی بزانێ ئەمن چ بکەم لە خەجاڵەتییانە؟» ئەگەر ژنی گەورەی میری وا دەبینێ بانگ دەکا: «میر! برایم چاکە؛ مەکێشە خەم و نسرینێ». ئەگەر خانم وادەزانێ تەواوە، ژنەکانی بردن بەولاوە، برایم بەتاقی تەنێ دەجێدا ماوە. دەڵێ: «خەجاڵەتم، خوڵایە! چم لێ قەوماوە!» ژنەکانی دی هەڵستان، موژدەیان بۆ میری هێناوە: سوحبەتیان دەگەڵ میری کرد: «میر حەمامی ژنان وایە، مردووی پێ زیندووکراوە». خانمی گەورە هەڵستا، دەستێکی بەرگی میری بۆ برایمی هێناوە؛ دەبەر برایمۆکی کرد؛ برایم لە جێی خۆی هەڵستاوە چۆوە لە میری کرد سەڵاوە. میر یەک پێ لەبەری بڵندبوو، دەستی دەستۆی کرد، ماچی کردن هەرتک چاوە، برایمی لەکنە خۆی ڕۆنا، دەڵێ: «دەگەڵ میرحەجی چت لێ قەوماوە؟ میرحەج بۆچ ئەتووی کردۆتە خەم؛ خوڵا خاتوون پەریخانی بەتوو داوە». هەرچەندی کرمەک و گوارە و مۆر و ئەنگوستیلەی خاتوون پەریخانێیە هەمووی دەگەڵ خۆی هێناوە. خانم هەڵی گرت، نەیێشت، میر ئەوانەی بکەوێ بەچاوە. چەند شەو و ڕۆژان برایمی لەکنە خۆی داناوە، دەڵێ: «ڕێی کوێستانێ بێتەوە، دەنێرم خاتوون پەریخان بێننە ئێرە، دەتانکەم بە بووک و زاوا». کە برایم ئەو قسەی میری بیست تەواوە، شەوێ هەتا ڕۆژ، سەوەتێکی پەیداکردبوو، گڵ و پەینی بۆ قەندیلی مامەکۆیییان کێشاوە. ڕۆژێکی گوتی: «میر! بەقوربانت بم سەری کوێستانان ڕەشبەڵەک بوو بەفر لە هیچ کوێ نەماوە». خانم پێکەنی، گوتی: «میر تەماشای برایمی کە، هێشتا نیوەی زستانێ نەبووە؛ شەوێ هەتا ڕۆژ ئەو فەقیرە گڵی بەکۆڵی کێشاوە. ئەو زەحمەتەشی هەروەک خزمەتی تۆیە ئەگەر ئەتووی دە کووچە و کۆڵانان گێڕاوە. میر نابێ چ کاران بکەی، هەتا کاری برایمۆکی دەکەی تەواوە». میر هەڵی گرت قاقەزێکی نووسی بۆ میرحەجی: «برالە! بەسەری من برایمی بێ کەیف نەکەی، زۆر ئەمانەتت بێ پەکی نەخەی لەسەر ماڵی دنیایە، ئەمما کارێکی زۆر گەورە هاتووتە بەرێ. سوڵتانی ئەستەمبووڵێ دەسەری کردووم بۆ فەرشێکی؛ سەد کەسم هێناوە، کەس باشاری ناکا، بەکەس ناکرێ. ئەگەر خاتوون پەریخانێ نەنێری هەرتکمان دەخنکێنن؛ هەر وەزعێکی دەکەی خاتوون پەریخانێ بنێرە. ئەمما بەخاتری ئەمن زۆر نیگاداشتی برایمی بکە، ئەمانەتی منە لەکن ئەتووم داناوە». ئەگەر ئێڵجی ئەو قاقەزەی برد بۆ میرحەجی خوێندراوە، میرحەج گوشادی لێ پەیدابوو گوتی: «لێی گەڕە، برایم نەماوە». دەسەری خاتوون پەریخانێی کرد: «تەدارەکی خۆی بگرێ، سەفەری لەبەرە، کاکم خراپی لێ قەوماوە». «خاتوون پەریخان دەڵێ: «بەخوڵای ئەمن ناچم بەولاوە». میرحەج دەڵێ: بیانووان نەبینێ، لێم نەگرێ مانێ؛ دەبێ بڕوا سبحەیانێ». تەدارەکیان گرت تەواوە، خاتوون پەریخانیان دە زەمبیلان ناوە، ئاوێتیانە شانی خۆیان، ڕێیان کێشاوە. گوتی: میرحەج! برالە! دەوڵەت زیاد و ماڵی ئاوا» هەتاوەکوو ئێوارێیان کێشا، ئێوارێ داغیل بە کانیە خومارۆیە کراوە. مزگێنی بە میرشێخی دراوە. میرشێخ لەجێی خۆی هەڵستاوە ناردی دەهۆڵ و زوڕنای هێناوە لۆتی و ڕەقاس دروس کراوە ساز و چەقەنەی لێ داوە داوەتێکی خۆش گێڕاوە حەوت ڕۆژان بوو تەواوە مەلا و فەقێیان هێناوە ئەوانیش پاک قۆڵیان کێشاوە کاری هەرتکیان بوو تەواوە موبارەک بێ بووک و زاوا (ڕەحمان) بەکر ڕاوەستاوە ئەو بەیتەی کردووە تەواوە لەنێو کوردی زۆر بەناوە لە سابڵاغێ دانراوە حوکمی خاریجەگەری بەوی دراوە ئەلحەملای کارمان تەواوە
19	بەیتی باپیر ئاغای مەنگوڕ بابی هەمزاغا	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	گوێ ڕادێرنێ دیوانە گوێو لە من بێ دیوانە سێ شەو و سێ ڕۆژانە بۆو بکەم مەدحی شێرانە دۆڵابی موکریانە قاقەز چوو بۆ عێلانە بێ ڕەشەی ڕەسوڵ ئاغانە دەگەڵ حەمەدی شینانە ڕابەریان ئاڕەحمانە چۆڵیان کرد، باگردانە. بە عیزەتی سوبحانی سبحەی دەگەڵ بەیانی لەشکری باپیر خانی ڕەنگ وەزیری ڕۆمیانی سوار بوو لە باگردانی مەنگوڕی دە مێ وەجاغێ پیاو بوون لە سابڵاغێ تەدارەک بۆ مەراغێ بۆ مەراغەی ڕەوانە سێشەم سەری هەمووانە بە سێشەمۆی پڕ هونەر باپیر ئاغای پڕ جیگەر بداخان بوو دەستەبەر لە سابڵاغێ چوو بۆ دەر دەڵێ: «هیچ پەرچت نایەتەبەر» خالەق ساحب سەفایە پەرچی دەوێ دنیایە بە ئومێدی ئەو خوڵایە لێیان دا دەهۆڵ و زوڕنایە ئەسپیان هاتە سەمایە زۆر خۆشن بۆ دەعوایە هومێد ڕەسووڵلایە «ئەو کارە وا پێک نایە!» هات گەیییە فەخرەقایە لێیان دا دەهۆڵ و زوڕنایە حەوسەد کەسی ڕاگیرایە زەوقی باپیر ئاغایە لێ دەن لە تەپڵی شایە شوکر وەبەر خوڵایە! مەکوژن سەید و مەلایە! قورعانیان دە سینگیدایە هات، گەیییە خاتوون باغێ باپیر ئاغای قۆچاغێ دەگەڵ خانی سابڵاغێ سەیرێ کەیف و دەماغێ چوو لە عەجەمی یاغێ باپیر ئاغای خاڵ لە ڕوو بە ڕۆژی سێشەمۆ چوو عامی خەڵقی چوو لە دوو چاویان لێ کرد بە فەندی هات، گەیییە وەکیل کەندی حەوسەد سواری لە ڕەندی سبحەینێ چێشتەنگاوە قاسیدیان دەگێڕاوە چی ماوە دەنگیان داوە قۆشەن نەبووە تەواوە تەگبیریان لێ ڕۆناوە سبحەی بەیانی داوە هەر بزووت و نووسراوە دوو عەشیرەتی ماوە ئەغڵەب ڕمب نەزەرییە یەک لە سەتی کەم نییە بزانن مەسڵەحەت چییە بێ تیپی مەرنەکەنان؟ بۆیێ عەقڵم ڕاچەنان بە عەقڵم ڕاچەنانە مەقسوودیان گۆرانە سولەیمان بەخۆ و بەبرانە ڕایان کردە جلیتانە مەسڵەحەتی هەمووانە: «بچین بۆ سەر عەجەمانە ڕابەرن بداخانە مەراغەی بکەین وێرانە بێن ڕۆنیشین لێرانە مودەبیر کاک سولەیمانە چونکە گەورەی عێلانە چ دەفەرمووی گیانە؟ ئێرە دەبێ وێرانە؟ مارەیان بکەین ژنانە؟ ئێدی، چلۆنە سەوزیخانە؟» «هۆی سولەیمانی خەزاڵی نەوەی ڕۆستەمی زاڵی! حەوت قوبەی لە مەتاڵی پێم نەڵێن ئەتوو منداڵی! لە جلیێ نەکرد خاڵێ وەک هەوران بە گەواڵی دەکوژم ماڵ و تفاڵی، درەنگە ڕێی مەکەن خاڵی». گەیییە ئەڵڵاهو ئەکبەری لینگی دا پێش خانی بە موشتەری دەڵێم: «خانە ئەتوو کوێندەری نۆسەد سواری بە دەفتەری». دەڵێم: «خانە! لە ڕوحێم بوویە موشتەری لە بۆ مەراغێن بەری» بۆ مەراغەی بردە خوار یا بینای پەروەردگار بە زار خۆشە نۆسەد سوار هەم ڕوحمبەر و جەببار ئیزرایل بوو جلۆدار بۆ مەراغەی بردە خوار بۆ مەراغەی ڕاکشان ورشە ورشێ کەمبەران بێنی میشک و عەنبەران فەندی پەپاغ بەسەران قەتن نابێ گوزەران قەت نانبێ گوزەرانە عەجەم زۆر بێ ئیمانە لێن تیک دەدەن مەکانە سەرن دەبڕن لێرانە خدر ئاغای نەوجووانە چووە سەر خانی بە ڕمبانە «بابە لێ دەم ئەمانە» باپیر دەڵێتن: «کاکە! کەس ئەوێ مەسڵەحەتێ ناکا بداغم دەگەڵ پاکە هیچ دەهۆیێن لێ نەکا تەگبیران بکەین چاکە جێگاکەن زۆر غەمناکە عەجەم یەکجار هیلاکە» «عەجەم هیلاک و زۆرزانە» چووە سەر خانی بە ڕمبانە، دەڵێ: «بابە لێ دەم ئامانە» بانگم وەبەر پادشای لە ژوور! خانی ناردنی دوور بەدوور بڵباس هاتن بە جەمبوور ڕانک ڕەشی چەکمە سوور خان ناردنی بە حوجەتە بڵباسان تالحە و بەختە بە سی ڕەختی دە زەردا کاکەڕەشی نامەردا هاتە خوارێ لەسەردا ئیمانی پێ بوو هەردا مەنگوڕی دە ڕمب جۆلانە چاویان کەوت بە زێڕانە وەژوور کەوتن یەکانە چەند شیوی پڕ دەرمانە! چەندی شیشە و شەڕابە عەجەم بوون بە جەللابە موکری بوون بە قەسابە هیچ کەسی وا لێ دەرنابا چلۆن دەبێ ئەو حیسابە هەمووی مەستی شەرابە وای لێ دەرنابا کەسە خالەق! تۆی فەریادڕەسە مەرگی بە هەرەوەزە بداخان لێی بوو قەزا ڕێکی دەدان بە خەزا تایفەی خان باپیری ڕێکی دەدان بە شیری بوو بە خانەبگیری ئیسلام قڕ بوو بە شیری بە شیری قڕ بوو ئیسلام تێیان دابوو قەتڵ و عام قەتڵ و عامیان تێدابوو سولەیمان بەخۆ و بە بران بوو سولەیمان بەخۆ و بە برانە دەردەچوو لە دەربانە ئەگەر لە دەربان دەرچوو چوار و پێنجی کەوتە دوو خەلاسبوونی بۆ نەبوو بۆی نەبوو خەلاسبوونە لەو کافری دە مەلعوونە بەو ڕمبی دە سێ سوونە بە داسی کەرەنتوونە هەر وەک گەنمیان دەدروونە. هەر وەک گەنم و سواڵە دە خوێنێدا شەڵاڵە بڵباس حاڵت بێ حاڵە لەولای بێ شێرە خڕە تۆپیان لێ دا بە گوڕڕە حەوتی لێ بوون بە وڕە دەنگی لە عەرزێ بڕا ئافەرین وەستای خەڕڕات دەست بە خەنجەرێ دەدات حەوت ماڵی کرد بەر باد وەستا عوزێری هەندوو خەنجەری شام و تەشوو لەبەر گەڕەکێ داچوو یەکی لێ خەلاس نەبوو هۆیە وەستا عوزێری! حەوت ماڵ بەوەجاغکوێری! هەر یەکێکیان دەبوێری ئاویتی جەزایێری، دابووی لە تەپڵی سەری ئەویشی کرد بێ بەری کوا مەرزینگ؟ کوا ئۆمەربل؟ شۆڕە لاوی شل و مل لە کۆڵانان بوونە جل بوونە جل لە کۆڵانان لەشی دە وان نەوجوونان کەوتبوون لە کۆڵانان لە کۆڵان و کەناران لەشی دە شۆڕەسواران وەک بژانگی دە داران سەریان گەیییە حەساران لە حەساری دە وا گرد لە بڵباسی دە وا خورت لەش و کەلەش بوونە پرد عەجەم بەسەردا ڕابرد هەرکەس میوانی خۆی کوشت. بە دەهۆڵ و زوڕنا هاتنە سەر باپیر ئاغای جا باپیر ئاغا لە بداخانی پرسی: «لە باپیر ئاغای جندییە لە بداخانی پرسییە خان، ئەو قوولە قوولە چییە؟» دەڵێ: «باپیری شۆگایییە! ئەوە دەهۆڵ و زوڕنا و شایییە ئەوە پیشەی ترکییە زەوقە لە بۆ خەلقییە» ڕۆژێکی لە ڕۆژئاوایە خان باپیر لە سەرایە ئاوری تۆپخانەیان دایە زەلیل باپیر ئاغایە لێرەی هیچ بۆ پێک نایە خدری شۆڕیان هەڵێناوە لەپێش بابی ڕاگیراوە حەمەسوور بە چەلەنگی هەڵیان ئەشکاوتە سینگی کوڕ لەسەر سینگی بابی لێیان دا بە جەللابی توو قەت موسڵمان نابی! سبحەینێ ئەلەسەحەر کوێت و بۆز و سەقەر لە خەویان هێنادەر لێی کەن زینی موحتەبەر، توندی بکێشن تەنگەوبەر پێی نا لە ڕکێف کەوتە سەر سوار ببێ پەپاغ بەسەر! پەپاغ بە سەر سوار بێ خێڵی فەقیر هەژار بێ موکری هەر وا داغدار بێ هەر هاوار و لێدان بێ هەر هاوار و لێدانە بێ سەردار و خێزانە دەڵێی: مەڕی بێ شوانە پەخش بوون لە زەویانە دۆڵابی بەگزادانە سەرکردەی موکریانە خراب بوون ئەو کارانە بە قڕی دان موسڵمانە یەکیان نەمان ئەوانە هومێد بداخ سوڵتانە قبووڵ نەکا لەوانە بۆچ بە دینی غەیانە؟ وای کرد بۆ عەجەمانە پێیان نەکا متمانە! غەلیزن ئەو سەگانە نەمرە ئەو بداخانە ناترسێ لە گۆڕخانە چییان کرد بوو بەستەزمانە؟ ماڵێ خۆی کرد وێرانە، کەسی نەهێشت لە عێلانە ڕەبی سەدجار شوکرانە! چونکە پێشکار شەیتانە دەست هەڵگرێ لەو کارانە هات و گەیییە کارێزێ منداڵی پڕ بە ئامێزێ ئێخسیر چوونە تەورێزێ هات و گەیییە دریازێ مەحبووبیان بژارد لە ڕێزێ هاتە خوار لە لاچینی لەت بێ لە نێوی زینی لە بڵباس، بەقینی برایم ئاغا بێ لەسەردا تاقە سواری بێ گەردە خێزانی دێکدی وەردا دێکدی وەردا خێزانە حەسەنی بەکر ئاغایە مێردە ڕۆژی تەنگانە بەری هەڵنەدا گۆرانە مەلا ڕەسووڵ بێ فەڕە دەپێش بداغی گەڕا: «خانە! بەسی بێ ئەو شەڕە! ئیسلام هەمووی وەرگەڕا.» ئیسلام پاک وەرگەڕاوە هەتا سێلمێی هەڵناوە تا سێلم و بەیتاسی ئێخسیر بە سێ عەباسی بە سێ عەباسی ئێخسیر زینی ڕۆمیان و بارگیر لەسەری بوو ڕەمب و شیر بداخانی جیهانگیر بداخان بوو لە دوایی هەزار مەڕی شۆگایی هەر هەرزانە، خۆڕایی دەیاندا مەڕ و شایی بزنێک بێنێ دوو کارە لە مووی بکرێ دەوارە بەهای بزنێم دوو پارە هەزار گا بێ جووت بەندە قیمەتی گای خوڵابەندە بڵباسان کاریان گەندە لە بڵباسی گرد و مرد خزمەتی خانیان نەکرد بۆیە بەدیان بۆ ڕابرد خان عەرزی شای لەوان کرد بۆیەیان تەگبیر لێ کرد خان کوتی: «خزمەت بە گەرمێنیان کرد». بۆیە پاکی برد قڕی کرد قڕی کرد لە زەمانی بنۆڕنە تەگبیری خانی! وا گوزەران دەزانی ئەمینی دەوڵەتانی بڵباس زۆر بەستەزمانی خزمەتوو نەکرد بە خانی بۆخۆو پەیدا کرد غەیانی تایفەی بداخ سوڵتانی لەکن پادشای ڕەوانی مەنگوڕ زۆر بەستەزمانی بەستەزمانی بێ شومار نەیاندا خەرج و بێگار خانیان لێ بوو دەعواکار هاتنە پێش پیادە و سوار: «ماڵیاتی نادەین چ جار». وای گوت باپیری نازدار: «بۆخۆم دەبمە حاکمی شار خانی دەردەکەم ئەوجار خانی دەردەکەم یەقین بۆخۆم دەبمە جێنشین دەڵێم بەگزادە چ نین». ئەگەر ئەو قسە هات، ڕابرد خان ڕۆنیشت تەگبیری کرد قسەی خۆیان پاک یەک کرد عەرزی پادشایان دەکرد پادشا لەوانی قبووڵ کرد بداخانی گرد و خورد مانگێکی دی سەبری کرد پاک مەنگوڕی وەخڕ کرد سەرتاپای خەڵات دەکرد بداخان کوتی: «بمێنم باپیر ئەمنت دەزبێنم سابڵاغێت بۆ دەستێنم باپیر مەبە ئینتیزار دەبێ ببیە حاکمی شار لەبەرم هەیە یەک کار کارم هەیە لە وێندەرێ جارێ دەنێرم چەپەرێ چەپەرێکی بەڕەوان بۆ کن پادشای بە دڵ و جان مەراغەی بکەم وێران پادشای دەکەم بێ خودان بۆخۆت ببە ئاغای هەمووان». لە مەنگوڕی گرد و مرد قسەی خانیان قەبووڵ کرد بە حەوتووێکی پاکی وەخڕ کرد بە سابڵاغێ تەگبیر کرد گوێو لە من بێ گەلی جەماعەتێ کەس بە بەگزادان هەڵنەخەڵەتێ!
20	بەیتی زەمبیل فرۆش	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	زەمبیل فرۆش پادشا بوو. ڕۆژێکی سوار بوو، چووە ڕاوێ. لەسەر قەبران غەڵەبەیەک بوو، پرسی: «ئەوە چییە؟» گوتیان: «پیاوێک مردووە» پادشا گوتی: «دەبێ ئەمن بچم، بزانم، قەبر چلۆنە». هەڵستا هاتە سەر قەبران. پیاوێکیان هێنا دە قەبریان نا، بەردیان پێ ڕایەڵ کرد، قوڕیان دادا، گڵیان پێدا کرد. پادشا گوتی: «ئەوە ڕەعیەتە مەلا، جێی ئەمنیش هەروا دەبێ؟» مەلا گوتی: «ئەوە ڕەعیەتە، خەرجێ دەدا، بێگارێ دەکا، جێی وی لە جێی توو خۆشترە، بەشکەم ئەتوو فڕێ دەن، نەیەڵن لێرە بمێنی». گوتی: «ئاخر ئەمنیش دەمرم؟» مەلا گوتی: «ئەتوو دایکت ماوە، بابت ماوە؟ ئاخر ئەتووش هەر دەمری». گوتی «مەلا ئەگەر ئەمن مردم، لێفێک، دۆشەکێکم بۆ ڕاناخەن؟» گوتی: «نەوەڵڵا هیچت بۆ ڕاناخەن». گوتی «بڵا بڕۆینەوە، جاڕی ڕاکێشن، ئەمن ئیدی پادشایەتی ناکەم». هاتنەوە ماڵێ، دابەزی، گوتی: «بابە، کەس پێم نەڵێ پادشا». ژنی خۆی بانگ کردە دەرێ، گوتی: «ئەمن ئەو پادشایەتیم ناوێ، مردنی لە دووە، ئەتۆش کەیفی خۆتە ئەمن خوڵا حافیز». ژنەکە گوتی: «بابم لە بابت ماقووڵتر نییە ئەتوو دەس لە پادشایەتی هەڵبگری، ئەمن دەس لە خانمەتی هەڵناگرم؟ هەر جێیەکی ئەتوو بڕۆی ئەمنیش دێم». لە شاری وەدەرکەوت؛ ژنەکەشی وەدووی کەوت. بەپێیان ڕۆین گەینە گاوانی. گاوان لە نێو گاڕانێ بوو. پادشا گوتی: «گاوان بەقوربانت بم وەرە جلان بگۆڕینەوە». سەر و بەرگیان پێکەوە گۆڕییەوە. ڕۆیی؛ خانم ڕەدووی کەوت. تەماشایان کرد. ژنێکی کوێری فەقیر بەڕێیەدا دەڕۆیی خانم گوتی: «وەرە سەر و بەرگان پێکەوە بگۆڕینەوە». جلیان گۆڕییەوە. هەردوو ڕووت و ڕەجاڵ ڕۆین. هەتا گەیشتنە شارێکی. چوونە ماڵێکی؛ ساحب ماڵ گوتی: «بابم جووتی دەزانی؟» گوتی: «بەڵێ دەزانم». گرتیان بەنۆکەر. سبحەینێ زوو جووتێکیان گا دایە، گوتیان: «بڕۆ جووتی بکە». گوتی «بەخوڵای جووتیم کەم کردووە، بۆم لێ بخوڕن تا فێر دەبم». بڕێکی جووت کرد هاتەوە، دەستی دا بێڵ و سەوەتەی خەریکی پەین ڕشتنێ بوو، سبحەینێ چۆوە جووتی کرد هەتا ئێوارێ. هاتەوە بەساحب ماڵی گوت: «خوڵا هەڵناگرێ ناتوانم بەکەیفی ساحبی بکەم» ئەویشی بەجێ هێشت و چووە شارێکی دی. دەستی بە زەمبیلکردنێ کرد. ڕۆژێ دەچوو کوڵۆشی خڕ دەکردەوە؛ دەیهێنا دەیکرد بەزەمبیلە لە بازاڕی دەیفرۆت. تەماشای کرد ئەو کوڵۆشە گاڕان و مەڕ لە پەرێزان دەیخۆن؛ گوتی «خوڵا هەڵناگرێ ئەمن ڕۆزیی ئەو بەستەزمانانە ببڕم». ئەو کارەشی نەکرد، چۆ شارێکی دی لەو شاری شەوێ دە خەوێی هات. سبحەینێ هەڵستا چووە سەر دەریایە دە نێوەڕاستی ئەو دەریایەی جزیرێک بوو. مێشەیەکی لێ بوو گوتی: «خوڵایە! ئەوە کەس نەیچەقاندووە؛ چ بکەم لەبەر دەریایە ڕێم نییە بچم بڕێکی بێنم بۆ خۆم بیکەمە زەمبیل». ئەوێ ڕۆژێ زۆر بەئاجزی هاتەوە. شەوێ دە خەوێدا پێیان گوت: «سبحەینێ بڕۆ لەو مێشەیدا بۆ خۆت کارێ بکە». زوو هەڵستا چووە سەر دەریایە. بێ پایە لە دەریایەی دا، هیچ پێی تەڕ نەبوو. هاتە شاری دەستی بە زەمبیلی خۆی کرد. خاتوونی پادشای شەوێ زەمبیل فرۆش دە خەوێ دی ئاشق لە وی بوو. حەق! دڵ وەرە جارێک بەجۆش جامێ جە ئەشقە مەی بنۆش کین قەزیەتی زەمبیل فرۆش فەسیح بکەم حیکایەتێ دەست دە کورسی سەناعەتێ دەست لە کورسی و فەرمانێ حەق بوو ئاشق بەلیقا و شەوق بوو سەنعەتی زەمبیل لەکن بوو ئەو پێ بدرێ کیفایەتێ ئەو لاوێکی تازە ڕواڵ تەرکی کرد شاهی و گەنج و ماڵ لە ترسی مەوت، ماڵ کرد بەتاڵ خۆی مەشغووڵ کرد بە تاعەتێ ئەو لاوێکی ئی سادە بوو هەردەم لەسەر ڕێی جادە بوو بەئەسڵ پادشازادە بوو دایم لە زیکر و تاعەتێ کوا یاقووبی ساحب کەماڵ؟ عیبادەت کرد هەشتێ و دوو ساڵ لە ترسی مەوت، ماڵ کرد بەتاڵ خۆی مەشغووڵ کرد بەتاعەتێ ساڵێ دەری دوازدەی مودام سەنعەتێ ویم وی خاس و عام ڕۆژیێ دەکرد زەمبیل تەمام دەیبردە شار بۆ قیمەتێ چی ڕۆژێکی لاو زەمبیل دەبەست دەیبردە باژێڕی بەقەست نیعمەتی شەوی پێ کەوتە دەست لاو قانیعە بەقیسمەتێ چی ڕۆژێکی لاوا زەمبیلان دێنێ خاتوون لە بورجان ڕادەمێنێ بەدڵ و بەجان دەیحەبێنی لاو کەوتە پێ موحەبەتێ ئەو جارییەی خەوفی خودێنە دێن بەحیلە بەلاو دەڵێنە: «لاو! میر لە تۆی زەمبیل دەوێنە، ئەو بەچاکییەت بانگ کەتێ». لاو بەو قسەی بوو خۆشحاڵە ڕووی کردە ماڵ، چۆتە حاڵە هەڵی گرت زەمبیل چی بوو ڕووی کردە دیوانی میران یەک لەدوای وی هات بەخوارد: «لاو! میر لە تۆی مەتڵەب دیداردا بۆخۆت وەرە، بکە قیمەتێ». لاو، بەوێ فێڵەی نەزانی بێ ترس و خۆف چوو بۆ خانی دەربەی دا چەنگ دەرکەوانی قایم کرا لای دە حشەتێ لاو نۆڕی دەربە نەماوە لێی تەغیر بوو ڕەنگ و باوە: «تا بمداتێ زەحمەتێ» لاو بانگ دەکا: «میری کوبارە! ئەتوو بەمنت هەیە چ کارە؟ تا پێک بیەنم حاجەتێ». خاتوون دەڵێ: «لاوی فەقیرە، پیر و ئاقل و هۆش و ژیرە! حازر نین لێرە چ میرە بۆت هات بازی دەوڵەتێ». لاو دەڵێ: «خاتوونێ مومتازە! لێرە تا شام و حیجازە نامەوێ دەوڵەت و بازە من نیم لە گوێن خەیانەتێ» خاتوون دەڵێ: «لاوی شلێوە! وەرە نێو ریحان و سێوە شەکەر بملێسە بەلێوە تا ڕۆژی سبحەییەتێ». خاتوون دەڵێ: «لاوی ڕواڵە! وەرە نێو دۆشەک و پاڵە تێک وەردە ئەو زولف و خاڵە دوورە ڕۆژی ئاخرەتێ» لاو دەڵێ: «خاتوونێ! زولف و خاڵی تووم حەریری قابیل بەخۆت بەبەژنی میری حەد نییە ڕەنگ من فەقیری ئەو ناکرێ دەستیان داتێ». خاتوون دەڵێ: «پەستە و چۆغەڵەت دەبەر دەکەم بۆ زێڕی سوورت ڕۆ دەکەم پاک گیانت کەسک و سوور دەکەم دەتکەم بەچەرخی داوەتێ». لاو دەڵێ خاتوونێ: «پەستە و چۆغەڵەی خۆم چاترن لەش گوناهباری پێ وەشرن لە بۆ ڕۆژی مەسڵەحەتێ». خاتوون دەڵێ: «دەنا لاو وەها نابی ئەگەر فیل بی، ئەبرەهە بی لە چەنگانم خەلاس نابی نایەی سەر پێی مەسڵەحەتێ». خاتوون دەڵێ: «لاو مەکە چ قسە و چ دەنگان بچیە نێو حەوت بەحری نەهەنگان خەلاس نابی بە چ ڕەنگان نایەیێی سەرپێی مەسڵەحەتێ». لاو دەڵێ: «خاتوونێ بە ئەرکان و تۆرە مەسڵەحەت ناکرێ بەزۆرە ئێوارە دابێ ئەنگۆرە تێی دەبینین مەسڵەحەتێ». خاتوون بەو قسەی دڵ بوو غەتی خۆش هەڵستا، زوو پێ کەنی دەڵێ: «لاو! وات دێنمە سەر هیدایەتێ». لاو وای کرد خلاس لە داوێ ئەنجەتی کرد بەپێشاوێ بچێ لە باڵەخانان خۆی باوێ بەشقەم خلاس بێ لە داوێ خاتوون خوڕیە جاریەی بەنادری: «مەسینەی ئاوێ هەڵگری بیبە بۆ جێی لاو تێوە دێ». لاو هاوار دەکا شێخ و مەلێ: مووسا لە نێو بەحری عەمیق بۆ ویت کردە دوازدە تەریق فیرعۆنی تێدا کرد غەریق ئەو بۆ جەزای شیرکەتێ پەنهام بە توو شاهی کەبیر یووسف توفلێک بوو شێت و ژیر بران بردیان ئاویتیانە بیر بردت لە میسرێت کردە میر نێزیکت کرد لە ڕەحمەتێ بزانە چیان کرد قەومی کوفار مەنجەنیقیان ئاویتە خوار ئیبراهیمیان نابوو دە نار بێ بەش نەبوو لە ڕەحمەتێ هوودی لەنێو بەحری دەڵان چل ساڵیشت ئەو دەخەڵاند فەتاحی بابی ڕەحمەتێ ئادەم گەنمی خوارد، کردی گوناه تۆبەت قبووڵ کرد، ڕەبەنا هەر تۆی بابی سەڵتەنەتێ زەکەریایان بە موشاران بڕی ئەیووب لەسەر کرمان دڕی کوانێ عیسای ڕۆشەن چەراخ؟ خوێندی ئینجیلی خۆش دەماخ کێ بوو لەکن خوڵای گوستاخ؟ مووسا بنی عیمران نەمان کوا ئەبوبەکری سدیقی موستەمان؟ کوا عوسمانی بنی عەفان؟ ئەو جامیعەی دەس بەقورعان؟ پەنهام بە توو شاهی جەبار زەمبیل فرۆش نەیما ئیختیار» دەستی گرت خۆی فڕێ دا خوار جوبرایلی چوست و تەیار خۆش لە ئاسمانێ هاتەخوار زەمبیل فرۆشی گرت بەزار دەڵێ: «عومرم! نەکێشێ زەحمەتێ پەنهام بەتوو ساحب سجوود ئەلحەمدوللا یا وەدوود دەرچووم لەوێ زەلالەتێ پەنهام بە توو لایەزانی واسیتەی گیاندار و بێ گیانی پێم هیج نییە دنیای فانی بێ بەش نەبووم لە ڕەحمەتێ پەنهام بەتوو توو نادری هەم کەریمی هەم قادری چی توو نەیکوژی نامری بەشم کەوتۆتە فرسەتێ شوکرم بەتوو، پادشای جەبار خەلاس دەکەی عەبدی هەژار هیچ کەس ناتبینێ پەروەردگار دنیا بۆ کەس نییە باقی دار چۆن کەوتمە باری فرسەتێ». خاتوونی میری گوتی: «لاو بۆ نەهاتە خوار؟» چۆ سەربانی تەماشای کرد زەمبیل فرۆش دەگەڵ قەرەواشێ نییە. پرسی: «چی لێ هات؟» گوتی: «خاتوون! لەسەرڕا خۆی هاویشتە کووچەی». خاتوون گوتی: «جا من چ بکەم؟» غەمی وەمە جارێکی دی چاوم پێ ناکەوێ». ڕوانی بەکووچەیدا هەڵدەهات. ئەگەر تەماشای کرد زەمبیل فرۆش چوو دە خانووێکەوە، خاتوونی میری نیشانەی کرد. ژنی زەمبیل فرۆش گوتی: «ها عەمرەکەم بۆچی وا بزڕکاوی؟ ئەدی نانت بۆ نەهێناوە؟» گوتی: «ئەمڕۆ زەمبیلەم بردنە ماڵی میری. بردیانە ژوورێ، حەقیان بۆ نەهێنام؛ ئەمنیش هاتمەوە. ژنەکەی گوتی: «دەنا زۆرم برسییە». زەمبیل فرۆش گوتی: «بەخوڵای چی توو نەتدیبێ ئەمنیش نەمخواردووە». بە ژنەکەی گوت «ئەتوو بچۆ بۆ حەقی زەمبیلان ئەگەر دایانیەی بێنیە. ئەگەر نەیاندایەی وەرەوە شوکری خوڵای دەکەین». ژنی زەمبیل فرۆشی چوو گوتی: «کوێخا دەرک! عەرزی خاتوونی بکە حەقی زەمبیلەکانم بداتێ چمان نییە بخۆین». کوێخا دەرک چوو عەرزی خاتوونێی کرد. خاتوون: «بیهێنە ژوورێ حەقی بدەمێ». دەرکەوان هێنایە ژوورێ. خاتوون کە چاوی پێ کەوت لە پلەکانان بەپیریەوە هات، ماچی کرد گوتی: «بەشقی خوڵای وەرە! نەقڵی خۆت و زەمبیل فرۆشی بکە». گوتی: «خاتوون نێوی خوڵات هێنا جەرگت بڕیم. جارێ حەقی زەمبیلانم بدەیە، زەوادمان نەخواردووە؛ جا لە دووم بنێرەوە نەقڵت بۆ دەگێڕمەوە». دەستی ژنی زەمبیل فرۆشی گرت؛ بردیە گەنجخانەی چارشێوی ڕاخست بۆی پڕ کرد. هەرچی کردی چارشێوەکەی بۆ هەڵنەگیرا. کۆشی پێ گرتەوە، بۆی پڕکرد هەتا پێی هەڵگیرا. ڕۆیی چۆوە ماڵێ. زەمبیل فرۆش پێی پێ کەنی: گوتی: «بۆ عەمرم! ئەمن ناتوانم ئەوانە لە دم چۆمان بێنم؟ ژن بۆیە ناچیزەن، ئەتوو ئەو پووڵەت بۆچ هێنا؟ ڕۆی کە عەرزی. بزانم». ئەگەر ڕۆی کرد پاکی بوو بەمار و دووپشک و کیسەڵ، بەنێو ماڵێدا بڵاوبوون؛ حەقی زەمبیلان نیم پەنابات کەوتە عەرزی. گوتی: «عەمرم! ئەوانە دەتوانی بەریەوە، هەتا ئەتوو دێیەوە ئەمنیش دەچم نانی دەکڕم، دێمەوە». ژنەکە گوتی: «دەترسێم پێمەوە دەن». گوتی: «نا! مەترسە زەرەریان نابێ بۆت». هەڵی گرت پێیدا ناردەوە. بۆخۆشی هەڵستا چۆوە بازاڕی نانی کڕی؛ پەنیری کڕی. زۆری برسی بوو، تەمای بوو نانی بخوا، گوتی: خوڵا لێم هەڵناگرێ ئەو ژنە چاو لە دەستی منە». هاتەوە ماڵێ. ژنی زەمبیل فرۆشی زێڕەکانی بردەوە. خاتوون گوتی: «ئەوە کەم بوو، بۆیەت هێناوە؟» گوتی: «قوربان! بۆچی مێردی من ناتوانێ لە بیابان ئەوانە بێنێتەوە؟» ڕۆژ هاتبووە ئاوابوونێ. خاتوون گوتی: وەرە نەقڵی خۆتمان بۆ بگێڕەوە، با من ئەمشەو لە جیاتی توو بچمە پاڵ زەمبیل فرۆش». ژنی زەمبیل فرۆش هەموو ڕێوشوێنی زەمبیل فرۆشی پێ گوت. خاتوون خۆی ڕووت کردەوە. جلی خۆی دا بەژنی زەمبیل فرۆش. ژنی زەمبیل فرۆش جلی وی دەبەر نەکرد. خاتوون جلی وی دەبەر کرد. چوو بۆ ماڵێ زەمبیل فرۆش. ئەگەر وەژوور کەوت زەمبیل فرۆش گوتی: عەمرەکەم بۆچی وا درەنگ هاتیەوە؟ گوتی: «خاتوون ڕای گرتبووم. نەیدەیەشت بێمەوە». گوتی وەرە نانی بخۆین. خاتوون لە خۆشییان نانی پێ نەدەخورا گوتی: «زوو جێم بۆ چا بکە دەنووم». پێکەوە چوون دەجێوە. ئەگەر هاتن ڕاکشان خاتوون باسکێکی بۆ کردە سەرین ئەوی دیکەش دە ئەستۆی کرد خاتوون. زەمبیل، فرۆشی ماچ کرد. زەمبیل فرۆش گوتی: «داخوڵا لە کەنگێوە کەیفی لێیە بۆیە ئەمڕۆ ئەو نسیبەتم بەسەر هات». زەمبیل فرۆش لاقی هەڵێنا خاتوون لە فکری نەبوو خڕخاڵی زێڕ لە پێی دەرێنێ؛ دەستی وێ کەوت گوتی: «خانەم خراپ ئەوە ژنی منیان سوێن داوە خۆی لێ گۆڕیوم». لاقی دانا و هەڵستا وەدەرکەوت. خاتوون چوو بیگرێ؛ هەڵات. خاتوون ڕێی کەوت دەیگوت: «ئینشاڵلا لە کووچەی دەیگرم». زەمبیل فرۆش دەیگوت: «ئینشاڵلا ئەمنیش لەو کووچەی لێی ون دەبم». هەتا بەیانی ڕێی کەوت بۆی نەگیرا. زەمبیل فرۆش ئاوڕی داوە، هەر لە دووی بوو. ملی لە چۆڵی نا. شاری بەجێ یەشت لە چەنگانی هەراسان بوو. دە عەرزی ڕاخوڕی، عەرز قەڵشاوە چۆ تێوە. خاتوونی میری گەیییە لەسەر عەرزی غوڵامانەی توند گرت. هەر چەند هاواری کرد بەری نەدا گوتی: «وەڵلاه نەیە دەرێ، قسانم دەگەڵ نەکەی، بەرت نادەم». زەمبیل فرۆش دەڵێ: «خاتوون گیانە! ئەگەر قایل بوو هەوێ سارانە دەچم ئەویش دێنمە ئێرەکانە» کێ بوو لە زەمبیل فرۆشی گوڵباوە ئەگەر چوو نەگەڕاوە بەدواوە لەو شارەش چوو بەولاوە خاتوون لەوێ بەجێ ماوە ڕۆژ بۆ نیوەڕۆی وەرگەڕاوە خاتوون گوتی: «چم لێ قەوماوە بۆچ قاسیدێک نەهات واوە؟ خوڵایە لە خۆم سەر بەتاڵێ! ئینجا چلۆن بگەمەوە ماڵێ؟» کێ بوو لە زەمبیل فرۆشی خورد ڕووی لە شارێکی دیکە کرد حەوت ساڵی دی کاسبیی کرد خوا وای کرد ژنەکەی مرد حەوت ساڵان تازیەی داگرت ڕووی دە شارێکی دیکە کرد سێ ساڵی زەمبیل فرۆشیی کرد خاتوون قەڵای دروس کرد سوورەتی هەرسێکانی دروس کرد خاتوونی زۆر خامۆشی سوورەتێکی خۆی دروس کرد، یەکی ژنی یەکی زەمبیل فرۆشی ئەگەر ئەو سوورەتەی دروس کرد ئەمیندار جێبەجێ زەمبیل فرۆشی گرت مزگێنییان بۆ خاتوونی دەبرد خاتوون چراغانی دەکرد: «وەڵڵاە لە دڵم هەڵگیرا غەم! جا خەبەرێ بەپادشای بدەم ئەو جارە کە مێردی دەکەم». قاقەزێکی لە برای نووسی؛ گوتی: «قایل بی مێردی دەکەم. ناقایل بێ مێردی هەر دەکەم». پادشا قاقەزەکەی ماچ کرد. خوێندیەوە، گوتی: «لە من دەوڵەت بەشارەتە ئەگەر مێردی بکا». پادشا گوتی: «حەز دەکەم ئەوەی ئەو مێردی پێ دەکا بزانم کێیە؟» خاتوون گوتی: «ئەگەر دەفەرمووێ دەینێرمە خزمەتی». خاتوون گوتی: «هەستە بچۆ سەڵاوێ بکە تەعزیمێ مەکە». کە زەمبیل فرۆش هەڵستا چوو سەڵاوی لە دیوانێ کرد. پادشا گوتی: «ئەو فەقیرە کێیە، شتێکی بدەنێ بڕوا». گوتیان: «قوربان! ئەوەی خوشکی تۆی دەوێ، ئەوەیە». گوتی: «بابم خوشکی من مێردی بە توو دەکا؟» گوتی: «بەڵێ ئەگەر خوڵا بدا». پادشا ڕقی هەڵستا. ئەوی لە دیوانێ بوون کەس قسەی پێ نەکرا؛ پادشا گوتی: «خوشکی بکوژم یا ئەوەی بکوژم؟» گوتیان: «قوربان! هیچیان مەکوژە. دەرکی خۆت بەخوێن مەکە. ئەو ساڵ دوازدە ساڵە، ئەو باغە هەژدیهایێکی تێدایە؛ هەرچی بچێتە ئەو باغەی هەژدیها دەیخوا. ئەوی بنێرە بخورێ». پیاوێکیان دەگەڵ نارد، هەژدیها بیخوا. کابرا گوتی: «چونکە خاتوونی پادشای ئەتووی دەوێ، ئەتووی ناردووە هەژدیها بتخوا. ئەمن ناوێرم بێم». گوتی: «بابم ئەتوو ڕاوەستە». زەمبیل فرۆش ڕۆیی. ئەو هەژدیهایە بوو بەپیاوە و بەپیر زەمبیل فرۆش هات. گوتی: «یا ڕەبی زۆر شوکر! ئەوە خۆت و باغی خۆت ئەوە ڕۆیم». کابراکە مزگێنیی بردەوە بۆ پادشای گوتی: «ئەوانە موسڵمانن». پادشا هەڵستا بۆخۆی ڕۆیی. خەڵقی ئەو شارەی پێیان موسوڵمان بوون. قۆڵی زەمبیل فرۆشی گرت بردیە دیوانێ. قاقەزێکی بۆ خوشکی نارد. گوتی: «لەمنی کەوێ بۆ مێردی بۆ خۆی دیتۆتەوە. ئیزن بدا مارەی بکەم». گوتی: «حاشا! مێردی پێ ناکەم». زەمبیل فرۆش گوتی: «قوربان! وێستا کە مێردیم پێ ناکا ئەتوو ئەو باغەت بەمن کەرەم فەرمووە فەعلەم بدەیە بۆ خۆم دەچم خانووێکی لێ دروس دەکەم». دەنگی فەعلانیان بۆ دا هەر کەس بەخێری خۆی چوو. ئەوێ ڕۆژێ قەڵایان بۆ دروس کرد چوو تێوێ سەری بردە سەر سەجدەی گوتی: «یا ڕەبی ئەمن و خاتوونێ بێنیەوە سەر حەدی چاردە ساڵەی». جێبەجێ هاتنەوە سەر حددی چاردە ساڵە. خاتوون ئەوجار خۆی لێ مارە کرد. پێکەوە دانیشتن. دەستێک گوڵ بەنادری ساحبی ئاڵمانی نەمری ئەوە فەرمایشی ڕەحمان بەکری
21	بەیتی عەبدوڕەحمان پاشای بەبە	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	خالەق! هەر ئەتووی قادر، ڕەبی! هەر ئەتووی قادر، چەند باقی و هەم نادر، تۆی عەرز و ئاسمان ڕاگر، هەشتێ هەزار عالەمە، بێ شکە وەڵلاهـ زیاتر ئەمنیش یەکم لەوان عالەمان، خۆ دەگرم لە هەمووان کەمتر. سەجدەی شوکرێم لەسەر بوو، نەتخووڵقاندم بە کافر، «لا اله الا اللهعەرەبی» سەد هەزار جار شوکر تۆی ئەووەڵ و تۆی ئاخر، تۆی باتین و تۆی زاهیر. چەند باران و چەند بەفر چەند ڕووبار و چەند بەحر چەند ئاسمان و چەند هەور چەند بەهەشت و چەند ئاور چەند قۆشەن و چەند لەشکر چی توو پێت ببێ ئەمر نەشبێتن دەیکەی حازر. حازر دەکەی بە ڕەوانی ڕەبی هەر تۆی تەن سوبحانی خالقی کوللی شەیئانی مالکی بەحر و بەڕیانی عالم و خەبیری هەمووانی، تەوفیقدەری، موستەعانی! ئەزم «عەلی بەردەشانی» دە بەندێم نەکەی زبانی بەیتێ دەڵێم بە دیوانی مەدحی پاشای کوردستانی مەدحی پاشای کامیان باشە شایەد ڕۆم و قزڵباشە هەر جارێ شیری دەکێشا هەمووی دەهاتنە تەماشا عالەم ئاڵایە چاوەشە مەردە عەبدوڕەحمان پاشا پاشای بەبان جیهانگیری وەک ڕۆستەمی زاڵی پیری تەحا بە ڕا و تەگبیری! ڕانابوێرێ بە ڕەزیلی: «ناکەم خزمەتی وەزیری نانی دەستێنم بە شیری! بە شیری نەبێ قەت پێک نایە». دەوڵەت نایەتە ڕەدایە ناچمە سەفەری لەحسایە یاغی دەبم لە بەغدایە! یاغی دەبم ئینشائەڵڵاهـ خزمەتی ناکەم وەڵلاهـ! ئافەرین بارەکەڵلاهـ! تەوەکەل تەعالەڵلاهـ! هە کوڕە بەبەینە هەللاهـ! بەبە هاتن بەلێمشت لە غیرەتێیان بەست پشت دەستی لە بەغدایە شوشت حەمەد پاشای کۆیی کوشت. کوشتنی بە چ قەرار بوو؟ پاشای بەبان سەردار بوو سەد وەک وی خزمەتکار بوو دە حاڵی خۆیدا شۆفار بوو خزمەتی پاشای پێ عار بوو بێ تالعی لە ملان بار بوو تالعی پاشای دیار بوو پاشا کردیە گوفتوگۆیی، لەگەڵ تۆ محەمەد کۆیی: «حەزم کرد هاتی و نەڕۆیی. زۆرم حەز کرد میری سۆران دوو زمانی وەکوو گۆران بە ئەقڵ هاتوویە نۆران بێ کەسی دوژمنی زۆران ئەوجار لێی دەن بە ساتۆران» ساتۆر دەبان ڕەنگ شمشێری دەست و باهوو حەملەی شێری وای کوتوە شیعری شایێری یاڵلاهـ پاشا گوێم بدێرێ کە فرسەت هات، قەت نەیبوێرێ مەرد هەر خۆی بە ئەڵلاهـ دەسپێرێ. هەر ئەڵلایە و ساحیب سوڕە! وەدەست کەوت بەبێ قڕە پشتیان شکان، زگی دڕا لە سایەی توو ڕیشی بڕا. لێک سوار بوون کوڕە کوڕە لەردوو ئوردووان بوو بە چڕە. بوو بە چڕە و سەڵاوات قووەقووە، هاتەهات هەر خێوەتن بێ قەڵات هەی دەستی بێ دەستەڵات کۆیی گیران کێ هەڵات؟ لەوان کۆیی دە بەدبەخت خەلاس ناکەن ڕووحی سەخت کەلەپوور و ماڵی نەغد ئەسپ و ئێستر ڕێشمە و ڕەخت وەرگیرا نەغد بە نەغد وەرگیرا بە قەتارەوە بە ئاڵتوون و دینارەوە بە ئاغا و خزمەتکارەوە پاشای بەخشین بە بارەوە. چی پێ بەخشین پێی بوون غەنی پاشا سوار بوو بۆ مەوتەنی مەتاڵ لە گوێی کەرگەدەنی. هات، گەیییە قەرەحەسەنی ئەسەح یاغییە پێدەکەنی لە پێکەنینی سەرداری چڕەچڕی کۆچ و باری هەڵگیرا ڕێیە ڕێبواری لە جحێڵ تا هەرزەکاری هەر لە پیر تا ئیختیاری هەرچی دەستی بگرێ داری دونیا دەبوو شەوی تاری خوێن لە سامی سۆران باری خوێن باری لە سامی سۆر هەر لە نیزیک هەر تا دوور پاشای بەبان قڕان قڕان بوو بەسەری سەر ئەسکەران سوێندی خوارد بە پێغەمبەران: «لە بۆ شای دەنێرم سەران سەری ئەوغان و قەجەران». سرکە سرک بوو لە مووندەران قاسید هاتەوە بە موتلەق قسەی کردن دەقاودەق: وەزیرە وەک بەردی ڕەق ئەو خەیانی موستەحق ڕەجایە ناگرم بەحەق لەسەر زینم نەکەن شەق بەغدایەم پێ نەکەن لەق». شای کە ئەو قسەی پێ دەزانی هەڵدەستا بۆ سەر چۆکانی هەردووک دەستی دان لە ڕانی: «پاشای دەگەڵ سەلیم خانی دەنێرمەوە کوردستانی لە کوردستانی باخێوێ لە بەغدایێ سەر ببزێوێ ئێران و تووران بشێوێ هەرچی لێو دابنێ لەسەر لێوێ نەرمی دەکەم وەکوو مێوێ دەری داوێم لەوێ نێوێ دەری داوێم بە عەجەمان بە هەوشار و موغەدەمان». پەیدا بوو سەدای زەمزەمان لەبەر دەنگی زیل و بەمان شێر هەڵاتن لە گوێ چەمان نەهەنگ دە بەحراندا نەمان شا خۆش بێ نەکێشێ غەمان ڕاهی ببێ، چ قسە نەمان ڕاهی بێ دەگەڵ ئاڵایە لێرە بڕوا تا بەغدایە.
22	بەیتی عەلی عاشق	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	مەجلیسی ئاشقان گیراوە ساقی لەنێو ڕاوەستاوە پیاڵەی عیشق نۆش کراوە «بەخێر هاتی پەریزادە! بەخێر هاتی! بەسەر چاوی دە من هاتی بە چیم زانی کە تۆ هاتی؟ بە دەنگی تۆق و خرخاڵان» «عەلی عاشق! ئەگەر عیشقت زوبانی بێ سەد جار عەمرت زوو فانی بێ» حەیفە ئیخلاس پەنهانی بێ مەلازادە بەخێر هاتی! موتریب! لێ دە بینای سازت بەختت سووتێ لە بۆ نازت جووتێ ساقی سەر بەزێڕن مەی لە مەیخانان دەگێڕن ئاشقان لە دین وەردەگێڕن قوربانت بم ئەی بای وادە تارا لەسەر لەیلم لادە بە دەستووری حاکمزادە مەجنوون بۆ یەکێ دەردەدار بوو بە تیری ئیشق گرفتار بوو چونکە لەیلێ وەفادار بوو عەزیزی من بەخێر هاتی! مەجنوونەکەی لە کێوانم دایم دڵ پڕ لە هیجرانم بۆ خاڵی لەیل پەریشانم خۆزگەم بە فەرهادی چینی خەریکە لە سەنگ تاشینی ئەویش بۆ ئیشقی شیرینی قوربانت بم شەماڵ وەرە ئەو کاغەزەم لە بۆ بەرە بیدە بە دەستی دلبەرە ساقیم دەوێ شەراب بێنێ عەکسی خۆی تێدا بنوێنێ ئینالیللای لێ بخوێنێ بەو چاوەی گیانم دەستێنێ.
23	جولندی ١	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	مەدینە تازە ئاوەدان کرابۆوە. پێغەمبەری خوڵای لە مەدینێ بوو. دنیا هەموو ئی کافران بوو. بەغەیرەز مەدینەی. ڕۆژێکی هەموو کافران چوونە دیتنی پادشای جوڵندی. تەماشایان کرد دوو مووی لە چەنەی سپی ببوو. وەزیرێکی بوو گوتی: «قوربان! قەت بووە ئەتوو مووت سپی ببێ؟» گوتی: «مووی سپی هەر بۆ من چاکە». گوتی: «لەبەر چی دەفەرمووی؟» گوتی: «وەڵڵاهی لەبەر تایفەی حیز و خراب». گوتی: «ئاخر حیزییەکەی مە چییە؟» گوتی: «وەڵلاه، حەمەدەمینێک پەیدابووە مەدینەی ئاوەدان کردەوە. عەلییەکی جادووکاری هەیە؛ ڕەعیەت و مەخلووقی من دەکوژێ. بەخەزای دەزانێ. ئەو عەلییە نێویان نا شێری خوڵای. ئەمن دەمرم، ئەو عەلییە بەقەوەت دەبێ مەدینە دەستی لە کافران دەستێنن. بوت و سەنەمی من دەشکێنن. ئەمن دە قەبریشدا ناحەجمێم؛ لە حەیفی ئەو حەمەدەمینێ ئەو مووەم لێرە سپی بوون». وەزیر گوتی: قوربان. جادووبازان بێننە سەری بە سیحر بیگرن، بیکوژن، تاقە سوارێکە، لە کۆڵی بکەنەوە». پادشای جولندی گوتی: «هەزار سیحرباز دەرەقەتی نایە؛ سیحری ئەو عەلییەی هێند زۆرە، کەس دەرەقەتی نایە». شەیتان هاتە مەجلیسی جوڵندی گوتی: «قوربان! بۆ وا موشەوەشی؟» گوتی: وەڵڵاه شەیتان! لەبەر سیحری عەلی جادووکار». گوتی «قوربان! پاڵەوانان بنێرە بیکوژن». گوتی: «حەمەدەمین هێندەی مەکر هەیە دە مەدینەیدا عەلی جادووکار ناکوژرێ». شەیتان گوتی: «قوربان! ئەدی مەسڵەعەتت چییە؟» گوتی: «کەسێک خەبەرم بۆ بێنێ حەوت ڕۆژان لە مەدینەی وەدەرکەوێ، مەدینەی وێران دەکەم؛ داری لەسەر بەردی نایەڵم. حەمەدەمینی دەبەتڵێنم. بۆ کوێ دەچێ بەتاقەسوارە؟ خۆ چ موحەمەدی نامێنن بچێتە نێویان. دنیا هەموو ئی خۆمە هەر جێیەکی بچێ هەر دەیکوژن». شەیتان گوتی: مزگێنی حەوت ڕۆژانت بۆ بێنم چم دەدەیەی؟ گوتی: لە بوت و سەنەمی زیاتر، لە چاوێکیم زیاتر هەرچی ئەتوو بتەوێ دەتدەمێ. شەیتان کە لەوێ هەڵستاوە محلەقێکی لە خۆی داوە هەتا مەدینەی موبارەک ڕانەوەستاوە خۆی کردە سۆفێکی ئیفتادە، دە شاری مەدینەی گەڕاوە چەن مودەتێکی کرد تەواوە ڕۆژێکی کە لە خەوێ هەڵستاوە تەماشا دەکا عەزرەتی عەلی سوار بووە ڕاوەستاوە پرسی: ئەوە سەفەری کوێی لەبەرە بۆ کوێ دەچییە؟ ئەسحابێک جوابی داوە بەبێ قەیدییە گوتی: نازانم سەفەری کوێی لەبەرە ئەما عەزرەتی فاتیمە لە ماڵ نییە یەکی دی گوتی: ئەوا لە دوای وی بووە بەئێڵچییە یەکی دیش گوتی: دەچێتە خەزایە بەیەکجارەکییە یەکی دی گوتی: وەڵڵاه! نە شەڕە نە دەعوایە عەزرەتی فاتیمەی لە ماڵی خوڵایە. ئەوی دی گوتی: شەوێ دی چووە خزمەت حەزرەتی ڕەسوڵڵایە. وەدووی فاتیمەی دەکەوێ دەچێتە کابەتوڵلایە. ئەگەر شەیتان ئەو قسەی بیست تەواوە محەلەقێکی لە خۆی داوە هەموو دنیایە بە سەیاحی گەڕاوە حەزرەتی عەلی ڕکێفی لە دوڵدوڵی داوە زۆری بەپەلە ئاژواوە لە هیچ کوێی وچان نەداوە هەتا چوو لە مەکەی موعەزەمە بوو پیاوە شەیتان حازرە، ڕاوەستاوە حەزرەتی عەلی نازداری دوو رکاعەتی نوێژ کرد لە بارەگای جەباری زۆر پاڕاوە بەهەژاری: یا خالەق! بۆخۆت موختاری لە هەموو جێیەکی دیاری؟ دنیا و قیامەت ڕۆت نا بەیەکجاری جا لەوێ ڕۆنیشت خەوی بەسەردا باری شەیتان خۆی لێ حازر کرد بەیەکجاری بەیەکجاری خۆی حازر کرد سوورەتی کچێکی جوانی دەگرت بەیەکجاری خۆی مەعبووب کرد خۆی دەباڵ عەزرەتی عەلی ڕاکرد دەمی بەدەمیەوە نا هۆشی برد هیندە جوان بوو، ئەوی کەیفی گرت دە خەوێدا گانی پێ کرد ئەگەر لە کاری خۆی بوو تەواوە عەزرەتی عەلی لە خەوی هەڵستاوە گەلێک، گەلێک بۆخۆی گریاوە گوتی: هەڵبەت خوڵام لێ ڕەنجاوە هیچ حورمەتی من نەماوە بۆیە شەیتان قەوەتی بەمن شکاوە. وای گوت عەزرەتی عەلییە گوتی: ئینجا بزانم لێم ڕەنجیدە نەبووە ڕەبییە بزانم قەوەتی جارانم هەیە یان نییە حەزرەتی عەلی گریا و گوتی: لە خۆم ناچارێ گەیییە دیواری حەسارێ کە شانی وە دیواری داوە گوتی: بزانم جورحەتەکەم ماوە. بەدڵ لە خوڵای دەپاڕاوە سەڵەواتی لە پێغەمبەری داوە. کە هێزی وە دیواری بەیتێ داوە پێی چەقاند و شانی داوە دیواری بەیتێ وەکو جۆلانەی سووڕاوە گوتی: یا ڕەببی خوڵایە! شوکری توو ناکەم تەواوە دەگەڵ شەیتانم لێ قەوماوە جا چ بکەم بۆ چوڕێک ئاوە؟ لەشم نوێژی پێ نەماوە. کاتبێک هاتووە لەولاوە سەڵاوی لێ کرد تەواوە: بەخێرێی، سەر ئەو دوو چاوە دەستی حەزرەتی کێشاوە بردی کانیی نیشان داوە کە شێر لەوێ ڕاوەستاوە شەیتانیش هاتە ئەو ناوە پەردە بۆ شێری گیراوە کە خۆی دە کانیە هەڵکێشاوە شەیتان سەدەقی لێ داوە سەدەقی لێ دا بێ قەیدییە شەیتان بەسەر کانیە هەڵمیستییە خۆی قوم کرد عەزرەتی عەلییە ئاخر شەیتان نەبەدییە دڵۆپێک لە میزی وییە پەڕیە سەر سەری شێرییە دەگەڵ ئاوێ تێکەڵ بییە چوو گرتی هەرتک چاوییە چاوی گرتن ئەو فەقیرە هەرتک چاوەکەی داگیرە بەحاڵ جلی دەبەرکراوە لە ڕاستەوخۆی، ڕۆنیشت زۆر گریاوە زەفەری بۆ هەموو جێیان براوە خەبەر بە فاتیمەی دراوە دەڵێن: عەزرەتی عەلی لێی قەوماوە هەرتک دەستی لەسەر چاوی ڕۆناوە دوڵدوڵی لەکن نەماوە. کە عەزرەتی فاتیمەی وای بیستییە یەکجار خۆش هات بەڕەوانییە دەڵێ: ئامۆزا! ئەوە چت لێ قەومییە؟ هەر ئەتووی شێری رەببییە خۆ زەلیلی بۆ توو نییە دەڵێ: سەفەری توو بێ فیکری بردم داخ و دەردی توو سواری کردم دەتگوت لە سوێیانت مردم لەکنم شەیتان وای لێ کردم دەمگوت: هیچ کەس پێم نابا چارێ شەیتانی بینم بەردی لێ بارێ لێی ئەستاندووم ڕێی ئیختیارێ ئێستا چاوم لێ ناکا کارێ حەزرەتی فاتیمەی فەرمووی چاوشەهێنم! خوداوەند ببێ بەدەزبێنم جا دەرمانی لە کێ بستێنم بنێرم ئەرەستوو و لوقمانی بێنم ئەگەر شەیتان وای دەزانی خۆی خلقەت کرد بەموسڵمانی چەندە پیرێژنێکی لەتیف و جوانی نوور هەیە لە نێوچاوانی خۆی کردە دایەی ئەرسوو و لوقمانی گوتی: هاتوومە کن شێری یەزدانی لەکن من هەیە دەرمانی کە وایان زانی ئەسحابانە ماشەڵڵا چەند پیرێژنێکی جوانە -بەنەحلەت بێ ئەو شەیتانە- دەرمانی کرد دە چاوانە بێ هۆشی کرد بەستەزمانە گوتی: بێنن بۆی بکەن جۆلانە بڵا قەناعەتێ بگرێ ئەو بەستەزمانە دەبێ ڕای ژێنن، هەتا حەوت شەو و حەوت ڕۆژانە ئەگەر چ دەرمانی دیکەی تێ کەن زەلیل دەبێ لە چاوانە ئەمنیش ڕووڕەش دەبم لە بارەگای بینای چاوانە. بۆی دانا قەرار و پەیمانە: ئەمن ئەوا دەڕۆم لێرەکانە عەزرەتی فاتیمە گیانە نیگاهداشتییێ بکە لەو زەمانە نابێ یەکی دی بێتە ئێرانە دە چاوی وی بکا دەرمانە ئەگەر شەیتان وا دەزانێ دەستی کرد بەلینگدانێ کەس نایبینێ پێ بزانێ کێ بوو لە شەیتانی نەحلەتییە هەر دەڕوا، پایەی بۆ نییە هیچ کەس نایبینێ و غەیبییە لەوێی ڕۆنان کێشکچییە چووە کن دوڵدوڵی بەدزییە نسحەتی وی زۆر کردییە دوڵدوڵ لێی قبووڵ نەکردییە تەماحی بوو بیگرێ بە گازییە خۆی ئاویتە سەر سەرییە شەیتان دەڵێ: «ئەگەر دەمکوژی حەقت نییە کوشتنی من بە چەنگ توو نییە. چووە بۆ کن زولفەقارییە ئەو بێ زمانە ئاگای لێ نییە گوتی: زولفەقاری لێ بدزم بەیەکجارەکییە بیبەم بۆ شای جوڵندییە، لەکن خوڵای وای پێ خوش نییە ئەگەر ئەو کارەی کرد بوو تەواوە محەلەقی لە خۆی داوە چووە پێش جوڵندی ڕاوەستاوە گوتی: مزگێنیم بۆ توو هێناوە ئەسحابە کاریان تەواوە حەزرەتی عەلی چاوی داگیراوە جا لەوڕۆکە بەولاوە قەراری حەوتووێکم ڕۆناوە دەرمانی چاوی تەواوە ئەو شەیتانی نەحلەتییە بۆ شای هێنا مزگێنییە: هەر ئەتوو پادشای عەسرییە شێری خوڵای لە ماڵ نییە دەڵێ: بەڵات لێ کەوێ، شەیتانی نەحلەتییە بۆزەسوارێک لەوێ وەدەردەکەوییە؛ لەبەر ئەو بۆزەسوارەی کەس ڕێی دە مەدینەدا نییە جوڵندی دەڵێ: بەڵات لێ کەوێ، شەیتانی نەحلەتییە! مەدینەی نەبیم نوورانییە لەبەر ئەو سوارەی کەس ڕێی نییە. شەیتان عەرزی کرد: پادشای جوڵندییە! ئەو بۆزەسوارە یەقینییە، ئەوە پێی دەڵێن شێری ڕەببییە ئەوە خۆشەویستی نەبییە بەو بوت و سەنەمەی ئەتوو دەیپەرستییە بەقایەم پێ بکە بەسەحییە لەبەر توو بووم بەئێڵچییە لە مەکەی موعەزەمەم گرتییە چاویەشم داوە بەوییە دەرمانم بۆ دروس کردییە سەبەب بە شای جوڵندییە هەڵبەت قەرارت تا سەر نییە ئەمنت نارد بەدڵخوازییە دەرمانم کرد دە چاوییە ئێستا ئەتوو بەقات نییە لەکنم مەیلت پەشیمانییە. پادشای جوڵندی وای گوتییە: شەیتان ئی من و توو برایەتییە هیچ ماڵم لە توو تەخسیر نییە قسەیان خۆش بوو دەگەڵ شەیتانی شا وەری گرت ئیمتینانی ناردیە سەر بووسی سوڵتانی سەدهەزاری لەشکر هانی هەزاری بوو کەمبەرزێڕین هەزاری بوو کورسی نشین پاک لە سەری عەلی قین هەزاری ببوو هەر میرزا پاکی هات پێشوازی پادشا شای جوڵندی زۆر بەناوە لەنێو خەڵقی ڕاوەستاوە، تەگبیر لە عەلی ڕۆنراوە: مەدینەی دەکەم بڵاوە. سەردارێک هاتبوو لەولاوە بەیداغی لە سەر ڕاوەستاوە ئیکلامی پادشای کێشاوە گوتی: قوربان هەڵبەتە عەلی نەماوە دنیا ئی توو یەکبەر کراوە. یەکی دی هات لە نەبەدییە گورزێکی لەسەر شانییە هاتە کن شای جوڵندییە گوتی: قوربان! ئەو قۆشەنە چییە؟ گوتی: ئەوهە بۆ سەر عەلییە گوتی: بەسەدەقەت بم ئەو تاقە سوارە چییە؟ یەکی دی هات بەدڵ و جانە ئەوی سەرکردەی تۆپانە هاتە کن شای نەوجوانە گوتی: قوربان! مەدینەی دەکەم وێرانە. پادشا بەوەی پێ کەنی: گیانە! بەو بوت و سەنەمەی پێم هەیە متمانە ئەگەر شەیتان بکا درۆیانە یەک نایەتەوە ئێرانە عەلی هێن زاڵم و زۆرزانە بە شەیتانش ناکەم متمانە چونکە نیەتی جێ و مەکانە کێ بوو لە پادشای تەواوە لە هەموو عێلاتی گێڕاوە کە لەشکری بوو تەواوە جوڵندی پێی دە ڕکێفی ناوە حەوت شەو و ڕۆژانی ئاژواوە ڕۆژێکی بۆ ئێوارێ دەورەی مەدینە دە حەسار ناوە بیلالی حەبەشی بدا لە بانگی ئێوارێ تەماشا دەکا چوار تەرەفی مەدینەی ماوە دە حەسارێ کێ بوو لە بیلالی عەبەشییە نەیدا لە بانگی موحەمەدییە دەچوو ئیکلامی نەبییە عەرزی کرد: یا ڕەسووڵلا سەری منت بێ بەقوربانی سەرییە! بانگم نەدا چارەم چییە؟ هیچ بڕ تەخسیر لە من نییە لەشکرێکی زۆرم دییە بێ سامانە و چارەم نییە بانگیش بانگی موحەمەدییە جا نازانم فەرمانت چییە؟ وەهای فەرموو نەبییە ئەی بیلالی عەبەشییە بۆ خاتری من ببە ئێڵچییە بچۆ بزانە ئەو لەشکرە چییە؟ کێ بوو لە بیلالی عەبەشییە بە فەرمانی خۆشەویستی ڕەبییە ڕۆی و نەیکرد تەخسیرییە بزانین قسەی یەکجارەکییە لە پێشەوە گەیییە ئاڵاچییە بیلال گوتی: ئاڵاچییە! ئەتوو و دینەی دەیپەرستییە سەرکردەی ئەو لەشکرە کێیە، لەچی شەقییە؟ ئاڵاچی گوتی: بیلالی عەبەشییە! بەهەقی ئەو خوڵایەی لە ژووری سەرییە قسێکم پێ بڵێ بەسەحییە بیلال گوتی: بەسەری خۆشەویستی ڕەببییە هەرچی بڵێی عیجبی نییە جوابت دەدەمەوە بەدڵییە ئاڵاچی گوتی: بیلال شەرت و شرووتی دینو چییە؟ بیلال گوتی: لە گەورەی خوڵای، لە خۆشەویستی ڕەسووڵلایێ ماشەڵڵا. ئاڵاچیی بڵێ: « وأشهد ان لا اله الا الله وأشهد ان محمداً رسول اللهعەرەبی.» ماشەڵلا لە بیلالی نەوجوانە بە ئاڵاچیی کافرانی هێنا شاد و ئیمانە ئەویشی کرد موسڵمانە بیلال گوتی: ئاڵاچییە! ئەدی سەرکردەی ئەو لەشکرەی کێیە لە چی شەقییە؟ گوتی: بیلالی عەبەشییە! سەرکردەی ئەو لەشکرەی کافرێکە لەوانی جوڵندییە هاتۆتە سەر مەدینەی دەڵێ خراپی دەکەم بەیەکجارەکییە. ئەگەر بیلال وای بیستییە هەموو مووی قالبی بوو بە دەرزییە لە هەموو بەرگان تێ پەڕییە چۆوە خزمەت ڕەسووڵلای بەیەکجارەکییە دەڵێ: یا ڕەسووڵلا! سەری منت بێ بەقوربانی سەرییە هێناومەتەوە قسەی سەحییە سەرکردەی ئەو لەشکری کافرێکی جوڵندییە هاتۆتە سەر مەدینەی دەڵێ: خراپی دەکەم بەیەکجارەکییە بەجارێکمان لێ پەیدابوو ناڕاحەتییە ئیمامی عومبەر چۆتە گەنم کڕینێ، حەزرەتی عەلی چۆتە بەیتوڵڵایە؛ لە ماڵ نییە. ڕەسووڵڵای فەرمووی: «بیلال مەترسە، هومێدی مە ڕەببییە».
24	جولندی ٢	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	پێغەمبەری خوڵای دەست هەڵدێنی: خوڵایە! ئەگەر ناتەوێ ئۆمەتێم لێ بەقڕبێنی چەند مەلەکانم لەژێر زەمینێ بۆ دێنی چەندانم لەسەر زەمینێ بۆ دێنی چەندیش هاتن لە ژێر زەمینێ، هەموو هاتنە یارمەتی موحەمەدی مەدینێ دەستیان کرد بە خەندەقێ خەندەق دڕینێ. ڕەسووڵی خوڵای ڕاوەستاوە تا خەندەگ بوو تەواوە تەواون کرد بەدڵ و جانە چل گەز قووڵە چلیش پانە کە خەندەگ بوو تەواوە پڕ لە ئاو ڕاوەستاوە قامیش لەوێ هەڵستاوە کە جوڵندی لە خەوێ هەڵستاوە لەشکری پاک خڕ کراوە ساحب مەنسەب هات لەولاوە دەڵێ: سیحری عەلی زۆر تەواوە ئەو خەندەقە چییە بنیاد نراوە؟ دوێنێ ئەمن ئەوهەم نەکەوت بەچاوە کەنگێ لە عەلیان گێڕاوە؟ شەیتان گوتی: لێرە نەماوە، ئەوە لە مەکەی دێشێ چاوە. جوڵندی دەڵێ: سیحری عەلییە ڕۆنراوە تەگبیرم بۆ بکەن بە هەمانە بڵا لێی دروس بکەین کڵ و پردانە هەموو ڕۆژێ نایەمە ئێرانە دەبێ مەدینەی بکەم وێرانە وێرانی بکەم یەکجارییە بکوژم تاقە سوارییە دنیا بۆ من یەکبەر بییە قەت نەمێنێ موحەمەدییە وایان گوت وەزیری وییە: قسەی شەیتانی بەعی نییە بە بوت و سەنەمێ سوێند خواردییە. گوتی: عەلی لە ماڵ نییە نابێ لەو کارەی خۆش بییە چونکە ئەو درۆی کردییە ئەو شەیتانی نەحلەتییە. ئیمامی عومبەر لە ماڵ نییە شەیتان هێنای مزگێنییە: مەدینە چۆڵ و خۆڕایییە. شا گوتی: ئەدی ئەو خەندەقە چییە؟ گوتی: شا بەسەری توو ئاگام لێ نییە ئەو ماینێکی ئیمامی عومبەرییە لە ماڵی خۆی دەرپەڕییە بەتەڵەبە و چارەی نییە ماینی ئیمامی عومبەر لەوبەری بەدحاڵە ئەسپی جوڵندی ڕەشە، زەنگییە، گەردن بەخاڵە لێی سواربوو جوڵندییە ئەگەر لەوبەری بەهەر چوار پێیان فڕییە چل گەز خەندەقی قووڵ و خەندەقی پان وەبەری خۆی بڕییە جوڵندی دە مەدینەی دەگەڕا کۆڵان بەکۆڵانە هاوارە لە من ئەسحابان لەبەر ئەو کافرەی دەرکیان لە خۆیان گاڵەدانە دوازدە ئەسحابە بوون، لەو مەکانە لەجێی ئیمامی عومبەر و حەزرەتی عەلی نەوجوانە شەڕیان دەگەڵ جوڵندی دەکرد، تابیان نەهێنا ئەو بەستەزمانە تفاقی دوازدە ئەسحابانە، هەر دوازدەی لێ کوشتن دەست و باسکی بەخوێنێ داڕشتن بەخەندەقی چل گەز قووڵ و بەریندا ڕۆیشتن ئەگەر ئەسحابە وایان زانییە هەمووی شین و واوەیلا و گرییە پاک ئیجماعی کرد، هاتە کن خۆشەویستی ڕەبییە دەڵێن: یا ڕەسووڵلایە ببین بەقوربانی سەرییە! ئیمامی عومبەر و عەزرەتی عەلی لە ماڵ نییە ئەو کافرە هەمان قڕ دەکا چارەمان چییە؟ ڕەسووڵی خوڵای فەرمووی: «مەترسێن هومێدمان ڕەبییە. دەستێکی دی گوتی: وەڵلاهی ئەوجار مەدینە بەجارێکی وێران دەبییە ئەتوو بۆچی لە دووی عەزرەتی عەلی نانێری ئێڵچییە؟ ڕەسووڵی خوڵای دەنگ هەڵدەیەنی دەڵێ: کەسێک جوابێکم بۆ وە شێر عەلی ڕابگەیەنی قەسرێکی بەهەشتێ باقی لە من بستێنی. دایکە پیرێک لەوێ بڵند دەبییە دەڵێ: ڕەسووڵی خوڵای، بتبم بەقوربانی سەرییە! ئەگەر پێناوداری منی بەقەسرێکی بەهەشتێ باقییە ئەمن ئەوڕۆ جوابت بۆ دەگەیەنمە شێری ڕەبییە. دەڵێ: دایکەپیرێ سەرسپییە! وەناکەم بتبێ گلەیییە دەتدەمێ قەسری یەقینییە دایکە پیرە وای گوتییە: ڕێی نۆ شەو و نۆ ڕۆژان بۆت دەبم بەئێڵچییە ڕێی مەکە و مەدینان هێندە کەم نییە حەزێ دەکەم قسەی خۆم ببیەم بەسەحییە، دا سبحەی لە تۆم نەبێ گلەیییە شکایەتت لێ نەکەم لە بارەگای ڕەبییە بزانم لە بەهەشتێ، قەسری من سوورە یا سپییە؟ وەهای فەرمووبوو سەردارە: ڕێی نۆ شەو و نۆ ڕۆژان دەبییە زەحمەتکێش و خزمەتگوزارە لە بەهەشتێ باقی، لە قەسری سوور و سپی دڵی خۆت بکە موختارە. کێ بوو لە دایکی پیری سەرسپییە، ئەگەر ئەو قسەی بیست لە خۆشەویستی ڕەبییە دەستنوێژی خۆی هەڵگرتییە بەرماڵی خۆی ڕاخست دوو ڕکاعەتی سونەت و دووانی نوێژ کردییە لە دایکە پیرەی دوعاکردن بوو لە مەلایکەتان وەرگرتن بوو لە ئێخی جبرایل بردن بوو لە ڕەبی عالەمێ قبووڵکردن بوو کێ بوو لە دایکە پیرەی گوڵباوە لە خوڵای خۆی زۆر پاڕاوە: لە مەدینەی خەراپ قەوماوە شێری خوڵای لێرە نەماوە کاک عومبەر ڕۆیی بەولاوە ڕەبی سەفەرم ببێ تەواوە جوڵندی هاتووە لەولاوە پاڵەوانێکی تەواوە ئەو شارەی دە مەحسەرە ناوە دوازدە ئەسحابە کوژراوە کەسی لە پێش ڕانەوەستاوە دەڵێ مەدینەی دەکەم بڵاوە دایکە پیرە ڕاوەستاوە قنووتی دەخوێند تەواوە شەقژنی لە باڵی خۆی داوە چووە ئاسمانێ ڕاوەستاوە ئیکلامی عەزرەتی عیسای کێشاوە لە پێش دەستی ڕاوەستاوە ئەستۆ کەچە، ڕاوەستاوە حەزرەتی عیسا بۆی پاڕاوە عەرزی وی ببوو تەواوە دەڵێ ئەلحەملای کاری من نەبوو ساوە لەوێ ئیجازەی وەرگیراوە دایکە پیرە، مەرەخەس بوو گەڕاوە نۆ شەو و نۆ ڕۆژ تەواوە سەعاتێکی قەرار دانراوە ڕەزای دوو کەسی بەڵەک چاوە خۆشەویستی خوڵان بەناوە لە عەزرەتی فاتیمەی کرد سەڵاوە عەزرەتی فاتیمە دەڵێ: «عەلیکوم ئەسلام و ڕەحمەتوڵڵاهی دایکە پیرە سەر هەرتک چاوی من هاتی وەرە کن من بخۆ پاروێک زاد و زەوادی دایکە پیرە دەڵێ: عەزرەتی فاتیمەی، حەقە و بەڕێی دوور هاتمە، تێرم نەوەک برسییە ئەتوو نازانی چ دەعوایەک لە ماڵی بابان قەومییە؟ هاتوویە سەر مەدینەی کافرێکی جوڵندییە کوشتی دوازدە ئەسحابەی دە نەبییە دەڵێ مەدینەی وێران دەکەم بەیەکجارەکییە ڕەسووڵی خوڵای ئەمنی نارد و بە قاسیدییە حەزرەتی فاتیمەی دەڵێ: عەلییە، وای عەلییە! قاسیدی ڕەسووڵی خوڵای هاتۆتە ئێرە بەیەکجارەکییە هەتا دەعوایەک لە ماڵی بابی من دەقەومییە ئەتوو چاوی خۆت لەسەر ئەمن دەبەستییە دەڵێ: فاتیمەخانێ! لە خوڵای خۆت ببێ شەرمە! ئەوڕۆ ئاوری چاوانم ساتی لە گەرمە. فاتیمە دەڵێ: عەلییەی قەیتانە! ئەگەر پێت نەماوە هونەری دە مێردانە دوڵدوڵی بدە بە من دەگەڵ چەکانە یان دەستێنم تۆڵەی ئەو ئەسحابانە یان ئەمنیش دەچم بە دەردی وانە. حەزرەتی عەلی دەڵێ: دایکە پیرە چاوبازە! چۆ دوعایەکم لە خزمەت خودای بۆ بخوازە کێ بوو لە دایکی پیرێ سەرسپییە چوو دەزنوێژی خۆی هەڵگرتییە بەرماڵی خۆی ڕاخستییە دوو ڕەکاعەتی سونەت کرد، دوو ڕەکاعەتی نوێژی دییە لە دایکی پیرەی دوعاکردن بوو لە مەلایکەتان وەرگرتن بوو لە ئێخی جبرایل بردن بوون لە ڕەبی عالەمێ قبووڵکردن بوو دایکە پیرە دەڵێ: ڕەبی پادشایەکی موختاری هەم قادر و ساحب ئیختیاری موتلەقا بۆخۆت جەباری هاتە ئاسمانێ هەورێکی ڕەشی تاری کل و تۆتیای لێ دەباری لە بۆ چاوی شەنگەسواری هاتە ئاسمانێ هەورێکی ڕەشە کل و تۆتیای لێ باری خۆش خۆشە چاوی ئەو شەنگەسوارەی پێ بوو گوڵی گەشە لەبەر فەرمانی جەباری هاتە بەر ئاسمانێ هەورێکی تاری کل و تۆتیای لێ دەباری لە بۆ چاوی شۆڕە سواری کێ بوو لە دایکە پیرە سەرسپییە بەدەستی مومبارەکی کلچێوکی مەرجانی گرتییە کێشای دە چاوی شێر عەلییە سوێندی لێ بخۆ بڵێ شتاقە بڕ ئەلەم لە چاوی وی نییە ئەوا چاوی هەڵات، غەنیمی جوڵندییە کافران قڕ دەکا، بەیەکجارێکییە ئیمام بانگ دێڵێ: قەنبەرە! دوڵدوڵم بۆ بێنە دەرە لێی بکە زینی موحتەبەرە سەفەری ماڵە مامم کەوتە بەرە. کە دوڵدوڵیان هێنادەرە لێیان کرد زینی موحتەبەرە ئیمام بۆخۆی کێشای تەنگەوبەرە پێی نا ڕکێف کەوتە سەرە کێ بوو لە شێری گوڵباوە چەندی ئەسحابە و ئەولیا لە دەورەی ڕاوەستاوە ئاوڕی وە خەڵقی دەداوە عەزرەتی فاتیمەی وەستاوە هەرتک چاوی پڕ لە ئاوە دێتە خوار وەکو سێڵاوە دەڵێ: مەدینەی بابم نەماوە کوێرم ببن هەرتک چاوە شێری خوڵای بۆ ڕاوەستاوە لەکنم لە جوڵندی ترساوە بۆیەکی ناڕوا بەولاوە؟ عەزرەتی عەلی فەرمووی: «ئەوڕۆ بیانووی لێ دەگرم. دەشقەمی گەردنم ئازا بکا. ئەگەر ئەوڕۆ گەردنم ئازا نەکا، ئیدی ناکرێ هەتا قەبری.» بانگی کرد: فاتیمەی چاوبەنگییە! ئەو سەفەرەم یەکجارییە نامبینیەوە جارێکی دییە عەزرەتی فاتیمە دەگری دەڵێ: شێری خوڵای یەکجار نادری! مەدینەی بابم، شولووغە بۆیە هۆک و بیانووانم پێ دەگری چ بکەم ئەوڕۆ حاڵم وایە مەدینەی بابم دە شولووغی دایە هەڕۆ بڕۆ بەشی بەهەشتی خۆم سەرتاپاخوار دایە عەزرەتی عەلی فەرمووی: فاتیمەی ساحب خاترە! لەبزت لە ئاوی حەیاتێ خۆشترە بەهەشتی توو چ لێ بکەم ئی خۆم لە ئی توو پترە فاتیمەی چاوبەنگییە! قسێکت پێ بڵێم بەسەحییە ئەوشەو نا شەوی دییە عەزرەتی جوبرائیلی هات بەقاسیدییە گوتی: هاتووم بەڕەزایە ڕەببییە ئەو سەفەرەم یەکجارییە دەمکوژن و چارەم نییە ئی من و توو دەبێتە دیدار ئاخرەتییە کوێر ببن چاوی عەلییە داخوڵای کێ بەتەمات بێ، لەپاش ئەمن دەگەڵت ڕۆنیشێ بە حەڵاڵییە! ئەجەلم هاتووە بە دەستی جوڵندییە قەت پاڵەوانی وا زەبر بە مست نییە. عەزرەتی فاتیمە گوتی: بەحەقی ئەو خوڵایە! بۆیە بیانووانم لێ دەگری، چونکە مەدینەی بابم دە مەحسرەدایە؟ هەڕۆ، بڕۆ گەردنت خۆش و ئازا بێ فیسەبیلیللا بۆ خاتری حەزرەتی ڕەسووڵڵایە! کێ بوو لەو شێری گوڵباوە دەماخی ببوو تەواوە ئاوڕی وە پشتی خۆی داوە چەند ئەولیا ڕاوەستاوە پاکی بۆی لە خوڵای پاڕاوە لەبەر ئەو فاتیمەی گوڵباوە چاوی دەتگوت ئەستێرەیە و شەبەقی کشاوە دوڵدوڵ ناڵێکی لێ داوە عەزرەتی عەلی نەحرەتەی کێشاوە لە ڕەبی عالەمێ پاڕاوە سەڵەواتی لە پێغەمبەری داوە لە دایکە پیرەی تەواوە ئەوێ ڕۆژێ هات و گەڕاوە شێر گوتی: دەوڵەت زیاد و ماڵئاوا! دوڵدوڵ تەیرێک بوو، لە هەموو تەیران زێدەیییە ئەوێ ڕۆژێ چەن دەیکرد وە دایکە پیرەی ڕانەگەیییە دایکە پیرە وای گوتییە: «ئەگەر بۆ نوێژی نیوەڕۆیەی نەگەمەوە مەدینەی موبارەک، نوێژی بەجەماعەتم دەچییە». پیرێژن گوتی: «عەلی تەنگەی دوڵدوڵی توند کێشاوە، لە حیرسا؛ دوڵدوڵ ناتوانێ بڕوا؛ بەقسەی قەرزی دەگەڵ بکەم هەتا بڕێک خاو دەبێتەوە، تەنگەی دوڵدوڵی چا دەکا، دوڵدوڵ خۆش دەڕوا زوو دەگەینەوە مەدینەی». ئیمام تەنگە و بەرەی سازکردییە دوور و نیزیک وە دایکە پیرەی را دەنۆڕییە. پیرێژن بانگ دەکا: ڕێی مەکە و مەدینە ڕێی نۆ شەو و نۆ ڕۆژان بەناوە. ئەوێ ڕۆژێ چوو دەمودەست گەڕانەوە بە دواوە بۆ هەندەهەندی نیوەڕۆیە، لە ڕەسووڵی خوڵایان دەکرد سەلام و سەڵاوە ڕەسووڵی خوڵای فەرمووی: عەلییە، وای عەلییە! لەکن ئەمن بخۆ پارووێک زاد و زەوادییە نەک لە شەڕی ئەو کافرەی هیلاک ببییە دەڵێ: مامە، هەرێ مامە! وەسەر پشتی زمانم ناچێ هیچ بۆ تەماعە تا تۆڵەی ئەو دوازدە ئەسحابە نەستێنم تەمامە ڕەسووڵی خوڵای فەرمووی: عەلی، کاکە! وەرێ کاکە لەکن ئەمن بخۆ پاروێک زاد و زەوادی پاکە نەک لە شەڕی ئەو کافرەی ببی هیلاکە دەڵێ: «مامە، سوێند بەسەری توو بە سی و چوار جزووی کەلامە وەسەر پشتی زمانم ناچێ تەعامە هەتا تۆڵەی ئەو دوازدە ئەسحابان نەستێنم بەعامە. عەزرەتی عەلی سوار دەبی بەکۆڵاناندا چووە خوارێ جوڵندی کە چاوی بە حەزرەتی عەلی دەکەوێ، خۆی ڕادەبزێوی ڕەخت و ڕەشمەی دروس کراون لە زێڕی و لە زێوی قەسد دەکا چای عەزیم بەسەر یەکدا تێک برێوی حەزرەتی عەلی بانگ دێڵێ: «جوڵندی، جوڵندییە پەڕقۆزە! ئەتوو ئەو شاش و پەڕەت لەسەری نەبن پیرۆزە ئەتوو مەدینەت بۆ لە مامی من کردووە ئاڵۆزە؟ جوڵندی ئەو جوڵندیی پەڕبڵاوە شاڵ و شاش و پەڕت لەسەری نەبێ تەواوە، ئەتوو بۆ مەدینەت لە مامی من تێک داوە؟ جوڵندی دەڵێ: ئەمن ڕۆڵەم، ڕۆڵەی شێری هیچ کەسم پێ ناوێری شێر عەلی نەبێ، ئەویش گەردنێم بۆ ڕادەدێری ولایەتی مەدینەی بە من دەسپێری. عەزرەتی عەلی دەڵێ: بابی حەسەنم، بابی حوسێنم شاماری چەنگ بەخوێنم نەمرم ئەوڕۆ ڕوحێت لە بەدەنێ دەستێنم بابی حەسەنی ئەزم، بابی حوسێنی ئەزم شاماری چەنگ بەبەزم، نەمرم ئەوڕۆ ڕوحێت لە بەدەنێ دەگەزم. جوڵندی دەڵێ: ئەی عەلی فێرە جەنگە! توو لەو شارەت خۆش دێ دەنگە بنۆڕە دوڵدوڵی، پساونی بەرۆک و تەنگە کە ئیمامی عەلی بەدوڵدوڵیدا نۆڕییە جوڵندی گورزێکی دا لە تەوقی سەرییە هەتا سینەبەندێ بەدوڵدوڵەوە بەعەرزی ڕەق و ئیشکیدا بردییە دوڵدوڵ هاتە دەرێ لە خاک و لە خۆڵێ، دەستی کرد بە خوڕینێ و بە سمکۆڵێ عەزرەتی عەلی دەڵێ: زولفەقار! بەو خوڵایەی کەرەمدار بەسەری نەبی نازدار بتدەم لەو گۆڵی مندار لەتی نەکەی وەک خەیار لە خۆم ناتبەستم چ جار دەتبەمە سەر وەستاکار بتکەن بە ناڵ و بزمار بە چەکوچان بتکەن هەژار لە بۆ دوڵدوڵی نازدار دنیا دەبێ وەرگەڕێ یەکجار کە شیرێکی دا لە تەپڵی سەری جوڵندییە عەزرەتی جوبرائیلی پەڕی وەبەر نەدابا بەڕەزای ڕەببییە ئەوێ جارێ دنیا وەردەگەڕا بەیەکجارییە جوڵندی دەڵێ: ئەی عەلییە! ئەو شیری توو میسرییە ئەو زەبرەی توو بە من چ نییە دەڵێ: بەڵات لێ کەوێ، گۆڵی مندارە ئەتوو خۆت ڕاوەشێنە، بۆخۆ و بە ئەسپت بووی بە چوارە. بۆ خۆ و بە ئەسپی کەوتە خوارە کێ بوو لە ئەسحابەی بەستەزمانە سەریان دەرهێنا لە کۆڵانانە سەڵەواتیان لە پێغەمبەری دەدا، بە عەزرەتی عەلییان دەبژارد شوکرانە کێ بوو لە ئەسحابەی نازەنینە لە کووچە و محەلانیان سەر دەرهێنا سەڵەواتیان دەدا لە موحەمەدی ئەمینە هەر دەو دەمیدا ئیمامی عومبەر گەیییە جێ، لە سەفەری دەغڵ کڕینە کێ بوو لە ئەسحابەی جندییە سەڵەوات لە پێغەمبەری، خەزا پیرۆزە لە عەزرەتی عەلییە دەڵێن: یا ئیمامی عومبەر. گەنم لە کوێیە، قیمەتی بەچەندییە؟ ئیمامی عومبەر گوتی بەوانە: بە عەزرەتی عەلی ببژێرین شوکرانە گەنم ئەلحەملای هەرزانە حەیفە لە عەمباری کافرانە «بیست و چوار ڕووبە دراوان بدەن، ڕووبوێکو گەنم دەدەنێ، دەڵێی شیلانە». مزگێنیان دەبرد بۆ ماڵ و خێزانە کێ بوو لە ئیمامی عومبەری گردە لەو خەندەقەی باسکی خۆی کرد بە پردە مەخلووق پێیدا ڕادەبردە ئێستری خاڵندی بنی وەلی زۆر بێ مەفەڕە لەسەر دەستی ئیمامی عومبەری هەڵدەپەڕی ئەوبەر ئەوبەرە دەڵێ: ئێستری کاک خاڵندی بۆ خاتری وەی هەر بەقیمەت بێ بتبێ سەرە هەتا زیندووی نەتبی بەرە. ڕەسوولی خوڵای فەرمووی: عەلییە وەی عەلییە! بەسیان بکوژە، بێ ئینسافی دەگەڵ ئەو فەقیرانە چاک نییە دەڵێ: مامە گیانە! بەو خوڵایەی لایەزانە «دەست هەڵناگرم لەو کافرانە هەتا خوێن نەیە، نەبا سەرانە». نەکرا بشکێ قسەی شێری جەباری هاتە ئاسمانێ هەورێکی تاری ڕشێنی بارانێ لێ دەبارێ هەروا خوێن دەهات ڕای دەماڵێ سەر و جەندەکی لاری ئیمام دەنواڕێتە ڕۆژێ دەڵێ: ڕەبی، نەدۆڕێنم نوێژێ ڕوحم بە ئاوری جەهەننەمێ دەسۆژێ وا جوڵندییان کردووە فەنا ئەو لەشکرەی کافرێک نەما، «ڕەحمان بەکر» بۆتە وەستا.
25	خەزێم	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	کچی دۆمی حەزی لە کوڕی دۆمی دەکرد. ڕۆژێکی داوەت بوو. هاتنە کن کوڕەکەی گوتیان: «مەقامان بڵێ داوەتێ دەکەین ئینشاڵلا».کوڕەکەی گوتی: «لێم ڕاوەستن هەتا نیوەڕۆیە؛ نیوەڕۆیە جوابو دەدەمەوە». پیاوەکان ڕۆین. کوڕەکە لەدوو کچەکەی نارد، گوتی: «ماڵە وەستا شاڵی داوەتیانە بچم یان نەچم؟» گوتی: «بەڵێ. دەبێ بچی داوەتێ بکەی». نیوەڕۆیە هاتنەوە کنی. گوتیان: «داوەتەکەمان بۆ دەکەی یان ناکەی؟» گوتی: «بەڵێ؛ دێم». کوڕەکە هەڵستا چووە مەیدانێ، دەستی بەموقامان کرد. داوەتی گێڕا. تەماشای کرد دۆستەکەی وی نەهاتبوو. دەگریا، گوتی: «شاگرد! ئەو داوەتەی بگێڕە». وەدەرکەوت، چووە کن دۆستەکەی خۆی، گوتی: «عومرەکەم، ئەوە بەرگەردیان کردووی، بۆچی دەگری؟» گوتی: «وەڵلا کەسی ئیلاقەی نەکردووم؛ بەڵا کراسم نییە بۆیە نایەم». گوتی: «ئەوە دەچمە نێو داوەتێ بانگت دەکەم پارچە هەیە بە جووانە، هەر کراسی کەیفت دێنێ بیکڕە». گوتی: «ئەمن سێ کراسم بۆ کردووی». گوتی: «ئاخر دایکیشم چوار کراسی بۆ کردووم، حەوت کراسم هەیە، هیچیان بەکەیفی من نین» گوتی: دەچم بانگت دەکەم». چۆوە، دەڵێ: «ڕۆژێک لە ڕۆژان سەر لە سبحەیانێ یارم ڕاوەستا لەپێش هەیوانێ بە زوڵفی لوولی دەکا شەڕانێ هەنیەی زەریفە مانگی ئاسمانێ بە چاوی ڕەشی دەکا گریانێ کوڵمەی فانۆسە وا لە دیوانێ کەپۆی یاقووتە، مەگەر هەیاسی دانا مەعنای بزانێ لێوی ئیستیفە، لەسەر دووکانێ ددانی گەوهەر، وا لە کارخانێ پرسیم بۆ دەگری ئەی عەمر و چاوم ئەی کیژە جوانێ! دەڵێ: کراسم نییە بچمە دیلانێ دەڵێم بینایی چاوم گەوهەر و دوڕم! من باڵدار نەبووم، بەباڵان بفڕم محەندەک نەبووم، بەخۆم بخوڕم بچمە میسر و شام کراسێک بکڕم بچمە میسر و شام ئەگەر پێم بچێ حەوت ساڵی تەمام ئاوی مەکانان بە من بێ حەرام هەتا بە سەد ساڵی هەر بۆ خۆم غولام ئەو کراسە بە من دەبێ تەمام لە کاری خوڵای چلۆن تەعجوب مام ڕۆژێک لە ڕۆژان چوومە باژێڕی خواجەیەکم دی کیمخوای دەگێڕی نیو گەزم لێ کڕی بە سێ سەد زێڕی دوو سەتیشم دا نەکو وەی گێڕی خوڵاکەی وەستاینە! کراسی چابێ هەر دوروومانی لالێک تێدابێ نازدارم زیزە، پێی قایل نابێ دەبێ قایل بکەم، دنیا خرابێ ئەگەر ئەو زیز بوو کاسبیم نابێ کاسبیم نابێ دەبم سەرگەردان خەریک و خەمناک کەوتمە خێڵان وێڵداش و خزم لێم دەکەن فێڵان هەی! مزگێنی بەرن کراس هاتەوە دەبڵێن بە لەیلام بێ بیباتەوە دەڵێ کراسم دەوێ ساف لە ماهووت بێ دەوری دامێنی دووڕ و یاقووت بێ لە ڕاستی مەمکی دەنکی زمڕووت بێ کراسم دەوێ، ساف لە کیمخوا بێ کۆبەی قەنەوز، بەری خارا بێ ڵاڵ و گەوهەر گوڵاوڕێزی بێ کەتانی هیندی پەڕاوێزی بێ نێوی مەمکانی نەخش و نیگار بێ وێنەی هیندوستان کاری دیار بێ سەد وەستام دەوێ، لە پایە عەرزی دووسەد شاگرد بێ بۆخۆی و دەرزی کراس بدروێ لە گوڵووکی ڕەزی لە بەژنی یارم بۆخۆی بلەرزی سەد وەستام دەوێ لە بانی کۆیە هەشتا لە مووسڵێ، شێست لە شنۆیە کراس بدروون لە گوڵی لیمۆیە دەبڵا تەنک بێ ناسک و شلک بێ بۆ چاو هەڵۆیە سێ سەد وەستا بێن لێرە لە لاجانێ شێست بێن لە مووسڵی چل لە تارانێ کراس بدروێ گوڵووکی ڕێحانێ دەبڵا تەنک بێ ناسک و شلک بێ بۆ نەشمیلانێ سێ سەد وەستا بێ لەلای دریازێ، شێست بێن لە مووسڵێ، چل لە شیرازێ کراس بدروێ لە گوڵی پیوازێ دەبڵا تەنک بێ ناسک و شلک بێ بۆ بووکە نازێ گەلی برادەران با گوێ بدێرن ئەو باسە تەماشای ئەو کوڕەی، چەندە ئیخلاسە لە دنیای ڕوون بوو بە خەواسە لە سوێ ئەو کچەی بوو کەڕ و کاسە نازانم هیندییە، یانە بڵباسە بۆ خاتری خوڵای! ئەمن بناسە یار دەبەر ناکا قەت ئەو کراسە دەڵێ ئەدی چ بکەم لە ڕووی دنیایە؟ لەوەی زیاتر چم لێ پێک نایە لە بۆم بانگ کەنە سەید و مەلایە دەگەڵ دایکی خۆی بکەن تکایە بڵا زەحمەتی من نەچێ بەزایە تکایان لێ کرد بەهەموو دنیایە وەرە، کراس تەواو بوو بچۆ دەستی شایە ئەوڕۆ هەڵپەڕە، تا ڕۆژاوایە دڵت خەمگین نەبێ بکە سەفایە سەید و مەلاینە! چەند بەجگەرم ئەنگۆ وا دەزانن، زۆر قەلەندەرم لەنگۆ وایە، زۆر منەتبەرم خۆڵی حەوت گوندان دەکەم بە سەرم ئەو کراسەبێ و نایەتە بەرم لەو خەڵقە وایە من سەوداسەرم لەنگۆ وا بێکەس و بێ برادەرم حاشا و مادوڵڵا! وا قەلەندەرم دێم هەڵدەپەڕم تا کەیفیش بەرم ئەگەر وای زانی ئەو نازەنینێ هات و دەستی گرت لە هەڵپەڕینێ خۆی بەعەزرێدا دا تا ڕۆژاوایە خەزێمێکی ئاڵتوونی لە کەپۆیدایە دە کەپۆی خۆی کرد لە بۆ جوانی هێند هەڵپەڕی لە ڕووی زەمانی لە کەپۆی کەوتبوو بەخۆی نەزانی بەخۆی نەزانی ببوو جانفیدا ئاخر لەو کراسەی وا کردبوو حاشا ئەلحەمدولیلا خەزێمیش نەما هەتا ئێوارێ فەسلی ڕۆژاوا داوەت بەرهەڵدا کرا، خەڵقی گەڕاوە کە چۆوە ماڵێ شووشتنی چاوە بسکی خورمایی دوو بە دوو کراوە ئەگەر ئاوێنەی بۆ خۆی هێناوە تەماشا دەکا ڕەنگی سووتاوە لە کەپۆی خۆی نواڕی خەزێم نەماوە چ بکەم، چ بکرێنم، ئەمنی فەقیر مەگەر خوڵاوەندی عالەمین بکا دەزگیر لێم قبووڵ نەکرد کراس لەو فەقیر خوڵا وای لێ کردم بووم خوڵاگیر کوڕەکە گوتی: «بڵا بچم بزانم، کراسەکە درواوە یان نەدرواوە». ڕۆژێک لە ڕۆژان فەسڵی نەوبوهار بەڕێزەی ماڵاندا دەچوومە خوار یارم ڕاوەستا زویر و زگار فرمێسکی چاوی قەت نەیگرت قەرار بەسەر کوڵمانیدا دەهاتە خوار. دە دڵم بەربوو ئاورێکی بێ ئیختیار پرسیم: بۆ دەگری حەبیبی نازدار؟ لە عەیبەتان دڵ ناگرێ قەرار. پرسیم: «بۆ دەگری، ئەی عەمرم، چاوم یارێ، نازدارێ، بسکێک لە خەنەی، یەک لە ژەنگارێ». دەڵێ: «خەزێمم لێ کەوت فەسڵی ئێوارێ مەگەر ئێڵچیان بنێرمە بێنازێ». پرسیم: «بۆ گریای ئەی ماڵە بابم ئەی عەمر و چاوم یار نازەنینێ لێم بووی بە پەریزادەی چینێ دەڵێ: خەزێمی کەپۆم کاری مێردینێ لە کەپۆم کەوت لە هەڵپەڕینێ مەگەر بچم بۆ وڵاتی مەدینێ» ئەگەر لاو زانی ئەو قەرە خەبەر خۆڵی حەوت دێیان لاو دەکا بەسەر دەڵێ: ئەگەر نەمرم، بژیم، بمێنم دەبێ ئینشاڵلا ئەو کارەی پێک بێنم یانە ماڵی خۆم پاک دەدۆڕێنم یان ئەوەتا سەری خۆم دەبەتڵێنم یان دەچمە ئیسفەهان خەزێمێک دێنم یان دەبێ لێم ببڕێ ڕێی گوزەرانێ یان عێلی تەرک دەکەم، هەموو کەس بزانێ لێم حەرام ببێ گەرمێن دەگەڵ کوێستانێ قەت چەکوچی نەکوتم لەسەر سندانێ لە خۆم حەرام دەکەم ڕێی گوزەرانێ یان بۆ خەزێمی دەچمە ئیسپەهانێ بە قاسیدی بە هەموو کەس بزانێ هەر ئەوێ دەمێ گوت بە دەڵاڵان لە بۆم بگەڕێن لە هەموو ماڵان هەر لە گەورەیان هەتا منداڵان هەر لە منداڵان تا ئیختیاران تازیەی ڕابگرن تا حەوت ساڵان پاک سەرو دەبڕم ماڵ بێ بەتاڵان ئەگەر تەزکەرەی پادشای دەخوێنی ڕەئیسی بەبان تاعجوب دەمێنی ئەو ساڵ ئیساغا خەرجێ نەستێنی توخمی پیر غەیبم لێم بکە سەڵاوێ پایزێک دادێ، مەکەن هیچ ڕاوێ هاتەهات مەکەن لە چۆمی گەرماوێ ئادەربایجان تا وڵاتی ئێران قافڵە دە بەند چوون هەموو ڕێ گیران لە شاری سنەی دووکان هەڵگیران خەزێم بزر بوو، دادێکی گیران ئێران و تووران بەغدا و ئیسپەهان تەورێز و تاران جزیرێ بۆتان سەردەشت و سنە تا وڵاتی سەقز عالەم لە تازییەی خەزێمێ بوو کز سەردەشت و سنە بەلای شنۆوە عالەم ڕۆنیشتووە دەست بەئەژنۆوە ورمێ و مەراغە تاکو قەندەهار بازاڕ و دووکان نەبێ قەت لە شار بەبە لە سەران قەت نایەتە خوار حوکماتی نەکا ئەو پادشای سەردار نابێ ئەو دنیا ببێ بەرقەرار تەڕەدود ببڕێ لە ڕێی ڕاگوزار حوکماتێ نەکا پادشای ئامێدی داسنی و دنیا و سما و ئێزیدی ناچنە تەوافی قەبری شێخ ئادی داسنی و دینا، تەمامی وڵات قایل نیم هیچ کەس ڕمبازیێ بکات قایل نیم هیچ کەس بکا جلیتانێ هەر تازیەبار بن بۆ نەشمیلانێ دەبێ خوڵا ئەو کارە بزانێ یانە تێک دەدەم وڵاتی ئێرانێ دەبێ ئینگلیس و عرووس بزانێ ئەویش تازیەی ڕابگرن بۆ نەشمیلانێ خەزێمی لێ کەوت لە گەڕی دیلانێ سەنگە و دەلۆ خێڵی پاڵانی لەک و زەنگەنە، خزمی بووبانی وڵایەتی شوان، لاس و ڕۆژبانی لەوێش بەتازیەی خەزێمیان زانی لەوێش ڕۆنیشتن بەدڵگرانی دەڵێم: «خەبەرێک هات لە وڵاتی ئێرانێ دەبێ گەرمێنیش پاک پێ بزانی خەزێم بزر بوو، هیچ کەس نەیزانی خەزێم بزر بوو، لە گەڕی لاوان ئەوجار ئیساغای نارد بۆ دەراوان لاوی دە خمیدا دەسڕە و کوڵاوان خەزێم بزر بوو تازیە لە لاوان گریان زۆر بووە بۆ بەڵەک چاوان خەلق خەمگین بوو بێ سووچ و تاوان پاک تازیەبار بوو خەڵقی ئێرانێ خەبەرێ بەرن پادشا بزانێ ڕوحمێکی بکا بۆ ڕێ گوزەرانێ بنێرێ زێڕینگەر بێ لە ئیسپەهانێ خەزێمێکی دروس بکا، بۆ نەشمیلانێ بڵا سوڵتانی ئەستەمبووڵێ بەوهەی نەزانێ دەنا دە مەخلووقی دەخەن قڕانێ شادی هەڵدەگیرێ لە مەملەکەتی ئێرانێ زێیە بادینان چ گەورە و پان بوو قومێکی ئاوێی تێدا نەمابوو ماسیی بەستەزمان هەمووی خنکابوو لە دەریام کردووە وا پرسیارێ دەگەڵ دەریام دوو قسەی گوفتارێ دەڵێم: «بۆ ئیشک بووی بەتەڕی بەهارێ؟» دەڵێ: «تازیەیە بۆ خەزێمی یارێ» جوابێکی بەرم بۆ ئێرەوانێ قاقەز بنووسم، دەگەڵ فەرمانێ: «خەزێمی ئاڵتوون ئی کیژە جوانێ لە کەپۆی کەوتووە لە گەڕی دیلانێ» دە چیای سەفینێم بگەڕێ خەبەر هەر گوڵێک لە عەرزی سەر بێنێتەدەر بەقوڵینگی فەرهاد پۆڵای بەجەوهەر لە ڕەگوڕیشەی بۆ دەکێشمەدەر لۆلۆ شەقاوی لە دەم ڕووباران خەیبەتیان دەکەم، سەد هەزار جاران چەقالە و گێوژ وا بەکەوتەوە بریان، لێک وەران، بەهەڵاتەوە شینێکیان گێڕا، خۆش نەبێتەوە تەتەرێک لەلای مووسڵێ هاتەوە: «مزگێنیم لە تو، ئەی هەرێ لاوە! خەزێم بزر بوو ئەوە بینراوە (بیندراوە!) خەزێم بزر بوو سونگەی زەمانی مزگێنیم هێنا بۆ ئەوڵاخانی». خەبەریان دابوو بە مەخلووقی ئێرانی بڵا چەپەر بڕوا، مەخلووق بزانی تازیە هەڵگیرا لەنێو موسوڵمانی هەزار ڕەحمەت بێ لە بابی «ڕەحمانی» خەزێمی فێرکرد بە «ساحیبی ئەڵمانی»
26	دمدم	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	دڵم ڕاناوەستێ لەبەر ئەوێ غەمێ لەبەر ئەوێ ژانێ بانگێکم وەبەر خوڵای، ئەوی دیکەم بەر پێغەمبەری ئاخر زەمانێ بانگی دیم وەبەر چاکی گەرمێنێ و لە کوێستانێ بانگی دیکەم وەبەر پیر سوڵەمانی لە بانێ بانگی دیکەم وەبەر سوڵتان سەمەدی ماڵە خۆی دەکرد لە دەشتی ورمێ دەگەڵ کەونە لاجانێ بانگی دیم وەبەر سوڵتان بایاقووبی ماڵە خۆی دەکرد لە کێوی فەرەنگێ بەرامبەری گردی گۆزەگیرانێ بانگی دیم وەبەر شێخ مارفی ماڵە خۆی دەکرد لە دەشتی مەحمەشەی بەرامبەر بە گردی گۆڕخانێ بانگی دیکەم دەبەر بەرماڵ سپی لە چۆمەڵانێ بانگی دیکەم وەبەر خدری زیندە و خدرەلیاسان، نەمرن، سەیاحن کەس بە مەنزڵیان نازانێ بانگی دیکەم وەبەر ئیمام حەسەن و حوسێنی غەریب، مەرقەدیان لە مەشەد و کەربەلایە عەجەم و پەپاخدەقی نائاشکرا ڕەشیان دەچنە زیارەتێ دەڵێن: ڕۆژی قیامەتێ، خوڵا دەمانداتێ ئیمانێ بانگی دیکەم وەبەر حەزرەتی عەلی ڕۆژی جومعە و جەماعەتان سوار دەبێ لە دوڵدوڵی، دەست دەداتە زولفەقاری دەچێتە خەزای گاورقڕانێ بانگی دیم وەبەر سەوزەپۆشی لە حاجی خۆشی لە ترشەکانێ بانگی دیم وەبەر ئەو شۆڕەسوار سوڵتان سەعد وەقاسی، ماڵەخوێ دەکرد لە ترۆپکی کوێستانێ کەوم لێ بەجووت ئەنگوتن لە قسقەپانێ کەڵم لێ یاغی بوو لە چیمەنی هۆزانێ لەبن گوێیانم دێ هاڕەی قاڵنیە دەگەڵ چریکەی کۆتانێ خانم چوونە سەر بورجی دمدمی، خۆیان هەڵدەدێرن بەرامبەری بەردی شمشیرخانێ دڵی خانی بەبرینە چەند بەبرین برینە، زەینی خۆم دا چیمەنی هۆزانێ، چەند شین و نازەنینە چۆمی باراندێزی دێتە خوارێ، چەند زوڵاڵ و شیرینە دیواندڕێ، بازاڕ بەتاڵکەرێ بۆ کەس نەماوە، بۆ مەش نامێنێ. خانی برادۆستان گوتیان بەخان ئاڵدەڵی موکرییە: بڵا بۆت بم بەبرایەکی دایک و بابییە، دەستت بۆ باوێمە سەر باڵچۆغەی شیران، کێلانانت بۆ بەجێ بێڵم، لە بنەبانێی دمدمییە. خەنجەرانت بۆ دەشکێنم جوێ لە نێرۆیییە شیرانت بۆ دەشکێنم جوێ لە دانزغییە، دەمانچانت بۆ دەشکێنم جوێ لە میسرییە، تفەنگانت بۆ دەشکێنم، خانی خۆم، جوێ لە وەستا شاقوڵییە، ڕمبانت بۆ دەشکێنم، خانی خۆم، جوێ لە نەزەرییە، مەتاڵانت بۆ دەشکێنم، خانی خۆم، جوێ لە کەرگەدەنییە، زرێیانت بۆ دەپسێنم، خانی خۆم، جوێ لە داودییە، ئەسپانت بۆ دەپسێنم، خانی خۆم، جوێ لە سەگڵاوییە، پیاوانت بۆ دەپسێنم، خانی خۆم، جوێ لە سی ساڵییە. مەگەر ئەو شەڕە کێ کردبی، ڕۆستەمی مازندەرانێ، لەبن کێوی دەماوەندێ سپی دێوی دەهێنا زەوتی شیرییە، مەگەر ئەو شەڕە کی کردبێ، کوڕە ئێرانیان بە خوێنی سیاوەشییە. دڵی خانی بەبرینە، چەند بەبرین برینە! بۆت دەچمە گۆلی دمدمی، چ دمدمێکی ڕەنگینە، چۆمی باراندێزی دێتە خوارێ، چەندی زوڵاڵ و شیرینە! لیم بوویە قەسرێکی جندییە خەمخواری دەبڕیەوە. بڵا هەر لە شای هەتا خونکاری هەر لە خونکاری هەتا شاهییە. شا بە ئەبداڵی گەڕایە، هۆ لە دمدمی دی دەزگایە، لە ئیسفەهانێ لێ کرد ڕایە شا عەباس دەڵێ: حەسەن خانە! بڵا بکەین تەگبیر و ڕایانە، بەسەرمان داهات زستانە، زستان چوو و ڕابرد هاوینە، ڕابە بەدڵ و یەقینە، زووکە شوغڵم بۆ پێک بینە، دمدمم لە بۆ بستینە، ئەو ساڵ حەوت ساڵە خان لە من یاغینە. دەڵێ: شا! جێی ئاسێیە، ئەز نایچۆمێ، هیمدادی بۆ دێ لە ڕۆمێ، دەنشکێنێ، تێک دەدا کۆمێ، دەنکەن بە بەردی بن گۆمێ خەڵقی بەعام دەنکەن لۆمێ شا عەباس دەڵێ: حەسەن خانی بە غەرەزە بەس بکە، قسەی دە ناتەرزە هەستە لە پێشم ڕابەزە لە هیمدادت دەیەم ئەزە دمدم لە زگی بەغەرەزە حەسەن خان دەڵێ: شا! بەسم لەسەر بکە ناز و ئەرجووان ئەگەر نەمئەستان بەوان زووان ڕەشم بکەن هەردووک ڕووان دامنێ لە جێ ماڵی جووان مەیتەر ئەسپیان دەرهێنانە زینیان دە پشتێ دەکوتایە تەدارەک و ناڵبەندانە چەپەر چوو بۆ سەر ئێلانە بەسەر شار و وڵاتانە ئەو ئیرات و ئیرەوانە ڕەشت و کشمیر و گێلانە بێت لە ورمێ و لە لاجانە، سندووس بێت و موکریانە، سنە بێ، سننوور بێ، کرماشانە دەرگەزێنە، ڕژدستانە هەوێز و شووشتەر، مەریوانە سەد هەزار خان و سوڵتانە پایتەختیان ئیسفەهانە وەدەرکەوت لە ئیسفەهانێ لە قۆشەنێ، لە توغیانێ دار و بەرد هاتە هەژیانێ تۆز گرتی بەری ئاسمانێ بۆ ڕۆژی ئاخر زەمانێ، دە قۆشەنان کەوت غلووە، لەشکر تیپ تیپ ئاوابووە، مەنزڵێکیان، هات قافڵانتووە لەو کافری دە بەفێڵە، سەری ڕمبیان دەڵێی بێڵە، لەشکر لە دووی بوو بەخێڵە، مەنزڵێکیان، هات ئەردەوێڵە. کافر داژوێن لە مەجێزە، مەلعوونە دێن ڕێز بەڕێزە، مەنزڵێکیان، دەشتی تەورێزە. دێ لرفەلرفی بەیداغان، دێ دەنگی زرێ و قۆڵچاغان، مەنزڵ لە بناو و مەراغان قۆشەن دێ ڕێ بەڕێیە دەڵێ: خانی موکری لە کوێیە؟ مەنزڵێکیان، لە دەشتی خوێیە لەشکر ئاژوای بەمەخسووسی لە خانی موکری دەپرسی لەشکر لە دەشتی سندووسی چەند لەشکرێکی ئەنگامەیە بە قۆشەن و زەمزەمەیە هات، گرتی گەڵی دارنەیە «ڕەحمان بەکر»یان دەگەڵ هەیە جواب چوو لە بۆ خانییە، چاکە خۆ بکا قەوییە، عالەمی بۆ بزووتییە، چاک شەڕێک لەسەر دینییە خان دەڵێ: ئەو شا بێ، ئەمنیش خانم، خالەق بێ بەپشتیوانم، غوڵامی ڕەوێک شێرانم، قاتڵی کوللی شیعانم ڕۆژێکی بەیانی بەردا لەشکری شای هات لەسەردا دای پۆشیبوو، دار و بەردا هات، لەبن دمدمی وردا دمدمم بەردی مەیدانێ لێی دەن تۆپی ئیسفەهانێ تۆز گرتی بەری ئاسمانێ مەرد چاک تێدا دەگرن مانێ بۆ ڕۆژی ئاخر زەمانێ دمدمم بەردی لە نزاری، لێیان دا تۆپی هەوشاری، حەوت شەو و ڕۆژان ئاور باری دونیای داگرت بەیەکجاری. خەبەر چوو لە بۆ هەوشاری دمدمم بەردی لە بەردی لێی دەن بەتۆپی نەبەردی تا ڕۆژی مەردی و نامەردی دمدمم بەردێکی زۆپە لێیان دا تۆپخانە و تۆپە دمدمم بەردێکی پانە لێیان دا تۆپ و تۆپخانە قەڵاتی پێ بکەن وێرانە دمدمم بەردی مەیدانێ لێی دەن تۆپی لە کارخانێ کاریتەی گەیییە هۆزانێ دمدمم بەردی دەبەیە لێی دەن بە تۆپی کەڵەیە کاریتەی گەیییە کۆکەیە خان بە خەزایە مەشغووڵە دمدمم بەردێکی خڕە چوار تەرەفی لێوەبڕە بەهەشتێ بە شیر بکڕە خان بە خەزایە مەشغووڵە دمدمم بەردێکی شینە چوار زستانە، پێنج هاوینە تێیدا خانی لەپ زێڕینە زەفەریان پێ نەبردینە. وەکیل و وەزیر دەڵێن: خان، ئەوهە کینە؟ خان فەرمووی: ئەوە کاروانینە. خان بە خەزایە مەشغووڵە خانێک ڕابوو لە کوردانە کێ بوو، لە حەمەد بەگی لێتانە ڕووی ڕەش بێ دەگەڵ جووانە لەسەر یەک نیمچوون ناڵانە زیزبوو، چوو بۆ نێو ئەوانە پێی نیشان دان سووڵەخانە کێ بوو؟ لە کافری بێ ئیمانە تێیان کرد هاش و دەرمانە پێی قڕ دەبوون موسڵمانە لەوان بووە ڕۆژی تەنگانە لە کنیان ئاخرەت زەمانە چەند گریان ئەو خاتوونانە لێیان تێک چوو جێی و مەکانە خوڵایان بێت پشتیوانە خاتوونێک دێتە مەیدانێ لە دڵی خانی دەدا تانێ لێت حەرام بێ جێی کابانێ ئاو نییە پێی بکەین شێلانێ خاتوونێک دێ و دەبەزی: ڕەببی، خانە، مارت گەزی لێم ڕەش بوون سەر و کەزی خاتوونێک دێ بەفەقیری، چۆکی دادا لە پێش میری خان، سەڵا لە منی فەقیری خان ئاو نییە پێی بکەین هەویری خان حەیفە، تۆ بێ مودەبیری خان بەخەزایە مەشغووڵە کێ بوو؟ لە خانی لەپ زێڕینە لە شەرافەتی خاتوونی شیرینە بەفرێک باری بەهاوینە لە شەرافەتی خانی لەپ زێڕینە حەوت شەو و ڕۆژان بەوی ژینە ڕایان وابوو بە هەزاری: سوارکەین خدری برینداری، بە چەپەر بچێ بۆ خزمەت خونکاری. وەزیر وای گوت بەبوێری: چاکە قاقەزی بنێری قەڵاتی بۆ شای بەجێ بێڵی کێ بوو؟ لە خانی جندییە گوتیە تایفەی خەزانییە هەرچی هەڵێ قەیدی نییە هەرچی بمرێ فیدایییە هەرچی بکوژرێ خەزایییە تایفێک بوو، تایفە کافری کوتیان بە خان: پووچ و ناماقوڵت کرد تا سەرت هەڵدەگری دەس بە شیر دەچین بۆ لەشکری کێ بوو؟ لە خانی جندییە دەڵێ: بانگی حەق وەبەر ئەوییە بێ شەریکە، هیچ شەریکی نییە غەیرەز خوڵا هیچ کەس نییە یا بێ شێخی گەیلانییە شێخ جونێدی بەغدادیییە سوڵتان مەعرووفی کەرخییە. با بێ فەرخی داودییە با بێ ڕابیعەی عەدەوییە با بێ شەمسی تەورێزییە شێخ موحەمەدی باڵەکییە عەبدولعەزیزی شنۆیییە شێخ ڕەشی گەرگەرۆیییە لە مەیدانێ شەڕە قەرقەشە لە جێڕاوگان کەوتبوو لەشە خان دەپرسێ: ئەوهە کێیە؟ خان! کوڕەی ئەسحابە ڕەشە سوارێک هاتووە ئەسپی شێیە خان دەپرسێ: ئەوهە کێیە؟ خان ئەوە کوڕەی پیرۆتی مەرگێیە سوارێک هاتووە بەنادری کەس نییە چەکانی وەرگری خان دەپرسێ: ئەوهە کێیە؟ خان، ئەوە عەزرەتی خدری سوارێک هاتووە لەبۆ گەشتێ بەویە سووڕەتی بەهەشتێ خان دەپرسێ: ئەوهە کێیە؟ «ئەوهە وەیسی ماهیدەشتێ سوارێک هاتووە لە کارخانێ بەویە سووڕەتی ئیمانێ خان دەپرسێ: ئەوهە کێیە؟ خان، شێخ عەبدولقادری گێلانێ سوارێک هاتووە هونەرمەندە ئەسپابی دەعوایەی ڕەندە خان دەپرسێ: ئەوهە کێیە؟ خان، ئەوهە شاهی نەخشبەندە سوارێک هاتووە ئەسپی تازە مل بە قەتلا پڕ لە ئەنگازە خان دەپرسێ: ئەوهە کێیە؟ خان، ئەوەش سوڵتان سەعدی وەقازە سەلاح شۆڕان دەست دا چەکان دەگەڵ سەفی دە مەلەکان دێت گوڕەی شێخی باڵەکان خان بە خەزایە مەشغووڵە هات عەشەڕەی دە موبەشەڕە هەمزە و هەباس و هەیدەرە دەگەڵ مەقلووبی پەڕ بەسەرە ئاڵاچی سوڵتان سەمەرە با بێ ئاڵای نەبییە حەوت تیپی تێک پەڕاندییە خان دەپرسێ: ئەوهە کێیە؟ کۆڕژنێ حەزرەتی عەلییە با بێ بەیداغی پێغەمبەری هەمزە بێ دەگەڵ عومبەری بێ خالیدی ئیبنی وەلی خان بە خەزایە مەشغووڵە خان دەڵێ: ئابداڵ بەگە، ڕۆڵەی بابی بە من دەکەی چاک چاک دەبی دەڵێ: بابە! چ بکەم، لێڕەوارە، دوایی نابی با بکەین مەدحی هورمز بەگی ڕمبی نەزەری بە چەنگی لە هەزاری دەبڕێ مەرگی خان ئەوداڵ و کاکە خانە حەوت شەوان و حەوت ڕۆژانە شەڕیان دەکرد بە شیرانە شیران نەیاندی کێلانە لەش کەوتبوون وەکی گردانە خوێن ڕۆی هەر وەک جۆگانە باڵچۆغەی شیران نەمانە شەهیدیان کرد کاکە خانە خان دەڵێ: خانی خەزاییمە هەتا لە دنێ ئەز بژیمە بۆخۆم پەرژینی شەڕیمە خان ئاوداڵ و کاکە خانە گرتبوویان وەعدە و پەیمانە دەست هەڵناگرن لەو کارانە بانگم وەبەر میری میران خان بۆخۆی دەکا تەگبیران حەوت پۆلی دایە بەر شیران بانگم وەبەر پادشای قودرەتێ خانیان شەهید کرد بە کوتکی خێوەتێ هاوار و ڕۆڕۆ دمدمە ڕۆژێکی تاو هەلاتێ عەجەم دەکاتن غەباتێ سەبر هەڵدەکشا بۆ بن قەڵاتێ کوانێ سواری دە نازەنین کێ بوو لە ئاڵی ئادەمان قەڵاتی هەڵگرت بەزەمان؟ کێ بوو لە ئاڵی ئادەمانە قەڵاتی هەڵگرت بە زەمانە؟ حەوت شەو و (ئوند) حەوت ڕۆژانە شەڕی دەکرد بە تۆپانە قەڵاتی لە دوو نەدانە کوانێ سواری دە نازەنین؟ کێ بوو لە ئاڵی بەجەرگە؟ لەوانی کردەوە دەرگە لە خەنجەری دەمنی زەرگە لە هەزاری دەبڕی مەرگە هاوار و ڕۆڕۆ دمدمە کێ بوو لە خاتوون پەروەرێ گوتی: کاک ئاڵی ئەتۆ ماوی ئەتۆش هەڵێ کێ بوو لەبەر کاک ئاڵییە گوتی: خاتوونێ، پووچ و ناماقوڵت کردییە بەشی خۆم خەزا کردییە شەهیدیان کرد کاک ئاڵییە هاوار و ڕۆڕۆ دمدمە کێ بوو؟ لە خاتوونی خانی قبووڵ ناکەن کافرستانی، خۆمان هەڵدەدێرین لە چل کەوانی ئەی دمدمی بەردی دە لان جێگەی خان و خان ئاودەلان ئێستا بووی بە مەسکەنی خەرتەلان کوانێ سواری دە نازەنینی لە سوڵتانی ئەمینی ئەگەر قامەتێ دێنی ماڵە خوڵای دەبینی لە سوڵتانی موحتەبەر دەڵێ بەئیزنی خوڵای لەسەر پشتیوانم پێغەمبەر دەچم بۆ سەر شای قەجەر ڕاوەستان لەسەر وەعدان ئەسپی خۆیان ناڵ لێ دان خوروش کەوتە کۆڵانان بە داو دەکەن پێکۆڵێ وەدەرکەوت لە ئەستەمبووڵێ کەنگێ وەکەم وێ تۆڵێ جووجێک هەبوو زەمانی ئەو بە سوڕان دەزانی دوازدە وەزیری دەرگای بوون بە وەکیلی خانی لە سوڵتانیان دەستوور دا شیریان لە قایشان هەڵ دا لە سەری دوازدانیان دا چ غەیان بوو لێیان دا سوڵتان دەکاتن نازێ بدەن لە تەپڵی بازێ هات و گەیییە سیوازێ سوڵتان دەکا تەڵەبێ لە قۆشەن و دەبدەبێ هات و گەیییە حەڵەبێ سێ بەش دەکەن چۆپییە سوار دەکەن ڕمبازییە هات و گەیییە ئامەدییە لە هەیبەتی ڕۆمییان لە کەوڵ و یەنگیچەریان گەیییە توولە و تاوییان ڕۆژێکی بەیان بەردانێ سوڵتان گەیییە لاجانێ ڕۆژێکی نوێژی نێوڕۆیە سوار دەکەن هۆبەهۆیە گەیییە دەشتی شنۆیە قۆشەن دێ ڕێ بەڕێیە سەد لەکە بە زرێیە گەیییە دەشتی ورمێیە لە سوڵتانی ئەنوەرە هەم سەید و سەروەرە ناردی موهر و دەفتەرە لە بۆ پادشای قەجەرە ئەگەر هەڵێ ماکەرە شا گوتبووی لە دیوانە ڕەببی خۆش بێ سوڵتانە دەگەڵم نەکا بەتۆپانە شەڕێ دەکەین بە شیرانە یان شا دەبێ، یان سوڵتانە سوڵتان دەڵێ: قەسەم بە زاتی نەبی هیچ ماڵی ئاورم پێ نەبی هەرچی شا دەڵێ: بڵا وەبی یا خوڵا هەر خۆش بێ سوڵتان حەوت شەوان، حەوت ڕۆژان شەڕیان دەکرد؛ بە شیران لەش کەوتن وەک گردان خوێن ڕۆیی هەروەک جۆگان نە شا شکا، نە سوڵتان وەزیر گرتیان دیوانە یا خوڵا خۆش بێ سوڵتانە عەجەم بەفێڵ و زۆرزانە پێ ناوەستین بە شیرانە وەزیری ئەستەمبوڵێ کیایە حەوسەد تۆپیان هێنایە دە لبادان پێچرایە بەرەو قۆشەنی شایە ئەگەر ئاوریان دایە سەد هەزاری کوژرایە یا خوڵا خۆش بی سوڵتان لە ئیسفەهانێ گرت دیوان عامی کردن موسڵمان مزگەوتی لە بۆ دانان بانگی حەقی لەنێو دان ئەوجار گەڕاوە سوڵتان گوێ لە من بێ، گەلی جوانمێران هەرچەندی بەردی لەبەر ئەستێران هەرچەندی گیای سەر دەردێنێ لە حەوشان، لە زەنوێران سەد هەزار سەڵەوات لە پێغەمبەری دەگەڵ گوێدێران
27	دیباچه	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	بر ارباب خرد و دانش و اصحاب ذکا و بینش پوشیده نیست که عمده‌ی ترقیاتی که در عالم علوم و ادبیات حاصل شده از توجه و حمایت سلاطین و پادشاهان عظیم الشأن بوده است. علی هذا بدون معاونت ایشان ترقی کامل در علوم و تمدن ملل خالی از اشکال نیست. بنده‌ی درگاه آسمان جاه اوسکار مان که در سنه ۱۹۰۱ تا ۱۹۰۳ بر حسب امر و اراده بندگان اعلی حضرت امپراطور دولت ابدمدت آلمان برای تحقیق السنه که در افواه طوایف مختلفه‌ی ممالک محروسه‌ی ایران هنوز معمول و مصطلح است و ربط کامل به السنه قدیمی از قبیل فرس قدیم و پهلوی دارد که در ایام پیشدادیان و ساسانیان زبان اهالی مملکت بود، به ولایات آن مملکت سفر کرده و پس از انجام ماموریت، نتیجه‌ی اطلاعات خود را به عرض برساند و در تمام این مدت دو سال و نیم مسافرت در ظل حمایت بندگان اعلی حضرت مظفرالدین شاه قاجار شاهنشاه ممالک محروسه‌ی ایران خلدالله مملکه و سلطنه و همراهی و معاونت ولات و حکام ذوی الاحتشام در کمال امنیت و آسایش با فراغ خاطر در میان طوایف و عشایر اکراد و الوار توقف نموده و برای امتثال امر امپراتوری و خدمت به عالم علوم تاریخ و اشتقاق السنه (linguistique) خوشبختانه به انجام این خدمت مقدس موفق گردید. چون مقصود این مأموریت حاصل نشده است مگر به توجه اعلی‌حضرت شاهنشاه ممالک محروسه‌ی ایران، لهذا نتیجه‌ی تحقیقات خود را به شکل یک کتاب مدون به زیور طبع آراسته آن را به نام نامی آن پادشاه جم جاه مزین و موسوم به تحفه مظفریه داشت. از مطالعه کنندگان عظام مستدعی است که نواقص و معایب این تالیف را به نظر عفو ملاحظه فرمایند.
28	شێخ فەرخ و خاتوون ئەستی ١	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	خاتوون ئەستی کچی مام غەڵیفەیە. فەرخ کوڕی مامادییە. هەرتکیان ئامۆزان، بابیان برایە. فەرخ دە زگی دایکیدا بوو، دایکی ژان و برکی هاتێ. ئەگەر بەخێر منداڵی ببێ، ناردیان ژنە سەید و مەلا هاتن، ناردیان ژنی وەکیل و وەزیری هاتن. سێ خوشک بوون، نازێ و نازدار و خاتوون ئەستی. مامادی دوازدە کوڕی بوو؛ هەر دوازدەی مردبوو. گوتی: «خوڵایە! ئەوجار فرزەندێکم بدەیە، یا نێر بێ. یا مێ بێ». خوڵاوەندی عالەمی فەرخی دا بە مامادی. ئەگەر دەوریان گرت مامانچی، فەرخ دە زگی دایکیدا بوو. حەزی لە خاتوون ئەستێ کرد. خاتوون ئەستی بۆخۆی نەیدەزانی. فەرخ دە زگی دایکیدا بانگ دەکا؛ دەڵێ: ئیلاهی یا! فەرخم لێ دەبوو بەیەکە؛ شوکرانەم بەتوو، ئەی فەلەکە خەلقەتی دەکردن دەست و چاو پێ و بەلەکە. مەخسوود و مرادم هەرتک چاوی بەڵەکە. ئیلاهی! یا فەرخم لێ دەبوو بە دووە خوڵایە شوکرانە وەبەر ئەتووە خەڵقەتی دەکردن دەست و پێ و بەلەک و ڕووە. مەخسوود و مرادم هەرتک چاوی دە تووە. ئیلاهی! فەرخم لێ دەبوو بە سێیە شوکرم بەتوو ئەی خوڵێیە، خەڵقەتی دەکرد دەست و زار و پێیە. مەخسوود و مرادم لە هۆرتک چاوی خاتوون ئەستێیە. ئیلاهی! فەرخ دەبوو بە چوارە؛ شوکرم بەتوو ئەی جەبارە! خوڵای خەلقەت دەکرد هەموو ئاکارە. مەخسوود و مرادم لە هەرتک چاوی دەبەخومارە. ئیلاهی! فەرخ دەبوو بە پێنجە خاتوون ئاویان لە کانیان هەڵدێنجا گۆزە دەبوو بەزێڕ، کانی دەبوونەوە بەگەنجە. ئیلاهی! فەرخ دەبوو بە شەشە؛ هاوارم وەبەر توو، ئەی عەرشە! خوڵای دروس دەکردن هەموو ئاکار و لەشە. مەخسوود و مرادم لە هەرتک چاوی دە ڕەشە. ئیلاهی! فەرخ دەبوو بە حەوتە مەلەکان لە ئاسمانی حەوتەمینیان ڕاو تێ دەکەوتە؛ خوڵای دەیناردە سەر ئۆمەتێ مەلەکولمەوتە. ئیلاهی فەرخ دەبوو بە هەشتە مەلەکان لە ئاسمانێیان پەشتاوپەشتە، خوڵای لە شەرافەتی پێغەمبەری دروستی دەکرد دۆزەق و بەهەشتە. ئەگەر نۆ مانگ و نۆ ڕۆژ تەواو دەبوو بەدڵ و بەجانە، فەرخ دەهاتە ڕوو بەدەستەوە دەست لەسەر ڕووانە، لە خەزێنەی خەلاس دەبوو دەیانگرت مامانە، فەرخیان ڕادەگرت لەسەر هەردک دەستانە، نێوکی فەرخیان بڕی بەکلیخی دەبانە، توندیان دەپێچاوە بەدەستانە، لەسەر بنی بێژنگیان دادەنا بۆیان دەکرد چراخانە. ئەو ژنە وەزیر و وەکیلە بەدزی دەکەن قسانە، دەڵێن: «ئەوە یا ڕمووزنە، یانە شەیتانە، مزگێنی بەرن بۆ مام غەڵیفانە» ئەوی پیرێژن و سەرسپییە، تەگبیرێ دەکەن لە نەبەدییە، بڵا بۆ شارەکەی داودییە بەرین مزگێنییە، هێندێک لەکن دایکی فەرخۆڵەی بەجێ دەمان بەکێشکچییە، دەڵێن: «خوشکێ چاومان نابینێ بەو شەوەی بڵا ئەمە ڕۆنیشتین لەکن ئەوییە». فەرخ دەڵێ: «هەرچی پیرە لەکن دایکم بەجێ دەمێنێ، هەرچی جوانە، بەقەوەتە، دەچێتە شاری داودییەی دەستێنی مزگێنییە». هیچ نادەن بەو فەقیرانەی کێشکچییە، فەرخ دەڵێ: «ئەوی پیرێژن و مامانچی و سەرسپییە، هێندێک کێشکچی بن، هێندێک بەرن مزگێنییە، زۆرو دەدەنێ کەم نییە، ئەگەر هێناتانەوە هەمووتان لێ بەش دەکەم بەبرایەتییە، هەرکەس پووڵێکی بدزێ بەحەقی ئەو خوڵایەی ڕەببییە، سەری دەتاشم، سواری کەرێی دەکەم، بیروونی دەکەم لە شاری داودییە». ئەوانە گوتیان: «نامانەوێ ئەو شەیتان و ڕمووزنە ئابڕوومان دەبا». هەموو گەڕانەوە لە پاشێ گوتیان: دەچین گەلێکی دەستێنین هیچ غەیانەتی ناکەین دەیبەینەوە.» فەرخ بانگ دەکا: «ئەی پیرێژن، ئەی مامانچی دەموحتەبەرن! هەموو لە دەورەی من و ئی دایکم ڕاوەستاون دەڵێی لەنگەرن. مزگێنی بگەیەننە دیوانێ، بۆ مام غەڵیفەی و بۆ بابم بەرن» مامانچی و قەرەواش لە کاری خوڵای تەعجوب دەمانە، دەڵێن: «یا ڕەبی بەڕەحمەتی توو شوکرانە! ئەوە مەعلوومە یان ڕمووزنە، یان شەیتانە، دەنا قەت بووە منداڵی یەک ساحەتە دە زگی دایکیدا بکا قسانە بڵا مزگێنین بڕفێنی بۆ دیوانی گەورە و گرانە». ئەو قەرەواش و سەرسپییە دەبوون بە تەتەر و ئێڵچییە دەگەڕان دەکووچە و کۆڵانی شاری داودییە لە دیوانێ دەچوونە پێش دەیاندا مزگێنییە ئەگەر مام غەڵیفە ئەو قسەی دەبیست تەواوە، شوکرانەی دەبژارد سەڵاواتی لێ دەداوە، گوتی: «خەبەرێ بەرن بە مامادیی کاکم تەواوە، بۆ وی تاقانەیە زگی سووتاوە». مزگێنییان دا بە مامادی بەیەکجاری، دەڵێ: «یا ڕەبی زۆر شوکر بەگەورەیی جەباری؛ بابە چو لەمن دەوێ هۆوەتا مام غەڵیفەی گەورەی شاری». ئەگەر مام غەڵیفە تێ دەگەیەنن، دەڵێ: «سەید و مەلا و میرزا و فەقێ بچن لەسەر کوڕی مامادی بخوێنن جا سبحەینێ وەرنەوە جا سەرو خەڵاتی گەورەم لێ بستێنن شەیتان دەچووە کن مام غەڵیفەی بەیەکجارەکییە: «قوربان کارێکی گەورە قەوماوە ئەتوو نەتزانییە هاتوونە کن ئەمن قەرەواش و مامانچییە، دەڵێن: کوڕی مامادی ڕمووزاتە قەت شەیتانی وا نییە نێوی لە خۆی ناوە فەرخۆڵە، ئاغای شاری داودییە دەڵێ مەخسوود و مرادیشم خاتوون ئەستییە». مام غەڵیفە بەو قسە جەرگی سووتاوە دەڵێ: «سبحەینێ جواب دە گەرمێنێ بگەڕێ لە ئەستەمبوڵێ ببێ بڵاوە، سوڵتان پێ بزانێ پاکمان دەخنکێنێ تەخت و تاراجمان دەکا تەواوە، دەڵێ: «ئەوە بنەچەکە فاسقن بۆیە ئەوەیان وەڕووی زەمینێ ناوە». بانگی کردە سێ دزان گوتی: ئەنگۆ ئەوەی بدزن لە سەید و مەلایان تەواوە. فڕێی دەنە تەویلەی کەڵ و گامێشان، ئێستران پێی لێ دەنێن دەیکەن بڵاوە، سبحەینێ دەگەڵ ڕیخێ دەیڕێژن جواب دەخەلقی دەگەڕێ دەڵێن: «شەیتان و ڕمووزن بوو مەفح کراوە». ئەو سێ دزانە دەهاتن خزمەتی مەلا و فەقێیانیان دەکرد، بۆیان دەهێنان قەننە و ئاوە، هەتا نیوەشەوێ خزمەتیان کرد، نیوەشەوێ چرا کوژاوە، ئەو فەقێ و مەلایە پاک بوون بڵاوە، ئەو دزانە فەرخیان هەڵگرت بەدەستی یەکدییان داوە، بۆ تەویلەی کەڵ و گامێشانیان فڕێ داوە، مەلایکەتان فەرخیان هەڵگرت کێشکیان لە دەورەی کێشا لەسەر بەردێکی مەڕمەڕیان ڕۆناوە، هەرچەند کەر و بارگینە سەریان بەسەردا گرتووە لە دەورەی ڕاوەستاوە، فەرخ دەڵێ: دایکی من بەهەویای کێشکچییان ئاگای لەمن بڕاوە» فەرخ بانگ دەکا: «دایە گیان وای گیانە! بەڕەحمەتی خوڵای دەبژێرم شوکرانە چلۆنت بەرەڵدا کردم بەهیوای کێشکچییانە، نۆ مانگ و نۆ ڕۆژان هەڵت گرتم بەبەر و پشتانە، هیچ برازا نابێ بەمامی بکا متمانە». دایە گیان هێزی جەرگم چرای چاوانم! «ئەتوو نەتزانیوە بەفەرموودەی مامم؟مەیتەری کەر و بارگین و ئێسترانم». کە دایکی ئەو قسەی دەبیست تەواوە، چەپۆکی بەسەرخۆیدا داوە، دەڵێ: خانەم خرابوو، کوڕەکەم نەماوە، هەڵستا، چرا هەڵکراوە، هەر چەندی پەنجەرە و دوودەرییان گەڕاوە، سۆراخی کوڕی وەچەنگ نەکەوت؛ دەڵێ: «خوڵایە! ئامان جەرگم بڕاوە» ڕووی دە تەویلەی ئێستر و بارگینان کرد، هەموو ئاخوڕان گەڕا، سۆراخی نەکراوە، تەماشای کرد، هەرچەندی وڵاخە، یەک بەبەندیەوە نەماوە، بەردێکی مەڕمەڕ لەوێیە کوڕی وی لەسەر دانراوە، هەرچەندی حەولی دا وڵاغێک لەبەر وی نەکشاوە، لەسەر چەنگان ڕۆیی ئامێزی دە کوڕی خۆی وەرهێناوە، ئەگەر گوتی «هەس» هەموو وڵاغی لەبەر کشاوە. کوڕی خۆی هێنا لەسەر جێی خۆی بەرقەرار کراوە، جا هەتا حەوتووێکی بۆخۆی کێشکی لە کوڕی خۆی کێشاوە. هەتا حەوتووێکی چ باس و خەبەر نەبوو. پاش حەووتوێکی دایکی شیوی کرد گوتی: «نیوەڕۆیە هەڵم بستێنن نوێژان دەکەم». تەدارەکی بۆ فەرخی گرتبوو، لانکی بۆ دروس کردبوو. دایکی گوتی: «ئینشاڵلا بۆ شەوێ، کوڕی داوێمە سەر لانکێ، حەوتووی دەچێ. پیاوێک لە وڵاتێکی هاتبوو خاتوون ئەستی ببینێ. سوورەتی بگرێ، بۆ ئاغای خۆی بەرێتەوە. فەرخ گوتی: «خاتوون ئەستی نازانێ ئەمن حەزی لێ دەکەم؛ مێردی بکا ئەمن ئاوارە دەبم. بەڵا دوعایە بکەم ئەو شەو دایکم بمرێ. سبحەینێ بابم بمرێ. کەس نەبێ بەخێوم بکا، ئیللا خاتوون ئەستی نەبێ، بۆخۆم داگیری دەکەم، نایەڵم کەس بیخوازێ. خوڵایە گەورە و چەند نادری، هەم کەریم و قادری، ڕوحان دەدەی، وەریان دەگری ئەوڕۆ لە حەوتووی دەرچم، دایکم بمری سبحەینێ دەکەوینە چاوان، بابم بمری بەهیچ کەسێکی بەخێو نەکرێم، خاتوون ئەستی بۆخۆی هەڵم گری خوڵایە! نە بە کەبرێنی، نە بەسەبرێنی ئەوڕۆ دایکم بمرێ، سبحەینێ بابم بمرێنی، بەهیچ کەس بەخێو نەکرێم، دەبێ خاتوون ئەستی بۆخۆی بمعاملێنی. ئەگەر فەرخ تەمەنای دەکرد لە خوڵای عالەمیانە، لە بۆ دایکی فەرخی دەهاتن میوانە، بەخۆی نەزانی، ڕوحیان کێشا ئەو بەستەزمانە، لە ماڵێ بوو بەشین و گریانە، هاواریان برد بۆ مامادی و مام غەڵیفانە، مامادی دەڵێ: «خوڵایە! بەڕەحمەتت شوکرانە! خۆ دەوڵەتم زۆرە گەنج و دەبوتخانە، کوڕی بێ دایک چلۆنی دەبێ گوزەرانە؟» ئەوێ شەوێ ڕۆژ بوو ئاوە، دایکی فەرخۆڵەی تەسلیم نەکراوە هەتا سبحەینێ تەمیز شۆراوە، خەڵاتیان دەبەر دەکرد، بۆ گۆڕخانان هەڵگیراوە، تەسلیم بەخاکیان کرد، مەخلووق گەڕاوە، هاتن لە مزگەوتێ ڕۆنیشتن کەیخودا و پیاوماقووڵ، سەرەخۆشی لە مام غەڵیفە، مامادی کراوە، هەتا نیوەڕۆیە بانگێکی بەهەق لێ دراوە، دەڵێن: «بڵا بچی نوێژان بکەین تەواوە، «ئەو مەخلووقە پاک لە برسان مرد، یەکێک هۆشی نەماوە». خڕبوونەوە هەموو موسڵمانە، هەموو لە ماڵی خۆیان دەیانهێنا سفرە و نانە، عەرزی مام غەڵیفەیان کرد: «بڵا مامادیش بێتە ئێرەکانە». لە میحرابی مزگەوتێ ڕۆنیشتبوو، کەس پێیان نەزانی ئەو خەڵقانە. لە بارەگای خوڵای دەیهات میوانە، ڕوحیان دەکێشا کردیان سەرەوێرانە. ئەوەش دوعای فەرخی مامادییانە، قبووڵ بوو لە دایک و بابانە، مەلا گوتی: «مامادی، هەڵستە، تەشریفت بێتە ئێرەکانە». مەلا هاتەوە گوتی: «بابە نانی خۆ بخۆن نە سەری هەیە نە ئەزمانە». نانیان خوارد و بژاردیان شوکرانە، مەلا گوتی: «مام غەڵیفە! بڵا بچینە قەبرانە» مام غەڵیفە گوتی: «مەلا! ئەمە تازە هاتووینەوە چ قەوماوە» مەلا گوتی: «قوربان سەری تۆ سەلامەت بێ مامادی نەماوە». مام غەڵیفە گوتی: «وای! قوڕم بەسەری بوو کەسم نەماوە پشتم شکا جەرگم سووتاوە» وەدەرکەوت، بانگێکی خۆشی لێ داوە. فەرخ بۆ دایکی هیچ نەگریا، ئەگەر بابی مرد ئەویش گریاوە ئەوڕۆ کەوتۆتە چلان بەهیچ کەس ژیر نەدەکراوە. مام غەڵیفە دەڵێ: «ڕۆڵە! خراپم لێ قەوماوە» لێی خڕبوونەتەوە سەید و مەلای تەواوە، هەڵیان گرت، بۆ گۆڕخانەی بردیان بەولاوە، ئەوی لەکن دایکی فەرخی تەسلیم کراوە. فەرخ بانگ لەسەر بانگی لێ دا بەکەس ژیر نەکراوە. پوورێکی فەرخی هات لەولاوە، دەڵێ: «برام چوو، ئەو کۆرپەی ماوە. دەیبەم بەخێوی دەکەم هەموو ماڵی خۆمی دەنێم دەپێناوە». هەڵی گرت، بردیە ماڵی خۆی دایناوە، فەرخ ئەگەر لەوێ زیڕاندی، هەر گریا و ژیر نەکراوە، پووری دەڵێ: «چ بکەم خەڵق دەڵێن: شەیتان و ڕمووزنە؛ بۆیە دایک و بابی نەماوە». پووری هەڵی گرت هێنایەوە بەلاوە. لە ماڵێ داینا گوتی: «چی لێ بکەم، چارەم بڕاوە، هەر کەسێک بۆم بەخێو بکا هەموو مانگان سی لیرەی دەدەمێ تەواوە». مروەتی مەولوود سوراحی هات لەولاوە. دەڵێ: «ڕۆڵە بەقوربانت بم! دایک و بابی نەماوە»
29	شێخ فەرخ و خاتوون ئەستی ٢	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	فەرخی هەڵگرت دراوەکەی دەباغەڵێ ناوە، فەرخ دەتگوت دووپشکی ڕەش پێوەی داوە، هەرچەندی کووچە و کۆڵان بوو، پێوە خولاوە؛ چارەی نەدەکرا، هەر چاتر گریاوە. بڕێکی لە زێڕەکان هەڵگرت، هێنای، لەوێی ڕۆناوە؛ گوتی: «بابە! ئەوە عیلاجی بەمن ناکرێ، شەیتانە وەسەرێ عەرزێ نراوە، بۆیەکی وا بەهەتیوی بەجێ ماوە». ناردیان لە مام غەڵیفەی لە دیوانێ گێڕاوە. مام غەڵیفە هاتە ماڵێ، گەلێک گەلێک گریاوە؛ دەڵێ: «دیوانم چۆڵ بوو، مزگەوتم نەماوە، ئاورم تێ بەربوو، جەرگم سووتاوە، جواب دە دژمنان دەگەڕێ، دەڵێن: مام غەڵیفەی برای نەماوە؛ ئەمن چ بکەم لە فەرخۆڵەی و لەو تولفی ساوە». بانگی دەکرد: «نازێ، نازدار! خاتوو ئەستی! وەرن لەولاوە» دەیگوت: «ڕۆڵە! نازانن، ئەنگۆمامو مردووە، بابو پشتی شکاوە؟ وەرن تەگبیرێ بکەن لە بۆ فەرخۆڵەی دایک و بابی نین؛ چلۆنی گوزەرانی بدەین تەواوە؟» نازدار دەڵێ «بابە! چ بکەین، منداڵێکە بەنادری. هەرچەند دەکەی، مەمکی چ کافر و موسڵمانێ ناگری». مام غەڵیفە دەڵێ: «فرزەندی من، گیانە! وەرن تەگبیرێ بکەین بەهەمووانە، بەخێو بکەین فەرخۆڵەی بەستەزمانە. ڕۆڵە نازدار! ئەگەر بۆم بەخێو بکەی لە دنیایە، شاری داودییەی بەشی خۆمت دەدەمێ گەردنت دەکەم ئازایە. ڕۆڵە! حەزێ دەکەی، جا ڕۆنیشە، بۆ من ببە بەپەنهایە». دەڵێ: «بابە! بۆ لە من دەکەی فکرێ؟ بابە ئەوە لێم لە بیانووی؛ چونکە نانت گەلێک دەخورێ. بابە ئەگەر بچمە کۆڵانان، نان نانەم پێ پەیدا دەکرێ، ئەمن مێردم نەکردووە ئەو شەیتان و ڕمووزنەم پێ بەخێو ناکرێ». ئەوجار ڕووی دە نازێ کرد تەواوە، دەڵێ: «ڕۆڵە! چلۆن تەگبیرێ بکەین لەو کۆرپەی ساوە، تووشی ئەستۆم بووە، چارەم بڕاوە. کەسێک بۆم بەخێوبکا، شاری داودییەم بۆ وی داناوە؛ دەیدەمێ بەیەکجارەکی بۆ خۆی ببێتە ئاغایەکی تەواوە». نازێ دەڵێ: «بابم بزانە، چ پەڵپێکی لە من گرتووە، بەو خوڵا، ئەوە بەمن ناکرێ. هەرچەند دەکەی مەمکی هیچ کەسێکی ناگرێ. بابە هەتیوی بێ دایک و باب بەمن بەخێو ناکرێ» ئەگەر مام غەڵیفەی وای لە کچەکانی خۆی بیستییە، دەڵێ: لە دنیای ڕوون فرزەند چ نییە، ئەوجار وەرگەڕاوە، ڕووی کردە خاتوون ئەستییە، دەڵێ: «ڕۆڵە! کچەکان جوابیان دام ئەتوو قسەت چییە؟» دەڵێ: بابە ئەمن چ مێردیم نەکردووە چ مەمکم نییە؛ «بابە! ئەتوو دایەنێکی پەیدا بکە مەمکی بداتێ، ئەمنیش بۆ خاتری توو لەکنی ڕۆدەنیشم بەلانکەژێنییە» دەڵێ: «ڕۆڵە! گەردنت ئازابێ لە بەشی خۆم لە شاری داودییە، چونکە تووشی ئەستۆت دەبێ هەتیوبارییە». نازدار دەڵێ: «بابم، شەڕی ئەوەیەتی، ئەگەر شاری داودییەی بدا بەخاتوون ئەستییە؟ تەماحی هەیە، دەگەڵ براکان و خوشکەکان هەمان بکا بێبەرییە؛ تەماحی هەیە، ماڵەکەی هەموو بدا بەفەرخۆڵە و بەخاتوون ئەستییە. نازدار لەولاڕا هات پڕی دا فەرخۆڵەی گرت و بردییە، پێی گڕا هەموو کووچە و کۆڵانی شارییە، فەرخۆڵەی هەر زیڕاندی زمانی نەچۆوە دەزارییە. هێنایەوە گوتی: «بابە بەقوربانت بم ئەمن چارەم چییە؟» ئەوجار نازێ هەڵی گرت ڕفاندی، بردیە وەتاغێ باڵەخانێ، بەدایانی ئەسپاردی؛ عیلاجی نەکرا؛ بردیەوە کن بابی بەڕووساردی. ئەگەر لەوێ دایدەنێ، لە دەورەی داوری، خاتوون ئەستی پڕی دەداتێ و هەڵی دەگری. فەرخ دمی بەسینگیەوە دەنێ، بێدەنگ دەبێ، لەوێندەرێ هیچ ناگری. ئەگەر لەوێ کاری فەرخی بوو تەواوە، میر لە دیوانێ بانگ کراوە، دەیانگوت: «ئەوە برای مردووە، سەرەخۆشیی لێ کراوە». خەبەر بەسوڵتانی ئەستەمبووڵێ دراوە. دەڵێن: «مام غەڵیفەی شاری داودییەی برای مردووە، پشتی شکاوە؛ هەر تاقە فرزەندێکی لە پاش بەجێ ماوە». سوڵتان خەڵاتی بۆ قەرار کرد، ئەنقابی میرایەتیی لێ ناوە. وەکیل و وەزیران لێیان پرسی: «فەرخۆڵەت چ لێ کرد؟» گوتی: «ئەوە لە ماڵێ تەسلیم بەخاتوون ئەستێ کراوە». لەوێندەرێ ئەو قەرار و مەداری دنیایێ دەبوو تەواوە، نێوبانگی جوانیی خاتوون ئەستێ دە هەموو دنیایێ گەڕاوە. خەبەری بەشێخاڵی کەچەڵی دراوە. شێخاڵ مەنسەبی دانا، سەر و بەرگی شوانانی دەبەر کرد، کەڕکێکی کوردانی بەشانی خۆی داداوە، بەسەیاحی لە خاتوون ئەستیێ گەڕاوە شاری داودییەی دیوە، هات و لە دەرکی میری بوو پیاوە. کەڕکی خۆی ڕاخست، لەسەری دانیشت، گوتی: «دەشقەم خاتوون ئەستێم بەوێ بەچاوە». ئەگەر نازدار هاتەدەرێ، هات، ماندوونەبوونی شێخاڵی کرد، گوتی: «مامە ماندوو نەبی بەخێرێی سەر ئەو دوو چاوە. بۆ کوێ دەچی، بۆ لێرە ڕۆنیشتووی؟ هەستە بچۆ مەنزڵی بابم دیوان گیراوە». گوتی: «دیوانی بابی تووم بۆ چییە؟ ئەمن بۆخۆم دەگەڕێم لە فەقیری و لە کاسبییە». دەڵێ: «خوڵا ماڵت خرانەکا، ئەگەر ئەتوو فەقیر بی ئەمە شوانمان نییە؛ ئەدی برسیت نەبووە، بۆت بێنم نانییە». گوتی: «ناوەڵڵا، جارێ برسی نیم فەسڵی نەهارێم نییە». گوتی: «خاڵە! بەقوربانت بم! ئەگەر دەبیە شوانی مە، ئەتوو نێوت چییە؟» گوتی: «کیژێ باریکەڵڵە! ئەتوو نازانی، نێوم شێخاڵە کەچەڵە؟» نازدار ئەگەر ئەو قسەی لە شێخاڵی بیست تەواوە، لە ڕاستە خۆی بۆ ماڵێ گەڕاوە، خەبەری بەدایکێ و بەنازێ و خاتوون ئەستیێ داوە، گوتی: «شوانێک هاتووە لە دەرکێ مەحتەل ماوە». گوتیان: «خوڵاکەی چۆن پیاوێکە؟» گوتی: «ئەستۆی ئەهێندە ئەستوورە، دەڵێی کەڵە دابەستراوە». نازێ گوتی: بڵا بیبینم، بەچاوە. هات ماندوونەبوونی لێ کرد، گوتی: «بەخێرێی سەر عەمری من، مەڕمان بێ ساحێب ماوە». شێخاڵ گوتی: «یەکیان لە یەکی جوانترن، بەمنیان گوتووە، خاتوون ئەستییان یەکجار کۆڵاوە». لە قەرەواشێی پرسی، گوتی: «ئەوە کێ و کێیە؟ گوتیان: «ئەوە ناز و نازدارن تەواوە». گوتی: «ئەدی خاتوون ئەستی لە کوێیە، نایەتە پێش چاوە؟» قەرەواشەکە دەڵێ: «بەسەرینیی شلکی هەتیوباری تووشی ئەستۆی کراوە. لەسەر شەیتان و ڕمووزنێکی تەعین کراوە». نازێ چوو ئەو قسەی بۆ خاتوون ئەستی گێڕاوە، خاتوون ئەستی بڵندبوو، فەرخۆڵەی بەئامێزی گرت، ئەویش چوو شێخاڵی بکەوێ بەچاوە؛ بەخێراتنی شێخاڵی دەکرد؛ دەیگوت: «بۆ لێرە مەحتەلی؟ بچۆ مەنزڵی بابم. ئەوە چێشتانە نەهار دروست کراوە». گوتی: «پیاو ئەه! چم لە مەنزڵی بابی توو داوە؟ ئەمن کاسبم دەگەڕێم، کە کاری خۆم ببێ تەواوە». خاتوون ئەستی دەڵێ: «خاڵە مەڕی مە بێ شوان ماوە». خاتوون ئەستی لە ڕاستە خۆی گەڕاوە. دایکی خاتوون ئەستیێ خەبەری بەهەر چوار کوڕان داوە: «شوانێکی زۆر قابیل هاتووە لەولاوە». دایکی خاتوون ئەستی هاتە کنی، گوتی: «بابەکەم، دەبیە شوان؟» گوتی: «بەڵێ لە کاسبییە دەگەڕێم» گوتی: «برالە ئەدی چت ناوە؟» گوتی: «خانم نۆکەر ناگیرێ، بەو حاڵە؛ پیاوێک خۆم تێ ناگەینێ هەر ژنانم دەکەن حەواڵە. ئەگەر لە من دەپرسی، نێوم شێخاڵە». گوتی: «مام شێخاڵ بەخێرێی سەر ئەو چاوە. جوابم ناردۆتە کوڕەکان، ئێستا دێن لەولاوە»، نەهاریان بۆ دروس کرد، سفرەیان بۆ هێناوە، نانەکەی خوارد هەر چوار کوڕەکانی مام غەڵیفەی هاتن لەولاوە، گوتیان: «خاڵە ماندوونەبی». بڵندبوو لە پێشیان ڕاوەستاوە، قسەیان دەگەڵ کرد، قەرار و مەداریان بۆ ڕۆناوە، گوتیان: «مامە بچینە نێو مەڕی، تەسلیمت بکەین تەواوە». بەڵان ئاخ! شێخاڵە کەچەڵ لە سوێی خاتوون ئەستیێ جەرگی بڕاوە، کوڕان ئەسپیان بۆ زین کرا و تاژییان دە ڕستەی کراوە؛ شێخاڵ کەڕکی خۆی بەشانی داداوە، دەستی دا گۆچانی، ملی لە بیابانێ ناوە، گەینە نێو مەڕی، مەڕیان ئەژمارد، تەسلیم بە وێڵداشی کراوە. گوتیان: «ئەمە حەزێ دەکەین، مام شێخاڵ حەقی مانگێت ببێ تەواوە». شێخاڵ گوتی: ئاغای من، ئەمن هەتا چل شەوی حەقم نییە، «ئەگەر شوانێکی چاک و پسپۆڕ بووم حەقم بۆ قەرار بکەن؛ دەنا دەرم بکەن، دەڕۆم بەیەکجارەکییە». کێ بوو؟ لە کوڕی دە مام غەڵیفەی، ئەو شوانەیان لەسەر مەڕی تەعین کردییە، بۆ خۆیان ڕەشەڕاوێ دەکەن، ڕوویان کردەوە شارییە. بێینەوە سەروکاری فەرخۆڵە و خاتوون ئەستییە. ئەوڕۆ نۆ ڕۆژە دایک و بابی وی مردییە، فەرخ دەڵێ: «ئەمن بۆیەم دوعا کرد دایک و بابی من بمرێ، ئەگەر کامڕەوابم لە خاتوون ئەستییە؛ توند توند ئەمن بە دوو بەنان لە دوو داران دەبەستن و خاتوون ئەستیش لەوێ دەنوێ و جا ئەو دنیایە کەڵکی بۆمە چییە؟» تەمەنای دەکرد لە ڕەبییە. هەموو کەس خەوی گران بییە. «وەڵلاهی چی دی دەو لانکەدا نابم ئەوشەو دەچمە باڵ خاتوون ئەستییە». فەرخ هاواری دەکردە خوڵای جەباری، ئەو مەخلووقە هەموو خەوی بەسەردا باری، دەسرازەی بەسەری خۆیدا فڕێ دەدا، لە لانکێ دەهاتە خوارێ بەیەکجاری، بەسەرینی خاتوون ئەستێ هەڵدەگەڕا، دەرزی لە بەرۆکی دەرهێنا، پێی دە یەخەی کێشا بۆخۆی چووە نێو سینگ و مەمکانی بەیەکجاری. سبحەینێ کە دایکی خاتوون ئەستی لە خەوێ هەڵستا، چوو تەماشای لانکێی کرد، فەرخۆڵە دەوێدا نەماوە. دەڵێ: ئەلحەمدولیللا! ئەوە شەیتان بوو مەفح کراوە. ئێخەی کچەکەم بەرهەڵدا کراوە، تەماشا دەکا دەنێو سینگی خۆی ناوە. دایکی گەلێکی لە خاتوون ئەستی داوە، دەڵێ: «ئەو شەیتان و ڕەمووزنە چییە، دەباغەڵی خۆت ناوە؟» خاتوون ئەستی دەڵێ: «ئەمن هیچ ئاگام لێ نییە ئەو ئەتکەم پێ کراوە، ئەوە وا دەکەن بمرێ لەکن بابم ببم بۆسۆ و بەنناوە». خاتوون ئەستی هەڵستا ڕووی خۆی هەموو ڕنی، گەلێکی لە خۆی داوە، بۆ کن بابی چوو بۆ شکایەتێ بەهەموو مەخلووقی وێی دەکەوتن خاتوون ئەستییان گێڕاوە. ئەوێ ڕۆژێ ڕۆنیشت گریا تا ئێوارێ دایانیش نەیدووان، دەگەڵ کەس ناکا گوفتارێ. هەمان بەقەراری شەوێ دی دەگرێ قەرارێ. قەرارێ دەگرێ بەڕەوانی، فەرخۆڵە، ئەتوو دەڵێی شەیتانی؛ دیسان هاتە خوارێ نێو سینگ و مەمکانی؛ ئەگەر دەستی دەباغەڵێ نا، ماچ دەکا هەردک کوڵمانی. خاتوون ئەستی لە خەوێ وەخەبەر هات، پێی زانی؛ گوتی: «بابانم بەقوڕێ گیرا، ئینجا بەقایە دەکەم ئەتوو شەیتانی». گوتی: «گولە، ئەتوو دێیە کن ئەمن چت پێ دەکرێ؟» گوتی: «ئامۆزا بۆ لە توو وایە، ئەمن منداڵم؟» گوتی: «کوڕە ئەتوو چی؟ ئەرێ وەڵڵا منداڵی». گوتی: «ئامۆزا حەزێ بکەم، لە تووش کەڵەگەتترم». گوتی «کوا؟» ئەگەر فەرخ خۆی لێک کێشاوە، بەقەدەر خاتوون ئەستی درێژ بوو. خاتوون ئەستی ترسا گوتی: «وەڵڵاهی شەیتان و ڕمووزنە؛ ئەمن بەدەستی ئەوهەی دەچم». فەرخ گوتی: «ئامۆزا! خۆ توو هێشتا ئەمنت نەدیوە». خاتوون جێبەجێ ئاشق بوو بەفەرخۆڵەی. فەرخ جێبەجێ لە قسەی خۆی پەشیمان بۆوە. خاتوون ئەستی حوکمی کرد گوتی: «دەبێ بتبینم». «ئامۆزا! هەڵستە ئاوی دەسنوێژێ بێنە، دەسنوێژێ هەڵگرە». خاتوون ئەستی چوو دەسنوێژی خۆی هەڵگرت، هاتەوە گوتی: «ئامۆزا! بێنە دەسنوێژت بشۆم» فەرخ گوتی: «نا ئامۆزا! ئەمن بۆخۆم دەسنوێژی خۆم دەشۆم». فەرخ کە دەسنوێژی خۆی گرت تەواوە، تەمەنای لە خوڵای دەکرد، لە پێغەمبەری دەپاڕاوە، چارشێوێکی بەسەر خاتوون ئەستێی هەڵکێشاوە. فەرخ تکای لە خاتوون ئەستی کرد: «وەرە لەو کارەی بگەڕێیەوە بەدواوە» خاتوون ئەستی گوتی: «بەو قورعانەی خوڵا بۆ پێغەمبەری هێناوە، مەگەر بمکوژی؛ دەنا دەس هەڵناگرم، هەتا ئەتوو نەبینم بەچاوە. چونکە خەڵق دەیانگوت شەیتان و شمرە لە مامادی و ئامۆژنت بەجێ ماوە». گوتی: «خاتوون ئەستی چاو لەسەریەک دانێ» زلێکی لێ دا گوتی: «چاوهەڵێنە» گا و ماسیی دی بەچاوە. گوتی: «سەرهەڵێنە.» عەرش و قورشی لەبەر ڕاوەستاوە، تەماشای کرد نووری خوڵای دەگەڵ فەرخۆڵەیە، جێبەجێ زمانی شکاوە، لەسەر کۆشی خۆی ڕۆنا، فەرخ خاتوون ئەستیی بەڵەک چاوە، خاتوون ئەستی دەڵێ: «ئامۆزا! تۆبە و ئیستیخفار تەواوە ئەلحەمدولیللا شێخە ڕەحمەتی خوڵای بۆ قەرار کراوە». دەستیان دەستۆی یەک کرد، دمیان بەدمی یەکەوە ناوە، خەنجەری قودرەتێ لە بارەگای خوڵای هاتە خوارێ تەواوە، سەری تیخی دە نێوکی فەرخی دایە، دەسکەکەی لە نێوکی خاتوون ئەستی ڕاوەستاوە. دەستیان بۆ یەک کرد بەسەرین، دمیان بەدمی یەکەوە نا لەپشتێنە بەژێر بوون بڵاوە، خەویان بەسەردا باری تەواوە، سبحەینێ کە لە خەوێ هەڵستان خاتوون ئەستی گوتی: «بابە بڵا ئەو لانکە بەرین بەولاوە، فەرخ خۆ پیس ناکا، خاوێنە ئیحتیاجی بەلانکێ نەماوە. فێری کۆشی من بووە دەلانکێدا نابێ ڕاوەستاوە» پڕیان دا لانکەکەی فڕێیان داوە، دایانیان مەرەخەس کرد، مواجبی خۆی بۆ قەرار کراوە، گوتیان: «فەرخ مەمکێ ناخوا و ئیحتیاجی بەکەس نەماوە». ئەتوو وەرە بەراتی خۆت وەرگرە هەتاکو ساڵ دەبێ تەواوە. شەش ساڵان فەرخی بەخێوکرد عەمەلی وەهیچ کەس نەداوە، ئەو بڵا دەگەڵ فەرخی ڕێک کەوێ چل شەوی شێخاڵی بوو تەواوە، کوڕی مام غەڵیفەی سواری ئەسپی خۆیان بوون، تاژییان دە ڕستەی دەکردن، دەچوون دەیانکرد ڕەشەڕاوە، دەیگوت: «بڵا سەرێکی شێخاڵی بدەین، بزانین کەیفی چلۆنە، ئەو قەراری چل شەوی بۆخۆی کردی بزانین لەسەر قسەی خۆی ماوە». دەهاتنە سەر کانییێ لە شێخاڵیان دەکرد سەڵاوە، دەیانگوت: «مام شێخاڵ ئەوا چل شەوەت تەواو کرد، قەرار و مەداری حەقی خۆت ببڕەوە، بڵا ماڵی مە لە دوای توو بێ، ئەتوو زەحمەتت کێشاوە».
30	شێخ فەرخ و خاتوون ئەستی ٣	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	شێخاڵ دەڵێ: نازانم بڵێم چییە؟ حەقی من بەکێ تەواو دەبییە؟ هەتا کەنگێ بەخۆڕایی ئەمن بچمە مەڕییە؟ ئەگەر حەقم دەدەنێ ئیحتیاجم بەدراوی نییە، ئەگەر دەشیڵێم عەیب و شوورەیییە، ئەمن بۆ دراوی نەهاتووم مەتڵەبم شتێکی دییە، گوتیان: پێمان بڵێ بزانین چییە؟ گوتی: «قوربان! لە گەرمێنێ لە خزمەت سوڵتانی قەت پیاوی وەک ئەمن موحتەبەر نییە؛ هیچ ئیحتیاجم بەماڵی دنیا نییە». گوتیان: «ئاخر پێمان بڵێ بزانین جیهەتی چییە؟» گوتی: «بابە ئەگەر حەزێ دەکەن بچمە مەڕی بمدەنێ خاتوون ئەستییە، ئەمنیش دەچمە مەڕی بە گۆڕەمەرگییە». گوتیان: «قسێکی ساغە؛ بڵا بچینە خزمەت غەڵیفەی بزانین فەرمایشی چییە». کێ بوو؟ لە کوڕی غەڵیفەی تازە لاوە، سەری جڵەوی خۆیان بەردەداوە، سەبرسەبر، لە دەشتی گەرمێنێ دەیانکردەوە ڕاوە؛ هەتا ڕۆژ لە هەموو شارێکی دەبوو ئاوا دەهاتنەوە ماڵێ خۆیان دەبوون پیاوە، دەچوونە خزمەت مام غەڵیفەی ئیکلامیان کێشاوە، دەیانگوت: «قوربان! شوانەکەن دەڕوا. مەڕەکەن بێ ساحب ماوە». دەیگوت: «شوانەکە چی لێ هات گەلێکی بدەنێ ماڵ و دراوە، بچێتە بەر مەڕی خۆی ئەو شێخاڵە کەچەڵە تەواوە». کوڕی مام غەڵیفەی گوتیان: «قوربان نایەوێ ماڵ و دراوە». گوتی: ئەدی دەڵێ چی؟ دەڵێ: «خاتوون ئەستیم دەوێ، کێل گەردن و بەڵەک چاوە». میر دەڵێ: «ڕۆڵە! یاخوڵا لەمنو نەکەوێ، قەت کچی من ڕە شێخاڵە کەچەڵی دەکەوێ». دەڵێن: «بابە چ بکەین ئەوە پاپەی گرتووە، مەڕەکەی خۆڕایی کردووە». دەڵێ: «ڕۆڵە! وەنەبی؛ مەڕی خۆڕایی کرد بەکونێ بابی. ئەمن میری شاری داودییەی بم قەت کچی من بۆ پیاوی وا نابی». هەڵستان کوڕەکان لەکن بابیان گەڕانەوە بەدواوە، دەچوون لە دایکی خۆیان دەکرد سەڵاوە، دەیانگوت: «دایە کارێکی خراپ قەوماوە، مەڕەکان بەرهەڵدایە پاپەی لە خاتوون ئەستی گرتووە ئەو پیاوە». دایکی دەڵێ: «ڕۆڵە! لە ڕووم هەڵمەگرن پەردەی حیجابێ» دەبێ خاتوون ئەستی قوڕبەسەر بەختی هەروابێ، هەتیوباری تووشی ئەستۆی بووە، جەرگی دایکی خەرا بێ؛ قەت کچی من بۆ شوانێ نابێ». لەوێ قسەیان نەبوو تەواوە، کوڕەکان هەستان هەرکەس بۆ مەنزڵی خۆی گەڕاوە. سبحەینێ خەبەریان بەشێخاڵی داوە: «سەبر بگرە هێشتا کارەکە نەبووە تەواوە: خاتوون ئەستی قایلە، دایکمان ڕەزا نەکراوە، ئەو مزگێنییە بەشێخاڵە کەچەڵە دراوە، گوتی: ئەلحەمدولیللا کارم ڕاستی هێناوە». شەو و ڕۆژ هەراسی بە مەڕی هەڵگرتبوو، لە بژوێنی دەلەوەڕاند، لە سەرینچاوەی دەدا ئاوە. خاتوون ئەستی فەرخی بەخێو دەکرد تا شەش ساڵی دەبوو تەواوە. خاتوون ئەستی بەبابی ڕادەگەیەنێ: «خوڵا هەڵناگرێ بە منداڵی هەتا کەنگێی دەمرێنێ؛ فەرخۆڵە گەورە بووە دەفامێنێ. مەسڵەعەت ئەوییە بیبەنە مەدرەسەی خزمەت مامۆستای بڵا بخوێنێ». مام غەڵیفە وای جواب داوە: «بە خاتوون ئەستی بڵێن ئەمن شاری داودییەم بەوی داوە، جارێ فەرخۆڵەم بۆ بکا گەورە و تەواوە. هێشتا بۆ خوێندنێ یەک دوو ساڵی ماوە». خاتوون ئەستی گوتی: «تەماشای بابم کە، چەند فەقیر و بەستەزمانە ئەتوو فەرخت نەناسیوە دەڵێی شەیتانە. بەبێ مامۆستاش دەرسی ڕەوانە». مام غەڵیفە گوتی: «ئەگەر وایە تەدارەکی بۆ بگرێ، بۆی بکاتە چراخانە، ڕۆژی جومعەی دەیبەینە خزمەت مامۆستای ئینشاڵلا تا دەرسی ببێ ڕەوانە». خاتوون ئەستی، ئەگەر وادەزانێ لەسەر یەک دەبژێرێ شوکرانێ، دەڵێ: «ئەلحەمدولیللا، کوڕە فەقێکە دەچێتە قوتابخانێ». سبحەینێ بەیانی دەنوێنێ، پیاو دەنێرێ مامۆستا فەقێیان تێ دەگەیەنێ: «بە مامۆستای عەرز بکەن، ئینشاڵلا فەرخ دێتەوە دەرسێ دەخوێنێ». مامۆستا دەڵێ ئەلحەملای خۆش ڕادەبرێ گوزەرانە گوتی بە فەقێکانە «دەبێتە شیرنی خواردن لەو زەمانە؛ مزگێنیو لێ بێ فەرخی کوڕی مامادی دێتە ئێرەکانە، دەگەڵی دەبێ خاتوون ئەستی کێل گەردنێ چاو جوانە. جا فەقێینە هەموو مەبژێرنەوە شوکرانە» سبحەینێ، ڕۆژ سەری دەرهێناوە، تەدارەکی خاتوون ئەستی بۆ فەرخۆڵەی گیراوە، لە هەموو ڕدێنسپی و پیاوماقووڵانی دەگێڕاوە: «ئەلحەملای شوێنی مامادی نەکوژاوە ئەوە فەرخۆڵە دەبەینە بەر خوێندنێ و سبحەینێ بەیانی دەنوێنێ، پیاوێکی زۆر زەریفە، عەدووان بەشەیتان و شمرییان لە قەڵەم داوە». ئەوی خەڵق دەیگوت: «ئەلحەملای درۆیە پیاوێکی زۆر زەریف و تەواوە». ناردیان چەندیان سەید و مەلا هێناوە، لە مام غەڵیفەشیان دەگێڕاوە، شیرنی و تەدارەک بۆ مەدرەسەی ڕەوانە کراوە، چەند سیپارە بۆ فەرخی تەواوکراوە. مام غەڵیفە هات؛ ڕەپێش کەوت. خاتوون ئەستی فەرخۆڵەی هەڵگرت، شاری داودییەی بەجێوە تەواوە، هەمووی ڕووی دە مەدرەسەی مامۆستای دەکرد، وەژوورکەوتن، لێیان کرد سەڵاوە، مامۆستا یەک پێ لەبەر مام غەڵیفەی و ئەو عالەمەی هەڵستاوە، مامۆستا وا ئاوڕێکی داوە، گوتی: «خاتوون ئەستی! یاخوڵا بەخێرێی ئەوە فەرخۆڵەت هێناوە، سەیری خەڵقی چ شێتە، دەیانگوت: فەرخ بەخێو ناکرێ دایک و بابی نەماوە». هێنایان سیپارەیان دە مست فەرخی ناوە، بەو دەستی سیپارەی گرت، ئەو دەستیش قەڵەمەکەیان دە مست ناوە. گوتی: «ڕۆڵە بخوێنە». گوتی: «بەڵێ مامۆستا دەخوێنم». فەرخ دەڵێ: «مامۆستا، ئەلف، دەڵێ بێمە، دەڵێ جیم دەڵێ هێمە، ئەتوو کەلاموڵلای خوار و سەرو بێنە، هەتا مەعنای هەمانت پێ بڵێمە». ئەگەر فەرخ ئەو قسەی کرد تەواوە، شەقەزلێکی لە گوێی مامۆستای داوە، گوتی: «تەماشای ئەرزێ بکە»؛ مامۆستا ئەو دنیای دی بەچاوە، گوتی: «فەرخۆڵە زلێکی دیشم لێ دە». گوتی: «مامۆستا هێشتا حیسابت نەبووە تەواوە». مامۆستای فەرمووی: «منداڵە؛ خاتوون ئەستی. ئێستا ئەگەر پێی بخوێنی سەفی دەبێ؛ هێشتا دوو ساڵی دیی ماوە». خاتوون ئەستی فەرخۆڵەی بەئامێزی گرت، بۆ ماڵێ گەڕاوە بەدواوە؛ فەرخ دەگەڵ کاری خۆی مەشغووڵە و دەگەڵ خاتوون ئەستیێ بەڵەک چاوە. لەوێ بمێنێ گێچەڵی شێخاڵە کەچەڵی ژیاوە. شێخاڵ دەڵێ: «چی دی ناچمە مەڕی؛ حەقم قەرار نەکراوە». وێڵداش شوانی هاتەوە لەولاوە، هاتۆتە خزمەت مام غەڵیفەی، ئیکلامی لێ کێشاوە، دەڵێ: «شوانەکەمان ڕۆیی؛ بەتەنێ ئەو مەڕە بۆ من نەدەحاواوە». میر فەرمووی: «ئەدی شێخاڵ چی لێ هات؟» گوتی: «قوربان! نایەتە مەڕی دەڵێ حەقم بۆ قەرار نەکراوە». گوتی: «چەندی دەوێ بیدەنێ؛ چونکە شوانێکی چاکە» گوتی: «قوربان! دەڵێ حەقی من هەر خاتوون ئەستیی بەڵەک چاوە». مام غەڵیفە ناردی؛ هەر چوار کوڕەکانی هاتن لەولاوە. گوتی: «ئەوە چ قەرار و مەداریکو دەگەڵ ئەو شوانە حیزبابەی ڕۆناوە؟» دەڵێن: «دیسان مانی گرتووە، مەڕەکە بەرهەڵدا کراوە. لە دووی بنێرن بێتەوە، دا لێرە کاروباری بکەین تەواوە». لە دووی شێخاڵیان نارد تەتەر و ئێڵچییە: «بێتە ئێرە؛ بزانین کاری وی چییە». دەیاننارد لە دووی شێخاڵیان دەهێناوە. دەهاتە خزمەت مام غەڵیفەی، لێی دەکرد سەڵاوە، مام غەڵیفە گوتی: «دەڵێن دوو ڕۆژە مەڕت بەرهەڵدا کراوە؟» دەڵێ: «قوربان! هەتا کەنگێ بچمە مەڕی بەقسەی ناتەواوە؟» دەڵێ: «مەتڵەبت چییە؟» دەڵێ: «قوربان! ئابڕووم لێ هەڵگیراوە، مەتڵەبی من هەر خاتوون ئەستییە. ئەگەر ئەویم دەدەنێ، دەچمە مەڕییە؛ ئەگەر ئەویم نادەنێ ماڵی دنیایەم بۆ چییە؟» ئەگەر ئەو قسەی دەکرد و دەگەڕاوە بەدواوە، لە دووی کوڕ و ژنی خۆی دەنارد، دەیهێناوە، میر گوتی: «بەڵان ئەو مەڕەی بفرۆشین؛ ئەتوو بزانە چ پەڵپێکم لێ گیراوە». دەڵێ: «خاتوون ئەستیم نەدەیەی ناچمە مەڕی؛ قەت بووە پیاوی وەک شێخاڵم ببێ بەزاوا؟ ئەو مەڕەی نەفرۆشم، چارەم بڕاوە. فەرخۆڵە لە جێی دایک و بابانی ڕاوەستاوە؛ ئەمن برام نییە، ئەو تاقە فرزەندەی لە پاش بەجێ ماوە». کوڕەکان گوتیان: «بڵا بیدەینێ؛ وەک سەگی هار بچێتە مەڕییە. بڵا دایکم بچێ، قایل بکا خاتوون ئەستییە». مام غەڵیفە گوتی: «کوڕە! خوڵا هەڵناگرێ؛ ئەوە شانی من نییە. خاتوون ئەستی بزانێ، خۆی دەخنکێنێ دیسان تووشی من دەبێتەوە هەتیوبارییە». کوڕەکانی گوتیان: «قوربان، بڵا دایکم بچێ بزانێ، سوال و جوابیان چییە». دایکیان ناردە کن شێخەڵ و خاتوون ئەستییە. گوتی: «شێخاڵ! بزانم ئەتوو مەتڵەبت چییە؟» گوتی: «ڕۆڵە خاتوون ئەستی! ئەتوو جوابت چییە؟» خاتوون ئەستی دەڵێ: «دایە! بەخوڵای خۆم دەکوژم. ئەوهە مێردی من نییە.» گوتی: «شێخاڵ! ئەوە مێردت پێ ناکا. ئەتوو جوابت چییە؟» گوتی: «خانم! ئەگەر دەمدەنێ ئەمن دەچمە مەڕی بەگۆڕەمەرگییە؛ ئەمن تەمام نییە، لێرەی بەرم بۆ جێیەکی دییە». دایکی خاتوون ئەستی ئەو خەبەرەی هێناوە بۆ میرییە: «دەڵێ حاشا و مادوڵلا؛ ئەوە مێردی من نییە. دەڵێم شێخاڵ، ئەوهە بۆ توو نابێ؛ ئەو سەگبابە دەڵێ: ئەمن دەچمە مەڕی بە گۆڕەمەرگییە». ناردییە کن کوڕەکانی: «چ بکەم، چارە چییە؟» کوڕەکانی گوتیان: «بابم قابیل بێ و قایل نەبێ، خاتوون ئەستی هەر ئی شێخاڵییە. داومانەتێ چارە نییە». حوکمیان کردە سەر خاتوون ئەستییە، دەبێ هەر مێردی بکا بەشێخاڵییە. گوتی: «خۆم دەکوژم؛ قبووڵم نییە. دەچمە شکایەتی سوڵتانی ئەستەمبووڵێ، دەبم بەعەرزچییە». حوکمیان لێ کرد دەبێ هەر مارەت بکەین بەیەکجارەکییە، دەیانناردنە کن مەلا و سۆفییە، خاتوون ئەستی هەموو ڕووی خۆی پچڕییە: «خوڵا هەڵدەگرێ؛ بەزۆرم دەدەن بەشێخاڵە کەچەڵییە». خاتوون ئەستی هەڵات، خۆی ئاویتە کن بابییە: «بابە! خوڵا هەڵناگرێ؛ ئەو گێچەڵە بۆ من چییە؟ بابە دیوتە بەقسەی تۆم کرد دەکێشم هەتیوبارییە» بابی گوتی: «ڕۆڵە! چ بکەم، هیچ دەسەڵات بەچەنگی من نییە». گوتی: «بابە! دەنا ئەوە خۆتو هەتیوی خۆت؛ لەو شارەی دەچمە شارێکی دییە». گوتی: «ڕۆڵە! کەیفی خۆتە؛ ئیختیار بە چەنگی من نییە». دایکیشی حەزی دەکرد بیدەن بە شێخاڵییە، دا فەرخۆڵە بێ دایک و باب ببێتەوە خۆڕایییە. کوڕی غەڵیفەی حوکمیان کرد تەواوە: «مەڕ و ماڵمان خۆڕایییە، بووین بۆسۆ و بەنناوە». حوکمە خاتوون ئەستی لە شێخاڵی مارەکراوە؛ قەول و قەراری گۆڕەمەرگییە داندراوە. قەراری ئەوهەش کرا: ئەگەر خاتوون ئەستی بەڕازی خۆی نەبێ، دەستی لێ نەدراوە. ئەوێ شەوێ خاتوون ئەستییان مارەکرد، شێخاڵ لە خۆشییان داوەتی کرد، گەلێکی موخاریج کێشاوە. سبحەینێ کەپەنکی خۆی بەشانی دا بۆ نێو مەڕی گەڕاوە، خاتوون ئەستی دەگریا، فرمێسکی چاوانی دەتگوت بەحر و ئاوە، فەرخ دەیگوت: «ئەو گریانەی مەکە تەواوە. ئەلحەمدولیللا، ئەو کارە کراوە، هەرچەندی موشتەری دنیایە بوو، لێت کشاوە؛ ئەوجار ئەمن و توو لێک دەبینین مراد و مەخسوودمان دەبێ تەواوە». دەستی دەستۆی خاتوون ئەستیێ دەکرد گەلێکی دڵخۆشی داوە. سبحەینێ کە ڕۆژ مەعلوومی کرد کوڕی دە مام غەڵیفەی تەگبیریان کرد: بچنە کن خاتوون ئەستی، بەو کارەی ناڕازییە، گەلێک شێواوە؛ ژنێکی چاکە، کوێرەوەریی گەلێک دەگەڵ فەرخۆڵەی کێشاوە. ئەگەر نەهاریان دەکرد، هەڵدەستان لەجێی خۆیان، پیاوێکیان دەناردە کن دایکییە: «دایکم! تەدارەکی بگرە دێین، دەچینە خزمەت خاتوون ئەستییە. لێمان زیزبووە، چونکە بەحوکممان داوە بەشێخاڵییە». کوڕی مام غەڵیفەی کە لەوێ هاتن واوە، چەندیان کەیخودا و سەید دەگەڵە خۆیان هێناوە، دەهاتنە خزمەت دایکیان، ئەویشیان ڕەگەڵە خۆیان خست، دەچوونە خزمەت خاتوون ئەستیێ لێیان دەکرد سەڵاوە، دەیگوت: «بەخێرێن، سەرچاوی من، برای دەتەواوە» «ئەگەر ئەمن هێندە خەرابووم، بۆ نەودەکوشتم، ئەمنو بەشوانێکی کەچەڵی حیزباب داوە» دەیانگوت: «خوشکێ! کاری خوڵایە و وا قەوماوە». دایکی زۆری دڵخۆشی و دەڵاڵەت داوە. ئەگەر وای دەزانی خاتوون ئەستییە، دەڵێ: «برالە! هیچ لەنگۆم نییە گلەیییە، بۆخۆم بەدبەختم لەکن خوڵای چارەم نییە، مام و ئامۆژنم دەمرن، تووشی ئەستۆم دەبێ هەتیوبارییە. دێم جحێڵ دەبم، برای خۆم حوکمێم لێ دەکەن، مارەم دەکەن لە شوانێکی کەچەڵی خوێڕییە. براڵە ئەنگۆ خۆش بن، ئەمن دنیای فانیم بۆ چییە؟ چی دیم هەتیوباری پێ ناکرێ، هۆوەتا. فەرخۆڵەی خۆتان بەرنە کن کەسێکی دییە. چی دی ئەمەگێ ناکێشم بەخۆڕایی دەگەڵ هەتیوی خەڵقییە. گوتیان: «خوشکێ! بەشی خۆمان دا بەتوو شاری داودییە، مەڵێ ئەمنی داوە بەشوانی، بەشم بەمڵکیەوە نییە، خوشکێ! ئەگەر لە فەرخۆڵەش دەپرسی، ئەویش ئیختیاری بەمە نییە. خوشکێ! بڵا بچینە خزمەت مام غەڵیفەی بزانین، فەرمانی چییە». گەلێکیان داوە دڵخۆشییە، گوتی: «برالە! بەخێرێن تازە سوال و جوابم چییە؟» جا لەویان خواست مەرەخەستییە. هاتنە دیوانی مام غەڵیفەی، ئیکلامیان کێشا ڕاوەستان دەست لەسەر دەستییە. مام غەڵیفە سەری هەڵنەهێنا چاوی نەکردن لە چاوییە. نایبێک لەوێ ڕۆنیشتبوو گوتی: «قوربان! بۆچی لە کوڕەکانی ناکەی مەرحەبایییە؟» گوتی: نایب! جا ئەوهە یەکیان کوڕی من نییە. ئیختیاری شاری داودییەش بەچەنگی من نییە. ئەوە ئێرەشیان بۆ بەجێ دێڵم، دەچمە دەرکی سوڵتانی ئەستەمبووڵێ، دەبم بەعەرزچییە. دەڵێم قوربان! قەت ناحەقیم قبووڵ نییە، چوار کەسم لێ پەیدابوون، کەس نازانێ، ئەوە کوێندەرییە. لێم بوونە لۆتی و شەرابخۆر. لێیان داگیرکردووم شاری داودییە. تاقە کچێکم بوو بەحوکمیان لێ ئەستاندووم، داویانە بەشوانێکی کەچەڵی، نەگبەتی خوێڕییە. ئەمن ناچمەوە مەسکەنی خۆم چ جاری دییە. سوڵتان دەفەرمووێ هەتا بۆخۆت ببی، کەس حەقی نییە. دەڵێم ئەگەر ئیختیار بەخۆم نەبێ دنیام بۆ چییە؟ ئەگەر وابێ، دەچمە وڵاتی خاریج، خزمەت شاهەنشاهی، مواجبی خۆم وەردەگرم دەیخۆم بەدنجییە». جا بڵا بێینە سەر شێخاڵە کەچەڵ. دەڵێ: «خاتوون ئەستی لە من مارەکراوە، بۆچی نایەتە مەڕییە؟ ئەگەر ئەمن شوانم، ئەویش ببێ بەبێرییە، ئەگەر ئەو نایەتە مەڕی، ئەمنیش بەرهەڵدای دەکەم ببێ خۆڕایییە، ئەگەر گوتیان: وەرە بچۆ مەڕی دەڵێم: بۆ دڵی خۆم کێشا ئەو کوێرەوەرییە. ئەمن لەنگۆ دەوڵەمەندترم. ئاغایەتیی من لە ئینگۆ کەمتر نییە. ئەمن سەرباز و نیزامم لەنگۆ پترە. ئەگەر دەڵێن ناینێرینە مەڕی. دەچمە دەرکی سوڵتانی ئەستەمبووڵێ، بەحوکم ژنی خۆم دەستێنم، ئەوەم لەو کارەی چاکترە». ئەگەر ئەو خەبەرەی بەکوڕی مام غەڵیفەی داوە، کوڕی مام غەڵیفەی بۆ دایک و بابیان گێڕاوە. گوتی: «ئەوە خاسییەتی چییە ببێ بەبێریێکی تەواوە، خوڵا دەزانێ، لێی مارەکراوە». ئەگەر ئەو خەبەرەیان دا بە خاتوون ئەستییە. دەڵێ: «خوڵایە! نەمکوژی چارەم نییە. قەت بووە شێخاڵ شوان بێ، ئەمن ببم بەبێرییە ئەمن چلۆن قبووڵ بکەم ئەو ناحەقییە؟ ئەو بێ سوحبەتییانەم بەسەر هاتووە، ئەویش لەسەر فەرخی داودییە».
31	شێخ فەرخ و خاتوون ئەستی ٤	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	فەرخ گوتی: «ئامۆزا لەسەر ئەمن مەکە گلەیییە ئەگەر شێخاڵ شوانە ئەتووش ببە بەبێرییە. سبحەینێ تەدارەکێ بگرە بچینە نێو مەڕییە». دایکی خاتوون ئەستی گوتی: «هەتا حەوتووێکی دی هیچ قەراری چوونێ نییە؛ جارێ دەبێ بچنە شیو و کۆڵێ ناز و نازدار و خاتوون ئەستییە». سبحەینێ نازدار دەڵێ: «خوشکێ، خاتوون ئەستییە! ئەلحەملای گەورە بووە فەرخی داودییە، دەگەڵ خۆتی مەهێنە شیو و کوڵێ هەموو عەیش و ئەدەبی پیاوی دەناسییە؛ لە ماڵێی بەجێ بێڵە، بەسەعاتێکی دیێنەوە کن ئەوییە، بۆمە عەیب و شوورەیییە». گوتی: «بەجێ دێڵم». خاتوون ئەستییە. خاتوون ئەستی دەڵێ: «قوربانت بم مەیە سەراوێ؛ ئێستا دیێنەوە، تاوێکی دییە». شانە و سابوون و تەشتیان هەڵگرتییە، هەموو ڕوویان کردە ڕازی کانییە. وسو ئاغا چەند ساڵە ئەوە دەمرێ لە سوێی خاتوون ئەستییە، کۆشک و باڵەخانەی لەسەر شەتی مرادان دروس کردییە، ئەگەر چاوی کەوت بەخاتوون ئەستییە، دەڵێ: «خوڵایە، ئاورم بەربووە دەجەرگییە ئەتوو بزانە، خاتوون ئەستی بەسەرینی شلکی تووشی ئەستۆی بووە هەتیوبارییە، یان سەری خۆم دادەنێم، یان شاری داودییە چۆڵ دەکەم، یان بەئیزنی خوڵای دێنم خاتوون ئەستییە». ئەگەر فەرخ هەڵستا خاتوون ئەستی دیار نییە، دەڵێ: «هاوارم وەبەر خوڵای، ئی دیکەم وەبەر ڕەببییە! هیچی دی گیرنابم هەتا نەچمە کن خاتوون ئەستییە». فەرخ لە ماڵێ هەستا، هات بەهەشتاوە، لینگی دەدا دەتگوت کوڵاوی باهێناوە، ئەگەر گەیییە ڕازی شەتی تەماشا دەکا قسن لەوێ کێشراوە. وسووی مەغانێ لەسەر بانی ڕاوەستاوە، بانگ دێڵێ: «فەرخۆڵە بۆ وا لینگ دەدەی چت لێ قەوماوە؟». دەڵێ: «وسو ئاغا لە خەوێ هەستام خاتوون ئەستیم لەکن نەماوە؛ ئەوە لە ڕازی کانیێیە دەچم، لێی دەکەم سەڵاوە». وسو ئاغا دەڵێ: «ئاخ هەتا نەمردووم ئەو شەیتان و ڕمووزنە بەتڵاوە». فەرخ چووە نێو قسنەکە، دەکونی بەرداندا تەماشای دەکردن. ئەگەر نازێی دەدی، چاوی لەسەریەک دادەنا؛ ئەگەر نازداری دەدی، هەروا؛ ئەگەر خاتوون ئەستیی دەدی، لەبەری پێیڕا تەماشای دەکرد هەتا تۆقی سەری. لەنێو دیوار ڕۆنیشت، پێی بەلایەکیەوە نا، سەریشی بەلایەکیەوە نا؛ ئەگەر قەوەتی کردێ، بەسەر خۆیدا ڕووخاند. زیڕاندی، هاواری کرد. ناز و نازدار و خاتوون ئەستی دەرپەڕین، ڕووت بوون خاتوون ئەستی بەسەری خۆی دادا، گوتی: «یا خوڵا موبارەک نەبێ ئەو شیو و کوڵە؛ حەوت ساڵە هەتیوبارییە دەکەم ئەوڕۆ لێو کوشتم». هەموو وەبن بەردان کەوت بوو، بەردەکانیان لەسەر فڕێ دا. وسووی مەغانی لەسەربانی تەماشای دەکردن، هێنادەرێ. خاتوون ئەستی لەسەر کۆشی ڕۆنا، بەهاستەم نەفەسی مابوو. گوتی: «خوشکێ وەختە خەلازبێ یاسینێکمان لەسەر بخوێندایە؛ بڵا مندار نەبێتەوە؛ خوڵا هەڵناگرێ» گوتیان: «چ بکەین بۆ فەقێیەکی، بۆ مەلایەکی؟ گوتیان: کەس دیارنییە وسوو ئاغا نەبێ؛ عەیب نییە بانگی بکەین». خاتوون ئەستی دەڵێ بۆ مردنێ عەیب نییە، ئەوە نەجیمزادەیە کەم نییە». بانگ دێڵێ: وسوو ئاغا! وسوو ئاغای دینی، گەورە عالەمێ، لە خەڵقی پەرژینی! دەتوانی خەبەرێکم بۆ وە مام غەڵیفەی شاری داودییەی ڕابگەیەنی؛ دەشقەمێ مەلایەک بنێرێ یاسینێکی لەسەر فەرخی بێ دایک و باب بخوێنێ؟» وسوو ئاغا بانگ دێڵێ: «ناز و نازداری چاوبەنگییە! هەرچەندی چاوم گێڕا هیچ کەس دیار نییە». ناز بانگ دێڵی: بتبم بەقوربانی سەرە! ئەگەر یاسینت لەبەرە، پێت ناخۆش نەبێ هەتا ئێرە وەرە، نازێ دەڵێ: «وسوو ئاغای، گیانە! لەبەر هەمانمان هەن ئەو سەفەرانە، وەرە یاسینێکی بخوێنە لەسەر فەرخۆڵەی بەستەزمانە». وسوو ئاغا گوتی «لێی گەڕێ ئەوە گۆڕم گا لە کۆڵ بۆوە؛ ئینشاڵڵا خاتوون ئەستی بۆ من دەبێ». خۆی لە سەربانی هەڵداشت، بەلینگدان هات. کچەکان هەرسێک ڕووت بوون. پاڵیان وێک دا، ڕۆنیشتن، گوتیان «ئۆوەی ئابڕوومان چوو، هیچمان بەخۆمان دانەداوە». خاتوون ئەستی دەڵێ: «ئەح! پەکم بەوەی کەوتووە، وسوو ئاغا ئەمن دەبینێ یان نامبینێ». نازدار دەڵێ: «بڵا پاڵ وێک دەین، ئەوە گەیییە کنمان زۆر عەیب و شوورەیییە». فەرخ گوتی: «لەوەی پتر بێتە پێشێ گۆڕی بابی دەگێم». نازدار گوتی: «قوماربازی شەیتان؛ دەزانم لەسەر توو چم بەسەردێ» ناز بانگ دەکا: «وسوو ئاغا! بتبم بەقوربانی چاوانە! تەشریفت تەسیحی نەکێشێ بۆ ئێرەکانە، فەرخ شوکر چاکە؛ دەیگەڕێ زمانە». وسوو ئاغا کە ئەو قسەی بیست تەواوە، بە هەناسەساردی گەڕاوە. گوتی: «حیزباب! لێ نەگەڕا خاتوون ئەستی ببینم بەچاوە». نازێ و نازدار گەلێکیان فەرخۆڵە ماچ کرد، گوتیان: «بڕۆوە ئێستا ئەمە دە ئاوی هەڵدێینەوە، ئێستا دەگەڕێینەوە بەدواوە». فەرخیان بەڕێ دەکردەوە بۆ ماڵێ، ئەگەر گەیییە جێ بەبێ قەیدییە، بەقەرەواشانی گوت: «شیری بابم لە کوێیە؟ دیار نییە». ئامۆژنی گوتی: «یا شەیتان! ئەو شیرەت بۆ چییە؟» گوتی: «ئامۆژن دەچم دەینمەوە ناز و نازدار و خاتوون ئەستییە». گوتی: جا ئەتوو بۆچی دەچی؟» گوتی: «ئامۆژنم هیچ ئاگای لێ نییە. نەوەکو وسووی مەغانی ڕێیان لێ بگرییە». گوتی: «ڕمووزن! ئەو ئابڕووچوونەت لە چییە؟ بۆچی لە کچەکان نابی بەکێشکچییە؟» فەرخ دەڵێ: «هەڵبەت ئاگام لێ دەبن، لە من زیاتر هیچ کەسیان نییە». ئەگەر فەرخ ئەو قسەی بیست تەواوە، شیری هەڵگرت و لە خۆی پێچاوە، بەشاری داودییەدا بۆ سەر شەتێ گەڕاوە. ناز و نازدار و ئەستی تەدارەکیان گرت تەواوە، لەسەر شانە و سابوون و تەشتێ مەعرەکەیان بنیات ناوە، ئەمە چ قەرەواش و سەرسپیمان دەگەڵ خۆمان نەهێناوە، چلۆن ئەو شانە و سابوون و تەشتەی بەرینەوە بەولاوە؟ نازدار گوتی: «خوشکێ! یەکمان شانەی هەڵدەگرین، یەکمان سابوون، یەکمان تەشت، دەڕۆینەوە بۆ ماڵێ. هەرچی لە ڕێیە تووشی بووین، شەرعی خۆمانی پێ دەکەین: هەرچی لە هەمان جوانتر بوو، بڵا هیچ هەڵنەگرێ». فەرخۆڵە شیرەکەی لە خۆی بەستبوو، بەکووچەیدا هاتەخوارێ. نازدار گوتی: «ئەلحەملای ئامۆزای خۆمانە، شەرعی خۆمان بەوی دەکەین. گوتیان: ئامۆزا گیان! وەرە شەرعمان بکە هەرچی لە هەمان جوانتر بین، شانە و سابوون هەڵنەگرین». گوتی: «کۆڵو دانێن، ڕۆنیشن، تا شەرعو بکەم». ڕۆنیشتن، فەرخۆڵەیان دەنێو خۆیان گرت؛ فەرخ گوتی: «لەخۆڕایی نەبێ هەر کەس جوانێی خۆی بڵێ جا ئەمنیش پێو دەڵێم؛ نازدار، ئەتوو بڵێ». نازدار دەڵێ: «ئەگەر نەمرم، بژیم، بمێنم، بسکان دابێڵم، چاوان بڕێژم، کوڵمان بنەخشێنم. ئەگەر کلیلی سینگ و مەمکان بترازێنم، دەبێ مردووانت بۆ لە قەبران هەڵستێنم». فەرخ گوتی: «نازێ ئەتوو بڵێ». نازێ گوتی: «بەحەقی ئەوەی کەم خوڵایە! «ئەگەر چاوان بڕێژم، کوڵمان بنەخشێنم، بسکانم بکەم تاتایە، حاجیانت بۆ دەگێڕمەوە لە ماڵی خوڵای، لە ڕێی کابەتوڵڵایە، نایەڵم، چ تاقیان بچنە زیارەتی ڕەسولوڵڵایە». گوتی: «خاتوون ئەستی! نۆرەی توویە تووش بڵێ». خاتوون ئەستی دەڵێ: «بەئاسمانێ کەم، بەڕۆژێ، ئەگەر بسکانم تاتای بکەم، کوڵمانم بنەخشێنم، بترازێنم کلیلی سینگ و مەمک و بەرکۆژێ، تینێت بۆ دەستێنم لە مانگێ، تاریکی دەدنیایە دەخەم، شەبەقت بۆ دەستێنم لە ڕۆژێ». فەرخ گوتی: «ئەو مردووی بمرێ، بۆ خۆشەویستی حەزرەتی ئیسای ڕوحوڵڵا یەک یەک زیندووکراوەتەوە؛ دەنا بەکەسی دی مردوو زیندوو نابێتەوە. پیاو هەتا پیر نەبێ، دەست لە دنیایە هەڵناگرێ، ناچێتە حەجێ؛ ئەگەر پیریش بوو، سەد هەزار جۆری بدەنێ، ناگەڕێتەوە. پیاویش ئەگەر حەزی لە یەکی کرد، هیچ ئیختیاجی بەمانگ و ڕۆژێ نییە، تەماشای بکا؛ چونکە مانگ و ڕۆژ بەڕەزای خوڵایە، هەربووە و هەر دەشبێ». ناز و نازدار گوتیان: «ئەمەگی خاتوون ئەستیێ بەهیچێی نەدا.» ئەوان شانە و سابوون و تەشتیان هەڵگرت؛ ڕۆین. ئەویش فەرخی ئاویتە قەڵاندۆشی خۆی، وەدوویان کەوت بۆ ماڵێ. هەتا ئەوان هاتنەوە، دایکی تەدارەکی بۆ گرتن، گوتی: کچەکانم چوونە شیو و کوڵێ ماندووبوون، دەبێ قاوەڵتوونیان بۆ دروس بکەم». کچەکان هاتنەوە. ناز و نازدار دەپێشدا بوون. گەینە جێ؛ ناقایل بوون. دایکیان گوتی: «ڕۆڵە! ئەستی کوا بۆچیو دەگەڵ نییە؟» نازدار دەڵێ: «کارمان گەلێک تەواوە؛ ئەوە دەگەڵ کەڵەگای خۆیەتی لە دوایە بەجێ ماوە». خاتوون ئەستیش گەیییە جێ، لە دایکی کرد سەڵاوە. دایکی دەڵێ: کوێنم دەبەرکەن؛ کچەکەم دەگەڵ ئەو شەیتانەی ئابڕووی نەماوە. نازدار دەڵێ: حەو! خۆ کچەکەشت ئاگای لە خۆی بڕاوە. نازێ دەڵێ: نازدار، خوشکێ! تووخوڵا چت لەو قسەی داوە. نازدار دەڵێ: هاهوو! تازە ئەمە ئابڕوومان نەماوە. ڕۆنیشتن ویستراعەتیان کرد تەواوە. ئەستی دەڵێ: چلۆن ئابڕوویان بردم، لە خۆم بابان شێواوێ. دەستی دەدا گۆزان، فەرخی لە قەڵاندۆشی خۆی دەکرد، دەهاتە خوارێ بۆ ڕازی سەراوێ. وسووی مەغانی دەیکەوت بەچاوە. چەند ساڵە پێوەیە بیدوێنێ؛ هێشتا نەیدواندووە. وسوو ئاغا گوتی: «کەس دیار نەبێ ئابڕووم دەچێ». تەماشای کرد دوو سێ پیاو دیاربوون، حەیای کرد بیدوێنێ. خاتوون ئەستی چوو گۆزەی پڕکرد، گەڕاوە ماڵێ. هەتا ئێوارێ دانیشت. ئێوارێ هەڵستا دەستی دا گۆزان، گوتی: «عاجزم دەچمە سەراوێ». فەرخۆڵە گوتی: «ئەمنیش دێم» تیروکەوانێکی بۆ دروس کردبوو. سواری قەڵاندۆشی خۆی کرد؛ تیروکەوانەکەی لەسەر سەری وی گرت. چوونە سەر ئاوێ، گۆزەیان پڕکرد و گەڕانەوە. وسوو ئاغا گوتی: «دەیدوێنم بەتەوەکولی خوڵایێ». بانگ دێلێ: خاتوون ئەستی خاتوون ئەستێکی نازداری! دەگەڵ شێخاڵە کەچەڵی خەساری، زەحمەتکێش و ڕەنج بەباری. قەت بووە بەسەرینی شلکی، تووشی ئەستۆت بووە هەتیوباری. چاوت ئەستێرەی ڕۆژێ، مەمکت سێوی خوساری، بەژنت بەمن بمێنێ، بەدارێکی لە لێژی، دەمت بەمن بمێنێ بەفینجانی قاوەی، مەمکت بەمن بمێنێ بەگۆی لە زێڕی. ئاورم تێ بەربوو، نابێ سەر وەرگێڕێ؟ ئەو هەتیوی، کون بەگوو چییە بەملانی دەگێڕی؟» فەرخ گوتی: «ئامۆزا! ئەوە بەمن و بەتۆ دەڵێ». خاتوون ئەستی دەڵێ: «گووی خوارد لە گووی بابی؛ سەگ دەوەڕێ و کاروانیش ڕادەبرێ». فەرخ دەڵێ: «ڕاوەستە. ئینجا فەرخ بانگی کرد: «وسوو ئاغا، وسوو ئاغایەکی نەڕی دوور بەدوور دەوەڕی وەک سەگی مەڕی. ئەتوو قەت تەرخی ناکەی بوختان و بەدفەڕی ئەتوو نازانی لە بنەچەکەی بەکرە مەرگەوەڕی؟ توو ڕاوەستە، تا دە زگتدا وەبکەم گۆپکی دە شێت پەڕی». وسوو مەغانی لەوێڕا هەڵات. فەرخ پێ کەنی گوتی: «ئامۆزا! بۆچ هەڵات ئەو حیزبابە؟» کەس نەیدەزانی وسوو ئاغا لە ئەولادی بەکرییە، هەتا فەرخ ئاشکرای کرد. خاتوون ئەستی و فەرخ چوونەوە ماڵێ دانیشتن، هەتا سبحەینێ. فەرخ خەوی لێ کەوتبوو. خاتوون ئەستی دەستی دا گۆزان و هاتە سەراوێ. فەرخۆڵە وەخەبەرهات، تیروکەوانەکەی هەڵگرت، وەدوای خاتوون ئەستی کەوت. وسوو ئاغا ئەوێ شەوێ هەتا ڕۆژ خەوی لێ نەکەوت. گوتی: «دەبێ فەرخی ببینم. دامێنی بگرم، ئەو قسەی ئاشکرا نەکا؛ ئابڕووم دەچێ لە دنیایە. مەگەر لێرە دانەنیشم بچمە وڵاتی بەسرایە». ئەگەر فەرخ گەیییە پشت ماڵێ وسوو ئاغای، خاتوون ئەستی گەییبووە سەراوێ. پنجێک دوودڕک فیسقیێکی دەنێویدا بوو؛ فەرخ تەماحی بوو بیکوژێ. فەرخ دەگەڵ وی مەشغووڵ بوو. وسوو مەغانی چاوی لێ بوو؛ هەرای کرد، هاتە خوارێ. فەرخۆڵە تەماشای کرد وسوو ئاغا هات؛ زۆر ترسا. زۆر ترسا، گەیییە و بە ئامێزی هەڵی گرت. فەرخۆڵە پڕی هەرتک چاوانی ئاوبوو. وسوو ئاغا فەرخۆڵەی هەڵگرت و بردیە ماڵە خۆی گیرفانی پڕکرد لە مێوژ و لە خورما. گوتی: «ڕۆڵە ئەو قسەی کردت، مەیکە جارێکی دی». گوتی: «وسوو ئاغا! ئەتوو مەڵە ئەمنیش نایڵێم.» وسوو ئاغا گوتی: «فەرخۆڵە! بۆ خاتری توو ئەوا خاتوون ئەستیم بەخوشکی خۆم قبووڵ کرد». گوتی: «وسوو ئاغا! ئەوە ئەتوو بووی بە برای من». دەستی برایەتییان پێک دا بوون بە برا. فەرخ هاتەوە زگ فیسقەکەی بیکوژێ. خاتوون ئەستی لەولاڕا هاتەوە، فەرخی ئاویتە سەرشانی خۆی؛ چوونەوە بۆ ماڵێ. ڕۆنیشتن بەخۆشییێ. حەوتووێکی چ باس و خەبەر نییە. دیسان بۆوە گێچەڵی شێخاڵی، دێتەوە سەر خاتوون ئەستییە، دەڵێ: «ئەگەر ئەمن شوانم ئەو ببێتەوە بێرییە، «دەنا حاشا مادوڵڵا! ناچمە مەڕییە». غەڵیفە حوکمی کرد: «ڕۆڵە! دەبێ بچی ببی بە بێرییە». گوتی: «بابە! فەرخی بەرم. یان بەجێی بێڵم لە شارییە؟» گوتی: «ڕۆڵە! فەرخۆڵە هەر دەبێ دەگەڵ ئەتوو بێ؛ خۆ چ دایک و بابی دیکەی نییە». ئێسترێکیان قەرار کرد بۆ خاتوون ئەستییە. دەگەڵ قەرەواشێک و پیرێژنێکی سەرسپییە، دەگەڵ چەترێکی بەغدایییە. هەموو ڕۆژێ سواری ئەو ئێسترەی بێ بچێتە نێو مەڕییە. شێخاڵ دڵی بەو قسەی خۆش دەبێ، دەڵێ: «ئەوە ژنی منە بەیەکجارەکییە ئەوجار ئینجا مەڕی خۆم دەلەوەڕێنم بەبێ تەخسیرییە». هەموو ڕۆژێ مەحەلی چێشتانێ دەبووە تەواوە، تەدارەکیان بۆ دەگرت و ئێستریان بۆ دەرهێناوە، سواری ئێستریان دەکرد چەتری لەسەر ڕاگیراوە، دەچوو لە شێخاڵە کەچەڵی دەکرد سەلام و سەڵاوە.
32	شێخ فەرخ و خاتوون ئەستی ٥	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	شێخاڵ دەڵێ: «ئەتوو فەرخۆڵەت بۆ دەگەڵە خۆت هێناوە؟» گوتی: «چ بکەم، هەر لەدووم دەگری، دایک و بابی نەماوە» ڕۆدەنیشت و مەڕیان لە بێر دەداوە، ئەوێ ڕۆژێ گەڕانەوە بەدواوە. شوانان بەشێخاڵیان گوت: «ئەوە ژنی توو نییە، ئێ فەرخۆڵەیە بەئەمانەتی لە توو مارەکراوە». گوتی: وەڵڵاه! سبحەینێ مەرگی دەکەم تەواوە» ڕۆژ گەیشتە مەحەلی چێشتانێ خاتوون ئەستی دەدا فەرمانێ: «ئێسترەکەی بێننە دەرێ، پیاو کاری خۆی بزانێ» ئێستریان بۆ هێنا ئەوجارە خاتوون ئەستی لێی دەبوو سوارە دیسان بۆ کن شێخاڵە کەچەڵی دەهاتە خوارە سەلامی لە شێخاڵی کرد؛ شێخاڵ لەوی نەکرد پرسیارە. لە بۆی دادەنا نان و ژەهرە مارە، گوتی: «ئەوڕۆ نایێڵم فەرخ لە چەنگی من ببێ قوتارە». مەڕیان لە بێر دەدا شێخاڵ سوێندی خوارد سێ جارە: «هەرکەسێک بەرخێکی لەلای بڕوا، سێ جاری لێ دەدەم بەو دارە» ئەگەر مەڕیان هاوێر دەکرد، بەرخێک دەرپەڕی لەلای فەرخۆڵەی هەژارە. خاتوون ئەستی خۆی فڕێ دەدا، دەیگرتەوە ئەوجارە وە عەرزێ دەکەوت، نەیدەما ئیختیارە شاڵواری هەڵدەکرا، کراسی بڵند دەبوو، هەموو بەدەنی دیارە. شێخاڵ گوتی: «فەرخی دەکوژم ئەوجارە». دەستی ڕەق دەبوو پێی دە عەرزی نەیدەکرد کارە. فەرخ کە ئاوڕی داوە تەماشا دەکا لە عەرزییە خاتوون ئەستییە نازدارە کەلەکەی و ڕانی هەموو دیارە، دەڵێ: «بەرخم بەرخی پیرەمەڕێ یا ڕەببی سەرت وە هەزاری گەڕێ وەدەرت خستوون پەنجە و پانیەی لیلوپەڕێ بەرخم بەرخی بەرانی! عەمرم بەپیریش هەر جوانی، لە بۆ فەرخۆڵەت وەدەرخستووە پەنجە و پانیەی بڵقیسای سولەیمانی. بەرخم بەرخی شەکێ! بەرەکەتت بکەوێتە عەمری دەگەڵ کەلەکێ. لە بۆ فەرخی بێ دایک و بابت وەدەرخستوون پەنجە و پانیەی دەوێ مەلەکێ». ئەگەر فەرخ ئەو قسەی دەکرد تەواوە خاتوون ئەستی لەسەر جێی خۆی هەڵستاوە. پڕی دەدا فەرخی لەسەر ئامێزی خۆی ڕۆناوە. دەڵێ: «ئاخر لەسەری توو دەبم بۆسۆ و بەنناوە». بۆ سەر ڕازی کانیە هاتنەوە، تەدارەکی ماڵێ گیراوە. شێخاڵ لەوێ ڕەقبۆوە دەستی ڕاوەستاوە پێی لە عەرزێ نایە بەدواوە. دوو گورگان سەریان لە مەڕی دەسوێیە ناوە بۆیە مەحتەلن، ئەگەر بێری بگەڕێنەوە بەولاوە. تەدارەکی خۆیان دەگرت، بێرییان دەیانگوت: «شێخاڵ، ماڵئاوا» ئەگەر ئەوان دەڕۆیین، ئەو گورگانە بۆ مەڕیان ڕاکێشاوە هەروا بێری بوو، ڕووی خۆی دەڕنی، دەیگوت: «مەڕی مە نەماوە ئەو گورگە بردی، بۆ دەنگێ ناکا ئەو پیاوە؟» گوتیان: «ماڵ خراپ! ئاخر دەستی ڕەقبووە، دوعای فەرخی لێ کراوە». خاتوون ئەستی تکایێ لە فەرخی دەکا، دەڵێ: «بڵا ئەو گورگانە بگەڕێنەوە بەدواوە». فەرخ بانگ دەکا: «گورگ! ئەی جووتە گورگی دە کەنعانێ! بە ڕەزای خوڵای ئاسمانێ وەرن لە مەڕی من ببژێرن؛ بەرن بیکەن بە کەباب. ئەوە لەجیاتی زەکاتێم دانێ. ئەی جووتە گورگەی ساحێبی بەراتێ! وەرنە پێشێ شێخاڵە کەچەڵ دەستی ناگاتێ یەکی چاک ببژێرن، بەرن دەڕێی خوڵایڕا ئەوە لەجیاتی زەکاتێ». کێ بوو لە جووتە گورگی دە جندییە دەهاتنە خوارێ بەگورجییە هیچ نەترسان لە شێخاڵییە. یەکی چاکیان بژارد ڕایان کێشا بەبێ تەخسیرییە دەڵێن: «ئەوە زۆر حەڵاڵە هەم زەکاتە؛ هەم ماڵی شێخ فەرخییە. خوڵا ڕسقی ئەوڕۆی داینێ؛ کەرەمدارە بۆ ڕۆژێکی دییە». بێرییان جڵەوی ئێستریان دەگرت، دەیانگوت: «فەرخۆڵە! دوعایێن بۆ بکە لە ڕەببییە شێخاڵ دەست و پێی خۆش ببنەوە، بچێتەوە مەڕییە؛ دەنا گورگ پێی فێر بووە قەت یەکی نامێنییە». فەرخۆڵە تەمەنای دەکرد لە خوڵایێ؛ حەزرەتی جوبرائیل دەهاتە کنی بەیەکجارەکییە گوتی: «فەرخۆڵە! جارێکی دی دوعای مەکە لە کەسی دییە» فەرخۆڵە تەمەنای دەکرد لە جوبرائیلییە، دەیگوت: «تەخسیری من نەبوو دەستی لێ هەڵنەگرتم خاتوون ئەستییە». بۆ ماڵێ دەهاتنەوە فەرخ و بێرییە. ژنێک بێدین بوو، ئەوە مروەتی مەولوود سوراحییە شەیتانیی کرد لە فەرخی فەقیر و لە خاتوون ئەستییە دایکی خاتوون ئەستی جنێوی دا بە فەرخییە گوتی: «ئەوە نەقڵی بابی گۆڕبەگۆڕەکەی دەکا، ئابڕووم بەرێ لە شاری داودییە وەڵڵاهی قاعبە! ڕۆژێکی دی نابێ ئەو شەیتانەی دەگەڵ خۆت بەریە مەڕییە شێخاڵ چاکە لە حەیفی ئەوەی خۆی نەکوشتییە». خاتوون ئەستی دەگریا، دەپاڕاوە، فەرخۆڵەی دەسەر کۆشی خۆی داناوە؛ هەر چوار برای هاتن لەولاوە. گوتیان: «ها خوشکێ! بۆچی دەگری، چت لێ قەوماوە؟» گوتی: «برالە! ڕەبی خوڵاگیرم بن هەر لە من خراپ قەوماوە. ئەمنو دەگەڵ کەچەڵێکی دە تەرازوویێ ناوە، ئێستا دایکم هەموو ڕۆژێ دەمکا بۆسۆ و بەنناوە، دەڵێ قایل نیم فەرخۆڵەی بەریە نێو مەڕی، چونکە ئەوڕۆ گورگ لە مەڕی داوە». گوتیان: «خوشکێ! دایکم بۆ هێندە خراپە؛ جا چی بەسەر فەرخی فەقیرەوە داوە؟» برایەکی دی گوتی: «دایکمان چ قسان بکا، وەبزانێ سەری تاشراوە». سبحەینێ بەیانی دا، بێری خڕبوونەوە بۆ مەڕییە. دایکی خاتوون ئەستیێ گوتی: «قەدەغەیە نابێ فەرخۆڵە بچێ چ جاری دییە، ئەوڕۆ دەچین ئەمن و خاتوون ئەستییە». خاتوون ئەستی گریا: «خوڵایە! ئەمن چارەم چییە؟ فەرخ بەجێ بمێنێ، دەمرێ بەبێ کەسییە». فەرخی بەدزی بەڕێ کرد بۆ مەڕییە، دایکی پێی نەزانییە. دوو بە دوو سوار دەبوون لە ئێسترێ خاتوون ئەستی دەگەڵ دایکییە. ڕەپێشیان کەوتن بێرییە. تەماشایان کرد فەرخۆڵە دەڕوا لە بۆ مەڕییە، بەتاقی تەنێیێ؛ کەسی دەگەڵ نییە. دایکی وەڕگەڕاوە، سێ چوار چەپۆکی دا لە خاتوون ئەستییە، دەڵێ: ئەوە خەتای تۆیە ئەو شەیتان و ڕمووزنە ڕێی وەبەرە خۆی گرتییە هەتاوەکی دەگەینە فەرخۆڵەی بەیەکجارەکییە، ئامۆژنی لێی دەدا. ئێستری وەسەر دەپەڕاند پێی بریندار دەبوو، خوێنی لێ دەبوو جارییە. خاتوون ئەستی خۆی لە ئێسترێ فڕێ دەدا سوێندی دەخوارد دەیگوت: ناچمە مەڕییە دەچمەوە کن غەلیفەی بابم، لێت دەبم بەعەرزەچییە، بابم فەرخۆڵەی بە من داوە بەئەمانەتییە ئەگەر ئەتوو فەرخۆڵەی لەو چۆڵەی بکوژی، جا من لەکن بابم جوابم چ دەبێ، بۆم دەبێتە ڕووڕەشییە». دایکی گوتی: «قەحبە! وەرە سواربە بڕۆین بۆ مەڕییە». گوتی: «ئەتوو بڕۆ، بەخێرچی؛ ئەمن فەرخۆڵەی ناکەم خوڕایییە. دەبێ بابم بەو قسەی بزانێ، دەنا بۆ من دەبێتە غەیانەتییە؛ لەسەر حەوتوو و چلوان بوو، ئەمن ئەوهەم بەخێوکردییە». دایکی گوتی: «وەرە. سواربە؛ ئەوهەش لەگەڵە خۆت بێنە؛ قەت کەڵەگای وا نییە». خاتوون ئەستی سوار دەبوو. پیلی فەرخۆڵەی دەگرت، دەیئاوێتە سەر شانییە. تووشی دڕووێکی بوو. فەرخ لە پشتەوە بوو. پڕێ دا دڕوەکەی پچڕی، بردی لە پشتەوە وەبن کلکی ئێسترێی دا. ئەگەر ئێستر دڕوەکەی گەیییە؛ کلکی ئاویتە سەرە. دڕووی دەکونی ڕاچوو. ئێستر دەرپەڕی ئەوبەر ئەوبەرە. ئەگەر ئێستر هەڵات بەولاوە هێندی خۆی لە دار و بەردی داوە ئامۆژنی فڕێ دەدا، لەوێ بەجێ ماوە. فەرخ دەستی دەدا هەوساری ئێسترێ، جڵەوی کێشاوە، ئێسترەکەی ڕاگرت، دڕووەکەی لەبن کلکی دەرهێناوە. ئەگەر چووە سەر ئامۆژنی، زمانی شکاوە. خاتوون ئەستی بەسەر خۆی دادا، گوتی: «دایکم نەماوە». فەرخ پێی پێ کەنی، وەسەر پشتێی گێڕاوە. خاتوون ئەستی دەستی دەستۆی فەرخی کرد گوتی: «دایکم چاک بکەوە؛ ئاخر ڕۆژ کەمی ماوە؛ ناگەینە مەڕی؛ لێمان عاجز دەبێ ئەو شیخاڵی ماڵ شێواوە». فەرخ گوتی: «ئامۆزا! بڵا لێرە بێ هەتا لەولاڕا دەگەڕێینەوە دواوە». دەڵێ: «ئەگەر بۆم چاک نەکەیەوە کوێرم دەبێ هەرتک چاوە». ئەگەر ئەو قسەیان لەوێ کرد تەواوە، فەرخ لە خوڵاوەندی عالەمیان دەپاڕاوە. ئەگەر شووێکی لە دایکی خاتوون ئەستی داوە. بوو بە بەردێکی شین ڕەنگی مەخلووقی نەماوە. خاتوون ئەستی و فەرخ سوار دەبوون؛ سەبوونی گەرمێنێ دەهات لەولاوە؛ خاتوون ئەستی گەرمای بوو عارەقەی لێ دەتکاوە. فەرخ گوتی: «بانگی شەماڵی کەن بێ لەولاوە». فەرخ بانگی دەکرد: «ئەی ڕەبی عالەمێ، بینای چاوانە! حەزرەتی جوبرائیل بنێرە کن باڵووڵی دێرانە، شەماڵ مەرەخەس بکرێ بێتە ئێرەکانە. هەراسان بووە ئەستی کێل گەردنی هەنیە پانە، سەبوونی گەرمێنێ پێی نادا وچانە». ئەگەر فەرخ لە خوڵای دەپاڕاوە، بە ڕەزای خوڵای شەماڵ مەرەخەست کراوە. ئەگەر شەماڵ هاتە خوارێ، هێند بەحوکمە، کێوی گەورە گەورەی تێک داوە؛ هەرچەندی خیز و بەردی بڵندان بوو، هەمووی هێنا، لە سەروچاوی خاتوون ئەستییێی کرد بڵاوە. خاتوون ئەستی دەڵێ: فەرخۆڵە، ئەوە چ مەکرێکە دەرت هێناوە؟» دەڵێ: «بە شەماڵی بڵێم، بگەڕێتەوە دواوە». خاتوون ئەستی دەڵێ: «منەتێکە لەسەر شانی منت داناوە؛ درەنگە، بێری گەینە مەڕی، مەڕ نەدۆشراوە. «خراپم لێ قەومی، دایکم لەوێ بەجێ ماوە». فەرخ دووبارە لە خوڵای پاڕاوە، شەماڵ هێدیی کرد، بۆ مەڕێیان ئاژواوە. هەتا گەینە شێخاڵی لێیان کرد سەڵاوە. دابەزین بەپەلەپەل، مەڕیان لە بێر داوە. تەدارەکی خۆیان گرت. ئەوێ ڕۆژی خاتوون ئەستی گوتی: «شێخاڵ دەوڵەت زیاد و ماڵئاوا» شێخاڵ گوتی: «خاتوون ئەستی! ئەمن ئاغام، لەبەر ئەتوو شوانم؛ ئەگەر لەبەر ئەتوو نەبێ، براکانی توو بە نۆکەری خۆم دەزانم. لەبەر عیشقی توو کەڕکی کوردی هاتۆتە شانم، کەڵاشی دۆمی وا لە پێیانم. یاخوڵا! بەخێرێی سەر چاوەکانم». ئەگەر گەڕانەوە بەدواوە، خاتوون ئەستی دەستی دە پشتێنی فەرخۆڵەی ناوە، دەڵێ: «وەختە لە سوێی دایکم کوێرم بێ چاوە. ئەگەر نەگەینە دایکم خراپ قەوماوە». فەرخۆڵە دەڵێ: «ئامۆزا لێی گەڕە زۆرم ڕق هەڵستاوە. «دەربەندی خۆم نیم، ئەگەر ئێستر پێی لە من ناوە. حەیفی وەی دەمکوژێ، لەسەری من لە تووی داوە. ئەگەر لێم گەڕێی، دەبێ هەروا بەرت بێ، هەتا دنیا دەبێ تەواوە». خاتوون ئەستی دەڵێ: «وا نابێ، حورمەتی ئی منیش و ئی تۆش بە دایکمەوە ماوە». ئەگەر هات گەیییە دایکی، خاتوون ئەستی گەلێک گریاوە. فەرخۆڵە گوتی: «لێی گەڕە؛ ئەوە فەسادە شاری داودییەی تێک داوە». خاتوون ئەستی دەڵێ: «ئەگەر دایکم چاک نەبێتەوە، ئەمن کوێرم دەبێ هەرتک چاوە. ئەگەر چووینەوە بابم ناڵێ، دایکت بۆ نەهێناوە». فەرخ هاوارێ دەکا: ئەی خوڵای لایەزانە! ئەوجار بۆ خاتری من بێتە زوبانە». ئەگەر شووێکی لێ دا. بوو بە دێڵە سەیێکی ڕەش ئەو بەستەزمانە، جا سەبوونی گەرمێنێ لێی دەدا، بۆچوڕووکی لە پشتێ دەهات، هێندەی دەرکێشابوو زوبانە. ئێستر پێکی لێ دەنا دەری دێنێ هەر چوار سمەڵۆکانە. هەتا گەینەوە قەراخی شاری داودییە، دەڵێ: «فەرخۆڵە ئامان! ئەوە ئینساف نییە بابم دەپرسێ: دایکت کوانێ، ئەو سەگەو بۆ چییە؟ وەرە چاکی بکەوە بۆ خاتری خوڵای و ڕەببییە» دیسان بۆی دەپاڕاوە لە ڕەببییە؛ حەزرەتی جوبرائیل دەهاتە کنی بە قاسیدییە، دەیگوت: «هەر دوعایەکی ئەتوو کردت خوڵا لێی قبووڵ کردییە». ئەگەر فەرخ شووێکی لە ئامۆژنی دا ڕوح هاتەوە بەرییە. جنێوی دەدا بە فەرخۆڵە و بە خاتوون ئەستییە. سوار دەبوون دەچوونەوە شارییە. ئەو بێدینە دەچۆوە کن کوڕەکانی لە فەرخ و ئەستییان دەبوو بەعەرزچییە. کوڕەکان گوتیان: «دایە ئابڕوومان مەبە دەیبەتڵێنین بەدزییە، ئەگەر مام غەڵیفە بزانی ئاسارمان دەبڕییە، لەسەر فەرخۆڵەی بەسەرماندا وێران دەکا شاری داودییە». فەرخۆڵە وای گوت بەخاتوون ئەستییە: «ئامۆزا! نەتزانی، ئامۆژن لێن بووە بەعەرزچییە. ئامۆزا! ئەمن دەڕۆم ئی دی کەڵکی تۆم نییە. ئەگەر لێرە بم سەرم دەبڕن بەیەکجارەکییە. سەفەرم سەفەرێکی ناتەواوە؛ «ئامۆزا! دەوڵەت زیاد و ماڵ ئاوا» گوتی: «بۆ کوێ دەچی، بەمنداڵیم بەخێو کردی ئەمنی بابان وێرانی» گوتی: «ئامۆزا! دوور ناچم. دەچمە ماڵی وسووی مەغانێ». فەرخ لە جێی خۆی هەڵستاوە. دەگەڵ خاتوون ئەستی بانگی خۆشیان لێ داوە، فەرخ لێی دا ڕۆیی گوتی: «ماڵئاوا» گوتی «بڕۆ، بەخوڵات دەسپێرم. بەهەموو لایەکی ئەمنو دە مست شێخاڵە کەچەڵی ناوە. فەرخ هەڵستا چووە ماڵی وسووی مەغانی. خەبەریان دا بە وسوو ئاغای لە ماڵەخۆی پێی زانی. بەپیرییەوە هات بۆخۆی و بەخێزانی. ئەگەر فەرخ دەچوو لەوی دەکرد سەڵاوە. وسوو ئاغا یەک پێ لەبەری ڕاوەستاوە. گوتی: «قوربان! هەرچەندی ماڵی هەمە، ئەوا دام بەتوو لێت نەزرکراوە. وسوو ئاغا نۆکەرێکە لە پێشت ڕاوەستاوە. ئەوە ماڵی تۆیە، هیچ تەوەلوقی منی بەسەرەوە نەماوە». ئەگەر تەماشایان کرد، مانگی موبارەک وەدەرکەوت ڕەمەزانە؛ تەواوە. هەموو کەس کەوتە سەروپای ڕەمەزانێ. خۆشی کەوتە مردووی گۆڕخانێ. هەتا بیست و حەوت لە ڕەمەزانێ بوو تەواوە، مام غەڵیفە کەوڵێک و جوانوو ئەسپێکی بوو، لەبەر کوڕەکانی بە فەرخۆڵەی نەداوە؛ لەمێژە ئەو جوانوو ئەسپە بۆ فەرخی هەڵگیراوە. مام غەڵیفە دەڵێ: «چ بکەین لە ڕەمەزانێ؟ هەر کەسێکی مزگێنیی مانگی موبارەکی بۆ هێنابام، ئەو جوانوو ئەسپ و کەوڵەم دەدانێ». وا دەڵێن ڕدێن سپی و مەلێیە: «قوربان! ئەوڕۆ بیست و حەوتی مانگێیە، هەتا سێ ڕۆژی دی، هەیهوو! لە کوێیە» ئەو خەبەرە بەفەرخی و وسوو ئاغای دراوە. وسوو ئاغا گوتی: فەرخۆڵ ئەوڕۆ بیست و حەوتی مانگێیە؛ مامت جوانوو ئەسپێک و کەوڵێکی بۆ مزگێنی مانگی موبارەکی داناوە». فەرخ گوتی: مانگ مانگێکی تەواوە؛ عەسرێکی تەمیزە فەسڵێکی مەلا بانگی داوە. فەرخ و وسوو ئاغا وەسەربانی کەوتن، چاویان لە هەموو دنیایێ گێڕاوە؛ هەرچەندی خەڵقی داودییە، بەرەو ڕووی مانگی مونەوەر ڕاوەستاوە. خاتوون ئەستی کوندەیێکی هەڵگرتبوو بۆ چۆمی هات واوە؛ فەرخ گوتی: «وسوو ئاغای گیانە! بڵێن بەخەڵقی خوڵای ساحب ئیمانە، هەرکەس بۆ جیرانی خۆی بەرێ ڕۆن و برینج و کاسە جێژنانە». خاتوون ئەستی چوو کوندەی پڕکرد هاتەوە لەولاوە، کوندەی وی خراببوو دڵۆپ دڵۆپ ئاوێ لێ دەتکاوە، وەبەلەکی خاتوون ئەستیێ دەکەوێ بەلەکی هەموو تەڕکراوە. فەرخ دەڵێ: «تەماشای ئەو کوندەی کە، حەیای لەکن نەماوە؛ ئەمن لازمە دەگەڵ ئەوی بکەم شەڕ و داوا». وسو ئاغا دەڵێ: ئەوە بێ سەر و ئەزمانە چی دەگەڵ توو پێ نەکراوە.
33	شێخ فەرخ و خاتوون ئەستی ٦	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	فەرخ بانگ دێڵێ: ئەی کوندەم کوندەی بەرانی عەمرم بەپیریش هەر جوانی، ئەگەر شەرمێ لە من ناکەی، بترسە لە یەزدانی. بوو لە من تەڕ دەکەی پەنجە و پێی بڵقیسای سولەیمانی. کوندەم کوندەی بزنێ، یا ڕەبی قەت کێردی قەسابانو هەڵنەگیرێ لەسەر گەردنێ ئەتوو بۆ لە من تەڕ دەکەی پەنجە و پانیەی دەوێ شەکرەژنێ کوندم کوندی پانێری! بتگاتێ نەخۆشیی ڕەشەگوێری ئەتوو بۆ ئاوێ لە کۆڵی ئەوێ شەکرەژنێ دەبوێرێ کوندم کوندێکی نادانە! گۆشتی تۆیان نەخوارددە چ کافر و موسڵمانە ئاوێ بۆچی دەبوێرێ بەخاتوون ئەستیێیە غەیانە. وسوو ئاغا تەماشای مانگی مونەوەر بکە؛ ئەوە لە حەوت تەبەقەی ئاسمانە، فەرخ دەڵێ: «وسوو ئاغا چ بکەین لەوێ ڕەمەزانێ؟» «هەرچی بکەین هەرایە، بەغەیرەز شوکرانێ. بڵا مزگێنیی مانگی موبارەک بدەین بە مام غەڵیفەی دەپێش هەموو کەسیدا بزانێ مامی خۆمە هەر ئەو خەلاسم دەکا لە تەنگانێ، جا مزگێنی بەرین بۆ مام غەڵیفەی، ئاغای شارییە». مام غەڵیفە ئەگەر وای دەزانییە، لە مانگی مومبارەکیان دایە مزگێنییە، ناردی کەوڵ و جوانو ئەسپی نارد بەدیارییە. فەرخ کەوڵی دا بە وسوو ئاغای جوانوو ئەسپی قبووڵ کردییە. ئەوی ئەسپ و کەوڵیان هێنابوو، خەڵاتی کردن بەنەجیمییە، گوتی: «عەرزی مام غەڵیفەی بکەن، ڕوح و سەرم هەر ئی وییە». ئەوێ شەوێ لە مزگەوت و خانەقایە تەگبیریان ڕۆناوە، لەبەر خوڵای دەپاڕانەوە سەڵەواتیان لێ داوە، سبحەینێ کە نوێژی ڕەمەزانیان دەکرد، نانی هەموو کەسی دراوە. کوڕی مام غەڵیفەی چوونە خزمەت بابیان، ڕاوەستاون تەواوە. دەڵێن: «بڵا، بچین فەرخۆڵەی بێنینەوە. ئابڕوومان نەماوە، لە ماڵە وسوو ئاغای، بەینەڵڵا پیاوێکی تەواوە». مام غەڵیفە گوتی: «ئەگەر لە دوو فەرخی دەچن بەیەکجاری، دەبێ هەمووتان خزمەتی بکەن بەقەننەداری. بێتەوە ڕۆنیشی بەگەورەی شاری». کوڕی مام غەڵیفەی لە بابیان قبووڵ کرد تەواوە. لە هەموو کەیخودا و سەید و مەلایانیان گێڕاوە هەموو بۆ ماڵە وسوو ئاغای دەهات تەواوە. وسوو ئاغا بەپیریانەوە هات ئیکلامی هەموویانی کێشاوە. گەینێ، کەوشی فەرخییان لەسەر سەری خۆیان داناوە؛ دەڵێن: «قوربان! گەورەییی شاری داودییەی بەتوو دراوە. ئەوە کوڕی مام غەڵیفەن گەورەییی توو قبووڵ کراوە». گوتیان: «وسو ئاغا چ دەفەرمووی لە بۆ مە؛ ئەمە دەگەڕێنەوە چ کاری دیمان نییە». فەرخۆڵە گوتی: «حاشا و مادوڵڵا؛ نامەوێ ئاغایەتی شاری داودییە؛ ئەمن لە ماڵە وسوو ئاغای دانیشتووم بەنۆکەرییە» وسوو ئاغا دەڵێ: «ڕێم ناکەوێ ئەمن هیچ بەشم بەسەر ئەو ماڵ و دەوڵەتەوە نییە». فەرخ دەڵێ: «قەت ناچمەوە نێو شاری داودییەی جارێکی دییە». دەوێ هەموو گەڕانەوە بەبێکەیفییە، فەرخ دەڵێ: «وسوو ئاغا! چوونەوە بۆ من چوونەوە عەیب و شوورەیییە. ئەگەر لێرەش بێ سەحەت بم، دەچمە ماڵێ خاڵم ئەوا لە شاری شامێ میری وا نییە» کەیخودا و کوڕی مام غەڵیفەی هاتنەوە بەدواوە، موژدەیان بەمام غەڵیفەی داوە. گوتی: «لێی گەڕێن هەتا ڕادەبری شەش لە شەشەکانێ؛ ئینشاڵڵا دەییەنمەوە سەر مەکانی خۆی هەتا هەموو کەس پێ بزانێ». کوڕی مام غەڵیفەی بەدزی بابیان و خاتوون ئەستییە بۆی هەڵدەکەنن زیندانێ؛ شەوێ فەعلەی بەزێڕێک بەکرێ دەگرن هیچ کەس نازانێ قەت وچان نادەن لە گڵ کێشانێ، هەتا ڕۆژ دەبێتەوە، فەسڵی مەلا بانگدانێ. ئەگەر شەش لە شەشەکانێ چوون تەواوە کوڕی مام غەڵیفەی دیسان هاتن لەولاوە چوون، ئیکلامی فەرخۆڵەیان کێشاوە کەوشیان لەسەر سەری خۆیان داناوە. فەرخ ئاوڕێکی بە وسوو ئاغای داوە دەیگوت: «وسوو ئاغا نازانی چ قەوماوە؟ دەبێ هەر بچمەوە، داوە لەمنیان ڕۆناوە». لە جێی خۆی هەڵستا کەوشیان بۆ ڕۆناوە وەدەرکەوت بۆ ماڵە مامی خۆی گەڕاوە. خاتوون ئەستی تاماشای کرد، ئیجهەی ئامۆزای و برای هاتن لەولاوە. خاتوون ئەستی نەیزانی زیندانی بۆ دروس کراوە. دەودەمیدا موسڵمانێک هات، خەبەری بە ئەستی داوە. خاتوون ئەستی دەڵێ: «وای کوێرم بێ چاوە! لە قسەی ئەنگۆ دەنا هەر ئەوەندەی لەسەر دنیایە ماوە». هەڕای دەکرد، دەزووی بەدەرزییەوە کرد، جامێکی ئاو هێنا، تێی ئاویت، لەسەر ڕێی دانا. فەرخ ئەگەر چاوی پێ کەوت گوتی: «ئەوە دەزووە کفنم پێ دەدروون؛ ئەو جامە زیندانە تێی دەکەوم، تێدا دەخنکێم. ئەو ئاوەش پێم دەشۆن». ئەگەر وای چاوپێ کەوت، مستێکی لە دەمی خۆیدا، خوێن هاتە خوارێ؛ گەڕاوە. گوتیان: «قوربان ئەو خوێنە چ بوو؟» گوتی: «نازانم! دەچم دەمی خۆم دەشۆم». گوتیان: «قوربان! ئەو خەڵقە هەموو نۆکەری تۆیە. دەمی خۆت لە ماڵێ بشۆ». گوتی: «نا ئەمن عەمبەڵیم، دەبێ بچمە سەر شەتی داودییەی. ئەنگۆ ڕۆنیشن، ئێستا دێمەوە». ئەگەر لەوان ڕەدبوو، دەمی خۆی بەدەستڕەی ئەستڕی هەڕای کردە ماڵە وسوو ئاغای. وسوو ئاغا گوتی: «قوربان! چ قەوماوە؟» فەرخ دەڵێ: «وسوو ئاغا گیانە! نەمگوت کوڕی مامم دەگەڵم غەیانە جوانوو ئەسپەکەم بۆ بێنە دەرێ، ئەمن دەڕۆم لێرەکانە. دەگەڵیان دەرنابەم، هەمووی شمر و شەیتانە. وسوو ئاغا دەڵێ: «سەرت لەسەر دادەنێم، فەرخۆڵە گیانە!» فەرخ دەڵێ: «چارەم بڕاوە، وسوو ئاغا گیانە! دەبێ بڕۆم لێرەکانە». جوانووی فەرخیان هێنادەرە، لێی بکەن زینی موحتەبەرە. پێی نا ڕکێف کەوتە سەرە، دەڵێ: «وسوو ئاغا دادەبەزمەوە، بەخۆڕایییە ئەو سەفەرە شیرەکەی بابم بۆ بێننە دەرە، جوانوو ئەسپەکەم بۆ بگێڕن ئەو سەر ئەو سەرە کێ بوو؟ لە فەرخۆڵەی نازدارە، شیری بابی وەچەنگ کەوت ئەو جارە دەستی دایە، بۆ یەختەخانەی ماڵە مامی چووە خوارە، دەرکی کردەوە، چوو، لە تەویلەی گرتی قەرارە. بەتەویلەیدا هات، لە ڕەفیسکەی هەموو ماین و ئەسپانی داوە، قەت یەکێکی بەساغی نەماوە. هەڵات و بۆ ماڵە وسوو ئاغای گەڕاوە، پێی دەڕکێفی نا، وەسەر زینی کەوت تەواوە، دەڵێ: «وسوو ئاغا! گێچەڵە، بۆخۆم و بۆ تۆم بنیاد ناوە». مەیتەر و میرئاخوڕ هاواریان برد بەهەشتاوە خەبەریان لە مام غەڵیفەی و لە کوڕانیان دەگیڕاوە. کوڕی مام غەڵیفەی دەنگی لەشکریان دا هاتن لەولاوە. ئەگەر وسوو ئاغای وا دەزانێ زرێی دەبەرکرد مەتاڵی دە دەستی هەڵکێشاوە خزمی خۆی هەموو بانگ کرد، لە پێش کوڕی دە مام غەڵیفەی ڕاوەستاوە سوێندی بە کەلاموڵلایە خوارد: «ئەگەر هاتوون فەرخی بکوژن، نایەڵم، یەک یەک سەری بچێتەوە بەدواوە». هەموو دەیانگوت خێرە؛ ئەمە خزمەتی دەکەین. هەر گەورەیە ساحب ئیختیارە. هەر زەرەری لە خۆی داوە. فەرخ گوتی: «وسوو ئاغا پێی ناوێ دەوڵەت زیاد و ماڵی ئاوا». ڕکێفی لە جوانووەکەی دەدا؛ ئەمەگی خاتوو ئەستیێی لەسەر بوو، تۆڕی بەسەر هەرتک چاوان کشاوە. خەبەر بە خاتوون ئەستیێ دەدرێ، دەڵێن: جوانووەکەی کوێر بوو، ڕێی بۆ هیچ کوێ سەرەدەر نەکراوە. خاتوون ئەستی گوتی: «بڵا بمکوژن لەسەر فەرخی». بانگ دێڵێ: ئەی جوانووڵە، جوانووڵەی سەری ساڵان! ڕەنگت دە کلکێ دەدەم، خەنەت دەگرم دە بژ و یاڵان. ڕۆحی خۆمت نەزر دەکەم، ئەگەر فەرخم بۆ دەرکەی، لە دەس دژمنان لە دانگەی ماڵان. ئەی جوانووڵە جوانووڵەی سەر هۆزان! چرای چاوی خۆم فرزەندی ڕەش بۆزان ڕۆحی خۆمت نەزر دەکەم، ئەگەر فەرخم بۆ دەرکەی لە چەنگ دژمنان، لە دەس ئامۆزان. ئەی جوانووڵە، جوانووڵەی گوفتارێ! ڕەنگت دە کلکێ دەدەم، بژانت دەگرم لە ژەنگارێ فەرخم بۆ خەلاس بکەی، بۆ شاری شامێ بچێتەوە خوارێ ئەگەر خاتوون ئەستی گەردنی جوانووڵەی ئازا کرد و ڕۆیی لە دنیایە ڕووی کردە کوێستانێ و کێو سەرایە لەوێندەرێ بەفر نایداتێ ڕێگایە. ئەوا لەشکری دێ لە دوایە، وسوو ئاغا هەروا دەگەڵیانە، سوێندیان لێ دەخوا بە کەلاموڵڵایە دەڵێ: «نابێ ئیلاقەی فەرخی بکەن، ئەمەگم دەچێ بەزایە». فەرخ بانگی بەفرێ دەکا: «بەفری کوێستانێ! گەلێک بەفرێکی نادری» بووی بەجەردە جابر، ڕێ لە موسڵمان و ڕێبوار دەگری نایەڵی میوان بگاتە ئاوەدانییە، مەنزڵێکی پەیدا بکا، لە تینوان نەخنکێ، لە برسان نەمری». بەفر دەڵێ: «فەرخۆڵە، چرای چاوانم ئەمن خانەخوێم ئەتووی میوانم ئەمن بەڕەزای خوڵای بینای چاوانم بەرەکەتی ئەرز و ئاسمانانم. لەوەش بەدەرەوە ڕۆژی هەرچی بەگیانم؛ لە وی زیاتر، دەرمانی نەخۆش و بیووردارانم». فەرخ دەڵێ: «بزانم چلۆنم لێ هاتۆتە مۆلەکێ، هەر نەخۆشێکی تۆ تەڵەب دەکا، ڕەبی! لێی ببیە کۆخە و برک، لێی بچییە دە کەلەکێ. هەر نەخۆشێکی بەتوو ڕاس دەبێتەوە، هەڵنەستێ لەوێ کەونە لێفۆکێ». ئەگەر فەرخ دیسان ئاوڕی دەداوە، لەشکری شاری داودییەی ئاوا بەدواوە، وسوو ئاغای دەپێشدایە، بەیداغی ڕاکێشاوە. فەرخ هاوار دەکا: یا ساحبی عەرز و ئاسمانێ! ڕەبی! خەلاسم بکەی لەوێ تەنگانێ. ڕەحمی بەوی کرد ساحبی عەرز و ئاسمانێ هەور دەچریکێنێ، هەڵی کردە شەماڵی، لێی دا لە گۆپاڵ بارانێ. هەتا دوو سەعاتان باری تەواوە لە پاشان خوڵا ڕەحمەتی کرد، دنیا ڕۆشەن کراوە لە هەموو زینو و بانوان هەڵستا سێڵاوە فەرخ ئاوڕی وەدوای خۆی داوە لەشکری شاری پاڵی وێ داوە دەڵێ: «بەخوڵای دەمکوژن سەفەرم ناتەواوە خاتوون ئەستیێ چاو بەڵەکم لێ بەجێ ماوە». شەتی داودییەی پڕ هاتووە لە سێڵاوە، فەرخ ئیختیاری لێ بڕا، ملی لە شەتی داودییەی ناوە. فەرخ چوو دە شەتێوە، وسوو ئاغا دەستی بەقورعانێ داداوە سێ جاری کەلاموڵلای کرد تەواوە، دەڵێ: فەرخ لە شەتی داودییە بخنکێ، نایەڵم عەبدێکو بگەڕێتەوە بەدواوە. پاکانو سەردەبڕم شاری داودییەی دەکەم بڵاوە. خوڵا فرسەتی جوانووی فەرخی داوە گەیییە بەری ئەوبەری چەنگی لەسەر دیواری ڕۆناوە چۆم ڕای دەدا خوارێ، قەوەتی نەماوە. کەلێنێکی خوڵا بەوی دا، دەستی ئاویتە سەرێ، فەرخ نێوی هێناوە هێزی لە خۆی دا، فەرخ کەوتە بەیاری، لینگە چەکمێکی دەڕکێفیدا ماوە فەرخ خلاس بوو جوانۆکەی برد ئەو ئاوە فەرخ دەڵێ: «لە شەتی مرادی پەڕیمەوە جوانوولەم چوو بەزینەوە بەپێ و چەکمە زێڕینەوە خاتوون ئەستی لێرە نییە بیگێڕینەوە». فەرخ دەرپێیەکی جاوی دەپێدا بوو. پێیەکیشی پێخواس بوو دەرپێیەکەی تەڕببوو، لە لاقانی دەهاڵا، پێوەیان ماندووبوو؛ فەرخ دەڵێ: نە هەورازت لەبەربێ شەقاوێک نە کۆڵت پێ بێ گەزە جاوێک نە پووڵ قەرزداری هیچ کەس بێ قۆشە دراوێک». فەرخ دەڵێ: لەوڕۆ بەدەر هیچ میوان بەشەتی داودییەی نەکا ئیختوبارێ نە خۆی بە خانەخوێ دەزانێ، نە لە میوان و ڕێبواری دەکا پرسیارێ لەوڕۆ بەدەر کەس بەشەتی داودییە نەکا متمانێ نە پرسیارێ لە میوانی دەکا، نە خۆی بە خانەخوێ دەزانێ ڕەبی شەتی داودییەی خوڵاگیرم بی ئەوێ ڕۆژێ خوڵا دەکا دیوانێ. لەوڕۆ بەدەر هیچ میوان بەشەتی داودییەی نەکا ئیختوبارێ نە خۆی بە خانەخۆی دەزانێ نە لە میوان و خانەخوێ دەکا پرسیارێ ڕەبی لە ئاهی من سێ مانگەی بەهارێ نەبێ چۆڕی ئاوێت لێ نەیەتە خوارێ چ بکەم ئەمن بەناچاری بانگێکم وەبەر خوڵای، یەکم وەبەر جەباری». فەرخۆڵە خەوی بەسەردا باری، جوانووی فەرخی لە دەریا وەدەرکەوت بەیەکجاری. بە فەخۆڵەی نەدەزانی لەکوێیە، بۆیە گریا بەزاری، شەماڵ کە هات بێنی فەرخی بۆ جوانووی هێنا بەیەکجاری. ئەگەر بێنی فەرخی کرد تەواوە لینگی دا هەتا چوو لەسەر فەرخی ڕاوەستاوە گوتی: «هەڵی ناستێنم، خەمگینە، شاری داودییەی لێ بەجێ ماوە خەمناکە لە خاتوون ئەستی هەڵبڕاوە». دەستی بە لەوەڕێ کرد لەوێ ڕاوەستاوە پیرەبارگینێک نەخۆشە چەند ساڵە دەرکراوە لە چۆڵ و بیابانی لەوەڕاوە ئەگەر جوانووی فەرخی کەوت بەچاوە لەسەرڕا دێتەخوار بۆ شەتی داودییەی دەیگوت: «بزانم کێیە لەوێ ڕاوەستاوە؟» جوانوولەی فەرخی ئەوی کەوت بەچاوە گوتی: ئینشاڵلا ئاوەدانییەکم بەو گیاندەبەرە، وەچەنگ دەکەوێ تەواوە ئەگەر پیرەبارگین هات لەولاوە جوانوولە ئەگەر تەماشای کرد، گوتی: هەو خۆ ئەوهە گولە دەرکراوە دەگەڵ جوانووی فەرخی دەستی کرد بەشەڕ و داوە هەرچەند بەدەنی جوانووی فەرخییە هەمووی پچڕاوە جوانوولکە سەرەسمێکی وە فەرخی هەڵداوە فەرخ لە خەوێ هەڵستا تەماشای کرد هەموو بەدەنی جوانوولکەی پچڕاوە. دەڵێ: «خودایە! حەقی من و شەتی داودییەی بکە تەواوە! ئەمن چ بکەم دەگەڵ شەتی داودییەی شەتێکی بێ ئامانە لە منی ئەستاند ئەو جوانوولە بەستەزمانە بزانە چییان لێ کردووە ماسی و نەهەنگانە». ئەگەر ئەو قسەی کرد تەواوە، پیرەبارگین ئاخێکی ساردی هەڵکێشاوە دەڵێ: «خوڵایە! نەمزانی فەرخۆڵەیە، وام لە جوانوولەی کرد، کوێرم بێ هەرتک چاوە». خەجاڵەت بوو، لە ڕاستەخۆی گەڕاوە، فەرخ بانگ دەکا، دەڵێ: «بەهاران، گەینە بوهاران ئەو پیرەبارگینی ئەگەر نایەنی دوو پاران نەبوو، بێیە کن ئەمن بۆت بچمە بارەگای خوڵای وەک تکاکاران؟ ئەتوو بۆ لە جوانوولەی من دەپسێنی پۆست گۆشت و دەماران؟» فەرخ بەپیرەبارگینی دەڵێ: «ئەگەر پیاو پیاوی بکوژێ ئەگەر چووە ماڵێی نابێ دەگەڵی بەئینجەت بێ. ئەگەر پیاو ژنێ لە پیاوی هەڵگرێ، ئەگەر چووە ماڵێی، دەبێ دەگەڵی بەسوفەت بێ پیرەبارگین! هەڕۆ، بڕۆ؛ هەتا لە دنیایە زیندووی، ئەو دەردە لەسەر تایفەی ئەنگۆ هەر موسەللەت بێ» فەرخ جوانۆکەی هێنا، سەر شەتی ڕای گرت. لە فەرخی غەریبی ناتەواوە هەر ئاوی هێنا، بەپشتی جوانۆکەیدا کراوە، هەتا هەمووی دەشووشتن تەواوە. خوڵا ڕەحمی دەگەڵ کرد هیچ برین لە بەدەنی جوانووی وی نەماوە. سبحان ئەلەزی سەخەرە لەنا ماکونی سەخەرە لەنا موکرینینە
34	شێخ فەرخ و خاتوون ئەستی ٧	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	فەرخ زینی خۆی دێنا دەیکرد لە جوانوولەی نەخشینە دەیگوت: خوڵایە بۆ شاری شامێ لە کوێڕا بچینە؟ فەرخی ڕووی کرد بەولاوە تەماشای کرد: جەنگەڵ و قامیشە ڕاوەستاوە جووتێک ڕەشیشەی دەخوێن، لەبەر ئەوان جوانوو ڕێی پێ سەرەدەر نەکراوە. فەرخ بانگ دێڵێ: «ڕەشیشە، هۆی ڕەشیشە! بۆچی لێرەو داناوە ساز و چەقەن و هەزار پیشە؟ ڕەشیشە ئەنگۆ نادرن بوون بەجەردە، ڕێیێ لە موسڵمان و ڕێبواری دەگرن نایەڵن موسڵمان بگاتە ئاوەدانییە، مەنزڵێکی پەیدا بکەن، لە تینوان نەخنکێن، لە برسان نەمرن. ڕەشیشەی زەنوێرە! ئەو ساڵ حەوت ساڵە ڕێو دەبەست بردووە لێرە ئەتوو نەتزانیوە ئەو ماشووقەی توو چاوێکی کوێرە؟» ئەگەر ڕەشیشەی ئەو قسەی بیست تەواوە دەیگوت: «وای! تیرێکی لێ دام جگەرم بڕاوە ئەوساڵ حەوت ساڵە ئەمن دەگەڵ ئەوەی ماڵم پێکەوە ناوە». ڕەشیشە نێرەکە نەیزانیبوو، مێیەکەی چاوێکی کوێرە. هەڵستا چوو، تەماشای کرد بزانێ فەرخ ڕاست دەکا. ئەگەر چوو تەماشای کرد؛ وایە. بەتەپڵی سەریدا نووسا، چەرمی سەری دەنێو چاوان کرد. مێیەکە زیزبوو لێی دا ڕۆیی. نێرەکەش وا ڕۆیی فەرخ ڕزگار بوو لەو جەنگەڵەی. گەیییە ئاوەدانییانە مەنزڵێکی دەگرت ئەو بەستەزمانە دەیکردەوە نوێژی شێوانە دەیگوت: «خوڵایە! چییان لێ هات ئەو ڕەشیشە فەقیرانە! مێیەکە بریندارە نایەتە سەری لوقمانە ئەرەستووش دیارنییە لەو مەکانە وەبەری خۆیان گرت چۆڵ و بیابانە». فەرخ تەمەنای دەکرد لە بینای چاوانە: خوڵایە! ڕوحمێکی بکەی بەو بەستەزمانانە خەتای من دەگرن زۆر خەجاڵەت بووم لەو ڕەشیشانە ڕەبی ڕووناکایی بێتە بەر چاوانە». سەری نەخشین ببێ بۆ خۆی ببێتەوە جوانە». ئەگەر فەرخ بۆ وان پاڕاوە لەکن خوڵای دوعای قبووڵ کراوە سبحەینێ نێرەکە، لە مێیەکەی گەڕاوە گەیشتێ لێی کرد سەڵاوە مێیەکە زیز بوو جوابی نەداوە دەیگوت: «دوێنێ بۆچت وا لێ کردم خراپم لێ قەوماوە». نێرەکە گوتی: «تەخسیری تۆیە وا قەوماوە حەوت ساڵە حەڵاڵی منی، چاوت کوێرە بەمنت نیشان نەداوە بۆ خاتری فەرخۆڵەی ئەوا لە تووم کرد سەڵاوە». لێی قبووڵ کرد گوتی: «بەخێرێی سەر ئەو چاوە». ماوەتەوە بۆ فەرخی بڕواتەوە بەولاوە. ئەوێ ڕۆژێ لەو ئاوەدانییەی مەحتەل ماوە هەتا بەخێر و بەسەلامەت جوانۆکەی حەساوە سبحەینێ بەیانی داوە فەرخۆڵە لە خوڵای دەپاڕاوە دەیگوت: «ئەمن لە چۆڵ و بیابانێم ئەستێی فەقیر چیی لێ قەوماوە؟» خاڵی دە شاری شامێ خەونی پێوە دییە دەڵێن: «فەرخۆڵە دێتە ئێرە. حەوت ساڵان دەبێتە میری شامێ لەوی زیاتر هیچ کەس نییە». ئەگەر خاڵی ئەو قسەی دەبیست بەیەکجارەکییە هەڵدەستا، دەگەڕا بەهەرچەندی کەیخودا و ڕدێن سپیی شارییە: «ئەرێ ئەنگۆ چ میری دیو قبووڵن، یا قبووڵو نییە؟» کەیخودا جوابی وییان داوە بەسەحییە: «سەد میری دی بێ لە توو زیاتر کەسمان قبووڵ نییە». سبحەینێ بەیانی داوە میر هەڵی گرت کەشکۆڵێک، دارعاسایەکی تەواوە. هەرچەندی مەنزڵی ساحب مەنسەبان بوو، هەمووی گەڕاوە دەیانگوت: «میر خێرە وات لێ قەوماوە». دەیگوت: «خوڵا خێران کا، دەڵێن: میرێک دێ لەولاوە». دەیانگوت: «هیچ میرمان قبووڵ نین، ئەو کەشکۆڵ و عەسایەی بگێڕەوە بەدواوە». میر بەقسەی خەڵکی دەگەڕاوە، پێنسەد زێڕ بۆ مەولوودی پێغەمبەری تەعین کراوە کە میری شامێ بەفەقیر و زەلیلانی داوە. ئەگەر ئەو لەوێ بەرقەرار کراوە جوانوولەی فەرخیش لەوێ دەحەساوە برینەکانی پاک چاکبوونەوە، تووکیان دەهێناوە. دەیهێنا زینی دەکرد، لە خوڵاوەندی عالەمیان دەپاڕاوە: «ئەمن بۆ شاری شامێ دەچم بۆ ماڵە خاڵم، خاتوون ئەستی قەلەندەر چیی لێ قەوماوە؟» ئەگەر ڕێی وەبەر خۆی گرت، بۆ شاری شامێ هاتە خوارە گەرمای هاوینێ لەوێ دەیکرد کارە، لە خۆی و لە جوانوولەی بڕا ئیختیارە دەیگوت: «یا ڕەبی عالەمێ! هاوارە! بیابانە واحیدەلقەندەهارە». هەرچەندی کەوی کوێستانێ بوو، هەمووی بۆ خزمەتی فەرخی دەهاتە خوارە ئەوبەر ئەوبەر تێک دەپەڕین دەیانکردەوە هاوارە. جوانووی فەرخی ڕێی دەرنەدەکرد، لەبەر ئەوان لە عەرزێ نەیدەکرد کارە. فەرخ دەڵێ: «بەهارە چ لە ڕەون! موتریبی دە کێوانم کەون ئەویش دێن، ڕەپێش جوانوولەی فەرخی دەکەون. بەهارم چ لە ڕەو دین! قەرەچی دە کوێستانم کەو دین کەوی کوێستانێ، گەلێک نادرن ڕەبی، شەوارەو لێ دانێن بەداوو بگرن دە قەفەسی دۆمانو بکەن، دێو دێو پێ بگەڕێن، قڕانو هەڵگرن قەت کێردی قەسابانو لەسەر گەردنێ هەڵنەگرن بۆچی ڕێ لە جوانووی فەرخی بێ دایک و باب دەگرن؟ نایەڵن بگەنە ئاوەدانیێکی، بڵا لە تینوان نەخنکێن، لە برسان نەمرن یا ڕەبی هەر باڵێک بڕۆن، دە بەفرێ بکەون، ڕاوکەر بووگرن». ئەگەر فەرخ ئەو قسەی کرد و گەڕاوە هەرچی کەو بوو لە ڕاستەخۆی گەڕاوە. فەرخ لێی دەخوڕی بۆ شاری شامێی ئاژواوە. فەرخ دەگریا لەو چۆڵەی بەستەزمانە دەیگوت: «هیچ کەس نییە، دەگەڵی بکەم قسانە دەچم لە ماڵە خاڵم دەبم میوانە. خاڵم لەکنم نامکا بەخودانە دەبمە دژمن و بێگانە نازانم ڕێی شاری شامێی ئی چەند شەو و ڕۆژانە». کێ بوو لە فەرخی نازدارە دەگەڵ جوانۆکەی دەهاتە خوارە تووشی دەبوون کاروانی و ڕێبوارە لە ڕێی شاری شامێی دەکرد پرسیارە. دەیانگوت: «منداڵی فەقیر، بەستەزمانە! کوا شاری شامێ لێرەکانە؟ لە کوێ دەردەچی بەو جوانووەیەوە؛ ئەوهە نابڕی مەنزڵانە». فەرخ دەیگوت: «دەیگەمێ بەئیزنی خوڵا و ڕەسووڵانە». خاڵی وی لە شاری شامێ خەبەری بیستییە دە خەوێدا پێیان گوتییە دەڵێ: «نابێ هیچ کەس لەو شارەی ڕاگیرێ بەمیوانییە هەتا ساڵێکی دی لەو شارەی میوانم قبووڵ نییە». میر قەرار و مەداری دانا لە شاری. لەکنە خۆی فەرخ دێتە ماڵە خاڵی بەخەمخواری فەرخ غەمگین بوو ئەوێ ڕۆژێ؛ دەڵێ: «چ بکەم، لە من غەریبێ خاتوون ئەستی بەجێ ماوە فرمێسکی لە چاوی دێ بۆ خۆمی بۆم دەگریێ بەزاری. چ بکەم نە بەپیاد ەیی دەگەمێ نە بەسواری لە کۆڵاناندا دەمرێ بەهەژاری». فەرخ ڕاست بۆ شامێ دەهاتە خوارە دەیگوت: «جوانوولە! بڕۆ، ئەو فکرانە نایەن بەکارە بچینە شاری شامێ بگرین قەرارە بزانین، کەنگێ ڕەحمەتمان لە بارەگای خوڵای بۆ دێتە خوارە». میری شامێ دەڵێ: «چ بکەم، هەڵگرن جێی خەمێ؟ بچن خەڵکی شامێم هەمووم بۆ بنووسن، پاکی مووچە و مواجبی دەدەمێ هەموو کەس بەڕێ و شوێنی خۆی بزانی لە دەوڵەتی من کەم نابێ بەئیلتیفاتی سوڵتانی ئەمما قایل نیم، هیچ کەس، کەس ڕابگرێ بەمیوانی. ئەمیندار وەدەرکەوتن تەواوە شاری شامێ هەموو محەلەی نووسراوە میرزایان دانا نێوی عالەمانیش بکەن تەواوە هەموو عالەمیان لە قەڵەم داوە میر دەڵێ: «سبحەینێ ڕاوە». پێنسەد سواریان کرد تەواوە پاک تاجی و توولەی دە ڕستەی کراوە. وەدووی ڕاوی ئاهووی دەکەوتن، هەموو لێک بوونەوە بڵاوە. تەماشایان کرد، تاقە سوارێک هات لەولاوە جوانۆلەیەکی قولەی پێیە، منداڵێکی ناباڵقی سوار بووە، دەڵێی نەخشەکێشراوە. خەبەریان بۆ میری شامێ هێناوە، گوتی: «بێنن، بیبینم بەهەرتک چاوە». دەچوونە کن چەپەر و ئێڵچییە دەڵێن: «میر تەڵەبت دەکا». دەڵێ: «ئەمن غەریبەی شارانم؛ میر حاجەتی بەمن نییە؛ ئەمن دەچمە شاری شامێ بەمیوانییە». دەڵێن: «هەڵستە بچینە کن، کوڕە. میری شامێ زۆر ماقووڵە». دەڵێ: «لەوەش ماقووڵتر بێ، ئەمن ئیختیاجیم بەوی نییە». ئەگەر دەگەڵ فەرخیان دەرکرد گوفتوگۆ هاتنەوە کن میری، دەڵێن: «میر هەرچەندی دەکەین، ئەو منداڵە نایەتە کن ئەتۆ». میر دەڵێ: «حوکمێی لێ بکەن، بڵا: مەیە شاری شامێ، بۆ لایەکی دی بڕۆ» فەرخ گوتی: «ئەمن غەریبەی شارانم دێمە شاری، لە ماڵە یەکی دی میوانم، میر دەترسێ، دەڵێ دێ دەخوا ئەو نانم!». ئەو قسانەیان بۆ میری عەرز کرد و گێڕاوە جاڕیان ڕاکێشا، هەموو لەشکر خڕکراوە ئەوبەر ئەوبەری ڕێیە کووچەی سەربازی ڕاگیراوە، فەرخ هات لەولاوە، بەهەردووک دەستانی لەو عالەمەی کرد سڵاوە حوکمی میری بوو، کەس جوابی نەداوە. فەرخ زۆری زگ بەخۆی سووتا بەستەزمانە دەڵێ: «خاڵەمە خۆی لێ کردووم بەبێگانە». دووبارە سەڵاوی کردەوە لە هەمووانە بۆ خۆی دەیگوت: «عەلەیکەسەلام، گەلی غەیبییانە» فەرخ سەڵاوی خۆی ئەستاندەوە تەواوە. حوکمی میری بوو، ئەویش بەخۆی و لەشکری بۆ ماڵێ گەڕاوە. فەرخ سەری جڵەوی خۆی بەرداوە ئەو کووچە و کۆڵان گەڕاوە. تەکێیەکی موشایخان بوو چوو، لەوێندەرێ ڕاوەستاوە جڵەویان دەگرت و دەیانکرد پیاوە». جاڕچی میری ڕە شاری دەکەوت، دەیگوت: «هەرچی ئەوهەی ڕاگرێ، بزانە تاڵان کراوە». سۆراخیان کرد جاڕچییان، خەبەریان بۆ میری هێناوە گوتیان: «قوربان ئەوا لە تەکیەی موشایخان بووە پیاوە ئەمە قەوەتمان پێ نەشکا دەری کەین، مەسکەنی شێخان گەلێک عالی و تەواوە». میر گوتی: «بۆم دانێن ئەو کەوشانە ئەمن حوکمم کردووە کەس ڕانەگرێ ئەو میوانە بچمە تەکیەی شێخان دەگەڵیان بکەم دوو قسانە». میر هات لەولاوە، گەیییە دیوانی موشایخان، لێی کردن سەڵاوە. شێخان فەرموویان: «میر! بەخێرێیەوە لەو ڕاوە میر! ئەوڕۆ چت دی، چەند ئاسکت هێناوە؟» دەڵێ: «ڕاوی ئەوڕۆم، یا شێخ نەبوو تەواوە». قەننەیان بۆ میری هێنا قەننێکی کێشاوە. میر فەرمووی: «ئەو کوڕە چکۆڵە کێیە میوانە، هاتووە لەولاوە» شێخان فەرموویان: «میر ئەتوو چت بەسەری ئەو منداڵەیەوە داوە؟» میر فەرمووی: «ئەی فرزەندەی میوانە! ئەگەر لێت بپرسن مەسەلانە دەفامی جواب بدەیەوە قسانە؟» ئەگەر میر ئەو قسەی دەکرد تەواوە. فەرخۆڵە بۆخۆی جوابی دەداوە دەیگوت: «فرسەتە، بەخوڵای ڕاوەستاوە». میر فەرمووی: «بەنۆکەرانە بچن ئەحمەدەکوێر هەیە، بییەننە ئێرەکانە دا دەگەڵ ئەو مناڵەی بکا دوو قسانە «ئەگەر نەیزانێ جوابی بداتەوە، دەری دەکەم لێرەکانە». ئەحمەدەکوێریان هێنا لەولاوە دەیانگوت: «ئەو کوڕە بدوێنە، بزانە منداڵێکی زەریفە، دەزانێ بکا قسانە». ئەحمەدەکوێر دەڵێ: «بەوەی کەم لە ژووری سەرییە جانەوەرێک پەیدا دەبییە بۆ گەدا و پادشا فەرقی نییە ئەوی دەسووتێنن بەئاورییە». فەرخ دەڵێ: «ئەی ئەحمەدەکوێری نادانە! لەنگۆ وایە میوان حەیوانە. ئەمن ڕۆنیشتووم لە مەجلیسی ئەو شێخانە بۆ من عەیبە، بکەم ئەو قسانە ئەوی لە بەدەنی ئینسانی دەبێ ئەوا بەڕەزای بینای چاوانە لەکن ئەوی نییە فەرقی پادشا و گەدایانە ئەبلە! ئەوە ئەسپێیە، دەیکوژن بەدەستانە». ئەحمەدی کوێر گوتی: «پتوو لە من! هەتیوێکی خوێڕی لەولاڕا دێ میری شەمێ دەبێ ئەمن بێ ئابڕوو بکا». ئەحمەدی کوێر زیز بوو، لێی دا ڕۆیی. میر فەرمووی: «بچن مەلا حەسەنی بێنن؛ زۆری بدەنێ بێ، بەفڕان ئەوەم بۆ دەربکا». مەلا حەسەن هات، جێیان پێ نیشان دا؛ ڕۆنیشت. بەخێرهاتنی ئەو کوڕە چکۆڵەی کرد. مەلا حەسەن دەڵێ: «ڕۆڵە گیانە! شتێک هەیە بێ زەبانە بەعەرزی دەبێ گوزەرانە بەدەستی ئی عەبدانە ئەوی دەبێ بەچراخانە پشکۆژە دەبێ لەو مەکانە هەر دەڵێی گوڵی نیسانە شایان پێ دەبێ ئەوانە ڕەزای بیناییی چاوانە بەئەنعام دەیبەن بۆ پادشایانە ڕێی ئەنعامێ دەدەن ئەوانە». فەرخ دەڵێ: «مەلا حەسەن هاتووی لەوێوە منداڵێکی غەریبم، مەم بزێوە ئەو سەر و سمێڵەت دە کونی کەرێوە ئەوە نازانی شەمامەیە سوور دەبێ بە بڕکێوە». مەلا حەسەن دەستی دا عەبای خۆی، ڕۆیی. میر، مەلا حەسەنی گێڕاوە. مەلا حەسەن بەدزی گوتی: «قوربان وانابێ بچن دیزێکی پڕ بکەن لە مێوژ و گوێز و خورما و گەزۆ بێنن لێرەی دانێن، نانیش دانێن بۆ مەجلیسێ. ئەگەر زانی چی تێدایە، ئەوە یا شێخە یا شەیتانە. ئەگەر نەیزانی بۆ بابی ئاقڵ دەکەم. وەدەری دەنێم لەو شارەی». دیزێکی وایان هێنا لە مەجلیسێیان دانا. نانیشیان هێنا، لە مەجلیسێیان دانا؛ هەمووی مەحتەل ما کەس نانی نەخوارد. مەلا حەسەن گوتی: «نانخواردن بۆ نییە؟» فەرخ گوتی: «ئەمن غەریبم ئەگەر قسان بکەم شوورەیییە. مەلا حەسەن پاپەی لە من گرتییە لە قەستی دەپرسێ بۆ ناخۆن نانییە؟ ئەوە شەڕی ئەوەیەتی لێم بپرسێ، ئەوە چییە؟ ئەگەر شێخان پێیان ناخۆش نەبێ، جوابی ئەوەی دەدەمەوە بەسەحییە». شێخان: مەرەخەستیان کرد فەرخی داودییە. فەرخ دەڵێ: «ئەگەر پێنجین ئەگەر شەشین ئەسپاردەی بیلالی عەبەشین هەموومان غولامی دیزەی ڕەشین وەرن مێوژ و گوێزان لێک وەبەشین. بیبەشینەوە بەڕەوانی. مەلا حەسەن غەزەبی میوانی ئینجا تەڕدەس بخۆن نانی میر دەگەڵ مەلای خۆی زانە». میر و مەلا حەسەن هەڵستان، لێیان دا ڕۆین. میر گوتی: «مەلا حەسەن وەرە بچینە ئێرانە بزانین، مەسڵەعەتمان چلۆن دەبێ دەگەڵ ئەو میوان و شێخانە». چوون ڕۆنیشتن دوو بەدووە هەزار تەگبیریان کردووە هیچ فایدەی بۆ وان نەبووە. میر و مەلا گوتیان: «ئەمە چ بکەین لە دنیایە؟ ئەو شێخ و میوانە چارەیان نایە». شاری شامێ سێ ڕۆژان نەیبوو هیچ ئاغایە. شلووخ بوو شامی گرانە لێی پەیدابوو لۆتیخانە شەڕیان کەوتە سەر ژنانە نیوەیان بوون بەقاوەخانە کەیخودا و ڕدێنداری وانە ڕوویان کردە دیوانی شێخانە: «قوربان ئاخر شامێ بوو وێرانە بەبێ پادشا نابێ گوزەرانە ئەدی بۆ دیار نییە میری ئێرانە؟ شێخ ناردیانە کن میرییە: «بۆ بێ حوکمە جیهەتی چییە؟» میر فەرمووی: «بابە! ئەمن ئیختیارم نییە، پەیدا بکەن میرێکی دییە». خەبەر هاتەوە بۆ شێخییە. شێخ فەرمووی: «ئەمە مەسڵەحەتمان چییە؟» وەهای گوت: «یەکی دییە ئەوە شێخێلی بێ قەیدییە: لەوی مەکەن گلەیییە. ئەوە دوو مانگە میر نییە پەیدا بکەن یەکی دییە خەبەر بنێرینە سوڵتانییە بزانن فەرمایشی وی چییە». شێخ قسەیان کرد تەواوە بانگی نیوەڕۆی داوە فەرخ لەوێ هەڵستاوە گوتی: «بزانم جوانۆکەم ئاودراوە». تێلغوراف بۆ سوڵتانی کراوە. سوڵتان فەرمووی: «میری خۆیان لەوێیە تەواوە». خەبەر دە شێخان گەڕاوە چراخانیان بۆ ڕۆناوە. سبحەینێ کە ڕۆژ کراوە مەجلیسی تاقیقەی گیراوە بازی یەقینیان هێناوە هەردووک چاوی وی بەستراوە هەڵیان ئاویت، ڕاوەستاوە لە هەوای لەنگەر بەستراوە سەر بەرەژێر هات گەڕاوە ئیکلامی فەرخی کێشاوە شێخان قۆڵیان بۆ کێشاوە قەند و نەباتیان هێناوە شیرنی ئی میری خوراوە تەختی حەقیان بۆ هێناوە. شێخی گەورە هات لەولاوە گوتی: «سەلام عەلێک فرزەندە لاوە! ئەلحەملای چرات هەڵکراوە». قۆڵی فەرخی گرت لەولاوە لە جێگای خۆی هەڵستاوە لەسەر تەختێیان ڕۆناوە بانگی حەقیان بۆ لێ داوە تانج و تۆماریان داناوە. ئەوا جێی خاڵی گیراوە. تا حەوت ساڵان ڕاوەستاوە میرە و بەیەقین ڕۆنراوە. فەرخ دەڵی: «خوڵایە! چم لێ قەوماوە؟ ئەمن میرێتییێ چ لێ بکەم بەبێ خاتوون ئەستییێی بەڵەک چاوە؟ خۆ مە داخلی ناکەم ئەو دونیایەم بۆ نابێ تەواوە. ئەگەر دنیاش تەواو نەبێ فایدەی چییە ئێستا خاڵم لێ دەکا گلەیییە خوڵا دەزانێ خەتای من نییە. ئەمن میرایەتی چ لێ بکەم؛ گزیریم پێ خۆشترە بچمەوە شاری داودییە». کە حەوت ساڵە میرێتی فەرخی بوو تەواوە، گوتی: «ئەو دنیایە چ لێ بکەم، بۆ کەس نەماوە؟ لازمە قاقەزێکی بنێرم بەولاوە. بنووسم قاقەزێکی بێ کەسییە بنێرمە خزمەت مام غەڵیفەی شاری داودییە دەشقەمێ بۆ منی بنێرێتە خاتوون ئەستییە». فەرخ ڕۆدەنیشت قاقەزێکی کرد تەواوە چ بکەم ئێڵچییەکم ببێ بینێرم واوە؟ کاری من بەو عەبدانە نابێ تەواوە خوڵایە دەفریام بێی لە هەموو کاران بچمە قەراخی شاری شامێ بۆ پرسیاران هەمووم کەوتۆتە کن باڵداران». لە شاری شامێ دەچوو بەولاوە تەماشا دەکا دەستێک سی دێن واوە.
35	شێخ فەرخ و خاتوون ئەستی ٨	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	فەرخ بانگ دێڵی: «ئەی سییە! ئەی سییەی قۆڕقۆڕکەرە! لە گەرمێنێ هاتووی سەفەری کوێستانێت لەبەرە ئەمنیش فەرخی داودییەم لەوێ دەربەدەرە ئەمن غەریبم لەوانی قەلەندەرە وەرە ئەو قاقەزەم تا شاری داودییە لە بۆ بەرە». سی دەڵێ: «فەرخۆڵە! ئەوە لە چەنگ من نایێ گەلێکم دز و درۆزن هەن لەسەر ڕێگایێ خەجاڵەت دەمێنم چم پێ نایێ». فەرخ دەڵێ: «سی! ئەگەر حەزێ دەکا پیاو بێ پەنهان بێ هەر لە حەوت ساڵان یاخوا! ساڵێکو قڕان بێ». فەرخ لەوێندەرێ بەجێ دەما، بەدڵ شکستەیییە، ئەگەر دەیڕوانی دەستێک قورینگ دەهاتن لەلایەکی دییە. بانگ دەکا: «ئەی قورینگە قورینگەی نەوجوانە! وەرە خوارێ گەلێکم بەتوو هەیە فەرمانە ئەو قاقەزەم بۆ بەرە شاری داودییەی گەورە و گرانە». قورینگ دەڵێ: «فەرخۆڵە! ئەمن لە بڵندان ئەتوو لە نەوییان» فەرخ دەڵێ: «لە بڵندان، وەرە نەوییان، لە نەوییان وەرە زەوییان لە زەوییان وەرە کن فەرخی مامادییان». قورینگ دەهاتە خوارێ تەواوە فەرخۆڵە بەپیرییەوە چوو دەستی دەستۆی کراوە قاقەزەکەی هەڵگرت و لەبن باڵی موشاممای داوە. قورینگ دەڵێ: «ئەمن بەقسەی توو دەچم ئەگەر سەر نەیەنمەوە دواوە گەلێکم جەردە لەسەر ڕێ ڕاوەستاوە». فەرخ دەڵێ: «هەڵستە، لەسەر سەرم لەنگەرێ بگرە، نسحەتم بکەم تەواوە». قورینگ هەڵفڕی لەسەر فەرخی ڕاوەستاوە. فەرخ بانگ دێڵێ: قورینگێ، سەربەخۆیە! ئەتوو ئێڵچی ئەمنی، کۆبەکۆیە ئەمن دایم ڕوحم لەکن ئەتۆیە ئەگەر دەڕۆی لە ڕێیەت دەگاتێ هەڵۆیە پیاوێکی ناچیزەیە، تڕۆیە هەتا دەتوانی، ملان کۆم بکەی لەبەری بڕۆیە ئەگەر لەوێندەرێ ڕەدبووی بەخاترە لەولاتریش هەن ڕێگرە ئەویش مەسکەنی سەقرە هەتا دەتوانی لەبەری بڕۆ، دەسەری هەڵبڕە ئەگەر بەخێر لەوێ ڕادەبری بازە ڕێت لێ دەگری بازێکی چەنگ بەخوێنە ئیکلامی لێ بکێشە ئامانی لەبەربێنە دەعبایەکی ساحب ڕازە نەجیم و گەلێک مومتازە لەوێندەرێ ئەو دەتکا سەرەفرازە بڕۆ لەوێش دامەمێنە لەسەر ڕێت جەردەیە، ئەویش مەسکەنی شەهێنە ئەستۆ کەچ بکە ئامانێی لەبەر بێنە ئەگەر بەخێر جا لەوێ هەڵدەبری شەوت بەسەردا دێ بەفر و سەرما ڕێت لێ دەگری لەوێندەرێ خۆت باوێ گۆلی کا بەکری ئەو خەواسێکی چاکە بەتوو ڕێ دەگری دەتباتە ماڵە خۆی، زۆرت قەدر دەگری سبحەینێ بۆ چێشتانێ لە شەتی مرادێ ئینشاڵلا لەکن خاتوون ئەستی ناز و نازدارێ داوری». کێ بوو لە فەرخی تەواوە گەلێک لەوێ لە بۆ خۆی گریاوە قورینگ شەقژنی لە باڵی خۆی دا، هەڵستاوە قورینگ ڕۆیی، فەرخ بەجێ ماوە. قورینگ لە هەموو تەنگانان خەلاس بوو هەتا شەوێ لە گۆلی کا بەکری دەکرد سەڵاوە ئەو تۆڕی بەسەر ئاوێدا داوە بۆ ماڵێی برد گەڕاوە بەدواوە. ئەگەر زانی ئێڵچی فەرخۆڵەیە، هەتا سبحەینێ ئەستۆ کەچ لە پێشی ڕاوەستاوە سبحەینێ مەرەخەستی دەکرد؛ شەقژنی لە باڵی خۆی داوە. بۆ هەندەهەندی چێشتانێ لە شەتی داودییەی لە خاتوون ئەستی و ناز و نازدارێی کرد سەڵاوە. دەیانگوت: «خوڵاکەی! ئەوە دەعبا برینداری کردووە، یان گوللەیان لێ داوە». نازدار بۆی چوو هەرچەندی کردی بۆی نەگیراوە نازێ بۆی چوو هەڵات؛ دەتگوت شێتە حەمایەت نەکراوە خاتوون ئەستی بۆی چوو، باڵی خۆی کرد بڵاوە خاتوون ئەستی بەئامێزێی دەیگرت دەیهێناوە. دەیگوت: «خوشکێ! بڵا بیگەڕێین بزانین کوێی بریندار کراوە». باڵیان هەڵدەهێنا، قاقەزێکی لێ موشەمما دراوە. هەرسێ خوشکەکان جارێکیان لە بانگێ داوە لەوان وابوو مردووە ئەوهە قاسیدە جوابی هێناوە هەڵیان گرت؛ بۆ کن مام غەڵیفەی چوون تەواوە. مام غەڵیفە دەڵێ: «ڕۆڵە ئەوە چییە؟» دەڵێ: «بابە ئەوە قورینگە؛ قاقەزی فەرخۆڵەی هێناوە». مام غەڵیفە قاقەزەکەی خوێندەوە؛ گوتی: «کارێکی گەورە قەوماوە «ئەو قاسیدە سەرئەفراز بکەن، بڵا بڕوا بەولاوە بزانین ئەو مەسڵەحەتە بە کێ دەبێ تەواوە». مام غەڵیفە پیاوێکی زۆرزانی ناردی لە دوو هەموو کوڕەکانی گوتی: «ڕۆڵە! ئەوە قاقەزی فەرخۆڵەیە خۆوزانی». ئەگەر خوێندیەوە تەواوە گەلێک بەزەلیلی نووسراوە کوڕەکانی گوتیان: «بابە ئەمە چ بکەین لەو کاری ناتەواوە؟ خۆ ئەوە لە شێخاڵە کەچەڵی مارەکراوە. بەخوڵای! نایدا بۆ شاری شامێ خاتوون ئەستیێ بنێرین بەولاوە». مام غەڵیفە دەڵێ: «بچن شێخاڵم بۆ بێنن» شێخاڵیان هێنا لەولاوە ئیکلامی مام غەڵیفەی کێشاوە. مام غەڵیفە گوتی: «مام شێخە! کارێکی خراپ قەوماوە دەبێ دەگەڵ کوڕەکان بیکەین تەواوە لە سوێیان هەموو جەرگم سووتاوە بەهەمووان تەگبیرێکم بۆ بکەن، فەرخۆڵە لە وڵاتی غەریبیێ بەجێ ماوە». شێخاڵ گوتی: «ئەمن نازانم ئەو قسە چییە؟ ئەنگۆ هەڵبەت بەمن دەڵێن: بنێرە شاری شامێ خاتوون ئەستییە وەک تێ دەفکرم ئەو کارە هەی سەروپای نییە؟ ئەمن ژنی خۆم بۆ بنێرمە شامێ بۆ خەڵقییە؟ قەت ئەوهە ڕەزایە بۆ دینییە. دەڵێن ئەتوو ژنی خۆت بنێرە بۆ یەکی دییە. وەڵڵاهی! ئەمن دەچمە کن سوڵتانی ئەستەمبووڵێ دەبم بەعەرزچییە» شێخاڵ هەڵستا ڕۆیی بەزیزییە، مام غەڵیفە گوتی: کوڕینە! ئەمە مەسڵەحەتمان چییە؟ بۆمە عەیبە فەرخۆڵە بمرێ لە غەریبییە کوڕەکان گوتیان: «دایکمان بێ بچینەوە کن شێخاڵییە». دایک و کوڕ ڕێک کەوتن بەیەکجارەکییە چوونە نێو مەڕی داوێنی شێخاڵیان گرتییە گوتیان: «دەبێ خاتوون ئەستی بەمە بدەی بەزامنییە». گوتی: «ئەگەر خاتوون ئەستی بنێرنە شاری شامێ، ئەگەر نەیداتەوە چارەم چییە؟» بوونە زامن ئەو کوڕانە سوێندیان خواردبوو بەقورعانە «شێخاڵ برا گەورەی هەمووانە خاتوون ئەستێت بۆ دێنینەوە ئێرەکانە». دایکی بۆی خوارد سوێندی دییە: «ترست نەبێ نەبەدییە فەرخ ئاشقی ئیللاهییە ئەو کارەی ئەتوو دەڵێی نییە بۆت دەینمەوە ئێرە خاتوون ئەستییە». ئەگەر ئەو قسانەی کرد تەواوە شێخاڵیان هێنا لەولاوە دەتگوت ئێخسیرە گیراوە مەلایان هێنا تەواوە قورعانیان هێنان لەولاوە چل شەوانیان قەرار داناوە خاتوون ئەستییان قورعان داوە تەدارەکی بۆ گیراوە لەشکری بۆ دروس کراوە سەربازی لە سان دراوە پاک ئاڵای بۆ هەڵکراوە لەسەر سەحاتێ ڕاوەستاوە ئەگەر شەیپووریان کێشاوە گوتی: «دەوڵەت زیاد و ماڵی ئاوا». لە بۆ شامێ بەڕێ کراوە. حەزرەتی غەوس هات لەولاوە ئەو قاسیدێکی تەواوە تەنگەی عەرزی بۆ کێشراوە چلۆن بەچەپەری ئاژواوە حەوت ڕۆژی کرد تەواوە چەندی سەرباز بەجێ ماوە سوارەی شکستی هێناوە. ڕۆژێکی هاتە ڕۆژئاوا لە دەورەی شامێ هەڵی داوە خەبەر بەفەرخی دراوە. فەرخ چەندی مزگێنی دا: «چرای دنیایەم هەڵکراوە» فەرخ ئەگەر وا دەزانێ بۆ خوڵای دەبژێرێ شوکرانێ قۆشەنی درا لە سانێ لەوێ دووربەدوور دەڕوانێ دەڵێ: «ئەدی خاتوون ئەستی کوانێ؟» خاتوون ئەستیی بەڵەک چاوە تەدارەکی بۆ گیراوە نەیزانی ئەوە شاری شامێیە لەوێی هەڵداوە بەڵەدی هێنان لەولاوە دەیگوت: «سبحەینێ دەگەمە شامێ ڕۆژئاوا؟» هەموو سەدەقیان لێ داوە ئەو مەخلووقە پاک لێی گۆڕاوە هەتا نوێژی شێوان تەواوە بانگی خەوتنان لێ دراوە. فەرخ بۆ دز چوو بەولاوە دەنێو قۆشەنێ گەڕاوە. هەمووی خەستەیە، یەک هەڵنەستاوە بۆ خاتوون ئەستی هات واوە لە چادرێی دەکرد سەڵاوە هیچ کەسیش جوابی نەداوە دەستی دا لێفەی، هەڵداوە کێشکچی هاتووە لەولاوە توند توند ئەو دزە گیراوە خاتوون ئەستی لە خەوێ هەڵستاوە گوتی: «ئەوە چ بووە چ قەوماوە؟» گوتیان: «ئەستێ بەڵەک چاوە دزێکی حیزباب هات لەولاوە قولینچکی لێفەی تووی هەڵداوە». خاتوون ئەستی: دەچریکێنی قۆشەنی پاک وەخەبەر دێنی بانگ دەکا فەڕاشان هەڵدەستێنی دەڵێ: «دەبێ هێندی لێ دەن تا دەیمرێنی». هێندیان لێ دا چارەی نییە زمانی شکا لە بێ کەسییە چونکە دزە تکای نییە هەوڵێ دەدەن زنجیر نییە کەزی ئەستۆی پچڕی ئەستییە دەست و پێیان توند بەستییە. فەرخ دەڵێ: «ئەوا دەمرم لە خۆشییە برا ئەو ئێڵچییە کوێندەرییە؟ هاتووە لە شاری داودییە ئێڵچی توو شامێت بۆچییە؟ ئەگەر وای زانی خاتوون ئەستییە گوتی: «هەرتک چاوەکەم کوێر بییە خۆ ئەو فەرخی داودییە ئەمن هاتوومە کن ئەوییە ئێستا بووە بەدزی خەیبەرییە دەست و پێیان کردەوە بەیەکجارەکییە. بیست و نۆ ڕۆژان پێکەوە ڕۆنیشتن؛ سوال و جواب نییە». گوتی: «سوێندم خواردووە بەیەکجارەکییە ئەگەر نەچمەوە کەڵاموللا دەمگرییە خوڵا دەمکوژێ چارەم نییە». فەرخۆڵە گەلێک دەگرییە سبحەینێ تەدارەکیان گرتییە لە سانیان دا تفەنگچییە هەمووی سواری عەرەبییە فەرخۆڵە قوڕی وەسەرییە شامێ جێی غەریبان نییە بەڕێی کرد خاتوون ئەستی ئەویش لەدووی بوو ئێڵچییە کە چل شەو تەواو دەبییە نەگەیییە جێ ئەستییە شێخاڵ چاوەڕێی ئی وییە لە خەسووی کرد گلەیییە: «ئەدی ئەستی بۆچ دیار نییە؟» بەسەریدا هات نەخۆشییە هاتەوە شاری داودییە هێند نەخۆش بوو، حاڵی نییە حەوتووێکی زوبان نییە میوانی خوڵای هاتن لە غەیبییە ڕوحیان وەرگرتبوو لەوییە بۆتە چەمبەر و گرییە دایکی چوو سەر خمییە چەند مەلا و سۆفی و قازییە هەڵیان گرتبوو خاتوون ئەستییە بردیان لە بۆ قەبرییە تەسلیمیان کرد بەخاکییە غەیرەز خوڵای هیچ کەس نییە کار بەخوڵای دەبێ تەواوە مەخلووق بۆ ماڵێ گەڕاوە بانگی خۆشییان لێ داوە هەتا حەوتوو بوو تەواوە تەدارەکی بۆ گیراوە خێر و حەسەناتی بۆ بکەن؛ لاوە ئەگەر حەوتووی بوو تەواوە فەرخۆڵە هاتەوە لەولاوە گاڕانێک لەوێ ڕاوەستاوە سەبر سەبر چوو بەلاوە دەڵێ: «گاوان! لە شاری داودییەی چ قەوماوە؟» دەڵێن: «نەتزانی مامی ڕدێن سپی، هاتی لەولاوە؟ خاتوون ئەستی ئەوڕۆ حەوت ڕۆژە نەماوە بچۆ خێراتی بخۆ تەواوە». دەڵێ: «گاوان! هەڕۆ بڕۆ ڕزقت سوار بێ؛ بۆ خۆت پیادە بی. قەت نایگەیێی». فەرخ لێی چووە شاری داودیە. فەرخ چووە ماڵە پیرێژنێکی، گوتی «وەرە، لە ماڵێمان ڕۆنیشە؛ دەچم خێراتی خاتوون ئەستیێ دێنم ئەتووش بخۆ؛ ئەمنیش دەخۆم. ئەو هەویرەی باوەشێن بکە مێشی لێ نەنیشێ». فەرخ دەگریە: «ئای لە خۆم فەقیر و ئێخسیری حەوت ساڵانم لە شاری شامێ کردەوە میری ئێستا سەرەنجامانم هاتۆتەوە سەر باوەشێنی هەویری». فەرخ چوو بەولاوە نانی خێراتیان بەفەرخی داوە بەسەر سەری شێخاڵیدا کرد. شێخاڵ دەستی دا خەنجەرێ؛ گوتی: «دەتکوژم تەواوە». فەرخ بۆ قەبران هەڵات ڕێی کەوتن واوە هەتا گەیییە قەبری خاتوون ئەستی، دەستی لە کێلەکەی وەرهێناوە. فەرخۆڵە دەڵێ: «خوڵایە! نە بەکەبرێنی، نە بەسەبرێنی گیانان دەدەی گیانان دەستێنی یانە خاتوون ئەستیێ بۆ من وەژێنی یانە ئەمنیش بەکێلی وێوە بمرێنی». هەرچەند دوعای دەکرد فەرخی بەستەزمانە لێی نەهاتە جواب خاتوون ئەستیێ نۆجوانە لە بارەگای خوڵای دەهات میوانە ڕوحیان لێ وەرگرت ئەو بەستەزمانە دەهاتنە سەری ئەو هەموو خزمانە زەریفیان دەشوت سەید و مەلایانە کن خاتوون ئەستیێ لێ بوو گۆڕخانە فەرخ لە خاتوون ئەستیێ میوانە. ڕەحمەت لە گوێدێرانە بەنەحلەت ببێ شەیتانە تەوفیقێ بدا بینای چاوانە
36	قۆچ عوسمان ١	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	بەخالەقی بەرقەرارە بەوەی ڕۆی نابوو ڕۆژگارە مەخلووق بیبێ ئیختیبارە دنیا نابێ بەرقەرارە ئەو لە بۆ عەبدی هەژارە قۆچ عوسمان پیاوێک بوو ڕووت و قووت و لەوی دە بێکارە ئەگەر لە دایکی خۆی زیزبوو، لە مەرگەوەڕێ لە بۆ بەغدایە دەهاتە خوارە دەهاتە کن ئەولادی شا ڕۆستەم بەگان. سێ ساڵان دەبووە سەقا و سێیان دەبوو بە ئابدارە سەری حەوتوومەی دەبوو بە پێشخزمەت و دارکاری دەکرد وەکیل و وەزیر و ڕدێندارە دە مەرکەزی ئەو ماقوڵییەیدا بوو، شەوێکی بە دایک و بابان بوو ئینتیزارە سبحەینێ لە دەرکی ئاغای خۆی ڕۆنیشتبوو، دامابوو زوێر و زگارە. ئاغای دەڵێ: «ڕۆڵە، قۆچ عوسمان، فرزەندی بەرقەرارە! ئەگەر ئەتوو هاتییە کن ئەمن، هەتیوێک بووی، کەس پێنەویست و لەوانی دە بێکارە سێ ساڵان لە دەرکی من بەرقەرارە بووی، کەس پێی نەبووی ئیختیبارە ئێستا ئەمینی ماڵە منی، بۆخۆت بووی بە قەنەدارە ئەگەر دەڵێی ماڵم کەمە، زۆرم نییە ئیختیارە کلیلی گەنج و خەزێنانیش وەرگرە ئەوجارە بیبەخشە بەباری، داغانی بکە بە خەڵوارە ئەمانەتی من لەتوو فەرز بێ، حیسابت دەگەڵ برادەران ڕاگرە دینار بەدینارە». دەیگوت: «ئاغای من! خوڵا ڕاوەستاوت کا، ببێ بەرقەرارە مەنسەبی ماقووڵییێم زۆرە، چی دی ناکەم ئیختیارە ئەمما ئەو شەو دەخەوێدا بە دایک و بابی خۆم بووم ئینتیزارە دەبێ مەرەخەستم بکەی، بچمەوە کن دایک و بابانم، بەوەعدەی حەوت شەو و حەوت ڕۆژان، جا دێم دەبمەوە نۆکەری بێکارە». ئاغای خۆی لەوێ دەگەڵی کرد گوفتارە، دەیگوت: «ڕۆڵە! سەبرێکم لێ بگرە، هەتا قاوەی دەخۆم، قاوەی دەخۆم قەننەی دەکێشم، دەکەمەوە نەهارە». دراوی بۆ داگرت بەباری، زێڕ و ئەشرەفیی دەکرد سەربارە سوێندی بەسەری خۆی دەدا ئیختباری پێ نەبوو، بەکەلاموڵڵای ئەسپارد ئەو جارە دەچووە ئێختەخانان دەری دەهێناوە، جوانوولێکی نۆزینی سێ ساڵی؛ دە پشتێی دەکرد زینێکی مورسەت، لە تەنیشتی ڕکێفی ئاڵدۆز لەسەر دەستە قایشێکی جیڕی بوڵغارە دە زاری دەکرد دانەلغاوێکی حەوێزە مروارە دەچووە جببەخانەی ئاغای خۆی، هەڵی دەکێشا دەمەرقۆپانێکی ساچاغ گوڵەباتوون لەوی بەرقەرارە دە پێی خۆی دەکرد چەکمێکی مووسڵی، لەوانی دە گوڵینگدارە دە قەبووڵیانی دەنا جووتێک دەمانچەی سەر بەدووگمە بۆ ڕۆژی تەنگانان دێن بەکارە دەیاویتە شانی خۆی زرێیەکی داوودی لە ملانی ببوو بەرقەرارە، دە شانی دەکرد مەتاڵێکی هەیزەران، حەوت قوبە، ئەویش بۆ ڕۆژی دەعوایە دێن بەکارە دەستی دەدا ڕمبێکی دووپاری، هەژدە قەفی لەوی جەوهەردارە هەرچی بەوی دژمن بوو، دەیگوت: «ئەو ماڵە میر سەیفودین بەگی دەبا لە کۆڵمان دەبێتەوە ئەو شەیتان و شۆفارە هەرچێکی بەوی دۆست بوو، شین بوو، گریان و هاوارە دەیگوت: «ماڵی ئاغای میر سەیفودین بەگی برد؛ نایەتەوە ئەوجارە». مەرکەبی سەگڵاوی لە ئێختەخانەی دێنادەرێ بەئیزنی خوڵا و پێغەمبەری لێ دەبوو سوارە لە هێندێکیان پێکەنینە، لە هێندێکیان گریانە، قۆچ عوسمان دەڵێ: «خوڵاکەی تەمەنایان بۆ بکەن لەو جەبارە». قۆچ عوسمان بۆ ماڵە دایک و بابان دەهاتە خوارە لە هێندێک جێیان بەڕۆیین لە هێندێک جێیان بە وردەغارە شەوێکی وەختی نوێژی شێوان بەمەرگەوەڕێ بوو ئینتیزارە بەمنداڵی ڕۆییبوو، بەماڵە دایک و بابی خۆی نەدەزانی ئەوجارە دەیگوت: ئەسپ مرادە، جڵەوی شۆڕ دەکەمەوە، هەر جێیەکی ئەو لێی ڕاوەستا، لەوێندەرێ دەگرم قەرارە ئینجا سبحەینێ لە ماڵە دایک و بابی خۆم دەکەم پرسیارە. جڵەوی مەرکەبی سەگڵاوی شۆڕ دەکردەوە بە کووچە و کۆڵاناندا دەهاتە خوارە لە دەرکێکی چکۆڵانەی دەگرت قەرارە. بانگی دەکرد: ئەی خانەخوێ! لێی وەدەرکەوتن پیرێژنێک و پیرەمێردێکی پیر و ئیختیارە دەیگوت: ئەوشەو میوانی ئەنگۆم دەیانگوت: ئەمە لە میوانی وەک توو دەبین خەجاڵەت و شەرمەزارە خەرجی بازاڕمان نییە، نیمانە پووڵ و پارە. ئەوە ماڵە وەزیر و وەکیلان لەوێ ببە بەرقەرارە. دەیگوت: میوانم ئەوشەو، هەر لێرە دەبم ستارە. مەرکەبی سەگڵاوییان لێ وەرگرت، کردیان بەرقەرارە. ئەو دایک و بابی دەناسینەوە، ئەویان نەدەناسی ئەوە فرزەندی خۆیان ئەوجارە. ئەو پیرێژن و پیرەمێردە دەیانگوت: چ بکەین، بە نانی وشکی لە میوانی وا دەبین خەجاڵەت و شەرمەزارە. قۆچ عوسمان ڕوحمی بە دایک و بابان دەکرد ئەوجارە بانگیان دەکا: پیرێژن و پیرەمێردی ئیختیارە! ئەنگۆ لەکنم هیچ فرزەندو نەبوون، بۆو بێ بەکارە؟ دایک و بابی قۆچ عوسمان دەیانکردەوە گریان و هاوارە دەیگوت: ئەو ساڵ حەوت ساڵە کوڕێکمان هەیە بۆ بەغدایە چۆتە خوارە. بابی چاوی کەم بینا بووە، دایکی لێی بڕاوە ئیختیارە قۆچ عوسمان دەڵێ: پیرێژن و پیرەمێردی ئیختیارە! ئەگەر قبووڵ بکەن، ئەمن ئەو عوسمانم جنێوو و دامێ، لێو دام، پاش نوێژی نیوەڕۆیەو دەرکردم یەکجارە دایک و بابی بیلن دەبوون، دەیانکردە هاوارە دەڵێن: ڕۆڵە، قۆچ عوسمانە، تاقانە، بەختەوەرە! وەرە ڕۆنیشە لەکن دایکی خۆت هەتا سەد ساڵی دی، بابت دەبێتە پێشخزمەت، دایکت دەبێتە کەنیز و کاردارە. دەیگوت: دایک و بابی من، پیر و ئیختیارە! شوکرانەی زۆرم وەبەر جەبارە ئەگەر دیدار ئاخرەت نەبوو ئەوجارە ئەمن ئاغایەکم هەیە، خوڵا بیکا بەرقەرارە هێندی زێڕ و ئەشەرەفی بۆ ئەنگۆ ناردووە ئەوجارە هەتا سەد ساڵ بیخۆن، لێو نابڕێ و لێو نابێ قوتارە ئەمنی سوێند دا بەخوڵای بە کەلاموڵڵای ئەسپاردوومەوە دووبارە ئەگەر نەچمەوە کن ئاغای میر سەیفودین بەگ، بە جوانی دەمرم، کەلاموڵڵا دەمگرێ، لە خەجاڵەتی ئاغای خۆم نابم ڕزگارە دەبێ بچمەوە کن ئاغای میر سەیفودین بەگ تا نەبمەوە مستەخەسارە، دایکی دەڵێ: ئەلحەمدولیلای! کوڕم ساحب ئیختیارە. حەوت شەو و ڕۆژانی لەوێ دەگرت قەرارە. ڕۆژێکی مەرکەبی سەگڵاوی هێنادەرێ، دە پشتی کرد زینێکی مورسەت لە تەنیشتێی ڕکێفی ئاڵدۆز، تەنگەی دەکێشا بە قایشێکی بوڵغارە هەگبەی لە تەرکی قایم دەکرد دایک و بابی وی دەیانکرد هاوارە، دەیگوت: ڕۆڵە! بۆ کوێ دەچی؟ دەیگوت: دایک و بابی من مەرکەبی سەگڵاو و خەفەخانە، پێی دەچمە ڕاو و شکارە، دەیگوت: ڕۆڵە! ئەدی ئەو هەگبەی بۆ لە تەرکی بەرقەرارە؟ دەیگوت: ئەوە وەسیەتی ئاغای میر سەیفودینە، کەسێک پیاوی بکوژێ، خۆی باوێتە کن ئەمن، سندووقی سەری ئاغای خۆم بیکەم ڕزگارە کەسێک ژنێ هەڵگرێ، بێ دامێنگیری من بێ، تەسەدوقی سەری ئاغام دەیکەم قوتارە ئەسپم لە ڕاوێ لاقی بشکێ زینم لە عەرزی بمێنێ، دووسەد تومەنی دەدەم، دەبمەوە سوارە هەتا ئاغام زیندوو بێ، پیاوە نابم ئەوجارە دایک و بابی من، مەگرین، هەتا میر سەیفودین بەگ خۆش بێ لە فەقیری بوون قوتارە پێی دە ڕکێفێی دەنا، هاواری دەکردە جەبارە، سووچی ڕەکێفێ بە مەرکەبێ نیشان دا؛ هەرتک چاوی مەرکەبێ کوێر بوو، لە عەرزییێی نەکرد کارە. دەهاتەوە کن دایک و بابان، دادەبەزی ئەوجارە دەستی کرد بە گریانێ، دەڵێ: سەرم نابێ قوتارە! لە ئاه و ناڵەی ئاغای خۆم قەت نابم ڕزگارە چونکە سوێندی داوم دەگەڵیشی داناوم قەرارە دایک و بابی من! ئەنگۆش خێرێم لێ نابینن ئەوجارە. حەوتووێکی لەکن دایک و بابانی گرت قەرارە فرمێسکی چاوانی دەتگوت بەحرە، ڕووبارە دایک و بابی ڕوحمیان پێ دەکرد ئەوجارە دەیانگوت: ڕۆڵە قوچ عوسمانە بەختەوارە! بۆچیت هەیە هێندە گریان و هاوارە؟ دەڵێ: دایک و بابی من! بەچەنگی خۆم نەماوە ئیختیارە. چ بکەم بەبێ ئیمانی دەمرم، خێرێم لێ نابینن ئەوجارە. دایکی بە مێردی دەگوت: چاکە، ئەو فرزەندەی خۆمان بکەین ڕزگارە چونکە لە بەغدایەی زۆر هەن شەیتان و شۆفارە. بابی دەڵێ: بەخوڵام بەزامن دا، پێغەمبەری بۆ ببێ بە تکاکارە شیری تۆی خواردووە، بیکە ڕزگارە هەرتکیان مەرەخەستیان دەکرد ئەو کوڕی نازدارە. سبحەینێ ئەگەر سوار دەبوو بە کووچە و کۆڵاناندا دەهاتەخوارە خەڵقی مەرگەوەڕێ پاکی بۆ دەبوو تکاکارە، دەیانگوت: بڕۆ هومێدەوارت بێ دوازدە ئیمام و چوار یارە. دەهاتەوە کن دایک و بابان، ئیکلامی کێشان سێ جارە دەڵێن: ڕۆڵە! هەڕۆ بڕۆ؛ هەرچەندی مۆمن و مەلایکەتن، لە بارەگای خوڵای بۆت ببنە تکاکارە. ئەگەر سواری مەرەکەبی دەبوو لە هەموو لایەکی ببوو ڕزگارە سووچی ڕکێفێی بە مەرکەبی سەگڵاو نیشان دەدا. ماشەڵڵا هێندێک دەڵێن تەیرە، هێندێک دەڵێن شامارە. لە مەرگەوەڕێ بۆ بەغدایە دێتەخوارە لە هێندێک جێیان دەڕوا بە ڕۆیین، لە هێندێکیان بە نەرمەغارە ڕەگەڵی دەکەوتن خزم و برا و یارە دەیانگوت: هەتا بەغدایەت دەگەڵ دێین ئەوجارە. شەوی بەسەردا هات، مەنزڵی گرتبوو قەرارە سبحەینێ سوار دەبوو، بەڕێی خۆیدا دەڕۆیەوە خوارە لە ڕێیە گەیییە خدری زیندە و خدرەلیاس، ئەویش لە بارەگای خوڵای بۆی بوون بە تکاکارە لە دەشتی باڵینێ ئازیزم دەهاتە خوارە. بە تەڕات و بە نەرمەغارە تەماشا دەکا، لە دەشتی باڵینێ ڕەشبەڵەک بووە، سەلەلات بە چ قەرارە تەماشا دەکا، داوەتە، لۆتی و ڕەقاسە لەو کارە لە لایێ سەرچۆپییە گرتوویانە پیاوی، بە کێرد و کەمبەرە و چەکمەدارە لەلای نێوەڕاستێ گرتوویانە، کیژی بەژن باریک و سینگ سەدەف و چاو بەڵەک لەوی گوێ بەگوارە لەلای گاوانیە گرتبوویان پیاوی ژن جوان و زۆرخۆر و خوێڕی و بێکارە تەماشای کرد گومبەزێک لە دوور دیارە ئەو گومبەزە تەنیشت بە ئاقشقەیە چوار تەرەفی بە حەسارە قۆچ عوسمان دەڵێ: خوڵایە! ئەوە چییە؟ لە کێ بکەم پرسیارە؟ لەولاڕا دەهات پیاوێکی ئاقڵ و کەماڵدارە جڵەوی دەگرێ، دەڵێ: وەرە، بچین لە ماڵە من میوان بە، ئەتوو دیارە غەریبی لەو شارە. دەڵێ: قوربان، ڕێم لەبەرە؛ قسێکم هەیە، لێت دەکەم پرسیارە. دەڵێ: ڕۆڵە! وەرە بچین دابەزە، قەننەیەکی بکێشە لەکن مامی خۆت ڕۆنیشە بکەینەوە گوفتارە. دەڵێ: مامە! خوڵات لێ ڕازی بێ، سەفەرم لەبەرە بمکە ڕزگارە! دەڵێ: ڕۆڵە! ئەتوو دانابەزی، بزانم ئەوە چییە لێی دەکەی پرسیارە. دەڵێ: مامە! ئەو گومبەزەی لەوێیە، چوار تەرەفی بەحەسارە ئەوە هێندێک دەڵێن: چاکی ترکانە، هێندێک دەڵێن کلیسای هەرمەنیان بەیەکجارە. دەڵێ بابم: درۆیان کردووە، ئەو مەخڵووقەی شۆفارە قەت بە قسەی ئەو خەڵقەی مەکە ئیختوبارە ئەوە کەمبەر بەستەیە بەمنداڵی شەهید کراوە، هیمەت و بەرەکەتی حازربێ، ئەوە پیر چاکە سوارە هەر کەسێکی بە لەبزێکی شیرینی زیارەت بکا، بە دڵێکی ئیخلاس لەسەر ئەوەی بکا تۆبە و ئیستیغفارە ئەمن زامنم - ڕێگای چل ساڵان دوور بی، لە تەنگانانت دێ لە هیمداد و هاوارە. قۆچ عوسمان ئاقڵ بوو، کەماڵدارە دەچوو لەوێندەرێ پیاوە دەبوو، جڵەوی دەگرت، پیاوێکی ڕیش سپیدی بەرقەرارە سەعاتێک دەگەڵ ئەو پیاوی ڕدێن سپیدی دەکرد گوفتارە، دەیگوت: قوربان! ئەوە کێیە؟ دەیگوت: هیمەت و بەرەکەتی حازر بێ، ئەوە پیرسوارە. قۆچ عوسمان ئاقڵ بوو هەڵستا زیارەتی کرد سێ جارە، دەیگوت: پیرسوار! بەقوربانت بم لە بەغدایەم دژمن زۆرن، جارجار لە هیمدادم وەرە. شەو و ڕۆژێکی لەوێ گیر دەبوو تەمانای دەکرد لە خوڵای ئەوجارە. ئیجازەی وەرگرت، دەبوو بەتۆبەکارە لەوێندەرێ سوار دەبوو بۆ شارباژێڕی بەغدایە دەهاتە خوارە تەماشای کرد، لەلایەکی ئەسنافە، لە یەکی بەقاڵە، لە تەرەفی دیکە حەتارە بڕێکی دیی داژوا، لە کاروانسەرایە هاتە خوارە تەماشای کرد، کوردی کەڕک دەبەر بوون؛ دەیگوت: ئەوە چییە؟ دەیانگوت: ئەوە هەمووی جەڵەب فرۆشە، سوێندخۆرە، بێ تەڵاقە، هەمووی چێوەدارە. بڕێکی دی داژوا، لە کاروانسەرایە هاتە خوارە تەماشای کرد، عەجەمی کەوڵ ڕەقی پەپاغ ڕەش بوون گوتی: ئەوە چییە؟ گوتیان: عەجەمە، عەلی پەرستە، نوێژنەکەرە، هەمووی کرێبارە. بڕێکی دیی داژوا، لە کاروانسەرایە هاتە خوارە تەماشای کرد، کوڵاپان ڕۆنیشتبوون، ئاسکیان لەبەر دووکانێ بوون گوتی: ئەوە چییە؟ گوتیان: جووە، ئەرمەنییە، لە خوڵا نەترسە، هەمووی قەوەدارە. بڕێکی دیی داژوا لە کاروانسەرایە هاتە خوارە، تەماشای کرد، غەڵبەغەڵبێک بەقەد دووهەزار کەسی بەئەژمارە شینکێکی قەزوانییان لەوێ ڕاگرتبوو، کلک لەسەر چووان، یاڵ و دووی بەژەنگارە هێندێکیان پێیان دەدا دووسەد و سێسەد بەئەژمارە هەر کەسێک چوار گوڵە دەزووی لە ماڵە خۆی بان، دەیبردە باژێڕی هەڕاج فرۆشی دەکرد، دەیکرد بەپوول و پارە دەیگوت: دەشقەم ئەسپی بۆرەم وەگیرکەوێ، جا قەت لە خۆم نابڕێ، لە ئەولادیشم نابێ قوتارە ئەگەر قۆچ عوسمان گەییێ، سێ جاری دا چوار کەنارە لە تەرەفی ڕاستی ڕۆدەنیشت، دەیگوت: «ساحبی ئەسپی بۆرە، وەرە». ئەشرەفیی بۆ دەبژارد هەزار بەهەزارە جڵەوی ئەسپی بۆرەی لە چەنک موشترییان دەرێنا، بۆ شارباژێڕی ڕادەکێشا خوارە هێندێک دەیانگوت: بەنک کێشە. هێندێک دەیانگوت: قوماربازە. هێندێک دەیانگوت: ئەوە شەرابخۆرە، فێرە قومارە. ئەگەر گوێی لێ بوو لە ڕقی خەڵقی گەڕاوە دووبارە دەیگوت: بابم ساحبی ئەسپی بۆرە وەرە! دراوی لە کۆشان بۆ فڕێ دەدا خوارە. دەیگوت: بابم، گەردنم ئازا بکە نەک دڵت لەدوو بێ، خێری لێ نەبینم، لە قیامەتێت لە ئاه و ناڵان نابم ڕزگارە. جڵەوی ئەسپی بۆرەی دا بە هەتیوێکی، حەقیشی دابوویە شەش پارە ئیختیباری بەوی نەدەکرد، بۆی بەکرێ دەگرت دوو پیاوی ڕدێن سپی لەکنی دادەنا بەئەمیندارە دەبوو بە هەمووانی خزمەت بکەن، ڕنەکی بکەن ڕۆژی سێ جارە، بۆیان دەکردە پاشبەند و پێشبەند ئاوریشمێکی بەرقەرارە. ئاوریشمی خاویان بۆ دەکردە سەلکە ڕێشمە، ئی دیکەی بۆ دەکەن گوڵئەوسارە، لەسەر دووکانی نەجاڕانی بۆ دروس دەکرد، قەڵتاغێکی چوار کوڵاغەی چناری جەوهەردارە لەسەر دووکانی سەڕاجانی بۆ دروس دەکرد، تەکەڵتووێکی ئاوریشمدۆزی بەئیختوبارە لەسەر دووکانی هەمەدانیانی بۆ هەڵدەگرت، دەستەقایشێکی جێڕی بوڵغارە لەسەر دووکانی ئاسنگەری جووتێک ڕکێفی دروس دەکرد، دانە لغاوێکی حەویزە مروارە لەسەر دووکانی شیرگەران دروستی کرد جووتێک زەرگ بۆ باڵەتەنگێ میسری و گۆردە و قەدارە لەسەر دووکانی خەیاتی دروستی دەکرد سەرزینێکی پارچێک ماهووت، یەکێک مەحمەڵ، یەک ئەتڵەس، چوار تەرەفی دەکرد بە خارای نەوبەهارە چل دەستی ئاوریشم هەڵدەگرت، دەیکردە ساچاغ، ئەویشی دەنا لە چوار کەنارە جووتێک توڵەی فینۆیان دەگێڕان، ئەویشیان بەپووڵ کڕی ببێتە شاتر، بڕۆن لە کەنارە ئەگەر ئەو تەدارەکەی دەبوو بەرقەرارە سوار دەبوو بە کووچەی شارباژێڕێ دەهاتە خوارە دەیگوت: «ئەوە ئاسمان کون بوو ئەسپی بۆرەی پێدا هاتۆتە خوارە پێشکێشە بۆ ئاغای میرسەیفودینی دەبەم؛ لەمن وایە لێم خەرج نەکردووە شتاقە پووڵ و پارە». حەوتووێکی لە شارباژێڕی ڕۆدەنیشت، خزمەتی ئەسپی بۆرەی دەکرد ئەوجارە پاش حەوتووەی سوار دەبوو بەئیزنی خوڵای لەبۆ بەغدای ڕەنگین دێتە خوارە نوێژی شێوان داخیل بەبەغدایە دەبوو، بەدەرکی ئاغای خۆی دەبوو ئینتیزارە تەق تەق لێی دا لە خواجە بێدارە لێی وەدەرکەوتن، کەیخودا و ئەمیندارە تەماشا دەکەن قۆچ عوسمان بووە بەرقەرارە
37	قۆچ عوسمان ٢	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	مزگێنییان بۆ ئاغای میرسەیفودین بەگ برد: قۆچ عوسمان هاتەوە. ئەسپێکی بۆرەی پێیە، چەند باشە، چەند بەکارە! هەر بەو شەوەی دەچوونە تەماشای ئەسپی بۆرە کەیخودا و پیاوماقووڵ و ئەمیندارە جێبەجێ دەهاتنە دیوانێ، دەبوون بەرقەرارە دەیگوت: ئەسپی بۆرە چۆنە؟ هێندێک دەیانگوت: باشە، گەلێک بەکار. هێندێک دەیانگوت: بۆزە و بەدعەمەلە؛ ئەگەر دە توومەنی پێ درابێ پێنجی چوون بەخسارە ڕۆژی تەنگانان سەری سوارەی خۆی ناکا ڕزگارە. قۆچ عوسمان دەڵێ: خوڵا خراکا ماڵە شەیتان و شمری، دەنا بەدکارە ئەنگۆ چل کەس دەگەڵ ئەمن بکەن مەرج و قەرارە بگرنەوە مراوییەکی باڵ کووڕ دەگەڵ بازێکی خاسە تەوارە سبحەینێ لە دەشتی خورمالغێ دەگەڵ ئەسپی بۆرەیان دێننە خوارە ئەگەر خوڵای کرد، ئەو ئەسپی بۆرەیان بەجێ هێشت، ڕەمانەی ئەسپی بۆرە بکەن، سەری من بدەن لە قەنارە ئەگەر ئەسپی بۆرەش باز و مراوییان بەجێ بێڵێ، یا بۆخۆم لەکن ئاغای میرسەیفودین بەگ نابم، یان شتاقو لە بەغدایە ناکەم ئیختیارە. ئەوێ شەوێ دەگەڵ ئەوانی ڕۆنا قەول و قەرارە هەر بەو شەوەی وەکاریان خست قەتار و نەهارە گیا و پووشیان کێشا بەبارە هەڵیان بەست چۆم و ڕووبارە ئاویان لە دەشتی خورماڵغێ دەنا ببێتە زەل، ئەسپی بۆرەی لێ نەبێ قوتارە تۆڕەوانان تۆڕیان داویت، دەیانگرت مراوییەکی باڵ کووڕی هارە حازر بوو بازێکی خاسەی تەوارە سبحەینێ بەیانی باز و مراوییان هەڵدەگرت، بۆ سەری مەیدانێ چوونە خوارە برادەرێکی قۆچ عوسمانی بوو، دەیگوت: قۆچ عوسمان لەو خەوەی هەڵستە، ئەوە مەرجکەر بۆ سەری مەیدانێ چوونە خوارە تەگبیرێک بۆ من بکە، خزمەتی کێهە ئاغای بکەم ئیختیارە. دەڵێ: برالە! ئاغای دنیایە فایدەی نییە، خۆت بسپێرە بەخوڵای دوامەتی بەجەببارە. دەیگوت: ئەسپی بۆرەم بۆ بێننە دەرێ، لێی بکەن زینی مورسەت، بیاوێنە سەری قایشی بوڵغارە ئەو توڵە و تاژییانە بەرنە ژوورێ، بڵا ئازا بێ نەکێشن؛ ئەمن دەبم گوناهبارە بانگێکم وەبەر ئەو خوڵایە ئەگەر بۆخۆی جەبارە! دەیگوت: پیرسوار. بەقوربانت بم، ئەوجار بە هیمدادم وارە (وەرە). بەقەد دوو هەزار کەسی لەوبەر ئەوبەری مەیدانی خورماڵغێی گرت قەرارە. هەرچی بەوی دۆست بوو گریان و هاوارە دەیانگوت: ڕەمانەی ئەسپی بۆرە دەکەن، سەری قۆچ عوسمانی دەدەن لە قەنارە. هەرچی بەوی دژمن بوو شادیی بوو، پێکەنین بوو، دەیگوت: ئەوجار دەرناچێ ئەسپی بۆرە، ڕەمانەی دەکەن، سەری ویش دەدەن لە قەنارە بەغدا خۆش دەبێ لە کۆڵ دەبێتەوە ئەو شەیتان و شۆفارە. ئەگەر سەری جڵەوی ئەسپی بۆرەی وەرگێڕا، بۆ سەری مەیدانێ دەهاتە خوارێ، لە هێندێک جێیان بە ڕۆیین لە هێندێک جێیان بە نەرمەغارە، هەتا دەگەیییە مەرجکەران دەیگوت: هەر ئەو قسەی شەوێ دیم دەگەڵ ئەنگۆ قەول و قەرارە. ئەمن لە قەولی خۆم نابمەوە، دەبێ تەمام ببێ ئەو گوفتارە. دەیگوت: یا ئەڵڵاه، یا خوڵای کەریم، یا پێغەمبەری موختارە! پیر سوار، هاوارم وەبەر ئەتۆیە دووبارە! باز و مراوییان بەردان، ئەویش دەستی بەجڵەوی ئەسپی بۆرەدا دەهێنا، لە سێ فرسەقی مەیدانی خورماڵغێ دەهاتە خوارە ئەگەر خەلاس دەبوو، سەری جڵەوی هەڵدەکێشا، ئاوڕی وەپشتی خۆی دا، تەماشای کرد باز و مراوی دێن بەچریکەچریک و هاتوهاوارە دەچوونە تەماشای شوێنی ئەسپی بۆرە کەیخودا و ئەمیندارە تەماشایان کرد بەردێک بەقەد دەنکە نۆکێکی لە قوڕێ چۆتە خوارە هێندێک دەیانگوت: ئەوە جێی ناڵە. هێندێک دەیانگوت: جێی بزمارە. هێندێک دەیانگوت: ماڵە خێوت بەقوڕێ گیرێ ئەسپی بۆرە، دەگەڵی دەرناچن باز و باڵدارە. قۆچ عوسمان دەمودەست دەبوو سوارە دەهاتە کن میرسەیفودین بەگی، ئیکلامی دەکێشا سێ جارە دەیگوت: «ئاغا! بەقوربانت بم! یانە بۆخۆم مەرەخەس بکە یانە شتاقان لەو شارەی ناکەم ئیختیارە». ڕۆدەنیشتن کەیخودای دە نابەکارە، وەکیل و وەزیر و موختارە قاقەزێکیان دەنووسی بۆ سوڵتانی ئەستەمبوڵێ ئەوجارە بەقاسیدی دا بەڕێیان دەکرد بەهاوارە: سوڵتان! ئەسپێکی بۆرە بۆ میرسەیفودین بەگی هاتووە بابی بەحرییە، بۆخۆی باڵدارە لەتوو زیاتر کەس قابلیەتی نییە، پێ دە ڕکێفی نێ، لێی ببێ سوارە. سوڵتان قاقەزێکی نووسی لەبۆ میرسەیفودین بەگی: ئەسپی بۆرە و مەرکەبی سەگڵاو سواربن، وەرنە ئێرە، بەنگۆم هەیە کارە. میرسەیفودین بەگ گوتی: گووی خوارد لە گووی بابی، ئەمن جارێکی دی خزمەتی وی ناکەم ئیختیارە. حەقیش دەگەڵ بەغدایە نییە، ئەوە داگیرم کرد یەکجارە! ئەو خەبەرە چوو بۆ سوڵتانی ئەستەمبووڵێ دووبارە. سوڵتان تەگبیری دەکرد بە مەخلووقی دنیایە: ئەوە تەماحی هەیە، لێم داگیر بکا بەغدایە. ئەوجار خەبەریان دا بە میرسەیفودینی: دەبێ تەشریفی موبارەکت بێ سوڵتان ببینی. میرسەیفودین دەڵێ: ئەمن سوڵتانم بۆ چییە؟ قبووڵ دەکەم لەمسە و ئوروسی سوڵتانم قبووڵ نییە. سێ ساڵان دەگەڵ قۆچ عوسمانی گەڕان، نەهاتنەوە ئاوەدانییە. سوڵتان فەرمووی: عەیب و شوورەیییە نۆکەری من بۆ بارگینێکی بگەڕێ لە وڵاتییە. کێ بوو لە سوڵتانی ئاقڵدار و دانا بۆ میرسەیفودینی مۆر کرد قورعانە: هەڵستێ، بێتە ئێرەکانە ئەمن لێی ناستێنم بارگینی، هەزار تەگبیرم هەیە، چۆڵ بوو ئەو عەرز و مەکانە ئەو ئەسپە موبارەک بەوی بێ، ئەوا بۆم نارد قورعانە. ئەسپەکەی بێنە بیبینم مەسڵەعەتێ دەکەین. ئینجا شەڕیشم لێ قەومیوە دەگەڵ هەر چوار دەوڵەتانە. ئەگەر میرسەیفودین وای دەزانی تەگبیری کرد بە خزمانی: دووڕوو نابێ بۆ سوڵتانی دەبێ نۆکەری قەدری بزانی بچۆ بەخۆت و قۆچ عوسمانی، ئەودەمی لەوێ خۆی زانی ئەگەر سواربوو بەڕەوانی دەگەڵ نۆکەری وەک قۆچ عوسمانی دەڵێ: ئەوە دەڕۆم بۆ خزمەت سوڵتانی خەبەر بدەن بە دایکم بزانی. دایکی لەبەر شین و گریانی فرمێسک دێ لە چاوانی دەڵێ: ڕۆڵە! مەچۆ کن سوڵتانی بەخوڵای، سەرت دەبڕن لە گیانی تەماشاکەن قۆچ عوسمانی غەزەبی بۆ کوڕی من هانی هاوار لەبەر غەزەبی سوڵتانی! قەت بووە دەگەڵ ئاغات بێ غەیانی. گوتی: دایە چارەم نییە؛ سوێندی خواردووە بە ڕەبییە کەلاموڵڵای مۆر کردییە ئەوا لە بۆ منی ناردییە لەکن سوڵتانی درۆ نییە. دایکی یەک بە بەغدایە گریاوە دەڵێ: کوڕم سەر نایەنێتە دواوە بێ کوڕم زمانم سووتاوە سەڵام لێ ڕابوو کەسم نەماوە کەسم نەماوە لە دنیایە کوڕم سەر نایەنێتە دوایە چ بکەم، بەغدا بێ ئاغایە خەبەر بۆ عورووسی بچوایە دەشقەم تکایان بۆ بکردبایە. میرسەیفودین بەڕەوانی بەخۆی و بەقۆچ عوسمانی چوو لە بۆ خزمەت سوڵتانی میرسەیفودین زۆر ترساوە ئاوڕی وە قۆچ عوسمانی داوە دەڵێ: نەترسێم سوڵتان گەلێک پیاوە. قۆچ عوسمان دەڵێ: قوربان سوڵتان زۆر تەواوە کەلاموڵڵا مۆرکراوە هەموو قسێکمان بڕاوە تا چوو لە ئەستەمبووڵێ بوون پیاوە حەوتووێکی لەوێ مەحتەل ماوە خەبەر بەسوڵتان دراوە گوتی: بڕۆن، ڕامەمێنن بەخۆ و بە ئەسپی بۆرەی بێنن ئەگەر هاتە گەیییە دیوانێ ئەسپی بەرنە ئێختەخانێ دە ملی کەن کۆت و زەولانێ دە ملی کەن بەخۆی نەزانییە ئەو ساڵ حەوت ساڵە لە من یاغییە. کە کۆتیان دە ملی کردییە بردیانە خزمەت سوڵتانییە عەرزی کرد: قوربان سووچم چییە؟ سوڵتان فەرمووی: جوابت نییە. عەرزی کرد: ئەو کەلاموڵڵایەت بۆ مۆرکردییە؟ خۆ لە زاتی توو درۆ نییە. درۆ نابێ بەڕەوانی بەفەرمانی خوڵای سوڵتانی ئەمینی پێغەمبەرانی ئاخر لەسەر چم هەیە غەیانی؟ سوڵتان فەرمووی: مەیدوێنن قوڕقوشمی بۆ وەتوێنن نابێ بەزێڕی بخنکێنن میرسەیفودین دەگرییە دەڵێ: قوربان! قابیلەتی ئەوەم نییە بەغدام دا بەتوو بەیەکجارەکییە مەمخنکێنە سووچم نییە سوڵتان فەرمووی کەس نەمدوێنێ؛ تکا نییە بەحەقی ئەوەی ڕەببییە دەنا بارگینم بۆچییە؟ ئەو ساڵ حەوت ساڵە یاغییە خەرج و پیتاک بۆ من نییە ئەمن بەغدای وام بۆچییە؟ هەروا دەزانم شار نییە. هیچ کەس نەبوو تکاکار بۆخۆی گەلێک گریا بەزار هاواری کرد بوو: یا جەبار! یا بینای پەروەردگار! یا پێغەمبەری موختار! خەلاس بم ئەمنی گوناهکار. چەند هاواری کرد پاڕاوە فەقیر تکای بۆ نەکراوە بەپاش ئەوەیان گێڕاوە هیچ وچانیان لێ نەداوە هەر بردیان لە ستۆیان داوە جێبەجێ سەری بڕاوە خەبەر بەقۆچ عوسمان دراوە دەڵێ: چاوم کوێر بوو ئاغام نەماوە ئاغاکەم چوو بوو ئەوجارە سەریان لەوێ فڕێ دا خوارە بەحەقی ئەوەی جەبارە پاش میرسەیفودینی نازدارە لەسەر ئەسپی بۆرە بوو ئەو کارە ئەمن پێی بووم گوناهکارە هیچ کەس نابێ لێی بێ سوارە لێی سوارببێ لە مەیدانێ بیکێشنەوە ئێختەخانێ ئەمن دەمبڕێ ڕێی گوزەرانێ ڕێی گوزەرانێم بڕاوە ئەدی کەلاموڵڵایە چ بوو ناردی لەولاوە؟ نێوی خوڵای تێ نووسراوە فەرمان وە درۆ گەڕاوە ئیشاڵڵا خوڵا لێی تێک داوە ئەمن دنیای ڕوونم نەماوە. قۆچ عوسمان پیاوێکی هاری بۆ ئاغای گریا بەیەکجاری هاواری کرد: یا پێغەمبەر! توو موختاری هەم موختار و مودەبیری بێ ئاغا چ بکەم ئەمنی ئێخسیری دەستی دابووە قەبزەی شیری گوتی: خوڵایە، کەس نەزانێ لینگی دا بۆ ئێختەخانێ کە گەیییە ئەوێ، دانامێنێ دەستی دا، شیری دەردێنێ پاشووی ئەسپی بۆرەی دەپەڕێنێ دەڵێ: لەپاش ئاغام نەمێنێ بڵا نەمێنێ بەیەکجاری ئەمنیش حەرام دەکەم سواری. خەبەر بە سوڵتانی دراوە ئەویش لە ئێختەخانەی گیراوە سەری ئی ویش بڕاوە خەبەر بەبەغدایە گەڕاوە: هەرتکیان مودەیان تەواوە. دایکی میری دەڵێ: هاوینێک گەیوەتە دایکی میرسەیفودین بەگی؛ چەند هاوینێکی گەرم و دژوارە وەک بەدەشتی باڵینێدا دەچوومە خوارە نەمدی چ پیاوی بەفێس و دەسترۆک، کیژی مل بەهیزارە وەکو بڕێکی دی بە دەشتی باڵینێدا دەهاتمە خوارە تەماشا دەکەم، غەڵەبەیەک لە دوور دیارە ئەگەر دەگەیمەوە برا ماقووڵێکی لێک دەکرد پرسیارە. دەمگوت: ئەوهە چییە لەوێ دیارە؟ دەیگوت: نازانم بەیەکجارە. بڕێکی دی بەکۆڵانی ڕۆمییاندا دەچوومە خوارە تەماشام دەکردەوە ئەوجارە ئەو غەڵەبەیە دوو هەزار کەس دەبێ بەئەژمارە دایک سەری بێ بەقوربانی سواری لە شین بۆرەی، لەبن خێوەتی وەزیری بەغدایەی دەکرد تەقڵە و هاوارە خوڵا ماڵە ڕۆمییان خراکا، بەدەنگێکی بڵند هاوار دەکەن سەری میرسەیفودینیان بڕی قاڵبیان لە مناران فڕێ دا خوارە. لەو دەوری هەتا ئەو زەمانی بابادەمی، هەتا نۆشیروانی لە نۆشیروانی هەتا جمجمە سوڵتانی هیچ کەسم نەدی وەک میرسەیفودین بەگی نان بدا، سەغی بداتەوە نانی ڕاوکەرە، ڕاوی خۆی داویتە بەڕیە و بیابانی کار ئاسکان دەگرن بە قەفی گۆچانی قەڵێدەی زێڕیان دە ملی دەکا، بەریان دەداتەوە بیابانی دایکی دەڵێ: ڕۆڵە! ئەوە ناشوکرییە. دەڵێن: دایە! ناشوکری نییە، لەپاش مردنی من ساڵێکی دەبێتە نان گرانی ئاغا و نۆکەر و نایبی من ڕووی خۆیان بکەنەوە چۆڵ و بیابانی کار ئاسکان بگرن بە قەفی گۆچانی قەڵێدەی زێڕیان لە ملی دەرێنن بیدەن بەپاروو پارووی دە نانی ئەو ئاسکانە بەردەنەوە بیابانی. دایک دەڵێ: ڕۆڵە! ئەوە بەخشندەیی نییە. دەڵێ: دایە! بەرشەوێ دەکوژمەوە کەڵی، پاشەوێ بەرانی. دایک دەڵێ: ئەوەش بەخشندەیی نییە. دەڵێ: «دایە! دەبەخشم شیرێکی دەبان بەندە شیرێکی سورمە کەوڵێکی دە ڕۆمییانی». خوڵا! ماڵە ڕۆمییان خرابکا؛ بەدەنگێکی بڵند بانگ دەکەن، دەڵێن: سەری میرسەیفودین بەگیان بڕی، قالبیان فڕێدا دیوەخانی دە تەتەرخانی. ئینجا بەگمە خاتووم دەڵێ: خوشکێ گەورەی خانێ! بڵا ئەستۆی خۆمان بەرن سەر کووپەڵەی خمی. ئەتوو تێبنێ بەرسەرێ ئەمن تێی دەنێم بەرتانێ ئەستۆی خۆمان هەڵببڕین بە تیخان سەری خۆمان بتاشین بە گوێزانێ ئەوڕۆ دوو ڕۆژە نوڕەنوڕی تاژی و توڵان نایە لە دەرکی ئۆترەخانێ چووڕی بازی نایە لە جبەخانێ کۆڕە کۆڕی ئەسپی بۆرە نایە لە دەرکی ئێختەخانێ. مافوورە و سەرەندازان تۆزیان لێ کەوت، کەس نییە لەسەری بکا سەرترینجانێ تاس و تەبەغ ژەنگیان لێ کەوت. لەپاش کاکی وەک میرسەیفودینی کەس نییە پێی بکێشێ شیلانێ خوڵا ماڵی ڕۆمییان خرابکا، سەری میرسەیفودینیان بڕی، کەس بە جەندەکی نازانێ دایک سەری بەقوربانی سەری سواری شین بۆرە بێ، وەکو لەبن خێوەتی وەزیری بەغدایە دەیکرد تەقڵە و جلیتانێ دایک دەڵێ: چ بکەم لێم بڕا چارە هەرچەندی خانووم و خاتوونن، پاکی بێ ئاغایە، وەکیل و وەزیرم بێ سەردارە نۆکەر و تابیعەی کوڕی من پاکی ئەستۆ خوارە. ئەدی قۆچ عوسمان نەهاتەوە لێی بکەم پرسیارە؟ دایک سەری بێ بەقوربانی سواری لە شین بۆرەی، ئەگەر لەبن خێوەتی وەزیری بەغدایە دەیکردەوە تەقڵە و هاوارە: ڕۆڵە، بەگمێ، گەوەرێ، وەرە، کوێنی دەبەر بکەین ئەوجارە خۆمان باوێینەوە کن شاهەنشای، دەشقەمی بنداتێ تۆپ و تۆپخانە و سەربازی بەکارە حاشا لە دینی کوردی عرووس و ئینگلیس بە ئیختیبارە ئەگەر خوێنێم بۆ نەستێنن ئەوجارە دەچم لە بارەگای خوڵای دەبمە عەرزچی و شکایەتکارە.
38	قەر و گوڵەزەر ١	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	وەختێکی شا عەباس لە ئیسفەهانێڕا هات بۆ دمدمی، هاتە سندووسی؛ میوانی فەرەجوڵڵا خانی، ئاغای سندووسی بوو. فەرەجوڵلا خان زۆر حورمەتی گرت. شا عەباس لەوسەرێ کە گەڕاوە، فەرەجوڵلاخانی دەگەڵ خۆی بردە ئیسفەهانێ. فەرەجوڵلاخان دوازدە کوڕی بوو. کوڕی لە هەمووان گەورەتری قەر بوو. قەری کردە حاکمی سندووسی. خەبەریان بۆ قەری هێنا گوتیان: «حەمەدی پاشاغان کچێکی هەیە نێوی خاتوون گوڵەزەرە؛ قەت جوانی وا نییە». قەر قاسیدێکی نارد بۆ کن خاتوون گوڵەزەرێ. قاسید چوو سووڕەتی خاتوون گوڵەزەرێی بۆ هێنا. بەقەری نیشان دا. قەر لە سوێیانی شێت و شەیدا بوو. قەر ناردییە کن بابی گوتی: «بۆم عەرزی شای بکا بەنۆکەری خۆی قەبووڵم بکا؛ ئاشق بەکچی حەمەدی پاشاغان بووم؛ جا کەیفی خۆیەتی». هەڵی گرت لێی نووسی: «ئەو عێلی گەرمێنییە؛ ڕێی ناکەوێ ئەمن بنێرمە کنی کچێکم بداتێ. بۆ خۆی بنێرێ خوازبێنی بکا». قەر قاقەزێکی بۆ حەمەدی پاشاغانی نووسی: «حەزێ دەکەم بە وڵاتی سندووسێش ڕابگا، خاتوونێکی هەیە بەمنی کەرەم بکا». حەمەدی پاشاغان بۆی نووسییەوە: «چلۆن ڕێک دەکەوین؟ ئەو خەڵقی کوێستانێ و ئەمن خەڵقی گەرمێنێ. کچی من لە کوێستانی بەڕێ ناچێ و ئەویش نایەتە گەرمێنێ». قەر گوتی: «هەڵدەستم بۆخۆم دەچم. ئەگەر کەیفم گرتی، دێمەوە لەشکری دەبەم بەزۆر لێی دەستێنم. ئەگەر کەیفم نەیگرت دێمەوە ماڵە خۆم». جا هەڵستا بەرگێکی نۆکەرانەی دەبەر کرد، ڕۆیی بۆ نێو عێلی حەمەدی پاشاغان. خاتوون گوڵەزەر بەسەر ماڵە ڕادەگەیشت. گوتیان: «بابم لە چی دەگەڕێی» گوتی: «لە شوانیێکی، لە بەرخەوانیێکی دەگەڕێم». چوون بەخاتوون گوڵەزەریان گوت: «کوڕێکی جوان لە شوانیێی دەگەڕێ ئەتۆش چ شوانت نییە». ئەگەر خاتوون گوڵەزەر تەماشای کرد کوڕە جحێڵەیەکی زۆر جوان بوو. گوتی: «کوڕە! شوانیت پێ دەکرێ؟» گوتی: «بەڵێ قوربان؛ باب و باپیرم هەر شوان بوو». گوتی: «نێوت چییە؟» گوتی: «دایک و بابم نەبووە هەر بەهەتیوی گەورە بووم، پێیان گوتووم قەر». گوتی: «لە کوێ هاتووی؟» گوتی: «قوربان هێند گەڕاوم ئیسفەهانیشم دیوە». گوتی: «بەرخانم لێ نادزی؟» گوتی: «قوربان دزی بەمن ناکرێ. کەپەنک و گۆچانیان دایێ». تەسلیم شوانانیان کرد. ڕۆژێکی لە مەڕی هاتەوە. خاتوون گوڵەزەر بۆخۆی لە بن پانکێی دانا. سەربەخۆ پێی گوت: «شازادە قەرە! نانی بخۆ». قەر نانی خوارد و هەڵستا بەرخی وەرگێڕا چووە دەشتێ. بە بەند بە ئاواڵ شوانانی گوت: «بابم حاکم بوو لە ئیسفەهانێ، بۆخۆم میریەتیم دەکردەوە دەگەڵ بەگلەرە چەندم لە دیوانێ ڕۆدەنیشتن میرزای زێدەنووس و سینەدەفتەرە چەندم لەبەر دەستی ڕادەوەستان کوڕە کوڕەی بەکێرد و خەنجەرە چەندم لە دیوانێ هەبوو پیاوی قابیلی مواجب بەسەرە ڕۆژێ سەد تەورزین بەدەستی پادشای سجدەی بەخێرێیان دێنامە بەرە دەربەند بە ماڵی دنیایە نەبووم؛ عەزیزم! دەمناردەوە دەربەدەرە دەچوونە مواجب وەرگرتنێ، هەموو نۆکەر سەربەسەرە حوکماتی سندووسی هەموو بەچەنگ ئەمن بوو سەرانسەرە ناوەڵلا کەس نەبوو دەنگێ بکا لەبەر پادشای قەجەرە وێستا بەسەری ڕووت و پێی پێخاوس بەرخی حەمەدی پاشاغان لە خڕەخڕەی باڵێنێ دەچەلێنم ئەوبەرە چارەم نییە، وێستا دەبێ هەتا ئێوارێ گۆچانێ بچەقێنم، لە پێش بەرخۆڵان ڕابوەستم دەستەونەزەرە کەپەنکی شوانانم دەستۆیدایە، کڵاوی چوارگۆشەم لەسەرە هێشتا ئەوەم لە دەوری حوکماتی بابم پێ خۆشترە، ئەگەر هەموو ئێوارە و سبحەینان خاتوون گوڵەزەر بەلەفزێکی شیرین دەڵێ: ماندوو نەبی، شازادە قەرە! بابم حاکم بوو لە ئیسفەهانێ بۆخۆم میریەتیم دەکرد لە سندووسی چەندم لە دیوانێ شل دەبوو میرزای قابیل و ئێشک ئاغاسی ڕۆژێ هەزار عەرزچیم دەهاتە پای دیوانێ، دادی هێندێکیانم دەگوت، عەرزی هێندێکیانم نەدەپرسی وێستا بەرخی حەمەدی پاشاغان لە خڕەخڕەی بالێنێ دەچەلێنم لەبەر ڕووی تۆ بە پێی پێخاوەسی بە زگێکی تێر و بە دووان برسی وێستا ئەو خۆشییەم گەلێک لە دەوری حوکماتی بابم پێ خۆشترە، ئەگەر هەموو ئێوارە و سبحەینان خاتوون گوڵەزەرێ باریکەڵە بە لەفزێکی شیرین لە قەری بێ کەس و باب دەپرسی بابم حاکم بوو لە ئیسفەهانێ ئەمنیشیان تەڵەب دەکرد حوکمم دەهاتەوە سەرە تەدارەکم دەگرت، بارگەوبنە، چەندم ڕەنگین دەکردنەوە نۆکەرە ئاڵام هەڵدەکرد، شەیپووریان دەکێشا ئەوبەرە ئەوبەرە هەموو نۆکەران چغەیان دروس دەکرد پەڕیان دەدا لە سەرە هێندێکیان بەرگیان عەجەم بوو، هێندێکیان کوردەواریان دەکردەوە بەرە ئەگەر تەدارەکم بۆ دەگرتن، لە سانم دەدان، لێم دەکردەوە نەزەرە چ بکەم، وێستا غەریبی شارانم، لەوانی دەربەدەرە کەڕکی کوردیم دە بەردایە کوڵاوی چوارگۆشەم لەسەرە دە وەرە عەزیزم ئێستا گۆچانی کوردیم بە مستەوەیە، بە کەڵاشی دۆمان دەکەم ئەوبەر ئەوبەرە ئەگەر سوار دەبووم، ئاڵایان لە دوو ڕادەکێشام، لووزەوی سوارانم دەکەوتەوە سەرە هێندیک دەیانگوت: ئەوە کوڕی پادشای ئێرانێیە؛ هێندێکیانیش دەیانگوت: ئەوە شازادە قەجەرە ئەگەر سوار دەبووم لە سندووسی بۆ ئیسفەهانێ بچمەوە خزمەت پادشای بکەمەوە نەزەرە ئەگەر داخیل بە ئیسفەهانێ دەبووم، دوو مەنزڵم مابوو فەرەجوڵلاخانی بابی خۆم دەیناردەوە خەبەرە پۆست و پاکەتی بابم بۆ دەهات، دەیگوت: لەسەری بابت کەوێ، زێڕ و ئەشەرەفی ببەشێتەوە ئەوبەر ئەوبەرە ئەگەر داخیل بەئیسفەهانێ دەبووم، تۆپ و تۆپخانە و سەرباز بەپیرمەوە دەهاتن دەیانکردەوە ئەوبەر، ئەوبەرە هێندێک دەیانگوت: ئەوە کوڕی پادشای سێ تۆقە. هێندێکیش دەیانگوت: ئەوە کوڕی فەرەجوڵلا خانی قەجەرە ئێستا چ بکەم بەرخۆڵەی حەمەدی پاشاغان دەچەلێنم ئەوبەر ئەوبەرە وێستا دەستم بەگۆچانی کوردی شل بوو، پێم لە کەڵاشی دۆمان هاتۆتەدەرە، ئێستا بە سەری ڕووت و بە پێی پێخاوس بەرخی حەمەدی پاشاغان دەکەم ئەوبەر ئەوبەرە چەندم، بەرهەڵدا کردوون، نازر و نۆکەر و نیزام و ئەسکەرە چەند بێ خودانن میرزا و پیاوی دە موحتەبەرە کوانێن ئەو پیاوانەی ڕادەوەستان دەستەونەزەرە؟ وێستا بەرخی حەمەدی پاشاغان لە خڕەخڕی بالینێ دەچەلێنم ئەوبەر، ئەوبەرە ئەو خۆشییەم پێ گەلێک لەوان خۆشتر ڕادەبرێ، ئەگەر هەموو ئێوارە و سبحەینان خاتوون گوڵەزەر بە لەفزی شیرین دەڵێ: ماندوو نەبی شازادە قەرە ئەگەر لە سندووسی وەدەرکەوتم بۆ ئیسفەهانێ، دەهاتنە پێشم، وەکیل و وەزیر و موختاری دە دیوانێ تەگبیریان بۆ دەکردم دەیانگوت: لە شای بستێنە ئینشاڵڵا ڕێی گوزەرانێ پیاوێکی زۆر نەجیب و ئاقڵ، هەتا دێیەوە لەسەر مەملەکەتی سندووسی دانێ ئەگەر ئەو قسانەم دەبیست تەواوە بە ئاقڵی خۆم پیاوێکی زۆر ساحب کەماڵم لەسەر مەملەکەتی سندووسی دادەناوە وێستا زۆر خراپم دەگەڵ خاتوون گوڵەزەرێ لێ قەوماوە ئەو خۆشییەم هێشتا لەو خۆشیانە پێ خۆشترە ئەگەر هەموو سبحەینان خاتوون گوڵەزەر دەڵێ: قەری غەریب، ئەو بەرخانە بێنەوە واوە لە خۆم غەریب و خانە وێرانێ سەد عەرزچیم بوو سبحەینێ هەڵدەستام، دەهاتمەوە دیوانێ حدوودی گەرمێنیم بوون لە ئێختەخانێ دەمگوت زینیان لە پشتی کەن تاجی و توڵانم بێننە دەرکی دیوانێ دەمگوت نۆکەران بانگ کەن، سواران بدەن لە سانێ ئەمن وێستا ئەو خۆشییەم پێ خۆشترە لەو خۆشییانە ئەگەر خاتوون گوڵەزەر دەڵێ ماندوو نەبی هەموو ئێوارە و سبحەینانێ خوڵایە ئەو پیاوە چاکە کە تو لێ بی ڕازی ئەگەر ڕۆژ دەبۆوە لەلایەکم دەبوو تۆپ و تۆپخانە و لە ئی دیکەم دەنگی مووزیک و سەربازی لەلای دیکەم دڵ بریندار بووە، خاتوون گوڵەزەر گرتوویەتی بەگازی ئەگەر خودا نەخواستە بچمەوە حوکماتی سندووسی دیسان لە دڵم، دەبێتەوە بەشین و تازی دەترسێم ئەمن ئێرە بەجێ بێڵم ناموسڵمانێک بێ خاتوون گوڵەزەرێ لە حەمەدی پاشاغانی بخوازی ڕۆژم لێ هەڵات گەیشتە محەلی چێشەنگاوێ زەینێ خۆم دەدا تاوڵی حەمەدی پاشاغان یەکی بەژن باریکی کێل گەردن لەبەر خۆی دابوو چارشێوێکی دارای دە پێی خۆی کردبوو جووتە کەوشێکی سەغری دەستی دەدا دەستێک ئافتاوە و مەسینەی ئەرزەڕۆمی سەبر سەبر. نەرم نەرم دەهاتەوە بۆ ڕازی سەراوێ». ئەوا دێ لە قەری بێ دایک و باب دەکا سەلام و سەڵاوێ قەر دەڵێ: «عەلێک ئەسلام و ڕەحمەتوڵلاهی خاتوونێ کێل گەردنێ بەڵەک چاوێ! تاوی لەرز و نۆبەتێ گرتوومی، وەرە بەدەستی موبارەکت بمدەیە چۆڕێک ئاوێ». خاتوون کە خۆی نەگرت بەعینوان و تەکەببور دەستی دا جامی دەچۆوە سەرچاوەی کانی بازنە و کرمەک و گوارە و ئەنگوستێلەی لە دەستی خۆی دەرهێنا، لە جامی ئاوێی دەنا دێنێ لە پێش قەری بێ دایک و بابی دادەگری قەر لەبەری پێیانی هەتا تۆقی سەری دەوێ خاتوونێ دەفکری هەرچەند دەکا و دەکرێنێ چ عەیبانی لێ ناگری دەڵێ: «قەر بابت ماقووڵە یا بە باپیرم لێ گەورەتری؟ ئەمن دەترسێم شکایەتی خوڵات لێ بکەم، دەترسێم لێم بێ بە کوفری ئەگەر هێندە ساحب حیلەی، بۆ کەپەنکی شوانانە وەستۆی خۆت دەگری؟ ئەگەر خۆت بەپیاو دەزانی بۆ نانێری لەدووی سەرباز و لەشکری؟ ئەگەر هێندە بەعیلمی بۆ دەس لە حوکماتی سندووسی هەڵدەگری؟ وا ناکەی جارێکی یەکت پێ هەڵخەڵەتێ وەئەستۆی خۆت بگری دەستم شل بوو بۆچی جامی ئاوێم لێ وەرناگری؟» قەر دەڵێ: «خاتوونێ! خوڵاوەندی عالەمیان دەستت دە عەمری گری لە نەمامەکانی بەهەشتێ ئەتۆم پێ چاتری ئەوی ئەتوو فەرمووت بە قەری غوربەتی پێ دەگری تاوی لەرز و نۆبەتێ گرتوومی، ددانم ددانی ناگری لە خۆشیان چاوی کەم بینا بووە جامی توو دەستم ناگری کەس ڕێی ناکەوێ عەیب و عاران لە توو بگری ئەگەر بڵێم بابم ماقووڵترە بۆم دەبێتە کوفری ئەگەر بڵێم باپیرم گەورەیە خوڵا لێم هەڵناگری خاتوونێ حەمەدی پاشاغان ئەمن میوانم دەبێ قەدرم بگری ئەتوو خانەخوێی دەبێ دە غەریبان بفکری؛ ئەتوو نەجیب زادەی کەس نابێ مەقسوود لە دەرکی توو بمری نابێ خەیاڵێکی بکەیەوە لە تیپ و قۆشەن و لەشکری ناڵێی ئەگەر پیاو دڵ هیلاکی نەکا نایە کەپەنکی شوانان وەخۆی گری پیاو چلۆن چۆڵ پەرستیێ دەکا، دەست لە مەنسەبی هەڵدەگری کارێکی وا بکە، ئەگەر خوڵاوەندی عالەمێ لێت هەڵگری وەرە چۆڕێکم ئاوی بە دمەوە بکە، هەوەڵ سندووقی سەری خۆت، دومینت ئی براکانت، دەشقەمێ جامی دەستی توو لێم ببێ بە شیفا قەری بێ دایک و باب لە وڵاتی غوربەت بەبێ کەس نەمری». خاتوون گوڵەزەر ئەگەر بۆ قەری دێنا ئاوە دووبارە لە قەری غەریبی دەکرد سەڵاوە دەیگوت: «چونکە پێڵاوی غەریبیێت وەکن ئەمن هێناوە هانێ بەدەستی خۆم بتدەمێ ئاوە نازانم کوڕی کێی وات لێ قەوماوە وەرە بۆ خاتری خوڵای نێوی خۆت بەمن بڵێ تەواوە لەبەر نەناسینێ ئەمن هیچ ئولفەتم بەتوو نەداوە». قەر دەڵێ: «خاتوونێ! عەمر و چاوم! بابم ڕاهبەری ئیسفەهانێیە لەپێش پادشای ڕاوەستاوە بۆخۆم حاکمی سندووسی بووم ولایەتم لە خۆم تێک داوە چەندم کۆشک و تالاری عەزیز و شیرین لێ بەجێ ماوە چەندم حدوودی بێ نیشانە لە ئێختەخانان هەمووی مەحتەلن، کەس نییە پێیان بکاتەوە ڕەشەڕاوە ئێستا نۆکەر و تابیعەی من هەموو تازیەدارن؛ دەڵێن قەری کوڕی فەرجوڵلا خانی نەماوە خاتوون ئاوری تۆم تێ بەربووە هەموو جگەرم سووتاوە خاتوون ئەمن بۆیەکی مردووم وێستا بەمنەتم دەدیێی چۆڕێک ئاوە» شکایەتیان لە حەمەدی پاشاغان کرد، گوتیان: «خاتووم گوڵەزەر ئاشقی قەری بووە». حەمەدی پاشاغان، پێی زانی کە قەر ئاشقی خاتوون گوڵەزەرێ بووە گوتی: «مەسڵەحەتە خێڵی ئاوا بکەم بۆ گەرمێنێ، کەس نەزانێ» جا هێنای تەدارەکی گرت خێڵێ بەرێتەوە ئەودیوی. سبحەینێ زوو خێڵی بردەوە بۆ گەرمێنێ. قەر چووە سەر ئاوێ دەستی بە گریانێ کرد. حەمەدی پاشاغان زانی. لە دووی نارد گوتی: «ڕۆڵە! وەرە ئەمن دەست لە توو هەڵناگرم، هەرچەند دراوت دەوێ دەتدەمێ؛ مەبە نۆکەری کەس، هەتا ساڵێکی دی خێڵ دێتەوە، دیسان وەرەوە کنە خۆم ببە شەریکی ماڵی من». قەر دەڵێ: «لە خۆم بێ کەس و بێ سەڵایە! جا من ئاورێکم گرتووە هیچ چارەم نایە. لە توو چلۆن بستێنمەوە ماڵی دنیایە ئەگەر ئیزنم بدەی ئەمن دێمەوە گەرمێنی گەرمەسێر دەکێشمەوە جەفایە». حەمەدی پاشاغان دەڵێ: «ڕۆڵە! ئەوە نابێ ناکرێ ئەتوو خەڵقی کوێستانێنی بۆ گەرمێنێت بەرم لێم قبووڵ ناکرێ چەندت زێر و زەمبەر دەدەمێ، بەدڵ و بەجان بگەڕەوە بەدواوە خۆ من دەربەند نیم دەگەڵ خۆم دەبردی ئەما مۆر و قاقەزم بە دەوڵەتان داوە». ئەوێ ڕۆژێیان چادر گوێستەوە بۆ موبارەکی لە جێیەکی دیکەیان هەڵداوە. قەر دەگەیە خاتوون گوڵەزەرێ دەیگوت: «خاتوونێ گیانە! تیرێکت لێ دام زۆر بێ دەرمانە هیج خەبەرت زانیوە بابی من لە ئیسفەهانێ سەتی وەک بابی تۆی لەبەردەستانە دەستم لە پادشایەتی هەڵگرتووە هاتووم لەبەر توو بووم بەشوانە وێستا وا بابت دەڵێ لێرە مەمێنە ئەمن دەڕۆم ئەتوو بەجێ بمێنە لێرەکانە ئەگەر ئەمن لەبەر خاتری توو نەبێ دەنێرم لە سندووسی بێتەوە سەرباز و تۆپخانە بەخوڵای ئەمن ئابڕووی بەهەزار ساڵم چووە لەنێو عێلانە یانە پاکی بەقڕ دەدەم، یانە تاڵان دەکەم حەمەدی پاشاغانە نایەڵم ئەتوو بەرنەوە گەرمێن ئەمن ببم بێ خودانە» خاتوون دەڵێ: «قەری ماڵوێران! ئەگەر خۆت بێ خودان کرد ئەمنیشت! کردووە بێ سەڵایێ نەبوو دە ڕۆژان دە پێش ئەو قسەدا خۆت ئاشکرا بکردایە، وێستا چ بکەین چم لەدەس نایە» قەر دەڵێ: «ئاخر ئەمنیش بووم بێ سەڵایە وێستا چ بکەین چم لەدەس نایە ڕێی وڵاتی سندووسیم لێ بەسترا دەگەڵ ئی بەغدایە». خاتوون گوڵەزەر دەڕوا لە بۆ کوێستانی دە عەزیم، قەری بێ دایک و باب بەجێ دەمێنێ لە بۆ خەموخەفەتی دەوێ دنیایە قەر دەڵێ: نایە چەندی گازی گوڵەزەری باریکەڵە دەکەم نایە خۆی لە من کردە کەوێکی گەردن ڕەش، خۆی هەڵدەکێشا کێلی دە کوێستانێ قەری بێ دایک و باب بەجێ ما لە بۆ خەم و خەفەتی دەوێ دنیایە هەرچەند کل لە چاوی ئەوی کافربابەی دێ، لە چاوی قەت کەسی نایە» قەر دەڵێ: «خاتوونێ گوڵەزەر گیانە! ئەتوو دەچییەوە گەرمێنی گەرمەسێر، ئەمن بەجێ دەمێنم لێرەکانە ئەمن خەمگینم ئەتۆش نات بێتەوە گوزەرانە خاتوون گوڵەزەر! دەترسم لەبیرم بکەی ئەمنیش لێرە ببم سەرەوێرانە خاتوون گوڵەزەر! وەرە. سوێندێکت بۆ بخۆم بە حەدیس و یەکێکت بۆ بخۆم بە کەلامووڵلایە ئەوە دەڕۆیەوە گەرمێنی گەرمەسێر، ئەمن بۆ کن هیچ بەنی ئادەمیان لە ڕووم هەڵنایە خاتوون عەزیزم! دەزانم دەگەڵ بەغدایەم لێ دەقەومێ شەڕ و دەعوایە خاتوون بۆ خاتری خوڵا و پێغەمبەران پێم مەکە دەعوایە دەزانم گێچەڵم لێ دەقەومێ دەگەڵ شاری بەغدایە». خاتوون دەڵێ: «قەرە ئەتوو ئەگەر هاتیە ئەو وڵاتەی خۆت کردە غەریبێکی قەلەندەرە عەزیزم وێستا لەبەر ئەمن لە ماڵ و حاڵی خۆت بووی دەربەدەرە جا ئەگەر ئەمن بڕۆم، ئەتوو کەس نییە لێی بکەی نەزەرە ئەمنیش سوێندت بۆ دەخۆم بەزاتی خوڵای و بەکەلامووڵلای ئەکبەرە «ئەمن حەڵاڵی دنیایە لە خۆم حەرام دەکەم، هەتاوەکو قەر لە گەرمێنێ گەرمەسێرم دێنێتەوە دەرە» قەر دەڵێ: «نایە! ئەمڕۆ دوو ڕۆژە دەنگی خاتوون گوڵەزەرێم لە بنی گوێیان نایە! خۆی لێ کردووم بە کەوێکی گەردن ڕەش، خۆی هەڵکێشا کێلی کوێستانێ قەری بێ دایک و بابی بەجێ هێشت لە بۆ کوێرەوەری و خەفەتی دە وێ دنیایە هەرچەند کل لە چاوی ئەو کافربابەی دێ، قەت لە چاوی کەس نایە» ئەگەر ڕاز و گلەیییان لێک دەبوو تەواوە، خاتوون بۆ گەرمێنی گەرمەسێر دەڕۆیی، قەر لە وڵاتی کوێستانێ بەجێ ماوە حەمەدی پاشاغان دەڵێ: «دەنا ڕۆڵە قەرە! دەوڵەت زیاد و ماڵئاوا»
39	قەر و گوڵەزەر ٢	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	قەر دەڵێ: «لە خۆم خانەخراپ و ماڵوێرانێ! ئەمن چلۆن بەبێ کەسی لە دوور وڵاتی بکەم گوزەرانێ؟» خێڵی حەمەدی پاشاغان باری دەکرد تەرکی دەکرد ئەو مەکانە قەر وە دووی خێڵاتی دەکەوت بێ سەر و بێ زمانە ئەگەر حەمەدی پاشاغان داخیل بەگەرمێنێ دەبوو، بەکری شێخانی دەبۆوە میوانە سێ ڕۆژانی قەرار دەگرت، بۆ تیجارەتێ دەچوو ڕووی دەکردە شارانە قەر ئەوا لە بیابانان، تەماشا ڕێیانی دەکرد، کاروانێک دیارە دەڵێ: «بچم حەواڵی ئەو کاروانەی بکەم پرسیارە ئەو کاروانە نازانم نە گایە، نە گادارە نە وشترە، نە وشتربارە نە پیادەیە، نە سوارە بچم حەواڵێکی حەمەدی پاشاغان لە وی بکەم پرسیارە». قەر دەیزانی بەکری شێخان حەزێ لە خاتوون گوڵەزەرێ دەکا بەکری شێخانیش دەزانێ قەر حەز لە خاتوونێ دەکا. قەر خەڵقی کوێستانێ بوو، بەکریش خەڵقی گەرمێنێ بوو. ئەوا دەڕوا بۆ تیجارەتێ قەر بانگ دەکا: «کاروانی، ئای کاروانی! ئەتوو هیچ هەواڵی خێڵی حەمەدی پاشاغان نازانی؟» بەکر گوتی: «ئەمن کاروانم، ڕەئیسی گەرمێن و کوێستانم هەواڵی خێڵی حەمەدی پاشاغان زۆر چاک دەزانم ئەمشەو سێ شەوە لەنێو خێڵی حەمەدی پاشاغان میوانم ئەگەر خەبەری خێڵی حەمەدی پاشاغان لە من دەپرسی: خاتوون گوڵەزەر نەخۆشە دەردی گەلێک گرانە عەزیزم ئەمن ئەوێ شەوێ لەوێ بووم بۆیان کردە سەدەقە چل شەکی جووت ددانە ئەمنیش چوومە سەری نەزمانی دەگەڕێ نەهەڵدێنێ چاوانە نەخۆشێکی هێند گرانە لەکنم هەتا ئێوارێ ناژی ئەو بەستەزمانە». قەر بانگ دەکا: «بەکر بەکری شێخانی! مووت بکەوێ لەسەری زبانی! بەکر بەکری ماڵ شێواوە! یا ڕەبی، سەفەرت نەبێ تەواوە خێرێ لە جوانی خۆت نەبینی کوێرت ببێ هەردووک چاوە ئەوە چی خەبەرێکە لە بۆ منی ماڵوێرانت هێناوە؟ یا ڕەبی! سەفەری خێرت نەبێ، بەسەلامەتی نەگەڕێیەوە بەدواوە» بەکر دەڵێ: «ئەتوو خەڵقی کوێی لە خاتوون گوڵەزەرێ دەکەی پرسیارێ؟ خاتوون گوڵەزەر هەر زمان خۆشە بەشوان و گاوانان دەکاتەوە بێگارێ ئەگەر خاڵی بار دەکا، بسکێکی دەنێ دە خەنەی یەکی دەنێ دە ژەنگارێ هەنیەی خاتوون گوڵەزەرێ دەڵێی ڕۆژی منەوەرە، لە مابەینی عەرز و ئاسمانێ دەکاتەوە کارێ مەخلووقات گوزەرانی لەبەر دەکا لە سبحەینێ هەتا ئێوارێ». قەر دەڵێ: «هەی بەکر، بەکری شەیتانە! خوڵا چلۆنت لێ قبووڵ دەکا لەگەڵ من دەکەی ئەو قسانە چ بکەم. دڵ هیلاکی کردووم گاگا دەبم بەنۆکەر و گاگا دەبم بە شوانە ئەگەر لێم موعەبین بێ نەخۆشێکی هیلاکە ڕاستن ئەو قسانە بۆخۆم دەبمە ئێڵچی، دەچم دێنمە سەری ئەرەستوو و حەکیمێکی وەک لوقمانە دەشقەم خوڵا تەوفیق بدا ڕاست ببێتەوە، شایی بە دنیایە، نەوجوانە» بەکر دەڵێ: «بەخوڵای! نەخۆش بوو خەڵقی هەمووی بۆی ڕاوەستابوو، لە ئامین ئامینی فەقێ و مەلایانیان دێنانەوە سەرێ لە بۆی بخوێننەوە یاسینێ. ئەگەر یاسینیان کردبوو تەواوە چاوی هەڵات زبانی کراوە نۆکەر و پێشخزمەتان موژدەیان لە بۆ حەمەدی پاشاغان هێناوە 4حەمەدی پاشاغان شوکرانەی دەبژارد گەلێک لەبەر خوڵای پاڕاوە ئەگەر ئەمنیش زانیم خاتوون گوڵەزەر چابوو، قەتاری خۆم ڕاکێشا هاتووم واوە» قەر دەڵێ: «ئەگەر نەمرم، بژیم، بمێنم دەبێ بێ سوعبەتێکی بە حەمەدی پاشاغان بنوێنم وڵاتی بەغدایەی پێوە بشێوێنم». بەکر دەڵێ: «ئەتوو لەوەی مەکە فکرێ پیاوی شوانەوێڵە و بێکەس دەگەڵ عێلی چی پێ ناکرێ». قەر دەڵێ: «ئەتوو بزانە قسەی ئەو تاجرەی هەموو خۆڕایییە لە توو وابوو هەموو شتێک چەرچیگەری بازاڕییە گەزگەزەی چیتی دەفرۆشی لە توو وایە هەموو شتێک چەرچیگەری بازاڕییە ئەگەر نەمرم، بژیم، بمێنم دەبێ بە مەملەکەتی ئیسفەهانێ ڕابگەیێنم تۆپ و تۆپخانە و لەشکری بۆ سەر بەغدایە دێنم ڕێی کوێستانێ دەبەستم گەرمێنێ دەشێوێنم». بەکری شێخان دەڵێ: «بەخوڵای! بە شوانان پێک نایەن ئەو کارانە حەمەدی پاشاغان پیاوێکی ماقووڵە، شاری بەغدایە شارێکی گەورە و گرانە» بەکری شێخان دەڵێ: «جارێ لەو قسانە گەڕێ خوڵا بکا خاتوون گوڵەزەر چاک ببێ لەو دەردەی، خلاس بێ ئەو بەستەزمانە». قەر دەڵێ: «بەکر ئەتوو بەکری شێخانی». قسەی چاکت بەزاریدا نایە ڕەببی زەلیل بی لە چاوان، نەکەویە بەر ئاڵای حەزرەتی ڕەسووڵوڵلایە خاتوون گوڵەزەر ئینشاڵلا لەو دەردەی ڕزگار دەبێ، چونکە دەگەڵ ئەمنی خواردووە کەلاموڵلایە ئەوە دەچمەوە سندووسی بۆی دروس دەکەم تیپ و سپا و ئاڵایە ڕەببی هەر دوو چاوت کوێر بێ، ئەتوو بۆچی قسەی چاکت بە زاریدا نایە؟» بەکر دەڵێ: «ئەمن چ بکەم، ڕێبوارم، تاجری هەر چوار دەوڵەتانم ئەوی دیومە هەر وای دەزانم ئەمنیش سوێندخۆری خاتوون گوڵەزەرێم بۆیە وا سەرەوێرانم موداخڵ لە بەغدایە دەکەم خۆم بە نۆکەری فەرەجوڵلا خانی حاکمی سندووسی دەزانم». قەر دەڵێ: «بەکر! دڵت خۆش کردووم بەو قسانە خەڵقی گووی خوارد لە گووی بابیان دەیانگوت: شێتە بەکری شێخانە وەرە دە مەیدانی خەوف و ڕەجایەدا بەئەمانەت بچۆ حەواڵێکم بۆ لە حەمەدی پاشاغان بزانە بۆ خاتری خوڵا و پێغەمبەران! بەکر بۆم بکە ئەوێ سوباتێ بچۆ کن حەمەدی پاشاغان، بڵێ: قەری کوڕی فەرەجوڵلا خانی دەیگوت خاتوون گوڵەزەرێم بداتێ مەڵێ: قەر شێت و ئاگا لەخۆ نییە ئەمن ساڵەوەختێکە دەستم لە حوکماتێ هەڵگرتووە شاە عەباسی ئیسفەهانێ دەگەڵ فەرەجوڵلا خانی لەبەر ئەوهە ئەمینان بە نەحلەت کردییە دەزانم خاتوون گوڵەزەر دەگەڵ تۆش سوێندخۆرە، بەڵا ژن دینی نییە ئەتوو ئەمینی هەر چوار دەوڵەتانی ئەو کارەش بۆ توو عەیبی نییە بچۆ بۆم لێ بزانە قسێکی بەسەحییە وەڵلا یا ئێسفەهانێ بە قڕ دەدەم، یا ڕێی کوێستانێی لێ قەدەغە دەکەم یەکجارییە بەیەکجارێکی بچۆ، کارم بکە تەواوە شەرمت پێ نەبێ سەری قەتارێ بگێڕەوە بە دواوە یانە سندووسی بەقڕ دەدم، یانە بەغدایە دەستێنم تەواوە». بەکری شێخان لە شەرمی قەری گەڕاوە هەتا وەکێ لەنێو خێڵێ حەمەدی پاشاغان تەمبەڵێتیی خۆی بە عەرزێ داداوە چوو لە حەمەدی پاشاغانی کرد سەلام و سەڵاوە حەمەدی پاشاغان دەڵێ: «وە عەلێک ئەسلام، خێرە، شوکور! وا قەتارت گەڕاوە». گوتی: «نازانم چت عەرز بکەم، قاسیدم هیچ گلەییم لەسەر نییە بەڕێی ڕاستی خۆم دەڕۆیم یەکێک لە ڕازی بەردی بانگی منی کردییە گەلێکم قسە دەگەڵ کرد هەتا دوێنێ نەمزانی کێیە و کوێندەرییە سەری قەتارێم ڕاگرت گەلێکمان پێکەوە قسە کردییە گوتی: «ئەمن قەرم کوڕی فەرجوڵلا خانی ئێستا لە ئیسفەهانێ شا عەباس دەگەڵ بابم لێم دەکا گلەیییە ئەگەر خاتوون گوڵەزەرم نەداتێ بەغدایەی لێ دەکەم وێرانە». ئەگەر حەمەدی پاشاغان ئەو قسەی بیست تەواوە دەیگوت: «سەبرێ بگرە بەکر، هەتا قسێکی لە ماڵێ دەزانم تەواوە». ناردیە کن خاتوون گوڵەزەرێ: «ئەو خەبەرە چییە، دەڵێن زبانت دە گرێو ناوە دەگەڵ شوانێکی خوێڕیلە؟» دەڵێ: «بابە ئەمن عێلێکی سەر ئاواڵەم، بێ خودانە ئەتووش مەزنێکی گەورەی ساحبی هەموو عێلانە ڕدێن سپی دوڵەتانی، چاکت دەناسی سوڵتانە ئەمن ساحب دەوڵەتم، دەبێ بدوێنم هەموو شوان و گاوانە ئەگەر ئەمن هەموو کەسێکی نەدوێنم نامبێتەوە گوزەرانە بابە تەخسیری من چییە خەڵق دەکا ئەو قسانە؟» حەمەدی پاشاغان دەڵێ: «ناردوویەتە کن ئەمن بۆ خوازبێنییە ئەو کوڕی فەرەجوڵلا خانی حاکمی سندووسییە». گوتی: «بابە دەگەڵ ئەمن مەکە گفتوگۆیە ئەگەر بە سەگێکم بدەی ئیختیاری من هەر بە تۆیە». حەمەدی پاشاغان بانگی کردەوە بەکری شێخانە: «ئەمن خاتوون گوڵەزەرم دواندووە ئەتۆش بۆخۆت بچۆ قسێکی لێ بزانە». بەکری شێخان وای گوتییە: «قوربان! بەڕیشی سپییەوە ڕەمن ناکەوێ دەڵاڵییە دەبێ ژنان بنێری بزانی قسەی چییە». حەمەدی پاشاغان گوتی: «جا ئەو تەگبیرە بەمن نییە بەکری شێخان عەرزت بکەم قسێکی دییە ڕاوەستە خێڵ بگەڕێتەوە ساڵێکی دییە لەوێ دەتدەمێ بە یەکجارەکییە بچۆ پێی بڵێ جا بزانە جوابی چییە». ئەگەر بەکری شێخان جوابی بۆ قەری هێناوە ئەگەر عەرزی کرد هەموو قسەی بۆ گێڕاوە گوتی: «یا خوڵا بەخێرێیەوە زەحمەتت بۆ من کێشاوە». قەر لە ڕاستەوە، گەڕاوە بەدواوە گەیییە جێ هەواری بانگێکی خۆشی لێ داوە گیر نەبوو، هەتا هات، گەیییە سندووسی، جێنشینی کرد تەواوە عەرزی بابی کرد لە ئیسفەهانێ، گێڕاوە ئەگەر فەرەجوڵلا وا دەزانێ دەچوو دەبوو بە عەرزچی لە کوڕی خۆی لە شای ئیسفەهانێ شا فەرمووی: «ئەو لە گەرمێنێ ئەمە لە کوێستانێ؟ ئەوە کارێکی زۆر گەورەیە مەگەر سوڵتانی ئەستەمبووڵێ پێ بزانێ». شا فەرمووی بە فەرەجوڵلا خانییە: «ئەوە کارێکی زۆر بە قابلەت نییە لەکنم ڕۆم کچێ نادا بە عەجەمییە ئەڵبەتتە کوڕی تو عەوامە چ ئاگای لە خۆی نییە دەنا مەملەکەتی من کچی وەک کچی حەمەدی پاشاغانی تێدا نییە؟» شا عەباس گوتی: «فەرەجوڵلا خان! قاقەزێکی بنووسە لە قەری: «نێوی ئەو کچەی چییە؟» قاقەزی بۆ قەری نارد. قەر گوتی: «لە ڕووم هەڵنایە قاقەزی بۆ شا عەباسی بنووسمەوە». لەشکری برد و چوو بۆ سەر حەمەدی پاشاغان خەبەری دا بە حەمەدی پاشاغان: «ئەمنم کوڕی فەرەجوڵلا خانی چەندم خزمەتی بەرخ و مەڕی وی کرد بە شوانی ئەمن خۆم کردە نۆکەرێکی کەمترین، ئەوانم دانا لە جێی فەرەجوڵلا خانی خۆی لە من نەناس کرد قەدری منی نەزانی ئیدی نەڵێ لە ڕووی هەڵنایە یا د ەبێ خاتوونێم داتێ، یا د ەبێ دەگەڵم بکا دەعوایە ئەو نەیزانی ئەگەر ئەو حەمەدی پاشاغانە بابی منیش فەرەجوڵلا خانە بەکر ئەگەر فکرێ بکا، سەد تاجر و توججاڕی وەکو وی لە مەملەکەتی پادشایدایە قاسیدێکی بنێرە کن خاتوون گوڵەزەرێ، بزانن بۆ بەکری لە من دەکا حاشایە ئەگەر جوابی منی دا دەگەڕێمەوە بەدوایە ئەگەر بۆ بەکری شێخان بێ بۆی دروس دەکەم سەیر و سوحبەت و سەفایە». ئەو خەبەرە بە بەکری درایە گوتی: «نەمزانی کوڕی فەرەجوڵلا خانییە، کوێراییم دایە ئەگەر خاتوون گوڵەزەرێ بدەن بە قەری هەرچەند خەرج و موخاریجی بێ خۆم دەیکێشم لە دنیایە بۆ خاتری قەری خاتوون گوڵەزەرم بەخوشک قبووڵ کرد، بۆخۆم دەبم بەبرایە دەشقمی مەقسوودیان حاسڵ بێ، لێکتری ببیننەوە کام و سەفایە». ئەگەر خەبەری لە حەمەدی پاشاغان دەکرد یەقینە دەیگوت: «بەخوڵای! کچی من لایقی کوڕی فەرەجوڵلاخانی نینە لێم قبووڵ ناکا سوڵتانی ئەمینە «ئەگەر بێتو بیدەمێ دەبێ عەرزچی بکەم بەدڵ و یەقینە». ئەگەر ئەو قسانە دەگەڕاوە بۆ قەرییە گوتی: «لەوی وایە هەر ئەودەمە، کە دەگەڵم دەکردەوە شوانییە ئەو مەعنایانە هەموو چییە؟ ئەو کارانە وا پێک نایە تازە نەهاتوومە تکایە یان بمداتێ یا وەخۆ کەوێ بۆ دەعوایە دەعوایە دەکەم بەدڵ و بەجانە هەتتا کەنگێ دەگرێ ئەو بیانووانە؟ «لەشکری ئیسفەهانێ دێنم بەجارێکی، بەغدایە دەکەم وێرانە». سوارێکی نارد بەچەپەر و بەڕەوانە: «تەشریفی بەکری شێخان بێتە ئێرەکانە». کە خەبەر بە بەکری شێخان گەڕاوە بە پەلەپەل هات لەولاوە لە قەری کردەوە سەڵاوە دەڵێ: «برالە! چ داوێکە بۆ منت ڕۆناوە». دەڵێ: «لەتۆ دایە، هەر ئەو قەری شوان ماوە گوفتارە لە بۆ تۆم ڕۆناوە بەغدایە دەکەم بڵاوە ئاخر زۆرم لە توو گێڕاوە،» دەڵێ: «ئەمنیش خزمەتم پێ کراوە خەبەرم لە خاتوونێ گێڕاوە بەخوشکم قبووڵ کراوە بۆ توو چاکە ئەو نەولاوە». بەکر چوو بە قاسیدییە بە حەمەد پاشاغان دەڵێ بە یەکجارەکییە: «ئەتوو بۆ ئەو پیاوە جوابت چییە؟ ئەویش پیاوێکی کەم نییە بۆ تووش عەیب و شوورەیییە دەست هەڵگرتنی لە بۆ نییە مەگەر دەوڵەت لێک درێن یەکجارەکییە هیچ سەفای لە بۆ توو نییە بەغەیرەز کوێرەوەرییە» گوتی: «بەکر، ئەتوو بۆ چ لە من دەکەی حوکمی؟ کچی خۆم نادەم بە عەجەمی سبحەینێ بێتە دەعوایە» خەبەری لە بۆ قەری برد قەر سبحەینێ خۆی دروس کرد سبحەینێ فەسڵی چێشتاوە خەبەر بە قەری دراوە: «ئەو لەشکر هات لەولاوە دار و بەردی دەپۆشاوە هەڵێ و بگەڕێوە دواوە». قەر دەڵێ: «نەمرم، بمێنم بەغدایە پاک دەشێوێنم یا سەری خۆم دەدۆڕێنم یانە گوڵەزەرێ دەستێنم» بەکری شێخان وای گوتییە: «بۆ توو عەیب و شوورەیییە ئەو شەڕەم هیچ پێ چا نییە حەمەدی پاشاغان کوێستانی نییە لێی گەڕێ تا ساڵێکی دییە بڵا گەرمێنی لەسەر نەبییە دەورەی بگرە یەکجارەکییە لێی دەستێنی چارەی نییە وێستا هەقت دەگەڵ بەغدایە چییە؟» قەر دەڵێ: «بەکر کار تەواوە تازە ناچمەوە بەدواوە لەشکر و قۆشەنم هێناوە سندووسم لێ بەجێ ماوە». بۆتە شەڕ لە زەمانی جوابی ئەو قسەی درا بە سوڵتانی دنیا دەمێنێ بە وێرانی لەبەر کوڕی فەرەجوڵلا خانی سوڵتان دەڵێ: «ڕامەمێنن ئیسفەهانێ تێ بگەیەنن ئەگەر قسەم نەسەلمێنن قەت نابێ عەجەمێک بمێنن هەرچی شیعەیە بیبەتڵێنن». ئەو خەبەرە هات، گەڕاوە بەمیری بەغدایە دراوە ئەگەر میر وا دەزانێ شەقژن کەوتە دیوانێ دەڵێ: «بێننە دەرێ جبەخانێ سەربازم بۆ بدەن لە سانێ». سەرباز لە سان ڕاوەستاوە کارێکی گەورە قەوماوە ئاڵای حەقێیان هەڵداوە دەس بە دەعوایە کراوە تا نیوەڕۆ لێکیان داوە لەشکری بەغدایە شکاوە سەری بەیداغان بەردراوە هەرکەسە بۆخۆی گەڕاوە قەر ڕۆستەمە ڕاوەستامە ڕاوەستاوە شاش و پەڕ پاڵیان وێک داوە پاڵیان وێک دا لە زەمانی هەروەکو بەوری بەیانی کە عێلات هەمووی پێی زانی دەیانگوت: «هەتا دوێنێ دەیکرد شوانی ئەوڕۆکە بەوری بەیانی». دنیا بەو شەڕەی دەزانی بەکری شێخان هات، لەولاوە قاقەزی خاتوون گوڵەزەری هێناوە ماچی کرد، لەسەر چاوی داناوە بەکری شێخان گوتی: «قوربان، چ نووسراوە؟» گوتی: «دوعا و سەڵاوی داناوە فەرموویە: بۆ لە ڕووی بابم وەرگەڕاوە؟ زۆر خراپم لێ قەوماوە ئەوا خەتای من گیراوە پێی بڵێ بگەڕێتەوە قەرارە دەگەڵم ڕۆناوە قەرارمان تا بەهارێ هەتا بەخێر خێڵ دێتەوە خوارێ جا بۆخۆم دەگەڵی دەکەم گوفتارێ چا نییە چی دی بگرێ بنارێ» قەر گوتی: «پێی بڵێ پێی ناکەم متمانێ هەتا بۆم نەخوا قورعانێ بۆم دانێ قەول و قەرارێ هەتا وەکو خێڵ دێتە خوارێ». بەکری شێخان هات، گەڕاوە قسەی بۆ گوڵەزەر هێناوە قورعانی بۆ خوارد تەواوە: «کە هاتم نایەم بە دواوە، چی دیم ئابڕوو نەکا بڵاوە». قەر لە بۆ شەوێ گەڕاوە لەشکری خۆی کرد بڵاوە سوڵتان بە شا عەباسی تێ گەیاندییە: «ئەگەر دەڵێ تاراجی بکەم بەیەکجارەکییە ئەو شەڕ و مەعرەکە چییە؟» شا عەباس وای گوتییە: «ئەگەر دەفەرمووێ دەری کەم خوێڕییە دە سوڵتانێ زیاتر کەسم نییە» سوڵتان وای دا جوابی وییە: ئیختیاری وی بەمن نییە» فەرەجوڵڵا خان قاقەزی نووسییە: حاشا و مادوڵڵا کوڕی من نییە لە سندووسی دەکەم خوێڕییە» قەر گوتی: «دەستەڵات بە من نییە دەستەڵات بە من نەماوە حاشا، مادوڵڵا لەو کارانە دەزانم دەمگرێ قورعانە ناتوانم لەبەر فەرەجوڵلا خانە لێم حەرام بوو ڕووی نانی جا خاتوون گوڵەزەر خۆی زانی».
40	لاس و خەزاڵ ١	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	ئەحمەد ئاغای باڵەکی چ کوڕی نەبوو. مەحموود ئاغای برای وی بوو؛ ئەویش چی نەبوو. هەردووک ژنیان عامیلەدار بوو. خوڵا لاسی دا بە ئەحمەد ئاغای، خانزادیشی دا بە مەحموود ئاغای. لێکیان مارەکردن؛ لاس و خانزاد. دایکی لاسی نێوی شەمێ بوو. دە ساڵان ئەحمەدئاغا وێی کەوت، مێردی پێ نەکرد. شێرێک یاغی بوو. پیاوی دەشکاند، دەیخوارد؛ ئەحمەدئاغا کوتی: «یان دەبێ ئەمنیش بخوا، یان ئەو شێرەی دەکوژم». چوار ساڵ بوو شەمێی هێنابوو، ئیلاقەی نەدەکرد. کوتی: «بۆچی ئیلاقەی من ناکەی؟» کوتی: «هەتا بە دەستی خۆت دۆخینم نەکەیەوە، ئەمن ئەتوو ناگێم». ئەحمەد ئاغا سەر و بەرگی پۆشی، چووە زگ شێری. شێر دەستی بە دەعوایە کرد دەگەڵی. خوڵا فرسەتی ئەحمەد ئاغای دا، شێری خست. هەڵاتە سەری، سەری بڕی. ماندووبوو، لەسەر پشتی شێرەکەی نووست، خەوی لێ کەوت. لە خەڵقی بوو بە شین و گریان؛ کوتیان: «شێر ئەحمەدئاغای کوشت». ژنەکەی کوتی: «ئەمن دەچم. یان دەبێ ئەمنیش بکوژێ، یان تۆڵەی ئەحمەدئاغای دەکەمەوە». ژن دەستی دا خەنجەرێ. چووە زگ شێری. ئەگەر چوو تەماشای کرد شێر کەوتبوو؛ ئەحمەدئاغا لەسەری درێژ ببوو. کوتی: «وەڵڵاهی! ئەوە شێر شکاندوویەتی، لەسەر پشتی خۆی داناوە». تەماشای کرد سەری شێری بڕیوە؛ ئەحمەد ئاغا خەوی لێ کەوتبوو. کوتی: «خوڵاکەی، ئیلاقەی من نەکا؛ بزانم پیاوە یان پیاو نییە». دۆخینی کردەوە. ئەحمەدئاغا چاوی هەڵێنا؛ تەماشای کرد، ژنەکەی دۆخینی دەکردەوە. ئینجا هەڵاتە سەری لەسەر پشتی شێری گای، ئینجا لاس لەسەر پشتی شێری گووراوە. هەڵستان هاتنەوە ماڵێ. خانزاد خان و لاس لێک مارە کرابوون؛ هەتا دوازدە ساڵان. دە پاشان ئەحمەد ئاغا مرد. مەحموود ئاغاش مرد. شەش ساڵان تازیەی ئەحمەد ئاغا و مەحموود ئاغای بوو. پاشی شەش ساڵان پیاوێک چووبوو بۆ جەڵەبی؛ چوو بۆ نێو عێلی ماموودینان. لەوێ چاوی بە خەزاڵی مەلا نەبییان کەوتبوو. هاتەوە، کوتی: «لاسەشۆڕ عەمرت بە هیچێ چووە». کوتی: «بۆچی وا دەڵێی؟» کوتی: «ماڵ خرانەبوو! ئەوڕۆ خەزاڵێ مەلا نەبییانم دیوە؛ دەگەڵ ڕۆژێ دەعوایە دەکا؛ ئیدی هەر بۆ توو چاکە». لاس هەڵستا وڵاتی باڵەکیانی بەجێ یێشت. چۆ نێو عێلی ماموودینان، چاوی بە خەزاڵێ بکەوێ. ئەگەر چوو لەوێ دابەزی، جڵەویان گرت و وڵاغەکەیان بەستەوە. بۆخۆی چووە خزمەت مەلا نەبی؛ کوتی: «ها بابم کوێندەری؟» کوتی: «قوربان! هاتوومە نۆکەریێ». کوتی: «خەڵقی کوێی، کوڕی کێی؟» کوتی «قوربان! لە گەرمێنێ هاتووم». مەلا نەبی کوتی: «ئەحمەد ئاغا و مەحموود ئاغای باڵەکی دەناسی؟» کوتی: «قوربان خێر؛ خەڵکی عێلی وان نیم». کوتی: «قەننەداری دەتوانی بکەی؟» کوتی: «بەڵێ قوربان، دەتوانم». کیسە و قەننەیان دایێ. لاس بۆ قەننەداری مەلا نەبی دە شەوانی قەننە تێ کرد. ڕۆژێکی خەزاڵ هات بەپێش چاوی دا. لاس کوتی: «ئەوهە کێیە؟» کوتیان: «ئەوهە خەزاڵێ مەلا نەبییانە». لاس دەڵێ: «یای خەزاڵ، نە قەولت قەولە، نە شەرتت شەرتە، نە دینت دینە هەزار باری دە نەحلەتانت ببێ لە پیرە دایکێ، لە برا گچکەلە، دۆمین لە بابی ڕدێن شینە ئەمن بۆ توو دەچوومە کوێستانی عەزیم و بوزرگینە دەسکێکی سۆسن و هەڵاڵەم دەچنینە دەسک بەدەسکم کردن بە ئاوریشمی دوکانێکم بەستینە کاروانێک دەهاتەوە لە دەغڵ کڕینە ئەمن بەو کاروانەی دا ئەو گوڵەم بۆ توو ناردینە نازانم ئەو گوڵەت پێ گەییون یا نەگەیینە» خەزاڵ دەڵێ: «لاس، ئەمن ئەوانەم لە توو قبووڵ نینە. نە سەری سەهەندی، نە قووچی قەزەنی، نە ڕندۆڵی زەرزان، نە سەری تەشوێلەی، نە مۆڵی بەرانی، نە کانیە خوڵای شتاقیان دەگەڵ نینە». لاس دەڵێ: «یای خەزاڵ، چۆمم لێ هاتن، پردم لێ هەڵوەشینە. ئەمن مەلەوانێک نەبووم لە گۆمی دە شینە، کیژ و کوڕی هەمزاغایان، لە من و توو دڵ بەدنیاتر بوون، دە پێشی من و توودا سەری ئەو گوڵانەیان هەموو دەچنینە. خوڵا ماڵێ خێڵاتی خرا کا! دەگەڵ بەرگەل و مێگەلان ئەو گوڵانەیان هەموو پچڕینە، دەستی لاسی باڵەکی قوڵە بوو، بۆ هەموو کوێستانان نەگەیینە». خەزاڵ دەڵێ: «لاس، دڵت کردووم هیلاکە لەو گوڵانە هێندێکیان دەبەری خۆت ڕاکە وەرە لەبەر ماڵێ مەدا هەڕاکە هێندێک دەڵێن: یا خوڵا پیرۆزت بێ! هێندێک دەڵێن: موبارەکی بێ لاسی باڵەکی جوانێکی چاکە». لاسی دەڵێ: «لە ماڵە مەلایان هەتا ماڵی سۆفییان لە ماڵی سۆفییان هەتا ماڵی مەلا نەبییان ئەمن دەڵێم: ببمە سەیاح؛ ڕۆمێ بگەڕێم دەگەڵ هیندییان بریا دارێک بوومایە لە داری دە قەیسییان بیاندامایە چەنگ وەستایان، شەقیان کێشابامایە بە مشاریان، بیاندامایە بەردەمی ڕەندە و کوشتەرییان هەڵیان هێنابامایە بە پەڕێکی تێلتاوسی، خاسەڕەنگیان کردبام بە پوشتەباڵی سپی سییان بیاندابمایە بەر ماڵی کەوانێکی هیندییان هەڵیان داشتبام بەرەو قووچی قەزەنی قەندیلی مامە کۆیییان لەوێیان پێ کوشتبامایە، بابی دە کاران، دایکی دە نێرییان گۆپەڕکم کەوتبا لە بڵندان، شاباڵم کەوتبا لە نەوییان، لە سەری ڕێی شوان و گاوان و ناسکە بێرییان هەڵیان گرتبام بیانبردمایە سەر ڕازی کانییان لە خۆشییا منیان مەڕ سەرچڵ کردبایە، هاتبانایە سەر بەردی دە کانییان. سەرێکیان نابام دە بنی تووری؛ نێوەڕاستم کەوتبا سەر زاری شیرمەشکێ لە ملی خۆیان قایم کردبام. لای دیکەم کەوتبایە نێوانی هەرتک شانان؛ بەسەرمدا هاتبایە هیزار دەگەڵ قمبەڵێکی کەزییان. جا حەوتووێکم لەسەر بوایە مەڕەکە دەگەڵ خەڵق و خوڵای خێڵەکییان. بێرێکی زۆر موسڵمان ئەمنی لەو عێلاتەی دزیبا؛ بەدیاری و سەوقاتی بردبامی بۆ یای خەزاڵێ مەلا نەبییان. یای خەزاڵ بە دەستی مبارەکی وەری گرتبام، بیناردمایە کن زێڕینگەری، زێڕێنگەر سەرێکی زێڕکفت کردبام، نێوەڕاستم ئەشەرەفیبەند، لای دیکەم دە دوڕ و ئەشرەفییان. زێڕینگەر لەسەر هۆردک دەستانی ڕۆنابام، بەدیاری و ئەنعام هێنابامەوە بۆ یای خەزاڵی مەلا نەبییان. یای خەزاڵ سەرێکی بە قوڵکی گەردنیەوە نابام، سەری دیکەم لە نێوان سینگ و مەمییان. ئارەقە شێت و شەیدای کردبام، باوەشێنی کردبام بە پەرچەمان، فەرامۆش بوومایە بە کەزییان. وەختێ لەویم لێ وەڕەز دەبوو، بینابام لەنێو سندووقێکی خاسەڕەنگ، ڕۆژێ بە نوغل و نەباتی پەروەردە کردبام. شەوێ قاسید بام لە مابەینی سینگ و مەمییان. وەختێک لەویم لێ وەڕەز دەبوو، بیناردمایە سەر وەستایەکی گەوێڵ، دروستیان کردبام بۆ نێرتکی تەشییان. حەوت ساڵان پێی ڕستبامایە ڕانک و چۆغەڵەی مێردووتییان. وەختێ لەویم لێ وەڕەز دەبوو، قەرەواش و کەنیزان، ئەمنیان لە خەزاڵێ بخواستایە، دەیگوت: ناسکە تیرێکی عەجیبە، بە کەسی ڕەوا نابینم، نەکوو زەحمەت و کوێرەوەریی بدەنێ، ڕۆژی قیامەتێ خەلاس نابم لە خەجاڵەتییان. وەختێکی لەویم لێ وەڕەز دەبوو، بیدابامە بەر ناڵچەی کەوشی زێوان کەرت و پاری کردبام، فڕێی دابامە دەم کەوی و کانییان. لەوێ بۆ خۆم شین بووبام بە گۆڕانگێکی شەنگەبییان. بە بنم داهاتبا گێلان و گێدان، خێڵی سوورچی و زرارییان، هەموو هەوەڵی پایزان، ئاخری بوهاران لە بن سێبەرم ڕۆنیشتبا یای خەزالی مەلانەبییان». خەزاڵ دەڵێ: «دڵم ڕاناوەستێ لەبەر ئەوێ غەمێ، لەبەر ئەوێ ژانێ. ئاورێکم بەربوو دەروونێ، ئێ دیکەم بەربوو دەروونخانێ، نە بەبای دەکوژاوە نە بە بارانێ. هاوارێکم وەبەر خوڵای، ئێ دیکەم وەبەر پێغەمبەری ئاخری زەمانێ. لاسە! ئەو پەرچەمانەم بۆ توو پەروەردە کردوون هەر وەک ئاوریشمی دووکانێ ئەمن ئەو هەنیەم بۆ توو نیگاداشتی کردووە، هەزار و حەوسەد مەلایکەتی جڵەوکێشە، وەک مانگی مونەوەر وایە، شەوقی داوەتە عەرز و ئاسمانێ. ئەو برۆیانەم بۆ توو پەروەردە کردوون، دەبێ شاری هیندی بۆ بدەی بە دەرمان؛ دەستی بکەی بە وەسمە کێشانێ. ئەو چاوانەم بۆ توو پەروەردە کردوون، دەڵێی ئەستێرەی گەلاوێژە، لە هەوشار و عەجەمان هەڵدێ، هەر ئاشقێکی بیبینێ گوناهی نامێنێ ڕۆژی ئاخرزەمانێ. ئەو کوڵمانەم بۆ توو پەروەردە کردوون، دەڵێی فانۆسە لە دیوانی سوڵتانی ئەستەمبووڵێ؛ میرزای قابیل لەبەر شەبەقی وی قەڵەمی باوێتە سەر قاقەزی بۆ هەر چوار دەوڵەتان بنێرێ پۆستە و فەرمانێ. ئەو کەپۆیەم بۆ توو پەروەردە کردووە. مەگەر هەیاسی دانا مەعنای بزانێ. ئەو لێوانەم بۆ توو پەروەردە کردوون، پیاوی تاجر مەگەر کلووری ببێ دەنا قیمەتی نازانێ. ئەو ددانانەم بۆ توو پەروەردە کردوون. هەر ددانێکم گەوهەرێکە، هەر گەوهەرێکم قیمەتی تەواو نابێ بە شاری کشمیرد و ئێرانی. ئەو چەنەی ڕەنگ شاخی زێڕینی بۆ تۆم پەروەردە کرد. دڵم نایە دە مست وەستای ناشیی نێم، وەستایەکی باش وەستا ببێ، سەبرسەبر، نەرم نەرم، زەحمەتی نەدا لە مسقاڵ کێشانێ. ئەو گەردنەم بۆ توو پەروەردە کردووە، دەڵێی شووشەی گوڵاوێیە چەند خۆشە لاس و خەزاڵ لێکدی بپڕژێنن، لاس بڵێ: یای خەزاڵ، ئەو شووشە گوڵاوێم بۆ لەسەر دەلاقە دانێ. ئەو کەشەفەم بۆ توو پەروەردە کردووە، جووتێک لیمۆی کاڵی لەسەرن خاوڕیسی دارای لێ بووە بە پەردە کلیلی بۆتە دەرزیی هەشتەرخانێ. هێندێک خاڵ لە نێوان سینگ و مەمکانم ئەو خاڵانە بەبێ مامۆستا و موستەعید دەخوێنمەوە: ئەلفن، میمن، خەتی قورعانێ. ئەو بەژنەم بۆ توو پەروەردە کردووە. دەڵێی ڕێحانەی یەکساڵەیە، بنی ئادەمیان شەواویان لێ ناوە خوناوەکی پەڕیوەتە سەر پەلکان دەگەڵ زەردەی ڕۆژێ هەوەڵی سبحەیانێ. ئەو شلکەی ڕانانم بۆ توو پەرەوەردە کردووە، خۆی بۆ شۆڕ بکەوە، سەری خۆتی لەسەر ڕۆنێ لە ماچکردن و گەوزلێدانێ. لاسەشۆڕ! عەمرم! وەرە. سێ ماچانت دەمێ هیچ کەس نەزانێ. گوێزینگی پێیانم سێوی سەر لکانە، بەئەمانەتی بەباغەوانی داون لە ئێوارەوە کێشکی لێ بکێشێ هەتاوەکوو هەوەڵی سبحەیانێ. لە سبحەینێوە کێشکی لێ بکێشێ تا عەسرێکی درەنگ مەلا دەڵێ: «ئەڵڵاهو ئەکبەر»؛ سۆفی دێننەوە شادەت و ئیمانێ. لاس وەرە دوو ماچانت بدەمێ، یەک لەباتی زەکاتێ، ئێ دیکە لەباتی کەلیمەی شادەت و ئیمانێ». لاس دەڵێ: یای خەزاڵ چ بکەم ئەتوو لە متبەقێ ئەمن لەلای مێردانە. دڵم بەخەمە دەروونم سەرەوێرانە. ئەتوو خانەخوێی ئەمن بێگانە؛ ئەگەر ڕاستە و دەمدەیەی ئەو ماچانە شیشی لە چیغی ڕاکێشە تەشریفی موبارەکت بێتە ئێرەکانە. خەزاڵ هات دەستی دە ستۆی لاسی کرد. نووستن پێکەوە خەویان لێ کەوت. میربداغ و میرحەمەدخانی سوورچی و زراران هاتن تاڵان و ماڵی عێلی ماموودینیان؛ هەموویان برد. پیرێژنێک مانگای بەگوانەوە چووبوو، گەیشتە لاسی و خەزاڵێ. جنێوی دایە کوتی: «سەگباب ئەتوو دێی دەگەڵ خەزاڵێ وردەگانان دەکەی، ماڵی من بەتاڵان بەرن». لاسی خەوی لێ کەوتبوو، خەزاڵ بەخەبەر بوو. خەزاڵ بەپیر پیرێژنێوە چوو؛ کوتی: «دایەپیرە مەگری، لەجیاتی مانگایەکی بیستت دەدەمێ، لەجیاتی گوێلکێکی بیستت دەدەمێ. لاس خەوی لێ کەوتووە بڵا وەخەبەر نەیێ». پیرێژن گەڕاوە دیسان لەولاوە هاتەوە زگ لاسی کوتی: «حیزباب! لە وڵاتی باڵەکیان ئەتوو قونت دەدا؟ ئەتوو هاتووی ماڵی من بەتاڵان دەدەی». یای خەزاڵ بەپیریەوە چوو کوتی: «پیرێژن! دەنگێ مەکە، بڵا لاس وەخەبەر نەیێ». پیرێژن کوتی: «وەڵڵاهی دەگۆڕی بابی لاسی دەڕیم، بۆچ مانگای من بەتاڵان بچێ» دوو قەرەواشان باوەشێنی لاسیان دەکرد، مێشی لێ نەنیشێ. ئەو قەرەواشانە دەگریان بۆ ماڵی بابیان. هەر یەکی حەزیان لە کوڕێکی دەکرد. دەیگوت: «ماڵەکەیان چوو، ئەمەیان پێ ناخوازرێ». لاس سەری هەڵێنا کوتی: «ئەوە چییە بۆچی دەگریێن؟» کوتیان: «قوربان! میربداغ و میرحەمەدخان هاتن تاڵان و ماڵی ئێرە هەموویان برد». کوتی: «دەنا خەزاڵ دەگەڵ من غەیان بووە». لاس هەڵستا بەپەلە پەل دەیکردە لینگدانە لاس دەڵێ: «ماڵی وێرانم وڵاتی باڵەکیانم بەجێ یێشت هاتمە ئێرەکانە. ئێستا هەزار و چوارسەد ماڵی خۆم و مامم سەرەوێرانە خانزادخانی حەریرێ بێ ساحێبە و بێ خودانە داخوڵا، قاسیدی کێیە؟ هاتۆتە خەزاڵی چاو جوانە نەمزانی ژن دەغەڵن پێشکاریان شەیتانە هەڵبەت بەدزی من ناردوویانە، میربداغ و میرحەمەدخان هاتوونە ئێرەکانە. تاڵانی عێلی مەلانەبییان دەبەن، دەڵێن: لاس منداڵ و نادانە. دەنجا قەرەواش بڕۆن و دامەمێنن، ماینێ شێ خزم بۆ لە بەهاربەندێ دەرێنن. زرێی داودی، ڕمبی نەزەریم بۆ بێنن. خەبەرێکی بە میربداغ و میرحەمەدخانی سوورچی و زراران ڕابگەیێنن، ئەگەر هاتوون ماڵ و تاڵانی مەلا نەبی دەبەن، وریا بن، مەڕی خەزاڵێ لە سەرینچاوەی کانیە ئاو بدەن لە بژوێنی بلەوەڕێنن. هەڕاکەن ماینێ شێ خەزم لە بەهار بەندێ بۆ دەرێنن؛ زینێکی مورسەتی لێ بشەتێنن جووتێک زەرگانم لە بۆ باڵاتەنگێ بۆ بێنن». ئەگەر ماینێ شێ خزیان لە بەهاربەندێ دەهێنادەرە، پێی دە ڕکێفێ دەنا، دەکەوتە سەرە عێلی مەلانەبییان ڕادەوەستان ئەوبەر ئەوبەرە، لە ژنانیان گریان و چەمبەرە. لاس دەڵێ: «یای خەزاڵ! خوڵاکەی چەند ماچی منت لەسەرە؟» خەزاڵ دەڵێ: «ئاورێکم گرتووە، نییە قەرارم. هەرچەندی دەفەرمووی، ئەمن قەرزدارم. تاڵانی عێلم چوو خەجاڵەت بارم تەخسیری من دەگرن وا گوناهکارم».
41	لاس و خەزاڵ ٢	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	لاس دەڵێ: «پیاوێکی نادرم، ئەمن ماڵی ئەو عێلەی بە زامن هەڵدەگرم دەبێ لەسەر گیسکێکی ئەو عێلەی ئەمن بمرم. ئێستا بە ئیزنی خوڵای، سوورچی و زرارانیشت لە بۆ دەگرم. بە شاهید بن کەیخودا و ڕدێندارە: بزانن یای خەزاڵ چەند ماچ بە من قەرزدارە ئێستا بزانە چلۆن دەیکەمە کوشتن و هاوارە، ئێستا تاڵانی سورچی و زراران دەگرم بەیەکجارە، ئێستا مەڕی یای خەزاڵێ دێنمە خوارە. لاس ئەگەر ڕکێفی لە ماینێ شێ خز داوە، لەنێو عێلی وەدەرکەوت، چوو، لەوێ ڕاوەستاوە. لاس بانگ دەکا دەڵێ: «داخوا، لە چ تەرەفان ماڵ نەماوە». ئەگەر بڕێکی دی لە زینوێی چوو بەولاوە، ئەگەر تەماشا دەکا، لەشکری میربداغ و میرحەمەخانی ڕاوەستاوە. لاس کوتی: «یای خەزاڵ! کەس دەگەڵم نەیێتە دەعوایێ، ئەما هەرچی ژنە سەر و بەرگی ڕەش بێ، ئەتوو بۆخۆت بەرگی سپی دەبەر بکە؛ ئەگەر ئاوڕم داوە، بزانم لە کوێی». ئینجا ئەگەر لاس دەستی بە جڵەوێ دادەهێنا، چۆ خوارێ بۆ مەیدانێ. لەشکری سوورچی و زراران دەڵێ: «قاسیدی عێلی مامودینان ئەوەتانێ». هێندێک دەڵێن: خوڵا ماڵێو بکا وێرانە، ئەنگۆ بۆ نایناسن کەڵەگایە، ئەوە لاسی باڵەکیانە. لاس بانگ دێڵێ: «هۆی میربداغ، میرحەمەخان گیانە! تاڵانی خەزاڵو بردووە، لە بژوێنی نەلەوەڕێ، یای خەزاڵ لێم دەکا گلەیییانە، بۆخۆو تاڵان دەکەم، لێو دەکەمە ئێخسیر ماڵ و خێزانە». میرحەمەدخان دەڵێ: «لاسی باڵەکی! نەمرم، بژیم، بمێنم. بە گۆڕی ئەحمەد ئاغای باڵەکیدا دەڕیێنم. ئەگەر نەمرم، دەچم وڵاتی باڵەکیان تاڵان دەکەم، خانزاد خانێ بە ئێخسیر دێنم». لاس دەڵێ: میربداغ، بە لاسی بزانە، شەڕی کاوڕان نییە شەڕی بەرانە. ژنانو دەکەمە ئێخسیر، جێ ماڵو دەکەمە سەبزیخانە. ئەنگۆ چ هونەرێکوو کردووە، هاتوونە نێو ماموودینان، دەبەن ئەو ماڵ و تاڵانە؟ مەڕی خەزاڵێ، ئەگەر لە بژوێنێ نەلەوەڕێ لێم دەکا گلەیییانە، دەبێ لە سەرینچاوەی کانیان ئاو بدرێ، حاجز نەبن بێرێ و شوانە، ئەوە هاتمە مەیدانێ، جا حاڵی خۆت بزانە». ئەگەر میربداغ وادەزانێ، دەستی دەدا ڕمبی خۆی، ڕای دەکێشا مەیدانێ. لاس دەڵێ: «ئەمن لە مەیدانی خۆم دەبینم کاوێ؛ ئەتۆ وەرە، دەستی ماینێ شێ خز بگرە، لێم بکە سەڵاوێ، بڵێ لاسەشۆڕ، میوانی خەزاڵێم، لە دڵم دەرماوێ». میر حەمەدخان دەڵێ: «نازانی وەک پڵینگی چەنگ بەخوێنم؟ باڵدار بە ئاسمانێدا بڕوا، باڵانی دەوەرێنم؛ نازانی خەزاڵێ دەکەم بە ئێخسیر، ئەتۆش بە گۆڕی ئەحمەد ئاغای باڵەکیدا دەڕێنم». لاس دەڵێ: «های دادوبێداد، زەمانێکی ڕاگوزارە، ئەتوو خۆت باوێ کن خەزاڵێ، حیزب باب دەشقەمێ بۆت ببێ بە تکاکارە. ئەی میرحەمەدخان، چی دیم لێ ڕامەمێنە، ڕۆژ ئەوە وەرگەڕا، درەنگە، زەبری خۆت بوەشێنە». ئەگەر میربداغ دەستی دەدا زەرگی خۆی، لە تەنیشتی خۆی هەڵکێشاوە، زەرگێکی حەواڵەی لاسی دەکرد، لاس خۆی لەبەر لاداوە ئەگەر لە قەڵبووزی پێشەوەی داوە، لە پاشەوەی قەڵتاغ شکاوە. لاس دەستی دەدا ڕمبی خۆی، ڕمبێکی لە میربداغی دا، لەسەر ئەسپی فڕێ داوە؛ ڕمبی لاسی دەسەر دڵی میربداغیدا ماوە. لاس بانگ دێڵێ: «یای خەزاڵ، بووی بە دەزبێنم. لە میربداغ و میرحەمەدخانی دەگەڵ کێهەیان سوێندخۆری تا بە دەستی بەستەت بۆ بێنم؟ هەر کی قسەی دەگەڵ ئەتوو یەک بێ، حەمرێکەم، بەخوڵای! نایڕەنجێنم. ئەوی ئەتووی دەگەڵ یەک نەبی، بەخوڵای! سەرت بە پێشکێش بۆ دێنم». یای خەزاڵ بانگ دێڵێ: «هۆی لاسەشۆڕی باڵەکیانە، ئەزت بم بە قوربانی قمبەڵی دە پەڕانە، هەرچی ئەتوو کەیفت دێنێ، وەکیلی منی بۆ من خۆشگوزەرانە». ئەگەر لاس ئەو قسەی لە خەزاڵێ دەبیستەوە تەواوە. ڕکێفی لە ماینی شێ خز دەدا، ڕمبی لە سینگی میربداغی هەڵدەکێشاوە. ئەگەر میرحەمەدخان وا دەزانێ، ڕکێفی لێ دەدا دەهاتە گۆشەی مەیدانێ. میرحەمەدخان دەڵێ: «نەمرم، بژیم، بمێنم، «ئەگەر نەمرم، ئینشاڵڵا، وڵاتی باڵەکیان و ماموودینانت ڕاست و چەپ بۆت تێک دەپەڕێنم، یای خەزاڵ دەکەم بە جاریە، خانزادیش بە ئێخسیری دێنم». لاس دەڵێ: «میرحەمەدخان، گیانە! ئەگەر نەمرم سەرت لە مەیدانێ دەبڕم، ژنانیشو دەکەم بەقابەخانە. ڕمبی خۆت باوێ، زەبری خۆت لێ دە؛ شەڕی بەرانی بەسەر چوو، نازانی شەری کەڵانە، ئەگەر مەڕی خەزاڵێ چاک نەلەوەڕێ، کەم شیر دەبێ، بێری شکایەتم لێ دەکەن، یای خەزاڵ لێم دەکا گلەیییانە: درەنگە زەبری خۆت باوێ ئەوڕۆ مەیدانە!» میرحەمەدخان ڕقی هەڵستاوە، ئەگەر ڕمبی هەڵدەکێشا، حەواڵەی لاسی باڵەکیی داوە. لاس سەرەزەرگێکی لە ڕمبی میرحەمەدخانی دا، لە خۆی لاداوە. ئەگەر لاس ڕمبێکی لێ دەدا، لەو شانی چەپەی داوە. لاس بانگ دێڵێ: «هۆی خەزاڵێ، کێل گەردنێ بەڵەک چاوە! ئەگەر سوێندخۆری میرحەمەدخانی، بەخوڵای لە جێی خەتەرێم نەداوە. بنێرم ئەرەسوو و لوقمانی بێنمە سەرێ بۆت بگێڕمەوە بەدواوە. هۆی خەزاڵی بنێرە کن میربداغ و میرحەمەدخانی، بزانە ئەو عێلە بۆچی تاڵان کراوە». هەر جارێک لاس ئاوڕی وەخەزاڵێ دەداوە، یای خەزاڵ دەتگوت سپیاسییە ڕاوەستاوە. هەرچەند عێلی سوورچی و زراری بوو، هەمووی لە بانگەی دەدا، دەگەڕاوە بەدواوە. ئەوجار کێ بوو لاسەشۆڕی باڵەکییە. هەڵی دەگرت میربداغ و حەمەدخانی سوورچی و زرارییە، بەدیاری و پێشکێش دەیبردن بۆ یای خەزاڵێ مەلانەبییە. ئەگەر لاس دەهاتە خزمەتی یای خەزاڵێ دووبارە، سەلامی لە خەزاڵێ دەکرد ئەوجارە، دەیگوت: «یای خەزاڵ! عەمرم، کێ لەسەر وڵاتی سوورچی و زراران دەکەیە سوورباش و ئیختیاردارە، ئەی ئەهلی ئەو شارەی، بزانن یای خەزاڵ، چەند ماچ بەمن قەرزدارە!» لاس دەڵێ: «بڵا بچم، ماڵ و تاڵانی خەزاڵێ بگێڕمەوە». لاس ڕکێفی لێ دەدا، گەیییە لەشکری سوورچی و زراران. گوتی: «ئەی خەڵقی سوورچی و زرارانە! بۆ خاتری بینای چاوانە شوان و مەڕی یای خەزاڵێ کیهەیە لەوانە لە هەمووانە؟» پێیان نیشان دەدان ئەو فەقیر و بەستەزمانە. لاس لینگی دەدا نێو ئەوانە، پێی شاد و شوکر دەبوونەوە ئەو شوانانە. جا بەپیر لاسی دەهاتن ئەو خانم و خاتوونانە. خاتوونان هەردووکیان دەڵێن: «لاسەشۆڕ؛ بتبین بەقوربانە برا، بمانکە قەرەواشی یای خەزاڵی مەلانەبییانە. بڵا دژمن پێمان نەکەن بێ حورمەتییانە، پیاوێکی بنێرە سوورچی و زراران بڵا ڕۆنیشێ لەسەر جێی میربداغ و میرحەمەد خانە». لاس دەڵێ: «خاتوونێ، خاتوونێ نەوجوانە! جارێ مەڕی خەزاڵێ لە کوێیە؟ نەلەوەڕاوە، نەکوو لێمان بکا گلەیییانە». لاس بانگی کرد: «ئەی شوانی یای خەزاڵێ مەڕی خۆت هەڵاوێرە». مەڕی خەزاڵێیان هەڵاوارد؛ هەرچەندی خەڵقی سوورچی و زراران بوو، ڕەگەڵ مەڕی خەزاڵێ کەوت. هەموو باوەشێنیان دەکرد، هەتا تۆزی لێ نەکەوێ، هەتا هاتنەوە نێو عێلی ماموودینان. ئەگەر هاتنەوە میر حەمەدخان ڕمبی لە شانی درابوو. ناردیان حەکیمیان هێنا سەرێ. حەکیم حەکیمێکی تەواوە، میرحەمەدخانی دەرمان کرد، تا برینەکەی ساغ کراوە. میربداغ مرد، وڵاتی سوورچی و زراران بێ ئاغا ماوە. سێ ساڵان میرحەمەدخان لە خزمەتی لاسی ڕاوەستاوە، یای خەزاڵ دەڵێ: لاسەشۆڕ ئەتوو نەتزانی ئەوە بەباب و برای من لە قەڵەم دراوە؟ «مەسڵەحەت ئەوەیە، میرحەمەدخانی بگێڕینەوە بەدواوە، وڵاتی سوورچی و زراران بێ سوورباش و ئاغا ماوە». میرحەمەدخان دەڵێ: «لاسەشۆڕ، لاسەشۆڕی باڵەکییە! ئەمن ولایەتی سوورچی و زراریانم بۆ چییە؟ لێرە ڕۆدەنیشم لە خزمەت تۆ و یای خەزاڵێ بەخوشک و برایەتییە، قەت ناچمە ولایەتی سوورچی و زراران بە ئاغایەتییە». ڕۆژێکی لاس گوتی: «ماینی شێ خزم بۆ دەرێنن، دەچمە ڕاوێ، خەزاڵ دەگەڵ ئەمن غەیانە، بڵا لێی زیزبم، بزانم حەزێ لە کێ دەکا. دڵم لە جۆشە، دەروونم گەلێک بیابانە، ماینێ شێ خزم بۆ بێنن، زینی مورسەتی باوێنە سەرێ، بۆم بکێشن هەردووک تەنگانە، ڕمبی نەزەریم بۆ بێنن، بیگرم بە هەموو پەنجانە، زرێی ئاڵقەوردم بۆ بێنن، قۆڵی خۆمی تێ هەڵکێشم، ئاڵقەی بکەوێتە سەری هەردووک ملانە. مەتاڵی حەوت قوببەییم بۆ بێنن، تا ڕشتەی باوێمە هەرتک شانانە، تاژی و توڵانم بۆ بانگ کەن، قەڵادەم بۆ بێنن، دەستۆی هەڵکێشم، بەند و ڕستەی ئاوریشمینم بۆ بێنن سەرێکی لە قۆڵی خۆم ببەستم، سەری دیکەی بکەم شان بەشانە، پێ دە ڕکێفێ نێم، بکەومە سەری خوانی زینی، بە ئیزنی خوڵا و ڕەسووڵانە، ڕاوی خۆم باوێمە پانکە پانکەی خان تاوسی، وە نێو عێلی ماموودینانە، کەروێشکێکی گەرمەلانێ ببینمەوە، بیدەمە شەقەی ڕکێفان، ناسکەی تووڵە و تاژییان، بیگرم بە هەموو دەستانە، دەعبایەکی بەدقەدەمە، جانەوەرێکی ناسک و نەرم و جوانە؛ بێنمەوە بۆ خەزاڵی کێل گەردن، خەمی خۆی پێ بکا گوزەرانە». یای خەزاڵ دەڵێ: «دیوتە، چەند سەرم بە قوڕە، بابانم وێرانە دیوتە چلۆن ئابڕووم چوو لەنێو عێلانە نایێڵم بۆت بێنن دگدگ و دەمەرقۆپانە نایێڵم بۆت دانێن جووتێک کەوشی میرزایانە نایێڵم زرێی ئاڵقەوردت بۆ بێنن، قۆڵی خۆتی تێ هەڵکێشی، ئاڵقەی بکەویتە سەر ملانە نایێڵم مەتاڵی حەوت قوببەت بۆ بێنن، ڕشتەی دە ستۆت کەی قوببەی بکەوێتە نێوانی هەرتک شانانە نایێڵم ڕەمبی نەزەریت بۆ بێنن، بیگری بە دەستانە، نایێڵم تاژی کەللەزەردت بۆ بێنن، قەلێدەی ئاوریشمت بۆ بێنن، دەئەستۆی تاژیەی هەڵکێشن، پێ ببێ جوانە. نایێڵم بەن ڕستەی ئاوریشمینت بۆ بێنن سەری ڕستەی دەئاڵقەی قەلێدەی هەڵێنن لە قۆڵی خۆی ببەستی، بیگری بە هەموو پەنجانە، نایێڵم پێ دە ڕکێفێ نێی، بکەویە سەر خوانی زینی، بەئیزنی خوڵا و ڕەسوولانە، نایێڵم ڕاوی خۆت باوێیە بەڕیە و بیابانی لە دووی کەروێشکی گەرمەلانە، دەعبایەکی ترسەنۆکە، خۆشبەزە، گەلێک بێ ئیمانە، پشتی خۆی دە ئاوەدانییان دەکا، بەری خۆی دەکاتە چڕی سەخت و بڵند و بێ سامانە سواری ڕاوێ ئەگەر کەروێشکی چاو پێ کەوت، بەری دەداتێ تووڵە و تاژییانە، خوڵا و پێغەمبەری لە فکر دەچێ هەر چاوی لە تووڵە و تاژیانە، هەر جڵەوێ شل دەکا، ڕکێفێ دەکوشێ، نە هەورازی دەپارێزێ نە بەردانە، دەترسم دەودەمیدا بگلێ، زەرەرێ بێنێ، بابانی خەزاڵێ بکا وێرانە. دەودەمیدا ئەرەسوو وا دەس ناکەوێ دەگەڵ حەکیمێکی وەکی لوقمانە، بێنمە سەر لاسی باڵەکی، دەشقەمی چا بکاتەوە ئەو برینانە، لاسەشۆڕ! وەرە دەس باوێ گەردنی زەرد، ڕاو هەر ڕاوی ماچانە». یای خەزاڵ لاسی گێڕاوە لەو سەفەری گەورە و گرانە، لەکنە خۆی ڕۆدەنا شان بەشانە، باسکی خۆی دەکردە سەرین، پێکەوە دەبوون دەستەملانە. یای خەزاڵ دەڵێ: «لاسەشۆڕە! لاسێکی نەوجوانە، ئەزت ببم بە قوربانە، ڕاوی کەروێشکێ خۆشترە یانە ئەو ماچانە؟ ئینجا ئەوشەو بنوو هەتاوەکوو سبحەیانێ، مەلا دەڵێ ئەڵڵاهوئەکبەر، سۆفی دێنیوە شادەت و ئیمانە». جا سبحەیانێ کاکە لاس دەڵێ: «یای خەزاڵێ نەوجوانە، جا دەبێ مەرەخەس بفەرمووی، جارێکی بچمەوە نێو عێلی باڵەکیانە». یای خەزاڵ دەڵێ: «بەسەر ئەو هۆرتوک چاوانە!» کێ بوو لەو خەزاڵی نەوجوانە، تەدارەکی دەگرت بۆ لاسی باڵەکیانە، دەیگوت: «دەینێرمەوە نێو عێلی خۆی بە وادەی چوار ڕۆژانە. بنێرم بۆی بێنن حدوودێکی بێ نیشانە، تەدارەکی بۆ بگرم بەدڵ و بەجانە، بۆی خەڵات بکەم ئەو نۆکەرانە، نەبا خانزادخان لێم بکا گلەیییانە». لاس دەڵێ: «یای خەزاڵ لەمن مەدە ئەوان تانانە، خانزادخان لە توو ناکا ئەوان گلەیییانە، یای خەزاڵ گیانە! ئەتوو دڵت نەترسێ بەو قسانە. هەمووم هەروەکوو دایک و خوشکانە». یای خەزاڵ وەکوو کەللەی شەکری، تەدارەکێکی لە بۆ لاسی باڵەکی دەگری، ئەگەر لاس دە ئەسپابی خۆی دەفکری، دەڵێ: «یاڕەبی، یای خەزاڵ لە چاوی منت کەوێ و نەمری!» کێ بوو لە لاسی نەوجوانە، تەدارەکی بۆ گرت بڕوا بۆ نێو عێلی باڵەکیانە، خانزادخان دەڵێ: «ئەلحەمدولیلا شوکرانە، لاسی باڵەکیم دێ میوانە. ئامۆزای خۆمە سەرکردەی هەموو عێلانە ئینجا تەدارەکی بۆ لاسی بگرن، دەیکەم بە زێڕوەشانە. چل شەکم بۆ بێننەوە ئەویشی بۆ دەکەم بە خێر و قوربانە. بەس نییە دژمن دەڵێن: لاسی باڵەکی هاتەوە ئێرەکانە. دەبێنن سوارە و تفەنگچییان، بدەن لە سانە ئەلحەمدولیللا لاس هاتەوە لەنێو عێلەکەی ماموودینانە. خەبەری یای خەزاڵم بۆ بێنن، دەگەڵم وەکوو خوشکانە. لاسی ناردۆتەوە ئێرەکانە، پێڵاوی لەسەر ئەو چاوانە بۆم بەتاڵ بکەن مدبەق و چادر و باڵەخانە، لاس تەشریفی هاتۆتەوە هەموو دێنە کنی ئەو عێلانە». ئینجا ئەگەر ئەو تەدارەکەی بۆ لاسی دەگیرێ خانزادخانی حەریرێ؛ لاس ناگاتە ماڵێ خانزادێ، لەوسەری هۆبەی جڵەوی دەگیرێ. خانزادخان دەڵێ: «لاسەشۆڕی باڵەکی! پێناودارم بی، ئەوێ ڕۆژێ دیوانی خوڵای دەگیرێ. وای لە خۆم بێ باب و ئێخسیرێ، لاسەشۆڕ! نابێ ئەتوو ئەمەگی دایکە قەلەندەرەکەی منت وەبیرێ، یاڕەبی ئەتوو وەک کاکەمەمی جوانەمەرگ بی، ئەگەر بەجێ ما لە شاری جزیرێ».
42	لاس و خەزاڵ ٣	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	لاس سێ شەو و سێ ڕۆژان لەنێو عێلی باڵەکیان بوو پیاوە، قەول و قەراری دەگەڵ عێل و کەیخودای خۆی ڕۆناوە. لاس دەڵێ: «ئەو قەراری دەگەڵ خەزاڵم کرد، جا بووە تەواوە، کەیخودای عێلی باڵەکیان ئەوا دەڕۆم دەوڵەت زیاد و ماڵ ئاوا». پیاوێک دەڵێ: «لاسەشۆڕ! ئاخر تەدارەکت بۆ لەکن خانزادخانێ گیراوە؛ ئاخر وەرە بچینە کن ئەوی لێ بکە سڵاوە؛ ئاخر دایک و بابی نین لە توو زیاتر کەسی نەماوە، هەزار و حەوسەد ماڵی هەیە، لە سوێی توو لێی شێواوە». لاس دەڵێ: «کەیخودا، ڕدێنسپیانە! سوێندم بەسەری خەزاڵێ خواردووە، چی دی گیر نابم لێرانە. ئەگەر درەنگ بچمەوە، خەزاڵ لێم دەکا گلەیییانە» کێ بوو لە لاسی گەرم کۆڵاوە، ماینێ شێ خزیان بۆ هێنا، پێی دە ڕکێفێ ناوە؛ ئەگەر وەنێو زینی کەوت، ئاغایەکی تەواوە، دەیگوت: «عێلی باڵەکیان! دەوڵەت زیاد و ماڵی ئاوا» خەبەر بە خانزادخانی حەریرێ دراوە. خانزادخان دەڵێ: «هاوار وەبەر ئەو خوڵایەی دونیا و قیامەتی کردووە ڕاوەستاوە بانگم وەبەر ئەو خوڵایەی حەزرەتی مووسای لە نوورێ خلقەت کردووە و ڕۆژێ هەزار و یەک کەلیمەی لە بارەگای وی دەکرد تەواوە. یاڕەبی لاسەشۆڕ، هەڕۆ، بڕۆ، سەر نەیێنیەوە دواوە بزانە دەگەڵ ئەو عێل و مەخلووقەی چم لێ قەوماوە: هەزار و حەوسەد ماڵی باڵەکان بەسەر ئەمندا بەجێ ماوە». لاس دەنێو عێلی باڵەکیان بۆ نێو ماموودینان گەڕاوە، ئێڵچی و چەپەر مزگێنییان بۆ یای خەزاڵێ هێناوە. قاسید دەیگوت: «یای خەزاڵ! بەسەری توو، لاس دەهاتەوە، خانزادخانی نەدی بە چاوە؛ ئەگەر خەیاڵی بکەی لەبزی دە لەبزی نەگەڕاوە». خەزاڵ دەڵێ: «یا خوڵا! بەخێرێتەوە تەدارەکێکی چاکی بۆ گیراوە». لاس لە زینوو و بانووانی دەکرد ڕەشەڕاوە. کەروێشکێکی گەرمەلانێی دەگرت بەدیاری و سەوقاتی بۆ یای خەزاڵێ هێناوە. لاس گەیییە جێ، لە دەرکی چادرێ دەبوو پیاوە، دەچوو لە یای خەزاڵی دەکرد سەلام و سەڵاوە. یای خەزاڵ دەڵێ: «عەلەیکوموسەلام و ڕەحمەتوڵڵاهی، سەرچاوی من شۆڕەلاوە، وەرە دانیشە، بزانم، لە وڵاتی باڵەکیان چت داوە، چت لێ قەوماوە؟» دەڵێ: «یای خەزاڵ بەسەری توو لەبزم دە لەبزی خانزادخانێ نەگەڕاوە؛ گەلێک گەلێکم دڵخۆشی عێلەکەی داوە. یای خەزاڵ، زۆرت لێ خەجاڵەتم، پێشکێش و ئەنعامم بۆ توو نەهێناوە. لە عەیبەت خانزادەخانێ هەر وەدەرکەوتم، هاتمەوە بەدواوە». یای خەزاڵ دەڵێ: «هیچم پێ ناوێ لاسەشۆڕ وەکازی دەستانم. ئەمن خانەخوێ، بووی بە میوانم. ئینجا تەرخان بە لە مەمکانم». لاس لەوێ دەبێ هەتا سبحەیانێ، ئەوێ شەوێ خۆش ڕادەبرێ دەگەڵ گوزەرانێ. سبحەینێ خەزاڵ زویر و زگار داما. لاس لێی پرسی: «یای خەزاڵ ئەو حاجزییەت بۆ چییە؟» یای خەزاڵ دەڵێ: «لاسەشۆڕ! خۆ من لەبەر ئەتووم نییە، ئەوە لە لایەکی دییە، کارێکی دییە». کوتی: «بەسەری من، پێم بڵێ، بزانە ئەوە چییە». یای خەزاڵ دەڵێ: «بەسەری خۆت سوێنت داوم، چ بکەم، چارەم چییە؟ ئەگەر بێتو پێت نەڵێم، دەبێ بە غەیانەتییە، ئەگەر درۆشت دەگەڵ بکەم، ئەوەش دەبێ بە ڕووڕەشییە، ئەگەر لەو قسەی بگەڕێی، دەنگکردنی چاک نییە». لاس دەڵێ: «یای خەزاڵ! بەسەری توو هەر دەبێ پێم بڵێی چارە نییە». یای خەزاڵ دەڵێ: «چ بکەم ئەوەیش بۆ من دەبێتە خەم، ئەمن بابان وێرانێ پێیان کوتم: گوڵی شۆڕانێ هەن لە چل پلەی عومانێ چرا و لالەت ناوێ سەربەخۆ، دایسێ هەتا سبحەیانێ». لاس دەڵێ: «یای خەزاڵ! بزانە چۆن کارانت بۆ پێک دێنم. یان سەری خۆم نایێنمەوە، یان گوڵی شۆڕانێت بۆ دەیێنم». لاس دەڵێ: «ماینێ شێ خزم بۆ دەرێنن بەیەکجاری، ڕمبی نەزەریم بۆ بێنن دەگەڵ جووتە زەرگی خوندکاری، خۆم دەسپێرم بە خوڵا و بە جەباری. یا سەری خۆم دادەنێم یا گوڵی شۆڕانێ دێنم بە دیاری». یای خەزاڵ دەڵێ: «چ بکەم ئەمن سەر بەتاڵ و مل بەکوێنە» ماینی شێخزیان بۆ لە بەهاربەندێ دەرهێنا، دە پشتێیان دەکردەوە زینە، هەگبەیان بۆ دەهێنا، پڕیان کرد لە نانی شەکرینە. لاس دەڵێ: «یای خەزاڵ! ئەتوو ئەو هەگبەت بۆ چییە؟ ئەنگۆ بۆم بێنن ڕمبێکی نەزەری، کەوایەکی دوولایییە. زەواد ناچێتە سەر زاری هەتا گوڵی شۆڕانێت بۆ نەهێنم بە دیارییە». لاس ماڵئاواییی کرد، ڕۆی. خانزادخان پێی زانی هەزار و حەوسەد ماڵی عێل بوو، بردی لەسەر ڕێی لاسی چادریان هەڵدا. خانزادخان کوتی: «دەیگێڕمەوە ئەوە دەینێرن بە کوشتی بدەن». لاس ئاژوای هەتا گەیشتە عێلی خۆی، بەکن چادری خانزادخانێدا ڕۆیی کوتی: «ماڵە! چۆڕێکم ئاو بدەنێ». خانزادەخان کوتی: «سوار پیاو بە». لاس کوتی: «ناتوانم، دەبێ بڕۆم، سوێنددراوم». لاس خانزادخانی نەناسییەوە؛ جا خانزاد دەڵێ: «ئەتوو، عەمرم، بۆچی نابی پیاوە؟ ئاخر نازانی ئەوە عێلی تۆیە بەبێ ئاغای بەجێ ماوە؟ بەقسەی ئەو قاعبەی دەتنێرنە چل پلەی عومانێ هەتا سەر نەیێنیەوە دواوە». لاس دەڵێ: «قاعبە! بۆچ جنێوت بە خەزاڵێ دا، وات نە کرد پیاو بم، نە نانت بخۆم نە ئاوە نازانی، سوێندخۆری خەزاڵێم هەتا گوڵی چل پلەی عومانێ نەیێنم لە هیچ کوێ نابم پیاوە». لە چادران دەردەچوو جا ڕکێفی لێ داوە. خانزاد دەڵێ: «جا قوڕی کوێ وەسەری خۆ بکەم؛ ئەوجار نایێتەوە بەدواوە». لاس ڕکێفی لێ دا تا چووە چل پلەی عومانێ. تەماشا دەکا چوار پاڵەوان دەگەڕێن دەکەن سەیرانێ. ئەگەر لاسەشۆڕیان دی لە زەمانی، هەریەکە گورزێکی گەورەیان دانا لە سەر شانی لاس دەستی دا ڕمبی نەزەری، کوتی: «بڵان ئەوانە بکوژم بڵا سەرکردە پێ بزانێ، سێیانی سەر بڕی، ئەوی دی گوێ پچڕی: «خەبەرێ بۆ سەرکردە بەرە بڵا پێ بزانێ ئەگەر لێی پرسی، ئەوە کێ بوو، بڵێ: ئەوە لاسەشۆڕی باڵەکییە؛ بە قسەی خەزاڵێ هاتووە بۆ گوڵی عومانێ، خەبەرێ بدە بە سەرکردەکانی دی، بڵا هەموو پێ بزانێ». جا ئەگەر پاڵەوان خەبەری بە سەرکردەی داوە، سەرکردە دەڵێ: «ئەی پاڵەوانی من، ئەوە چ بووە؟ چوو لێ قەوماوە؟» دەڵێ: پاڵەوانێکە هاتووە لەولاوە، دەڵێ: ئەمن لاسی باڵەکیم، موژدەی بدە بە پاڵەوانان تەواوە، ئەمن لاسی باڵەکیم بۆ گوڵی شۆڕانی هاتووم تەواوە. ئەگەر خەبەر بە هەموو سەرکردان دراوە، هەمووی خڕبۆوە، هاتەوە لەولاوە، هەمووی ئیکلامی لاسەشۆڕی باڵەکیان کێشاوە، هەمووی لەبەر دەستی ڕاوەستان دەتگوت ئێخسیرن، لێیان قەوماوە. دەیگوت: یان دەبێ شەڕێم دەگەڵ بکەن، یا دەبێ چل پلەی عومانێ بکەن بڵاوە. دەیگوت: هەموو پاڵەوان و بەناوین، هەر چی ئەتوو دەفەرمووی نۆکەرین ڕاوەستاوین. دەیگوت: دەنا دە بڕۆن، ڕامەمێنن، حوکمە دەبێ چل گوڵی شۆڕانێ بۆ بێنن. گوڵی جسن بن خەزاڵێ نەڕەنجێنن! بنێرن حاجی و مەلای شاری عومانێ بێنن، حوکمە دەبێ ئەو چل پلانە هەموو بڕووخێنن». کێ بوو لەو پاڵەوانانە تەواوە، بەو شەوەی چل گوڵیان گوڵی شۆڕانی هێناوە، دەسک بەدەسکیان کرد، دە هەگبەی لاسیان ناوە، بە ئاوریشمی دووکانێ پێچراوە، فەعلەیان هێنا چل پلە هەمووی ڕووخاوە، خەڵکی شاری عومانێ هەموو دەستەودوعا بۆ لاسی باڵەکی ڕاوەستاوە. لاس دەڵێ: «خزمینە! دەوڵەت زیاد و ماڵی ئاوا» گوڵی شۆڕانی هێنای و گەڕاوە بەدواوە، هەتا گەیییە چادری خانزادخانێ، جا لەوێندەرێ، لە چادرێی لاداوە، خانزادخان دەڵێ: «ئامۆزا بەقوربانت بم وەرە، ببە پیاوە وەرە، لەکن ئەمن بخۆ پاروێک نان و چۆڕێک ئاوە. چەند ڕۆژە، دە زەحمەت دای، گەلێکت کوێرەوەری کێشاوە». لاس دەڵێ: «خانزادە! ناتەواوە وات نەکرد؛ نە نانت بخۆم نە ئاوە، «ئەتوو بۆچی جنێوت بە خەزاڵێ بەڵەک چاو داوە؟ سوێندم بە سەری خەزاڵێ خواردووە، لە هیچ کوێ نابم پیاوە». خانزادەخان دەڵێ: «لاسی بەڵەک چاوە! بە قسەی ئەو قاعبەی جارێکی سەر نایێنیەوە دواوە. هەڕۆ، بڕۆ، بە خوڵام بە زامن نەدای تەواوە ڕەبی، لەو مەخسوودەی نەبینی مراد و کاوە» خانزاد دەڵێ: «لاس ئەتوو بۆ وا بێ فکری؟ نازانی، عێلاتی خۆت ئەوا لە دووت دەگری؟ هەڕۆ، بڕۆ، ڕەبی تیری چڵکنان بتگری جەدی پێغەمبەری نەفەسی پیرخدری یای خەزاڵ ئەو گوڵانەت بەساغ و سەلامەتی لی وەرنەگری». ئەگەر لە خزمەت خانزادەخانێ بەڕێ بوو، تووشی دوو ڕێیان بوو یەکی ڕێی چوار ڕۆژان بوو یەکیان ڕێی شەو و ڕۆژێک بوو. ئەو ڕێی یەک ڕۆژەکەی زۆر بەترس بوو، ڕێی چوار ڕۆژەکە زۆر ئەمین بوو. لاس لە ڕێی یەک ڕۆژەی ڕۆیی، ئەو ڕێیەش وڵاتی چڵکنان بوو، کەس نەیدەوێرا بەو ڕێیەیدا بڕوا. لاس هەر ئەوەندەی زانی تیرێکیان ئاوێتێ. ئەگەر ئاوڕی داوە لە بڵندی بوو. لاس لە ژێرڵا زەرگێکی پێدادا کوشتی. لە سەرڕا هاتە خوارێ. یەکی دی تیرێکی ئاویت، لە ڕانی لاسی دا، زینی دەگەڵ بڕی. کوتی: «وەڵڵاهی! دەری نایێنمەوە، هەتا بەدەستی خەزاڵێ دەرنەیێ». ئاژوای و هاتە خوارە. هەتا دەگەیییەوە عێلی ماموودینان ئەوجارە. بەپیریەوە دەهات مەخلووق و یای خەزاڵێ نازدارە. یای خەزاڵ دەڵێ: «بەخێرێیەوە، سەر چاوی من، شۆڕەسوارە» لاس دەڵێ: «سەلامونعەلەیکوم دووبارە». خەزاڵ دەڵێ: «ئەتوو پێم بڵێ جارێ گوڵی شۆڕانێت بەبێ کوێرەوەری هێناوە؟» دەڵێ: «بەبێ کوێرەوەری هاتم، ئەمما تیرێکیان لە ڕانی من داوە: سوێندم خوارد، کوتم: دەری نایێنم، هەتا نەیبینێ خەزاڵێ بەڵەک چاوە». خەزاڵ دەستی دا تیرەکە؛ هەرچەندی کرد بۆی هەڵنەکشاوە. خەزاڵ دەڵێ: «چ بکەم، چاوم کوێر بوو، سەرم دە قوڕێ نراوە». خەزاڵ حوکمی کرد، تیرەکەی هەڵکێشاوە، لاس بێ هۆش بوو، زمانی شکاوە. ناردی، حەکیم و عەتاری بۆ وی هێناوە؛ حەکیمی لەسەر برینی وی داناوە؛ خەبەری بەخانزادەخانی حەریرێ داوە. کوتی: «وەڵڵاهی! نایێمە سەری، بەقسەی ئەو قەعبەی وای لێ قەوماوە. جەهندەم! با لەوێش بڕوا بەولاوە». کێ بوو لە لاسی بەناز و ئەرجوو، ئەلحەمدولیللاهـ! برینەکانی پێکەوە خۆش بوو، لاس لەو دەردەش ئەوا ڕزگار بوو. لاس هەڵستا بەپێی خۆی دەگەڕاوە. ڕۆژێکی سواربوو، دەیکرد ڕەشەڕاوە، برینەکانی چاک نەبوونەوە، سەرلەنوێ دەکولاوە. هەرچەند حەکیمی هاتە سەرێ عیلاجی نەکراوە، بێ هۆش بوو، زمانی شکاوە. خەزاڵ دەنگی خەڵقی دەدا، دووبارە لە خانزادەخانێ گێڕاوە؛ خانزادەخان بە عێلەوە خۆی دە قوڕێ ناوە، گەیییە وڵاتی ماموودینان، دەیگوت: «ئەوە چ لە لاسی قەوماوە؟» دەیانگوت: «نەخۆشێکی گەلێک تەواوە». خەزاڵ و خانزاد دەچوونە سەر لاسی ڕۆدەنیشتن تەواوە. خانزاد دەڵێ: «مەلایان بانگ بکەن، بخوێنن یاسینێ کوڕە کوڕەی باڵەکیان بانگ بکەن؛ بکەنەوە گەرمەشینێ؛ فەقێ و سۆفییان بانگ بکەن، لە خوڵای بپاڕێنەوە، بکەنەوە ئامین ئامینێ، دەشقەم لاسی باڵەکی ئەوجار نەمرێ بەوێ برینێ». خوڵایە! کەرەمدار و قادری! میوانی خوڵای دێ، ڕووحێ لە لاسی وەردەگری، ئەوجار بەجارێکی لاس دەمری و ڕادەبری خانزاد و خەزاڵ قوڕێ لە خۆی دەگری. لاسیان هەڵگرت و بردیان لە بۆ قەبری. دە قەبریان نا، لەوێ بەجێ ماوە، خانزادەخان بەدڵشکستی بۆ نێو عێلی باڵەکیان گەڕارە؟ خەزاڵ لەوێندەرێ بەجێ ماوە. خوڵایە! ئەتوو گەورە و نادری بڕوانە ئەقڵی «ڕەحمان بەکری» قەدری «ساحێبی ئاڵمانی»چلۆن ڕادەگری، ڕەببی، «ساحیبی ئاڵمانی» بۆ خاتری دایک و خوشکی خۆت نەمری.
43	لەشکری	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	بابی لەشکری دەڵێ: «دڵم ڕاناوەستێ لەبەر ئەوان خەمان، لەبەر ئەوان گلەیییان. ڕۆژم لێ هەڵات لەلای کێوی ئادێ، شەبەقێکی دەدا بنی بێنارێ، ئی دیکەم وە زارگەلییان، بەلایەکمدا دێ کوولەکوولی شوانان، بە ئی دیکەمدا قەیتوولێکی ناسکە بێرییان چووڕە چووڕە بازیم لە بناگوێیان خۆش دێ لەسەر دەستی دە قوشچییان هەڵات هەڵاتی شینکێ ماڵوێران، ڕقەی چۆغەداری، ناسکەی دە تووڵە و تاژییان دەبەر نازدارێمدا هەیە کراسێکی لەوی دە قەنەوزییان خڕخاڵی زێڕ ڕاناوەستن لە بەلەکان، دەکەونە سەر شلکەی پانییان دەڵێم شیرێکی بکڕم بە سەد قورۆشی، بیدەم لە سینگ و مەمکی گراویێ خان سولەیمان بەگی قوڵی بەگان؛ چەند دەکەم چ مووی لێ نابڕێ، لەبەر دوڕ و یاقووت و فەرەنتییان بەو شیرەی زەحمەت درا سینگ و مەمکی وی، دەڵێم بچم شکایەتێ بکەم لە ڕەبی عالەمییان ئێستا ئەو ڕۆیوە، ئەمن بەجێ ماوم بۆ غەریبییان سوێسن و هەڵاڵم لێ پەروەردە بوون لە کۆسرەتی شاڵەبەگییان کێلی سەرینێم هەڵێن لێی هەڵگرن ڕستە و قەلێدەی دە تاژییان حەیفێک و سێ سەد موغابن لە بۆ خان سولەیمانی قوڵی بەگان. ئەگەر بێ حاڵ دەبوو بە پیاڵەی ژەهرەماری لە کۆڵانی دە ڕۆمییان هیچ کەس لەو ڕۆ بەدەر بە ڕۆمییان نەکا متمانێ بەنۆکەری خۆیان غەیانن خوڵا دەزانێ بۆچیان دەخوێنیەوە کە ڕۆژی قۆشەن دێتە مەیدانێ؟ سولەیمان بەگی قوڵی بەگان کە زرێی دەبەر دەکرد، قتڵاوی لە خۆی دەدا، دەستی دەدا زەرگی، بە ژەهرەماری خزمەتی دەکرد بە دیوانێ ڕۆمی! یا خوڵا چاوو کوێر بێ، لەجیاتی قاوەی ژەهریان دانێ ڕۆمی زۆر بڵحن، مەرد چاکان دەبڕن لە مەیدانێ دەبێ سوڵتان بەو کارەی نەزانێ». لەشکری دەڵێ: «ئەگەر نەمرم، بژیم، بمێنم خوێنی خان سولەیمان بەگی خۆم ئەمن دەستێنم بەئیزنی خوڵای ئنشاڵڵا، سەد ئینشاڵڵای لەسەرە». ڕۆڵە! سولەیمان بەگ ئەتوو دیوتە، ئەگەر لەشکر و قۆشەنت دەکرد ئەوبەر ئەوبەرە شاش و پەڕی تێلتاوسی دەنا لەسەرە سوڵتانی ئەستەمبووڵێ دەیفەرموو هیچ کەس نیەتی ئەو نۆکەرە ڕۆڵە! لەجیاتی قاوەی لە فینجانی ژەهرێت کرد نەزەرە ڕۆڵە! ئەوا خانم و خاتوون دەگرین ئەوبەر ئەوبەرە ڕۆڵە، هێندێکی مل بەکوێنە، هێندێکیش خاک بەسەرە، ڕۆڵە! دڵم نایە هیچ کوێت لێ بکەم بەگۆڕخانە و بەموغبەرە ڕۆڵە! هەتا بەسوڵتانی ئەستەمبووڵێ نەدەم ئەو خەبەرە ڕۆڵە! جەرگ و دڵم سووتا، لێم خرا بووە هەموو جگەرە ڕۆڵە! بڵحەڕۆمی زۆر بێ خیرەتن، لە بەختی من هەژاری نە بەپیادەی دەگەمێ نە بەسواری حەیف و سێ سەد مەغابن لە بۆ خان سولەیمان بەگی قوڵی بەگان بێهۆشیان دەکرد بە پیاڵەی ژەهری وەک ژەهری ماری ڕۆڵە! بە گولەی عرووس و ئینگلیسی برینداری ڕۆڵە! بچم ئەرەسوو و لوقمانی بێنم بەیەکجاری برینانت دەرمان بکەن ڕزگارت بکەن لە زەمانی سواری ئەسپی خۆت ببیەوە، دەڵێن: تەماشای بکەن لە عارەب سواری ڕۆڵە! شەڕی دەوڵەتییە ئەوا هاتۆتە سەرت پۆستەی خوندکاری دەبێ بچیە دیوانێ خزمەت سوڵتانی، مووچە و مواجبی خۆت وەرگری بە یەکجاری سوار ببی ئینشاڵڵا ببیە سەرکردە، ئاڵای سوڵتانی وەرگری، گەورەی قۆشەنی بی بەئیختیاری ڕۆڵە! ئەتوو بۆ سەر هەڵنایەنی لە بۆ لەشکری، خوێنت لە دەم و سمێڵان دەباری؟ ڕۆڵە! دڵم ڕاناوەستێ لەبەر ئەوان خەمان لەبەر ئەوان گلەیییان ڕۆڵە! ڕێم نەبوو ڕاببرم لە بۆ کوێستانی هەڵەدنییان ڕۆڵە! لێرە ڕۆنیشم، یا بچمە مەملەکەتی هیندییان ڕۆڵە! ڕێم نەبوو ڕابرم لەبەر سەیاح و قاسیدی هەموو دەوڵەتان، دوامین لەبەر سەرباز و تفەنگچییان دڵم بەخەمە، گەلێک بەخەیاڵە ئاورم دە بەدەنێ بەربووە، غورزەمە، لێ هەڵگرتووم، کەماڵە». ئەوا میوانی دەوڵەتیم هاتوون لەشکری دەڵێ: «داخوڵا! خان سولەیمان بەگی قوڵی بەگیان لە ماڵە؟ لە بۆت بە قۆپەنی بیزایە هەڵبڵێم، دەهاتە دەرێ، غورزەم بەغورزەم ماڵ بەماڵە لە بۆت بەکەڵەبابی سپی هەڵبڵێم لە دەربەندی بازیان چغەی خۆم لێ نەکا بە گۆپاڵە لە بۆت بە سی کوێرە هەڵبڵێم لەسەر شەت و بەحرانم لێ نەکا بە گاڵەگاڵە ڕۆڵە! دەگەڵ تۆمە بۆچ وا بێ فیکری؟ چاوان هەڵنایەنی لە بابی خۆت بفکری بۆچ هەڵناستی جڵەوی ئەو میوانانە بگری؟ دەترسم بای شەماڵ بێ، جێی خان و میر و سوڵتان لە من بگری خان سولەیمان بەگی قوڵی بەگان بێ بۆ خۆی بە سوارەی، بە سپا و لەشکری لە شینکێ ماڵوێران ڕستەی خۆی ڕاکێشێ بکەوێتە دووی بڵێ: ها بیگری نەگری حەیفێک و سێ سەد موغابن بۆ خان سولەیمان بەگی قوڵی بەگان بە پیاڵێکی ژەهری و ژەهرەماری لە کۆڵانی ڕۆمییان خەجڵی حەیفێک و سێ سەد موغابن بۆ نەڕێکی وەک خان سولەیمان بەگی قوڵی بەگان ئەگەر بێ حاڵ دەبوو بە پیاڵێکی ژەهرەماری لە کۆڵانی دە ڕۆمییان»
44	مەحمەڵ و برایمی دەشتیان ١	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	مەحمەڵی دەشتیان لە ئەشکەوتی بێشوەی بوو؛ جێ هەواری باب و باپیری خۆی بوو مەڕێکی زۆری بوو. هەموو ڕۆژێ ڕسقی دەهێنا بازاڕی دەیفرۆت. برادەری زۆر بوو لە شاری چەلیان. بەبرادەرێکی گوت: «بزانە نۆکەرێکم بۆ ببینەوە؛ یەکتەنم چم پێ ناکرێ». ڕۆژێکی پیاوێک بەبازاڕیدا هات؛ چۆ بەر ئەو دووکانی کە مەحمەڵ ڕای ئەسپاردبوو. گوتی: «بابم، نۆکەرییە ناکەی؟» گوتی: «بەڵە وەڵڵا». گوتی: «دەبێ بچیە کن مەحمەڵی دەشتیان؛ ئەو پیاوی پێ دەوێ». گوتی: «نازانم لە کوێیە». شاگردێکی ڕەگەڵ خست. لە شاری بردە دەرێ، ڕێی پێشان دا. ڕۆیی بۆ ماڵە مەحمەڵی. مەحمەڵ بۆ بازاڕی دەهات. لە ڕێیە تووشی یەک بوون. گوتی: «ئەتوو کێی؟». گوتی: «مەحمەڵی دەشتیانم». گوتی: «کاکە مەحمەڵ! خوڵا چاکی دا. ئەمن دەهاتمە ماڵە توو، ئەوا لێرە تووشت هاتم. ئەگەر ڕێک کەوتین، دەچمە ماڵێ؛ ئەگەر ڕێک نەکەوتین دەگەڕێمەوە». گوتی: «بابم نێوت چییە؟» گوتی: «نێوم برایمی نۆکەرت». گوتی: «قەراری حەقم دەگەڵ بکە؛ دەبێ ببینە برای دایک و بابی». گوتی: «هەتا نۆکەری تۆم، براین. ئەگەر لە نۆکەریت چوومە دەرێ، هەر کەسە کوڕی بابی خۆمانین». گوتی: «کێ دەناسی؟» گوتی: «کەس ناناسم». گوتی: «بابت نێوی چییە؟» گوتی: «بابم زوو مردووە؛ لە کەسم نەزانیوە نێوی بابم چییە». گوتی: «ئەمن چۆن بەقایە بەتوو بەم؟» گوتی: «ئەوەتی هێندە بووم سەد تومەنم پەیداکردووە. ئەو سەد تومەنی لەکن ئەتوو دادەنێم بەوادەی؛ هەتا شەرتم هەڵدێ؛ حەقی لەتوو وەردەگرم. ئەکەر ئەتوو بەمن چا بووی ئەمنیش بۆ توو چاک بووم، دراوەکەت لەکن دادەنێمەوە سەرلەنوێ دەبمەوە نۆکەر». لە پاشێ مەحمەڵ برایمی کردە برا گەورە. ڕەپێش خۆی خست بۆ ماڵێ. هاتنە کن دایکیان. سەلامیان لە دایکیان کرد. گوتی: «دایە! ئەوە برا گەورەی منە». گوتی: «ڕۆڵە! ئەگەر برای تۆیە، کوڕی منە». مەمکی ئاویتە سەر زاری ئەوی بەدایکی خۆی قبووڵ کرد. هەموو ماڵی خۆی تەسلیم بەبرایمی کرد. برایم لەسەر ماڵە خۆی ڕاگەیی هەتا سێ ساڵان. هیچ مەحمەڵی نەدەدواند ئەو سێ ساڵانە؛ برایم گوتی: «بران! قەت برای لەوەی چاتر دەبێ. مەسڵەحەت ئەوەیە؛ جا ژنێکی بۆ مەحمەڵی بێنم؛ دایکیشمان ئازابی کەم دەبێ کارمان یەکجار زۆرە». بانگی کرد: «مەحمەڵ! سبحەینێ زوو وەرە نێو مەڕی؛ کارم پێت هەیە». مەحمەڵ بەیانی دەستی دا گۆچانی، چووە کن برایمی. برایم شێست، حەفتا سەری بەران و بەختەی تەسلیم بەمەحمەڵی کرد؛ گوتی برا! ئەوەی بفرۆشە. بزانم ژنێکت بۆ بێنم. دایکیشمان ئازابی زۆرە بحەسێتەوە». مەحمەڵ جەڵەبی ڕاکێشا بۆ بازاڕی چەلیان. گەیییە قەراخ شاری فکری کردەوە گوتی: «برا بەمنی نەگوتووە قیمەتی. دەشقەم هەرزانی بدەم، پێی ناخۆش بێ؛ بڵێ گەورەییی ڕانەگرتم». لەوێ تەسلیم بەپیاوێکی کرد جەڵەبەکە، بۆخۆی بەلینگدان چووە کن برایمی. بەبرایمی گوت: «ئەتوو قیمەتی ماڵەکەت نەگوتووە. بفەرموو قیمەتی، بڵا ئەگەر کردی دەیدەم. ئەگەر نەیکرد ماڵی خۆت بۆ دێنمەوە». برایم گوتی: «هەروا دەبێ لە دنیایە؛ ئافەرین برا!» گوتی: «براڵە! بڕۆ یەکی تێکڕا بەچوار ڕیاڵانی بدە». مەحمەڵ گەڕاوە بەلینگدان، گەیییە جەڵەبی خۆی. ڕای کێشا بۆ بازاڕی. خاتوون پەریخان کچی میر زۆرابخانی بوو؛ حاکمی شاری چەلیان بوو. بۆخۆی زۆر پیر ببوو، حوکمەتی دە مست خاتوون پەریخانێ نابوو. حەسەن بەگ کوڕی میر زۆرابخانی بوو، چکۆڵە بوو؛ خاتوون پەریخان زۆری کەیف لە پیاوان بوو. هەر کەسێک بەکووچەیدا ڕابردبا خاتوون پەریخان کەیفی دەیگرت. خاتوون پەریخان دەیگوت: «وەرە حەزیم لێ بکە». ئەویش قبووڵی نەدەکرد. خاتوون پەریخان دەیگوت: «بڵا بیسووتێنن؛ نەکوو لەکن خەڵقی بڵێ، ئابڕووم دەچێ». پیاوی دەگرت؛ دەنێو چیغی دەنا؛ نەفتی پێدا دەکرد، دەیسووتاند. قەرەواشێکی بوو؛ هەموو سبحەینان دەبوو بچێ، ئاوی نوێ بێنێ، خاتوون پەریخانێ چاوی پێ بشوا. ئەگەر قەرەواش چوو بەکاروانسەرایدا تەماشای کرد چێودارێک ئەوە جەڵەبی دەفرۆشێ. قەرەواش ئاشقی ئەو چێودارەی بوو، ناتوانێ بچێتە سەراوێ، ناتوانی بگەڕێتەوە؛ هەتا وەخت و سەعاتی بەسەرچوو. بەپەلەپەل چوو گۆزەی پڕکرد، هاتەوە. خاتوون پەریخان لە خەوێ هەڵستا. گوتی: «ئەو قەرەواشە لە کوێیە؟» قەرەواشی دی گوتیان: «نازانین؛ ئەو قابە چۆتە جندەبازییە». زۆر نەچوو قەرەواش هاتەوە. خاتوون پەریخان گوتی: «جەللابیش بێنن تەنافیش بێنن. تەنافی دەکەم، دەیخنکێنم». گوتی: «قوربان! بانگم کە سەرێ عەرزت بکەم. کەیفی خۆتە ئەگەر دەمخنکێنی». گوتی: «وەرە سەرێ». گوتی: «قوربان! گۆزەم هەڵگرت چوومە سەراوێ، ئەهلی بازاڕ هەموو دەزانێ؛ ئەگەر دەمکوژی ئەگەر دەمبڕی. ڕووڕەشیی خۆم دەڵێم. چێودارێک لە بازاڕییە، هێندە جوانە دەڵێی یوسفی میسرێیە. ئەگەر چاوم پێ کەوت لە سوێیانی شێت بووم. نە توانیم بێمەوە، نە توانیم بچمە سەراوێ. پێم دە بەند چوو هەتا سەحاتێکی. لە پاش سەحاتێکی بەپەلەپەل چووم گۆزەم پڕکرد. هاتمەوە. حاڵ و کەیفییەتی من ئەوەیە جا ساحب ئیختیاری». گوتی: «ئەوەی بەرن ئەمباری بکەن. بانگی فەڕاشان بکەن». فەڕاش هاتن. خاتوون پەریخان گوتی: «بڕۆن ئەو چێودارە هاتۆتە بازاڕی ئەوەی بۆ منی هێناوە بیکڕم، بیکەمە خێر و خێرات. ئەوە لە بازاڕی شایییەکیان زیاتر داوەتێ لە قیمەتی، بۆیە دەیفرۆشێ. بڕۆن هەرچی لێی کڕیوە، دراوی بدەنەوە؛ ئەو شەک و بەختەی لێ بستێننەوە. ئەو چێودارەی بەجەڵەبەوە بۆ منی بێننە ئێرە». فەڕاشان هەڕایان کرد، حوکمیان لە چێوداری کرد؛ گوتیان: «هەرچی فرۆتووتە دەبێ دراوی بدەیەوە، شەک و بەختەی خۆت بستێنیەوە». گوتی: «ئاخر چ بکەم خەڵق نامداتەوە». گوتی: «کوڕە! حوکمی خاتوون پەریخانێیە. هەرچی نەیداتەوە بابی دەردێنین». هەموویان ئەستاندەوە، جەڵەبیان ڕاکێشا هێنایان. خاتوون پەریخان چاوی شووشت. کوڵمەی خۆی جوان کرد. چاوی ڕشت. سینگی خۆی ترازاند. خۆی ئاویتە سەر پەنجەران. مەحمەڵ زۆر ترسا، گوتی: «ئەوڕۆ دەمسووتێنن». مەحمەڵ لەولاڕا هات. خاتوون پەریخان چاوی پێ کەوت، ئاشقی بوو. لە سوێیان وەخت بوو شێت بێ. مەحمەڵ ئیکلامی لێ کێشا. بانگی کرد گوتی: «چێودار دەیفرۆشی؟» گوتی: «بەڵێ، قوربان!». گوتی: «تێکڕا بەچەندی سەرجەم؟» گوتی: «تێکڕا بەچوار ڕیاڵان»- ئەگەر بیگوتایە دە ڕیاڵ هەر لێی دەکڕی-. جەڵەبەکەیان ئەژمارد، حیسابیان دا. تەسلیم بەپیاوێکیان کرد. گوتی: «ئەوەی بلەوەڕێنە.، هەتا چل شەوی؛ حەقی مانگێ دە قڕان بێ. موخاریجت لەسەر خاتوون پەریخانێ بێ. ئەوەی دەکاتە خێروخێرات ئینشاڵڵا». گوتی: «بێنن شتێکی بۆ ڕاخەن». تەکلیفیان کرد دایاننا. خاتوون پەریخان لێی پرسی: «نێوت چییە؟» گوتی: «مەحمەڵی دەشتیان نۆکەرت». گوتی: «قوربان حەقی جەڵەبەکەم بدەیە؛ مەرەخەس دەبم». کوێخا دەرکی بانگ کرد گوتی: «مەحمەڵی بێنە ژوورێ حەقی بدەمێ». گوتی: «کوێخادەرک خەڵوەتە کەس لێرە نەمێنێ» مەحمەڵ کە لە پلیکانان وەسەرکەوت، کە خاتوون پەریخان چاوی پێ کەوت وای ئاشق بوو نێوکی کەوت. گوتی: «وەرە ژوورێ». هاتە ژوورێ. ئیکلامی کێشا. لەکنە خۆی داینا گوتی: «مەحمەڵی دەشتیان ئەمن میرغەزەب نیم. هەموو ڕۆژێ پیاوێکی دە چیغی وەردەگرم، دەیسووتێنم. قسەی دڵی خۆم دەکەم لێم قبووڵ ناکەن؛ ئەمنیش بۆیە ئەو عالەمەی وا لێ دەکەم. بەقسەم دەکەی یان نا؟» گوتی: «قوربان! بفەرموو بزانم چ دەڵێی». گوتی: «مەحمەڵ! ئەمن زۆرم حەزم لە توو کردووە، ئەتوو دەڵێی چی؟» گوتی: «قوربان! ئەمن لە سوێی توو جەرگم خرابووە؛ ئەمما ناوێرم بڵێم». دەستی دەستۆی مەحمەڵی کرد. دەمی بەدەمیەوە نا. سوحبەتێکی زۆریان کرد. یەکێکی خۆشی لێ دا، هەتتا سبحەینێ لەکن ئەوی بوو. برایم هەر چاوەڕێ بوو؛ دەیگوت: «مەحمەڵ نەهات». هەتا ڕۆژ برایم خەوێ لێ نەکەوت، لە سوێی مەحمەڵی. سبحەینێ خاتوون پەریخان تەدارەکی پادشایانەی بۆ مەحمەڵی گرت، بەوادەی دوو ڕۆژان مەرەخەستی کرد. مەحمەڵ هاتەوە بۆ ماڵێ. برایم گوتی: «برالە! بۆ وا درەنگ هاتی؟» ئەو تەدارەکی لەکن خاتوون پەریخانی هێناوە پاکی لە پێش برایمی دەشتیان داناوە. لە ڕووی هەڵنەهات بەبرایمی بڵێ؛ هەمووی بۆ دایکی گێڕاوە. ئەویش هات بۆ برایمی گوت. برایم گوتی: «براڵە سبحەینێ دەبێ بچیەوە؛ ئەوە ژنە بێ دینە، نەک پەشیمان بێتەوە. شەیتان شەیتانێ دەکا؛ نەکوو بەمانسووتێنێ ئەو بێ دینە. ئەوی ئەمن پێت دەڵێم، ئەتوو بچوو وای پێ بڵێ؛ ترست نەبێ». برایم تەدارەکی ئاغایانەی بۆ خاتوون پەریخانێ گرت، هەڵستا مەحمەڵی بەڕێ کرد. مەحمەڵ ئەگەر هات و گەڕاوە، دیاری و سەوقاتی برایمی لە پێش خاتوون پەریخانێ داناوە. خاتوون پەریخان پێ کەنی گوتی: «بەخێرێی سەر چاوی من؛ ئەوە دیاری و پێشکێشی مەڕییە بۆ منت هێناوە». کاکە مەحمەڵ گوتی: «خاتوون پەریخانی چاو هەڵۆ! ئەوە پێشکێشی برایمی دەشتیانە، ناردوویە بۆ تۆ». خاتوون پەریخان کەیفی دەماغێی هێناوە دەڵێ: «بەخێرێی، سەر چاوی من شۆڕەلاوە! ئەتوو چلۆن لە ڕووت هەڵات بۆ برایمی دەشتیانت گێڕاوە؟» مەحمەڵ دەڵێ: خاتوون پەریخانێ چاوبەنگییە! ئەگەر قسەی توو نەگێڕمەوە بۆ کاکە برایمییە لەکن ئەتوو خەجاڵەت دەبم، لەکن ئەویش دەبێتە ڕووڕەشییە. برایم وای عەرزی توو کردییە ئەمن ئێڵچیم، چ تەکلیفم لەسەر نییە. کاک برایم بەمنی فەرمووە: ئەمن ناتوانم بچمە کن میری، بکەین خوازبێنییە دەبێ لێرە بڕۆین، بچینە مەملەکەتێکی دییە. خاتوون پەریخان د ەبێ قاقەزێکی بۆ بنێرێ، بەدزی میری شارییە ئەشکەوتی بێشوەی ئەوە کردمە پێشکێشی وییە مەڕ و ماڵی من دە تاعلقەی ویدایە، بۆخۆم دەبمە شوانکارەی یەکجارییە ئەگەر دەڵێ: بەقای پێ ناکەم، لە منی وەرگرێتەوە بیدا بەیەکی دییە. ئەمە چارەمان نییە، دەبێ لەو شارەی بڕۆین بۆ شارێکی دییە». خاتوون پەریخان گوتی: برایم ساحب کەماڵە، لە هیچ دەوڵەتان پیاوی وا نییە بابم هێند بەحوکمە مەگەر بچین بۆ نێو عرووسییە. ئەو شەو دەبێ لێرە میوان بی تەدارەکی دەگرم بەحەوتووێکی دییە. ئەوێ شەوێ مەحمەڵ لەوێ نەگەڕاوە هەتا سبحەینێ کەیف و نەهەنگی خۆیان کرد تەواوە سبحەینێ بەڕێی کرد بۆ ماڵێ گەڕاوە هاتە خزمەت برایمی ئەو قسانەی هەموو بۆ گێڕاوە برایم دەڵێ: بەخێرێی، سەر چاوی من شۆڕەلاوە! بڵا سەری من ببڕن، مەخسوود و مرادی توو ببێ تەواوە. سبحەینێ دەبوو بەچێشتانە لە خەوێ هەڵدەستا خاتوون پەریخانە بانگ دەکا مەیتەر و میرئاخوڕانە: کێهە وڵاغت جسنە، حدوودە، ئەگەر پیاو پێی بکا متمانە؟ میرئاخوڕ دەڵێ: «قوربان، ئەوا هەنم حدوودی بێ نیشانە دایکیان لە ئەنێزەی گەرمێنیانە». گوتی: «بچۆ. بیانیێنە؛ بیانبینم. بیانکەم. نیشانە». میرئاخوڕ هەڕای کرد بەهەشتاوە جووتێک حدوودی ئەسڵی هێناوە لە پێش خاتوون پەریخانی ڕاگرت هەرتکی کەوتن بەچاوە لە بۆ ئێختەخانەی ڕاکێشاوە ناردی زێرینگەری هێناوە ڕەخت و ڕەشمەم بۆ بکە تەواوە ئەوی دانا بەدڵ و جانە بۆی دروس بکا ڕەختی ڕۆمیانە بێنن نەجاڕی نازدارە بۆم دروس بکا قەڵتاغی جەوهەردارە تا تەدارەکی بگرم بۆ حدوودی دە بەکارە دە بڕۆن و ڕامەمێنن وەستای سەڕاجم لە بۆ بێنن تەکڵتووی ئاوریشم دۆزم بۆ پێک بێنن دەبڕۆن، ڕامەوەستن چی دییە ئاسنگەرم بۆ بێنن بە موشتەرییە بۆم دروس بکا ڕکێفی ئاڵدووز دانەلغاوی هەوێزە مروارییە دە بڕۆن چی دی ڕامەمێنن بچن شیرگەرانم بۆ بێنن شیری میسریم بۆ بغەمڵێنن زەرگی نەزەریم بۆ بێنن لە تەنگانی بشەتێنن بیشەتێنن یەکجارییە بۆم بچنە کووچەی شارییە بکڕن زرێی داودییە مەتاڵی حەوت قۆبەیییە». کە ئەو تەدارەکەی گرتییە ناردی لە دوو میرئاخوڕییە. میرئاخوڕ هاتووە لەولاوە حدوودی هێنا پێش چاوە کە لەکنە خۆی زین کراوە لەسەر پشتەی ڕۆنراوە زۆر چاک تەنگەی کێشراوە کە ڕەختیان هێنا لەولاوە کە حدوودی پێ غەمڵاوە ئەو ئەسپانەیان گێڕاوە تەدارەکی چاک گیراوە زرێی داودییان هێناوە تەسلیم بە میرئاخوڕی کراوە قۆڵی خۆی تێ هەڵکێشاوە لەسەر ملی ڕاوەستاوە مەتاڵی حەوت قوببەیییان هێناوە کە ڕیشتەی دەستۆی کراوە لەنێو شانێ ڕاوەستاوە. گوتی: «چەندو بەو زرێیە داوە؟» گوتیان: «قیمەتی لەسەر دانەنراوە چی بدەیەی، قبووڵ کراوە». ماشەڵڵا لەو تەدارەکەی گیراوە لە مەحمەڵی دەشتیان دەگێڕاوە مەحمەڵ چووە خزمەت برایمییە: «کاکە! خاتوون پەریخان لەدووی ناردووم؛ نازانم کاری چییە». برایم وای بەمەحمەڵ گوتییە: بچۆ خزمەت خاتوون پەریخانێ، بزانە کاری چییە. مەحمەڵ تەدارەکی خۆی گرت بەیەکجارەکییە. ئەگەر مەحمەڵ تەدارەکی گرت تەواوە، دەهات و لە خاتوون پەریخانێی دەکرد سەلام و سەڵاوە، دەیگوت: «نازانم، مەگەر بۆ نێو عورووس بڕۆین، دەنا لە هیچ کوێیان چارە نەکراوە». بانگی کردە میرئاخوڕانە: ئەو ئەسپانە زین کەن، بیانیەننە ئێرانە. ئەوڕۆیان پێ بچنە ڕاوێ؛ بۆ شاهیدیێ ڕەگەڵو دەخەم ئەو شوانە. بچن بزانن کێهەیان جسنە لەو ئەسپانە؛ کەڵکیان هەیە، پیاو سواریان بێ ڕۆژی تەنگانە». سواریان دەبوون بەڕەوانی ڕوویان دەکردە چۆڵ و بیابانی تاژی و توڵەیان دەبردن، دەگەڕان بەتەرخانی کەروێشکێکی گەرمەلانیان دەگرت، دەیانهێناوە بۆ خاتوون پەریخانی لە پێشیان دادەنا. دەیانگوت: «ئەتوو چرای هەرتک چاوانی» بڕۆ ماڵە خۆت بار بکە بۆ شاروێرانی». مەحمەڵ ئەگەر ئەو قسەی بیست لە خاتوون پەریخانێ گوتی: «بەخوڵای سەرمان دەبڕن لە گۆشەی مەیدانێ» هاتەوە کن برایمی دەڵێ: «براڵە! کەوتووینە ڕۆژی تەنگانێ ناچێتەوە پاشێ حوکمی خاتوون پەریخانێ حوکمی سەختە و گرانە هەر دەبێ بار بکەین لێرەکانە بچینە نێو عورووسی، دەنا لەنێو کوردی نانبێ گوزەرانە». دەگەڵ برایمی قسەیان بوو تەواوە دایکی مەحمەڵی گەلێک گریاوە دەڵێ: «ڕۆڵە! خراپم لێ قەوماوە «ڕۆڵە! مەحمەڵ، خوڵاگیر بی، ئەتوو چت لە کچی میر زۆرابخانی داوە؟» گوتی: «دایە چ بکەم ئیختیار لە چەنگی خۆن بڕاوە». ماڵە خۆیان بارکرد، ئەشکەوتی بێشوەی بەجێ ماوە. شەو و ڕۆژێکیان لێ خوڕی، لە پاشێ مەحمەڵ گەڕاوە بەدواوە. لەو مەحمەڵی ڕەوانە، گوتی: «ناچم، کاک برایم گیانە! سەرمان تێدا دەچێ، زۆر فەساتە ئەو خاتوون پەریخانە».
45	مەحمەڵ و برایمی دەشتیان ٢	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	برایم گوتی: «نابێ بشکێ قسەی پیاوانە ئەمن بەجێم هێشتووە عەرز و مەکانە بڕۆ خاتوون پەریخانم بۆ بێنە ئێرانە هەتا دنیا خرا دەبێ لێمان دەگێڕنەوە قسانە ئەمن دەس هەڵناگرم؛ چونکە میر زۆرابخان میری چەلیانە». ئەو قسەیەیان تەواوکرد بەیەکجاری مەحمەڵی دەناردەوە لەبۆ شاری ڕووی دە شاری دەکرد، دە خزمەت خاتوون پەریخانێ ئیکلامی دەکێشا، بانگیان کردە باڵەخانێ ڕۆیان دەنا لە دیوانێ خاتوون پەریخان دەیگوت: کوێخای ئەو شارەی کوانێ؟ پێشکاری خۆم بۆ بانگ بکەنە مەیدانێ هەمان بەسەری خۆم سوێند دەدەم، یان بەقورعانێ ئەمن تەماحمە بەسەفەر بچم، نەکو میرزۆرابخان پێ بزانێ زگی سەد کەسی دەدڕم لە دیوانێ». ئەگەر ئەو مەسڵەعەتەی کرد تەواوە شەو بەسەر داهات و بانگی شێوانی دراوە دوو هەگبەی لە ماڵە خۆی لە زێڕ و ئەشرەفی کرد تەواوە ئەسپی حدوودیان لە خاوێ دەرهێناوە دوو بەدوو سوار دەبوون ڕکێفی خۆیان لێ داوە شاری چەلیان لەوێ بەجێ ماوە. کە لە ئەشکەوتی بێشوەیان بارکرد هیچ کەسێک نەیزانی خێڵی خۆی لێ نا بۆ شاروێرانی. هەتا حەوت ڕۆژانی کەس سۆراخی خاتوون پەریخانی نەزانی هەڵگیرا و داد و دیوانی شاری چەلیان وەخت بوو ببێ وێرانە هیچ کەس نەبوو بکا حوکمانە لەلایەکی بوو خانەبگیری، لەلایەکی بوو فەسادخانە هەموو شاری چەلیان بووە لۆتیخانە مەخلووق دەڵێ: «بڵا بەس تێک ڕابمێنین «بڵا خەبەرێکی بە میر زۆرابخانێ ڕابگەیەنین». مەخلووق هەڕای کرد بەڕەوانی پاک چووە کن میر زۆرابخانی: «توو خانێکی بێ متمانی حەواڵی شاری نازانی شارێکی یەکجار گرانە لێی پەیدابوو لۆتیخانە هیچ کەس نییە، بکا حوکمانە دیار نییە ئەو خاتوون پەریخانە». میر زۆرابخان وا دەزانێ دەڵێ: «وەکیل و وەزیری کوانێ؟» ناردی لە دوو وەکیل و وەزیرانە «وەرن بکەن تەگبیرانە دەڵێن شارەکەم وێرانە تەگبیران بکەن تەواوە، بزانن، لە شاری من چ قەوماوە؟ هەڵبەت پەریخان نەماوە جا بزانن جیهەتی چییە بۆچی ئەو شارە خۆڕایییە». ئەگەر میر ئەو قسەی کرد تەواوە کەوڵی بەشانی داداوە یەکجار خۆشی بوو هەنگاوە خەرقەی لێ بەجێ ماوە گوتی: «خوڵایە چ قەوماوە؟» لە دەرکی دیوانێ ڕاوەستاوە گوتی: «بچن کوێخا دەرکی بێنن لەولاوە». چەندی فەڕاش ڕاوەستاوە ئیکلامی میریان کێشاوە گوتی: «کوێخا دەرک، ئەمینداری تەواوە بۆچ وا دیوان هەڵگیراوە ئەو شارەم لێ وەرگەڕاوە؟ حیزباب! دەرت دێنم هەرتک چاوە هەڵبەت پەریخان نەماوە بۆچت لە من نەگێڕاوە؟ دەرکی دەروازەی بکە ئاوا» کوێخا دەرک، وای جواب داوە: «قوربان! مەعزوون نی بچی بەولاوە مەعزوون نی یەک هەنگاو بچییە خاتوون پەریخان حاکمی شارییە چ بکەم، ئەوە حوکمی وییە». میر گوتی: «حیزباب! ئەگەر وا بەحوکمە، بۆچی شارم خۆڕایییە؟» گوتی: «قوربان! چ بکەم، دەستەڵات بەدەستی من نییە. ئەوشەو حەوت شەوە خاتوون لە ماڵێ نییە. ئەگەر میر ئەو قسەی دەبیست تەواوە خەدەنگی لە جەرگی دراوە دەڵێ: «کارێکی گەورە قەوماوە چلۆن ئابڕوومان بوو بڵاوە ئیختیارم دە مست کچێ ناوە» حەوت شەو و ڕۆژان تەواوە چەندیان کاتیب دادەناوە چەندی قاقەز دەنووسراوە لە بۆ شاران بەڕێ کراوە هەموو کەس بەسەر کراوە جێ و جیهەتیان هەموو تەواوە هەر جووتە شوانەکەی ئەشکەوتی بێشوەی نەماوە. میر دەڵێ: «دیسان لێم شێواوە دەگەڵ کرمانجم لێ قەوماوە» بۆخۆی دیوانی داناوە چەندی نۆکەر ڕاوەستاوە تا ساڵەوەخت بوو تەواوە تەواو دەبێ ساڵ لەوانە ئەوجار شەڕی مەحمەڵ و برایمی دەشتیانە مەحمەڵ دەڵێ: «قەت گیرنابم لێرەکانە تا دەچمەوە ئەشکەوتی بێشوەی جێی باب و باپیرانە». کاکە برایم دەگریە دەڵێ: «ئەمە دوو کرمانجین خوێڕییە میر زۆرابخان پادشای شارییە نابینە موقابیلی وییە دەسەڵاتم بەدەس نییە دەنا دەکوژم مەحمەڵییە» مەحمەڵ گوتی: «کاک برایم گیانە! ئەشکەوتی بێشوەی جێی باب و باپیرانە چی دی گیرنابم لێرانە چی دی گیرنابم لە جێی خەمێ دەچمەوە خزمەت میری گەلێکی ماڵی دنیایە دەدەمێ». برایم گوتی: «سەگبابە! چلۆنم دەدوێنێ میر بۆ ماڵی دادەمێنێ؟ پەکی کەوتووە لە خەزێنێ حیزباب بەتاجی و توڵانمان دەخنکێنێ خاتوون پەریخان ئاوارە دەمێنێ». مەحمەڵ ئەگەر ئەو قسەی بیستییە حەمایەڵی کردەوە لە قۆڵییە سوێندی خوارد بەزاتی ڕەببییە: «لەو شەو بەدەرەوە گیربوونم نییە هەتا دەچمە ئەشکەوتی بێشوەی بەیەکجارەکییە بۆ خەڵقی ناکەم خۆڕایییە لە زۆران زۆر دەمرێ، لە کەمان کەم دەمرییە میر ئەگەر دژمنایەتیم دەگەڵ ناکا، بەماڵی دنیایەی دەکەم خەنییە جا لەوی بەدەر بزانم، قسەی چییە». ئەوێ شەوێ تا بەیانی برایم هەر دەگرییە دەڵێ: «سەرم چوو بەیەکجارییە مەحمەڵم چوو چارەم چییە؟» کە سبحەینێ ڕۆژ گرتی قەرارە کاکە مەحمەڵ بوو سوارە: «خاتوون پەریخان، نازدارە بڵا بۆ چەلیان بچینە خوارە» کاکە برایم زۆر گریاوە خۆی ئاویتە کن کەیخودا و ڕدێن سپییان؛ چوون مەحمەڵی دەشتیان گێڕاوە هێنای ئەوێ ڕۆژێ قەراری دەگەڵ ڕۆناوە برایم دەڵێ: «سبحەینێ براڵە! ماڵە خۆم باردەکەم دەچینەوە بەولاوە». سبحەینێ کە بەیانی بەرداوە ناردی ماڵ و دەوڵەتی خۆی هێناوە باری کرد سەبر سەبری ئاژواوە هەتا شەوی بەسەر داهات مەنزڵی گرتەوە تا سبحەینێ ڕۆژ کراوە برایم گوتی: مەحمەڵ و پەریخان وەرن، قەرارێکی پێکەوە بکەین تەواوە میرزۆرابخان پیاوێکی ماقووڵە، ئەمە شیرمان لە ڕووی کێشاوە ئەمە بۆ ئەشکەوتی بێشوەی دەچین، ئەجەل ئێمەی هێناوە واوە. مەحمەڵ دەڵێ: ئەو قسانەم هیچ پێ خۆش نییە ئەگەر سەرم ببڕن، بەیەکجارەکییە ئەمن دەس هەڵگرتنم لە ئەشکەوتی بێشوەی نییە». سبحەینێ باریان کرد، هاتنە خوارەوە هەتا ئەشکەوتی بێشوەی نەیانگرت قەرارە کە لەوێندەرێ ڕۆنیشتن بەیەکجارە پێیان زانی دژمن و برادەر و یارە خەبەریان بۆ میر زۆرابخانی بردە خوارە لێیان مەعلووم کرد ئەوجارە میر زۆرابخان ڕادەمێنی دیوانی خۆی دەڕەنگێنی کێ بێ ئەو حەقەم بۆ بستێنێ مواجبی زۆرم لێ بستێنێ کە سەری مەحمەڵم بۆ بێنی». وەکیل و وەزیر وایان گوتییە: «قوربان! ئەوە کارێکی گەورە نییە ئەو خوێڕیانە قابلەتیان چییە؟» میر زۆرابخان دەنگ هەڵدێنێ لە دیوانێ: «هەر کەسێک لە دڵم دەرکا ئەوێ خەمێ ئەوێ ژانێ ئەو مووچە و مواجبی بۆ باب و باپیرانی بوو هێندەی دیکەشم دەدانێ هەر کەسێک وەیکوژێ لەنگۆ، لە هەمووانە دەیدەمێ کوێتی کەفەڵ پانە دەگەڵ بۆرەی دە کەحلانە». کۆنە نایب دەڵێ: «میران! بەوەکیل و بەوەزیران، بکەین ڕایە دەگەڵ تەگبیران سبحەینێ سواربین بچین مەحمەڵ و برایمی دەشتیان بدەینە بەر شیران». حەسەن بەگ کوڕی میرییە دەڵێ: «بابە ئەو ڕابەری، زۆر ڕابەرێکی چاکە بەزار زارگوتە بەدڵ دەگەڵ ئەمە پاکە ئەو ڕاوتەگبیری ئەو نایبە بۆ مەی دەکا قەت باب بۆ کوڕی خۆی ناکا». میر دەڵێ: «دەنا سوارێکم دەوێ لە شێیە بڕوا ببێ نیشتەجێی بزانێ مەڕی مەحمەڵ و برایمی لە کوێیە». ئەو کێ بوو لە سواری شێی کەحلانە لە هەمووی دەچوو بەسەرڕەو و لینگدانە تا گەیییە مەڕی مەحمەڵ و برایمانە. دەیگوت: «ماندوو نەبێ، بەدەوڵەت بی، شوانە! ئەمن خزمم، نابمە بێگانە مەڕی مەحمەڵ و برایمان کێهەیە لەوانە لە هەمووانە؟» کە برایم دەڵێ: «سوار! بەئیلاهی کەم، بەڕەببییە بە موحەمەدی کەم بە نەبییە، ئەو مەحمەڵ و برایمی دەشتیان ئەتوو لێی دەپرسییە نەمدییە نەمناسییە بچۆ، پرسیارێ بکە لێکی دییە» سوار دەڵێ: «مەحمەڵ! بۆ وا شێتی، چ نەزانی؟ کاوڕم دەیە، دەگەڵ شەکی، بەرتیل دەگەڵ بەرانی دەچمەوە کن میرزۆرابخانی دەڵێم میرێکی بەمتمانی ئەلحەملای ساحب دیوانی حورمەتت هەیە لەکن سوڵتانی ئەمنت ناردووە بەڕەوانی سۆراخی مەڕی مەحمەڵ و برایمی دەشتیانم نەدەزانی». هەرچی برایم بوو لە پێشی مەڕی بوو سوار سوال و جوابی دەگەڵ ئەوی دەکرد. هەرچی مەحمەڵ بوو لەنێو مەڕی بوو؛ مەڕی زابوو بەرخی فرچک دەدا جوابی سواری داوە. مەحمەڵ دەڵێ: «سواری، پووچی گوتی ئەوڕۆ بەرتیلدان لە مێردان نییە سەری سواری دەکوتم دە مەشکی ژنێ مێر زۆرابخانییە». مەحمەڵ دەڵێ: «سوارە! مەحمەڵی دەشتیان ئەزم ساحبی دوازدە بەران و حەوت نێریی مەرەزم بەحەقی قورعانێ هەتا وابزانم لەسەر ئەو قەوەتەی بم لەبەر گووخۆری دە چەلیان هەڵنایەم و نابەزم. سوارە! مەحمەڵی دەشتیان ئەمنم بۆخۆمە ساحبی دوازدە بەران و حەوت نێریی بە ئەسرۆمە هەتا لەسەر ئەو قەوەتەی بم، لەبەر مەردچاک و میری ئەو شارەی ناڕۆمە ئەگەر میر لێی پرسی، لەبەر جوابی میری نەبێ، ئەمن دە شانانتڕا دەگروومە». ئەگەر سوار وای دەبیستییە پشتی دە مەحمەڵی دەشتیان کردییە دەڕۆیی بەرەو میرییە خۆشی داژوا ئەو ئێڵچییە بەوی دابوو مزگێنییە دەڵێ: «میر. ئەگەر لەشکرت زۆر نەبێ، زەفەربردن بەوی نییە». برایم دەڵێتە مەحمەڵی جندییە: «لێت حەرام کردم هێندییە سوار ڕۆیەوە بەزیزییە دەچێتە خزمەت میرییە قسان دەکا بەیەکجارییە میر مەجلیسی گرتییە لە باسی سەری من و توو زیاتر هیچ نییە». مەحمەڵ دەڵێ: «برایم! خۆ میر پیاوێکی زۆرچاکە بەزارگوتە بەڵ دەگەڵ ئەمە پاکە ئەگەر بەگوێی خۆم گوێم لێ بێ، میر گەفێ لەسەری من و توو ناکا». برایم دەڵێ: «کاکە مەحمەڵ بۆ وا چ نازانی؟ مەڕی خۆت وەرگێڕە سەر بەردی بەردەڵانی ئەمە بۆخۆن بڕۆین، سەری پەزی بە کونی بابی خودانی ئەمە شەڕمان پێ ناکرێ دەگەڵ کەڵێکی وەک میر زۆرابخانی هەر ئەودەمەی خۆت بەئەبلە و عەوام زانی لەبەر پێشکاری شەیتانی ئێستا دژمنی میری چەلیانی دەمانکوژن، کەس نازانی مەڕی خۆت وەرگێڕە سەر چێشتێ و چێشتەنگاوێ زەینی خۆت بکە تیشکی ڕۆژێ، ڕووی خۆت بکە دە تیشکی تاوێ ئەوڕۆ میر زۆرابخان بەئینجەتی سەری من و توو دێتەوە ڕاوێ، مەرد ئەوەیە لە مەیدانێ خۆی دەرناوێ». کاک مەحمەڵ دەڵێ: «کاکە برایم! ئەمن ڕێوی نیم، لە کونان وەشرم کەروێشک نیم، لەبەر هات و ڕەوی سواران خۆ دە گەرمەلانان گرم ئەوڕۆ لە مەیدانێ، بە خەنجەرێکی دەبان، لە بۆت دەگەڵ سواری دە چەلیان دەمرم».
46	مەحمەڵ و برایمی دەشتیان ٣	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	«برایم دەڵێ: مەحمەڵی خاڵ لە ڕووە! بەس بەسەر ئەمن بڕۆ ڕوو بەڕووە ئەوە سوار وەدەرکەوتن لە زینوان، میر دەرووە، نایبی لەدووە ئاوڕ وەدە، گاڵتە خەنجەرە بۆ سەری من و تووە پیاوی مەیدانێم دەوێ، نەیمێنێ ناز و ئەرجووە نەمگوت مەچۆوە ئەشکەوتی بێشوەی. دەتگوت مڵکی بابمە بەجێم هێشتووە. ئەمە دوو شوانەوێڵەی فەقیر، ئێستا دەگەڵ میری دەبین ڕووبەڕووە تکای هیچ کەسیش ناگیرێ، هەر هاواری سەری من و تووە». مەحمەڵ دەڵێ: «ئەوە هەموو تانەیە، بۆتە ناسۆر، لە جەرگی من قایم بووە». ئەگەر مەحمەڵ وای گوتییە ڕقی هەڵستا لە برایمییە دەڵێ: «خەتای وییە ئەو کەمییە بەخوڵای چی دیم قبوول نییە بزانم ئەو میرە کوێندەرییە هیچی خاتوون پەریخان نییە دەیکوژم بەیەکجارەکییە بۆخۆم دەبمە میری شارییە». تیرێکی دەبردە بەر ماڵی کەوانێکی هیندییە بەرەو ڕووی سواری چەلیانی هەڵداشتییە ئەگەر دای لە سواری پێشوو، بستێک لە سوارەکەی دوایەی تێ پەڕییە مەحمەڵ دەڵێ: «برایم سەرهەڵدێنم لە خوڵای دەکەم شەرمە هێشتا ملی مەحمەڵی لە دەعوایە نەبووە گەرمە بە دوو تیران چوار سواری دە چەلیانم کردوون ئێختەرمە». برایم دەڵێ: «کاک مەحمەڵی خاڵ لە ڕووە! ئەتوو بەسە بەسەر ئەمن بڕۆ ڕووبەڕووە «ئەگەر ئەتوو کوشتووتن چوارە ئەمنیش تەواوو کردوون دووە». مەحمەڵی دەڵێ: «برایم! ڕەبی بەماڵە زۆراب خانی وەرکەن نەوتە خوت خوتێک لە دڵی مەحمەڵی دەشتان دەکەوتە ئەوڕۆ لە سواری چەلیانم تەواوکردن شەش و حەوتە». برایم دەڵێ: «کاکە مەحمەڵ! ئەتوو لە خۆت گەڕێ میر هاتۆتە سەر ئەمە بۆ ماڵ و مەڕێ ئەمن یەکێکم ماوە، لە توو ڕاس کەمەوە ئەوێ گەڕێ». هەرچی برایم بوو، شەشی کوشت و مەحمەڵ حەوتی کوشت بوو. میر گوتی: «دەعوام دەگەڵ نەکردوون، سێزدە سواریان لەمن کوشت. مەحمەڵ سەرکێوییە سافییە؛ بەندێکی بانگ دەکەم بێتە خوارێ، سەد سواری دەنێرمە ڕێیە بیکوژن. هەرچی کوڕی کوژرا، هەرچی بابی کوژرا، هەرچی برای کوژرا، ئەوانە بێنەوە خەڵات و بەراتیان لێ زیاد دەکەم». میر دەڵێ: «ئای مەحمەڵ، کاک مەحمەڵ گیانە! ئەوە نابێتە شەڕی مێردانە ئەتوو لەوێ سەرێ فڕێ دە تیروکەوانە دەس دە خەنجەرێکی دەبانە وەرە خوارێ شەڕێ بکە دەگەڵ ئەوهانە کاک مەحمەڵ ئەمن ئەو هونەریانە حسێب ناکەم بە هونەرێ ئەتوو تیروکەوانی خۆت فڕێ بدە لەوێندەرێ وەرە گاڵتەی لە پێش میری بکە بە خەنجەرێ» ئەگەر مەحمەڵ ئەو قسەی دەبیست تەواوە تیروکەوانی خۆی فڕێ داوە بۆ نێو لەشکری هات بەهەڵداوە کاک برایم سەر هەڵدێنی فرمێسکان بەسەر ڕدێنی وەش هەڵدەوەرێنی هەرتک دەستان دە ستۆی مەحمەڵی وەردێنی دەڵێ: «کاکە! بەقوربانت بم، مەچۆ خۆت دەدۆڕێنی». مەحمەڵ دەڵێ: «لە برایمی من، شێت و چ نەزانە! میر بانگی یەشتۆتە پیاوان، نەک ژنانە». لەوێی فڕێ دا تیروکەوانە، هەڵدەوەشا خوارێ بۆ نێو سواری چەلیان بە خەنجەرێکی دەبانە. کاک مەحمەڵ گەیییە پێدەشتێ سەد سواری چەلیان بەجارێکیان ڕادەماشتێ هەموو شیری دەبانیان پێ، میسریان دە پشتێ. خوڵایە ئەتوو چەند کەرەمدار و نادری لە پشتی ئەو سوارانەم سەد شیری دە مسری بازیبەندێک و حەمایەڵێکی دەبەر دابوو ئەو شیرانە شتاق مەحمەڵی دەشتیانیان نەبڕی ئەو کێ بۆ؟ لە مەحمەڵی بچووکە، بە دەستێکی خەنجەری دەبانە، بە ئی دیکەی کێردووکە دە نێو سواری چەلیان گەڕا وێنەی تەیر و باشووکە کێ بوو؟ لە مەحمەڵی فەرخە دە باغەڵێکیدا هەیە کاری ساوا دە ئی دیکەیدا هەیە بەرخە دە نێو سواری چەلیان گەڕا بە گێرە و چەرخە میرزۆرابخان دەنگ هەڵدێنی: «کەسێک جوابێم بۆ وەکۆنە نایبی کۆن ڕابگەیەنی خوڵا بکا سواری دە چەلیان یەک لێ نەمێنی دەشقەمی ئەو ئاورەی لە جەرگی میری وەکوژێنی». کێ بوو لە سواری شێ کەحلانە دەڕۆیی بەسەرڕەو و لینگدانە دەگەیییە کۆنە نایبی بەئیکلام کێشانە لەبۆی دەگێڕێتەوە هەموو قسانە ئەگەر کۆنە نایب ئەو قسەی بیست تەواوە یەکجاری ڕق هەڵستاوە هیچی نەدەدی بەچاوە دەنگی ئی قۆشەنێ داوە دوازدە پاڵەوانی هێناوە لە ڕۆینێی کردووە هەشتاوە دەیگوت: «زۆر کەمم هێناوە». هەتا گەیییە لە میری کردەوە سەڵاوە میر عەلەیکی وە وی نەداوە. دەڵێ: «میر! بەقوربانت بم، چ بووە، چت لێ قەوماوە؟» میر دەڵێ: «نایب! بۆچ وا شێت و چ نەبینی؟ ئەو تاقە فەردەی لە مەیدانێ دەبینی ئەوهە بێ بابی کردوون چل لانکی کەوان زێڕینی». کێ بوو لە نایبی جاران وای دەخوڕیە مەردچاک و کەمانداران لە مەحمەڵی دەشتیانیان کرد بەتیرباران برایم دێ دۆڵاو دۆڵە وەسەر خۆی دەکا قوڕ و خۆڵە دەڵێ: «براڵەڕۆ! بزرم کردووی تۆڵە» کاک مەحمەڵ سەر هەڵدێنی دەڵێ: «برایم! خوڵا بکا هیچ عەمرت بۆ من نەمێنی حەزێ بکەی یەک و چوار تۆڵەی من دەستێنی». برایم دەڵێ: «مەحمەڵ! بەسم لەسەر بکە قیژە قیژێ ئاوڕم دە بەندەنێ بەربوو، لە دەروونێم دەپرژێ. قەت بووە دە ڕۆژی وەک ئەوڕۆدا برا لەسەر برای خۆی نەکوژرێ». کێ بوو؟ لە برایمی جارانە بەدەستێکی تیرە بە ئی دیکەی کەوانە بە دوو تیران دەیکوشتن چوار کەمانداری دە میرانە برایم گەڕاوە دەڵێ: «مەحمەڵ! بەوەی کەم بەحەواوە ئەگەر ئەمن و تۆی بەڕۆژێی هێناوە ئەگەر قبووڵ بکەی یەک و چوار تۆڵەی مەحمەڵی دەشتیان ئەستێندراوە». مەحمەڵ دەڵێ: «برایم! بۆم بڵێ بەدایکی خۆم، دایکی پیرە لێم حەڵاڵ بکا چۆڕێک شیرە ئەمەگی ویم زۆر بەبیرە دایک و کوڕی بێ تەخسیرە زگی سووتا ئەو فەقیرە لەکنم جێی من زەمهەریرە». هاتە ئاسمانێ هەورێکی تاری ڕێژنێکی بارانێ لەوی دەباری مەحمەڵ عەمری دا بەحازریان؛ سەڵاوات لە پێغەمبەری موختاری میر بانگ دێڵێ: برایمەی سەرسەمە ئەگەر ئەتوو لە خۆت بگری بێیەوە کن ئەمە، ئەمن یەک و چوار تۆڵەی مەحمەڵەی بەتوو دەدەمە دەڵێ: میر، وا نەبووە قەت وا نابێ ئەتوو تازەکە لە من کوشتووە مەحمەڵی زەرد و زۆڵ و چەلەبی قەت دەوێ گەرمەبرینێدا مەسڵەعەتی من و توو نابی میر دەڵێ: برایم لە خۆت بگرە وەرە ئێرە حەیفە ئەولاد ئینگۆ لە دنیایە ببێ وەجاخ کوێرە برایم بە میری گوت: «ئەگەر توو بێی، ئیلتیفاتم دەگەڵ دەکەی، ئەمن گۆڕی مەحمەڵی دەگێم. دوازدە پیاوچاکان دەگەڵ حەسەن بەگی کوڕت بنێرە بەر ئەشکەوتێ، ئەمنیش دێمە خوارێ، دێمە خزمەت ئەتوو». ئەگەر میر وای دەزانی ئەو قسانە دوازدە کەس لە ساحب مەنسەبانە دەگەڵ حەسەن بەگی جوانە سەرتاپای کردن ڕەوانە بۆ کن برایمی دەشتیانە ئەگەر ئەو گەینە بەر ئەشکەوتێ، برایم بڵندبوو لەوانە فڕێی دان تیروکەوانە عەرزی کرد: حەسەن بەگ، گیانە ئەلحەمدولیللا شوکرانە مەحمەڵی دەشتیان شەیتانە ئەو فەوت بوو لەو مەکانە ئەتوو تەشریفت هاتە ئێرانە بچنە ئەشکەوتێ ئەوانە ئەو کەیخودا و ماقووڵانە دێمە کن حەسەن بەگی بەدەستانە دەگەڵی دەچم بۆ شاری چەلیانە ئەشکەوتی بێشوەی دەکەم وێرانە چونکە ئی مەحمەڵی دەشتیانە ئەلحەملای کوژرا لێرانە چوونە ژوور ئەو کەیخودایانە بە برایمیان کرد متمانە برایم هاتەخوار بەئیکلام کێشانە دەستی بردبوو بۆ ئێخانە لێی دا بەخەنجەری دەبانە زیڕەی لێ هات بەستەزمانە لێک ڕاهی بوو ئێسک و خوانە دەرکی ئەشکەوتێی گرت لەوانە کوشتنی دوازدە کەیخودای میرانە لەشکرێکی عەزیمی بەسەردا چڕژاوە بەشیرێکی دەبان دەستی خەنجەری برایمی پەڕاوە ئەویش پارچە پارچە کراوە میر هاتبوو لەولاوە: دەگەڵ کرمانجم لێ قەوماوە تاقە کوڕێکم بوو نەماوە ڕیشەی جگەرم سووتاوە دەنگ هەڵدێنی میر زۆرابخانە: هەی بەندە موسڵمانە شەڕێ مەکەن دەگەڵ کرمانجی نادانە گەلێکی وەکو میرزۆرابخانی لەبەر جووتێک شوانەوێڵان چوون هەر وەک ژنانە ئەوی باعیزی کوڕی من بوو خاتوون پەریخانە. گوتی: «بچن، بۆم بێننە ئێرانە بیدەنە بەر خەنجەرانە بەشی منە ئەو زگ سووتانە». خاتوون پەریخانیان هێناوە جەللابی بۆ تاعین کراوە سەید و مەلا هاتن لەولاوە شاڵ و قورعانیان هێناوە لە دەورەی خاتوون پەریخانێ ڕۆنراوە میر پەکی کەوت و گەڕاوە سەید و مەلای دە دنیایە هەڵیان گرت شاڵ و کەلاموڵڵایە دایان نا لەسەر ڕێگایە میر دەڵێ: «چ بکەم؛ چارەم نایە نایکوژم، بۆچ دەکەن تکایە؟» گوتیان: ئەو کارە وا پێک نایە ئەگەر گرتووتە خاتری کەلاموڵڵایە وەها شیرنە بەجێ نەمێنێ لە سەحرایە تۆ میرێکی بەئیمانی بەدڵی خۆت نییە غەیانی ئەوی ژنن پاک میسلی شەیتانی بیبە متبەقێ فڕێ دە، بڵا وەک سەگ بخوا نانی». ئەگەر قسەیان کرد تەواوە میر لە بۆ ماڵێ گەڕاوە بانگ لەسەر بانگی لێ داوە: «چ بکەم شارم بێ کوڕ ماوە» ئەوەشمان کردووە تەواوە بەحسی خاتوون پەریخانێ ماوە. خاتوون پەریخانیان لە متبەقێ دانا. هەشت مانگ بوو ڕەدوو کەوتبوو؛ هێنایان لە مەتبەقێیان فڕێ دا. ئەودەمی پادشای شاری بوو، ئەوجار لە متبەقێ وەک کچەتیوان کەوت، هەتا مانگێکی. زگی پڕبوو؛ هاتە سەر نۆ مانگ و نۆ ڕۆژی خۆی. خاتوون پەریخان زا؛ دوو کوڕی بەزگێکی بوو. هەتا پەنجا شەوی شاردیانەوە، نەیانهێشت میر بزانێ. لە پاشێ میر خەبەریان دایە؛ میر زۆر کەیفی پێ خۆش بوو، هێنای گوێزەبانەی بۆ وان کرد. هێنایان نێویان لێ نان. تەگبیریان لێ کرد: «نێویان بنێن چی؟» کەس نەیدەوێرا بەمیری بڵێ نێوی بابی خۆیان لێ بنێ. میر بۆخۆی هەڵی دایە گوتی: «چ قەیدییە، نێوی باب و مامی خۆیان بێ؟» هەموو کەس قۆڵی کێشا. ئی گەورەیان نێونا برایم، ئی چکۆڵەی نێویان مەحمەڵ. موبارەکییان کرد. لێیان گەڕان هەتا پێنج ساڵ تەواو بوو. سەری شەشەی دەبەر خوێندنیان نان؛ هەتا شەش ساڵانیان خوێند. ڕۆژێکی جومعە بوو، فەقێ مەرەخەس کرابوون. کوڕی بێوەژنێکیان گرت، زۆریان لێ دا؛ کوڕەکە لە چەنگیان هەڵات. گوتی: «حیزباب، هەموو کەس دەتوانێ لەمن دا؛ ئەنگۆ بچن تۆڵەی باب و مامو بستێننەوە». گوتی: «وەرە، وەرە، کەوایەکت دەمێ، ئەو قسەم بۆ بکە». گوتی «ئەهـ! نایەم، دیسان لێم دەی؟» گوتی: «بچینە کن دایکێمان، بزانین ئەمە کوڕی کێین؟» هاتنە کن دایکیان؛ لە متبەقێ بوو لە دایکیان پرسی: «دایە! ئەمە کوڕی کێین؟ بابی مە کێ بووە؟» گوتی: «ڕۆڵە! بابی ئەنگۆ میر زۆرابخانە». گوتی: «دایە ئەتوو کچی کێی؟» گوتی: «ڕۆڵە! ئەمنیش کچی میر زۆرابخانم». گوتی: «دایە ئەمە لە کێ بووین؟» گوتی: «ڕۆڵە! ئەنگۆ لە من بوون» گوتی: دایە! چلۆن دەبێ میر زۆرابخان کچی خۆی گابێ؟» گوتی: «ڕۆڵە! لەو قسانە گەڕێ» مەحمەڵ دەستی دا خەنجەرێ، گوتی: «وێستا ڕاستێ نەڵێی دەتکوژم».گوتی: «ڕۆڵە! باب و مامی ئەنگۆ میر زۆرابخان کوشتنی». گوتیان: «دایە! جا وا ئاسوودە بووین». دەستیان دا خەنجەرێ، چوونە دیوانی میری. مەحمەڵ لینگی دا میر زۆرابخانی، ئەوی کوشت. برایم لینگی دا نایبی ئەویش ئەوی کوشت. چوونەوە کن دایکیان، هێنایانە دەرێ لە متبەقێ. کردیانەوە میری شاری خەلاس بوو بەیەکجاری بەیەکجاری و بەنادری یا خوڵا «ڕەحمان بەکر» نەمری لە بەندان دەڵێی شاترە لە کتێبی مەلای سازترە
47	مەم و زین ١	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	براهیم پادشای یەمەن، هیچ کوڕی نەبوو. دەگەڵ وەزیری خۆی هەڵستان، ڕۆین بۆ ماڵە خوڵا؛ دوازدە مەنزڵان ڕۆین. خوڵا ڕەحمی بەوان کرد؛ وەیسەلقەرەنی ماهی دەشتێی ناردیە کن ئەوان، دوو سێوی بەهەشتێی پێدا نارد. نووستبوون؛ لە پشت سەری وانی دانا. ئەوانە بگەڕێنەوە؛ نێنە (نەیەنە) بێتوڵڵاهی. ئەوانە بۆ کوڕی هاتوون؛ بچنەوە ماڵە خۆیان. شەوی جومعەی دەسنوێژێ هەڵگرن. ئەو سێوەی لەتی بکەن؛ لەتێکی بۆخۆی بخوا، لەتێکی ژنی. جیماع دەگەڵ ژنی خۆیان بکەن. ژنی وان زگیان پڕ دەبێ ئینشاڵڵا: یەکی کوڕێکیان دەبێ. کوڕی براهیم پادشای دەبێ نێوی کاکە مەم بێ، کوڕی وەزیری نێوی بەنگینە بێ. دەبەر خوێندنیان نێن بخوێنن. نێویان لێ نان، ئاغا و نۆکەر، کاکەمەم و بەنگینە. بە دایانیان دان؛ دوو ساڵ لە کن دایانێ بوون. لە پاشان بە لەلەیان دان؛ سێ ساڵ لە کن لەلەی بوون. لە پاشان سواریان کردن؛ دوو ساڵان سواربوون. ئەوجار هێنایانن بردیاننە مەدرەسەی لە خزمەت مامۆستا دانیشتن. حەو ساڵان دە ژێرخانێدا بوون. ڕۆژ و شەویان لێ قەدەغەکردن؛ شەو و ڕۆژیان نەدەزانی چییە. ڕۆژێکی سەروپێیان لێ نابوو. نەهاریان بۆ وان هێنا. مەم و بەنگینە نانیان خوارد ئێسکی سەروپێیان گەپیان پێ دەدا؛ ئاویتیان وە پەنجەرەی کەوت. شووشەی شکان؛ چووە دەرێ. تیشکی ڕۆژێ هاتە ژوورێ؛ ئەستەغفیروڵڵا! کوتیان: «ئەوە خوڵایە». مامۆستای وان لەوێ نەبوو هەر ئامێزیان لە تیشکەی وەردەهێنا؛ بۆیان نەدەگیرا. مامۆستا هاتەوە، کاکە مەم و بەنگینە کوتیان: «مامۆستا خوڵا هاتۆتە نێو ئەمە». مامۆستا کوتی: «ڕۆڵە، ئەوە خوڵا نییە؛ ئەوە شەمس و قەمبەرن. خوڵا ساحبی ئەوانەیە. ئەوە یەکیان شەوە، یەکیان ڕۆژە. ئەگەر ڕۆژ دەبێ، ڕووناک دەبێ؛ ئەگەر مانگ هەڵدێ، تاریک دەبێ؛ ئەوە دەبێتە شەو». دەڵێ: «مامۆستا! ئەگەر دنیا وا خۆشە بۆ لەمەت قەدەغە کردووە؟» دەڵێ: «ڕۆڵەینە! خەتای من نییە. حوکمی براهیم پادشایە. براهیم پادشا ساحبی یەمەنێیە؛ گەورەی هەر چوار پادشایانە». کاکەمەم کوتی: «دەچمە دەرێ؛ مامۆستا! مامۆستا کوتی: «ڕۆڵە، میرمەم! سەبرێکی بگرە؛ زەحمەتی من بەخۆڕایی مەدە. لەمێژە زەحمەتی دەگەڵ ئەتوو دەکێشم؛ بەڵا بچم عەرزی براهیم پادشای بکەم، بزانم چ دەفەرمووێ؟» دەڵێ: «مامۆستا هەڵستە بچۆ خەبەرم بۆ بێنەوە». مامۆستا هەڵستا؛ چووە خزمەتی براهیم پادشای. سەلامی کرد لە براهیم پادشای: براهیم پادشا، عەرزم هەیە. ئەوڕۆ دایکی کاکەمەمی سەروپێی بۆ کاکەمەمی ناردبوو. ئێسکی گۆشتی بە شووشەبەندیدا دابوو، شووشەی شکاندبوو. چووبووە دەرێ؛ تیشکی ڕۆژێ هاتبووە نێو ئەوان. دنیای ڕوونیان چاو پێ کەوت؛ گلەیییان دەکرد لە من، دەیانگوت: «ئەو دنیا خۆشەت بۆچ لەمە قەدەغە کردووە؟ ئەگەر شەو و ڕۆژ هەیە ئەمە بۆ دەو ژێرخانەیداین. حوکمە دێینە دەرێ. مۆڵەتم لێ خواستوون هاتوومە خزمەت توو. ئەتۆش کوڕی خۆتە؛ کەیفی خۆتە، بەڵا زەحمەتی من بەهیچێ نەچێ». پادشا هەڵی گرت، قاقەزێکی بۆ میرمەمی نووسی: «ڕۆڵە فرزەند سەبرێکم لێ بگرە هەتاوەکوو کۆشک و تالارت بۆ دروس دەکەم». هەڵی گرت، قاقەزی بردەوە مامۆستا. کاکەمەم بەپیر قاقەزی بابیەوە هات. وەری گرت؛ ماچی کرد؛ لەسەر سەری خۆی دانا. زۆری کەیف خۆش بوو؛ کوتی: «مامۆستا، بە وادەی چەندی ئەمن لێرە ڕادەگری؟». کوتی: «ڕۆڵە بابت قاقەزی نووسیوە، ئەمن نازانم؛ بۆخۆت بیخوێنەوە، بزانە چیی نووسیوە». قاقەزەکەی بابی خوێندەوە پێی قایل نەبوو. کوتی: «مامۆستا! هەڵستە بچۆوە خزمەت پادشای؛ پێی بڵێ ڕاناوەستم هەتا خانووبەرە تەواو دەبێ، بەڵان بۆ خاتری وی حەوت ڕۆژی دی سەبرێ دەکەم». هەڵستا مامۆستا چۆوە خزمەت پادشای عەرزی کرد: «میرمەم عەرز و سەلامی لە توو دەکرد بۆ خاتری وی ئەوە حەوتووێکی دیکە ڕاوەستاوم. بە سەری جەنابی موبارەکی وی چی دی گیرنابم دێرەدا؛ مەرەخەس بفەرمووی دێم دەبمە مەیتەر». هەڵی گرت. قاقەزێکی بۆی نووسی: «ها فرزەن! ئەلحەمدولیلا ئەتوو هاتیە وجوود. ئەمن دنیای ڕوونم بۆ توو دەوێ؛ ئەمما سەبرێکم لێ بگرە هەتا حەوت مانگی دی؛ هەتاوەکوو کۆشک و تەلارت بۆ دروس دەکەم» .هەڵی گرت مامۆستای ناردەوە. قاقەزەکەی وەرگرت لە مامۆستای. ماچی کرد، لەسەر سەری خۆی دانا. هەڵی گرت قاقەزەکەی نارد بۆ دایکی: «دایە! حەوت ساڵە لە ژێرخانێدام. وێستاش دنیای ڕوونم لێ قەدەغە کراوە». دایکی کوتی: «ڕۆڵە! دەبێ بە قسەی بکەی. حەوت مانگی قەرار بۆ داناوی؛ سێ مانگان بۆ خاتری من، چوار مانگان بۆ خاتری بابت دانیشە». کاکە مەم دانیشت هەتا حەوت مانگان. براهیم پادشا ناردی میعماری هێنا. وەستای هێنا؛ فەعلەی گرت؛ خانووبەرەی بۆ دروس کرد. خشتێکی ئاوەزیڕ، خشتێکی زێو؛ بە حەوت مانگان خەلاسی کرد. جا ناردیە کن کوڕی خۆی: «ڕۆڵە! تەدارەکم بۆ گرتووی. ڕۆڵە! ڕۆژی جومعەی دەبێ وارید ببی بە کۆشک و باڵەخانەی خۆت». ڕۆژی جومعەی وەدەرکەوت. چوە خانووبەرەکەی. هەڵی گرت، ناردیە کن بابی: «بابە نێوی کۆشکی من چییە؟» پادشا فەرمووی: «بورجی بەڵەک». تێدا ڕۆنیشت کاکەمەم، هەتا ساڵە وەختێکی هیچ خەبەر نەبوو. خالەق! هەر ئەتووی لە سەر هەمووانە دێنە ڕووی زەمینێ سێ پەریی دە تەڕلانە لەسەر کۆشکی کاکەمەمی، کوڕی براهیم پادشای یەمەنێ دەیاندا سەیرانە خالەق؛ هەر ئەتووی بەتەنێ سێ پەری دێنە ڕووی وەتەنێ سەیرانان دەدەن لەسەر کۆشکی کاکەمەمی، کوڕی براهیم پادشای یەمەنێ خالەق! هەر ئەتۆی لەسەرە سێ پەری لە ئاسمانی حەوتەمین بەستوویانە لەنگەرە لەسەر کۆشکی کاکەمەمی هەڵدەنیشتن ئەوبەر ئەوبەرە خوشکی گەورە دەڵێ بە خوشکی چکۆڵە خوڵاکەی، خوشکێ، ڕوومەتی کاکەمەمی زەریفە یان چرا و فەنەرە؟ خوشکی گەورە لە خوشکان پرسییە خوشکی نێونجی وای گوتییە هەر لە عەرشی تا کورسییە هەر لە گای هەتا ماسییە هەموو دنیام پشکنییە هیچ کەسم نەدیوە، لە گوێن جوانیی کاکەمەمییە خوشکی گەورە دووبارە کوتی بە خوشکانە خوشکێ ئەزت ببم بە قوربانە ئەمن جارێکی دەگەڵ پەریان چوومە ڕاوی چل شەو و چل ڕۆژانە لە پەریان هەڵبڕام لە منی کردەوە کڕێوە و بۆرانە ڕێم سەرەودەر نەدەکرد، کەوتمە شاری جزیرێ بۆتانە لەسەر کۆشکی یایەزینێ دەبووم میوانە دەبووم بە کۆترێکی شین، دە کونی پەنجەراندا هەڵدەنیشتم لەسەر دەلاقانە ئەگەر چاوی خۆم بە یایەزینێ هەڵدەهێنانە ئەو خاتوونەم دیوە ئافتای کاکەمەمی جوانە خوشکی چکۆڵە کوتی بە خوشکانە خوشکێ! ئەزو ببم بە قوربانە بەڵا ئەمە کاکەمەمی هەڵگرین بیبەینە جزیر و بۆتانە بزانین کاکەمەم زەریفترە یا یایەزین زێدە جوانە خوشکی نێونجی گوتی بە خوشکانە خوشکێ! بەقانوون و قاعیدانە کەس نەیدیوە مێرد بچێ لە دووی ژنانە هەر ژن هاتوونەوە لە بۆ مێردانە ئەمە ئەوە کاکەمەممان هەڵگرت و بردمانەوە جزیر و بۆتانە، تەقا خوڵا ڕازیی لێ نەبوو، ئەمە کاکەمەممان نەگەیاندەوە ئێرەکانە کاکەمەم دەبێتەوە بێ حورمەت و قەدر نەزانە دەڵێن: ئەوە شوانە یا گاوانە کاکەمەم چونکە لە سێوی بەهەشتێ ئیجادبووە، دەبێ براهیم پادشا لە شانی ڕاستە و چەپەی خۆی بیانبینێ هەوەڵی سبحەینانە. چونکە لە سێوی بەهەشتێ ئیجاد بووە، هەرکەسێک لە سەلامی نوێژێ بیانبینێ مەم و بەنگینانە ئەگەر کافریش ببێ ئینشاڵڵا ساحب ئیمانە ئەگەر کاکەمەممان نەگەیاندەوە یەمەنی گەورە و گرانە ئەگەر بابی دەگەڵ سەلامی نوێژی نەیبینێ هەموو سبحەینانە لەکن دایکی سۆراخ نەکا، لە بورجی بەڵەکێ نەکا بەیانە لایەکی یەمەنێ نوغرۆ دەکا، تەرەفی دیکەی لە دوو دەکا وێرانە هەڵدەدڕێ زگی حەوسەد وەزیر و وەکیلی کەوڵ بەشانە دەکوژێتەوە چەن نۆکەر و قەننەداری بەردەستانە خوڵا هەڵناگری ببینە باعیسی قەتڵی ئەو موسڵمانانە دەبڵا، ئەمە بچین یایەزینێ بێنینە ئێرەکانە بزانین جا کاکەمەم زەریفترە یا یایەزین زێدە جوانە خوشکی نێونجی زۆر موحتەبەرە دەڵێ: خوشکێ بەباڵان بفڕە، لە من بگرەوە باڵەخانە و پەنجەرەی سەر بە خێزەرە بزانە ڕوومەتی کاکە مەمی زەریفە یان چرا و فەنەرە ئەوە کێ بوو؟ لە پەری دەتەڕلانە شەقژنیان لە باڵی خۆیان دەداوە، دەیانگرتەوە حەوتەبەقەی ئاسمانانە لە هیچ کوێیان وچان نەدەدا، هەتا دەچوونە شاری جزیرێ، لەسەر کۆشکی یایەزینێ دەبوونەوە میوانە دەبوون بە کۆتری شین دە کونی پەنجەراندا دەچوونە ژوورێ هەڵدەنیشتن لەسەر دەلاقانە خوشکی گەورە دەڵێ جەمینێ، سەفینێ، ئەمن و ببم بەقوربانە ئینجا بزانن کاکەمەم زەریفە یا یایەزین زێدەجوانە خوشکی نێونجین دەڵێ: خوشکێ خوڵا هەڵناگرێ پێم بدۆڕێنیەوە ئیمانێ ڕوحی کاکەمەمی لەوێ ڕاهاتووە ئەوا ڕاوەستاوە دەکا سەیرانێ ئەگەر بڵێین: یایەزین زەریفە، ڕوحی کاکەمەمی زیز دەبێ، دەچێ، شکایەتمان لێ دەکا لە کن ساحبی عەرز و ئاسمانێ ئەگەر بڵێین: کاکەمەم زەریفە ڕوحی یایەزین زیز دەبێ. لێمان دەبێتە عەرزچی لە خزمەت پێغەمبەری ئاخرزەمانێ خوشکی چکۆڵە گوتی بە خوشکانە: ئەمنو ببم بەقوربانە ئەمە با یایەزینێ هەڵگرین بیبەینە یەمەنی گەورە و گرانە بزانین کاکەمەم زەریفە یان یایەزین زێدەجوانە خوشکی چکۆڵە ڕێی خەوێی لە یایەزینێ گرت خوشکی نێونجی هەڵی ئەستان، بەرگی سەفایەی دەبەر کرد ڕوومەتی ویی نەخشین کرد بسکی ویی جوان کرد وەسمەی برۆی ویی کێشا، زۆر تەمیز و مەحبووب کرد توندیان دە لێفە و سەرینانەوە پێچا، ڕووحی ڕەوانیان گرت هەڵیان گرت، لە پەنجەرانیان هێنادەرێ، لەسەر باڵی خۆیان دانا لە خوڵای پاڕانەوە، هەرەکەتیان لە خۆیان دا، چوونە حەوت تەبەقەی ئاسمانە، لە هیچ کوێیان، وچان نەدەدا هەتا دەهاتنە شاری یەمەنێ، لە بورجی بەڵەک دەبوونەوە میوانە، دە کونی پەنجەراندا دەچوونە ژوورێ یایەزینیان وێڕای میرمەمی درێژ دەکرد شانبەشانە، بۆخۆیان، دەفڕین، دەچوونە سەر دەلاقانە خوشکی گەورە کوتی بە خوشکانە: خوشکێ، وەزو ببم بە قوربانە بزانن یایەزین زەریفە یا میر مەم زێدەجوانە خوشکی نێونجی دەڵێ: لە خۆم بابان وێرانێ ئەنگۆ تەماعتانە بە من بدۆڕێنن ئیمانێ دەبێ لە خەوێیان هەڵبستێنین، بزانین، کیهەیان جوانە، کیهەیان قسان چاک دەزانێ کێ بوو لە خوشکی نەوجوانە دەبەر یایەزینێی کردەوە ڕووحی ڕەوانە خوشکی گەورە کوتی: بۆچ کاکەمەمت هەڵنەستاند؟ کوتی: ئەوە ئافرەت و غەریبە؛ لەپێشدا هەڵی بستێنن، نەک لەدوایە خەجاڵەت ببێ وەخەبەر هات، تەماشای کرد، زەلامێکی لە تەنیشتێ درێژبووە. ئەگەر چاوی خۆی هەڵێنا. گوتی: «خوڵایە! خۆ من ژوانم دەگەڵ کەس نەکردووە، قاسیدی کەسم نەهاتۆتە کنێ؛ ئەوە دەبێ پووڵی دابێ بەکوێخادەرکان، هاتبێتە ژوورێ». کاکەمەم جلی خۆی داکەندبوو. ئاگای لە هیچ نەبوو. خەوی لێ کەوتبوو لەسەر تەختی پشتێ. یایەزین گوتی: خوڵایە! ئەوە ئەبلەیە، یا شێتە؟ قەت پیاو وا دێتە ژوانێ؟». یایەزین بانگ دێڵێ: لاوە، وەرە لاوە! ئەبلەی، شێتی، ئاقڵ ناتەواوە؟ ئەگەر دەهاتیە سەر جێی من بۆچی لە منت نەگێڕاوە؟ کاکە مەم دەڵێ: خاتوونێ، چاوبەنگییە! بە هەقی ئەو خوڵایەی بێ شەریکە هیچ شەریکی لەبۆ نییە ئەمن نەهاتوومە سەر جێی توو بەدزییە ئێرە ماڵە خۆمە، چ ئاگام لە توو نییە ئەگەر یایەزین ئەو قسەی لە میرمەمی دەبیست تەواوە لە پێشەوە مستێکی لە دەمی کاکەمەمی داوە خوێن لە دەمی کاکەمەمی دەڕۆی وەک جۆگە و بەحر و ئاوە کاکە مەم بانگ دێڵێ: بەنگینە، هەرێ بەنگینە نۆکەرەکەی دانا و گۆچان زێڕینە سەر لە کەوڵ و سێقەڵاتان دەرینە لە بۆم بێنە ئافتاوە و مەسینە بەنگینە سەری لە کەوڵ و فەرەجی دەرهێناوە ئافتاوە و لەگەنی لە بۆ ئاغای خۆی هێناوە بە هەر دووک چەپۆکان بەسەری خۆیدا داوە دەڵێ: ئەی ماڵی وێڕانم! داخوڵا، ئاغای من چی لێ قەوماوە کاکەمەم دەڵێ: ئافتاوە و مەسینان بگێڕەوە بچۆوە بە دواوە چ نەبووە، چم لێ نەقەوماوە چەنجوڕکێکم لە کەپۆی خۆم داوە دڵۆپێک خوێن لەوی تکاوە یایەزین دەڵێ: لاوە، ئەو دیارییە لە توو قەبووڵ نینە ئەوە، داخوڵا، چ قەرەکوڵایەکە دەگەڵە خۆت دەهێنا؟ کاکە مەم دەڵێ: خاتوونێ نەوجوانە بە هەقی ئەو خوڵای لایەزانە ئەگەر قبووڵ بکەی ئەوەم چاوەش و پێشخزمەتی، بەردەستانە خاتوونێ! چاوی تۆم گەلێک زەریفترن لە چاوی سەقران ددانی توو گەلیک زەریفتر لە دانان دە گەوهەران ئەگەر ئەتوو لە من قەبووڵ ناکەی پێشخزمەتان دەگەڵ گەورە نۆکەران بۆخۆت بانگ یەڵە قەرەواشان، کەنیزەکان، کارەکەران یایەزین بانگ دێڵێ: قەرەواش، ناو مەلکڕیحانە لەبۆ من بێنە ڕووبەندێ، چرایە، دەگەڵ فەنەرانە ئەو شەو زێدە لە شەوان تەعجوبێکی گەلێک تەعجووبی، دەخۆمدا دی، زینی مل بەکوێنی بابان وێرانە یایەزین بانگ دێڵێ: قەرەواش، ئەی قەرەواشەی نێو ئەسمەرە لەبۆ من بێنە، فەنەرێ ڕووبەندی یەکسەرە ئەوشەو تەعجوبێکی زۆر تەعجوبم دەخۆم دی، زینی مل بەکوێن، قەلەندەرە یایەزین بانگ دێڵێ: قەرەواش، قەرەواشی نێو گوڵەندامە لە بۆ من بێنە فەنەرێ، فانۆسێ، ڕووبەندێکی تەمامە ئەو شەو زێدە لە شەوان تەعجوبێکی گەلێک تەعجوبی لە منی مل بەکوێن ڕوودامە کێ بوو؟ لە یایەزینێ بەڵەک چاوە هەرچەندی گازی دەکرد ئەو قەرەواش و کەنیزی دە نەولاوە هیچ کەس نەبوو، کەس جوابی نەداوە یایەزین دەڵێ: لاوە! لاومەتی جندییە بەشقی ئەو خوڵای لە ژووری سەرییە؛ ئەگەر ئەتوو پێم نەڵێی بابەت کێیە، بۆخۆت نێوت چییە کاکە مەم دەڵێ: خاتوونێ کێل گەردنێ! ئەمن بۆخۆم میرمەمم، تاقە کوڕەی براهیم پادشای یەمەنێ ڕۆژی دەعوایە لە دووی بابم سوار دەبێ دوازدە پادشا، هەموو ساحبی تیپ و سوپا و قۆشەنێ کاکەمەم دەڵێ: خاتوونێ چاوبەنگییە! بەشقی ئەو خوڵایەی لە ژووری سەرییە ئەگەر ئەتوو پێم نەڵێی بابت کێیە، بۆخۆت نێوت چییە یایەزین دەڵێ: میرمەم، گیان گیانە! ئەمن یایەزینێک بووم بەزولفانە خوشکی میرزێندینم، کچی میرئاودەڵانە لەکنم خوڵاوەندی ئەمنی بۆ توو بە دیاری ناردووە بە نیشانە یایەزین دەڵێ: کاکە مەمی چاوبەنگییە! بە ئەشقی ئەو خوڵایەی لە ژووری سەرییە، ئەگەر پێم نەڵێی نێو و نیشانەی کۆشک و پەنجەرەی توو لە شاری یەمەنێدا نیشانەی چییە، کاکەمەم دەڵێ: «خاتوونێ، کۆشکی من بڵندە سەر لە حەو تەبەقەی ئاسمانێ خشتێکی زێڕە یەکێکی زێوە، وەستا دایناوە لە کارخانێ دەنگی مەلایکەتان دەیگاتێ لە حەوت تەبەقەی هاسمانێ کۆشکی من کۆشکێکی گەلێک گەورە و گرانە دیوانی براهیم پادشای یەمەنێ گەلێک بەحوکمە، ساحب دیوانە لە دیوانی براهیم پادشای ڕۆنیشتوون سەد وەکیل و وەزیری کەوڵ بەشانە شام و نەهاران چل مەجوعمە بە زەرفەوە دێتە دیوانی براهیم پادشای لە پێشخانان نۆکەر و میرئاخوڕ و مەیتەران بەدزی دەڵێن: کوێرنانە. ئەوا کاتیب ڕۆنیشتووە حوکمان دەنووسێ، حاکم دەڕۆن بۆ سەر شارانە لە لایەکی خەڵاتان دەبەخشێ لە لایە دیکەی زێڕوەشانە لە لایە دیکەی تەنافی ڕاکێشاوە، جەڵەبی لەوێ ڕادەوەستانە لە تەرەفی دیکەی سەرباز دەڕوا، لە تەرەفی دیکەی سواران دەداوە لە سانە لە لایەکی تەویلەیە، لای دیکە یەختەخانە لە لای دیکە هەڵاوەسراون چەک و سیلاحی دەمەردانە
48	مەم و زین ٢	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	میرمەم دەڵێ: یایەزین، عەمرەکەم! چی دیکەی لێ نازانم، پێی ناکەم بوختانە میرمەم دەڵێ: خاتوونێ چاو بەنگییە! بە ئەشقی ئەو خوڵایەی لە ژووری سەرییە ئەگەر ئەتوو پێم نەڵێی نێو و نیشانەی کۆشک و پەنجەرەی توو دە شاری جزیرێدا چییە یایەزین دەڵێ: میرمەم، کۆشکی من بڵندە سەر لە شاخی ئاوی سپی لە حەوزی کەوسەرێ دێ هەڵدەڕژێتە سەر بەردی مەڕمەڕ پەخش و پەرێشان دەبێ لەنێو چوارباغی شەهێن و شالوور و شمقاڕ لەوێدا بوون یاغی یایەزین دەڵێ: میرمەم، کۆشکی من بڵندە سەر لە حەوت تەبەقەی ئاسمانێ وەستای بۆ هاتوون لە هیندێ، میعماری لە بوخارایە، گێچی بۆ هاتووە لە تاریکستانێ کۆشکی من خشتێکی زێڕە، یەکی گەوهەری کارخانێ هەرچەندی بەردی وەقیمەتە، غەواسان دەریان هێناوە لە دەریای نیل و عومانێ هەرچەندی پارچەی هیندییانە، ئەوە لەوێم داناوە پیاوی تاجر، ئەگەر کلووری نەبێ بەقیمەتێ نازانێ میرمەم، عەزیزم! بڵا بەڵەدی پێکەوە بکەین، ببژێرین شوکرانێ کێ بوو لە جووتە ئاشقانە نەوجوانە هەڵدەگرن، فەنەرێ، فانۆسێ، دەگەڵ چرانە هەرچەندی کۆشکان پەنجەران دەگەڕانە کۆشکی کاکەمەم بوو؛ خاتوونێ نەیبوو چ نیشانە خاتوون سەری لە کاری خوڵای تاجوب ما لە قسەی خۆی بوو پەشیمانە کاکەمەم دەڵێ: یایەزین، عەمرەکەم! بۆچت بەمن دەکرد ئەو گەورە بوختانە؟ یایەزین دەڵێ: لە من مەگرە مانێ دەگەڵ ئەوێ گەورەمانێ ئەمن هەورێک بووم لە هەورەکانی دە ئاسمانێ ئەمن لە بۆ توو هاتوومە خوارێ دەگەڵ دڵۆپەی دە بارانێ هەتا پێکەوە بکەین سەفایە دەگەڵ سەیرانێ یایەزین دەڵێ: توخوڵا! میرمەم لێم مەگرە مانێ لێم هەڵمەکە پشتێ ئەمن هەورێک بووم لە هەورەکانی دە بەهەشتێ خوڵاوەندی عالەمیان ئەمنی لە بۆ توو هاوێشتە پێدەشتێ کێ بوو لەو جووتە ئەشقەی دە تەڕلانە، دەسترە و ئەنگوستیلەیان پێک دەگۆڕیەوە بەنیشانە دەستیان دەستۆی یەک دەکرد، دەهاتنەوە، لەسەر فەرشان، جانمازان، قالیچانە جا پێکەوە ڕۆنیشتن، دەیانبژاردەوە شوکرانە یایەزین دەڵێ: خوڵاکەی میرمەم، ئەگەر سبحەینێ هەڵدەستی ئەو خەونەت وەبیر بێ ئەگەر هەڵنەستی نەبی بە ئێڵچی لە دووری من، نەیەیە شاری وێرانە جزیرێ یا ڕەببی، پێناودارم بی، ئەگەر ئەوێ ڕۆژێ خوڵا دەکا دیوانێ، ئەگەر دیوان دەگیرێ کاکەمەم دەڵێ: یایەزین، گیان گیانە! ئەگەر سبحەینێ هەڵستم، خوڵا نەخواستە ئەتوو نەمێنی لێرەکانە، ئەگەر هەڵنەگرم کەشکۆڵێکی دەروێشان، دار عەسایەکی نەوجوانە ئەگەر بە سواڵکەری وەدووت نەکەوم، پەیدا بکەم نان نانە یاڕەبی بە کافری بمرم، لەسەرم ببێ کۆچک و دەسماڵی دە ژنانە یایەزین، عەمرەکەم، هەرچەند ماینەی خوڵا دروستی کردووە، جوولەکەیە، فەڕەنگە، داسنییە، ئورووسە، دیانە حەڵاڵی دنیایە لێم حەرام بێ لە توو زیاتر هەموو وەکوو دایک و خوشکانە یایەزین دەڵێ: لە خۆم مل بەکوێن و بێ سەڵایە هەرچەندی نێرینەی خوڵاوەندی عالەمێ دروستی کردوون لە دنیایە هەرچەندی جووە، هەرمەنییە، لە توو زیاتر حەڵاڵی دنیایەم لێ حەرام بێ هەمووم لەکن وەک باب و برای خۆم وایە کێ بوو لەو ئاشقی دە تەڕلانە دەستیان دەستۆی یەک دەکرد دمیان بە دمی یەکدی دەنانە پەرییەکان گوتیان: ئەگەر نەیبەینەوە ڕووڕەشی خوڵای دەبین، ئەگەر دەیبەینەوە خوڵاگیری ئەوی دەبین». خوشکی گەورە کوتی: پیاو بە خوڵای خەڵاسی دەبێ بەڵا بە عەبدان خەلاسی نابێ کێ بوو خوشکی، چکۆڵە گەلێک نازداری تەمەنای دەکردەوە لە خوڵای لە پێغەمبەری موختاری: یاڕەبی خەو بۆو ئاشقانە لە بارەگای خوڵای بباری ئەوانە کەوتن بێ هۆش بوون بەیەکجاری ئەو کێ بوو؟ لەو پەریی دە تەڕلانە تەگبیریان کرد بە هەر سێ خوشکانە: ئەمە بڵا ڕووڕەش نەبین لە بارەگای بینای چاوانە بڵام یایەزینێ پێچینەوە بە پەنجەی دەستانە لێرەی هەڵگرین بەجێومەکانە بیبەینەوە شاری جزیرێ، سبحەینێ خەجاڵەت نەبێ ئەو بەستەزمانە جا لە کاکەمەمی چ بکەین، دەمێنێ بێ جێومەکانە؟ دەڵێ: عیلاجی دەکا بینای چاوانە کێ بوو لەو پەریی دە گوڵباوە یایەزینیان توندتوند بە دەستان دەپێچاوە لەسەر باڵی خۆیان دادەناوە هەتا هەڵیان گرت، بردیان لە حەوت تەبەقەی ئاسمانێ ڕاوەستاوە؛ وچانیان نەدا هەتا بردیان لە شار جزیرێ لە جێومەکانی خۆیان داناوە ئەگەر سبحەینێ کاکەمەم لە خەوێ هەڵستاوە بانگ دێڵێ: ئەو بەنگینەی بەڵەک چاوە ئەو یایەزینەی لەکن ئەمن بوو بۆ چ دیار نییە لەکن ئەمن نەماوە بەنگینە دەڵێ: میرمەم، بە حەقی ئەو خوڵای لە ژووری سەرییە ئەمن هیچ کەس نازانم و هیچ کەسم نەدییە کاکەمەم بانگ دێڵێ: بەنگینە خەمناکم، گەلێک دەرفکرم ئافتاوە و لەگەن بێنە دەسنوێژێکی ممبارەک هەڵگرم ئەوە کێ بوو لە بەنگینی گوڵباوە ئافتاوە و لەگەنی بۆ ئاغای خۆی هێناوە ئەگەر دەسنوێژی هەڵدەگرت دەستڕەی دەستانی لەبەری خۆی دەرێناوە ئەگەر تەماشای قامکی خۆی دەکرد مۆر و ئەنگوستیلەی یایەزینێ لەکنی بەجێ ماوە دەسبەجێ بێ حاڵ دەبوو زمانی شکاوە چاوی هەڵنەهات هۆشی ئۆمەتێی نەماوە بەنگین دەرمانی بێهۆشیی هێناوە کاکەمەم جێبەجێ چاوی هەڵات، زمانی کراوە کاکەمەم بانگ دێڵێ: بەنگینە جێم بۆ ڕاخە کارم کراوە کاکەمەم بانگ دێڵێ: بەنگینە دەروونم گەلێک لە جۆشە خەبەرێکی بە بابم بدە بڵێ کاکەمەم دەردی گرانە گەلێک نەخۆشە کێ بوو لە بەنگینەی گوڵباوە بانگ لەسەر بانگی لێ داوە چووە دیوانێ براهیم پادشای ڕاوەستاوە براهیم پادشا دەڵێ: بەنگینێ چاو بەنگییە ئەدی ئاغای توو لە کوێیە دیار نییە؟ دەڵێ: قوربانت بم دڵم بەخەمە نابێ خامۆشە کاکە مەم دەردی گرانە گەلێک نەخۆشە کە براهیم پادشا وا دەزانێ هەڵدەستێ شەقژن دەکەوێتە دیوانێ کێ بوو؟ لە براهیم پادشای گوڵباوە فرمێسکی چاوانی دەتگوت ڕووبار و ئاوە کێ بوو لە براهیم پادشای موحتەبەرە لە پلیکان و پەنجەران دەکەوتە سەرە کێ بوو لە براهیم پادشای گوڵباوە دەرکی کردەوە، پەردەی هەڵداوە کێ بوو؟ لە براهیم پادشای جندییە سەری کاکەمەمی دەگرت، داینا لەسەر ڕانییە دەڵێ: ڕۆڵە، بە قوربانت بم کوێت دێشێ ئازارت چییە؟ ڕۆڵە، چاکە بابت ئازارت بزانی تا بنێرم لە دووی ئەرستۆی، لوقمانی دەشقەم کەسێک بێ شەفای دەردی تووم بۆ بزانی هەرچەند بابی دەیگوت و دەپاڕاوە کاکەمەم نە قسەی دەکرد نە جوابی دەداوە براهیم پادشا دەڵێ: ڕۆڵە! ئازارت لە کوێیە لە خۆم ماڵ وێرانێ ڕۆڵە! ڕۆحت دەسەر دەگێڕم دەگەڵ سەرتاپای ئیمانێ ڕۆڵە! دڵم سووتاوە؛ میرمەم ئاورم بەربووە لە بەدەنێ ڕۆڵە! چاوی خۆمت دەسەر دەگێڕم دەگەڵ شارەکەی یەمەنێ ڕۆڵە! وەکازی دەستم، ڕووناکاییی هەردووک چاوانم ڕۆڵە! هێزی جەرگم، ویردی زبانم ڕۆڵە! ئەگەر ئەتوو چت بەسەر بێ، ئەمن خۆم بەساحبی یەمەنێ نازانم ڕۆڵە! فرزەندی خۆم، دیدەی شیرینم ڕۆڵە! توو چاوان هەڵێنە، تا من جارێکی بتبینم میرمەم دەڵێ: بابە منداڵ بووم، بووم بە فەقێ لە فەقێیەتی ڕابردم بووم بە مەلا لە مەلایەتی ڕابردم بووم بە قازی بابە گیان ئەلعان و بیلفەرس دەبێ ژنم بۆ بخوازی براهیم پادشا دەڵێ: ڕۆڵە! لە ڕۆحی بابت کەوێ دەگەڵ ئەوێ غەمێ، دەگەڵ ئەوێ فکرێ ڕۆڵە! لەبۆت داوێمە سەر بەحرێ کەڵەکێ دەگەڵ جیسرێ ڕۆڵە! تەشریفی موبارەکت بێ، دەچم لەبۆت دەخوازم کچی پادشای میسرێ ڕۆڵە! لەمنت کەوێ دەگەڵ ئەوان خەمان ئەوان گلەیییان ڕۆڵە! لەبۆت داوێمە سەر بەحران کەڵەکان دەگەڵ گەمیان ڕۆڵە! تەشریفی موبارەکت بێ دەچم لەبۆت دەخوازم کچی پادشای هیندییان ڕۆڵە! لەمنت کەوێ دەگەڵ ئەوێ خەمێ دەگەڵ ئەوێ غەباتێ ڕۆڵە! تەشریفی موبارەکت بێ، دەچم لەبۆت دێنم کچی پادشای لە ڕۆژهەڵاتێ دەڵێ: بابە گیان نە میسرم دەوێ نە شامە بە کابەتوڵڵایە کەم ماڵە خوڵایە بەیتوڵڵامە دڵی من وای لە یایەزینێ گرتووە مەقامە لەپاش یایەزینێ حەڵاڵی دنیایە لە من حەرامە بابە ئەگەر ڕاستە بۆم دێنی چ ژنانە یایەزینم دەوێ وای بە زوڵفانە خوشکی میرزێندینە و کچی میرئاودەڵانە ئەگەر دەپرسی مەملەکەتی وان شاری جزیرێ بۆتانە براهیم پادشا گوتی: جزیر دە موڵکی خوڵایدا نییە وەکیل و وەزیران گوتیان: «قوربان نییە». کوتی: «بەڵا، بۆ من عەیبە؛ ئەمن پادشا بم، کچی نۆکەری خۆم بۆ کوڕی خۆم بێنم». گوتیان: «کۆنە وەزیرێک هەیە، بچن ئەوی بێنن، بزانن، جزیر هەیە یان نییە». وەزیریان هێنا؛ دە قەفەزێدا بوو. هێنایان لە دیوانی براهیم پادشای دایان نا. براهیم پادشا کوتی: «وەزیر شاری جزیرێ دە موڵکی خوڵایدا ئەمن دەڵێم نییە؛ هەیە یان نییە؟» وەزیر گوتی: «قوربان! شاری جزیرێ ئەوا لێرە لە ڕۆژاوایە؛ حەوت ساڵان پادشای بابی توو لەجیاتی مواجبی دایمێ موخاریجی منی دەرنەهێنا». براهیم پادشا کە وای زانی ڕقی هەڵستا؛ زیزبوو ڕۆی. کاکەمەم لە جێی خۆی هەڵستا؛ ڕۆنیشت. وەزیر هەموو ڕێوشوێنی جزیرێی بەوی گوت؛ هەزار لیرەی ئەنعام دا بە وەزیری. براهیم پادشا ناردی جەللابی لەسەر ڕێی وەزیری دانا: «ئەگەر لە وەتاغی کاکەمەمی هاتە خوار، سەری ببڕن لەبۆ منی بێنن». ئەگەر هێنایانە خوارێ تەماشای کرد جەللاب ڕاوەستابوون دە کووچەیدا. وەزیر ئەوانی ناسی؛ گوتی: «بانگی ئەو جەللابانە بکەن». ئەنعامی دانێ؛ گوتی: «مەرەخەستم دەکەن بچمە دیوانێ یا سەرم دەبڕن؟» گوتیان: «بەڵێ قوربان! مەرەخەستی بۆ دیوانێ». هەڵیان گرت و بردیان بۆ دیوانی براهیم پادشای. عەرزی پادشای کرد: «پادشا، هەڵبەت مردن بۆ من چاکە بە جیهەتی چی فەرمووتە سەری ببڕن؟» کوتی: «ئەمن ئەو تاقە کوڕەم هەیە؛ ئەمن دەڵێم: جزیر نییە ئەتوو بۆ دەڵێی هەیە؟» کوتی: «قوربان ئەمن نەمزانی، ئەوە خەونی پێوە دیوە. دە سەر کاکەمەمی بکە بچێتە ڕاوێ. یەمەن چل دەروازەی هەیە. چل محەلەیە. هەر محەلەی چل کچ و ژنی جوانی لێ هەڵبژێرە؛ بێنە داوەتی بۆ بگرە. ئەوی لە ڕاوێ دێتەوە لۆتی و ڕەقاسی بۆ دانێ، شێر و مەیموونی لەسەر ڕێ دانێ، چاوەش و سازندەی لەسەر ڕێ دانێ. ئەگەر بەخێر لە ڕاوێ هاتەوە، ئەوێ شەوێ لە خەوێی دیوە لەو ژنانە و لەو کچانە یەکیان وەوی دەچێ. کاکەمەم کەیفی دەیگرێ. ئەگەر کچ بوو، بێ منەتە. بابی ئەو کچەی حەزی دەکا، کوڕی براهیم پادشای کاکەمەم ئەوی بخوازێ. ئەگەر ژن بوو، مێردی بانگ بکە بیکە وەزیر؛ زێڕی زۆر بدەیە؛ ژنەکەی پێ تەلاق بدە، جا بەخێر لە کاکەمەمی مارە بکە؛ ئینشاڵڵا ئاوە دادەمەزرێ». کوتی: «ئافەریم وەزیر! ئەنعامی بدەن بە وەزیری». ئەنعامێکی زۆر بە وەزیری گەیی. کاکە مەم هەتا نیوەڕۆیە ڕاو و شکاری کرد. براهیم پادشا هێنای، داوەتی بۆ وی دروس کرد، تەدارەکی بۆ گرت. جا هەرچی کچی بوو دەڵێ: «ئینشاڵڵا کچی منی دەوێ». هەرچی ژنی بوو دەگریا؛ دەیگوت: «پادشا ژنەکەم لێ دەستێنێ؛ جا من قوڕی کوێ وەسەری خۆم کەم. ژنەکەم دەچێ». بەنگینە گوتی: «کاکەمەم ئەوە چ غوڵوێکە لە دەورەی شاری یەمەنێ». کاکە مەم گوتی: «شاری یەمەنێ هەزار فێڵی هەیە.» بەنگینە گوتی: «میرمەم بڵا بچینەوە بۆ ماڵێ» ڕاویان بەتاڵ کرد، ڕوویان دە ماڵێ کردەوە. ئەگەر هاتن گەینە قەراخی شاری تەماشایان کرد؛ داوەت بوو. لۆتی و ڕەقاس بوو، شێر و ورچ بوو. بەنگینە گوتی: «میرمەم! بزانە بابی توو ئەتۆی چەند خۆش دەوێ؛ بزانە چەندی سوحبەت بۆ توو دروس کردووە». جحێڵی ناردنە سەر ڕێی کاکەمەمی. لە پاش وەی کەیخودای پێشوازیی ویی نارد. لەپاش ئەوەی سەید و مەلای لەسەر ڕێی وی ڕاگرت. گەیییە جحێلان مەرحەبای لێ کردن. گەیییە کەیخودایان، سڵاوی لێ کردن. گەییە سەید و مەلایان لە نێویان دابەزی، ئەنعامی بۆ سەید و مەلایان قەرار کرد. لەوێ سوار بۆوە. لۆتی و ڕەقاس بەپیریەوە هاتن؛ خەڵاتی کردن. گەیییە داوەتێ سەری لەسەر قەڵپووزی زینی دانا، تەماشای کەسی نەکرد، چۆوە دەرکی دیوانی خۆی؛ لەوێ دابەزی. داوەت بەتاڵ بوو. هەرچی کچی بوو دەیگوت: «چ بکەم؛ قەرزدار دەراتم. کچەکەی نەخواستم؛ جا ئەمن چ بکەم؟» ئەوی ژنی بوو گوتی: «یاڕەبی زۆر شوکر! ژنەکەم نەچوو». خەبەر بە براهیم پادشا درا: «قوربان! کاکەمەم هاتەوە، هیچ کەسی نەویست». براهیم پادشا گوتی: «بچن، وەزیری بێنن، هەر دەیخنکێنم». لە پاشان پیاوی نارد گوتی: «سەری ببڕن؛ چاوم پێی نەکەوێ». گوتیان: «قوربان! سەری مەبڕە؛ بڵا بێتە ئێرە بزانین تەگبیری چییە». ناردیان وەزیریان هەڵگرت؛ هێنایان. وەزیر گەیییە دیوانی پادشای یەمەنێ؛ گوتی: «قوربان، سەری من بۆ بڕینێ چاکە». گوتی: «ئەتوو بۆ شایەدی جزیرێت دا؛ ئەمن تاقە کوڕێکم هەیە». گوتی: «قوربان، کارێکی گران نییە؛ لەشکرێکی بۆ دروس بکە، دوازدە هەزار کەس ببێ؛ سەرکردەی بۆ قەرار بکە. دە بۆتخانەی بۆ دروس بکە. دوازدە مەنزڵ بڕوا هەر مەنزڵێ هەزار کەس لێی بگەڕێتەوە؛ جا بەتەنێ دەمێنێ؛ بۆ کوێ دەچێ؟ ئەویش دێتەوە ئێرە؛ هەر کچە پادشایەکی کەیفت بێنێ، جا بۆی بێنە». کاکە مەم دەسەر بابی کرد گوتی: «مەرخەس بفەرمووی دەڕۆم». براهیم پادشا فەرمووی: حەوتوێکی سەبرم لێ بگرێ، تەدارەکی بۆ دەگرم». بڵا بچینە سەر بەحسی یایەزینێ. پەرییەکان یایەزینیان هەڵگرت، بردیانەوە شاری جزیرێ. سبحەینێ یایەزین لە خەو هەڵستا، جنێوی دا بە مەلەکڕیحانێ؛ گوتی: «ئەمنت بۆ هەڵنەستان؛ نوێژم چوو». مەلەکڕیحان گوتی: «ئەمن چ بکەم چوویە شەوگەردییە، درەنگ هەڵستاوی». گوتی: «دەنا ئاوێ بێنە چاوم بشۆم». چاوی شووشت دەستڕێی دەرهێنا چاوی خۆی پێ بسڕێ: دەستڕێی کاکەمەم بوو. ئەگەر تەماشای کرد مۆری کاکە مەمی لە قامکی دابوو. گوتی: «چارشێوم بۆ بێنن، دەچمە ماڵە قەرەتاژدینی، کن خاتوون ئەستیی خوشکم». هەڵستا چووە ماڵە قەرەتاژدینی. خاتوون ئەستی بەپیریەوە هات. قۆڵی گرت؛ وەسەری خست، پێکەوە ڕۆنیشتن. خاتوون ئەستی خوشکی گەورەی وی بوو؛ ژنی قەرەتاژدینییە. گوتی: «خوشکێ بۆ وا زەرد و زەعیف بووی؟» گوتی: «خوشکێ هانێ ئەوانە!» دەستڕێ و ئەنگوستیلەی لە پێش خاتوون ئەستی دانا. خاتوون ئەستی تەماشای کرد مۆری کاکەمەمی بوو، تاقە کوڕی براهیم پادشای یەمەنێ. گوتی: «خوشکێ ئەتوو ئەوانەت لە کوێ بوو؟» گوتی وەڵڵاهـ نەمزانیوە ئەوشەو ئەمنیان بردە یەمەنێ: چم نەزانی ئەمنی مل بەکوێن و بابان وێرانێ لە وێیان ئەمن سوێن دا بە سی جوزووی قورعانێ جا لەوەی بەدەرەوە؛ خاتوون ئەستی گەورەیە بۆخۆی دەزانێ خاتوون ئەستی دەڵێ: وای، ملم بەکوێنە بابانم وێرانێ ئەو میرمەمی لە یەمەنێ دەبەر تۆی ناوە سی جزووی قورعانێ ئاخر دەست هەڵناگرێ، دێتە ئێرە، نادۆڕێنێ ئیمانێ خاتوون ئەستی دەڵێ: یایەزین، گیانە! ئەو میرمەمی دەگەڵ ئەتۆی خواردووە قورعانە چاری بڕاوە؛ دەست هەڵناگرێ تەشریفی موبارەکی دێتە ئێرەکانە جا یایەزین دەڵێ: چ بکەم ئەمن سەر بەتاڵ و بابان وێرانێ جا ئەمن ڕووڕەشی خۆمە، چلۆن بکەم گوزەرانێ؟ خاتوون ئەستی کوتی: «دەبێ سەکۆیەکت لەسەر شەتی جزیرێ بۆ دروس بکەم. بنێرم دوو سەد تۆپ جاوت بۆ بکڕم. چل قەرەواشت هەیە؛ دەگەڵ ئەو قەرەواشانە هێندێک گازری بکەن. هێندێکیان ئارەخچنان بدروون، خەمی توو لە دمی ئاوێ بڵاو دەبێ. ئینشاڵا تەعالا جا ئەمن دەنێرمە کن کاکم، دوو جووتانم بداتێ، پیاوانم بداتێ. بۆخۆم جووتی ڕادەبەستم، موخاریجم زۆرە. بە دەستندە بەڕێ ناچم». ئەوانە دەنێرمە سەر ڕێ؛ ئەگەر کاکەمەم و بەنگینە هاتن، جووتێر مزگێنی بێنێ». مەلەک ڕیحانیان دەرکردبوو؛ بانگیان کردەوە. بازیبەندی لە قۆڵی خۆی کردەوە، لە پێش یایەزینی دانا؛ گوتی: «ئەمن چی دی قەرەواشی ناکەم». یایەزین گوتی: «لەبەر چی؟» گوتی: «یایەزین ئەتوو دەچییە شەوگەردییە، ئەمن نابەی». خاتوون زین گوتی: «ئەمن چوومە کوێ؟» گوتی: «ئەمشەو، هەموو شەوێ چوویە شەوگەردییە ئەمنت نەبرد دەگەڵە خۆت؟» گوتی: «جا بۆ زیز دەبی؟ ئەگەر هاتن قەرارمان بێ: ئاغا بۆ من نۆکەر بۆ توو». ئەو قەرارەیان پێکەوە کرد؛ هەڵستان چوونەوە ماڵە خۆیان. جا ناردیان جاویان کڕی. تەدارەکیان گرت. چوونە سەر شەتی جزیرێ.
49	مەم و زین ٣	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	ئەوجار دوو قسان لە کاکەمەمی بکەین، بە نادری ئەوە فەرمانی ڕەحمان بەکری هەم کرمانج و دێبۆکری بۆ خاتری دوکتۆر مانی نەمری نە باس هەبوو نە خەبەرە تەدارەکی کاکەمەمی گیرا فوقەرە بەفوقەرە لە شارەکەی یەمەنێ وەدەرکەوت دوازدە هەزار سواری بە دەفتەرە کاکەمەم دەڵێ: بەنگینە! ئەو لەشکرەی بابی من بۆ منی دروس کردووە، بچۆ بیبینە کێ بوو؟ لە بەنگینە گوڵباوە چوو ئەسپی خۆی لە یەختەخانێی دەرهێناوە کە سوار دەبوو نێوی خوڵای هێناوە لەو سەرێی بە لەشکریدا چوو لەو سەری گەڕاوە بانگ لەسەر بانگی لێ داوە هەتا دەهاتە دەرکی یەختەخانێی دەبوو پیاوە کێ بوو لە بەنگینەی موحتەبەرە لێی خڕدەبوونەوە میرئاخوڕ و مەیتەرە دەڵێ: سەفەرێکی دوور و درێژمان لەبەرە کێ بوو لە بەنگینەی گوڵباوە لە پلەکان وەسەر کەوت دەرکی پەردەی هەڵداوە هەتاوەکوو دەهات، لە ئاغای میرمەمی دەکرد سەلام و سەڵاوە. دەیگوت: بەنگینە، ئەو لەشکرەی بابی مە بۆ مەی دروس کردووە داخوڵا چلۆنە، تەواوە؟ بەنگینە دەڵێ: ئاغای من لە زۆرییان چی تاریفیان نینە ئەی ئاغا! دەغیلت بم من لە سوارچاکییان هیچ قسوور، نینە ئەو لەشکرەی بابی توو بۆ مەی دروس کردووە لە کنم هیچ بەرەودوای بۆ من و توو نینە کاکەمەم گوتی: بڕۆ، شێتی ماڵوێران دەنا بابی من گەپی بەمن دەدا؟ ئەو کێ دەبوو لە کاکەمەمی موحتەبەرە حوکمی دەکرد، دەیگوت: ئەسپی بۆرەم بۆ بێنەدەرە ئەوە کێ بوو؟ لە مەیتەر و میرئاخوڕی دە گوڵباوە ئەسپی بۆرەیان زین دەکرد بە دوو سەریان ڕاکێشاوە دەگەڵ بەنگینەی بانگ لەسەر بانگیان لێ داوە ئەسپی بۆرە هاتە دەرێ، لە دەرکی دیوانێ ڕاوەستاوە هەرچەند عالەمی یەمەنێیە، سەریان لە کۆشک و پەنجەران دەرهێناوە میرمەم بێ غیرەتی کرد لە دایک و بابی خۆی نەگێڕاوە. کێ دەبوو لە میرمەمی موحتەبەرە لە پلەکان دەهاتە خوار قۆڵیان دەگرت ئەوبەر ئەوبەرە پێی دەڕکێفی ئەسپی بۆرە دەنا، لە زینی مورەسەعی خۆی دەکەوتە سەرە ماشەڵڵا! هێندێک دەیانگوت: «ئەوە شەمسە» هێندێک دەیانگوت: ئەوە قەمبەرە ڕەبی، نەزەرپیس لێی نەکەنەوە نەزەرە بەقەد دوو هەزار کەسی ڕادەوەستان ئەوبەر ئەوبەرە نۆکەر و وەکیل دەڵێن: بڕۆن دامەمێنن، خەبەرێکی وەبراهیم پادشای ڕابگەیەنن کێ بوو لە وەکیل و وەزیری دە بێوەفایە: خەبەرێکی بدەن بە دایکی میرمەمی دەگەڵ دایکی بەنگینەی، بڵا حەسرەتێ نەکێشن لە دووی کوڕی خۆیان، دەشقەمی بێن گەردنی خۆیان بکەن ئازایە کێ بوو لە وەزیری دە تەواوە خەبەرێکیان بە دایکی بەنگینەی داوە دایکی بەنگینەی ئەگەر وا دەزانێ دەڵێ: سەرم دانا سەر کووپەڵە خمخانێ سەڵای گەورەم لێ ڕابوو شاری یەمەنێ چۆڵ دەبێ، گۆڕ و گۆڕخانە دەچێتەوە جزیرە وێرانێ دایکی بەنگینەی دەهات بە شین و گریان و تەواوە بانگ لەسەر بانگی لێ داوە خەبەرێکی لە بۆ دایکی میرمەمی هێناوە دەڵێ: دایە میرمەمی ئەتوو نازانی چ قەوماوە؟ دەڵێن بورجی بەڵەک بەبێ ئاغایێ لە شاری یەمەنێ بەجێ ماوە دایکی میرمەمی ئەگەر وای دەزانی فرمێسک دەهاتە خوارێ لە هەرتک چاوانی دایکی میر مەمی ئەگەر وا دەزانێ خۆی هەڵدەدێرێ لە تالارێ هەتا دەگەیە باڵەخانێ بە سەری ڕووتی بەپێی پێخاوسی دەهاتە کۆڵانێ بە کووچەیدا دێ دەس دەکا بە گریانێ هەتا دەگاتە بورجی بەڵەک، دەڵێ: وەکیل و وەزیرینە ئەدی تاقە کوڕەکەی من کوانێ؟ وەکیل و وەزیر دەڵێن: لە خۆمان یەخسیرێ ئەتوو تازەکە دەبێ کوڕی خۆت وەبیرێ بورجی بەڵەک چۆڵ و ئەحدەل قەندەهار بوو بەسەفەر ڕۆی بۆ شاری جزیرێ دایکی مەمی ئەگەر وا دەزانێ دەڵێ: ئەهلی یەمەنێ، وەرن، وەسەرم بکەن قوڕ و خۆڵی ئی کۆڵانێ! جا بانگ دێڵێ: ڕۆڵە، میرمەم، گیانی گیانە! ئازابی خۆمت لێ حەڵاڵ بێ دەگەڵ شیری هۆردک مەمکانە مەچۆ شاری جزیرێ، شارێکی بەدقەدەمە، ویستراعەتی گەلێک گرانە دایکی بەنگینە دەڵێ: ڕۆڵە، لە خۆم فەقیرێ ئەتوو ئەمەگی دایکی فەقیرت وەبیرێ سەڵام لێ ڕابوو لە بۆ مەم و بەنگینان، گۆڕ و گۆڕخانە دەکەوێتەوە شاری جزیرێ دایکی میرمەمی دەڵێ: لە خۆم مل بەکوێن و بابان وێرانێ ڕۆڵە میرمەم! نۆ مانگان، نۆ ڕۆژان، نۆ سەعاتان، نۆ دەقیقان، بە بەر و پشت هەڵم دەگرتی بەغەیرەز برک و ژانێ لە خەزێنەی ڕزگاربووی، کەوتیە چەنگ مامانێ لە مانانێ خەلاس بووی کەوتیە چەنگ دایانێ ڕۆڵە میرمەم! لە دایانێ خەلاس بووی، کەوتیە چەنگ لەلەی، دەیانبردیە دیوانێ ڕۆڵە دەبەر کوتابیان نای؛ حەوت ساڵان دنیای ڕوونت نەدی لە ژێرخانێ. ئەهلی یەمەنێ وەرن کوێنێکم دەبەرکەن لەبۆ جوانێکی وەک میر مەمی؛ شاری یەمەنێ لێم چۆڵ دەبێ، ئاوەدانی دەکەوێتە جزیری وێرانێ دایکی بەنگینەی دەڵێ: ڕۆڵە! بۆچ وا کوڕێکی بێ فکری ڕۆڵە! سەفەر لەبەرە بەنادری. ڕۆڵە! لە شیری دایکی خۆت گەردنت ئازابێ دەس لە ئاغایە خۆت هەڵنەگری دایکی میرمەمی دەڵێ: های یەمەنی، هاوارە، ئامانە! ڕۆڵە، میرمەم! لەسەر دایکت ڕاوەستە، دەگەڵم بکە دوو قسانە ئەمن لە شاری یەمەنێ بۆت هەڵدەگرم خەزێنە و دەبۆتخانە ڕۆڵە بۆت دەبم بە ئێڵچی بۆخۆم، دەچمە شاری جزیرێ بۆتانە یایەزینت بۆ دێنم. شاری جزیرێش بە خاک و بادەوە دەکڕم؛ بابی دایکێ، بە جێومەکانەوە بۆت دێنمە ئێرەکانە کاکە مەم دەڵێ: لە خۆم فەقیرێ ئەمن بۆخۆم سوێندخۆرم، دەبێ لە دووی بچمە جزیرێ دایکی مەمی دەڵێ: هاوارم وەبەر ئەو خوڵایەی تاق و تەنیایە ئاورێکم تێ بەربووە، هیچ چارم نایە، شاری یەمەنێ چۆڵ و واحیدەلقەهارە چ بکەم بەبێ ئاغایە دایکی بەنگینەی دەڵێ: چ بکەم لەخۆم بێ فکری ڕۆڵە نابێ دەس لە میرمەم کوڕی براهیم پادشای هەڵبگری دایکی بەنگینەی دەڵێ: هاوار و واوەیلایە ئازابم بەهیچێ چوو لە دنیایە تاقە کوڕێک خوڵای دایمێ لێ بۆم هەڵنشتە، هەڵوەدایە دایکی مەمی دەڵێ: ڕۆڵە، میر مەم! خوڵا نەیدامێ ڕۆنیشم بە دەنگ دلێری ڕۆڵە! ئێستا بەپیری تووشی ئەستۆم بوو وەجاغ کوێری دایکی میرمەمی دەڵێ: ئەهلی یەمەنێ سەید و مەلای دە نەوجوانە! ئەزو ببم بە قوربانی هەردووک چاوانە دەرکی دەروازەی یەمەنێم بۆ بگرن تا دوو قسان بکەم دەگەڵ کوڕی تاقانە دایکی مەمی دەڵێ: سەید و مەلا خۆشەویستی ئەو خوڵایە هەموو دەسینگو دایە جوزوی کەلاموڵڵایە وەرن دەگەڵ ئەمن، بچینە خزمەت میرمەمی، تکایێم بۆ بکەن، دەشقەمێ دەگەڵم بگەڕێتەوە دوایە دایکی بەنگینەی دەڵێ: ئاورم تێ بەربوو، لێم خەرابوو جگەرە ئاغا و نۆکەران، سەفەری کاولە جزیرێ لەبەرە دایکی بەنگینەی دەڵێ: چ بکەم لەخۆم بێ سەڵایە چ بکەم؛ بۆ براهیم پادشا لە هاواری مەم و بەنگینان نایە؟ دایکی مەمی دەڵێ: چ بکەم لە خۆم ئێخسیرێ هیچ کەسم نییە بۆم بکا ڕا دەگەڵ تەگبیرێ هەرچەند دەکەم دەستم پێ لە کوڕی خۆم هەڵناگیرێ دەبێ، کەشکۆڵێکی هەڵگرم دەگەڵ دارعەسایەکی، ببم بە دەروێش وەدوو میرمەمی کەوم، هەتا دەچمە شاری جزیرێ دایکی بەنگینەی دەڵێ: چ بکەم، ڕۆڵە، گیانە؛ حاشا لە یەمەنێ، ئەگەر گەورە و گرانە؛ دەبم بە ئێڵچی لە هەموو دەرکان پەیدا دەکەم نان نانە هەموو شاران لێک دەدەم هەتا دێمە شاری جزیرێ بۆتانە خەڵقی جزیرێ دەڵێن: قەرەواشیان دەگەڵە، ئەو جووتە نەوجوانە کاکەمەم دەڵێ: لە خۆم غەریب، بێ سەڵایە بە دایکم عەرز بکەن: بەخوڵا ناگەڕێمەوە دوایە چونکە سوێندم خواردووە بە کەلاموڵڵایە دایکی مەمی دەڵێ: ڕۆڵە، دیدەی شیرینم! ڕاوەستە دەستت دەستۆی بکەم تێرت ببینم کاکە مەم دەڵێ: مەکە فکرێ، دەست دەستۆکردنی من هیچ کەڵک ناگرێ ناگەڕێمەوە دوایە، کەڵک ناگرێ. سەفەرم لەبەرە دەبێ بچمە جزیرێ بۆتانە دەستم لێ هەڵگرن، ئەی بەندەی موسڵمانە! دایکی بەنگینەی دەڵێ: ڕۆڵە! لە من مل بەکوێن و بابان وێرانێ خوڵاکەی مەم و بەنگین ئیزن بدەن، بڕۆن بۆ جزیرێ بۆتانێ وەرن، بە خوڵایان بە زامن بدەن؛ بە ئەمانەت بە پێغەمبەری ئاخر زەمانێ دایکی میرمەمی دەڵێ: ڕۆڵە، لە خۆم بێ سەڵایە ئاورێکم بەربۆتێ، لە دڵم کوژاوە چرایە شاری جزیرێ ئاوەدان دەبێ شاری یەمەنم بێ کوڕی ئاغایە کاکەمەم دەڵێ: چ بکەم، ڕۆژم لێ وەرگەڕاوە خەڵقی یەمەنێ سەید و مەلای تەواوە سەفەرم لەبەرە دەوڵەت زیاد و ماڵی ئاوا خەڵقی یەمەنێ، سەید و مەلا دەڵێن: کوێرین هەڕۆ، بڕۆ، بە خوڵات بە زامن دەدەین بە پێغەمبەرت دەسپێرین جا کێ بوو لە بەنگینی گوڵباوە جاڕی ڕاکێشا دەنگی قۆشەنی داوە قۆشەنیان بار دەکرد، ئاڵا هەڵدراوە بەجوملەی سەعاتێکی تەدارەک دەگیرێ ئاڵایان هەڵگرت پشتی خۆیان دە یەمەنێ کرد، ڕوویان کرد دە شاری وێرانە جزیرێ جا خەبەرێکیان لە براهیم پادشای یەمەنێ گێڕاوە ئاورێک لە یەمەنێ بەربووە بەهیچ کەسێ نەدەکوژاوە براهیم پادشا بنێرێتە بورجی بەڵەک، بزانێ کاکەمەم بۆ لەوێ نەماوە؟ براهیم پادشا دەڵێ: خەڵقێکی نادانە! بچن کاکەمەمم بۆ بێننە ئێرەکانە وەکیل و وەزیر دەڵێن: براهیم پادشا، لەخۆت فەقیرێ ئەتوو نەتزانی، کاکەمەم لەشکری هەڵگرت، ڕۆی بۆ شاری جزیرێ؟ ئەگەر براهیم پادشا وا دەزانێ، دەست دەکا بە شین و گریانێ دەڵێ: جا ئەمن بەبێ کوڕی چ بکەم لە یەمەنێ وێرانێ براهیم پادشا دەڵێ: وەکیل و وەزیری موحتەبەرن دەغیلو بم وەرن گەنج و خەزێنەی بۆ کوڕی من بەرن وەکیل و وەزیر لە وێندەرێ ڕاوەستاوە دەڵێن: قوربانت بم براهیم پادشای تەواوە کاکەمەم پیاوێکی ئاقڵە موخاریجی خۆی هەموو لەوێ داناوە براهیم پادشا دەڵێ: چ بکەم ئاورم گرت، دڵم ناسرەوێ ڕۆڵە! شاری یەمەنت بە قوربان دەکەم، مەرگی من ڕەپێشت کەوێ جا ئەو کێ دەبوو لە کاکەمەمی نادری، هەتا ئێوارێ دەیئاژوا، ئێوارێ مەنزڵی دەگری دەڵێ: بەنگینە! دەبێ بچی بۆم دە قۆشەن و تیپ و سوپایە بفکری ئینجا وەرەوە، دەبێ تەدارەکی شامم بۆ بگری ئەوێ شەوێ مەنزڵیان لەوێ تەواوە سەرکردێک بەخۆی و بە هەزار کەسی گەڕاوە کە سبحەینێ بەیانی داوە شەیپووریان کێشا، ئاڵا هەڵکراوە جا لەوێیان بارکرد بۆ شاری جزیریان ئاژواوە هەتا ئێوارە بەسەر داهات مەنزڵیان تەواوە کاکەمەم دەڵێ: بەنگینەی، بەڵەک چاوە! دە قوشەنێ بگەڕێ بزانە کێهە ئاجزیی کێشاوە بەنگینە دە قۆشەنێ گەڕا، خەبەری بۆ میر مەمی هێناوە، دەڵێ: ئاغا گیان! کەس ئاجز نییە، هیچ کەس ناڕەحەتیی نەکێشاوە ئەما ئەو شەو سەرکردێک بەخۆی و هەزار کەسی گەڕاوەتەوە بەدواوە میرمەم دەڵێ: بەنگینەی نەوجوانە! بەڕەحمەتی خوڵای شوکرانە هەڵبەتە براهیم پادشای بابم دەگەڵم غەیانە بەنگینێ بۆ وا دەرفکری؟ ئاغایێ خۆت دەبەر هەردووک چاوان مری ئەوشەو سووک تەدارەکی بۆ ئەو شەو بگری بەخوڵایێ ناگەڕێمەوە، مەگەر کاکەمەم بمری ئەوێ شەوێ ویستراحەت کرا تەواوە سبحەینێ کە بەیانی داوە جاڕیان ڕاکێشا، بەیداغ ڕاکێشاوە بۆ شاری جزیرێ دەڕۆن، یەمەن بەجێ ماوە هەتا ئێوارێ ئاژواوە دیسان مەنزڵیان گرت، قۆشەن هەڵی داوە میرمەم دەڵێ: بەنگینێ دە قۆشەنێ بگەڕێ، بزانە قۆشەنێکی تەواوە بەنگینە فرمێسکی چاوانی دەهاتە خوارێ، دەتگوت: بەحر و ئاوە میرمەم دەڵێ: بەنگینێ! چ بووە، چ قەوماوە؟ ئەگەر دڵت بە دایک و بابتەوە هەیە، ئەتۆش بگەڕێوە دواوە بەنگینە دەڵێ: لە خۆم غەریب و خانەوێرانێ بە زاتی خوڵاێی، بە حەقی پێغەمبەری ئاخری زەمانێ دەستت لێ هەڵناگرم، هەتا میوانی خوڵام دێنەسەرێ بۆ گیان کێشانێ جا کێ بوو لە کاکە بەنگینی گوڵباوە دەگەڵ میرمەمی ڕۆیشتن دڵخۆشیی یەکتریان داوە هەتا سبحەینێ ڕۆژ لە مەشریقێ سەری دەرهێناوە جا ئاڵای ڕاکێشاوە قۆشەن پێی ڕاهێناوە سەبرکە سەبرکە لەبۆ شاری جزیرێیان ئاژواوە دە محەلی نوێژی نیوەڕۆیە خەبەر بە میر مەمی دراوە «سەلامەت بێ ئاغایێ بەڵەک چاوە ئەتوو دەزانی، سێ سەرکردە بەخۆی و بەقۆشەنی نەماوە؟ کاکەمەم دەڵێ: چ بکەم بە ڕەزای خوڵای شوکرانە ئەمن چ بکەم بابی خۆم دەگەڵ غەیانە کاکەمەم دەڵێ: بەنگینە! لە خۆم بێ سەڵایە چاک نییە مەخلووقی ئازار بدەین، پێی خۆش نییە ئەو خوڵایە وەرە، بۆ خاتری من ببە سەرکردە؛ ئەو لەشکرەم بۆ بەرەوە دوایە
50	مەم و زین ٤	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	بەنگینە دەڵێ: میرمەم لە من وایە، لەکن ئەتوو زۆر موحتەبەرم ئەمن نەهاتووم ماڵی وەرگرم، گەنج و خەزێنێی بەرم ئاغا بە قوربانت بم، لە غەریبەکانی دە قەلەندەرم هەتا ئەمن دەمرم، بۆ ئەسپی بۆرە مەیتەرم میرمەم دەڵێ: بەنگین! چ بکەم؛ لە خۆم بێ کەماڵ و نادانێ بۆخۆم بە قوربانت بم دەسەرت دەگێڕم یەمەنێ وێرانێ چاوی خۆمت بە قوربان دەکەم دەگەڵ سەرتاپای ئیمانێ وەرە، بۆ خاتری من ئەو لەشکرەی بەرەوە یەمەنێ، دەگەڵ ئەو مەخلووقەیێ ناکەم گوزەرانێ دەشقەمێ خوڵا و پێغەمبەر بە غەریبی و بێ کەسیی من بزانێ ئینشەڵڵا سەفەرم لەبەرە، ناگەڕێمەوە، هەتا دەچمە جزیرێ وێرانێ ئینجا بابم دەڵێ: ئەمن تاقە کوڕێکم بوو نێوی میرمەم بوو، ساحبی بورجی بەڵەک کوانێ؟ ئینجا دایکم دەڵێ: ڕۆڵە نۆ مانگ و نۆ ڕۆژ بە بەر و پشتان هەڵم گرتی، ئەدی تاقە کوڕەکەم کوانێ؟ ئینجا بەنگینە دەڵێ: میرمەم؛ ئەمە هەردووکمان بێ فکرین ئەوە ئێوارە داهات، بڵا مەنزڵێکی بۆ خۆمان بگرین خەڵق چاوی لەمەیە، چونگە گەورە و سەرکردەی لەشکرین ئەگەر ئەو قسەیان لەوێ دوو بە دوو دەکرد تەواوە دەنگی لەشکریان دەدا بەیداغیان دە عەرزێ دەداوە میر مەم دەڵێ: بەنگین بگەڕێ، بزانە کێهەی بێ خەرجە، کێهەی خەرجی پێ ماوە بەنگین دەڵێ: میرمەم ئەتوو دەگەڵ من وەرە پای حیسابێ هەتا سەری براهیم پادشای خۆش بێ، قۆشەن خەرجی کەم نابێ میرمەم دەڵێ: توخوڵا بەنگینە، بەو قسەت کردم سەرەوێرانە ڕێگام دوورە، ڕێیەکی گەورە و گرانە قۆشەنی بابم زۆرە، بڵا بێ متمانە بابم وا دەکا نەچمە جزیرێ، بگەڕێمەوە لێرەکانە بەنگین دەڵێ: میرمەم چەند دەکەم تەگبیری توو، بە من ناکرێ. بە خوڵا، قسەیە پیاو دەگرێوی بنێ نابێ دەست هەڵگرێ دەنا خوڵاوەندی، میری مەزن غەزەبی لێ دەگرێ میرمەم دەڵێ: بەنگین، ئەتوو وا ناکەی لە دڵم ببێ سەفایە ئەمن دەس لە یایەزینێ هەڵناگرم لە بۆ دنیایە ئەگەر سەرم چووبێ، بە خوڵای دەس هەڵناگرم بۆ دنیایە بەنگین دەڵێ: «میرمەم! ئێستا یایەزین چاوەنۆڕی تۆیە، لە هەموو کەسی دەکا حاشایە میرمەم دەڵێ: بەنگین چی دیم تیر لێ مەدە، مەمخە فکرێ دەس لە یایەزین هەڵناگرم، هەتا حەق و ناحەقم لە بارەگای خوڵای دەکرێ جارێ بڵا ویستراحەتێ بکەین هەتا لەشکر و قۆشەنەکەن دادەمەزرێ کێ دەبوو لە بەنگینێ گوڵباوە دەڵێ: سبحەی ئەو مەسڵەحەتەی دەکەین تەواوە هێشتا بۆ شاری جزیرێ خوا دەزانێ، چەند مەنزڵمان ماوە جا سبحەینێ شەیپووریان کێشا، ئاڵایان ڕاکێشاوە ئەوێ شەوێ چوار سەرکردان، هەر سەرکردەی بە هەزار کەسەوە لێی گەڕانەوە بە دواوە میرمەم دەڵێ: بەنگینێ! چ بکەم، هیچ قاقەز و قەڵەم و مۆری مامۆستام لەکن نەماوە بەنگین چ بکەم لە حەسرەتی یایەزینێ هەموو دەرسیشم لێ گۆڕاوە بەنگین دەڵێ: جارێ لێ گەڕە، جارێ لەشکر و قۆشەنمان لەو چۆڵەی لێ بوو بڵاوە کاکە مەم دەڵێ: «لە خۆت دڵخەمگین و فەقیرێ هیچ بڵا لەشکری براهیم پادشام دەگەڵ نەبێ، بۆ من ناکەن ڕا و تەگبیرێ بەخوڵای، هیچ تەنەفیسم دەگەڵ نەبێ ناگەڕێمەوە، هەتا دەچمە شاری جزیرێ بەنگین دەڵێ: بۆ من هەر خزمەت و تەدارەک بێ سەفەری لەبەر ئەتۆیە ڕەببی لێت موبارەک بێ بۆچ بە دڵپڕی دەڵێی: جگەرم سووتاوە سەفەرێکی دوور و درێژە، گەرم کۆڵاوە بە حەقی خوڵای بێ شەریک، تا ڕۆحم دەبەر بەدەنێدا مەیتەرم، ناگەڕێمەوە بە دواوە! میرمەم دەڵێ: بەنگینە چ بکەم چارەم چییە؟ بە خوڵای دەزانم سەفەری جزیرێم بە یەکجارەکییە بەنگینە دەڵێ: چ بکەم دەستت بێدەسەڵاتە، چارەت نایە چونکە سوێندیان داوی بە قورعانێ و کەلاموڵڵایە بڕۆ غەلەل لە دڵت پەیدا نەبێ، هەموو کەس هومێدی هەر خوڵایە ئەوێ ڕۆژێ دوو بە دوو دەیانئاژوا هەتا مەحەلی ڕۆژاوایە، جا قۆشەن نەگەیییە ئاوەدانیان، کەوت لە چۆڵ و لە سەحرایە، ئەوێ شەوێ سێ سەرکردە، سەرکردەی بە هەزار کەسەوە لێی گەڕانەوە بە دوایە سبحەینێ کە لە خەوێ هەڵستان، هیچ کەس نەماوە ئینجا بەنگینە هات، لە پشت سەری میرمەمی ڕۆنیشت، گەلێک گەلێک گریاوە ئەگەر میرمەم چاوی هەڵدێناوە، تەماشا دەکا بەنگینە دەگریێ فرمێسکی چاوانی دەتگوت: بەحرە، ڕووبارە، ئاوە میر مەم دەڵێ: بەنگین بۆچی دەگری چت لێ قەوماوە؟ بەنگین دەڵێ: ئەی میرمەمی بەڵەک چاوە! ئەو لەشکری بابی مەی بۆ مەی دروس کردووە، قەد کەرسوارێکمان لەکن نەماوە کاکە مەم بانگ دێڵێ: بەنگینێ موحتەبەرە! ئەسپی بۆرە بۆم بێنە، ڕایگرە بە دووسەرە دەبێ ئەتووش حوکمە بگەڕێیەوە؛ بۆخۆم دەچمە شاری جزیرێ ئەو سەفەرە بەنگینە دەڵێ: چ بکەم کوێرم بوون هەرتک چاوە ئەمن هەر لەوێم عەرزی تۆ کرد، لەشکرێکی ناتەواوە ئێستا ئەگەر سەرم لە پاشڕا ببڕی ناگەڕێمەوە بەدواوە». میرمەم ڕقی هەڵستا بەو گۆچانی زێڕین لەسەر و بناگوێی بەنگینێی داوە دەڵێ: هەر بەتەنێ دەڕۆم، دەبێ هەر بگەڕێیەوە بە دواوە ئینجا بەنگین دەڵێ: بە خوڵایێ! بە لێدانی توو ئەمن لە نۆکەری ناکەوم هەتا دەچمە شاری جزیرێ بەسەری ڕووت، بەپێی پێخاوس وەدووت دەکەوم ئینجا میرمەم دەڵێ: نۆکەرەکەی دانا، بەجێ ماین لە سەحرایە وەرە لە نۆکەری و لە ئاغایەتی بکەین حاشایە وەرە پێکەوە ببینە برای دایکی و بابی هەتا لێمان خرا دەبێ ئەو دنیایە ئینجا پێکەوە مەم و بەنگین دەگرنەوە قەرارێ ئەو جووتە سوارەکەی غەریب لە یەمەنێڕا دەهاتنە خوارێ ڕێی جزیرێ نازانن، هیچ کەسێک نییە ئەگەر لێی بکەن پرسیارێ لە سبحەینێیان داژوا هەتا محەلی ئێوارێ دەگەینە مەنزڵێ، ئینجا لەوێ دەگرین قەرارێ ئەوێ شەوێ دوو بە دوو دەکەن تەگبیر و ڕایە: هیچ دایک و بابمان نییە، هیچ کەسن نایە دە هانایە، بە خوڵای، ئەمە ڕدێن سپیمان نییە هومێدمان هەر خوڵایە، حەزرەتی ڕەسوڵڵایە ئینجا ئەگەر سبحەینێ سوار دەبن ئەو جووتە سوارە وەدەر دەکەوتن ڕێی شاری جزیرێیان دەکرد پرسیارە ئینجا دەڕۆینە خوارێ، هاواریان دەکرد: یا جەببارە! ئەوێ ڕۆژێ دەڕۆیین ئەو جووتە سوارەکەی غەریب، حاشایان دەکرد لە دنیایە: خوڵایە! لەدوو مەخسوود و مرادان دەچین کێن دێ دە هانایە؟ هیچ کەسی دیکەمان نییە بەغەیرەز خوڵا و غەوسی بەغدایە ئەوێ شەوێ نەگەینە چ ئاوەدانیان، بەجێ مان لە چۆڵ و سەحرایە قنیاتیان دەکرد هیچ کەس نەبوو دوو قسەیان دەگەڵ بکا لە بۆ سەفایە ئینجا ئەوان شوکرانەیان دەبژارد، سەڵاواتیان دەدا لە حەزرەتی ڕەسوڵڵایە ئەوێ شەوێ ئەوان دەنووستن دە هیمدادیان دەهات غەوسەلئەعزەم لە بەغدایە ئەگەر ئەوێ شەوێ سبحەینێ وەخەبەر هاتن، پیاوێکی پیر و ڕیش سفیدیان لەکن بوو لە بۆ سەفای دنیایە لێیان پرسی: بۆ کوێ دەچی، لە کوێ دێی، بەڵەدیت هەیە بە شاری جزیرێ، لە کوێیە ڕێگایە؟ پیاوی ڕدێن سپی دەڵێ: ئەنگۆ میوانن، بەخێربێن، سەر چاوەکانم بە خوڵای! بۆخۆم بەڵەدم، بە شاری جزیرێ دەزانم ئینجا ئەگەر سبحەینێ وەدەرکەوتن ئەو جووتە سوارە وەیسەلقەرەنی ماهیدەشتێ دەیکردن قوتارە بۆ شاری جزیرێ دەچوونە خوارە ئەو کێ بوو لە مەم و بەنگینی نەوجوانە عەرزیان بۆ وێک دەهات بە ڕەزای بینای چاوانە هەتا دەگەینە جووتێری یایەزینێ لەوێ دەبوون میوانە ئینجا ئەو سوارە بانگ دێڵن: ئەی جووتێر، ئەوە جووتی کوێیە؟ جوتێر دەڵێ: ئەی جووتە سوار، ئەوە جووتی شاری جزیرێیە ئەنگۆ لە من بپرسن: ئەوە جووتی کێیە؟ ئەگەر نازانن ئەوە پیاوی یایەزینێیە ئای بەخێرێن، سواری غەریب هاتنە ئێرەکانە وەرن پیاو بن، لەکن ئەمن بخۆن پاروێک نانە دا من مزگێنی بەرم بۆ یایەزینێ نەوجوانە تەسەدوقی سەری ئەنگۆ دەیکا بە خەڵات بەخشانە ئینجا مەم و بەنگین دەڵێن: یا ڕەبی خوڵایە هەزار بار شوکرانە! کێ بوو لە مەم و بەنگینی بەڵەک چاوە لە سەرینچاوەی کانیە بوون پیاوە کێ بوو لە جووتێری جندییە جووتی بەرەڵدا کرد، بۆ یایەزینێ بردی مزگێنییە کێ بوو لە کوڕی جووتێری نەوجوانە هەر ڕای دەکرد بۆ مەم و بەنگینان دەهێنا نانە ئەوان نانەکەیان دەخوارد، دەیانبژارد شوکرانە ئینجا بۆ جووتێریان دەکرد بە خەڵات بەخشانە کێ بوو لە مەم و بەنگینی چاوبەنگییە دوو دوو دەچوونە سەرینچاوەی کانییە ئەلحەمەدولیللا ئەو کانییە کانی گەنجییە! کێ بوو؟ لە مەم و بەنگینی نازدارە هاواریان دەکرد: ئەی خوڵای جەبارە! ئەوە داغیل بە شاری جزیرێ بووین؛ خوڵا بێ ئەزێت بمانکەی ڕزگارە کێ بوو لە میرمەمی نازەنینە، دەستی دەدا جامی، لە سەرینچاوەی کانیەڕا پڕ پڕی دەهینا وەسەر بەنگینێی دەگێڕا؛ بەنگینێی کرد نەخشینە کێ بوو لە بەنگینی تەواوە ماشاڵڵا دەڵێی گوڵی بەهارێیە تاو لێی داوە لەو ئاغا و نۆکەرەی موحتەبەرە ماشاڵڵا یەکیان دەڵێی شەمسە، یەکیان دەڵێی قەمبەرە ئینجا لەسەر ڕازی کانیە دادەنیشتن ئەوبەر ئەوبەرە هەتا لە خزمەت یایەزینێ دێتەوە جواب و خەبەرە جووتێر دەچوو بە هاوار، بە لینگدان دەگەڕاوە موژدەی لە بۆ مەم و بەنگینان هێناوە چەند دەستیان دە گیرفانی خۆیان نا، چەندیان زێڕ بەو جووتێرەی داوە کاکەمەم دەڵێ: جووتێر ئەمە لە کوێ ببین پیاوە؟ جووتێر دەڵێ: ئەزو ببم بە قوربانە، قاسیدو لەسەر ڕێیەیە دەگەڵو بیکا قسانە لەوێ ڕۆدەنیشتن شان بەشانە چوار ڕەکەعەتیان نوێژ دەکرد، دەپاڕانەوە لە بینای چاوانە: خوڵایە! ئەمە غەریبین لەوانی دە بێگانە کێ دەبێ بەخانەخوێمان، لێی ببین میوانە؟ یاڕەببی خوڵایە! مەخسوودمان عاسڵ ببێ، سەرمان خەلاس ببێ لێرەکانە! کێ بوو لە جووتە لاوەکەی نازدارە پێیان دە ڕکێفی خۆیان دەنا دەبوون سوارە ئەی بینای چاوان! جا بۆ شاری جزیرێ دەچووینە خوارە ئەوە دەهاتنە خوارێ جووتە سوارەکەی فەقیرێ دەهاتن و دەگەیشتنەوە سەر چۆمەکەی کاولە جزیرێ ئەگەر زەینێکی خۆیان بەرەژوور داوە تەماشا دەکەن هەموو گازرکارە ڕاوەستاوە ئینجا میرمەم دەڵێ: بەنگینەی بەڵەک چاوە! هۆوەی دیوتە لەوێ ڕاوەستاوە ئەوە یایەزینە ئەگەر ئەمنی بۆ ئێرەکە هێناوە کاکە بەنگین دەڵێ: کاکەمەم! وانییە ئەوە هەڵبەتە قەرەواشی بەردەستی وییە کاکەمەم دەڵێ: بەنگینە چ دەڵێی قسەیەکی لێ بزانم؟ کاکەمەم دەڵێ: ئەی گازرکارێ، گازری دەکەی بە دەستانە ئەمە غەریبین لەوانی دە بێگانە، بە قسەی توو لە شاری یەمەنێڕا هاتینە جزیرێ بۆتانە مەلیک ڕێحان دەڵێ: ئەی جووتە سوارەکەی دوور مەکانە هەر لەوێڕا بەخێرێن؛ پێڵاوو سەرچاوی من هەتا ئێرەکانە ئەو یایەزینی ئەنگۆی هێناوە، چل قەرەواشی وەکوو من ئەوا لەبەر دەستانە کاکەمەم دەڵێ: ئای لەبەر ژنان؛ ئەوە لێم دەکا حاشایە چ دەڵێی لە ترسی خوڵای لەبەر کەلاموڵڵایە یەمەنت تەخت و تاراج بە منت بەجێ هێشت، ئێستا لێم دەکەی حاشایە؟ مەلیک ڕێحان دەڵێ: جووتە سوارەکەی غەریب، گیانە گیانە! ئەمن قەت یەمەنم نەدیوە بە خولای بێ شەریک و لایەزانە ئەو خاتوونی ئەنگۆی هێنا ئێرەکانە لە خوڵای بترسێن، بە من بکەن متمانە «چل قەرەواشی وەکوو من دایمولمودام لەبەردەستانە کاکەمەم دەڵێ: بەنگینێ چاوبەنگییە! ئەوە حاشایە دەکا، جیهەتی چییە؟ بەنگینە دەڵێ: ئەوە حاشایە ناکا، بە خوڵای ئەو نییە ئەو کراسی هێنابوویە یەمەنێ ئەوە دەبەر ویدایە، ئەوە خەڵاتی وییە ئەو کوڵێجەی دە قۆڵی ئەویدا، ئەوەی یایەزینێیە بەوهەی داوە بە یەکجارەکییە بەنگینە دەڵێ: ئەوی سوێندی دەگەڵ ئەتوو خوارد، ئاغای من، بە سەری توو، ئەوە هەو نییە کاکەمەم دەڵێ: بەنگینە، چونکە تووشی ئەوەی بووین، بڵا لێی بپرسین، بزانین لە ماڵە کێ ببین میوانە. کاکەمەم بانگ دێڵێ: خاتوونێ! خاتوونێ گیانە! کێ سەغی و لۆتییە، ئەمە بچین لێی ببین میوانە؟ خاتوونێ بەشقی خوڵای، غەریبین دەگەڵمان مەبە غەیانە مەلیک ڕێحان دەڵێ: لە من مل بەکوێن و بابان وێرانێ! هەر کەسێک دەگەڵو غەیان بێ، ڕەببی کوێر ببێ لە چاوان، زەبوون بێ لە ئیمانێ لاوە هەر کەسێک دەگەڵو غەیان بێ، خوڵا لێی بکا بە کفری لاوە ئەگەر بۆ مەخسوود و مرادان هاتوون، قسەی ساغ لە من وەرگری لاوە پێناوداری توو بم! مەچۆ ماڵە کەس، بچۆ مەنزڵی کابەکری ئەوە پیاوێکی سەغی و پیاوچاکە قەدری میوان چاک دەگری لاوە ئازیزم. گەلێک لاوێکی بێ نسرینی هەر کەسێک دەگەڵت غەیان بێ کوێر ببێ لە چاوان، زەبوون بێ لە دینی ئەگەر بۆ نان پەیداکردن هاتووی - وەباڵت بەستۆی من - بچۆ ماڵە میرزێندینی. لاوە گەلێک لاوێکی شیرینی هەر کەسێک دەگەڵت غەیان بێ، یاڕەببی، خێرێ لە جوانی خۆی نەبینی ئەگەر بۆ پیاوەتی هاتووی - وەباڵت بەستۆم- بچۆ ماڵە قەرەتاژدینی کەس ناتوانێ دارت بە سەر بارێ ڕاکا قسەی خراپت پێ بنوێنی کاکەمەم دەڵێ: بەنگینە ئەتوو پیاوێکی زۆرزانی ئەمن پادشایەتیی یەمەنێم بەجێ هێشتووە، تازە بچم نۆکەری خەڵقی بکەم بۆ نانی کاکەمەم دەڵێ: بەنگینە، گەلێک بەنگینێکی نادری میرمەم لە شاری یەمەنێڕا نەهاتووە بچێ فینجان فینجانێ قاوەی بە سەدەقەسەری وەرگری ئەمن بۆ مەخسوود و مرادان هاتووم چاک وەیە، بچمە ماڵە کابەکری. کاکەمەم دەڵێ: بەنگین، گیانە! وەی گیان گیانە! ڕێی دوازدە مانگ و بیست و چوار ڕۆژان ئەمن هاتوومە ئێرەکانە شاری یەمەنێم بەجێ هێشتووە، چەند شارێکی گەورە و گرانە ناچمە ماڵە قەرەتاژدینی، بە سەدەقە سەری بمدەنێ پاروو پارووی نانە دڵت غایلەی نەکا، مەڵێ مەسڵەحەتی ژنانە هەر دەچم لە ماڵە کابەکری دەبم میوانە ئینجا یایەزین هاوارێ دەکاتە خوڵای: خوڵایە! ئەتوو خوڵایەکی بەفکری هەم کەریم و هەم قادری ئەو جووتە سوارەکەی لە یەمەنێڕا هاتوون ڕێی دوازدە مانگ و بیست و چوار ڕۆژان وەبەر خۆی دەگری ڕەببی بە ڕەببینی خۆت کەی بچنە ماڵە قەرەتاژدینی نەچنە ماڵە کابەکری!
51	مەم و زین ٥	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	یایەزین دەڵێ: هاوارم وەبەر ئەو خوڵایە! ئەگەر بێ شەریکە تاق و تەنهایە بۆخۆی لایەزانە ئەو جووتە سوارەکەی بە قسەی من مل بەکوێنێ، هاتوونە ئێرەکانە، ڕەبی لە ماڵە میری، کاکی من نەبن میوانە ئەی خوڵایە! ئەتوو بێ شەریکی چەند بێ نسرینی ئەو جووتە سوارەکەی هاتوون بە قسەی من مل بە کوێنی پادشایەتی شاری یەمەنێ لێیان بەجێ دەمێنی یاخوڵا! نەچنە ماڵە کابەکری؛ بچنە ماڵە خوشکی خۆم. قەرەتاژدین پیاوێکی ڕەشیدە، سەخییە، نان بدەیە. ئەو زۆر چاکیان بەخێردێنی کێ بوو لە کاکەمەم و بەنگینی موحتەبەرە خەڵقی جزیرێیان لێ ڕاوەستابوو ئەوبەر ئەوبەرە کێ بوو لە کاکەمەم و بەنگینی گوڵباوە بەهەرتک دەستانیان لە عالەمێ دەکرد سەڵاوە جزیری ئەوبەر ئەوبەر جوابیان دەداوە ئینجا مەلیک ڕێحان خێڵەکی بە سەر خۆی کێشاوە لە دوای مەم و بەنگینان دەهات بە هەڵەداوە مەم و بەنگین ئەسپی خۆیان ئاژواوە کێ بوو لە مەم و بەنگینی نادری لە هیچ کوێ ڕانەوەستان هەتا گەینە دەرکی کابەکری خەڵقی جزیرێ ئەوبەر ئەوبەر دەوان دەفکری هیچ کەسێک نییە لە دەرکی کابەکری ئەگەر بێ جڵەوی ئەو جووتە سوارێ بگری کێ بوو لە کاکەمەمی گوڵباوە بانگی دەکرد: بەنگینەی بەڵەک چاوە! تەخسیری من نییە، تەگبیری هەردووکیانی لێ کراوە پیاوی غەریب وەک بازی چاو بەستراوە گەلێک کەس بە قسەی ژنان تێ شکاوە لەکنم ماڵە بەکرئاغای چ میوانی ڕانەگرتووە نانیان بە هیچ کەس نەداوە کاکەمەم دەڵێ: بەنگینە بەنگینێکی شیرینی! مەسڵەحەت ئەوەیە بچینە ماڵە قارەتاژدینی ئەو پیاوێکی لۆتییە، لەسەر نانی دانامێنی. کێ بوو لە میرمەمی نازدارە، دەیگوت: ئەهلی جزیری، کەیخودا، ڕدێندارە کووچەی ماڵە قەرەتاژدینی کیهەیە، بۆ ماڵە وی بچینە خوارە؟ کێ بوو لە پیاوی تەواوە هەموو پاشەوپاش دەکشاوە بە دواوە ماڵە قەرەتاژدینی بە مەم و بەنگینیان نیشان داوە کێ بوو لە خەڵقی ساحبی ئیمانە موژدەیان دەبرد بۆ خاتوون ئەستی نەوجوانە: جووتێک سواری غەریب و نەوجوان ئەوە هاتن بۆ ئێرەکانە. خاتوون ئەستی ئەگەر وا دەزانێ بۆخۆی هەڵدەستا لە دیوانێ: بڵان، بەخێریان بێنم ئەو میوانانە. خاتوون ئەستی دەکا هەرایە: «دەبڵا بێن جحێڵ و مەلا و سەید و کەیخودایە یەک بەیەک هەمووی دەناردنە ڕێگایە کێ بوو لە خاتوون ئەستی چاو شەهێنە دەینارد قەرەواش و سەرسپی دەهێنا شووشەی گوڵاویان دەگرت، وەتاغ و باڵەخانەیان پێ دەکرد ئاوپڕژێنە. کێ بوو لە خاتوون ئەستیی گەرم کۆڵاوە، دەینارد قۆچی قوربانیی دەهێناوە، گاوگەردوونی لەپێش مەم و بەنگینان کراوە. کە مەم و بەنگین گەینە کۆڵانێ جحێڵ بەپیریانەوە چوون؛ دەستیان کرد بە خەڵات بەخشانێ لەوێ ڕەد بوون بە سەفایە لە سەر ڕێیە هەبوون ڕیش سپی و کەیخودایە کە لەوێ ڕەد بوون لێ ڕاوەستا بوون سەید و مەلایە کێ بوو لە میرمەمی بەڵەک چاوە سەلامی لەوان دەکرد لە نێویان بوو پیاوە ئینجا بەنگینە گەلێک نادری چەک و ئەسپابان لە میرمەمی وەردەگری. کاکەمەم لەوێ ڕاوەستا؛ بەنگینە لە بۆ مەحرەمێ ڕادەبری خاتوون ئەستی ئەگەر دەیزانی ئەو گوفتارە، لە پەنجەرانڕا دێتە خوارە. خاتوون ئەستی دەڵێ: «برالە، گیانە! بۆ تەشریفت وا درەنگ هاتە ئێرەکانە؟ وەرە، ڕۆنیشە؛ پێکەوە بکەین دوو قسانە». بەنگینە دەڵێ: خاتوونێ، بەڵەک چاوە! ئەمن ناتوانم ڕۆنیشم؛ ئاغام لە دەرێ ڕاوەستاوە. ئینجا خاتوون ئەستی ناردییە کن سەید و مەلای موختاری: کاکەمەمم بۆ مەرەخەس بکەن بەیەکجاری. کە قاسید هاتووە لەولاوە، عەرزی سەید و مەلایان کراوە، کاکەمەمیان مەرەخەس کرد، دەیگوت: دەوڵەت زیاد و ماڵی ئاوا. کاکەمەم کە مەرەخەس کرا هەموو کەس دەزانێ ڕووی دە حەرەمی قەرەتاژدینی کرد، خاتوون ئەستی پێ دەزانێ. خاتوون ئەستی بەپیریەوە هات، دەستی دەستۆی کرد دەڵێ: برالە بۆچ وا درەنگ هاتیە جزیرێ وێرانێ؟ دنیای ڕوونم لێ تاریک بوو، لە سوێ توو لێم بڕا ڕێی گوزەرانێ، برالە! هەڵستە بچینە وەتاغێ باڵەخانێ. کێ بوو لە میرمەمی موحتەبەرە لە پلیکانان دەکەوتە سەرە پەنجەرەیان بۆ دەکردنەوە ئەوبەر ئەوبەرە، دەگەڵ خاتوون ئەستی ڕۆدەنیشتن، خوشک و برای دە موحتەبەرە بەنگینە دە پێش ئەوان ڕاوەستا بوو دەستەونەزەرە کێ بوو لە خاتوون ئەستیی بەڵەک چاوە دەگەڵ میرمەمی گوفتاریان بۆ یەکدری گێڕاوە بەنگینە بۆ ڕۆنیشتنێ مەرەخەست کراوە مەم و بەنگین و خاتوون ئەستی ڕۆنیشتن شان بەشانێ خاتوون ئەستی دەڵێ: میوانی منە کوڕی پادشای ئێرانێ. خاتوون ئەستی دەڵێ: لە خۆم مل بەکوێن و بێ وەتەنێ چ بکەم میوانی منە تاقە کوڕەی براهیم پادشای یەمەنێ. خاتوون ئەستی دەڵێ: چ بکەم! لە من بابان وێرانێ، قەرەتاژدین لە دیوانی میرزێندینییە بە هاتنی ئەو میوانانە نازانێ. خاتوون ئەستی دەڵێ: کوێخا دەرک! وەرە بەر پەنجەرە و باڵەخانێ؛ بە ئەمینی بچۆ خەبەرێکی بە قەرەتاژدینی بدە، بڵا کاکم نەزانێ. کێ بوو لە کوێخا دەرکی بەڵەک چاوە، دەگەیییە دەرکی دیوانی میری، پەردەی هەڵداوە، کەوشی هەڵگرت و بەقەرەتاژدینی نیشان داوە. میرزێندین ئاوڕی دەداوە. میرزێندین دەڵێ: «کوێخا دەرک بۆچی لە دووی قەرەتاژدینی هاتووی، بۆ نەهارێ چ دروس کراوە؟» کوێخا دەرک دەڵێ: «میر بتبم بە قوربانە! هەرچی ئەتوو بخۆی هەیە، ئەما تازە هاتوون دوو میوانە». کە قەرەتاژدین لە دیوانێ هەڵستاوە، لە پلەکانان دەهاتە خوارێ ئاوڕێکی وە کوێخا دەرکی دەداوە، دەیگوت: «چ خەبەرە، چی قەوماوە؟» دەیگوت: «ئەلحەمدوللا هیچ نییە؛ «دوو میوانمان هاتوون لە نێوەڕاستی شارییە، زۆر میوانی دە نەجیمن، خاتوون ئەستی لە دووی تووی ناردووە بە تەعجیلییە». قەرەتاژدین دەڵێ: «ئەمن بۆخۆم غەواسم، ئەو میوانانە بەخێرێن، زۆر چاکیان دەناسم». کێ بوو لە قەرەتاژدینی گەرم کۆڵاوە ئەگەر گەیییە دەرکی خۆی لە هیچ کوێ ڕانەوەستاوە هەتا لە پلیکانان دەکەوتە سەر، پەردەی هەڵدەگرت، لە هیچ کوێ ڕانەوەستاوە هەتا دەچوو، لە میر مەمی دەکرد سەلام و سەڵاوە. دەیگوت: «عەلەیکومئەسەلام و ڕەحمەتوڵڵاهی سەر چاوی من شۆڕە لاوە». کێ بوو لە مەلیک ڕێحانی بەڵەک چاوە چارشێوی بە سەر خۆی هەڵکێشاوە بە کووچەیدا دەهات بەهەنگاوە ئەگەر گەیییە دەرکی ماڵە کابەکری، ئەگەر تەماشای کرد ئەو میوانەکەی هاتبوو، کەس لە دەرکی ماڵە بابی نەماوە. مەلیک ڕێحان دەڵێ: «لە خۆم سەر بەتاڵ و بابان وێڕانێ! دیت چلۆن لە دەرکی ماڵە بابم بڕا ڕێی گوزەرانێ؟» مەلیک ڕێحان دەڵێ: «بابە ئەتوو گەلێک کافری! ڕۆژێ هەشتا کەس جیرە و مواجبی لە ماڵە توو وەردەگری خەبەر لە هەر چوار دەوڵەتان دەگەڕێ، دەڵێن: بەکرئاغا میوانان ڕاناگری». بەکرئاغا! چ بکەم؟ ئەتوو بەکرئاغایەکی نادری؛ بەکرئاغا، ئەتوو بۆ من پەرژینی. قەت بووە، میوان لە ماڵە توو جێی نەبێ، بچێتە ماڵە قەرەتاژدینی؟» بەکرئاغا دەڵێ: «بە حەقی ئەوەی ساحب سەفایە! ئەوی ئەوانە بۆی هاتوون لە ڕووی دنیایە، نایێڵم هیچ مەخسوود و مرادیان حاسڵ ببێ؛ بە حەقی ئەو خوڵایە!». مەلیک ڕێحان دەڵێ: هەیڕۆ، سەد جاران ڕۆ! دیت چلۆن ماڵە بابەکەم لێ بوو نوغرۆ! دژمن دەڵێن: ماڵە بەکرئاغای لە بۆ میوانان نەیبوو کا و جۆ. میرزێندین ناردییە کن قەرەتاژدینی: «کێ مواجبی لێ بڕیوە؟ کێ قسەی پێ گوتووە؟ بۆچی نایەتە دیوانێ؟» قەرەتاژدین دەڵێ: «لە سایەی نێوچاوانی ویوە کەس ناتوانێ چ بەمن بڵێ؛ ئەما چەند ساڵان بوو برایەکم بوو ڕۆیی بوو بە سایەی نێوچاوانی وی هاتۆتەوە؛ نێوی وی کاکەمەمە، جا لەبەر ئەوەی بە خزمەت ناگەم». میر حوکمی لەوی کرد: «هەڵستێ؛ کاکەمەمی بێنێ و بێتە ئێرە». کوتی: «قوربان! ئەوڕۆ مەرەخەس بفەرموو؛ سبحەینێ بە خزمەت میری دەگەم دەگەڵ کاکەمەمی». کوڕی پادشایەکی دی بوو، نێوی «عرفۆ» بوو. ئەویش هاتبوو بۆ ماڵە قەرەتاژدینی؛ ئەویش بۆ یایەزینێ. کوڕی پادشایەکی دی بوو نێوی «چەکۆ» بوو. ئەویش هاتبوو بۆ ماڵە قەرەتاژدینی؛ ئەویش بۆ یایەزینێ. کاکە مەمیش کوڕی براهیم پادشای یەمەنێ بوو، ئەویش هاتبوو ماڵە قەرەتاژدینی؛ ئەویش بۆ یایەزینێ. قەرەتاژدین نێوی بابی عرفۆ و چەکۆی نەدەزانی؛ ئەمما دەیزانی کاکەمەم کوڕی براهیم پادشای شاری یەمەنێیە. شاری جزیرێش هەر دەبەر حوکمی یەمەنێدایە. ئینجا ئەگەر سبحەینێ ڕۆژ بۆوە، قەرەتاژدین، عرفۆ، چەکۆ، کاکەمەم و بەنگین، هەر پێنجیان هەڵستان بۆ دیوانی میری چوون. بەکر قاسیدی لەسەر ڕێی ئەوان دانابوو. ئەگەر ئەوان چوون بۆ دیوانێ، بەکریش لە ماڵە خۆی هەڵستا هات؛ ئەویش گەیییە دیوانی میری. ئینجا دەڵێ لەو کوڕی پادشای تەواوە گەیییە دیوانی میری لێیان دەکرد سەلام و سەڵاوە میرزێندین دەیگوت: «عەلێکومئەسسەلام و ڕەحمەتوڵڵاهی، سەر هەردووک چاوە!» جێیان بە کاکەمەمی نیشان داوە. عرفۆ دەپێشدا هاتبوو؛ برای گەورە بوو. چەکۆ لە دوای وی هات؛ برای نێونجی بوو. کاکەمەم لە دوای وان هاتبوو؛ برای چکۆڵە بوو. ئەگەر چوونە دیوانی میر زێندینی، میر حوکمی کرد ڕەسەر هەمووانی خست؛ بەرامبەر خۆی دانا. قەرەتاژدین لەپاش موخاریجی هەموو شەوی جومعان یەکی پەنجا تومەنی لە پشت سەری وان دادەنا؛ دەیگوت: «نەکوو خەرجییان پێ نەبێ ئابڕووم دەچێ. نان منەتی نییە بۆ من، نانی حیز عەیبە ئەمن باسی نانی بکەم». شەو و ڕۆژێکی لەوێ دانیشتن، میر مەرەخەستی نەکردن. خاتوون ئەستی هەڵی گرت، پیاوێکی نارد: «بە کاکم بڵێن، کاکەمەمی بۆ ئیزن نادا بێتەوە؟» میر فەرمووی: «مەرەخەستی دەکەم؛ بڵا بۆ شامێ بێتەوە کن ئەمن. خوشکم بۆچی شتی بە قەرەتاژدینی دەدا، بە من نادا هیچ؟ ئەوە کاکەمەم مەرەخستم کرد، هاتەوە؛ بۆ شامێ دەبێ بێتەوە کن ئەمن». کاکە مەم هەڵستا ڕۆی؛ عرفۆ، چەکۆ و قەرەتاژدین، هەموویان چوونەوە. میر ما دەگەڵ بەکرئاغای. کوتی: «بەکرئاغا، وەرە تەگبیرێ بکەین؛ کاکەمەم هێند نەجیمە هەرچەن دەکەم، شاری جزیرێ قابیلی نییە بیدەمێ». بەکر کوتی: «ئەوە کێیە شاری جزیرێ قابیلی نییە، ئەگەر ئەتوو بیدەییێ». میر فەرمووی: «بەخوڵا، نازانم کوڕی کێیە؛ ئەما زۆر نەجیمە». بەکرئاغا کوتی: «قوربان! بەخۆت دەزانی؛ کەیفی خۆتە». میر فەرمووی: «هیچی دی شک نابم، مەگەر یایەزینێی بە کۆشک و تالارەوە بدەمێ». بەکرئاغا گوتی: «زۆر موبارەکە». نۆکەران مزگێنییان برد بۆ یایەزینێ: «ئەوشەو کاکت ئەتوو پێشکێشی کاکەمەمی دەکا». یایەزین بەقەستی دەڵێ: «ئەو کاکەمەمە کوێندەرییە؟» یایەزین مزگێنیی پێ درا. ئەوێ شەوێ خۆشی وە دڵی یایەزینێ کەوت. ئەویش مزگێنیی نارد بۆ خاتوون ئەستی: «ئەوا قسێکی وا پەیدابوو لە مەنزڵی کاکم». خاتوون ئەستی دەڵێ: «ڕەبی خوڵایە، زۆر شوکرانە! بە مەخسوود بگەن ئەو نەوجوانە». ئینجا بەکرئاغا و میر دەکەن تەگبیرانە: میر دەڵێ: «بەکرئاغا! بڵا بیدەینێ ئەوشەو». دەڵێ: «قوربان! ئاغای من! ئەوشەوی مەدە. بچۆ ماڵێ، پرسێکی بکە، بە یایەزینێش بڵێ: خوشکێ، ئەمن ئەتۆم بەخشی بە کاکەمەمی؛ مەڵێ پێی نەگوتم؛ ئەگەر ڕەزا نەبی ناتدەم». کوتی: «برالە! حەزێ دەکەی بمسووتێنە؛ ئەمن لە قسەی توو دەرناچم». بەکر کوتی: «قوربان ئەوشەو پەکی کەوت، بمێنێ بۆ سبحەی شەوێ ئینشاڵڵا». بەکر هەڵستا، چۆوە ماڵە خۆی. چوو لەو کووچەی لە ماڵە قەرەتاژدینیڕا دەهات بۆ ماڵە میر زێندینی. بەکر زێڕی دە باغەڵی خۆی نا؛ بە کووچەیدا هاتە خوارێ. هەر ژنێکی حیزبوو، قەحبە بوو دراوی دایە. هێندێکیان کولێجەی بۆ کردن، هێندێکیان قەندی دانێ. ئەو کووچەی سەرانسەر پڕ کرد. بەوانی گوت: «ئەگەر سبحەینێ خەبەرم دانێ: «هەر کەس لە ماڵە خۆی بێتەدەرێ، قوڕێ بەسەری خۆی کا، یەخەی خۆی بپچڕێ بگیرێی بڵێ: هەیڕۆ! یایەزین گول بوو، دەریان کرد لە شاری جزیرێ. کاکە مەم پێ بزانێ ئەوا یایەزین گول بوو لە شاری جزیرێ دەریان کرد». سبحەینێ ژنەکان هاتنە سەری کووچەی، دەستیان بە گریانێ کرد. کاکەمەم لەولای هات، گوتی: «ئەوە چییە؟». ژنەکان دەڵێن: «لە خۆمان مل بەکوێن و هەژاری، ڕێی گوزەرانمان بڕا بەیەکجاری. ئەوڕۆ سێ ڕۆژە یایەزین گول بووە؛ کەر و تێڕیان داوەتێ. دەریان کردووە لە شاری». کاکەمەم دەڵێ: «جا چ بکەم، ئەمن کەلاموڵڵام خواردووە دەگەڵ ئەوی ڕێی دوازدە مانگ و بیست و چوار ڕۆژان هاتوومە ئێرە؛ ئینجا ئەمن چ بکەم دەگەڵ گولی» دەڵێ: «لە خۆم خەمگین و خانەوێرانێ!» بە دڵشکستی هەڵستا چووە دیوانێ؛ جێیان بە کاکەمەمی نیشان دا؛ ئەوەی بە ئیلتفات دەزانێ. میر ڕووی دەبەکری کرد، کوتی: «بڵا یایەزینێ بدەین بە کاکەمەمی. کوتی: «قوربان! بڵا شامێ بکەین، ئینجا قسانی لێ دەکەین». شامیان هێنا، نانیان خوارد، خەلاس بوون. میر گوتی: «قەرەتاژدین! بۆچ قسان ناکەی؟» کوتی: «قوربان! فەرمایشی تۆیە؛ هەرچی ئەتوو دەفەرمووی ئیتاعەتی دەکەم». کوتی: «قەرەتاژدین! یایەزین بەجێ و مەکانەوە ئەوا پێشکێشی کاکەمەمم کرد». کاکە مەم گوتی: «خوڵایە! ئەگەر قبووڵی دەکەم دەڵێن: ناچیزەیە؛ گولی قبووڵ کرد؛ ئەگەر نامەوێ، ئەمن سوێندخۆرم دەگەڵ ئەوی». میر فەرمووی: «قەرەتاژدین! ئەوە یایەزینم بەجێ و مەکان و تالارەوە پێشکێشی کاکەمەمی کرد». کاکەمەم کوتی: «میر، ئەوە قبووڵم کرد؛ دامەوە بە توو». میر کوتی: «قەرەتاژدین! هەر ئەوجار بە کاکەمەمی دەڵێم: «کاکەمەم! ئەوا یایەزین بەجێی و تالارەوە پێشکێش بە تۆم کرد». کاکەمەم دەڵێ: «ئەوە قبووڵم کرد؛ دامەوە بە توو» میر کوتی: «ئەوە سەررا وی لێم قبوول کردی». عرفۆ، چەکۆ کەیفیان خۆش بوو؛ چونکە کاکە مەم یایەزینی نەویست. قەرەتاژدین خەمناک ما. هەڵستا بڕوا لە ڕقی کاکەمەمی چونکە یایەزینی نەویستووە. میر فەرمووی: قەرەتاژدین، دانیشەوە؛ ئەوە کاکەمەم یایەزینی قبووڵ نەکرد لە من، ئەمن شتێکی لەوی دەخوازم، کاکەمەم بەمنی بدا». کاکە مەم کوتی: بەڵێ قوربان چ دەفەرمووی بەچاوان». کوتی «ئەتوو ئەو نۆکەرەی خۆت بە من بدە، ئەگە بەنگینەیە». گوتی: «قوربان! پێشکێشت بێ».
52	مەم و زین ٦	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	کێ بوو، لە بەنگینی گوڵباوە، بانگ لەسەر بانگی لێ دەداوە. کەوڵ و گۆچانی میرمەمی ڕۆی دەناوە، بانگ لەسەر بانگی لێ دەداوە. دەڵێ: «ئەی خوڵایە، لە وەلایەتی غوربەت چم لێ قەوماوە!» بەنگینە دەڵێ: «میرمەم ئەمنی بۆ بەراتێ هێناوە». چوو کەوڵ و گۆچانی هەڵگرت لە پێش میرزێندینی ڕاوەستاوە. کاکەمەم هەڵستا بەتاقی تەنێ بۆ ماڵە قەرەتاژدینی گەڕاوە. ئەگەر گوێ هەڵدەخا، خاتوون ئەستی دەڵێ: «خوڵایە! چ بکەم چم لێ قەوماوە؛ «ئەگەر کاکەمەم خوشکی منی نەدەویست، بۆ کەلاموڵڵای دەبەر خوشکی من ناوە؟» میرمەم ئەگەر دەچوو، ئەگەر تەماشای کرد عرفۆ و چەکۆ ساز و چەقەنەیان ڕۆناوە. قەرەتاژدین غەمناک ماوە. ئەگەر بەکر ئەو قسەی دەبیستن تەواوە، بە زەریفی لە دیوانی میری هەڵستاوە، بۆ خزمەت یایەزینێ دەچوو زۆر خۆشی بوون هەنگاوە. بەعاستا پەردەی یایەزینێی هەڵداوە، بەئانقەستی دەگەڕاوە بەدواوە، یایەزین دەڵێ: «کابەکر! بفەرموو وەرە پێشێ، بزانم ئەوشەو لە دیوانێ چ قەوماوە». ئەگەر بەکر وا دەزانێ، چووە کن یایەزینێ دانیشت لە دیوانێ. یایەزین دەڵێ: «کابەکر! بۆم بگێڕەوە بزانم، چ بووە چ سوحبەتێک کراوە». بەکر دەڵێ: «چ بکەم، برای توو شێت و ناتەواوە؛ ئەمن نازانم، چ بکەم برای توو نازانێ ڕێی گوزەرانێ. حیزبابێکی خوێڕی هاتووە کەس بە مەنزڵی نازانێ، ئەوشەو کاکی توو سێ جاری ئەتوو پێشکێش کرد، قبووڵی نەکرد لە دیوانێ». یایەزین دەڵێ: «پێم بڵێ، ئەو قسە چییە؛ بەکرئاغا ئەوەی قبووڵ ناکەم، ئەوە کارێکی خۆڕایییە. ئەوەی ئەمنیان داوەتێ نێوی چییە؟» دەڵێ «نازانم؛ کاکەمەمی پێ دەڵێن یەکی زەردەڵەی خوێڕییە!» یایەزین دەڵێ: «سەری بەتاڵم، ملی بەکوێنم. بەکر، ئەوە خەتای تۆیە، سی و دوو ددانت بە گازی دەردێنم!» بەکر دەڵێ: «ئەمن چ بکەم، تەخسیرم چییە؟ ئەو میرمەمە پیاوێکی زۆر ناچیزەیە خوێڕییە. برای توو پیاوان ناناسێ ئەتووی لەکن گران نییە». ئەگەر بەکر ئەو قسەی دەکرد تەواوە، بەزەریفی هەڵدەستا پەردەی هەڵدەگرت، دەگەڕاوە بە دواوە. یایەزین بۆ خۆی دەگریێ و خەمناک ماوە؛ دەڵێ: «خوڵایە! ئەگەر ئەو پیاوە ئەمنی نەدەویست، بۆ لە یەمەنێ کەلاموڵڵای دەپێش ئەمن ناوە؟ لە من مل بەکوێن و بابان وێرانێ! سبحەینێ دەبێ ئەو کاکەمەمەی ببینم، بزانم ئەگەر ئەمنی نەدەویست بۆچ پادشایەتیی یەمەنێی بەجێ دەیەشت، ڕێی دوازدە مانگ و بیست و چوار ڕۆژان دەهاتە جزیرێ وێرانێ». ڕۆژێکی سەر لە سبحەینانە، چوار شێران لە سەربانی قەرەتاژدینی گرتووە دیوانە. یایەزین کوتی: «بۆچی مەجمیعەی ئەو قاپان هەموو ڕۆژێ ناشۆن؛ بە پیسی دەچنە دیوانێ. کاکم هەر شەڕیەتی». بە قەرەواشانی کوت: «هەڵی گرن دەیبەمە حەوزی ماڵە کاکم؛ ئەمن دەیانشۆم ئەوڕۆ با هەموو شام و نەهاران وا بچێتە دیوانێ». خێڵەکی بەسەر خۆی کێشا ڕەپێش کەوت. ئەویش قاپ و مەجمیعەی هەڵگرت، وەدووی کەوت. چەکۆ دەڵێ: «عرفۆ! قەرەتاژدین، میرمەم گیانە وە گیانە! «ئەو بڵندەی بەڵەک چاو کێیە، دێتە خوارێ بۆ ڕازی کانیانە». عرفۆ دەڵێ: «چەکۆ! میرمەم، قەرەتاژدین، ئەزو ببم بە قوربانە! ئەو خاتوونە ئەو خاتوونێیە، ئەگەر ئەو سێ شێرێ بەتەمانە». یایەزین ژنخوشکی قەرەتاژدینە. ئەوان لەبەر قەرەتاژدینی شەرمیان کرد دەنگێ بکەن. قەرەتاژدین کوتی: «کەلاموڵڵایان بۆم بێنن». قەرەتاژدین کەلاموڵڵاهی خوارد بۆ عرفۆ، چەکۆ، کاکەمەمی کوتی: «هەتا ئەمن زیندووم یایەزین ئینگۆ هەرسێکانە؛ ئینجا هەرچی خوڵا دایێ ئی وی بێ». قەرەتاژدین کوتی: «بڵا کاکەمەم بچێ ڕێی لێ بگرێ، نەکوو بڵێ: برا چکۆڵەم، بە پیاوم نازانن». چەکۆ گوتی: «هەر کەسێک یایەزینی پێ قایل بێ، ئەو برا گەورەمان بێ». «ئەمە سێ برا هەبوون ئەسپ بۆزە، هەرسێک ساحبی گورز و کەمەند و ئەسپابی قۆزە. هەڵستە بڕۆ یاخوڵا یاری خۆت موبارەک بێ، دوامین پیرۆزە». عرفۆ دەڵێ: «ئەمە سێ برا هەبوون ئەسپ ئاڵە، هەرسێک ساحبی گورز و کەمەند و شیر و مەتاڵە. لاوە! میرمەم هەڵستە بڕۆ یاری خۆت موبارەک بێ، دوامین حەڵاڵە!» کاکەمەم هەر ڕاوەستا پووشکەی دە عەرزی وەژەنی، دەنگی نەکرد. قەرەتاژدین دەڵێ: «میر مەم لەمنت کەوێ دەگەڵ ئەوێ سەخوونێ دەگەڵ ئەوێ تانێ! ڕەبی خوڵا! ئەو برایانەت لێ نەستێنێ، هەتا خوڵا دەکا دیوانێ. هەڵستە، بڕۆ دەشقەمی پیاو قسێکی لە ماشووقەی خۆی بزانێ». بە کاکەمەمیان کوت: «هەڵستە بڕۆ». کوتی: «کوڕە ماڵ خەرانەبوو! نوێژی نیوەڕۆیێ بێ، نێوەڕاستی شاری جزیرێ بێ، سێ شێری وەک ئەنگۆ ڕاوەستێ لێرە، ئەمن چلۆن پشتم دەنگۆ دەکەم، دەچم بۆ نوێژی نیوەڕۆیێ، ڕێ چلۆن لە خوشکی میری دەگرم؟ وەڵڵاهی! دڵم بتۆقێ ناتوانم بچم». عرفۆ هەڵستا دەگەڵ چەکۆی، قەرەتاژدینی، لە سەربانی چوونە خوارێ؛ ئەسپی خۆیان هێنادەرێ؛ سوێندیان خوارد بە قورعانێ: «ئەگەر یایەزین قسەی دەگەڵ کاکەمەمی یەک بێ، هەرچی لە کووچان، لە سوقاقان قسێکی بکا، فزووڵی بکا، سەری دەبڕین». کێ بوو لە کاکەمەمی گوڵباوە، کەوڵی قاقمی بە ملی خۆیدا داوە، گەلێکی خۆش بوون هەنگاوە. عرفۆ دوعا و ئایەتولکورسیی دەخوێند دەیکردن تەواوە، هەتا دەچوو لە ڕازی کانیێ لە یایەزینێ دەیکرد سەلام و سەڵاوە. یایەزین عەلێکی وە میرمەمی قەلەندەر نەداوە، یایەزین دەڵێ: «لاوە! لاو مەبە و تڕۆ خەڵقی جزیرێ ئەوا لە سەربانان بووە کۆ بەکۆ ئەگەر حاجەتی ئاوێت هەیە، دەسنوێژی خۆت هەڵگرە بڕۆ». میر مەم دەڵێ: «خوڵایە چلۆن خانەم بووە وێرانە هەزار نەحلەت لە بابی خۆم دوامین لە بابی هەموو پیاوانە ڕێی دوازدە مانگ و بیست و چوار ڕۆژان پادشایەتی یەمەنێ بەجێ بێڵە بە قسەی ژنان هەڵستە وەرە ئێرەکانە؛ ئێستا دەڵێ: «لاوە! ئەگەر حاجەتی ئاوێت هەیە، دەسنوێژی خۆت هەڵگرە و بڕۆ خەڵق شمر و شەیتانە». کێ بوو لە میر مەمی گوڵباوە، کەوڵی بە سەر شانی خۆیدا دەدا، بەعاجزی دەگەڕاوە بە دواوە. یایەزین گوتی: «خوڵایە! ئەوە ئەوا هات، قسەی خۆی کرد، ئەمن دڵم شکاند؛ کەلامی خوڵای ئەوی ناگرێ، ئەمن دەگرێ، بەجوانی دەمرم، بەکافری دەمرم. بڵا بانگی کەم، بگەڕێتەوە، دەشقەم دوو قسانی دەگەڵ بکەم». یایەزین بانگ دێڵێ: لاوە! هەی لاوە! ئەگەر حەزرەتی جبرایلی خۆشەویستە، نیدای بۆ خۆشەویستی وی هێناوە، لاوە ئەتوو، ئەو خوڵایە کە حەزرەتی مووسای لە نووری خلقەت کردووە، هەوەڵی سبحەینان هەزار و یەک کەلامی لە بارەگای خوڵای دەکا تەواوە؛ لاوە، بەشقی ئەو خوڵایەی، ئەگەر عەزرەتی عیسای ڕوحوڵڵای لە نووری خلقەت کردووە، مردووی لە قەبرستانان پێ دەژیاوە؛ لاوە هەرچەند مۆمن و مەلایکەتن دەتێنمە تکایە بۆ خاتری من، ئەو جارەکە بگەڕێوە دواوە!» ئەوجار کاکەمەم بە شانی ڕاستەیدا گەڕاوە، تەمەنای لە خوڵای دەکرد، لە پێغەمبەری دەپاڕاوە، هەتا دەچوو لە ڕازی کانیە لە یایەزینێ دەیکرد سەلام و سەڵاوە. یایەزین دەڵێ: «ئەلەیکوموسەلام وەڕەحمەتوڵڵاهی، سەر هەرتک چاوی من، میرمەم شۆڕەلاوە! شەوێ دی، ئەگەر ئەو گێچەڵە لە دیوانێ دەقەومی بۆچی لە منی مل بەکوێنت نەگێڕاوە، ئەلەیکوموسەلام وەڕەحمەتوڵڵاهی، سەر چاوی من، بابان وێرانێ ئەتوو شەوێ دی بۆچی ئەمنت لە کاکم قبووڵ نەکرد لە لای دیوانێ؟ ئەگەر خۆت بە پیاو نەدەزانی بۆچی دەبەر ئەمنت دەنا سی جزووی قورعانێ؟» کاکەمەم دەڵێ: «یایەزین، ئەتوو گەلێک ساحب خاتری کاکەمەم نەهاتووە فینجان فینجانی قاوەی بە سەدەقەسەر وەرگری خوڵا غەزەبی حەوتەبەقەی ئاسمانێ ببارێنێ لە شانی کابەکری یایەزین! ڕۆژم لێ هەڵات گەیییە محەلی چێشتەنگاوێ ڕوومەتی یایەزینێ گەلێک بەمن زەریفترن لە شووشەی گوڵاوێ بریا ئەو دەست و جام بام، ئەگەر یایەزینێ دەیاوێتمەوە سەر ڕووی ئاوێ ڕۆژم لێ هەڵات، گەیوەتە نیوەڕۆیێ، ڕوومەتی یایەزینێ گەلێک زەریفترن لە گوڵی لیمۆیێ بریا ئاودەست و جام بام، ئەگەر یایەزین بە دەستی موبارەکی دەیاوێتمە سەر ڕووی جۆیێ ڕۆژم لێ هەڵات، گەیە فەسڵی ئێوارێ ڕوومەتی یایەزینێ گەلێک زەریفترن لە دەنکی دە هەنارێ بریا ئەو تاس و تەبەق بام، ئەگەر یایەزین بە پەنجەی مەبارەکی دەیاویتمە سەر تاتەشوارێ ڕۆژم لێ هەڵات گەیییە مەحەلی نوێژی شێوان ڕوومەتی یایەزین گەلێک زەریفترن لە گوڵی دە مێوان بریا ئەو دەست و جام بام و ئەگەر یایەزینێ بە پەنجەی موبارەکی دەیاویتمەوە سەر قەمبەڵی دە لێوان ڕەببی خوڵایە! ئەتوو ڕەحمبەری، دەگەڵ یایەزینێ چیدی نەنبێ نێوان ڕۆژم لێ هەڵات گەیوەتەوە نوێژی خەوتنێ ڕوومەتی یایەزینێ گەلێک زەریفترن لە گوڵی دە سوێسنێ ڕەببی خوڵاگیرم بی، ئەوێ ڕۆژێ دەکا دیوانێ دەگەڵ دیوان کردنێ یایەزین! بە خوڵای، ئەمن دەست لە توو هەڵناگرم هەتا ڕۆژی مردنێ یایەزین! ئاورم تێ بەربوو، جگەرم سووتاوە غەریبی شارانم بەنگینەشم لێ هەڵبڕاوە شاری یەمەنێم لە چەنگان چوو، ئەویشم دە پێناوی توو ناوە یایەزین! ئەگەر ئاگات لێم نەبێ، زۆر خراپم لێ قەوماوە ئەمن و توو وا لێک نابینین مراد و کاوێ گەردنی توو گەلێک زەریفترە لە شووشەی گوڵاوێ ئەگەر دەتوانی بە دەستی موبارەکت، زمانم شکا بمدەیە چۆڕێک ئاوێ!» یایەزین دەڵێ: «ملم بەکوێنە، دڵم بە تازی «گورگ ئاوڕی میرزیندێنی گەلێک بێ ڕەزاترن لە مووی بەرازی ئەتوو چلۆن دەتوانی بە نوێژی نیوەڕۆیێ لە نێوەڕاستی شاری جزیرێ جامی ئاوێ لە من بخوازی؟» کاکە مەم دەڵێ: «یایەزین، هێزی جگەرم، چرای چاوانم! ئێستا ئەمن غەریبی هەموو شارانم لەوەش بێ تیپ و سپاتر بم، هێشتا میری برای خۆت بە مەیتەر و نۆکەری خۆم نازانم غەریبەی شاران، لەبەر خاتری توو زۆر بێ مەکانم هیچ کەس نازانێ یایەزین چەند جوانە بۆم بەجێ هێشتووە تەخت و مەکانە هەرچێکی ژنە، پێشکاریان شەیتانە ئێستا چۆڕێکم ئاو ناداتێ؛ دەڵێ خەڵق شەیتانە!» کێ بوو لە یایەزینێ بەڵەک چاوە دەستی دەدا جامی ئاوێ، بازنەی لە دەستی خۆی دەرهێنا، ئەنگوستیلەی لە قامکی خۆی ڕاکێشاوە گوارەی لە گوێی خۆی دەرهێنا، دەرزی لە بەرۆکی هەڵکێشاوە، دە جامی ئاوێی ناوە جامی لە سەرینچاوەی کانییێ، هەڵدێنجا، بە دەس کاکەمەمی داوە کاکەمەم ئاوەکەی خواردەوە، بازن و ئەنگوستیلە و کرمەک و هەمووی دە باغەڵی خۆی ناوە جامی بەدەس یایەزینێدا. یایەزین دەڵێ: «ئینجا میرمەم دەوڵەت زیاد و ماڵی ئاوا» کاکەمەم دەڵێ: «لە خۆم غەریب و خانەوێرانێ ئێستا غەریبی شارانم کەس قەدرم نازانێ یایەزین! بە زاتی خوڵای بە حەقی قورعانێ ئەمن لێرە ناڕۆم هەتا دەگەڵم دانەنێی جێ ژوانێ». یایەزین دەڵێ: «سەری بەتاڵم، بابانی وێرانم! چل قەرەواشم هەیە هیچ کەسێکیان بە هومێد نازانم چ جێیان شک نابەم، نییە متمانم بۆیە وا خەجاڵەت و سەرەوێرانم». میرمەم دەڵێ: «ئەمن غەریبم بەجێیەکی چاک دەزانم. ئاورم تێ بەربوو، چۆقەم دەکەوتێ: مەحەلی چێشتانی سوڵتانی ژوانمان میعراجی مزگەوتێ». یایەزین دەڵێ: «خوڵایە! چلۆن ڕووم ڕەشە، بابانم وێرانە! مزگەوتی کاکی من لە لایەکی دیوان گیراوە؛ لێی ڕۆنیشتوون وەکیل و وەزیری کەوڵ بەشانە. لە تەرەفی دیکەی لێی ڕۆنیشتوون سۆفیی بەرماڵ لە ملانە. ئەوا لە میعراجی مزگەوتێ مەلا مەسەلەی دەخوێنێ لە بەحسی دنیا و قیامەتانە لە پێشخانان نۆکەر و قەننەداری بەردەستانە ئەگەر مزگەوتی کاکی من چۆڵ و ئەحەدولقەندەهار دەبێ، بە کوڵینچکانی بەجێ دەمێنن دوازدە کوێری حافزولقورعانە. لە لایەکی تەکیەیە، لە تەرەفی دیکەیان خانەقاڕۆنانە ئەوهە بۆ موسڵمانان چاکە، تێدا بێنن شادەوئیمانە یاڕەبی بە کاری توو سەد جار شوکرانە» کێ بوو لە کاکەمەم و یایەزینی گوڵباوە قەول و قەراریان دەبوو تەواوە ئەوا ڕۆژ لە نیوەڕۆیێ وەرگەڕاوە میرمەم دەڵێ: «یایەزین، عەمرەکەم! دەوڵەت زیاد و ماڵی ئاوا» یایەزین دەڵێ: «توخوڵا! مەڕۆ لەکن ئەمنی هەژاری بەنگینە لەکنت نەماوە بە خەمخواری چ بکەم، کێ دەڵێی بنێرمە کنت بە خزمەتکاری؟» کاکە مەم دەڵێ: «یایەزینێ چاو جوانێ! ڕۆحی خۆمت قوربان دەکەم دەگەڵ سەرتاپای ئێمانێ. ئەو قسانە پێکەوە دەکەین ئینشاڵڵا سبحەیانێ». کێ بوو لە میرمەمی گوڵباوە، دەیگوت: «یایەزین، عەمرم! دەوڵەت زیاد و ماڵی ئاوا» یایەزین دەڵێ: «چ بکەم ئەمنی قەلەندەری میرمەم، هەڕۆ بڕۆ، بەخوڵات بەئامان دەدەم، بەزامن بەپێغەمبەری». کێ بوو لە میرمەمی گوڵباوە، بۆ خزمەت عرفۆ و چەکۆ و قەرەتاژدینی گەڕاوە دەچوو لە هەرسێک برایان دەیکرد سەلام و سەڵاوە. چەکۆ دەڵێ: «ئەتوو بزانە لە کاری خوڵای ئاسمانێ میرمەم بەخێرێیەوە لە سەفا و سەیرانێ ئەو یایەزینی ئەمن تێ بەڵەدم، ساحب ئیعلایە؛ هیچ کەس مەتڵەبێی لێ نازانێ». میرمەم دەڵێ: «قەرەتاژدین! لێم مەدە بە شیران، مەمکوژە بە توانجان مەرد ئەو مەردە نییە بچێتە ڕێی کچی دە کرمانجان مەرد ئەو مەردەیە لە کیژی دە میران وەگێرێ بازن و باجان». عرفۆ دەڵێ: «یاڕەبی، بەخێرێیەوە، لاوە ئەو یایەزینی بەڵەک چاوە لەکنم قسەی دەگەڵ هیچ کەسی نابێ تەواوە». کاکەمەم دەڵێ: «عرفۆ! مەمکوژە بە شیران مەرد ئەو مەردە نییە بچێتە ڕێگای کچی دە وان فەقیران مەرد ئەو مەردەیە بازن و گواران بستێنێ لە کیژی دە میران». کێ بوو لە میرمەمی بەڵەک چاوە لە عرفۆ و چەکۆ و قەرەتاژدینی دەیکرد سەڵاوە بازن و گوارەی لە باغەڵی خۆی دەرهێنا، لە پێش ئەوانی ڕۆناوە. دەیگوت: هەر کەسێکی ئەوەی هەڵگری، کاکەمەم نۆکەرە لە پێش دەستی ڕاوەستاوە. قەرەتاژدین دەڵێ: «یاخوڵا میرمەم نەمری! خوڵاوەندی میری مەزن دەستت لە عەمری بگری! ئەوە هەر قابیل بە تۆیە هەڵی بگری ئەتوو گەورەی هەموانی؛ دەبێ هەرکەسە کەوشی توو لەسەر چاوی خۆی ڕابگری» عرفۆ دەڵێ: «میرمەم، گیانە! ئەمنت دەبمە نۆکەر لەبەردەستانە». چەکۆ دەڵێ: «میرمەم! بە براگەورەییی توو سەد جار شوکرانە» ئینجا میرزێندین بە نۆکەرانی گوت: «بڕۆن کاکەمەمی بێننە ئێرەکانە». نۆکەری میری دەهاتن بە لینگدانە دەڵێ: «سەلاموعەلەیکوم میرمەم؛ میر فەرمووی تەشریفی موبارەکت بێتە ئێرەکانە». ئەگەر میرمەم وا دەزانێ عرفۆ و چەکۆ و قەرەتاژدین هەڵدەگری، دەچێ بۆ دیوانێ. کێ بوو لە میرمەمی گوڵباوە دەگەیییە دیوانێ، لە میری دەکرد سەلام و سەڵاوە دەڵێ: «عەلەیکوم ئەسەلام و ڕەحمەتوڵڵاهی بەخێرێی، شۆڕە لاوە!»
53	مەم و زین ٧	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	میر دەڵێ: «کاکەمەم نەکەین گوفتارێ، بڵا تەختە نەردینێ بێنین ڕۆبنیشین لە قومارێ». ڕۆدەنیشتن دوو بە دوو میرمەمی نەوجوانە بۆ وەعدەی پێنج سەعاتی لێکیان دەدا شان بەشانە کاکەمەم زۆری لە میری بردەوە، کردی سەری وێرانە. کوتی: «بڵا جێیان بگۆڕینەوە». گوتی: «بەڵێ، قوربان». بەکر تەگبیری کردبوو جێیان بگۆڕنەوە؛ کاکەمەمیان لەوێ هەڵستان، چووە جێی میری. میریان هێنا جێی کاکەمەمی. دیسان قوماریان کرد. میر باشاری کاکەمەمی نەکرد. میر گوتی: «بڵا قاوێکی بخۆینەوە». بەکر بەدزی بە میری گوت: «بڵا یایەزین بێ، قاوەی بگێڕێ». یایەزین قاوەی هێنا، گوتی: «هانێ بەنگینە بیاندەیە». میر گوتی: «یایەزین! بۆخۆت قاوەی بدە». بەکر بە میری بەدزی کوتی: «بەندێکی بانگی کاکەمەمی کە». میر دەڵێ: «کاکەمەم، بەو خوڵایەی کەم بێ نسرینە، پادشایەکی بێ شەریکە، هیچ شەریکی لە بۆ نینە لەکن ئەمن وایە ئەوەتی لە دایک و بابی خۆت بووی هیچ دۆستی بەدڵت نینە». میرمەم دەڵێ: «میر دەغیلت بم، ئەمن دەبژێرم شوکرانێ دۆستی من یەکێکە وەک عۆریەکانی لە ئاسمانێ» میر دەڵێ: «یاری تۆم گوێ قوتن وەک گوێ دە مشکان؛ «ئای دۆستی توو سەری هەڵنایە لەبەر ئەسپێ و ڕشکان». میرمەم دەڵێ: «میران! بە قوربانت بم، لێم مەگرە بەهانێ دۆستی من یەکێکە وەک عۆرییەکانی لە ئاسمانێ دۆستی من ئەوەیە، بووە بە ساقی قاوەی دەگێڕێ لە دیوانێ». میر دەڵێ: «میرمەم بەقام بە قسەی توو هیچ نییە ئەوەتی لە بابت بووی، هیچ دۆستت نییە». میر مەم دەڵێ: «لە خۆم غەریب و بێکەس و خانەوێرانێ چونکە میوانم، پێم دەکەن بوختانێ ئەمن دەڵێم: دۆستم هەیە؛ چونکە غەریبم کەس پێم ناکا متمانێ ئەوا قەرەتاژدین و عرفۆ و چەکۆ دەزانن، دۆستی من ئەوەیە، قاوەی دەگێڕێ لە دیوانێ». قەرەتاژدین بە میری گوت: «ئەتوو ئەو قەحبە هێناوتە کردووتەتە ساقی لە دیوانی؟» پیلی کاکەمەمی گرت، بردیەوە بۆ ماڵێ. یایەزین قاقەزێکی بۆ کاکەمەمی نووسی: وەرە، تەمەنایە بکەین لە خوڵای، لە ساحبی عەرز و ئاسمانێ، «کاکی من ئاشقەڕاوە، هەڵکاتە شەماڵی، لێی دا لە گۆپاڵ بارانێ. سبحەینێ کاکم دەچێتە ڕاوی ئاهوویێ لە دەشتی گەرمیانێ. کاکەمەم نەخۆشێک بێ هیچ کەس بە دەردی نەزانێ. سبحەینێ چێشتانی، سوڵتانی ژوان و پەیمانمان بکەوێتە لای دیوانێ. ئینجا تەمەنایان دەکرد لە خوڵای. حەدی ماڵ نووستنان هەڵی دەکردە شەماڵی، لێی دەدا لە گۆپاڵ بارانێ. میر دەنێرێتە کن کاکەمەمی، دەڵێ: «هیچ پادشادیان ڕاوی ئاهوویان نییە سبحەینێ». کاکەمەم دەڵێ: «عەرزی میری بکەن بەبێ فکری، «نەخۆشێکی هێن گرانم، بەخوڵای، زین وەخۆم ناگری». ئەگەر خەبەریان بۆ میری دەبردەوە تەواوە دەیانگوت: «میر، قوربان! کاکەمەم نەخۆشە؛ نەخۆشێکی ناتەواوە». بەنگینە دەڵێ: «خانەم خەرابوو، بزانە ئاغای من بەبێ کەسی چیی لێ قەوماوە» میر دەڵێ: «بەنگین، مەگریە، بەبێ کاکەمەمی لێم حەرام بێ ئەو ڕاوە بەنگین، هەڵستە، بڕۆ، ڕامەمێنە دەغیلت بم، ڕاوی سبحەینێ خۆشە، خەبەرێکی میرمەمم لە بۆ بێنە ئەگەر دەچییە ئەوێ، خەبەرێکی لەوێ وەردەگری دەبێ بە خاتوون ئەستی خوشکم، بڵێی، تەدارەکێکی لە بۆ میرمەمی بگری ئینشاڵڵا ئەرەسوو و لوقمان دێنمە سەرێ، نایێڵم میرمەم بە چ دەردان بمری». کێ بوو لە بەنگینی گوڵباوە دەهات بە گریان و بە هەشتاوە هەتا دەگەیییە میرمەمی، دەیگوت: «بە قوربانت بم کوێت ئێشاوە؟» دەیگوت: «بەنگینە! مەترسە؛ ژوانم دەگەڵ یایەزینێ ڕۆناوە». دڵم دەڵێی کوورەی وەستایانە، گەلێک لە جۆشە. ئەگەر دەچییە کن میرزێندینی بڵێ: میرمەم دەردی گرانە، گەلێک نەخۆشە.» ئەگەر بەنگین وەدەردەکەوت، ئەو خەبەرەی بۆ ئاغای خۆی بردەوە لە دیوانێ دەڵێ: «میرمەم نەخۆشە، کەس بە دەوا و دەردی نازانێ». میرزێندین دەڵێ: «چ بکەم، لێم تێک چوو، بەبێ میرمەمی ناچمە ئەو ڕاوەی سبحەینێ». میر دەڵێ: «بەنگینە ئازیزم، بەنگینێکی شیرینێ! «ئەسپان بێنەدەرێ، سواربن، بچینە کن کاکەمەمی ماڵە قەرەتاژدینێ». بەکرئاغا دەڵێ: «ئەتوو بۆ وا میرێکی بەستەزمانی؟ جارێ بەو شەوەی لە ماڵە قەرەتاژدینی هەڵمەستێنە ماڵ و خێزانی دەمێکی دی سوار دەبین، سەعاتێکی ماوە لە بۆ بەری بەیانی». میر دەڵێ: «هۆی بەنگینە؛ دە بڵا تەدارەکی بگرن، ئەسپی من بکەنەوە زینە ئینشاڵڵا بە سەلامەتی کاکەمەمی بۆ ماڵە قەرەتاژدینی بچینە». کێ بوو لە بەنگینی موحتەبەرە، ئەسپی میرزێندینی زینی لێ دەکرد، دەیکێشا تەنگ و بەرە، تاجی و تووڵەیان بانگ دەکرد ئەوبەر ئەوبەرە، میر دەهات؛ پێی دە ڕکێفێ دەنا. لە زینی مورەسەعی دەکەوتە سەرە؛ دەیگوت: «بەنگینە! بە سەری من، دەپێشدا بڕۆ خەبەرێکی من بۆ کاکەمەمی بەرە». کێ بوو لە میری گوڵباوە، دەی ئاژوا بە پەلە و بە هەنگاوە، دەهات، لە ماڵە قەرەتاژدینی دەبوو پیاوە، دەیگوت: «کاکە! هیچ خۆت نەخۆش مەکە، وەگیر هیچ پادشایان ناکەوێ ئەو ڕەشەڕاوە» میران ئەتوو گەلێک بێ فکری. هەرچەن دەکەم، میرمەم خۆی لەسەر ئەسپی ڕاناگری. میر! پەکی خۆت مەخە؛ خراپم لێ قەوماوە. ئەمن گەلێکم پێ لە توو خۆشترە ئەو ڕاوە، ئەمما نەخۆشێکی بێ ئیختیارم، جگەرم بڕاوە». میر دەڵێ: «کاکەمەم، لە خۆم نابینم مراد و کاوێ حوکمە دەبێ دەگەڵ خۆم بتبەمە ڕاوێ؟» کێ بوو لە میری موحتەبەرە، دەیگوت: «بەنگینە بڕۆ ئەسپی کاکەمەمی بێنەدەرە؛ عرفۆ و چەکۆیانم بۆ بکە خەبەرە». بەنگین دەچوو، ئەسپی کاکەمەمی دەهێنا دەرە خاتوون ئەستی دەڵێ: «بەنگینە! تەنگانی شل بکێشە ئەوبەر ئەوبەرە» ئەگەر بەنگین ئەسپی میرمەمی دەهێنا، پێی دەڕکێفێ دەنا، بکەوێتە سەرە هەرچی کردی، هێزی نەبوو قەلەندەرە خاتوون ئەستی دەڵێ: «برالە! بە کاکەمەمی ناکرێ ئەو سەفەرە». میرزێندین دەڵێ: «خوشکێ لێم مەگۆڕە، لێی نابینم کاوێ؛ ئەگەر بە کۆڵێم بردبێ، کاکەمەمی دەبەمە ڕاوێ». کاکەمەم دەلەرزی، ئەگەر لە باڵەخانەی وەدەرکەوت، پێی دەڕکێفێ نا نەچووە سەرێ، زینی ئەسپەکەی دەبەر زگی کەوت. میر کوتی: «تەنگەی ئەو ئەسپەی بۆ وا شلە؟ تەنگەیان توند کێشا کاکەمەمیان سوارکرد. چەند کردی؛ خۆی ڕانەگرت. میر کوتی: «دایبەزێننەوە؛ زۆر نەخۆشە. ڕاوی ئەوڕۆ حەیفە کاکەمەم دەگەڵ نەبوو؛ بچۆ، بەکرئاغا پێی بڵێن سواربێ». بەکر کوتی: «ئەسپەکەم شەلە؛ میر تەشریفی بڕوا؛ وڵاخێکی پەیدا دەکەم و دەیگەمێ». بەکر نەچوو بۆ ڕاوێ، قاسیدێکی ناردە سەر کاکەمەمی. کاکەمەم هەتا چێشتانێ دانیشت لە پاشان سەبر سەبر ڕۆی بۆ دیوانی میری. گەیییە دیوانێ، دانیشت. یایەزین هەڵستا، هاتە خزمەت کاکەمەمی. کێ بوو لە مەم و زینی بەڵەک چاوە یایەزین دەهات، لە کاکە مەمی دەکرد سەلام و سەڵاوە دەیگوت: «عەلەیکوم ئەسەلام و ڕەحمەتوڵڵاهی، سەرچاوی من، خاتوونێ، کێل گەردنێی بەڵەک چاوە» دەستیان دەستۆی یەک دەکرد، دەمیان بە دمی یەکەوە ناوە. بەکر ئاگای لێ بوو کاکەمەم هاتە دیوانێ قاسیدی لەسەر دادەنا لە بۆ کێشک کێشانێ کێشکی چاکیان لێ کێشاوە هەردووک خەویان لێ دەکەوت، ئەو جووتە لاوە میر ڕاوی دەکرد هەتا ڕۆژ وەرگەڕاوە بانگی دەکرد: «حەیفە، چەکۆ، کاکەمەم دەگەڵ نەبوو، پێم خۆش نەبوو ئەو ڕاوە». ڕوویان دە ماڵێ کردەوە. قەرەتاژدین گوتی: «ئەمن دەزانم کاکەمەم دەگەڵ یایەزینێ دە دیوانێ خەوی لێ کەوتووە؛ ئەگەر هەڵی نەستێنێ، وەخەبەر نایە». بانگی کرد: «بەنگینە! وەرە تا پێت بڵێم. وەرە، ئەتوو هەڵێ؛ ئەمن ڕێت دەکەوم؛ دوور دارێکت پێدا دەدەم، مەگەڕێوە سەر دارەکەی، هەر بڕۆ هەتا ماڵێ. دابەزە، مەم و زینیان لە خەوێ هەڵستێنە». ئەگەر میر کوتی: «ئەوە لە داری ترسا، وا نەگەڕاوە بۆ دوایە». قەرەتاژدین دەڵێ: «ئەمن دەڵێم، میر، ئەوە نەترسا؛ ئەوە دەچێ، دادەبەزێ، دێ لە دەرکی دیوانێ بۆخۆی جڵەوی ئاغای خۆی دەگرێ». میر کوتی: «ئەوە شوێنێکی چاکە». ئەگەر بەنگینە هاتەوە، تەماشای کرد مەم و زین خەویان لێ کەوتبوو، هیچ ئاگایان لە دنیایە نەبوو. کوتی: «ئەگەر هەڵیان دەستێنم، گوناهم دەگاتێ؛ ئەگەر هەڵیان ناستێنم ئێستا میر دەگاتە جێ، پێ دەزانێ، سەرمان دەبڕن». بەنگین ڕوانی: ئەوا میر هات. بەنگین دەڵێ: «های میرمەم! لە خۆم غەریب و هەژاری ئاورێکم دە بەدەنێ بەربوو دایگرتم بەیەکجاری کاکەمەم، لەو خەوەی هەڵستە، کەڵێکی وەکوو میری هات و گەیییە قەراخ شاری وای، لە خۆم غەریبێ و یەخسیرێ میرمەم، لەو خەوەی هەڵستە غەریبی خۆت وەبیرێ؛ کەڵێکی وەکوو میرزێندینی هات و گەیییە دەروازەی جزیرێ». کاکەمەم لە خەوێ هەڵستا کوتی: «بەنگینە ئەوە چییە؟» کوتی ماڵ خەرانەبوو! ئەوە میر گەیییە جێ؛ ئەتوو بۆ هەڵناستی، لە دیوانێ بڕۆیەوە؟» کوتی: «بەنگینە! تەماشاکە، بزانە دوورە یا نیزیکە». بەنگینە چووە سەربانی، تەماشای دەکرد، کەمی مابوو، بگاتە قەراخی شاری. ئەگەر هات تەماشای کرد، مەم و زین دیسان خەویان لێ کەوتبۆوە. بەنگین دەڵێ: «لە خۆم غەریبێ، جگەرسووتاوێ ئەی ئاغاکەی من لە خۆی نابینێ چ مراد و کاوێ های لاوە، میرمەم! لەو شیرن خەوەی؛ هەڵستە کەڵێکی وەکوو میری هاتەوە لە ڕاوێ کوێنی سیاماڵانم دەبەرکەن بەیەکجاری میرمەم لەو خەوەی هەڵستە؛ کەڵێکی وەکوو میری هات و گەیییە دەروازەی شاری میرمەم لە خۆم غەریب و ماڵ وێرانێ کەڵێکی وەکوو میری هات و گەیییە دەرکی دیوانێ». میر جڵەوی هەڵەنگاوت. ڕاوەستا؛ گوتی: «بەنگینە. داخوڵا کاکەمەم چلۆنە؟» کوتی: «نازانم هاتوومەوە، لێرە ڕاوەستام». دەو دەمیدا بەکرئاغا هات و گەیییە خزمەت میری. بەکرئاغای کوتی: «ئاغا! بەخێرێیەوە؛ ڕاوت موبارەک بێ». میر کوتی: «بڵا، بچین سەرێکی کاکەمەمی بدەین». بەکر دەیزانێ دەگەڵ یایەزینێ دە وەتاغێ دان. بەکر کوتی: «قوربان! دابەزە. پیاوی دەنێرم، بزانێ کاکەمەم چلۆنە». میر دابەزی. ئەسپیان لێ وەرگرت، چووە ماڵێ. بەنگینە هاتەوە، بانگی کاکەمەمی دەکا دەڵێ: «دووان ئاشق هەبوون لەمێژە هەردووک لەبەر خەوێ ببوون هۆڕ و گێژە هەی ئاغا! بە قوربانت بم. لەو شیرین خەوەی هەڵستە، دۆڕاندووتن هەموو نوێژە». میر ئەگەر هاتەوە، چووە دیوانێ. کاکەمەم چاری نەبوو، یایەزینی دەبن کەوڵێ نا. پاڵی وە کوڵینچکی وەتاغێدا. عرفۆ، چەکۆ، قەرەتاژدین، بەکرئاغا هەموو هات دانیشت. میر کوتی: «ها کاکەمەم چلۆنی؟» کوتی: «قوربان! خوڵا بکا، ڕاوی توو موبارەک بێ! ئەمن چاکم». کوتی: «کاکەمەم! ڕاوی ئەوڕۆ چ پادشایان نەیانبوو؛ حەیفە ئەتوو دەگەڵ نەبووی». یایەزین دە گوێ کەوڵیدا کەزی خۆی بە قەرەتاژدینی نیشان دا. قەرەتاژدین ئەگەر وایزانی، نۆکەری بانگ کرد، کوتی: «بڕۆ، حەوت دەرکم هەیە؛ پووشی تێنێ، ئاوەری بدە؛ بڵا ماڵە من بسووتێ». ئاورێک هەڵستا لە سەری دنێ یەکی دی هەڵستا لەو سەری دنێ های ماڵە قەرەتاژدینی هەمووی سووتا بە سووتنێ بەنگین دەڵێ: «میر، ئاورێک دە ماڵە قەرەتاژدینی بەربوو. چ ئاورێکی بێ ئامانە! ئەگەر هەڵنەستی، ئێستا شاری جزیرێ دەسووتێ دەبێ وێرانە ئەتوو میرێکی بێ فکری ئەوە شەماڵ هات، ئاوری دێنێ بە سەر خانووبەرەی تودا، ڕادەبری ئەگەر هەڵنەستی، ئێستا کۆشک و تالاری تۆش ئاوری دەگری». میرزێندین دەڵێ: «مەخلووقی جزیرێ، وەکیل و وەزیر، بڕۆن، دامەمێنن هەڕاکەن، ئەو ئاورەی لە ماڵە قەرەتاژدینی وەکوژێنن» بەنگینە دەڵێ: «وای لە خۆم بێ سەڵایێ! میر! ئەگەر بۆخۆت هەڵنەستی، ئەو ئاورە هێن بە حوکمە، چارەی نایێ». ئەگەر میر وا دەزانێ شەقژن کەوتە دیوانێ میر وەدەرکەوت بە یەقینێ ڕووی کردە ماڵە قەرەتاژدینێ ئەگەر میر ڕۆی بە هەنگاوە دەرک و پەنجەرەی بۆ کراوە بەکرئاغا خۆی دەگێڕاوە کاکەمەم لەوێ هەڵستاوە دەگەڵ یایەزینێی بەڵەک چاوە کوتی: «یایەزین! لەبەر بەکرشەیتانی لێکمان نەدی مراد و کاوە» مەم و زین هاتنە پێشخانێ دەستیان کرد بە گریانێ کاری بەکریە، خوڵا دەزانێ! میرمەم دەڵێ: «یایەزین! چلۆن چاوان بە قەرەتاژدینی هەڵێنم، مەگەر ئێڵچییان بنێرم، گەنج و خەزێنەی یەمەنێی بۆ بێنم». ئەگەر لەوێ ئەو قسە بوو تەواوە. یایەزین دەڵێ: «کاکەمەم کارێکی زۆر گەورە لەمە قەوماوە». دەیگوت: «یایەزین! دەستت دەستۆی کەم، دوو ماچان لە کوڵمان بکەم تەواوە». ئەگەر دەمی ڕە کوڵمەی یایەزینێ کەوت، دەستڕەی دەستانی بەربۆوە؛ ئەوی لەوێ کەوت. بەکر هەڕا دەکا، ڕانامێنێ، دەستڕەی یایەزینێ پڕ دەداتێ دەیڕفێنێ. کاکەمەم دەڵێ: «چ بکەم لەبەر جەباری بڵا، بەکرە مەرگەوەڕی بکوژم بەیەکجاری؟» یایەزین دەڵێ: «لە خۆم بێ سەڵایێ «چ بکەم، ئەوڕۆ کارەکە بەدە، کوشتنی بەکری بۆم پێک نایێ». میرمەم بۆ ماڵە قەرەتاژدینی چوو؛ یایەزینیش بۆ ماڵێ گەڕاوە. کاکەمەم دەچوو لە میری و قەرەتاژدینی دەکرد سەڵاوە. ماڵە قەرەتاژدینی ئاوری گرت، مەخلووقی جزیرێی هەموو بەسەردا ڕژاوە. قەرەتاژدینی لوڕی بە زمانی ئارەبان دە ژنێی خوڕی: دور، گوێتر! لانکی کوڕی. خاتوون ئەستی دەڵێ: «نە ئەو ماڵەم دەوێ نە ئەو حاڵە نە ئەو منداڵەم دەوێ نە ئەو تفاڵە بەو شەرتی لە دنیایێ سەلامەت بن گەردنی زەرد و ڕووی پڕ لە خاڵە». ئینجا میر دانیشت؛ ئاورەکە کوژاوە؛ ماڵە قەرەتاژدینی هەموو سووتا. میر کوتی: «وەرن، بەربووی ماڵە قەرەتاژدینی بکەین». میر کوتی: «وەتاغێکم بە هەموو شتێکەوە دایە بە قەرەتاژدینی. بەکر ئاغا؛ ئەتوو چی دەدەیێ؟» بەکر ئاغا کوتی: «قوربان! ئەمن چ نادەم». کوتی: «بەکر ئاغا! بۆچی؟» کوتی: «قوربان کەسێک ماڵە خۆی بە دەستی خۆی بسووتێنێ، ئەمن ماڵە خۆم بۆچی بدەمێ؟» میر کوتی: «ئەمن تێ ناگەم؛ ئەو قسە چییە؟» دەستی دا دەستڕەی، کوتی: «قوربان! ئەوە لە دیوانێ بوون، ئەگەر ئەتوو لە ڕاوێ هاتیەوە، کاکەمەم یایەزینی وە بن کەوڵی دابوو، قەرەتاژدین پێی زانی، ناردی ماڵە خۆی ئاور تێ بەردا؛ سووتاندی هەتا یایەزین و کاکەمەم خەلاس بن. ئەگەر بەقام پێ ناکەی، ئەوە دەستڕەی یایەزین و کاکەمەمییە، لە دیوانێ لێم ئەستاندن، نەکوو بڵێی: «بەکر شەیتانە، ئابڕووی خوشکی من دەبا»، جا ئەمن بۆ ماڵە خۆم دەدەم بە پیاوی وا؛ قەت بووە، نۆکەر بە ئاغای خۆی غەیان ببێ. میر کوتی: «بەکر ئاغا! ئەتوو ڕاست دەکەی، مەسڵەحەت چییە؟ کاکەمەمی چلۆن ببەتڵێنین، قەرەتاژدین، عرفۆ، چەکۆ پێ نەزانن؟» کوتی: «قوربان کارێکی وا بکەین، بەنگین نەزانێ». هەڵستان چوونەوە ماڵێ. بەکر کوتی: «قوربان وڵاتێکمان هەیە قەد خەرجمان ناداتێ؛ بڵا زیندانێکی هەڵکەنین بۆ کاکەمەمی، هیچ کەس نەزانێ». بە مانگێکی زیندانیان تەمام کرد. بەکر کوتی: «بنێرە، عرفۆ و چەکۆ و قەرەتاژدین و بەنگینە و میرمەم بێنە ئێرە؛ مەسڵەحەتێ بکەین». ناردیان، هەموو هاتن. میر کوتی: «کوڕینە! ئەمە چ بکەین؛ وڵاتێکم هەیە ئیتاعەتێم ناکەن، خەرجم نادەنێ». کوتیان: «قوربان! چ دەفەرمووی وا دەکەین». میر کوتی: «مەسڵەحەتە ئەنگۆ بچن، کاکەمەمی بۆ من بەجێ بێڵن. بەتەنێ ئەمن عاجز دەبم». کوتیان: «بەڵێ؛ تەدارەکمان بۆ بگرە؛ لەشکرمان بۆ وەدەرخە. یان سەری خۆمان دادەنێین یان بەجارێکی ماڵ و تاڵانت بۆ دێنین».
54	مەم و زین ٨	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	دەنگی لەشکریان دا لە شاری جزیرێ سوار سوار دەبن، قۆشەن ڕاستەی لێ دەگیرێ میر هات و ڕۆنیشت لە دیوانێ دەڵێ: «بێنن، قەتارێ بار کەن لە گەنج خانێ بچن ئەو وڵاتەم بۆ بەرحەق بکەن، جا دێنم شادەوئیمانێ». دەستی دەکرد لە عرفۆ و چەکۆ و بەنگینەی بە خەڵات بەخشانێ دووبارە هەموو ئەنعامی دانێ قەرەتاژدین، بانگیان کردە دیوانێ خەڵاتێکی زۆر گەورەیان کرد، هەموو کەس بزانێ ئینجا مەرەخەست کران دەبێ بڕۆن سبحەینێ. هەڵستان بەبێ فکری، هەرکەس دەچێتەوە مەنزڵی خۆی دەگری ئەگەر ئەوێ شەوێ بوو تەواوە سبحەینێ بەیانی داوە شەیپووریان کێشا، ئاڵا هەڵکراوە میر بۆخۆی هەڵستا بۆخۆی هاتە ئەو ناوە لەشکریان بەڕێ کرد، لەشکرێکی عەزیمە، تەواوە. عرفۆ و چەکۆ و قەرەتاژدین و بەنگینە ئەمانەتی میرمەمی زۆریان دەداوە؛ میر و کاکەمەم و بەکرئاغا گەڕانەوە بە دواوە. میر بەدزی بە بەکری دەگوت: «ئەگەر یایەزین بزانێ، کارمان ناتەواوە دەبێ بڵێن، کاکەمەم سەرکردەی لەشکری بوو، ڕۆی بەو لاوە». لە پاشان میرزێندین و بەکر کاکەمەمیان خستە زیندانێ بەکر و میر پێکەوە چوونە دیوانێ. تاژییەکی کاکەمەمی بوو؛ ئەگەر زانی کاکەمەمیان دە زیندانێ هاویشت، چووە دەرکی یایەزینێ. یایەزین دەڵێ: «قەرەواش و کەنیزی من، ئەنگۆ گەلێک دلێرن کاکەمەم چۆتە لەشکری، ئەو تووتکە تاژییەی گەڕاوەتەوە زۆر چاکی نیگا بدێرن». هەموو ڕۆژێ نانیان دەدا بە تووتکە تاژییەکەی، قەپی پێدا دەکرد هەڵی دەگرت، دەیبرد بۆ کاکەمەمی دە زیندانێی داویشت. هەتا چل شەوی هەر وابوو. ڕۆژێکی مزگێنیان هێنا، لەشکر هاتەوە. یایەزین کوتی: «ئەو لەشکر هاتەوە، ئەو تووتکە تاژییە بۆ وا لاواز بووە؛ جا ئەمن چ بکەم لە خەجاڵەتی کاکەمەمی» کوتی: بێنن، لەکن ئەمن نانی بدەنێ، بزانن ئەو تووتکە تێرو نەکردووە، وا لاوازە. نانیان ئاویتە بەرێ، قەپی پێدا کرد، هەڵی گرت و بردی. یایەزین بۆخۆی وەدووی کەوت. کوتی: «کچێ، بۆ کوێی دەبا ئەو نانەی؟» کوتیان: «قوربان! هەموو ڕۆژێ نانی دەدینێ، دەیبا، دەڕوا». تووتک گەیییە سەر زیندانێ بۆی بەرداوە. ئەگەر یایەزین چوو، تەماشای کرد، پێی زانی، ئەوە زیندانە، کاکەمەم دەوێدایە. یایەزین دەگری؛ دەڵێ: «ڕووسیا بووم، بابانم وێرانە ئەمن لەکنم وابوو، ئەتوو سەرکردەی لەشکری، چووی بەرحەق بکەی ئەو عێلانە». میر مەم دەڵێ: «یایەزین، گیانە! چل شەوە، بە قسەی بەکری جێگام زیندانە، شام و نەهارم بووە بە جەمی سەگانە». یایەزین دەڵێ: «هەی لە خۆم ڕووڕەش و بابان وێرانێ تاقە کوڕەی براهیم پادشای یەمەنێ بێتە شاری جزیرێ بە قسەی منی سەر بەتاڵ و بێ خودانێ». میرمەم دەڵێ: «ئەی خوڵا، بە ڕەحمەتی تۆم شوکرانە ئەمن نەمزانی لە شاری جزیرێ بەکر وا شەیتانە لە خۆم خانەخەراپ و ماڵ وێرانێ، هیچ جوابی دیم نییە بەغەیرەز شوکرانێ زوڵفی خۆت بکە تەناف، بزانە دەرم نایەنی لە زیندانێ. سەری من ئەگەر دەرتهێنام، لەسەر کۆشی خۆتی دانێ جا ئەودەمێ شوکرانەبژێرم، ئەگەر پێمەردی خوڵام بێنەسەرێ بۆ گیانکێشانێ». یایەزین دەڵێ: «ئەگەر براهیم پادشای یەمەنێ بزانێ دێ، شاری جزیرێ وێران دەکا، لەسەری کوڕی خۆی لە حەولاد و تایفەی من دەبڕی ڕێ گوزەرانێ». ئینجا مەلیک ڕێحان هاتووە لەولاوە، سەرتاپا خوار خۆی دە قوڕێ هەڵکێشاوە، دەڵێ: «یایەزین، بە قوربانت بم، ئەوە چ بووە، چ قەوماوە؟» یایەزین دەڵێ: «مەلیک ڕێحان، ئەتوو هاتووی، بە قوماربازی دەگری. ئەتوو نازانی، چاک نابی، چونکە لە ئەولادی بەکری؟» مەلیک ڕێحان دەڵێ: «قوربانت بم، ئەمن کوێرم بوو چاوە لە من وایە میرمەم سەرکردەی لەشکرییە چووە، ماڵ و تاڵانی هێناوە. ئێستا سەڵام لێ ڕابوو، دەڵێن: لە زیندانێدا زەلیل و مەحتەل ماوە». ئینجا مزگێنی هات، لەشکر و قۆشەن لە شاری جزیرێ بوو بڵاوە ئینجا خەبەریان بە یایەزینێ داوە. یایەزین ئەگەر وا دەزانێ، سەرتاپا خوار خۆی هەڵدەکێشا دە قوڕ و خمخانێ، بە کووچەی شاری جزیرێدا دێ، دەست دەکا بە گریانێ. عرفۆ و چەکۆ و قەرەتاژدین ئەسپێکیان بە پێشکەش بۆ کاکەمەمی هێنابوو؛ ئەوا دەیگێڕن لە کاروانسەرایە و لە کۆڵانێ. یایەزین دەڵێ: «قەرەتاژدین ئاغاکەتان کوانێ» ئەنگۆ بۆ ئاغایەتێو بەجێ هێشت، چل شەوە جەمی دەگەڵ جەمی سەگانە لە زیندانێ». بەنگینە دەڵێ: «ئەگەر نەمرم، بژیم، بمێنم، دەبێ لەشکر و قۆشەنی شاری یەمەنی بێنم، دەبێ ڕیشەی حەولادی میر و بەکری دەرێنم». عرفۆ دەڵێ: «ئەمن عرفۆمە، بەرانێکی بە ئەسرۆمە، میری برات لە شانانڕا دەگرۆمە» قەرەتاژدین دەڵێ: «ئەمن قەرەتاژدینم، لە پڵینگەکانی چەنگ بەخوینم ئەگەر نەمرم، میری برات دە شانانڕا دەردێنم». چەکۆش دەڵێ: «ئەمن چەکۆیەکم بەناوە لە سوێ میرمەمی کوێرم دەبووە هەرتک چاوە. خوشکێ یایەزین، گلەیییانم لێ مەکە، کوێرم بووە هەرتک چاوە ئێستا دەبێ شاری جزیرێ تەخت و تاراج بکەم، بیکەم بڵاوە. خوشکێ، پێم بڵێ، بزانم میرمەم مردووە یانە ماوە». یایەزین دەڵێ: «چ بکەم ئەمنی قەلەندەر و ماڵ وێرانێ نەمردووە و نەماوە؛ ئەوە زەلیلە لەنێو زیندانێ». ئینجا ئەو چوار شێرە بە گریان دەهاتنە خوارێ لە کۆڵانێ، هەموویان دەهاتن، دەگەینە سەر زیندانێ. دەیانگوت: «یایەزین! میری بکوژین یا کاکەمەمی دەرێنین لە زیندانێ؟» یایەزین دەڵێ: «بە قوربانو بم، دامەمێنن، جارێ کارێکی وا بکەن کاکەمەم بۆ دەرێنن» ئینجا یایەزین کەزیی خۆی بەعاڵقە بەعاڵقە کرد ئاوێتیە زیندانێ کاکەمەم ئاوێتیە ئەستۆ و بنەنگڵی خۆی؛ دەستیان کرد بە هەڵکێشانێ. یایەزین دەڵێ: «بیدەن بەمن». سەری خۆی هەڵگرت، لەسەری کۆشی خۆی دانێ کاکەمەم دەڵێ: «یا ڕەبی، بە ڕەحمەتی خوڵای دەبژێرم شوکرانێ یایەزین! ئەمن چاوم نابینێ؛ عرفۆ و چەکۆ و قەرەتاژدین و بەنگینە کوانێ؟» یایەزین دەڵێ: «جەرگم بڕا، کەسم نەماوە ئەتوو نازانی، ئەوانە لە لەشکری گەڕانەوە، پاکت لە دەورێی ڕاوەستاوە؟» کاکەمەم دەڵێ یایەزین، «پێیان بڵێ گەردنم ئازاد بکەن؛ دەوڵەت زیاد و ماڵی ئاوا لە توو دیدار ئاخرەت بووم، لە ئاهی دایک و بابم مەخسوودم نەبوو تەواوە». یایەزین، ئەگەر وا دەزانێ، دەست دەکا بە چەمبەر و گریانێ. بە ڕەحمەتی خوڵای میوان دەهاتنە سەر کاکەمەمی بۆ گیان کێشانێ. کێ بوو لە کاکەمەمی بەڵەک چاوە، چاوی خۆی لە ڕووی یایەزینێ کرد بڵاوە. عرفۆ و چەکۆ و قەرەتاژدین و بەنگینە دەست دەکەن بە گریانێ، میرزێندین هەڵدەستا دەهاتە کن ئەوان لە دیوانێ ئەویش وەک ئەوان دەس دەکا بە گریانێ، دەڵێ: «خوشکێ، یایەزین! بڵا کاکەمەمی هەڵگرین بیبەینەوە دیوانێ». بەنگین دەڵێ: «ئەی میر، بە قوربانت بم، چ دەستانی مەکەنێ «ئەمن ئەمانەتی براهیم پادشایە دەبێ بیبەمەوە یەمەنێ». میر دەڵێ: «بەنگینە، گیانە! «ئەمن نەمزانیوە کوڕی براهیم پادشایە هاتۆتە ئێرەکانە ئەمن دەزانم جزیر لەسەر ئەوی دەبێ وێرانە، مەسڵەحەت ئەوەیە دەبێ، هەر لەکنە خۆم بێ گۆڕ و گۆڕخانە». قەرەتاژدین دەڵێ: «دەبێ هەر لێرە بێ، چونکە لە یایەزینێ میوانە». عرفۆ و چەکۆ دەڵێن: «بە دەستی خۆن دەیبەینە گۆڕخانە. چونکە میرمەم ماشوقێی یایەزینێیە، هەتا مردنێ یایەزین خوشکی هەمووانمانە». بەنگین دەڵێ: «بێ ئاغا و بێ وەتەنین چونکە میرمەم غەریبەیە، بڵا بچین بۆخۆمان قەبری بۆ هەڵکەنین». میرزێندین دەڵێ: «خوڵاکەی! بەنگین چت لەو قسەی داوە نەمزانی کوڕی براهیم پادشایە؛ کوێرم بێ هەرتک چاوە لەمێژە ناردوومە قەبری بۆ هەڵکەناوە». کاکەمەمیان بردە سەر تاتەشوارێ و شۆراوە، هەڵیان گرت بۆ گۆڕخانان، لەوێ تەسلیم بەخاکێ کراوە، بانگێکی خۆشیان لێ دا، گەڕانەوە بە دواوە. ئینجا ئەگەر شەو بەسەردا هات هەڵی کردە ڕێژنەی بارانێ، یایەزین ئێستا بۆ کاکەمەمی دەس دەکا بە گریانێ: «تاقە کوڕی براهیم پادشای یەمەنی جوانەمەرگ بوو لە سەری من بابان وێرانێ حەڵاڵی دنیایەم لێ حەرام بێ هەتا خوڵا دەکا دیوانێ؛ چ بکەم لە خۆم ڕووسیایێ، قەلەندەرێ بۆ دایک و بابی میرمەمی دەگەینە یەمەنێ خەبەرێ داخوڵای، شاری جزیرێ دەگەڵ تۆپ و تۆپخانەی یەمەنێ چی بە سەرێ چ بکەم، لە چەنگم دەرچوو، ئەمن مل بەکوێنێ شاری جزیرێم لێ خرا دەکەن کەسم لە ئەولادێ نامێنێ». کێ بوو لە بەنگینەی دڵسووتاوە، دەهاتە خزمەت یایەزینێ دەیگوت: «یایەزین! چاوم کوێر بوو، ئاغام نەماوە». یایەزین دەڵێ: «بەنگینە! ئەمن بابانم خەرابوو تیرم لە جگەرێ دراوە». بەنگینە دەڵێ: «دەبێ بەبێ کەسی بڕۆم، بۆ شاری یەمەنێ، دەوڵەت زیاد و ماڵێ ئاوا». یایەزین دەڵێ: «هەیڕۆ! چ بکەم، ئەمنی قەلەندەری هەڕۆ، بڕۆ بە خوڵات بە زامن دەدەم، بە ئەمانەت بە پێغەمبەری». کێ بوو لە بەنگینی گوڵباوە، ئەسپ و تاژی دە خمی دەنا و بۆ یەمەنێ گەڕاوە. دوازدە مانگ و بیست و چوار ڕۆژان بە شین و گریانی ئاژواوە، هەتا دەگەیییە دەرکی براهیم پادشای یەمەنێ بانگ لەسەر بانگی لێ دەداوە». براهیم پادشا وەدەرکەوت، دەڵێ: «بەنگین! کاکەمەم چی لێ هات و چی لێ قەوماوە؟» دەڵێ: «براهیم پادشا، بە قوربانت بم! دەردێکی گەیییە، عەمری حەقی بەجێ هێناوە». براهیم پادشا دەڵێ: «بەنگینە، چ دەکەی لەمنی بێ کوڕ و فەقیرێ چ بکەم لە یەمەنێڕا چلۆن بگەمە شاری جزیرێ؟» دایکی مەمی، ئەگەر وا دەزانێ، لەشکر و قۆشەنی دەنگ داوە هەر بەو شەوەی ئاڵای هەڵکرد، بەیداغی ڕاکێشاوە بەنگین بانگ لەسەر بانگی لێ دەدا، بۆ شاری جزیرێ گەڕاوە. بەنگین دەڵێ: «دەڕۆم بۆ شاری جزیرێ بۆ کن ئاغاکەی نەوجوانە». دەهاتە خوارێ دوازدە مانگ و بیست و چوار ڕۆژانە دەهاتە دەورەی شاری جزیرێ، داورت [؟] دایبەست تۆپ و تۆپخانە. یایەزین ناردیە کن میرزێندینی: «مەرەخەس بفەرمووێ، دەچمە سەر قەبری کاکەمەمی». میر تەگبیری بە بەکری کرد، کوتی: «مەرخەستی بکەم، یا نەیکەم؟» کوتی: قوربان! مەرەخەستی بکە، دەزانم، بە هاواریەوە دێن؛ دەشقەم بۆ خاتری یایەزینێ خەراپەمان نەکەن». میر فەرمووی: «بڵا بچێتە سەر قەبران، مەرەخەستە». یایەزین بەگریانێ چووە سەر قەبران. ئەوە یایەزین گەیییە سەر قەبری کاکەمەمی. بانگی کاکەمەمی دەکا. دەڵێ: «خوڵایە، نە بەکەبرێنی، نە بەسەبرێنی بۆخۆت گیانان دەدەی، گیانان دەستێنی کاکەمەم، عەمرەکەم، ئەتوو نابێ جارێکی سەر هەڵێنی؟» کاکەمەم دەڵێ: «خاتوونێ! بۆ وا شێت و کەم ئەقڵی؟ ڕوومەتی تۆم گەلێک جوانترن لە دەسرۆکەی گوڵ گوڵی هەتا دنیا خەرا دەبێ، پیاو سەر هەڵنایەنێ لە ماڵە گڵی». یایەزین دەڵێ: «خوڵایە، بەغەیرەز ئەتوو کەس نییە بمێنی ئەمن چی دیکەم بۆ مەجووزاتان نەژێنی ئەمن بە کێلی کاکەمەمیەوە بمرێنی. خوڵایە، ئەتوو کەریمی، قادری» میوانی خوڵای دێ، ڕۆحی لە یایەزینێ وەردەگری. خەبەریان دا بەمیرزێندین: «یایەزین مرد». میر بە بەکری فەرموو: «بڕۆ، قەبری بۆ هەڵکەنن». کوتیان: «قەبری هۆ لەوێ هەڵکەنن». هەرجێکی پاچیان لێ دا بوو بەروو لە هیچ کوێ هەڵنەکەنرا؛ لەکن کاکەمەمی نەبێ. قەبریان تەواو کرد. یایەزینیان تەسلیم کرد. دایانپۆشی کوتیان: «یاڵڵا بڕۆینەوە». شەقژن لە قەبری کاکە مەم و یایەزینێ هات. بەکر کوتی: «ئاحا! دەست هەڵناگرن ئەوا لە قەبریش چوونە باڵی یەک»: بەکرئاغا دەڵێ: «میر ئەتوو میرێکی ساحب خاتری لە هەموو کاران عەیب و عاران لە من دەگری خوشکی قەعبەی توو لە قیامەتێش دەس لە خەڵقی هەڵناگری». میر کوتی: «هەموو کارێکی پێ کردم، دەنجا بیکوژن» بەکر خۆی ئاوێتە نێوانی قەبری کاکە مەم و یایەزینێ. خوێنی بەکری لە نێوانی قەبری کاکەمەم و یایەزینێ کەوت، ئێستا بوو بە زی لەوێ شین بوو. کاری وان بوو تەواوە عرفۆ سەرتاپا خوار خۆی دە قوڕێ ناوە چەکۆش خۆی لە خمی داوە بانگێکی خۆشیان لە بۆ مەم و زینان لێ داوە بە خەمناکی هەر کەسە بۆ ماڵە خۆی ڕۆیەوە و گەڕاوە خەبەریان بە براهیم پادشای دا، یایەزینیش مرد، لەکن کاکە مەمیان ناشت. کێ بوو لە براهیم پادشای زەنوێرە کوتی: «ئیدی کەس پێم نەڵێ لە پاش مەم و زینان شاری جزیرێ نیگابدێرە سبحەینێ پاکی نوغرۆ دەکەم دەچۆمی جزیری دەکەم سەر بەرەو ژێرە». ئینجا کە سبحەینێ بەیانی داوە براهیم پادشا لە خەوێ هەڵستاوە دەڵێ: «چ بکەم؟ لە عەیبەت میرمەمی کوێرم بوون هەرتک چاوە». ڕووی تۆپ و سەربازی دە شاری جزیرێ کراوە. بەنگینە ئاغای چووە بۆخۆی سەرکردەیە و زگی سووتاوە. ڕووی دە ماڵە بەکری کرد؛ هەرچی گەییێ سەری بڕی، سینگی هەڵێناوە. ڕووی دە ماڵە میرزێندینی کرد، قەتی یەک خەلاس نەبوو، یەکی نەماوە هەتا بەجارێکی ئاساریان بڕاوە. جا خاتوون ئەستی کوێنی دەبەر خۆی کرد، چوو لە پێش براهیم پادشای ڕاوەستاوە، دەڵێ: «پادشا، مەم و زین چوون، ئاساری ماڵە بابم بڕاوە». براهیم پادشا دەستی دەستۆی خاتوون ئەستێ کرد، کوتی: «ئەتوو کچی منی ئەتووم لە جێی کاکەمەمی ڕۆناوە». دەستی دەستۆی خاتوون ئەستی کرد، چووە سەر قەبری مەم و زینان بیانکا تەواوە. گەینە سەرقەبران، دەگەڵ لەشکر و قۆشەنی بانگێکی خۆشیان لێ دەداوە. کێ بوو لە براهیم پادشای نەوجوانە، کوێراییی گەیییە هەرتک چاوەکانە، دەڵێ: «بە سەرینی پیری بەشم بێ کوڕی و زگ سووتانە. ڕۆڵە! خاتوون ئەستی نایەمەوە شاری جزیرێ؛ شارێکی بەدقەدەمە، ویستراحەت گرانە. ڕۆڵە! شارەکەی یەمەنێ، بێ کوڕی ئاغای و سەرەوێرانە». خاتوون ئەستی دەڵێ: «لە سوێ مەم و زینان وەختە وەرگەڕێم لە دینی، هیچ باب و برام نەماون، لەکنیان ڕۆبنیشم بە پەرژینی». براهیم پادشا دەڵێ: «ڕۆڵە! شارەکەی جزیرێم بە بەرات دا هەتا مردنێ بە قەرەتاژدینی» «ئینجا ئەمن کاکەمەمم چوو، هۆم کەوتۆتەوە بەنگینی». قەرەتاژدین دەڵێ: «چ بکەم براهیم پادشا؟ ئاغایەتیم پێ ناکرێ، جەرگم بڕاوە، «خزمەتی میرمەمم گەلێک نەکرد، ئەمەگم بەهیچێ دراوە. «خوڵا دەزانێ کوڕی تۆیە؛ بڵا ئەمن هیچ کەسم لە شوێنەوارێ نەماوە». سبحەینێ تەدارەکی دەگرت هەتا حەوت ڕۆژان هەر خێر و قوربانی بۆ مەم و زینان کراوە، لە پاشان ئاڵایان هەڵکرد و بەیداغیان ڕاکێشاوە. جزیر بە قەرەتاژدینی تەسلیم کرا. گەڕانەوە بە دواوە. براهیم پادشا لە حەسرەتان کوێری بوون هەرتک چاوە. دوازدە مانگ و بیست و چوار ڕۆژان لەشکریان هێناوە بە دواوە داخل بە شاری یەمەنێ دەبوو، هەموو کەس خۆی دە قوڕێ ناوە بەنگینی کردیە کوڕی خۆی و بەسەر شاری یەمەنێی داناوە. یا ڕەببی! «ڕەحمان بەکر نەمری» بەچوار ڕۆژان ئەو بەندەی بۆ ساحبی ئاڵمانێ کرد تەواوە، ئیسای ڕوحوڵلا لەسەر ساحبی ئاڵمانی ڕاوەستاوە ئاغای ساحب بە ساق و سەلامەتی لە هەموو دەریایان پەڕیوە لە دایک و خوشکی خۆت بکە سەڵاوە.
55	مەم و زین	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	کاکە مەم نۆکەری میری ڕەواندز بوو. خاتوو زین خوشکی میری ڕەواندز بوو. کاکە مەم دڵی لێ چوو؛ ئاشق بوو لە خاتوو زین. میر مەم ئاغای نەخۆش کەوت؛ پێنج ساڵ تەواو. کاکە مەم ئاغای بە کۆڵ گێڕا. لە دوای ئەم پێنج ساڵە شەرتی کرد کە خوشکی خۆی بداتێ. پیاو ماقووڵان جەم بوون قبووڵیان نەکرد. ئاقیبەت زین و مەم ئاشق بوون بە یەکتر. خاتوو زین کاسەی ئاوی دا بە کاکە مەم، میر پێی زانی. زستان بوو حوکمی کرد: «ئەسپێکم بۆ بێنن، کاکە مەمی سوار کەن، وە گۆزەی ئاوی پیا بکەن با بیبەستێ. دەری کەن با بڕوا بۆخۆی؛ دەریان کرد. بەو شەوە ڕۆیی بەنێو بەفر و سەرما تا نیزیک بەیانی داغل بە شاری کۆیە بوو. ئەسپەکەی بەڵەد بوو، لەبەر دەروازەی میری ڕاوەستا؛ حیلاندی. میر بەخەبەر بوو. بانگی کردە غوڵامان دەروازەی بکەنەوە بزانن ئەوە کێیە؟ کە چوون دەروازەیان کردەوە دایانبەزاند، هاوردیانە ژوورەوە. میر کە تەماشای کرد هەموو گیانی بەستووگیە . لێی پرسی گوتی: «چی کردووە بەم شەوە ساردە توویان دەرکردووە؟» عەرزی کرد: «لە بری چاکەی کە لەگەڵ برای تووم کرد، ئەمە جەزای بوو». میری کۆیە گوتی: «سبەیانێ سەد سوار دەنێرم خاتوو زینت بە زۆر بۆ بێننە ئێرە». زۆر حەمدی خودای کرد. بەیت جوابێ بنێرن بۆ شەمزینان سوار بن لە ئەسپ و زینان بۆ شەوقی مەم و زینان. جانان! بکەین تەگبیر و ڕایە جوابێ بنێرن بۆ زازایە سوار بن لەبۆ ئەم سەفایە! دڵم دەڵێی بەحری وانە، لەنگەریان تێ بەردان گەمەی وانە. جوابێ بنێرن بۆ باڵەکان سوار بن لە کوێت و هەڵەشان لە بۆ سەفای کیژ چاو ڕەشان. کوێستان لە من داغان داغان سوورگوڵ پشکوت لە چوارباغان. کاکە زین و برالە زین و کیژە ڕێحانە! ئاورێکم بەربۆتەوە لە دەروونێ نە بە بایە دەکوژێتەوە نە بە بارانێ نە بە پاچ و پێمەڕان نە بە گڵ پیادانێ نە بە شێخەسووری کریوە، نە بە چاکەسواری تاژیانێ نە بە سەید ئەحمەدی ساوانێ نە بە تیپی سوارانی دەشتی کاولە حەریرێ نە بە گوڵنگە و قویتاسەی کاری مووسڵێ.
56	ناسر و ماڵ ماڵ ١	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	مەزن و میرزاغا، ئاغای وڵاتی کوێستانێ بوون. کوێستانەکەش گاگەش باوۆمەر بوو. لە بەغدایە دەگەڵ کیای، برادەر بوون. سی و دوو ساڵان مەزنایەتیی کوێستانیان کرد. جا مەزن باوۆمەر لەوان پەیدابوو؛ مەزنایەتیی لێ بڕینەوە، حەوت ساڵان مەزن بوو. ناسر و ماڵ ماڵ کوڕی مەزن و میرزاغا بوون. گەورە بوون. مەزن باوۆمەر سێ کچی بوون، یەکێکیان نێوی خاتوون تەورێزی بوو، ئەویدی خاتوون ئەسمەر، سێیەمین خاتوون پەروەر. حەزیان لە ناسر و ماڵ ماڵان کرد. خاتوون تەورێزی بۆ ماڵ ماڵی، خاتوون ئەسمەر بۆ ناسری. ناردیانە کن مەزن باوۆمەری، کچێمان بداتێ بۆ ناسر و ماڵ ماڵان؛ مەزن باوۆمەر نەیدانێ. کچەکان سبحەینێ چوونە سەر کانییە، شیو و کوڵێ بکەن. ناسر و ماڵ ماڵ هاتنە کن کچەکان؛ گوتیان: «ئەوە بابو ناودا؛ وەرن دەگەڵمان، هەڵوگرین». خاتوون تەورێزی گوتی: «ئەنگۆ پیاو نین، دە وەرن سوێندی بۆ یەک بخۆین نە ئەمە مێردی دەکەین، نە ئەنگۆ ژنێ بێنن. هەستن؛ بڕۆنە بەغدایە کن ئاغای خۆتان؛ یان بمرن، یان مەنسەبی بستێنن». ماڵ ماڵ گوتی: «کاکە ناسر! بەخوڵای، چاک دەڵێن. ئەوان لەمە بەغیرەتترن». بازیبەندیان لە قۆڵی خۆیان دەرهێنا؛ هەر چوار سوێندیان خوارد. بازن و مۆرییان پێکەوە گۆڕینەوە، دەوڵەت زیادیان خواست؛ سواربوون. کاکە ناسر دەڵێتەوە کاکە ماڵ ماڵییە: «خوڵاکەی چییە ئەو دنیا فانییە، دەبڵا بڕۆینە خزمەت وەزیری بەغدایە بە نۆکەرییە». کاکە ماڵ ماڵ دەڵێتەوە کاکە ناسرییە: «ئەمە لە خاتوون تەورێزی و خاتوون ئەسمەرێ وە چەنگن کەوت خاترجەمییە؛ جا دنیای ڕوون چ فایدەی هەیە، چی دی قبوول ناکەم ئەو حیزییە، دەچمە کن وەزیری بەغدایە بۆ نۆکەرییە، یان سەرم دەچێ بە یەکجارەکییە، یان دێمەوە بەئیزنی خوڵای بەئاغایەتییە». ناسر دەڵێ: «ماڵ ماڵ دڵم لە کاوە، تیرێکیان لە بەدەنێ دام، جگەرم سووتاوە، دایک و بابمان لە وڵاتی غوربەت بەجێ ماوە، دەنا ئەو سەفەرە هەر بۆ من چاکە، سەفەرێکی تەواوە. خاتوون تەورێزی؛ خوشکێ دەوڵەت زیاد و ماڵی ئاوا» خاتوون تەورێزی دەڵێ: «چ بکەم، برالە، لێم مەدە تانێ هەڕۆ، بڕۆ، بەخوڵات بەزامن دەدەم، بەئەمانەت بەپێغەمبەری ئاخر زەمانێ. ئەگەر بەبێ مەنسەب بێیەوە، برالە، لەو وڵاتەی ناکەی گوزەرانێ». خاتوون ئەسمەر دەڵێ: «ماڵ ماڵ! ئەگەر دەڕۆی، کوێرم دەبێ چاوە. دەبێ بچنە کن دایک و بابانو، بڵێن دەوڵەت زیاد و ماڵی ئاوا ئەگەر ئەو گەردنو ئازا بکەن، مەخسوود و حاسڵ دەبێ، لە خزمەت میری بەغدایە کارو دەبێ تەواوە». دەڵێ: «خوشکێ! دەترسم، بابم نەیەڵێ بچم، بڵێ: بگەڕێیەوە دواوە». جا جووتە سوارە، سوار بوون و لەوێ گەڕانەوە بەدواوە، هەتا دەهاتنە دەرکی دایک و بابی خۆیان لەوێ دەبوونەوە پیاوە، ناسر و ماڵ ماڵ دەڵێن: «دایک و بابی مە سەفەری بەغدایەمان وەبەرکەوتووە گەلێک سەفەرێکی تەواوە. چ حەیشێک لێرە بەکوێستانێ بۆ مە ماوە؟ ئینشاڵڵا دەچینە بەغدایە، نایەینەوە هەتا کارن دەبێ تەواوە». ناسر و ماڵ ماڵ گەلێک دەرفکری، ئەوێ شەوێ لەکن دایک و بابانی دەگری. دایکی ناسر و ماڵ ماڵان دەڵێن: «ڕۆڵە! بڕۆن بەخوڵاو بەزامن دەدەم و دوومین بەحەزرەتی خدری، ڕۆڵە! گەردنو ئازابێ، دەشقەمێ خوڵا دەستو بگری» ئەگەر سوار بوون ئەو جووتە لاوە، بانگێکی خۆشیان لێ داوە، دەڵێن: «وڵاتی کوێستانمان بەدەستەوە نەماوە. خەڵقی خێڵاتی، دەوڵەت زیاد و ماڵی ئاوا» ڕێی بەغدایان پێ نیشان دەدەن سەبرسەبریان داژواوە. چەند مەنزڵیان لێ خوڕی تا بیست و چواریان دەکرد تەواوە. وەسبحەینێڕا داخیل بەبەغدایە دەبوون ئەو جووتە لاوە؛ بەکووچە و کۆڵانی بەغدایەدا دەیانئاژواوە، هەتا دەچنە دەرکی کیای دەبوون پیاوە. وڵاغیان لێ وەرگرتن بردیاننە یەختەخانێ، وەتاغیان بەوان نیشان داوە، هەتا سێ ڕۆژان ڕۆنیشتن پرسیاریان لێ نەکراوە. ڕۆژێکی کیای گوتی: «ئەو میوانە کوێندەرین، لە خزمەت میری بێژراوە». نۆکەر گوتی: «نازانم؛ ئەوە کوێندەرین. نایانناسم، ئەمن چم لە میوانی توو داوە لێی پرسم بڵێم خەڵقی کوێی هاتووی لەولاوە؟» کیای فەرمووی: «نۆکەرەکەی بێ قەیدییە؛ بچۆ بزانە ئەو میوانانە کوێندەرین، حاجەتیان چییە. ئەوە سێ شەوە لێرەن، بۆ هیچ سوال و جەوابیان دەگەڵ ئەمن نییە؟» کێ بوو، لە نۆکەرەی جندییە، دەچووە کن ناسر و ماڵ ماڵی بەیەکجارەکییە، دەڵێ: «میوانینە! میر ئەمنی ناردۆتە کن ئەنگۆ بەئێڵچیگەرییە، بزانم، ئەوە کوێندەرین و کاریان بەمن چییە». ماڵ ماڵ دەڵێتەوە بەناسرییە: «قاقەزێکی بۆ بنووسە بەدزییە؛ «بڵێ: ئەمە کوڕی مەزن و میرزاغای هاتووین، دەبینە نۆکەری وی بەیەکجارەکییە، وڵاتێ کوێستانیان لێ بڕیوین، جا لە خوڵای بەرەژێر، ئەگەر چارە نەکا، هیچ هومێدی دی نییە». دەزبەجێ ناسر قاقەزی دەنووسییە. مۆری لە ماڵ ماڵی وەرگرت، مۆری کرد بەیەکجارەکییە. گوتی: عەرزی بکە، خەتم ڕەوان نەبوو، ئەگەر عەیبێکی ببێ لێم نەکا بەگلەیییە. قاقەزەکەی دا بەنۆکەری، گەڕاوە بەیەکجارەکییە، چووە خزمەت کیای، قاقەزی لە پێش دانا گوتی: «ئەوهە چییە؟ نۆکەر گوتی: «ئاغا، خوڵا بتکا ڕاوەستاوە ئەمن چووزانم، قاقەزە بۆ توو نووسراوە». میر قاقەزەکەی مولاعەزە کرد، داینا لەسەر چاوە، گوتی: «ئەوە برازای منن لێیان قەوماوە». جا کە سبحەینێ بەیانی داوە، تەدارەکی ناسر و ماڵ ماڵان لە ماڵی کیای گیراوە. کیای فەرمووی: «ئەوە مەحرەمی ماڵە منن؛ بۆچی ئەو وەتاغە و بەوان داوە؟» کیا وای گوت بەو نۆکەرانە: «خەڵاتی بۆ ناسر و ماڵ ماڵی بەرن، بیانئێننە ئێرەکانە». خەڵاتیان بۆ بردن، ئاویتیانە سەرشانانە، ڕێی خەڵاتی کردن بەزێڕەوشانە، لە پلیکانان دەهاتنە خوارێ ئەو نەوجوانانە، دەچوونە خزمەت کیای بەئیکلام کێشانە، کیا ماچی کردن، دەستی ئاویتنە ئەستۆیانە، دەڵێ: «ڕۆڵە! بەخێرێن. ئەگەر تەنگانەو بوو، بۆچی وا درەنگ هاتنە ئێرەکانە؟ تا مەعموورم بناردایە کوێستانێ گاگەش باوۆمەری ماڵی مەزنم بکردایە تاڵانە؛ ئێخسیری مەزن باوۆمەرم، دەهێنا بەغدای گەورە و گرانە. ئێستا ئەوا بۆخۆم لێرە ڕاوەستاوم؛ هەرچی ئەنگۆ دەڵێن بەسەر ئەو چاوانە. دەبێ سبحەینێ هەڵگرن زێڕ و ماڵی من، بچنە بەغدایە، سەودایە بکەن دەگەڵ ئەو تاجرانە، هەتا عەرزی وەزیرەلئەعزەمی دەکەم، چلۆن دەبێ ئەو کارانە. دەڵێم: وەزیر بتبم بەقوربانە. جووتە برازاکەی من ئاغای کوێستانێ بوون بەعەمباڵ لەو شارانە؛ خوڵا لێت هەڵناگرێ لە پیاوی نەجیم تێک بدەی تەخت و مەکانە». ناسر و ماڵ ماڵ دەڵێن: «یا ڕەبی، زۆر شوکر لە دنیایە! وڵاتی کوێستانێمان لێ بەجێ ما لە بۆ سەفایە؛ ئێستا هومێدی وەک کیامان هەیە لە بەغدایە. جا سبحەینێ دەچینە بازاڕی، دەس دەکەین بەساد و سەودایە؛» کە سبحەینێ بەیانی بەردا ڕۆژ سەری دەرهێناوە، کەوڵی خۆیان بەسەر شانی خۆیاندا دەداوە، دە هەموو شاری بەغدایە گەڕان، قێمەت و نرخی شتیان ڕۆناوە هاتنەوە ماڵی کیای، مەنزڵیان بۆ گیراوە کیاش لە دیوانێ خەبەری بەوەزیری بەغدایە داوە. ئەوێ شەوێ قەناعەتیان کرد؛ قاقەزی خاتوون تەورێزی و خاتوون ئەسمەرێ هاتووە لەولاوە: «چ بکەین؛ ئەمە سوێندخۆری قورعانێین، خراپمان لێ قەوماوە! کوردێکی کەڵاش درێژی شارەزووری بەسەر خاتوون تەورێزییێ هەڵوەستاوە». ئەو قاقەزەیان برد لە پێش کیایان داناوە. کیا دەڵێ: «ڕۆڵە ماڵ ماڵ! ئەو ناحەقییە لە من کراوە. سەبرو ببێ هەتا لەکن وەزیری هەموو کارێکی دەکەم تەواوە» هەڵستان، بۆ مەنزڵی خۆیان گەڕانەوە بەدواوە. جا کە سبحەینێ ڕۆژ سەری دەرهێناوە، ناسر و ماڵ ماڵ چوون لە بۆ بازارێ تەواوە، سەودایان دەکرد، بازاڕیان وەسەر خۆیان دەگێڕاوە. ئەوێ ڕۆژێ خێرێکی زۆریان کرد؛ پێنسەد تومانیان هێناوە. کێ بوو، لە کیای موختاری، دەچوو لە ناسر و ماڵ ماڵانی دەکرد پرسیارە، دەڵێ: «ڕۆڵە! ئەوڕۆ چلۆنو ڕابوارد ڕۆژگارە؟» دەڵێن: قوربان بەسایەی ئیلتیفاتی توو هاتین بەکارە. سەودامان دەکرد هەزار بەهەزارە، پاش موخاریجی خۆن هێناومانەتەوە ئەوجارە». کیا دەڵێ: «ئەمن قەت شوکرانە نابژێرم بەو کارە». کێ بوو، لە ناسر و ماڵ ماڵی گوڵباوە، سبحەینێ ئەگەر بەیانی دەدا، ڕۆژ سەری دەرهێناوە، دیسان چوون لە بازاڕی بەغدایە، ساد و سەودایان بنیادناوە. ئەگەر ڕۆژیان لێ بوو ئاوا، دووکانی هەموو کەس داخراوە، نەیانزانی شێخی عەرەبان بۆ سەر بەغدایە هەڵستاوە، شێخی عەرەبان دەورەی بەغدایەی گرت، چادری لێ هەڵداوە. سبحەینێ ڕۆژ بۆوە خەبەر بۆ وەزیرەلئەعزەمی دراوە. دەڵێن: «لەشکرێکی گەورە هاتووە، دەورەی بەغدازەمینێ گیراوە». وەزیری بەغدایە گوتی بەئێڵچییە: «دەبڕۆ بەچەپەرییە، بچۆ، بزانە سەرکردەی ئەو لەشکرەی کێیە، لە چی شەقییە. ئەگەر میوانە، بۆچی نەهاتۆتە ئێرە، بەئەستۆی داهێناوم خەجاڵەتییە» ئێڵچی هەرڕای دەکرد بەهەنگاوە، هەتا دەگەیییە چادری شێخی عەرەبان، ئیکلامی دەکێشاوە، عەرزی دەکرد: «وەزیرەلئەعزەم ئەمنی ناردۆتە کن ئەتوو تەواوە، بۆچ هاتووە لەوێی خستووە تەواوە، ئەو خەجاڵەتییەی بەمن داوە. ئاخر ئێرە ماڵی وییە بۆ شام و نەهارم پێ نەدەبوو تەواوە؟» شێخی عەرەبان دەڵێ: «بەخێرێی سەرچاوانم، عەرزی وەزیری بکە، ئەمن شێخی عەرەبانم، ئەمن دۆست نیم، وەزیرەلئەعزەمی بەدژمن دەزانم، ئەمن چلۆن ئەو ئێڵچییە بدوێنم، خەبەری بە وەزیرەئەعزەمی ڕادەگەیەنم؟ یا دەبێ بەغدایە بەجێ بێڵێ، یانە هەستەی حەوت ساڵانی لێ دەستێنم». ئەگەر ئێڵچی ئەو قسەی دەبیست تەواوە، دەمودەست لەکن شێخی عەرەبان گەڕاوە، گەیییە خزمەت وەزیری، ئەو خەبەرە خۆشەی بەوی داوە. وەزیر گوتی: «کیا بێنن، بزانین ئەو تەگبیرە چلۆن دەکرێ تەواوە». ئەگەر خەبەر بە کیای دراوە، ناردی لە ناسر و ماڵ ماڵی گێڕاوە؛ دەهاتە دیوانی وەزیرلئەعزەمی، ئیکلامی کێشاوە. کیا ڕۆدەنیشت بەعزێکیان قسە دەکرد تەواوە. کە وەزیر سەری هەڵێنا، جووتێک غەریبە لێرە ڕاوەستاوە، وەزیر دەڵێ: «کیا ئەو نۆکەرانەت کەنگێ گیراوە؟» دەڵێ: «ئەوە نۆکەری من نین، ئی توون، لێیان قەوماوە. «مەزن باوۆمەر لە کوێستانێ دەری کردوون، هەمووی کردوون بڵاوە. «ئێستا قەت نانی شەوێکیان بەمستەوە نەماوە». وەزیرەلئەعزەم دەڵێ: «جارێ چ بکەین، دەگەڵ شێخی عەرەبانمان لێ قەوماوە». کیا دەڵێ: «بنێرە خزمەت شێخی عەرەبان: مۆڵەتم لێ بگرێ، هیشتا کاروبارم نەبووە تەواوە». ئەگەر کیا وای گوتییە، وەزیرەلئەعزەم دەیناردە کن شێخی عەرەبان قاقەز و ئێڵچییە، شێخی عەرەبان فەرمووی: «ئەمن لە هەستەی حەوت ساڵان زیاتر چی دیم تەڵەب نییە». ئەگەر شێخی عەرەبان وای جواب داوە، قاسیدی وەزیرەلئەعزەم بەپەلەپەل گەڕاوە، موژدەی بۆ وەزیرەلئەعزەم هێنا دەڵێ: «قوربان! خەرجی حەوت ساڵانم دەوێ تەواوە». وەزیرەلئەعزەم بەوەی زۆر مەشغووڵ ماوە: «خوڵایە! ئەمن هەر خەرجم لە خەڵقی نەستاندووە چم بەکەس نەداوە. دەنگی لەشکری بەغدایە بدەن، ئینشاڵلا سبحەینێ دەیکەم بڵاوە»
57	ناسر و ماڵ ماڵ ٢	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	قاقەزێکی شێخی عەرەبان بۆ وەزیرلئەعزەمی هات: «هەتا مانگێکی خەرجی من بدا موخاریجم بکێشێ؛ ئەوا مۆڵەتم داوە». وەزیرەلئەعزەمی دەکا فکرێ: «سبحەینێ دەعوایە، موخاریجی وی بەمن نادرێ». کێ بوو لە کیای ڕدێن سپییە؟ بانگی کردە ناسر و ماڵ ماڵییە: «بۆچ ئەنگۆ سەرباز و قۆشەنو لە وڵاتی کوێستانێ نییە؟» کاکە ماڵ ماڵ و ناسر عەرزیان کرد بە کیای: ئەتوو شێتی ئەقڵت نییە؟ بۆچ ئەتوو ئاگات لە دەردی مە نییە؟ بۆ نازانی، لە کوێستانێ گاگەش باوۆمەری هیچمان بەچەنگ نییە؟ بۆیە خۆمان ئەویتۆتە بەغدایە کن مامان بەنۆکەرییە، ئەمە نابێ بچینەوە هەتا حەوت ساڵی دییە، مەسڵەحەت ئەوەیە مەرەخەس بفەرمووی، بچنەوە سەودای بازاڕییە؛ جارێ وەزیرەلئەعزەم شلووقە، هیچ ئاگای لە خۆی نییە. هەتا وەکو کیا و ناسر و ماڵ ماڵ ئەو قسەیان دەکرد تەواوە، وەزیری بەغدایە دەنگی لەشکری خۆی داوە، دەڵێ: «سبحەینێ شەڕە، نازانم دەگەڵ کێم لێ قەوماوە. بابە ئەمن لە ماڵە خۆم دانیشتووم خوڵاگیربی، چت لەمن داوە». سبحەینێ ئەگەر ئافتاو دەرپەڕییە، ماڵ ماڵ ئەوێ ڕۆژێ دەهاتە بازاڕییە، دەیدی لە هەموو دووکانە وەستا ڕۆنیشتبوو، سەرە ڕمب چاکردنە چەخماخ دروستکردنە، سیوانکارییە. ماڵ ماڵ دەڵێ: «مامۆستا بازاڕ شلووغە، ئەوە چییە؟» دەڵێ: بڕۆ بەولاوە؛ ئەوڕۆ کارم هەیە، چت لەمن داوە؟ ماڵ ماڵ دەڵێ: «بەخوڵای ئاسمانێ! «ئەگەر پێم نەڵێی چەکوچت لێ وەردەگرم، سەرت دادەنێم لەسەر سندانێ». کە وەستای شیرگەر سەری هەڵێناوە، تەماشای کرد کاک ماڵ ماڵ ڕاوەستاوە. مامۆستا دەڵێ: «بمبەخشە، کاک ماڵ ماڵ. بەخوڵای ئەتووم نەناسییە، هەڵبەت ئەتوو بەو خەبەرەت نەزانییە، دەڵێن: شێخی عەرەبان هاتووە دەگەڵ وەزیرەلئەعزەمی شەڕییە، ئەمنیش کارم هەبوو، بۆیە ئاگام لەتوو نییە،» ماڵ ماڵ ئەگەر ئەو قسەی دەبیست تەواوە، دە شوێنی خۆیڕا ڕاس گەڕاوە بەدواوە، هەتا دەهات و لە ناسری دەکرد سەلام و سەڵاوە. ماڵ ماڵ دەڵێ: «ناسر، نازانی چ قەوماوە؟» کاک ناسر دەڵێ: «ماڵ ماڵ، ئاگام لێ نییە، «پێم بفەرموو ئەوە چییە» ماڵ ماڵ دەڵێ: «برالە! شێخی عەرەبان هاتووە دەگەڵ وەزیرەلئەعزمی شەڕییە. ئەگەر نەمرم، بژیم، بمێنم، ماینێ شێ خزت بۆ لە خاوێ دەردێنم، زینێکی مورسەتی لێ دەکەم، تەنگانی لێ دەچەسپێنم، قۆڵی خۆمت بۆ دە زرێیەکی عالقە وردی داودی هەڵدێنم، مەتاڵێکی حەیزەران و حەوت قوببەییت بۆ لە ملان دەشەتێنم، دەستی خۆمت بۆ دە ڕمبێکی نەزەری وەردێنم. جا برالە! سبحەینێ یا لە مەیدانێ خۆم بەکوشت دەدەم، یانە نانت بۆ لە وەزیرەلئەعزەمی دەستێنم». ناسر دەڵێتەوە ماڵ ماڵییە: «برالە! وا نییە، وەکی دییە» ئەگەر نەمرم، بژیم، بمێنم، ئەمن ماینی شێ خز لە خاوێ دەردێنم، ئەمن زینێکی مورسەتی لێ دەکەم، تەنگانی لێ دەشەتێنم، ئەمن قۆڵی خۆم دە زرێیەکی ئاڵقە وردی داودی هەڵدێنم، ئەمن مەتاڵێکی حەیزەران و حەوت قوببەیی لە ملان دەچەسپێنم، ئەمن دەستی خۆم دە ڕمبێکی نەزەری هەڵدێنم، سبحەینێ لە مەیدانێ، یا خۆم بەکوشت دەدەم، یان نانت بۆ لە وەزیری دەستێنم». هەردووکیان تەدارەکی خۆیان دەگرت؛ خێوەتێکی دوو سەریان کڕی، ئەسپابی لەشکریان دروست کرد؛ بۆ سبحەینێ هاتنە خزمەت کیای: «قوربان! ئەمە سبحەینێ دێینە دەعوایە». کیا دەفەرمووی: «وەرن، هەڵدەن لە تەرەفێکەوە». سبحەینێ لە بەغدایە دەنگی لەشکری درا، وەدەرکەوت قۆشەن لە دەورەی بەغدایە ورت. وەزیرەلئەعزەم دەسەر شێخی عەرەبانی کرد: «ئەمن جەنگی مەغڵووبەی ناکەم، سبحەینێ مەیداندارییە». شێخی عەرەبان فەرمووی: بەچاوان! سبحەیانێ ئەگەر ڕۆژهەڵات، ئینشاڵلا دەگرین گۆشەی دە مەیدانێ. ئەگەر خەبەریان بەیەک داوە، وەزیر هێنای، ساز و چەقەنە و لۆتی و ڕەقاسی داناوە، دەڵێ: کێیە بۆ سبحەینێ دەستی لە سینگی خۆی داوە؟ سوباتێ بکا وەزیر بۆ خەڵات و بەراتێی ڕاوەستاوە، هەر کەسێ سوباتم بۆ بکا مووچە و مواجبێکی زیادی بۆ دەکەم تەواوە. سبحەینێ هەر کەس بۆخۆی چووە مەیدانێ دەستی دا شیری خۆی ڕاوەستاوە. پاڵەوانی شێخی عەرەبان هات لەولاوە، دەستیان بە داوایە کرد؛ ئی شێخی عەرەبان سەری پاڵەوانی وەزیریان بڕی، بردیانەوە بەدواوە؛ وەزیرەلئەعزەم زۆری خەمناک ماوە، دەڵێ: «کیا! بزانە ئەمە چمان لێ قەوماوە شێخی عەرەبان چی بەسەر ئەمەوە داوە. دیسان ئەگەر سبحەینێ بەیانی داوە، پاڵەوانی وەزیرەلئەعزەمی چوو لە مەیدانێ، ڕاوەستا، نەعرەتەی لێ داوە؛ دوێنێ کێ بوو هات لە مەیدانێ ئەو سوباتەی کرد، ئەوڕۆش بێ واوە» جووتێک پاڵەوانی شێخی عەرەبان ڕکێفی لێ داوە، هات و گەیییە مەیدانێ، دە پاڵەوانی وەزیری خوڕی: «ئەسپابان دانێ، بگەڕێوە دواوە» پاڵەوانی وەزیری دەڵێ: «ئەگەر نەمرم، بژیم، بمێنم، زگت دەدڕم، هەرتک چاوت دەردێنم ئەگەر نەمرم، سەری شێخی عەرەبانیش لە بۆ وەزیری دێنم». ئەو پاڵەوانانە داوایان دەکرد لە مەیدانێ، هەتا ڕۆژ وەردەگەڕا، دەگەیییە مەحەلی چێشتانێ، شێخی عەرەبان دەنێرێتە خزمەت وەزیری: «بڵا، ئەوڕۆ پاڵەوان وچانیان بێ، هەتا سبحەیانێ». وەزیر فەرمووی: وچاندان نییە، دەبێ یەکیان یەکێ بکوژن لە مەیدانێ «بێ سووچ و تاوان بۆچی هاتۆتە سەرم، لێم دەبڕێ ڕێی گوزەرانێ؟ ئەمن هومێدم خوڵایە دەگەڵ پێغەمبەری ئاخرزەمانێ.» پاڵەوانی شێخی عەرەبان سەری پاڵەوانی وەزیری بڕی بردیەوە بەدواوە، وەختێک بەسەردا هات ڕۆژئاوا، تەماشایان کرد، تەدارەکی دوو غەریبان گیراوە. وەزیر گوتی: «ئەوە کێن، دێن دەهانایە؟ ئەوە غەریبەن بێنە کن ئەمن زۆریان بدەمێ گەنج و خەزێنە و ماڵی دونیایە». نایبی وەزیری چووە کن ئەوانە: «وەرن؛ بابم، وەزیر تەڵەبو دەکا بەدڵ و بەجانە». دەڵێن: «قوربان! نایەینە کن وەزیرەلئەعزەمی، وەزیری گەلێک گەورە و گرانە. ئەگەر شێخی عەرەبان بەدەستی بەستە و سەری شکستە هێنامانە ئێرەکانە، ئەودەمی بەوەزیرەلئەعزەمی عەرز بکە، جا بەنۆکەرمان بزانە». نایب هاتەوە خزمەت وەزیرییە: گوتی: «نایب، ئەوەت نەناسییە؟» نایب دەڵێ: غەریبەی شارانن: نازانم نێویان چییە؟ یانە هێند مەردی چاکن قبووڵ ناکەن کەمییە؛ یانە ئاشقن، ئاگایان لە خۆیان نییە، یانە ئەوە ڕووتن، لات و لووت، پەیدا دەکەن نانییە». کێ بوو لە ناسر و ماڵ ماڵی نازدارە، نوێژی شێوان سوارە بوون ئەو جووتە برا و سوارە. یەک دەچووە ئەوسەری، یەک دەچووە ئەوسەری؛ بەقۆشەنی شێخی عەرەباندا دەهاتنە خوارە. حەدی ماڵ نوستنان بوو، دەبوو بەچریکەچریک و هاوارە. باب دەگەیییە کوڕی، لێی دەدا، دەیگوت: «نەیکەم قوتارە». ماڵ ماڵ دەپێشدا گەیییە چادری شێخی عەرەبان، ڕستەی هەڵبڕی ئەوجارە. شێخی عەرەبان دەرپەڕی ڕمبێکی لێ دا، کردیە ئێخسیر بەیەکجارە، سەری شێخی خوێنی پێدا دەهاتەخوارە. دەودەمیدا گەیییە ناسری نازدارە. گوتی: «شێخی عەرەبان هەر دەکوژم یەکجارە». ماڵ ماڵ دەڵێ: «ئەو غەڵەتەی مەکە، ئەوە ئێخسیری منە، بۆ وەزیری گەلێک بەکارە». ناسر و ماڵ ماڵ شێخی عەرەبانیان گرت، بۆ مەنزڵی خۆیان هێنا خوارە، گەینە مەنزڵی لەوێ بوون بەرقەرارە. لەشکری شێخی عەرەبان تێک نیشتووە، ئاساری بڕا بەیەکجارە. ناسر و ماڵ ماڵ دێن لەپێش شێخی عەرەبان، ڕادەوەستان ئەستۆ خوارە شێخ دەیفەرموو: «ڕۆنیشن» ئیکلامیان دەکێشا سێ جارە. گوتی: «ئەنگۆ چ کەسن؟» ناسر گوتی: «قوربان! ئەو ئاغایە، ئەمنیش نۆکەرێکم لەوی دە بێکارە». حوکمی کرد، ماڵ ماڵی دانا ئەو جارە. دەگەڵ شێخی عەرەبانی کرد گوفتارە، ئافتاوە و لەگەنی هێنا بەیەکجارە، گوتی: «بێنە سەری خۆت بشۆ، بڕۆ نێو لەشکری خۆت ئەوجارە». گوتی: «سەرم ناشۆم، ناگرم قەرارە؛ سوباتی ئەنگۆ لە عەرزێ نادەم، بەحەقی پادشای جەبارە خوڵاگیری وەزیرەلئەعزەمی بووم، سەرم نابێ قوتارە». لەوێ ڕۆنیشت، هەتا سبحەینێ بوون بەرقەرارە. ناسر و ماڵ ماڵ گوتیان: «قوربان! ئازادمان کردی؛ سەری خۆت هەڵگرە بڕۆوە خوارە». گوتی: «سەرم ببڕن دەبێ سوباتی ئەنگۆ ببێ بەرقەرارە». سبحەینێ هەڵستان و بۆ خزمەت وەزیری چوونە خوارە. وەزیر لەسەر بەرماڵێ بوو، دەیگوت: «یا خوڵای کەرەمدارە! ئەوجار لە چەنگی شێخی عەرەبانم بکەی ڕزگارە» ئەگەر تەماشای کرد، دوو کەسان ئێخسیرێکیان هێنا خوارە. دەیگوت: «خوڵایە! ئەوشەو شەڕ لە چ تەرەفێکی کراوە لەو شارە؟» تەماشای کرد، سێ کەسان ئیکلام و تەمەنایان دەکێشا ئەوجارە. وەزیر ئاوڕی دەداوە، تەماشای دەکا، ئەوە شێخی عەرەبانە، وا بێ ئیختیارە. ڕاس بۆوە، قۆڵی گرت، لەکنە خۆی دادەنا ئەوجارە، وەزیر دەڵێ: «شێخی عەرەبان! ئەتوو عەرەبستانت پێ کەم بوو پێشکێشت بێ ئەو شارە، بلا لە چەنگی توو ببم ڕزگارە». شێخ دەڵێ: «ڕووڕەش بووم و خەجاڵەتبارە؛ بفەرموو، جەللابت بێن لە ئەستۆم دەن ئەوجارە. وەزیر! لەو جووتە نۆکەرەی خۆت بکە پرسیارە قەت باب کوڕی خۆی وا لە تەنگانەی ناکا ڕزگارە لە هیچ دەوڵەتان وەچەنگ ناکەون ئەو ئەمیندارە، ئەوە نۆکەری تۆن خزمەتیان وا بەکارە نۆکەری چاک بۆ ئاغای دایم وەک برای بەرقەرارە». ناسر و ماڵ ماڵ جوابیان داوە: «ئەمە نۆکەری وەزیری نین، نۆکەری شێخی عەرەبانین هاتووین لەولاوە». وەزیر دەڵێ: «ڕۆڵە! هەرچی دەفەرموون، بەسەر ئەو چاوە». ناسر و ماڵ ماڵ لە وەزیریان کرد حاشایە، دەڵێن: نۆکەرییەت ناکەین نامانەوێ ماڵی دنیایە. وەزیر دەڵێ: «بۆچیو ناوێ ماڵی دنیایە؟» دەڵێن: وەکیل و مامی مە کیایە. نۆکەر تەعین کراوە، چوون کیایان لەولاڕا هێناوە، کیای گەیشتێ لە دیوانی وەزیری کرد سەڵاوە، دەڵێ: «وەزیر! ئەوە برازای منن، ئەو سوباتە بۆ توو کراوە. لە عەوەزی ئەو خزمەتەی ئەوساڵ حەوت ساڵە لە کوێستانی گاگەش باوۆمەری دەرکراوە». وەزیر فەرمووی: «تەڵەب بکەن ماڵی دنیایە؛ هەرچی تەڵەب بکەن دەیاندەمێ بەغەیرەزی شاری بەغدایە». ناسر و ماڵ ماڵ وەجواب هاتن بەیەکجاری: «ئەمە هەر وڵاتی کوێستانمان دەوێ بەئیختیاری؛ دەبێ مەزن باوۆمەری بکوژین، قەت نەبێ پرسیاری، خەرج و بێگارێ نادەین بەبەغدا شاری، ئەگەر نەماندەنێ وڵاتی کوێستانێ بەیەکجاری، لێرە دەبینە نۆکەر ناڕۆینەوە لە شاری». ئەگەر ناسر و ماڵ ماڵ ئەو قسەیان دەبوو تەواوە، وەزیرەلئەعزەم دەستی لەسەر سەری ڕۆناوە، جێبەجێ حوکمیان بۆ سادیر کراوە، بۆیان مۆرکردن، وەرگیراوە خەرج و بێگاری وڵاتی کوێستانێ هەڵگیراوە مەرەخەستیان کردن گوتیان: «دەوڵەت زیاد و ماڵی ئاوا». گوتیان: «قوربان ئەگەر ئەمە نۆکەرین عەرزێکی دیکەمان ماوە. «قوربان سەری شێخی عەرەبان دەبڕی یا مەرەخەستی دەکەی تەواوە؟» وەزیر فەرمووی: «ئەوە برای منە، عەرەبستانیش هەر ئی وی بێ، بەغداشم بەوی داوە».
58	ناسر و ماڵ ماڵ ٣	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	شێخی عەرەبان دەڵێ: «وەزیرەلئەعزەم خوڵا بتکا ڕاوەستاوە! سەرێکە هێناومە نایبەمەوە دواوە». وەزیر دەڵێ: «وا پێک نایە، شێخی عەرەبان دەگەڵ ئەمن برایە؛ ئەوە شاری بەغدایەم بەگەردن ئازایی دایە، بزانم ئەمن ناخزمەتیم چ بوو؟ شێخی عەرەبان بەمنی نیشان دا ئەو جەفایە». شێخی عەرەبان دەڵێ: «بەخوڵا! خەجاڵەت بووم لە دنیایە، هەتا بۆ خۆم زیندووم، وڵاتی عەرەبستانم پێشکێش کرد، هەر ممبارەک بەتوو بێ شاری بەغدایە مەسڵەحەت ئەوەیە ئەو نۆکەرانە بکەی ئازایە». وەزیر دەڵێ: «چ بکەم کوڕی منن، مامیان کیایە، بڕۆن بچنەوە سەر وڵاتی کوێستانێ؛ هیچ کەس نەناسن لە دنیایە، هەتا حەوت پشتیان دەبڕێ هیچ کەسیان نەیەتەوە شاری بەغدایە، ئەگەر بەغدا دەعوای لێ بقەومێ، ناسر و ماڵماڵ نایەنن تیپ و سوپایە، بڕۆن مەرخەستیان بکە کیا گەردنیان ببێ خۆش و ئازایە» جێبەجێ ئیکلامیان کێشا، گەڕانەوە بەیەکجارەکییە، کاکە ماڵ ماڵ دەڵێتەوە کاک ناسرییە: «ئەمن قەت شتاقە شەوی دی لێرە گیر نابم، هەتا نەچمەوە کوێستانی مەزن باوۆمەران خزمەت خاتوون تەورێزییە». ناسر گوتی: بڵا ئەوشەو لێرە گیر نەبین کارێکی واش بکەم خەتام نەبێ». کاکە ناسر دەڵێتەوە کاکە ماڵ ماڵییە: برالە ئەگەر بۆ گەورەیی دەڵێی لە وەزیری زیاتر دەبەغدایەدا کەس لە توو گەورەتر نییە، ئەگەر بۆ زێڕ و زەمبەری دەڵێی، لە دەبووتخانەی تۆم هەڵدراوەتەوە هەزار بار زێڕ و ئەشرەفییە ئەگەر بۆ ماینی دە چاک دەڵێی لە ئێختەخانەی بەستراوەتەوە دووسەد ماینی لەمەڕ وەزیرەلئەعزەمییە، خوڵا ئەو جاوجەلالە بەتوو بدا ژن لە بۆ توو قات نییە. وەبزانە گراوی مەزن باوۆمەری لە دایکی خۆی نەبووە بەکیژییە». ماڵ ماڵ دەڵێتەوە کاکە ناسرییە: «ئەگەر بۆ گەورەیی دەڵێی، لەکنم بەگەورەیی گاوانێکی نییە، ئەگەر بۆ زێڕ و زەمبەری دەڵێی، بەهەمووی لەکنم بەقەد شایییەکی ئەو زەمانەی نییە، ئەگەر بۆ ماینی دە چاک دەڵێی، بەهەمانم لەکنم بە گۆڵەبارگینێکی کورتانی سەوداگەران نییە، قەت شتاقە شەوی دی لێرە گیر نابم، تا نەچمەوە کوێستانی مەزن باوۆمەری خزمەت خاتوون تەورێزییە ناسر دەڵێ: «دڵم بریندارە، جەرگم سووتاوە، ئەتوو براگەورەی منی ئیختیارم پێ نەماوە، کەنگێ دەفەرمووی ماین زین بکەین، بڕۆین بەولاوە؟» ماڵ ماڵ دەڵێ: «ئەمە دەرفکرین، ئەگەر دەڵێی تا تەدارەکی بگرین، ئەوشەو بڕۆین بەسەر خەندەقی بەغدایەدا ڕابرین». کێ بوو لە ناسری بەئەرجووە، تەدارەکێکی زۆر چاکی لە بازاڕی گرتووە، هات ماینی خۆی و کاک ماڵ ماڵی زینکردووە، چوونە دەرکی کیا، دەوڵەت زیادیان خواستووە. کیا دەڵێ: «بەخێرێن، سەرچاوی من، جووتە مەردەکەی مەیدانێ؛ وەزیر زۆرو منەت لێ هەڵدەگرێ، بەغداو دەرهێناوە لە تەنگانێ. بڕۆن ترسو نەبێ بۆخۆم ڕاوەستام لە دیوانێ، وەزیری بەغدایە لەنگۆ زیاتر هیچ کەس بەبرای خۆی نازانێ، هەڕۆن بڕۆن، بەخوڵام بەزامندان، بەئەمانەت بەپێغەمبەری ئاخرزەمانێ». کێ بوو لە جووتە سوارێکی نەولاوە، سەری جڵەوی خۆیان بادا، گەڕانەوە بەدواوە. سەبرسەبر، نەرم نەرم، لە بەغدایان ئاژوا، لە بۆ کوێستانێ گەڕانەوە بەدواوە. هەتا نوێژی شێوان ئەو جووتە سوارە دایان ئاژواوە؛ نوێژی شێوانیان بەسەردا هات لەوێ ڕاوەستان تەواوە، جڵەوی خۆیان گرت لەوێ بوون پیاوە. بۆ شەوێ لەوێ نووستن ماڵ ماڵ خەونی دی دەخەوێیدا، خاتوون تەورێزییان دابوو بەکوردێکی کەڵاش درێژی شارەزوورییە. ماڵ ماڵ هەڵدەستێ لەجێی خۆی دەگریا، ناسر گوتی: «برالە ئەتوو بۆچی دەگری؟ پیاو دەچێتە سەفەرێ، ئەسپ و زینی نایەنێتەوە؛ پیاو دەچێتە سەفەرێ دەمرێ. پیاو قەرزدار دەبێ. ئەمە ئەلحەملای سوباتمان کردووە، دەوڵەتمان هەیە، بەئیختیار دەچینەوە کوێستانێ، بۆچی وا دەگریێی؟» کاکە ماڵ ماڵ دەڵێتەوە کاک ناسرییە؛ «ئەمن ئەوشەو خەونێکی گەلێک عەجیبم دەدییە، گراوی منیان داوە بەکوردێکی کەڵاش درێژی شارەزوورییە، بابی بەخەنجەرێ لێی ڕادەسا برالەی بەشیری ڕووتییە، لە ترسی شیر و خەنجەران سوێندیان لەبیر خاتوون تەورێزی بردییە، ئێستا داویانە بەکوردی کەڵاش درێژ، لای لایە دەکا بۆ کوڕی کوردییە، وا دەزانێ ناسر و ماڵ ماڵ لەسەر دنیا نییە، بەدەستی پێ دەکەن هاوێر هاوێری مەڕییە، بەزوڵفان پێ دەڕێسن تەشییە، بەلاقان پێ ڕادەژێنن لانکی کوڕی کوردییە. ڕۆژی هەتا ئێوارێ دەگری لە بۆ ناسر و ماڵ ماڵان، لەبن زمانیەوە دەڵێ: ئاخ بمرم لە بۆ جووتە سوارەکەی ڕۆمییە» ناسر دەڵێتەوە ماڵ ماڵییە: «برالە خەونت ڕاستە، درۆی لە بۆ نییە، وانییە وەکی دییە ئەوە گراوی منە ئی توو نییە». ماڵ ماڵ دەڵێتەوە ناسرەدینی: «برالە ئەوە شاری بەغدایە نییە لێم بشێوێنی، هەر کەسێکی ئەوڕۆ بچێتە کوێستانێ مزگێنێکم بۆ بێنێ خوشکۆڵێکم هەیە، دیدەمێ، ساڵی دەرئەق ڕۆژگارێ خەمی خۆی پێ بڕەوێنی؛ پیرەدایکێکم هەیە ئەویشی دەدەمێ با لانکەژێنێ؛ ئەگەر بەوەشم لێ قایل نەبی پیرەبابێکم هەیە دەیدەمێ ساڵێ بەسەری بەزمانی گەرمێن و کوێستانێی بۆ پێک بێنی، ئەگەر بەوەشم لێ قایل نی برایەکم هەیە، ساڵێ جووتە کەڵێکی دە مس نێ حەوت زەویانی لە بوورە و بەیاری پێ دەرێنی». کاکە ناسر دەڵێتە کاک ماڵ ماڵییە: «برالە لەسەر کێت هەیە، ئەو ناز و گلەیییە، خۆ ئەوهە دەعوای هەموو دەوڵەتان نییە، ئەمن بۆت دەچم بەدەستان نەکو بەسەرییە، ڕێگای بیست و چوار ڕۆژان بەماینێ شێ خز لە مابەینی برایەتیدا چ نییە ئەمن بچمەوە کوێستانێ بەچی ناس بکەم، گراوی ماڵ ماڵی خاتوون تەورێزییە؟» ماڵ ماڵ دەڵێ: «ناسر دڵم لە کاوە، چەندی لە کاوەکاوە تیرێکی لە ڕاستەی لێ دام لەلای چەپمی ناسۆر هێناوە. ئەگەر بۆ خاتری من دەبی بەئێڵچی بەولاوە». ماڵە مەزن باوۆمەری لە خڕی بالینێ، پێشاوپێشی قوچێ قەزەنێ، قەرەچادرێکی گەورەی هەڵداوە، دەودەمیدا ڕشێنێ بارانێ پەڵەی هێناوە، لەسەر قەرەچادرێ دەباری لە هەموو خڕان هەڵستا سێڵاوە. خاتوون تەورێزی دەستی دا کوتکی دارخڕنوک سێ جاری دەورەی قەرەچادری گەورەی داوە دەڵێ: دایە! چاوم کەم بینا بووە، خەمی ناسر و ماڵ ماڵانم هاتۆتە بەرێ؛ نازانم کامە سیگە هەڵکشاوە. ماڵ ماڵ دەڵێ: «برالە! ئەگەر وای ناناسی، وای نابینی، سبحەینان خۆی دەغەمڵێنێ بەسووری، نیوەڕۆیان بەزەردی، ئێواران تازیەی ناسر و ماڵ ماڵانە بەشینی، ئەگەر حەزێ دەکەی، نەبێ خەم و نسرینی، ئەگەر حەزێ دەکەی، زوو خاتوون تەورێزی ببێنی، ئەوە لە خڕێ بالینێ دەکێشێ ماینێ شێ خز لەبەرایی خێڵی، لە دووی دەڕۆنەوە دوو جوانۆڵەی قوڵەبژە، یەکساڵ و دوو ساڵن، وەختێ بۆ خاتری ناسر و ماڵ ماڵان بێنەوە بەر عەقەی دە زینی». ماڵ ماڵ دەڵێ: «کاک ناسر! دەبێ ئەوڕۆ بچی خەبەرم بۆ بێنیەوە». ناسر دەڵێ: «ماڵ خرانەبوو؛ ئەمن ڕێی بیست و چوار ڕۆژان چلۆن بچم بێمەوە؟» گوتی: «دەنا سبحەینێ بۆ تاوهەڵاتێ قەرارمان بێ بێیەوە. ئەگەر نەهاتیەوە، یان ئاغایەتی خۆت دیوە ئەمنت لە فکر چووە، یان دەتکوژن، خەبەرێ نایەنیەوە لە ڕێیە، یان خاتوون ئەسمەرت چاو پێ دەکەوێ، ئەمنت لە فکر دەچێ». ناسر ڕقی هەڵستا ئەوجارە: «دەبم بەئێڵچییەکی موختارە. ئەگەر هیچ کەس لە کوێستانێ نەمێنێ لە خاتوون ئەسمەرێ ناکەم پرسیارە. تیرێکی داوم لە جگەرێ؛ بەحەقی ئەم خوڵایێ، ئەگەر هیچ کەس نەمێنێ، ئەمن لە خاتوون ئەسمەرێ ناکەم نەزەرێ». کاکە ناسر بەحەرەمە ماینی شێ خزی هێناوە، زینیان دەپشتێ کوتا و تەنگەیان کێشاوە. ناسر دەڵێ: «ماڵ ماڵ ڕێگاکەم دوورە قەرار و مەدارم بۆ بکە تەواوە». ماڵ ماڵ دەڵێتەوە ناسری: «دەبڵا ڕۆژ بێتەدەر، بێ لێرە خەندەقی غەلیفەی بەغدایە بگری، ئەگەر بەخێرهاتیەوە، لە کاکی خۆت دەفکری. ئەگەر درەنگ بێیەوە ماڵ ماڵ بەدەشتی بەغدایەدا ڕادەبری، چاوت پێ ناکەوێتەوە هەتا ئەوێ ڕۆژێ دەمری». ناسر دەڵێ: «ماڵ ماڵ دەوڵەت زیاد و ماڵی ئاوا! گەلێکم زەحمەت دەگەڵ ئەتوو کێشاوە. ئەگەر دنیایە درەنگ گەیمە جێ، ڕۆژێکم لەسەر ببە ڕاوەستاوە» ماڵ ماڵ دەڵێ: «ناسر! هەڕۆ بڕۆ، لەمنت کەوێ کەڵی مەیدانێ لەتوو زیاتر هیچ کەس شک نابەم ڕۆژی تەنگانێ بەخوڵام بەزامن دای، بەئەمانەت بەپێغەمبەری ئاخری زەمانێ. ناسر جڵەوی بادە، ڕکێفی لێ دە، بڕۆوە کوێستانێ». ناسر و ماڵ ماڵ ئەگەر لە کوێستانێ بۆ بەغدایە هاتن واوە، حەوت ساڵان کانی وان ئاوی لێ نەماوە. ناسر ئەگەر بۆ کوێستانێ ئاژواوە، ئەوێ شەوێ ڕۆیی هەتا بەیانی بەرداوە، ئەگەر وەسەر کوێستانێ دەکەوێ، تەماشا دەکا دوو مێگەل لە حەوشێکی بوون بڵاوە. ئەوە مەڕی مەزن و میرزاغایانە، ئی بابی ناسر و ماڵ ماڵان، هەمووی دەڵێی نەخۆشە و هێزی نەماوە، ئەوی دی مەڕی مەزن باوۆمەرییە، لە سەرینچاوەی کانیێی ئاو خواردووە، لە بژوێنی لەوەڕاوە، هێند قەڵەوە هەمووی دەڵێی ڕۆنیاساوی پێدا کراوە؛ شوانیش ئەو کوردەیە، ئەگەر خاتوون تەورێزی لێ مارە کراوە. ئەگەر ناسر تەماشا دەکا ئەو شوانە لەسەر گوێنێکی ڕۆنیشتووە دووکەڵی قەنەی لەسەر دەبێ بڵاوە؛ بەقوونەوە پڕی دەدا گوێنییە لە ڕەگوڕیشەی دەرهێناوە، ئەگەر ئەو شوانە چاوی بەناسری کەوت، گوتی: «ئەوەیان ماڵ ماڵە، ناسر نەماوە، یان ناسرە ماڵ ماڵ نەماوە». کوردە بانگ دێڵێ: «سوار ئەی سوارەکەی چەلەبییە! دوو کوڕی ئامۆزا لە کوێستانێڕا هاتنە کن وەزیری بەنۆکەرییە، تو خوڵاکەی پێم بڵێ بزانم، کامەیان ماوە کێهەیان مردییە». ناسر دەڵێ: «پەزەوان شێتن، ئاقڵیان نییە. دەنێو ویلایەتی بەغدایەدا نێوی ناسر و ماڵ ماڵی نییە، ڕێگای کوێستانێ بۆ ماڵە مەزنی بۆ هۆبەی بەکوێدا دەچییە؟» کوردە دەڵێ: «سوارە سوارەکەی چەلەبییە! ئەتوو بەمن ناڵێی قسەی ڕاستییە؛ کاری ئەنگۆ لەکن ئاغای خۆتان هەموو غەیانەتییە. ئەتوو نازانی، ئەمن کوردە شوانی مەزن باوۆمەرییە! گراوێی ماڵ ماڵم مارە کردووە، بەکوێرایی چاوی ناسرییە؛ ئی ناسریش مارە دەکەم. بەکوێرایی چاوی ماڵ ماڵییە. ڕێگای کوێستانێ ئەوەی لەسەری دەڕۆی دەچێتە نێو خێڵییە». ناسر گوتی: «خوڵایە! ماڵ ماڵ شێخە قەت شێخی وا نییە، ئەتوو تەماشای گووخواردنی کوردییە، دەڵێ گراوی ماڵ ماڵم مارە کردووە، بەکوێرایی چاوی ناسرییە، ئەگەر لێرە ئەو حیزبابەی دەکوژم، مەعرەکە پەیدا دەبێ، زووی ناگەمە کنێ، دەڕوا، بەڕەڵمی بەغدایەدا نایبینمەوە، لە ئامۆژن و مامم دەبێ خەجاڵەتییە؛ بڵا، ئەوە ببێتەوە گوێلک بچێتەوە زگم لە نەبەدییە». ئەوێ ڕۆژێ سێشەموو بوو، خاتوون تەورێزی و خاتوون ئەسمەر و خاتوون پەروەر هەرسێکیان هاتنە شیو و کوڵێ. ئەگەر ناسر لەژێرڵا هات خاتوون پەروەر چاوی پێ کەوت، گوتی: «خوشکیلێ! ئەمنو ببم بەقوربانی سەرییە! ئەمن حەوت ساڵان بووم، ئەگەر ناسر و ماڵ ماڵ، ڕۆیییە، ئەوە سوارێک دێ، یان ناسرە، یان ماڵ ماڵی جندییە. خوڵاکەی، خوشکێ، تەماشاکە، بزانە، ئەو سوارە کێیە. سەر و بەرگی ڕۆمیانیە بۆخۆشی ڕەنگی شارستانی گرتییە. ئەمن نایناسم؛ بزانە ئەوە هەوە یان هەو نییە». خاتوون ئەسمەر سەری هەڵێناوە، دەڵێ: «چاوم کوێربێ نایناسم؛ ڕەنگی شارستانی لێ نراوە». گوتی: «خوشکێ، وەرە، سەرو بەندی بانگ کەین؛ ئەگەر ناسر بێ، یا ماڵ ماڵ بێ، لەسەرمان ڕادەوەستێ؛ ئەگەر ئەویش نەبێ ئەوە نازانێ، ئەمە کچی مەزنین. دەڵێ: کیژی دەکوێستانییان بوون بەندوباویان دەگوت». خاتوون ئەسمەر بانگ دێڵێ: «لاوە، هەرێ لاوە! بریا ئەمن سێوێک بام لە سێوی دە دوکانێ کەوتبام لەسەر ڕێیان، لە نواڵەی دە کوێستانێ، «ناسر و ماڵ ماڵ لە خزمەت وەزیری بەئیختیار بهاتنایەوە، ئەمنیان هەڵگرتایەوە بەبێنیان کردبام، بیاننابام دە گیرفانێ». خاتوون پەروەر دەڵێ: «لاوە! بریا ئەمن کل و کلتوورێک بام، لە گیرفانی کوڕە لاوان «ناسر و ماڵ ماڵ دەخزمەت وەزیری بهاتنایەوە یەکی جارێکیان بدابامە قمبلەی دەچاوان». خاتوون تەورێزی دەڵێ: «ئەمن جوانوولێک بام لە حودوودان، لەوی دە حەداڵان، لەوەڕابام لەسەر ڕێیان لە لانواڵان، ناسر و ماڵ ماڵ لە خزمەت وەزیری هاتبانەوە بیاندابامە بەر شەقەی ڕکێفان، بیانبردمایە هۆبەی مەزنە ماڵان. یەکی جارێکیان دەست ئاویتبامە سەر بژ و یاڵان، ئەمنیان لە بابم بستاندایە لەباتی خەرج و دراو و هەستەی حەوت ساڵان». ناسر ئەگەر ئەو قسەی بیست تەواوە، جڵەوی هەڵکێشا و ڕاست ڕاوەستاوە، ناسر جڵەوی بۆکن ئەوان باداوە، ناسر دەڵێ: «بزانم خاتوون تەورێزی مێردی کردووە، یان درۆیە». کاکە ناسر بانگ دێڵێ: «خوشکێ خاتوونێ، وای خاتوون تەورێزییە، ئەمە دوو براڵە هەبووین، لەوانی دەکوێستانییە؛ ئەوساڵ حەوت ساڵە لەسەر ئەنگۆ بووینەوە گەرمیانییە؛ ئێستا دەڵێن مێردیت کردووە، بەکوردێکی کەڵاش درێژی شارەزوورییە، ئێستا کوردە بووە بەشوان ئەتوو بووی بەناسکەبێرییە. ئەتوو سوێندخۆری قورعانێی ڕۆژی قیامەتێ جوابت چییە؟ لای لایێ بۆ کوڕی کوردی دەکەی وا دەزانی ناسر و ماڵ ماڵ لە دنیایە نەبوون بەیەکجارەکییە». خاتوون تەورێزێ دەگریا، دەڵێ: «بزانە سووچ و تاوانی من، مل بەکوێنێ، چییە؟ ئەمن بابم بەخەنجەرێ لێ ڕادەسا، برالەم بەشیری ڕووتییە، «ئەمن کوشتن و مردنم لە خۆم قبووڵ دەکرد، نەمدەدا وەکیلییە؛ بۆیەکم خۆم لە کوردی مارە کرد، ئەنگۆ ببینم، نەبێتەوە، دیداری ئاخرەتییە. ناسرە وای ناسرەی جندییە! بەخوڵات سوێند دەدەم و بەزاتی ڕەببییە ئەگەر حەزێ ناکەی بمرم، پێم بڵێ بەیەکجارەکییە، توخوڵا، ماڵ ماڵ ماوە یان مردییە؟»
59	ناسر و ماڵ ماڵ ٤	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	ناسر دەڵێ: «خوشکێ! خاتوونی! وای خاتوون تەورێزییە! لە وەزیری زیاتر کەس لە ماڵ ماڵی ماقووڵتر نییە، ئەما ڕقی هەڵستاوە دەڵێ: «نایەمەوە کوێستانێ جارێکی دییە». خاتوون تەورێزی دەڵێ: «برالە ناسر بەقوربانت بم! هەرچەندی خشڵ و گوارەی منە بۆی بەرە بەدیارییە؛ بەرگی شایانم لە خۆم حەرام کردووە، خەنەم لەسەری خۆم نەدییە؛ نەچوومە ماڵە چ کافر و موسڵمانی بەبووکییە، خوڵاکەی، برالە، چارەی من چییە؟ چلۆن ماڵ ماڵی دێنیەوە کوێستانێ بەیەکجارەکییە؟ ئەمن دەزانم ماڵ ماڵ تەمای بەمن نییە. برالە بەسەدەقەی سەرت بم! بزانە لەوێ ئەو کارەی چلۆن پێک دێنییە». ئەگەر ناسر ئەو قسانەی دەبیست تەواوە، دەیگوت: «درەنگە ناگەمەوە بەدواوە». خاتوون پەروەریان دەنارد تەدارەکی بۆ ناسری دەگرت، دەیهێناوە، لە پێشی دادەنا، دەیگوت: «برالە! ئەوە خۆراکی ڕێیەت، ئەوەش کولێرەی بەشەکری دروس کراوە؛ خوڵاکەی ئەوانە بۆ کاک ماڵ ماڵی بەرە چونکە لە وڵاتی غوربەتە، هێندەی جەفا بەتوو داوە». ناسر دەڵێ: «خوشکێ! دەوڵەت زیاد و ماڵی ئاوا». سوار دەبوو ڕکێفی لێ دەدا، دەگەڕاوە بەدواوە، هەتا هەندە هەندی بەیانی ئاژواوە، لەبەر خەوێ ڕێی سەرەدەر نەکرد لەوێندەرێ بوو پیاوە. خەوی بەسەردا باری سەعاتێکی لەوێ ماتەڵ ماوە. هەهوو! کە تەماشای کرد بەیانی بەردا، ڕۆژ هەڵکشاوە، پێی دەڕکێفی دەنا: یا ئەڵڵاهی! دەیکرد تەواوە، سەربەرەژێر دەهاتە خوارێ، بۆ خەندەقی خەلیفەی دەگەیییە و بوو پیاوە. تەماشا دەکا: «ماڵ ماڵ لەوێ نەماوە، ماینێ شێ دەلەوەڕێ هەموو، ئەسپابی لێ بەستراوە. دەڵێ: «قوڕم بەسەری کرا، ئەمەگی حەوت ساڵانم بەهیچێ دراوە». ئەگەر وای زانی خۆی لە ماینێ شێ خزێدا تێر گریاوە؛ دەڵێ: «خوڵایە! بزانم چم لێ قەوماوە لە خۆم هەژارێ جا بەکوێدا بڕۆمە خوار، لە ماڵ ماڵی بکەم پرسیارێ؛ خۆی ڕووت دەکردەوە و بەڕەڵمی بەغدایەدا دەچووە خوارێ». دوور تەماشای کرد، ئەوا کاکە ماڵ ماڵ دیارە؛ زۆر بەپەلە دەڕۆیی ئەو هەژارە، هەتا دەگەیییە ماڵ ماڵ دەیگوت: «برالە قەت ئەوەش قەول و قەرارە؟ ئەمن دەنێری کوێستانێ، بۆ خۆت بەڕەڵمی بەغدایەدا دەچیە خوارە؟ ئەمن شکایەتت لێ دەکەم لە بارەگای جەبارە». کاکە ماڵ ماڵ دەڵێتە ناسرییە: «خاتوون تەورێزی مێردی کردووە بەکوردییە. جا ئەمن دونیام وەلاناوە؛ ئاغایەتیی کوێستانێم بۆ چییە». ناسر دەڵێ: «ماڵ ماڵ دڵم سووتاوە، هێندەم خەم و خەفەتی تۆ کێشاوە؛ ئەمن دەکەیە چەپەر دەمنێری بەولاوە، خاتوون تەورێزی فەقیر مێردی بەکوردی نەکردووە، بوختانە پێی کراوە، هەرچەند خشڵ و کرمەک و گوارەی خاتوون تەورێزییە هەمووم بۆ توو هێناوە، ئەوساڵ حەوت ساڵە چووینە بەغدایە، خاتوون تەورێزی خەنەی شارانی لێ حەرام کراوە؛ درۆیە دەکەن، مێردی بەهیچ کەس نەکردووە، ئەوە لەوێندەرێ؛ لەسەر ئەتوو مەحتەل ماوە، برالە مزگێنییەکی دیم بۆ هێناوی: هەموو کارێکمان تەواوە، ئەلحەملای، بابی خاتوون تەورێزی مردووە، مەزن باوۆمەر نەماوە. ئەگەر حەزێ دەکەی قەت مەگەڕێوە بەدواوە». کاکە ماڵ ماڵ دەڵێ بەناسرییە: «ناگەڕێمەوە دوایە جارێکی دییە. ئەگەر تەورێزیم نەبێ دنیای ڕوونم بۆ چییە؟» ناسر دەڵێ: «ماڵ ماڵ وات نەکرد، دەنگم ببێ دلێرە، وات نەکرد، کاو و مرادێ لە خۆم ببینم، دژمنان بکەم کوێرە. کاک ماڵ ماڵ، حەوت ساڵان لە توو زیاتر دەڕۆم سەربەرەژێرە، هۆردک چاوی ناسری، دەبڵا لەپاش ماڵ ماڵی ببنەوە کوێرە». ئینجا کاک ماڵ ماڵ دەگەڵ کاک ناسری گەڕانەوە بەدواوە، سواربوون و ڕۆینەوە بۆ کوێستانێ. کێ بوو لە ناسر و ماڵ ماڵی بەڵەک چاوە، هەتاوەکو بەیانیان داژواوە وەسەر وڵاتی کوێستانێ کەوتن، ڕۆژ شەبەقی کێشاوە؛ تەماشایان دەکرد، جووتە مێگەلێک لە حەوشەی لەوەڕاوە، ناسر دەڵێتەوە ماڵ ماڵییە: «برالە! ئەوە مەڕی مەیە، لاوازە؛ چونکە ئاغای نییە؛ ئەوەش مەڕی مەزن باوۆمەریە، لە بژوێنی لەوەڕاوە، ئاوی خواردۆتەوە لە سەرینچاوەی کانییە. برالە چی دی بەتوو نادەم ئەو گەورەیییە، شەو و ڕۆژێکی بۆخۆم گەورە دەبم، لەپاش شەو و ڕۆژێکی بۆخۆم دێمەوە بە نۆکەرییە؛ گوێلکی کوردیم کەوتۆتەوە زگییە». ماڵ ماڵ دەڵێ: «ئەمن نۆکەرم تا ئاخر زەمانێ ئەما حەزێ دەکەم، نێوی ئاغایەتی لەسەری خۆت دانێ. ناسر دەڵێ ماڵ ماڵ! «نێوی خۆم ئەوا کرد بەئاغالەی ڕۆمییە. ئەگەر لێیان پرسی: بۆ کوێ دەچێ؟ بڵێ: لە بەغدایەدا هاتووە بۆتە ئێڵچی دەڕوا بۆ نێو عرووس و ئینگلیسییە. بزانە ئینشاڵڵا چت بۆ دەکەم لە کوردییە!» سوار دەبوون ئەو جووتە سوارە، سەبرسەبر، نەرم نەرم، لە بۆ کوێستانێ دەهاتنە خوارە. کێ بوو لەو جووتە سوارەی تەواوە، ڕوویان دە کانییەکەی خۆیان کرد، بوون پیاوە، حەوت ساڵ بوو ئیشک ببوو؛ ئەگەر ناسر و ماڵ ماڵ گەینە سەری جێبەجێ کراوە. شوانی ناسر و ماڵ ماڵان هاتن لەولاوە، دەڵێن: «ڕەبی! میوان بەخێرێن سەری ئەو دوو چاوە ئەو ساڵ حەوت ساڵە، دەرکی ئەو کانییەی بەستراوە، دەستی منو دامێن بێ، ئەنگۆ خەبەری ناسر و ماڵ ماڵان دەزانن. کیهەیان مردووە، کیهە ماوە؟» ماڵ ماڵ دەڵێ: «شوانەکەی، جندییە! ئەو ناسر و ماڵ ماڵی ئەتوو لێیان دەپرسی لە بەغدایەم نەدییە. ئەگەر لەوەی دەپرسی، ئەمن نۆکەرم، ئەوەش ئاغالەی ڕۆمییە؛ ئەوە دەچێتە نێو عرووس و ئینگلیسی بەئێڵچیگەرییە». ئینجا دەستیان دەستۆی ئەو سوارانە دەکرد، دەیانکردەوە گرییە، دەڵێ: «ئەوە ناسر و ماڵ ماڵن؛ ئەدی بۆچ ئەو ساڵ حەوت ساڵە ئەو کانییە ئاوی نییە؟» یەکیان بەیەکیان گوت: «بەخوڵای! ئەوە بۆ مەزن و میرزاغایان دەبەمەوە مزگێنییە». ماڵ ماڵ دەڵێ: «حیزباب بۆ هیچ کوێ نەچی؛ ئەوە ناسر و ماڵ ماڵ نییە!» ناسر و ماڵ ماڵی بەڵەک چاوە، نێوی خوڵایان دەهێنا، پێیان دە ڕکێفێ ناوە. ناسر و ماڵ ماڵی نازدارە، ناسر ئاغالەی ڕۆمییە، ماڵ ماڵ نۆکەرێکی بەرقەرارە، بۆ سەر عێلی مەزن باوۆمەری دەهاتنەخوارە؛ هیچ کەسیان، نەدەناسی هەر لە ماڵە مەزن باوۆمەریان دەکرد پرسیارە. ناسر و ماڵ ماڵ گەینە نێو عێلییە، لێیان دەپرسی: «ئەی ڕێبوار ئەوە کێیە؟» ماڵ ماڵ دەڵێ: ماڵ خرانەبوو ئەوە ئاغالەی ڕۆمییە، بەئێڵچی گەری دەچێتە نێو عرووس و ئینگلیزییە، «لە ماڵە مەزن باوۆمەری دەپرسێ، وڵاغی چەپەرێ وەرگرییە». بەنێو هۆبەیدا دەهات هەر سووڕنی سووڕنییە، هەتا گەیییە دەرکی مەزن باوۆمەرییە، مەزن باوۆمەر بەپیریەوە دەهات و بەپێخاوسییە. ئینجا وەرگەڕا مەزن باوۆمەری لێی دا بەقەمچییە، مەزن باوۆمەر گوتی: «قوربان! سەبرێکت ببێ، بزانم، حاجەتت چییە». گوتی: «وڵاغی چەپەرێم بۆ بێنەوە؛ ئەمن ئێڵچیم دەڕۆمە نێو عرووس و ئینگلیسییە». گوتی: «ئاغالەی ڕۆمی، پیاوێکی بێ فکری؛ دەبێ تاوێکی دابەزی، سەبرێکی بگری، هەتا بەخێر نەهارێ دەکەی، ئەمنیش دەنێرمە، نێو ڕەوەی وڵاغی چەپەرێت بۆ دەگری». ئەگەر مەزن باوۆمەر ئەو قسەی کرد تەواوە، جڵەوی ئاغالەی ڕۆمیان گرت، کردیان پیاوە، بردیان ڕۆیان نا، لەلامێردانێ پاڵی داوە؛ دیاربوو خەوی دەهات، سەرینیان بۆ داناوە، مەزن باوۆمەر گوتی: «تاوێکی ویستراعەتێ بکە، هەتاوەکو وڵاغی چەپەرێ دێتەوە لەولاوە». کەس نەیناسییەوە ئەوە ناسر و ماڵ ماڵە، هەر لەوان وایە ئاغالەی ڕۆمییە تەواوە. مەزن باوۆمەر چووە نێو مەڕێ بەڕەوانە، ئەگەر پێشکێشی بۆ ئاغالەی ڕۆمی بێنێ چل شەکی جووت ددانە، کوێخادەرکێکی ڕیش سپیدی بوو ئی پیر و زۆرهانە، ئاغالەی ڕۆمی گوتی: «خەوم دێ چۆڵ بکەن ئێرەکانە» ئەو پیاوی ڕدێن سپی ناسی ناسر و ماڵ ماڵانە، چووە پشت چادرێ؛ گوتی: «ئەوە خۆیان کردۆتە ئاغالەی ڕۆمی ئەو سەگبابانە». جا کە چۆڵیان کرد چادر و لامێردانە، ماڵ ماڵ دەڵێ: «بڵا دەگەڵ خاتوون تەورێزی بکەم دوو قسانە». ماڵ ماڵ دەڵێ: «خاتوون وای خاتوون تەورێزییە! ئەمە دوو برالە هەبووین لەوانی دە کوێستانییە، ئەوە حەوت ساڵە لەسەر ئەنگۆ بووین گەرمیانییە. ناوەڵڵا، بەقای ژنان بۆ کەس نەبووە، بۆمەش نییە. مێردیت کردووە بەکوردێکی کەڵاش درێژی شارەزوورییە، کوردە بووە بەشوان ئەتوو بووی بەناسکەبێرییە، بەدەستانت پێ دەڕێسن تەشییە، بەحوکمت پێ دەکەنەوە لایلایەی کوڕی کوردی شارەزوورییە، وە دەزانی، ناسر و ماڵ ماڵ لەسەر دنیایێ نییە». خاتوون تەورێزی دەڵێ: «خوڵاکەی! بزانە سووچ و تاوانی من چییە؟ ئەمن بابم لێ ڕاوەستابوو بەخەنجەرێ، برام بەشیری ڕووتییە، کوشتن و مردنم قبووڵ دەکرد، نەمدەداوە وەکیلییە؛ بۆیەکم وەکیلی داوە، تا دەگەڵ ناسر و ماڵ ماڵان نەبێتەوە دیدار ئاخرەتییە، دەگەڵ ئەتوو نا، ماڵ ماڵ ئەما دەگەڵ ناسری ئی من و ناسری خوشک و برایەتییە، چ بکەم ئەتوو ئەمنت ناوێ، کاری خوڵای ڕەببییە». کە گوێی لێ بوو لە پشت چادرێ ئەو پیاوی ڕدێن سپییە، دەرپەڕی هاواری کردە مەزن باوۆمەرییە، مەزن باوۆمەر بەلینگدان هات گوتی: «ئەوە وەخەبەر هاتووە ئاغالەی ڕۆمییە؟ ئەوە تەماحم بوو چل شەکی جووت ددانی بۆ بێنم بەدیارییە». پیاوی ڕدێن سپی دەڵێ: «ماڵ خرا! ئەوە ئاغالەی ڕۆمی نییە، ئەوە ناسر و ماڵ ماڵن، ئەوا دەگەڵ کچی دە توو قسان دەکەن بەدزییە؛ یەکیان لە مدبەقێ، یەکیان لەودیوی چیغییە. ئەوە لێک دەکەنەوە ناز و ئەرجوو و گلەیییە». بابی ناسر و ماڵ ماڵان سەریان دەسوێ ناوە، دەڵێ: «ئێستا دەعوا قەومییە». بەدزی هەموو خەبەریان دا بەیەکدییە. ئینجا مەزن باوۆمەر لەولاڕا هات؛ دەڵێ: «ماینێم بۆ بێنن، دەنگ بدەن لەشکرییە». دەچریکێنی، دەڵێ: «بۆ کەس دیار نییە، حیزباب ئەمن لێرەم لە برسان دەرکردن، ئێستا خۆت لێ گۆڕاوە خۆت لێ کردووم بە ئاغالەی ڕۆمییە؛ ئێستا، حیزباب واو لێ دەکەم پاکانو لە کوێستانێ دەردەکەم بەیەکجارەکییە» ئاغالەی ڕۆمی دەڵێ: «ماڵ ماڵ ماینی شێ خزم بۆ بێنە دەعوا قەومییە». ئەگەر سوار دەبوون ئەو جووتە سوارەکەی ڕۆمییە، مەزن و میرزاغای، بابی ناسر و ماڵ ماڵان دەهاتن بەدزییە، مەزن ئاغا جڵەوی ماڵ ماڵی گرتییە، دەڵێ: «ئەگەر حوکمی وەزیرت پێیە، ئێستا مەزن باوۆمەری دەکوژم بە یەکجارەکییە». ئەگەر ئەوجار ئاغالەی ڕۆمی ئاوڕی دەداوە، ڕادەمێنی، مەزن ئاغا جڵەوی ماڵ ماڵی گرتووە دەیدوێنی ئاغالەی ڕۆمی ڕقی هەڵستا دەچریکێنی دەڵێ: «حیزباب، نابێ ڕمبێکم بۆ دە گولەکی مێردان بسرێوێنی». ئەگەر ماڵ ماڵ ئەو قسەی ئاغالەی ڕۆمیی بیست تەواوە، ڕمبێکی لێرەی بابی خۆی داوە، جڵەوی بەردا ڕۆی هەڵات بەلاوە، مەزن باوۆمەری بۆخۆی سواربوو، لەشکری لە دووی خۆی کێشاوە، ماڵ ماڵ گەیییە ئاغالەی ڕۆمی گوتی: سەیرێ ئەو لەشکرەی بڵا بگەڕێنەوە دواوە. ناسر دەڵێ: «ماڵ ماڵی ماڵ شێواوە! ئەمن دەربەند بەمەزن باوۆمەری نیم، ئەگەر دەگەڵم لێ قەوماوە. ئەمن لە کوردی کەڵاش درێژ ئاوسم، گوێلکی کوردی دەزگمدا ماوە». دەستیان بە جڵەوی دادەهێنا بەسەرڕەو هاتنەخوارێ لەولاوە، گەینە کوردی سێ جاریان لێ کرد سەڵاوە، دەڵێن: «کوردە ڕاستە دەڵێن: گراوی ماڵ ماڵی لە کوردی مارەکراوە؟» کوردە دەڵێ: «ئەمنم مێردی خاتوون تەورێزییە. مارەم کردووە بەکوێراییی چاوی ماڵ ماڵییە، ئی ناسریش مارە دەکەم بەیەکجارەکییە. سەگبابە! ئەتوو بڕۆ شاری بەغدایە پەیدا بکە نانییە، حیزباب! بە درووغ هاتووی، خۆت کردۆتە ئاغالەی ڕۆمییە، ئەمن کوردەم شوانی مەزن باوۆمەرییە. بزانم ئاخر سوال و جوابت چییە» ئەگەر پێی چەقاند گۆچانێکی کردە حەواڵەی ماڵ ماڵییە، ماڵ ماڵ خۆی دەبەر زگی ماینی شێ خزی ئاویت، کوردە لە قەڵپووزیدا زینی شکاندییە، ناسر ڕقی هەڵستا زەرگێکی دا لە زارییە، لە پشتی سەری دەرچوو ڕووی کرد لە عەرزییە، ماڵ ماڵ زەرگێکی دا لەسەر دڵی ئەویش دەرچوو لە پشتییە، ئاغالەی ڕۆمی جنێوی بەماڵ ماڵ دا، ئەتوو حەقت بەسەر ئەوی چییە؟ ئەمن ناسۆرم گەلێک هەیە لە کوردییە. قەت مەردی وەک ناسری نییە، دابەزی دەستی دا خەنجەرێ دەسک سپییە، سەری کوردی بڕی وەک بەرخییە؛ لێوی کوردی بڕی گوتی: «خاتوون تەورێزی پێ ماچ کردییە». دەستی کوردی بڕی گوتی: «پێی گرتووە مەمکی خاتوون تەورێزییە». سیرمەسیرمەی کرد وەک دۆمییە. گوتی: برالە ماڵ ماڵ! بڵا بگەڕێینەوە خزمەت مەزن باوۆمەرییە. ئەوە گەپمان پێ دەدەن دەڵێن ئەوە ئاغالەی ڕۆمی نییە». حوکمی وەزیرەلئەعزەمی وەدەرخست بۆ عێلییە، گوتی: «کوێستان ئی منە هەتا حەوت پشت ڕادەبرییە؛ مەزن باوۆمەر ئەگەر دەنگێ نەکا، ئەمن ئیلاقەی ناکەم بۆ خاتری خاتوون ئەسمەر و خاتوون تەورێزییە». ئەگەر مەزن باوۆمەر وای بیستییە، دایەوە دەنگی لەشکرییە. گوتی: «بیانکوژن لە وڵاتی کوێستانێ دەریان دەکەم بەیەکجارەکییە». ئەگەر ناسر و ماڵ ماڵ ئەو قسەیان دەبیست تەواوە، دەستیان دە مەتاڵان کێشا هەتا چێشتانی سوڵتانی خۆیان لە قۆشەنێ نەداوە؛ لە پاشان ڕقیان هەڵستا بۆ مەزن باوۆمەری گەڕانەوە بەدواوە، چوار تەرەفی مەزن باوۆمەریان دەگرت مۆڵەتیان لێ نەداوە. ئەگەر ڕمبێکیان لە جگەری دا کاریگەر بوو هۆشی نەماوە، لەسەر ماینیان فڕێ داوە، وە ئەولادیان کەوتن ئاساریان بڕاوە، ناسر و ماڵ ماڵ هاتن لە ماڵە مەزن باوۆمەری بوون پیاوە حەوت شەو و حەوت ڕۆژانیان داوەت گرت نانیان بۆ خەڵقی داوە. ماڵ ماڵ قەت هەڵی نەدەهێنا چاوە، دەڵێ: «ئەو کوڕەی دەبینم لەمن وایە کوردە ماوە». ناسر گوتی: «خوڵاکەی! خاتوون تەورێزی ئەو کوڕەم بۆ بێنە واوە» سواربوو بڕێک ماینی شێ خزی گێڕاوە، ڕمبێکی لەسەر دڵی کوڕی خاتوون تەورێزی داوە؛ ئەویشی کوشت بردیان لەکن بابیان دە خاکێ ناوە، خاتوون تەورێزی زۆر گریا، دەڵێ بووم بۆسۆ و بەدناوە. بابیشم چوو، ماڵی بڵاوبوو، زگم سووتاوە. هەزار ڕەحمەت لە بابی «ڕەحمان بەکری» ئەو بەندەی ڕۆناوە. خوڵا دەوامی «ئیمپراتۆری» بدا ئەگەر «ساحیبی ئاڵمانی» ناردۆتە ئەو وڵاتەی عیلمی کوردی بکا تەواوە.
60	وردە مەقام	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	١ فەسڵێک دەخوێنن یاسینم، لەیلا بێتە ژوور سەرینم: «کوێت دێشێ، دیدەی شیرینم؟» ٢ توو خوڵا! لەیلا، وەرە کنم! بە دڵ ئازا بکە گەردنم! نیزیکە ڕۆژی مردنم. ٣ یا خوڵا هەروا گەرد و تۆز بێ دەسرۆکەی لە ملان ئاڵۆز بێ لەیلا جێژنەت لێ پیرۆز بێ! ٤ قوربانت بم ئەی بای شەوێ! کە جارجار وە ڕووت دەکەوێ پێی خۆش دەبێ ماچی شەوێ. ٥ دیسان شەو هات بۆ حاڵی من، لەو دڵەی پڕ خەیاڵی من، عالەم سووتا بە ناڵەی من. ٦ قوربانت بم ئەی بولبولە! دەم لەسەر خونچان هەڵگرە سیست کردن، ماڵکاولە! ٧ ئەتوو وا دەڕۆی بە ناڕەزای دڵ خوڵات دەگەڵ بێ مەنزڵ بە مەنزڵ! ئەگەر بەبێ توو سەر وە سەرین کەم دوو ڕۆژ پێ نەچێ، دەس بە ناڵین کەم! ٨ دەترسم بمرم، دنیای زۆر مابێ، بەدکاری بێ پیر بە لەیلام شا بێ. ٩ باڵا بەو بەرزی، قەد بەو باریکی، ئەستێرەی سوهەیل کەوتە تاریکی. ١٠ موژەت نیزام و سەر عەسکەر، لەسەر چاوان بەستیان لەنگەر، لنگیان دامێ دەستە و خەنجەر. ١١ چاوت ئەستێرەکەی ڕۆژێ، هەڵدێ دەگەڵ گەلاوێژێ، قەستیە بە نازان بمکوژێ. ١٢ چاوت ئەستێرەی هۆبەتوو نە درەنگ هەڵدێ، گیانە، نە زوو لەیلێ ڕۆیی، مەجنوون لە دوو. ١٣ چاوت ئەستێرەی سەحەری هەڵدێ لە بێژینگ بەسەری کوشتمی قەتارەکەی سەری. ١٤ چاوت ڕەشە، دەگەڵ برۆت بەو خاڵەی کەم، دەورەی لێموت! دایکت ماچ کەم، یانە بۆخۆت؟
61	کاکە میر و کاکە شێخ	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	کاکە میر و کاکە شێخ ئاغای مەرگەیان بوون. مەیتەریان بۆ وڵاغی خۆیان قەت نەدەگرت. دەبوو ژنی ڕەعیەتان بێ تەویلەی بماڵێ، ئەسپان ئاو بدا، کا و جۆیان بداتێ. ئەگەر خەلاس دەبوو بچێتەوە، دەیانگرت دەرکەیان لێ دەگرت دەیانگا و دەیانناردەوە. ژن و کچیان هیچ نەیەشت. هەیدەر گۆران پیاوێکی ڕەشید بوو خەڵقی دێیەکەی پاکی وەخڕ کردەوە؛ پاکی قورعانی خوارد گوتیان: «دەبێ قسەمان یەک بێ سبحەینێ دەبێ بانگئێشتنیان بکەین بۆ ماڵە هەیدەر گۆرانی، فەسڵی نەهارێ». کاکە شێخ و کاکە میر و دوازدە برا بوون؛ بانگئێشتنیان کردن. هەر برایەکیان دە نێوانی دوو کرمانجاندا دانا. نانیان هێنا دایان نا؛ گوتیان: «بیسمیللا». دەستێکیش گوتی: «یائەڵڵا». هەر کەس جیرانی خۆی گرت، سەری هەر دوازدان لە مەجلیسیان بڕین. خوێن بەسەر نانیدا ڕژا. ڕایان کێشا ماڵە کاکە میر و کاکە شێخان. هەموو ژن و کچی وانیان فەساد کرد، بەتۆڵەی خۆیان عیوەزیان کردەوە. هەیدەر گۆران هەموو مەخلووقەکەی هەڵگرت. پاکی بردە سەر کووپەڵەی خمی. پاکی دە خمی نا، پاکیشی دە قوڕێ نان. ڕۆین بۆ ئەستەمبووڵێ بۆ شکایەتی سوڵتانی. یای ئەستی دەڵێ بە یای بەغدانێ: «خوشکێ دڵم بە غوولوورە، چەندی بە غوولوورە تەماشای ئێختەرخانەی کاکان بکە، دەبەر بۆر و بدەوانم کەوتووە جل و هەوسار و توورە لە دیوەخانی کاکان هەڵگیراوە هەژدە مووتەکا و دوازدە مافوورە ئەو ڕۆژانە خوشکی کاکان سەر بەقوڕ بان ئەگەر لەسەر ماڵێ کاکی مەیان هەڵگرت کەوڵ و تاقم و سێ قەڵات و سەمبوورە ئەوێ ڕۆژێ مل بەکوێن بای، ئەگەر لە داری جەنگەی لەشکر لە دوو کاکی مە دەبوو جەمبوور بە جەمبوورە ئێستا بێ ساحێب بووم حدوودی بێ نیشانە، بێ سەڵا بوون خانمی دە ڕووسوورە چەندم گوت کاکە مەچۆ، ماڵە هەیدەری پیاوێکی غەیانە، لە دۆستایەتی بەدوورە خەڵقی مەرگە! ئەمن چ بکەم، چ بکرێنم بۆخۆم دەعوایە بکەم یا بەسوڵتانی ڕابگەیێنم ئەمن خوێنی دوازدە برای خۆم لە کێ بستێنم؟» یای بەغدان دەڵێ یای ئەستییە: «خوشکێ ئەو هەڵا و هەرایەت بۆ چییە؟ جارێ بچین، جەنازەیان بێنینەوە، لە ماڵە هەیدەر گۆرانی تەسلیمیان بکەین بەگڵییە ئەو دەمی مەسڵەحەتی لێ دەکەین بزانین تەگبیرمان چییە». چەندی نۆکەر و پێشخزمەتە ڕاوەستاوە ئەوی ڕەعیەت بێ لە وڵاتی مەرگێدا نەماوە چوونە ماڵە هەیدەر گۆرانی، جەنازەی برایان هەڵدەگرت و دەیانهێناوە بانگ لەسەر بانگیان لێ داوە دەڵێ: «هیچ کەس وای لێ نەقەوماوە لە دوازدە برایان یەک نەماوە». پاک کفت و دفن کراوە پاکی چوو دە خاکێ نراوە مەخلووق بۆ ماڵێ گەڕاوە یای ئەستی دەڵێ: «خوشکێ یای بەغدانێ! خەبەرێکم دەبیست یەکم دەدەینا غوڵووێک لە دەرکی ماڵە بابی مەیە نازانم ئەو غوڵووە نە شایییە و نە شینە». کێ بوو لە کارەکەرێ گوار زێڕینە لەو لایەڕا دەچوو بەگوشادی و بەپێکەنینە لەو لاڕا دەهاتەوە بەگریان و ڕووپچڕینە دەڵێ: «خاتوونینە! وەرن، هەموو وێکڕا بگرینە ئەو غوڵووە لە دەرکی ماڵە بابمان بوو، شایی بوو، لێیان بوو بەشینە لە دیوەخانێ کاکانیان هەڵگرتن ئافتاوە و مەسینە لە ئێختەخانێ کاکی مەیان دەرهێنان جوانوولەی دە نەوزینە خاتوونیان پیل دەگرت و دەریان دەهێنا سواری جوانوولەیان دەکردن بە قەرەپۆشی دە شینە بە مردن و تاڵانیش قایل نەبوون ژنیان بە ئێخسیر بردینە جا، مە تەگبیرێ چلۆن بکەین، خەبەرێ بدەین بە سوڵتانی ئەمینە». یای بەغدان دەڵێ: «خوشکێ! چەندم گوت: کاکە مەچۆ، بەری مەرگێ بە میوانی مەچووە ماڵە هەیدەری دەگەڵ هەیدەر گۆرانی فێڵی وانم گەلێک زۆرترن لە فێڵ و فەرەجی شەیتانی قەت بووە، لەکنە خۆت، پیاوەتی بکەی، بدەیەوە نانی قەت واش دەبێ، بێ ڕوحمی و بێ ئیمانی سەری دوازدە برایان ببڕی لەسەر سفرەی دە نانی خوڵا بکا مەرگەیییان ببینم هەر وەهایان بەسەرێ ڕسقی وانم بچیتە سەر پشتی ماکەرێ سەد باری ڕەحمەتان ببێ لە کوڕی مێرێ دەگەڵ مێرە دسکەرێ بە تۆڵەی ئاغای خۆی هەژدەی دانە بەر خەنجەرێ هەژدەی دە دیشی داویتنە بەرێ لە زەبری دەستان و لە خوێنی جگەرێ ئەوا لکەی شل دەبوو لە خەنجەرێ نەحلەت لە بابی ئەو وەستایە بێ لەپاش کوڕی مێرە دسکەرێ ئەگەر سێ بزماران نەدا لە گۆی خەنجەرێ ئەگەر خەنجەر بزماری ببێ، لە دەسکی نایەتەدەرێ هەی ڕۆ، برالە ڕۆ! ئەو جێی کاکە میر و کاکە شێخ لێیان دەکرد شەقێن و شەڕەکۆ ئێستا، مەرگەیی گووخۆرباب دەیکەنە برنجاڕ و پەمۆ کەس نییە جووتەی دە ئاغایان جووتەی ناسکە سواران هەڵگرێ بیانباتەوە موقبرەی کن بابی خۆ». «ڕەحمان» خۆش بی «ساحب» ڕەحمەت لە تۆ
62	١	ئیبراهیم ئەحمەد (1914-2000)	ژانی گەل	لەڕ و لاواز و شڕۆڵە، لە بەشی پێشەوەی پاسێکا، لەنێوان لێخوڕ و ژەندرمەیەکی لۆزەندەرا دانیشێنرابوو، دەستی ڕاستی لەگەڵ دەستی چەپی ژەندرمەکە کەلەپچە کرابوو. ئۆتمۆبیلەکەشیان هەڵتەک هەڵتەک ڕێگەی پڕ لە هەوراز و نشێوی شاری «چ...»ی گرتبووە بەر، ئەویش بیری نەسرەوتی وەکوو وێڵ ئەسووڕایەوە، بێ ئەوەی بە شتێکەوە بگیرسێتەوە، یان یەکێک لەو دیمەنانەی وەکوو سینەما بەسەر پەردەی مێشک و بە بەردەمیا تێ ئەپەڕین سەرنجێکی ڕاکێشن. گێرمەکێشەی دیار و نادیاری دوواڕۆژ و ڕووداوی ناخۆش و پڕ بیرەوەریی ڕابوردوو لە سەریا وەک پوورەهەنگ ورووژابوون، کاس و وڕیان کردبوو، نە ئەیزانی چارەیە بۆ ئەویان بدۆزێتەوە، نە ئەشیتوانی خۆی لە دەس ئەمیان ڕزگار بکات. تا بەڕێکەوت لە هەڵتەکاندنێکی توندی ئوتمۆبیلەکە و، لە ئاوێنەی بەردەمی لێخوڕەکەدا، چارەیەکی بەدی کرد. گورج دوو چاوی کاڵی مەنگ سەرنجیان قۆستەوە کە لە هەموو ئەندامێکی کەی، کەمتر ساڵانی زیندانی کاریان تێ کردبوو. ئەو چاوانەی سەدان جار لە ئاوێنەی ڕیش تاشینەکەیا دیونی نە هیچ هەستێکی تایبەتییان تیا بزواندووە و نە ئەمیش بایەخێکی تایبەتی داونێ. بەڵام ئەم جارە گەیشتە فریای لە گرنگترین شتا کە لەو کاتەدا پێویستی پێی هەبوو، کە ئەویش خۆدۆزینەوە بوو. بەڵام لێرەشا بیری ئاوارەی هیچ ماوەی لێکۆڵینەوەیەکی ڕێکوپێکی نەدا، هەروەکوو چاوەکانی ناونیشانە بووبن ڕێگەیەکی هەڵەکردووی پێ دۆزیبێتەوە، وەک مەلێکی زامدار لەپڕ کۆنە هێلانەیەکی بێتەوە بیر، بەری هەموو ئەو خۆدۆزینەوەیەی بەوە دەرچوو کە بە پەلەپڕووزێ خۆی بگەیەنێتەوە تەلاری بلوورینی یادگار، یادگاری پێش گیران و زیندانی. بەڵام لەوێشا ئەوەندە بەخۆشی ڕای نەبووارد، چونکە شوێنێکی تایبەتی و کاتێکی دیار وەک کارەبا دڵیان بە کێش ئەکرد کە ئەوانەش هەمان شوێن و کاتی گۆرین بوون کە بە درێژاییی ژیانی بەندیخانەی تەقەلای لەبیرخۆبردنەوەیانی ئەدا. هەرچەندە نزیکەی دە ساڵ لەوەپێش بووبوو، لەگەڵ ئەوەشا زۆر بە ڕوونی و دیاری ئەهاتنە پێش چاوی مێشکی. نەک هەروەکوو بەسەرهاتێ دوێنێ ڕووی دابێت، نە بگرە وەکوو قەوماوێک کە لەو کاتەدا لەبەرچاوی بقەومێ: دەمە دەمی ئێوارە بوو، با لە ئاسمانی ئاڵۆز و لێڵی پایزا پەڵەهەورە پرش و بڵاوەکانی داگرتبوو، خەریکی گلێرکردنەوەیان بوو. لەسەر ئەرزیش گەڵای زەردی لەمان بێزاری گەڵاڕێزانی لە دار و درەخت ئەکردەوە و بە گڤەگڤێکی پڕ تووڕە و تڕۆیی و فیزەوە ڕاپێچی ئەکردن و پێش خۆی ئەدان. ناوبەناویش بێدەنگییەکی پەژاراوی. وەک لە گڤەگڤ بێزار بووبێت، ئەیدا لە لووتی پیرەبا و کپ و دەمکوتی ئەکرد. لە خانوویەکی خنجیلانەدا لە گەڕەکی «س...» لە شاری «چ...» لە ژوورێکی سادە و پاک و دڵگیرا کە دوو پەنچەرەی گەورەی بەسەر باخچەیەکی بچکۆلەی هێشتا باش ڕێکنەخراو و بە گەڵاڕێزانی پایز زەرد هەڵگەڕاوا ئەیڕوانی، و هەموو کەلوپەلی ژوورەکە بریتی بوو لە چارپایەکی دوو کەسیی ئاسن لەگەڵ باڵائاوێنەیەکی پێچکەدار، کەوا لە قوژبنی ژوورەکەدا دانرابوو لەگەڵ پێخەوێکیش کەوا لەسەر ئەرزەکە ڕاخرابوو، ژنێکی مناڵکاری خوێنشیرین کەوتبوو، شاڵاوی ئازار ڕووی گەشی گرژ کردبوو. مێردە لاوە باریکەڵەکەشی لەژوور سەری دانیشتبوو، بەزەیی لە چارەی ئەباری. زۆر بەئەسپایی و وریاتر لەوەی دەست بەرێ بۆ پشکۆی ئاگر دەستی بە پرچە ڕەشە خاوەکەیا ئەهێنا. بێ ترووکاندن چاوە کاڵە مەنگەکانی بڕیبووە برژانگە شاشە درێژە هەڵگەڕاوەکانی کەوا جاروبار هێرشی ژان، بە گرژکردنی ناوچەوانە نەختێ بەرزەکەی، بەئاستەم لەسەر چاوە جوانە ڕەشەکانی لای ئەبرد. بە دەنگێکی وەک چرپە بە ژنەکەی وت: «هیچ نییە گیانە! نەختێ دان بە خۆتا بگرە، دەمێکە نازێ ڕۆیشتووە. ئەبێ مامانەکە بەندی کردبێ لای خۆی، یان هەر لەوانەیە لە ماڵ نەبووبێ و چاوەڕێی بکا. بێگومان ئێستاکە بەڕێوەن ...» ئەگەرچی ژنە هیچ نیشانەیەکی سەلماندن یا نەسەلماندن، بگرە هی گوێ گرتنیشی لێ دەر نەکەوت، بەڵام وا دیار بوو ئەم قسانە پەرۆش و چاوەڕوانیی مێردەشیان کەم نەکردەوە، چونکە هەر گورج دوای ئەمە وتی: ― باشتر ئەوەیە خۆم بچم بە دوایانا، نەوەکا درەنگتریان پێ بچێ! کە ژنە ئەم قسەیەی دوایی بیست بە دەنگێکی بەرزتر لەوەی لێی ڕەچاو بکرێت قیژانی وتی: ― نە گیانە! مەکە، بە جێم مەهێلە! تۆ بڕۆیت من لە ترسانا شێت ئەبم! نەختێ بێدەنگ بوون. ژنە هەناسەیەکی هەڵکێشا و بە زەردەخەنەیەکی بە ئازار و ژاکاوەوە، کەوا لە چاوە ڕەشەکانیا پتر دیاری ئەدا تا لێوە وشکە شینداگەڕاوەکانی، وتی: ― چەندم حەز ئەکرد کوڕێکمان بوایە! ژنە قسەکەی پێ بڕی، دوای هەناسەیەکی قووڵ هەڵکێشان وتی: ― خوایە بە ناشکوریم لێ نەگری! زۆر ناخۆشە دوای ئەم هەموو ژان و ئازارە کچم ببێ! مێردە وەکوو تازە لەو قسەکەی گەیشتبێ، بە تووڕەیییەکی کوتوپڕی ساردەوە وتی: ― کوڕ چییە و کچ چییە؟ ئەم قسەیە زۆر لە ئەقڵ و ژیریی تۆ بە دوور ئەزانم، لام وایە ئازار سەری لێ شێواندوویت، ئەگینا کەی تۆ وا کۆنەپەرست بووی! ژنە دەمی کردەوە قسە بکا مێردەکەی بەئەسپایی دەستی خستە سەر لێوە وشکەکانی و وتی: ― بەسە تو خوا کاڵێ گیان بەم چەشنە خەیاڵانە دڵی خۆت ئازار مەدە، بە لای منەوە هەر تۆ خۆش بیت و زوو ڕزگارت ببێ ئیتر کوڕ و کچم لا وەکوو یەکە. ژنە سەرێکی بادا. وەکوو بە قسەکەی باوەڕ نەکا. گورج مێردە وتی: ― بە ڕاستی زۆریان پێ چوو! بەتەواوی تامی تیا نەما. لە هەمووی باشتر ئەوەیە خۆم بچم بە شوێنیانا، نەوەکا تووشی شتێ بووبن. ― ژان و ئازار پتر شاڵاویان بۆ ژنە هێنا. دوا ترووسکەی خۆشییان لە چارەیا نەهێشت. دانی چەقانە لێوی کە ماوەی هاوار و قیژەی نەدا. ئارەقە بەسەر چاو و لاملیا ئەهاتە خوارەوە زەنگوڵ زەنگوڵ. مێردە دڵی گوشرا، بێ ئارامی و شپرزەیی و دوودڵییەکی تەواو گەمارۆیان دا. لە ژوورەکەدا دەستی کرد بە هاتوچۆ بە جۆرێک کە زیاتر لە لۆقەکردن ئەچوو تا پیاسەکردن! پەیتاپەیتاش تەماشای سەعاتەکەی مەچەکی ئەکرد. ئەوەندە شڵەژا بوو نەیئەزانی سەعاتەکە لە جێگەی خۆی وەستاوە یا ڕائەکات. ئەیویست شتێ بکا، هەر شتێ بێ، بە هەر نرخێ بکەوێتە سەری قەی ناکا بە مەرجێ کاڵێ لەم ژان و ئازارە ڕزگار کات، بەڵام هیچی لە وزەدا نەبوو. هەتا ئەهات زیاتر هەستی بە هەڵەی خۆی ئەکرد، کە چۆن نازێی نارد بە دووی مامانەکەدا و خۆی نەچوو بە فڕکانێ سواری عارەبانەیەکی بکا و بیهێنێت... ئیستەش نەچووە بچێ. چۆن ئێستا بچێ! ئەی کاڵێ بە دیار کێوە بەجێ بهێڵێ بە دەم ئازارەوە گەوز بدات بەتەنیا، کەسێ نەبێ قومێ ئاوی بکا بە دەمیەوە، ڕەنگە، چی؟ خوا نەکردە! ڕەنگە بەڵێ ڕەنگە بمرێ! هەی هاوار خوایە شتی وای لەگەڵ نەکەی، وای سەری تەقی، لەپڕ لە داخانا لە بێدەسەڵاتیی خۆی نەڕانی: ― بە ڕاستی ئەم ژانە شتێکی بێجێ و ناڕەوایە! ئۆف خوایە ئەم ئازاردانە چ مانایەکی تیایە؟ ژنە ئەوەندەی لە توانایا بوو ترش و تاڵیی چارەی پڕئازاری خاو کردەوە و بە دەنگێکی وەک سرپە وتی: نە تو خوا جوامێر گیان قسەی وا مەکە، چۆن دڵت دێ وا ئەڵێیت، گوایە بوونی ئینسانێک ئازار ئەمەندە ناهێنێ؟ نا، گیانە، بەزەیی بە هەڵەت نەبات، هاتنە دنیای ئینسانێک گەلێ لەمەش زیاتر ژان هەڵئەگرێ! مێردە بە تەوسێکەوە وتی: ― ماڵی بابت کاول بێ، ئێستەش لە قسە نەستەقەکەنت ناکەوی، باشە دە بیخۆ، بۆخۆت هەر گینگڵە بدە بە دەم ژانەوە! مێردە بێئارامی گەیشتە ئەوپەڕی، ئیتر خۆی پێ ڕاگیر نەکرا، بڕیاری دا کە خۆی بچێ بە دووی مامانەکەدا هەرچی ئەقەومێ بقەومێ بە دەنگێکی بەرز وتی: ― بێگومان شتێکیان بەسەر هاتووە! ئەگینا تا ئێستا هەر ئەهاتنەوە. ماڵەکەیان لێرەوە هەر چارەکێ بیست دەقیقە ئەبێ! خۆم ئەڕۆم هەر ئێستا بە عەرەبانە ئەیانهێنم و ئەگەڕێمەوە. بە هیچ جۆرێ نیو سەعاتم پێ ناچێ. سەهووم کرد ئەبوو زووتر بچم، ئێستا لەمێژ بوو گەڕابوومەوە. (دەنگی نزم کردەوە وەکوو لەبەر خۆیەوە قسە بکا): وای کە پیاو بە لێقەومان کزە! ئەوە بۆ چی وا سەرم لێ شێوا! خۆ هەر بەتەواوی کوێر و کەڕ بووم. وام ئەزانی بە تاقی تەنیا خۆم و کاڵێ هەین لە دونیادا. یا لەناو دەریایەکی بێ پایاندا بە جووتە لێمان قەوماوە. هیچ ئەو دراوسێ باشانەم بیر نەبوو، کە بەهەر کەسێکیانم بگوتایە ئامادە بوون بە خۆیان و ژن و کچیانەوە بێن بە دیار کاڵێوە دانیشن یا بچن مامانی لەبنی دنیاوە بۆ بهێنن. (دەنگی نەختێ بەرز کردەوە و وتی): هەر ئێستا ئەچم بۆ ماڵی مامە ڕەشەی دراوسێمان کچەکەیانت بۆ ئەنێرم بۆ هاودەنگی. یا باشتر ئەوەیە دایکی بێت، ڕەنگە دەستی مامانیشی هەبێ. هەر چۆنێ بێ ئەو لە کچەکەی شارەزاترە لەم کارانەدا. خۆشم ئەچم بەدووی باجی پیرۆزی مامانا. ئەگەر ئەویش نەبوو یەکێکی تر، نیو سەعاتم پێ ناچێ. ژنە ویستی قسە بکات، بەڵام مێردە گوێی نەدایە وتی: ― خوات لەگەڵ هەر ئێستە ئەگەڕێمەوە.
63	١٠	ئیبراهیم ئەحمەد (1914-2000)	ژانی گەل	جوامێر کە لە قسەکانیا گەیشتە ئێرە چاوێکی بە هاودەمەکانیا گێڕا وتی: ― لام وایە بەسە با لێرەدا بیبڕینەوە داستانەکەم تامی تیا نەما، هەموو بەجارێک وتیان: ― نە بە خوا ئەبێ قسەکەمان بۆ تەواو بکەیت، تازە خەریکە باسەکەت خۆش ئەبێ. دەی تو خوا! جوامێر کەوتەوە قسەکردن: ― بە ڕێوە بیرم لە قسەی کابرا ئەکردەوە، وەکوو شتێ پێم گران بوو ترسنۆکیی هەندێ خەباتکەر، دایەرەی ئاسایش بگەیەنێتە ئەو ڕەئیەی کەوا لێدان و ئازاردان چاکترین و نزیکترین ڕێگەیە بۆ پێ‌لێنان وەرگرتن و نهێنی دەرخستن ئەگەرچی ئەشمزانی ژمارەی ئەم چەشنە کەسە بێورە و خۆپەرست و ترسنۆکانەش زۆر کەمن لە ڕیزی خەباتکەرەکانا - کە داخم ناچێ من خۆم یەکێک نیم لەوان - لەگەڵ ئەوەشا ئەم ژمارە کەمە زیانێکی زۆریان گەیاندووە بە ئەندام و بزووتنەوە و ورەی کۆمەڵانی خەڵکیش، چونکە جگە لەوەی کە نهێنیی گرنگ و ناوی خەڵکێکی زۆریان درکاندووە، جیهازی پڕوپاگاندەی میریش تا ئەوپەڕی توانا کەڵکی لەم بەزیوانە وەرگرتووە بۆ ڕووخاندنی ورەی خەڵک و نەهێشتنی باوەڕیان بە بزووتنەوە. بەپێچەوانەی ئەوە بزووتنەوە نەیتوانیوە کەڵکێکی ئەوتۆ وەرگرێ لەو ژمارە زۆرە ڕۆڵە نەبەزانەی کە لەژێر دارا ڕزێنراون و بەئازاردان کوژران بێ ئەوەی دوژمن بتوانێ وشەیەکی زیاندار لە دەمی ئەو قارەمانانە ببیستێت! هەرچۆنێک بێت ئەگەرچی من لەو کاتەدا زۆرتری لە باری دەسکەوتی خۆمەوە سەیری مەسەلەکەم ئەکرد بەڵام لەو حاڵەی منا هیچ جیاوازییەک نەبوو لەنێوان دەستکەوتی من و دەسکەوتی گشتیدا ئەگەر ئیش باش بڕۆیشتایە منیش تووشی ئەم چورتمە نەئەبووم. هەرچەندە بیریشم لەوە ئەکردەوە کەوا بەخوتوخۆڕایی لەژێر دار و ئازارا ئەمکوژن بەزەییم بە خۆما ئەهاتەوە و جنێوم ئەدا بە ڕژێم و قانوون و حکوومەت و تەنانەت بزووتنەوە و پارتیش، ئەموت هەر ئەم برینەم پێوە نەبوایە لەوانەبوو ڕزگارم ببێ، بەڵام ئێستا مەگەر هەر خوا خۆی بتوانێ شتێکم بۆ بکات. لە هەمووشی ناخۆشتر لەلام ئەوە بوو کە لە هیچیا نەبووم. وام لێ هاتبوو بە ئاواتم ئەخواست کە قسەکانی کابرا ڕاست بوایە و لە شتێکا بوومایە بۆ ئەوەی باری سزاکەمم ئەوەندە لا گران نەبێت. دەرگای ژوورێکیان بۆ کردمەوە یەکێکیان پاڵێکی توندی لەناکاو پێوە نام بەدەما کەوتمە ناو ژوورەکەوە تا دەستم لە سەروچاوی خۆم کوتا بزانم کوێم شکاوە و هەستامەوە سەر پێ دەرگای ژوورەکەیان خڕ داخستەوە، لە پێشەوە وەک بت لە جێی خۆم چەقیم چونکە هەرچی ڕووناکی بێ لە ژوورەکەدا بەدیم نەئەکرد. بەرەبەرە چاوم بە تاریکییەکە ڕاهات ڕوانیم باڵا پیاو و نیوێک بەرامبەرم لە چەند درزێکەوە داوە ڕووناکی دێنە ژوورێ وای تێ گەیشتم کە پەنجەرەیە و لەو دیوەوە چینکۆی پیا گیراوە. بەڵام ڕووناکیی ئەو چەند درزە هەر بەشی ئەوەی ئەکرد کە پیاو ڕۆژ و شەوی پێ لە یەک جیا بکاتەوە. پەلم گێڕا دیوارێکم دۆزییەوە دەستم پێوە گرت و بە لەپکوتان پیا هاتم بۆ ئەوەی بزانم گەورە و بچووکیی ژوورەکە چەندە و چی تیایە. دیوارێکم تەواو کرد هیچ شتێکم نەهاتە ڕێ کە وەرچەرخامەوە پێم بەر تەنەکەیە کەوت وەرگەڕا دەنگێکی زل و ناخۆشی لێوە هات دەماری گرژ کردم ویستم بڕۆمە پێشەوە وا دیار بوو تەنەکەکە کەوتبووە بەر پێم بۆ ئەوەی لێی هەڵنەئەنگوتم دانەویمەوە دەستم بەر تەڕایییەک کەوت، گوێم نەدایە، پەلم کوتا تەنەکەکەم ڕاست کردەوە و نووسانم بە دیوارەکەوە دیسانەوە لەسەرخۆ کەوتمەوە گەڕان بە ژووەکەدا، لەپڕ پێم لە شتێک گیر بوو خۆم ڕاتەکان دەستم تەڕ و دیوارەکەش لووس لەنگەری لێ تێک چوو، خۆم پێ نەگیرایەوە، کەوتمە زەوی، ناوچەوانم دای بە شتێکی ڕەقا، گورج دەستم برد بۆ ناوچەوانم، تەڕایییەکی پێوە بوو نەمزانی خوێنە یا ئاوی ناو تەنەکەکەیە کە بە دەستمەوە بوو! ئەوەندەی پێ نەچوو ئازاری سەرم و هاتنە خوارەوەی تەڕایی بە سەروچاوما تێی گەیاندم کە ناوچەوانم شکاوە، لە جێی خۆم بێ جووڵە دانیشتم. دەستە وشکەکەمم برد بۆ گیرفانەکانم هیچ دەسەسڕێ یا پەڕۆیەکی تیا نەبوو، بە چمکێکی کراسەکەم ناوچەوانم سڕی. بیرم کەوتەوە کەوا جگەرە و شخارتەم لە گیرفانا بوو کەچی تیا نەماوە، بێگومان پشکنیویانە و دەریان هێناوە. هەرچۆنێک بوو پارچەیەکی درێژکۆلەم بە دان لە کراسەکەم کردەوە و بە تاریکی ناوچەوانمم پێ بەست هیچ نەبێ خوێنەکەی بوەستێتەوە، لەمەدا بوو هەستم کرد تەڕایی گەیشتە لەشم کە پەلم گێڕا زانیم ئاوی ناو تەنەکەیە و ئەو شتەش کە پێمی تێ گیرابوو ئەڵقەیەکی ئاسنە، بێگومان بۆ خەڵک پێوەبەستنەوە بەکاری ئەهێنن. ترسی ئەوەی کە نەوەکا هەر هەستم بکەومە چاڵێکەوە یا تووشی گاشەیەک ببم دەسەوسان لە جێی خۆم هەڵترووشکام، تەڕایی زۆری بۆ هێنام. لێرەدا بۆ یەکەم جار هات بە بیرما کە ئەبێ ئەو تەنەکەیەی پێم بەری کەوت میزی تیا بووبێت، چونکە بۆن میزێکی پیس لە ژوورەکە ئەهات. ئەوەندە قێزم هاتەوە وەختە بوو بڕشێمەوە، قاچم شل بوو، زامی برینەکەم هاتبووە سوێ، وا دیار بوو کولابووەوە، سەریشم ئەیەشا، بە قنگەخشکێ و پەلکوتان خۆم گەیاندە دیوارەکە پاڵم پێوە دا. بەینێ بیرم لە حاڵی خۆم کردەوە، بە خۆمم ئەوت هەستم دەرگاکە بدەمە بەر مستەکۆڵە ناچاریان ئەکەم دێن، بەشکوو پێیان بڵێم پێخەو و خۆراکم بۆ بهێنن! بەدەم ئەم لێکدانەوەوە بووم کاتێکم زانی یەکێک لایتێکی داوەتە بەر چاوم و بە ژوور سەرمەوە وەستاوە خەریکە بەلووتەشەق ڕاستم ئەکاتەوە، ئەڵێ: هەستە نانەکەت بخۆ! منیش دەستێکم دایە بەر تیشکی لایتەکەی و پرسیم: ― کوا نان؟ چاوم لە هیچ نییە. لایتەکەی ڕوو کردە بەر دەمم. دیم کولێرەیەک لە سەر ئامانێک دانراوە، یاساوڵەکە بەتوندی وتی: ― ئەوە نان فەرموو سنگانی کە. بەو خوایە پێتان حەرامە! ئێوە هەقتان ئەوەیە هەر لە ڕێوە وەکوو ئێستری نەخۆش دەمانچەیەک بنێن بە ناوچەوانتانەوە. لە پێشەوە خەریک بوو داوای دەستێ نوێن و چرایەکی لێ بکەم و نووکە شەقەکانی بخەمە پشتگوێ بەڵام کە گوێم لەو گەوهەرانە بوو کە هەڵیڕشت بێدەنگ بووم. وەک ژوورەکە بپشکنێ لایتەکەی بە چوار دەور و سەر و خواری خۆیا گێڕا. بەخێراییی برووسکە وێنەیەکی ژوورە چیمەنتۆ ڕەق و تەقە بەرز و دەرگا تەختە ئەستوورەکەم لە مێشکا گیرا. تەنیا کەلوپەلی ژوورەکە ئەو تەنەکەیە بوو کە بۆ میزکردن دانرابوو لەگەڵ شەربەیەکی مل شکاو کەوا دیار بوو ئاوی خواردنەوەی تیا بوو. کابرا وەرگەڕایەوە بڕوا، هات بە بیرما لەوانەیە ئیتر یەکێکی تر بەو زووانە نەبینمەوە بۆیە بەنابەدڵی و لەبەرخۆمەوە وتم: ― ئەرێ ئەوە پێخەوێ، چرایەک، شتێکم بۆ ناهێنن؟ کابرا بە پێکەنینێکی بەرزی ناخۆشەوە وتی: ― بەڵی! ئەی چۆن هەر ئێستە کچێکی جوانیشت بۆ ئەهێنن لەو خوشکانەی بە ناوی نیشتیمانپەروەری و ئازادیخوازییەوە ئابڕوویان ئەبەن! تێ گەیشتم کە قسەکردن لەگەڵ ئەم یاساوڵە وەک چیلکە لە پیسایییەوەدان وەهایە بۆیە بێدەنگ بووم و ئامانەکەم ڕاکێشایە بەر دەمم کابراش لێی دا ڕۆیشتەوە دەرێ. نەمزانی چێشتەکە چییە، نەختێ دەستم تیا گێڕا بە نیسکێنە یا ماشێنەی تێ گەیشتم، کەوچکێکم برد بۆ دەمم، هێشتا لێم نەچەشتبوو بۆن نەوتێکی لێ ئەهات پیاوی کاس ئەکرد. بەئەسپایی کەوچکەکەم دانایەوە و کەوتمە کولێرە خواردن. زۆرم حەز ئەکرد بزانم کات چەندە بەڵام سەعاتەکەم لەبەر تاریکی بۆ نەئەبینرا. هات بە بیرما لە حاڵی وەکوو منا کوێر چاترە چونکە بە تاریکی ڕاهاتووە، باشتر لە شت ئەگات و چاکتر ئەجووڵێتەوە لەم زیندانەدا کەوا چاوی کردووە بە ئەندامێکی بێکەڵک بە یارمەتیی ئەو وێنەیەی ژوورەکە کە لەبەر تیشکی لایتی پۆلیسەکە لە مێشکما گرتبووم کەوتمە پیاسەکردن بە ژوورەکەدا. هەرچەندە لەپێشا یەک دوو جارێ بەر دیوارەکان کەوتم بەڵام لەپاش پێوانیان بە هەنگاو لەمەش ڕزگارم بوو. دیسانەوە جێ برینەکەم هاتەوە ژان دەستیشم پیس بوو بۆیە نەمئەوێرا دەستی بۆ بەرم نەوەکوو کولابێتەوە و لێمی پیس بکات. بۆیە لە قوژبنێکا بۆی دانیشتم. کارم بەوە باش بوو ناوچەوانم خوێنەکەی وەستابووەوە و ئازاریشی نەمابوو. وا دیار بوو هەر تۆزێک قرنجابوو. چاوم بڕیبووە درزەکانی پەنجەرە گیراوەکەی بەرامبەرم، وا دیار بوو ڕووەو ڕۆژەڵات بوو چونکە تا ئەهات ڕووناکییەکەی کەمتر ئەبووەوە. ماوەیەکی باش وەها مامەوە، ئاڵۆزیی ئێستە و تاریکیی دواڕۆژ ئەیانگێڕامەوە بۆ ڕابوردوو، ئەو ڕابوردووەی زیاتر دەردی گران ئەکردم. لەم بیرکردنەوانەدا بووم لەپڕ ترپ و گرمەگرم لە داڵانەکەدا پەیا بوو. دەرگای ژوورەکەم کرایەوە و دوو یاساوڵ کردیان بە ژوورا وتیان: ― یاڵڵا هەستە پێشمان کەوە. منیش بەسەرسامییەکەوە وتم: ― بۆ کوێم ئەبەن؟ یەکێکیان بەپێکەنینەوە وتی: ― بۆ سینەما! پێشیان کەوتم دیم دەمەدەمی ئێوارەیە لە ئێمە بەوەلا کەسی تر لەو داڵان و ڕاڕەوانەدا نییە، بردیانمە سارداوێکی گەورەوە کە بەسێ چوار پێپیلکە بۆی چوومە خوارێ. یەکەم شت کە بەر چاوم کەوت کابرایەکی ئەفەندیی لاجانگ‌سپی، ڕەنگ زەردی لووت درێژی بێڕەزا بوو لەبەر دەمی مێزێکی گەورەدا دانیشتبوو، یاساوڵەکان سەلامیان بۆ کرد و یەکێکیان وتی: ― قوربان ئەمەتە جوامێر بایز! بەسەرلەقانێکەوە وتی: ― باشە ئەو کورسییەی بۆ بێنن با دانیشێت! کە دانیشتم بەخێرهاتنی لێ کردم و بەتەوسێکەوە وتی: ― لام وایە خەباتکەر نابێ سڵاو لە نۆکەری ئیمپریالیزم بکات بۆیە سڵاوت نەکرد! بەڵام من پیاوی ڕاستم خۆش ئەوێت بۆیە ئەم کردەوەیەتم پێ ناخۆش نییە، بەڵام شەرت ئەوەیە لە هەموو شتێکا خەباتکەر بیت. مەردانە پێ لەوە بنێیت کە چۆن ئەم خۆپیشاندانەت ڕێک خست و نیازتان چی بوو لە پەلاماردانی دایەرەی پۆلیس و تەقەکردن لەو ژەندرمە بێتاوانانە؟ پیاوی خەباتکەر نابێ درۆزن بێ وەک ژن دەست پان کاتەوە و دەم پان کاتەوە و بڵێ بە خوا قوربان هیچ نازانم. بە پێغەمبەر میرم بێتاوانم. فەرموو بزانم ڕۆڵی خۆتم بۆ باس کە لە خۆپیشاندانەکەی مانگی پێشوودا! ― دوای ئەو قسانەی کابرا ئەوی ڕاست بێ، ڕووم نەئەهات بڵێم لە هیچا نیم و ئاگام لە هیچ نییە. شەرمیشم پێ ئەهات درۆ بکەم و بڵێم وام کرد و وام کرد، ئەگینا لە گرتن نەئەترسام. ئامادە بووم چی بنووسێت بۆی ئیمزا بکەم. بۆیە هیچ ورتەم لێوە نەهات بە دەنگێکی بەرز وتی: ― چیتە کەڕ و لاڵی! خەباتکەر نابێ ئەوەندە ترسنۆک بێ. هەر بە شەش حەوت سەعات بوون لە ژووری ژمارە ٢٣دا وا زندەقت چوو قسەکردنیشت لەبیر چووەوە؟ منیش لەبەرخۆمەوە وتم: ― مەسەلەکەی من زۆر ئاشکرایە من قسەیەک ئەکەم و ئێوەش قسەیەکی کە ئەکەن، من بێدەسەڵاتم و ئێوەش خاوەن دەسەڵات. با قسەی من نەبێ قسەی ئێوە بێ سزای خۆم چییە بمدەن و ببڕێتەوە. قاقا دەستی کرد بە پێکەنین، وتی: ― بەڕاستی قسەیەکی جوانە! دوای ئەو خۆپیشاندانە خوێنینەی نزیکەی سەد کەسی تیا کوژرا و ئەو ئاگرەی نایەوە لە وڵاتا هەروا سووک و ئاسان ئەتدەین بە عورفی چەند ساڵێک حوکمت بدا و ببڕێتەوە! نەخێر هەڤاڵ جوامێر زۆر زۆر بەهەڵە چووی لە لێکدانەوەکەتا. ناوی هاوکارەکانت، ئەندامانی کۆمیتەکەتان، شوێنی چاپی شارەکەتان، ناوی سەرکردەکانتان، سەرچاوەی پارە و ژیانتانم پێ نەڵێیت گیان لەم دایەرەیە نابەیتە دەرێ، ئیتر ئەو سەرینە بخەرە ژێر سەرت و هۆشی خۆت بهێنەرەوە بەر خۆت. ڕزگاری لە ڕاستی وتندایە چی ئەزانی بە ڕاستی و دروستی پێمانی بڵێ و بڕۆرەوە ناو ماڵ و مناڵی خۆت. ئەم قسانەی کرد و جگەرەیەکی دامێ. منیش دوای ئێستێک جگەرەکەم وەرگرت و دام گیرساند، زۆرتر لەبەر ئەوەی پێویستم بە ماوەیەک لێکدانەوە هەبوو. چی بکەم، چی بڵێم! بڵێم چووم و کردم و چاکم کرد وازم لێ ئەهێنن! باوەڕ ناکەم، دوور نییە ئەوسا زیاتر شکم لێ قایم کەن و باشترم لێ بدەن بۆ ئەوەی ناوی خەڵکیان پێ بڵێم. نەء، چاکترین شت ئەوەیە کە هەر لەسەر ئینکاری خۆم بڕۆم، کە هەر ئەویش ڕاستییەکەیەتی، ئیتر چی ئەبێ ببێ. کە کابرا دی هەر بێدەنگم وتی: ― قەی ناکات ئەم شەویشت مۆڵەت ئەدەم، تۆ کوڕێکی زۆر تێگەیشتوو دیاریت، گومانم نییە لەوەدا کە ئەمشەو بیری لێ بکەیتەوە بەیانی بە پێی خۆت دێیتەوە و چی ئەزانی پێمانی ئەڵێیت! ئەوەی ڕاست بێت باش گوێم لە قسەکانی دوایی نەبوو، هەرچەندە بە دەنگێکی بەرزیش ئەیکرد و هەموو سێ چوار هەنگاوێک لە یەک دوور بووین، چونکە لە کاتی قسەکردنەکەی ئەوا زریکە و هاوار و قیژەیەکی پڕ بە دەمی جەرگبڕم ئەهاتە گوێ. لە زەنگەکەی دا بمبەنەوە شوێنەکەی خۆم. هەلپەرستیم جووڵا لە دڵی خۆما وتم بۆ شەوێکیش بێ بۆ کەڵکێ لەم خۆشباوەڕییەی کابرا وەرنەگرم، زیانی هیچ کەسێکیشی تیا نییە. بۆیە وتم: ― ئەگەر بتفەرمووایە چرایەک و دەستێ نوێنیشیان بدامایە زۆر مەمنوون ئەبووم. کابرا بە زەردەخەنەیەکی سەرکەوتووانەوە وتی: ― باشە بەسەر چاو! کوڕە هەر ئێستە چرایەکی باش و دەستێ نوێنی پاک بەرن بۆ کاک جوامێر. پیاو هەر بە دیمەن دیارە! هەرگیز ئەم کوڕە باشە هاوڕێی ئەو جڕوجانەوەرە خوێنڕێژانە نییە! کە گوێم لەم قسەیەی بوو حەزم ئەکرد ببوومایە بە تنۆکێک ئاو. دەستێ نوێنیان بۆ هێنام لەگەڵ چرایەک. من خەریکی ڕێکخستنی جێگاکەم بووم سینییەکیان لەبەر دەما دانام، برنج و پەتاتە و پەرداخێ ماستاویشی لەسەر بوو. دەستم کردە خواردنی، بە خۆمم ئەوت: لێ دە تێر بخۆ هەر ئەم ژەمەیە بەیانی کە بەگ چاوی پێت کەوتەوە لەباتی ئەم خواردنە باشە تێهەڵدانێکی باش ئەخۆیت. شەو بوو چراکەم کز کردبوو لەپڕ دەرگاکە کرایەوە و زەلامێکیان هاویشتە ژوورەوە وتیان: ― ئەوەش هاودەنگ بۆخۆتان ڕابوێرن. وتم هاویشتیانە ژوورەوە نەک هەر لەبەر ئەوەی پاڵیان پێوەنا، لەبەر ئەوەش کە وەک پەڵاس کەوتە زەوی، چراکەم هەڵکردەوە و لە کابرای هاودەنگم چوومە پێشەوە. گوێم لە مشەمشی بوو زانیم کە نەمردووە، بە بیرما هات ئەمە جاسووس نەبێت بە فێڵ هێنابیانەتە لام بۆ ئەوەی قسەم لێ دەربهێنێ، کە زیاتر لێی ورد بوومەوە دیم تەنیا کراس و دەرپێیەکی لە بەرایە، دەرپێکەی بە سمتیەوە نووساوە و پەڵەخوێن و شوێن‌داریش بە کراسەکەیەوەیە، بە پەرداخی ماستاوەکە نەختێ ئاوم کرد بە دەمییەوە، چاوێکی هەڵبڕی بەئەسپایی وتی: ― تۆ کێیت: وتم: ― نامناسیت. وتی: ― تۆ ناوی خۆتم پێ بڵێ بەشکوو بتناسم! من خۆم بێباک سابیرم. منیش جوامێڕ بایزم. ― ئێ تۆ ئەو کەسەی کە ئەڵێن لە خۆپیشاندانەکەی تشرینا پەلاماری دایەرەتان داوە. ئێ، ئێ، زابتەکە وتی بیبەنە لای، وا دیارە تازە هێناویانیتە ئێرە، ئەو دوو یاساوڵەی منیان هێنا نەیانئەناسیت لە یەکێکی تریان پرسی ئەو وا باسی تۆی بۆ کردن. خەریک بوو وەرگەڕێ بەپەرۆشێکەوە پێم وت: ― ئازاری خۆت مەدە من ئەتخەمە سەر جێگاکەی خۆم. ― نا، نا، سوپاست ئەکەم یەکجار ئەوەندە حاڵم شڕ نییە بەناچاری خۆم وا لێ کرد ئەگینا بە دەردی برزووی بەسەزمانیان ئەبردم، پاڵەوانیی پێ فرۆشتن، هەر لێیان دا و نقەی لێوە نەهات ئەوانیش هەتا ئەهات شێلگیرتر ئەبوون. هەموو لەشیان شکان لەوانەیە چاک نەبێتەوە یا شوێنێکی سەقەت ببێ. منیش بەسەرسوڕمانێکەوە وتم: ― چی حاڵت شڕ نییە تۆ هەموو لەشت هەر خوێنە! ― ئاخر برزووت نەدیوە ئەگینا بە منت ئەوت بێئارەق دەرچوویت. چییە ئەوە نوێن و خواردنی چاکیان داویتێ؟ سەرێکی با دا وتی: نا ئەوە بارێکی پیلانەکەیانە، پیشاندانی منیش بارەکەی کەی. واتە پێت ئەڵێن ئەتوانین وەک ئوتێل خزمەتت بکەین و ئەشتوانین لەژێر دارا بتڕزێنین، بەڵام هەر جۆرەیان بە نرخی خۆی، جا تۆش دڵی خۆت بکە بە سەرپشک. وا دیارە هێشتا ئیفادەیان لێ وەرنەگرتوویت. ― نەء، هەر دوو جار بانگیان کردووم و هەڕەشەی خراپیان لێ کردووم و بەڵێنی باشیشیان پێ داوم، بە قسە سبەینێ ئەمبەنەوە بۆ ئیفادە لێوەگرتن. ― هەر چۆنێک بێت گوێ مەدەرە هەڕەشە و گوڕەشەیان هیچ مەدرکێنە ئیتر لە کوشتن مەترسە چونکە ئیزنی کوشتنیان پێ نییە، بەڵام ئەگەر شتێکت درکاند ئەوسا بە هیوای ئەوە کە شتی کەت لێ دەربهێنن بێپەروا تێت بەرئەبن تا ئەگەنە ڕادەیەک کە یا تۆ کاتێ بە خۆت ئەزانی هەرچی لە هەمانەکەتایە بۆت هەڵڕشتوون و ئابڕووی خۆشت و بزووتنەوەشت بردووە یا ئەوان کاتێ بە خۆیان ئەزانن کە تۆیان بە ئازاردان کوشتووە کە لە هەر دوو حاڵا پەشیمانی هیچ دادێک نادات. بۆیە هەر لەسەر هیج نازانمی خۆت بڕۆ «نازانم ڕەحەتی گیانم»! ― جا هەر بەڕاستیش من هیچ نازانم. ― ئەو چاتر. باشە هەر وا بڵێ نەختێکت لێ ئەدەن و وازت لێ هێنن. بەداخەوە وتم: ― هیچ شتێکیشمان لا نییە برینەکانتی پێ ببرژێنمەوە. وتی: ― نە کاکی خۆم پێویست بەوە ناکات نایەڵن قەتماغە بهێنێتەوە ئەمبەنەوە بۆ دارکاری ئینجا لێدانی ئەو جارە بەئازارە. بەڵام پیاو ئەبێ یا ئەم ڕێگایە نەگرێتە بەر یا ئەبێ هەموو ئازارێکیش مەردانە هەڵبگرێت. نوێنەکانی خۆمم لەگەڵ هاوژوورەکەم بەش کرد و ماوەیەکی باش قسەمان کرد و ئەوسا تەماشایەکی سەعاتەکەمم کرد لە دووانزە لای دابوو، پێم وت: ― شەوگار درەنگە و تۆش کەنەفتی با بۆخۆمان بنووین. ― شەو باش! بزانین سبەینێ چی لە تەک خۆیا ئەهێنێ. لێمان دا نووستین، نازانم چەند خەوتم لە ترپ و گرمەگرمێکی زۆری ڕاڕەوەکە خەبەرم بووەوە. هەر دەرگا بوو ئەکرایەوە و پاش نەختێ دائەخرایەوە و تا ئەهاتیش لە ئێمە نزیک ئەبوونەوە، بێباکم هەڵساند. خەریک بووم باسی هەراهەراکەم بۆ ئەکرد کەوتنە کردنەوەی دەرگاکەی ئێمەش هەر کەسەمان لە شوێنی خۆی. خۆی مەڵاس کرد. زابتێ کردی بە ژوورا سێ چوار ژەندرمەی بە شوێنەوە، ئەوی ڕاست بێ من زۆر شڵەژام و ترسم لێ نیشت بۆیە هەستامە سەر پێ. زابتەکە بەتوندی وتی: ― یاڵڵا زوو کەلوپەلتان هەڵگرن و ژوورەکە چۆڵ کەن. ئەمەی وت و بە لووتەشەقێک بێباکی هەستان و ڕووی کردە ژەندرمەکان وتی: ― ئەمانە بەرە ئەوبەر. یەکێکیان پرسی: ― کام ژوور بەگم؟ بەگ بەتووڕەیییەوە وتی: ― هەر ژوورێکیان ئەبەن بیانبەن و زوو دووریان خەنەوە. من لەم قسانە تێ نەئەگەیشتم هەر مێشکم لای ئەوە بوو کە زوو پەتۆکان کۆ کەمەوە وەک کەلوپەلی خۆم بیدەم بە کۆڵما بیانبەم بۆ شوێنە تازەکەمان. وا دیار بوو فەرمانەکەیان ئەوەندە گرنگ بوو کەس ئاگای لە ئێمە نەبوو تا بە کۆڵەکەمەوە لەبەر دەمیانا وەستام وتم: ― فەرموون بۆ کوێمان ئەبەن بمانبەن! بێباک بۆڵەبۆڵێکی لەبەرخۆیەوە کرد نەمزانی چی وت زابتەکە زللەیەکی لێ دا و وتی: ― خێرا کە پیس! کە گەیشتینە ڕاڕەوەکە لەو لامانەوە کۆمەڵێ ژەندرمەی پڕچەکمان دی لە چەند کەسێک کۆ بووبوونەوە. چەند کەسەکە کە چاویان بە شەلەشەلی من و خۆبەکێشکردنی بێباک کەوت دەستی دوو دوو کەلەپچەتێکراویان بەرز کردەوە و نەڕانیان: ― بژی ئازادی، بمرێ زۆرداری! بێباک وەک ئەشکەوت لەمبەر ڕاڕەوەکەوە بۆی سەندنەوە. ― بژی ئازادی، بمرێ زۆرداری! یەکێ لە ژەندرمەکان قۆناغە تفەنگێکی سرەواندە ناو شانی ئەوەندەی نەمابوو بە دەما بیخات و پێی وت: ― بیخۆ سەگباب ڕۆژی تۆش دێت! تا بردنیانینە شوێنە تازەکەمان هەر بیرم لەم بەسەرهاتە سەیرە ئەکردەوە، هەرچەندم ئەکرد ئەکۆشام هیچی لێ تێ نەئەگەیشتم. هەر کە یاساوڵەکان دەرگایان لەسەر داخستینەوە ڕووم کردە بێباک وتم: ― خۆ ئازارت نەبوو. چییە لە ڕێی خوادا تێم ناگەیەنیت مەسەلە چییەوە چی قەوماوە. بەزەردەخەنەیەکی تاڵەوە وتی: ― چاوێ بە شوێنەکەی ئێستەتا بخشێنە و بەراوردێکی بکە لەگەڵ زیندانەکەی پێشوومان مەسەلەکەت ئەوەندە لا سەیر نابێت، ئەوانەی هێنرابوون بۆ ژوورەکەی ئێمە، پیرۆت و باوەیس و مەریوان، سێ سەرکردەی قارەمانی پارتین. دڕندە جانەوەرەکان حوکمی هەڵواسینیان داون، ئێستەش بەم شەوە هێناویانن بۆ ئەو زیندانە کە لە سەرێکەوە لە کۆمەڵانی خەڵک بیانشارنەوە و لە سەرێکی کەشەوە لە شوێنێکی قایمی نهێنیدا بەندیان بکەن. تا ڕۆژی هەڵواسینیان. جا ئەم ژوورە پەنجەرە دار و گەورە خۆشەی ئێستامان لەسەر حسابی گیانی پاکی ئەوان دەس کەوت «هەناسەیەکی هەڵکێشا» وتی: بەڵام گوناهی ئێمەی هیچ تیا نییە. هەمووی تاوانی ئیمپریالیزم و نۆکەرانێتی، هەرچۆنێک بێ ئەو خوێنانەی لەپێناوی ئازادی یا بە دەستی دوژمنەکانمان ئەڕێژرێن ڕۆژێک ئەبێ ئەبنە لافاوێکی بەسام کۆشک و تەلاری زۆرداران سەرەونگوم ئەکات، دەردی کابرای شاعیر وتەنی: کچمان لەژێر بەیداغی ڕەشدا چاو هەڵنەهێنن بە خوێنی گەشدا کوڕانمان هەموو بە ورد و درشت لە ڕێی ئازادی خۆ نەدەن بە کوشت سەربەرزی نابێ، ئازادی نابێ ئازادی ئەبێ هەرخوێنبەها بێ پاش نەختێ قسەکردن خەومان لێ کەوتەوە. ڕۆژی دوایی هەینی بوو کەس لێی نەپرسینەوە. بەیانی شەموو هاتن بۆ ژوورەکەمان هاودەنگەکەمیان برد و بەتەنیا هێشتیانمەوە. لەپڕ ڕۆژێک بردیانمە دەرێ لەگەڵ ٤١ کەسی ترا سواری لۆرییان کردین و بردیانینەوە بەردەمی عورفی و ئەویش وەکوو لە پێشەوە باسم بۆ کردن بەو چەشنە نەوشیروانییانە حوکمی عادیلانەی خۆی بە سەرا داین! ئیتر دوای دە ساڵ منیش وا، تێکشکاو و ماڵوێران، هاتوومەوە ناو ئەم ئاگربارانە. ئیتر شەوگار درەنگە بەسە با بنووین. یەکێ هەڵی دایە وتی: ― کاکە جوامێر زۆر سوپاست ئەکەین، ئەشزانین کە گێڕانەوەی ئەم باسە پڕناسۆرانە چ برینکولاندنەوەیەکی بەئازارە بۆ تۆ بەڵام ئەزانیت چ پەند و دەرسێکیشە بۆ ئێمەی بەرەڵڵا و سەرلێشێواو، بەڕاستی ئەوە ئەهێنێت کە ئەو دڵکولاندنەوەیەی لە ڕێدا هەڵگریت، ئەوی تۆ تا ئێستە بۆت گێڕاینەوە تەنیا باسی گیرانەکەت بوو، هێشتا وشەیەکت لە بابەت ئەو هەموو ساڵانەی زیندانتەوە بۆ نەگیراوینەوە. جوامێر لەسەرخۆ وتی: ― جا گیانی خۆم تۆ ئەتەوێ من ئازار و ناخۆشی و بەسەرهاتی دە ساڵت بە شەوێک بۆ بگێڕمەوە! ئیمشەو ئەوەندە بەسە. شەوێکی تر باسی لکێکی کەیتان بۆ ئەکەم. شەو درەنگە و منیش ئەوی ڕاست بێ دەمێکە کەسم دەست نەکەوتووە ئەوەندە قسەی بۆ بکەم، بۆیە هەرچەندە پێشم خۆشە کە سکاڵاتان لا بکەم بەڵام لەوانەیە بڵێم دەمم شل بووە. ئەگەر لێم ئەبوورن با ئیمشەو ئەوەندە بەس بێ. هەموو بە یەک دەنگ وتیان: ― باشە وەک خۆت ئارەزوو ئەکەیت بام وەها بێت. کاوەش ڕووی کردە ئەو و شاهۆ و پێی وتن: ― هەستن با بتانبەم بۆ ئەو ژوورە تا نەختێک بنوون.
64	١١	ئیبراهیم ئەحمەد (1914-2000)	ژانی گەل	بەیانی کە جوامێر لە خەو هەستا ڕوانی جێگای سێیەمی ژوورەکە هێشتا هەر چۆڵە بەڵام شاهۆ شانی داداوەتە سەر سەرینە بەرزەکەی و فیشەی جگەرەی دێت. بەیانی باشیان لە یەک کرد. جوامێر پرسی: ― کوان جەماعەت کەسیان دیار نین! تۆ بڵێی تا کەی دانیشتبن؟ ― بەڕاستی منیش وەکوو تۆی لێ ئەزانم، ئەوەندە ئاگاداری هەڵسان و دانیشتنیان نیم. زۆری بۆ چاوپێکەوتنی تۆ هاتم، بە دڵ تاسەم ئەکردیت. جوامێر بەتەریقییەکەوە وتی: ― سوپاست ئەکەم، خۆش بی یا خوا. ئیتر بڵێین چی ئەوە دنیایە. نازانم چۆن بڕۆین و خاوەن‌ماڵ لەکوێ بدۆزینەوە؟ هیچ نەبێ ماڵئاوایییەکی لێ بکەین. لام وایە چاکتر ئەوەیە هەڵی نەسێنین لە خەو، بێگومان تا درەنگ نەنوستوون! شاهۆ هەناسەیەکی هەڵکێشا وتی: ― ئارەزووی تۆیە چۆن ئەڵێیت وا ئەکەین. ئەمان لەم قسانەدا بوون کچێکی دە دوانزە ساڵە دەرگای ژوورەکەیانی کردەوە وتی: ― نافەرموون دەموچاو بشۆن تا بەرچاییتان بۆ بهێنم، یا حەز ئەکەن بنوونەوە؟ جوامێر وتی: ― بەرێ وەڵڵا ئەمانەوێ دەموچاو بشۆین و ئیتر هیچ پێویست بە بەرچاییخواردن ناکات. ژنێک کەوا دیار بوو لەودیو دەرگاکەوە وەستابوو وتی: ― چۆن بێ بەرچایی ئەڕۆن خۆ ماڵە دۆم نییە. کاوە پێی وتین کە هەڵی سێنین، جا ئەگەر ئەفەرموون با خەبەری بکەینەوە. جوامێر وتی: ― نا خوشکم پێویست بە هەڵساندنی کاکە کاوە ناکات، خوا چی داوە بۆمانی بهێنن ئەیخۆین و ئەڕۆین. فەرقی چییە خۆمان خاوەن‌ماڵین. ڕووی کردە کچەکەی و پێی وت: ― تۆش کچۆڵەکەم شوێنی دەست و چاوشتنمان نیشان بدە! جوامێر و شاهۆ بێدەنگ بەرچایییان کرد و ماڵاوایییان لە ئافرەتەکە کرد کەوا دیار بوو ژنی کاوە بوو. هاتنە دەرەوە. چەند هەنگاوێک لە ماڵەکە دوور کەوتبوونەوە شاهۆ وتی: ― بە لای منەوە گوناهێکی گەورەیە لاوانی ئەم نیشتمانە داگیرکراوە لە کاتێکی وا تەنگانەدا، کە دوژمن دەستی ناوەتە بینی و پێویستی بە دوا چۆڕی گوڕ و تینی نابایەخترین کەس هەیە، شەوگار بەم جۆرە بەسەر بەرن! جوامێر هەر بۆ ئەوەی شاهۆ وا تێ نەگات کە گوێی لە قسەکەی نەگرتووە پرسی: ― بۆچی ئەمانە کەسیان لە بزووتنەوەدا هەر هیچ جۆرە هاوکارییەک ناکەن؟ ― ڕەنگە جاروبار پیتاکێک، شتێک بدەن یا بۆ شەوێ دوو شەو پەنای خەباتکەرێک بدەن ئەگینا باوەڕ ناکەم هیچی کە بکەن. جوامێر وەک پاکانە بۆ خۆی بکات وتی: ― ئێ کەواتە سەرزەنشت کردنەکەیانت نەختێ توندە، کاڵا لە قەد باڵایە، ڕەنگە هەر ئەوەندەیان لەدەست بێت! شاهۆ نەختێ بە گرژی وتی: ― نەخێر ئەم چەشنە کەسانە بەپێی حاڵ و ماڵیان لە وزەیانا هەیە گەلێک لەوە زیاتر یارمەتی بدەن، جگە لەوەی نالەباریی کار و دڕندەییی دوژمن و گرانیی ئەرکی شۆڕش ئەیخاتە ئەستۆی هەموو ڕۆڵەیەکی دڵسۆزی ئەم نیشتمانە کە زۆر زیاتر لە توانای خۆشیان تەقەلا بدەن لەپێناوی خەباتی ڕزگاریدا. وەکوو ئەزانیت توانای ئینسان ئەگەر بە باشی و بە دڵ و ڕێکوپێک بخرێتە کار توانایەکی بێسنوور و بێپایانە. جوامێر لەسەرخۆ وتی: ― هەرچۆنێک بێت بە بیری من ڕەوای هەق نییە بەم چاوە تیژەو ئەم حسابە وردە لەگەڵ ئەم چەشنە کەسانەدا بکرێت، کەوا دیارە خۆیان بەباشی هەست بە ئەرک و فەرمانی نیشتمانی و نەتەوەییی سەر شانیان ناکەن. بەپێچەوانە پێویستە لەسەر وشیاران لەبریتی سەرزەنشکردن و تانووت لێدان دڵیان ڕابگرن و وەکوو مناڵ بیانلاوێننەوە و لەگەڵیان خەریک بن تا ئەو هەستکردنەیان ڕاست ئەبێتەوە و ئەگاتە ئاستی پێویستی خۆی. ئەوسا کە لە خەم ئەڕەخسێن، ئەتوانن نەک هەر وردترین حسابیان لەگەڵ بکەن، گەورەترین فەرمانیشیان پێ بسپێرن. چونکە بە لای منەوە، کاڵای فیداکاری و لەخۆبوردن لە قەد باڵای هەست پێکردنە نەک هیی ماڵ و حاڵ. بۆیە پیاو ئەترسێ لەوەی، کە لە ڕووی بێ هەستییەوە لەگەڵ ئەو زەبروزەنگ و زۆردارییەی دوژمنان ئەم هەموو سەرزەنش و پلار و توانجەی دۆستانیشیان پێ هەڵنەگیرێت. لووس و باریک تەنگەی لێ بکەنەوە و بڵێن: ئێمە کەری ئەم بارە نین. تفی خۆتان بکەن و بڕۆن! جگە لەمە بە لای منەوە پیاو نابێت لە چاوی خۆیەوە سەیری خەڵک بکات و هیچ حسابێک بۆ توانا و لەدەستهاتن و باری تایبەتی و گشتییان نەکات. ڕەنگە هەندێ لەمانە بەتەواویش هەست بە پێویستیی سەرشانیان بکەن، بەڵام لەبەر هەندێ هۆ نەتوانن وەکوو یەکێکی تر بە سەروماڵەوە و سەرومڕ خۆیان بهاوێژنە گێژاوی ئەم خەباتە خوێنینەوە. لەم قسانە نیازم ئەوە نییە کەوا پاکانە بۆ گەلۆر و گەندەپیاوان بکەم. بەڵام لام وایە ئەبێ لە پێش ئەوەدا کە حوکم بەسەر یەکێکا بدەین هەر سەیری دڵی خۆمان و بیروباوەڕی خۆمان نەکەین. ئەبێ لەباری سەرنجی ئەویشەوە تەماشایەکی شت بکەین. وە کە ویستمان بۆ چاککردنی هەوڵ بدەین لەو باری سەرنجەوە تێ هەڵچین. جگە لەمە لە خراپترین بەراوردکردنا کورد وتوویەتی: «موویەک لە بەراز ببێتەوە هەر باشە!». جوامێر کە لە قسەکانی بووەوە بەباشی تێگەیشت کەوا پارێزگاریی خۆی ئەکات نەک هیی کاوە و ئەوان ... شاهۆ پاش ئیستێک وتی: ― تەنیا لەوەدا لەگەڵت نیم کە ئەڵێیت موویەک لە بەراز بێتەوە هەر باشە. ڕاستە باشە، بەڵام ئێمە ئەمانە بە بەراز نازانین و ئەگەر بە بەرازمان بزانینایە ئەو مووە پیسەی ئەوانیشمان نەئەویست، سەد جار پێشینانیش وایان بوتایە، ئێمە ئەمانە بە خۆ ئەزانین و لە خۆمانیان جیا ناکەینەوە، یان هەر هیچ نەبێ تا ئێستا جیامان نەکردوونەوە، بۆیە ئەبێ ئەوەندە موومان بدەنێ کە دوژمنی پێ بخنکێنین. جگە لەمە تێکڕا قسەکانی کەتم بەدڵە. دوای ئیستێک هەر بۆ باسگۆڕین جوامێر پرسی: ― ئەرێ بەڕاست خۆ پێت نەوتم ئێستا چی دەکەیت و چۆن ئەژیت؟ ― شاهۆ هەناسەیەکی هەڵکێشا وتی: ― خۆت ئەزانی ئەوە بوو کاتی خۆی لەبەر نەبوونی وازم لە خوێندن هێنا و لەگەڵ باوکم بە ماڵەوە چووینە شاری «م». پاش بەینێ خوا پیاوێکی باشی بۆ ڕەخساندین، باوکمی لای خۆی و منیشی لە کۆمپانیای «ج» دامەزراند. بەم چەشنە تۆزێ بووژاینەوە، تا پێرار باوکم ئێوە خۆش. منیش بەناچاری ملم دایە بەر بەخێو کردنی برا و خوشکەکانم. پار کرێکارانی کۆمپانیا بڕیاریان دا کە مان بگرن بۆ وەرگرتنەوەی نەختێ لە هەقی خوراو و بەری ڕەنجی براوی خۆیان. بەڵام لەباتی ئەوەی هەق وەرگرین هەندێکیان لێ گرتین و ژمارەیەکی زۆریشیان لێ دەرکردین! منیش بەر کەوتم، ئەوسا بە ناچاری «م»م بەجێ هێشت و هاتینەوە ئێرە. ئێستا لە ماڵی باپیرماین ژوورێک و بەر هەیوانێکیان داوینێ تێی خزاوین، بەو دوو پوولەی کۆم کردبووەوە ئەژین، بەڵام ژیانێکی کولەمەرگی، هیچ ترووسکایییەکیش لەبەر دەمما نابینم. لێرەدا گەیشتنە سەری دووڕێیانێ کە ئەبوو جیا ببنەوە. جوامێر سەرێکی با دا و وتی: ― خوا چاکی کات! ― خوا چاکی ناکات تا خۆت چاکی نەکەیت. ئەڵێیت چی لەگەڵت بێم تا لای ماڵی لاوە، خۆ پێت ناخۆش نییە؟ ― نا، بەپێچەوانە زۆر زۆریشم پێ خۆشە. بەڵام حەز ئەکەیت با بە کۆڵانانا بڕۆین هەم دووریش ئەکەوینەوە و هەم کەمترین خەڵکیش ئەمانبینێ. ― باشە ئارەزووی تۆیە. ماوەیەک بێدەنگ ڕۆیشتن. جوامێر بیری لەوە ئەکردەوە کەوا پاش ئەم داوای لەگەڵ هاتن کردنەی شاهۆ، بێگومان بۆ ماڵی کاوە هاتنەکەشی هەروا بۆ چاوپێکەوتنی ڕووت نەبووە، بەڵام ئەبێ بۆ چی هاتبێ بۆ لای و چی لێ بوێ! هەرگیز ئەوەندە گێل نییە داوای یارمەتی لەم بکات! وەک شاهۆ ئاگای لە بیرکردنەوەکەی جوامێر بێت، لێی نزیک بووەوە و بە چرپەیەک، کە چۆڵیی کۆڵانەکە زۆر بێ جێ پیشانی ئەدا، لێی پرسی: ― باشە کاکە جوامێر وا بەر بوویت و هاتیتەوە ناومان، ئەی نیازت هەیە لەمەولا چی بکەیت؟ جوامێر وەک یەکێک بیەوێت لە وەرامدانەوە هەڵبێت وتی: ― جارێ تۆ خۆت کەوا ئەوە ساڵێکە هاتوویتەوە نازانی چی بکەیت، ئەی منێ کەوا هەمووی هەفتەیەک نابێ گەڕامەوە چۆن وا زوو گەیشتبمە بڕیارێک! شاهۆ وتی: ― قسەکەت زۆر بەجێیە، بەڵام من بڕیام داوە چی بکەم (نەختێ دەنگی نزمتر کردەوە)، وتی: من بڕیارم داوە تێکەڵی شۆڕش ببم و چارەنووسی خۆم ببەستم بە چارەنووسی گەلەکەمەوە. جوامێر پاش ئیستێکی باش وتی: ― هیوام هەیە سەرکەوتوو بیت. شاهۆ بێباکانە وتی: ― سوپاست ئەکەم، بەڵام ئەگەر سەرکەوتووش نەبم منیش وەکوو ئەو هەزاران کەسەی تر. ئەگەرچی هیچ گومانیشم لەوەدا نییە کە لە دواییدا هەر سەرکەوتوو ئەبین! نەختێکی تر بێدەنگ بوونەوە، جوامێر لە دڵی خۆیا پەشیمان بوو لەوەی کە ڕێی دا شاهۆ لەگەڵی بێت تا ماڵەوە، ئەبوو پێی بڵێ کارێکی تایبەتیی خۆی هەیە و لێک جیا ببنەوە، چی داوە لەم چەشنە قسەوباسە. لەپڕ شاهۆ وتی: ― ئەوە من کاکی خۆم، ئەی تۆ نیازت چییە؟ جوامێر دوای ئیستێک بەدوودڵییەکەوە وتی: ― من! من هێشا هیچ بڕیارێکم نەداوە! جارێ نازانم! ― نابێ، چۆن؟ قەی ناکات بڕیارێکی تەواوت نەدابێت، بەڵام هەر شتێکت لە مێشکی خۆتا گەڵاڵە کردووە. تۆ بڵێیت بە درێژاییی ئەم دە ساڵە بیرێکت لە دواڕۆژی خۆت نەکردبێتەوە؟ ئەڵێن زیندانی هەر بە هیوای دواڕۆژ ساڵ ئەبات سەر، بەتایبەتی دوا ساڵی هەرخەریکی پیلاندانان ئەبێ بۆ پاش دەرچوونی. لە کاتی قسەکردنی شاهۆدا، چەند جار هات بە بیری جوامێردا کە پێی بڵێ: دە بیبڕەوە، باوکم بیبڕەوە! ڕووی نەهات، کەچی کە لە قسەکەیا گەیشتە ئێرە. لەباتی ئەوە وتی: ― ڕاستە، ڕاستە، قسەی تۆیە. ئێی! کەواتە ئێستە نیازت چییە کاکی خۆم؟ ―نیازم ئەوەیە هەوڵ بدەم پاروویە نانم دەس کەوێت لەگەڵ ژن و کوڕەکەم لە قوژبنێکا سەری خۆمان کز بگرین، دەست بگرم بە کڵاوی خۆمەوە با نەیبات و خەریکی خزمەتی ئەوان بم. زۆرم داخی کردووە بە گەروویانا، بۆیە ئەمەوێ هۆیان بۆ بکەمەوە، ئەو ژیانەی ماومە لەپێناوی بەختیاری و خۆشیی ئەوانا بەختی بکەم. شاهۆ، هەرچەندە لە سەرەتاشەوە بەخۆلادانی جوامێر لە وەڵامدانەوەی ڕاستەوخۆ شتێکی لە دڵ گەڕابوو، بەڵام بە تەوازع و کەمدووییی بۆ لێک دابووەوە، لەبەر ئەوە کە ئەم قسانەی وا بەبێ پێچ‌وپەنا بۆ کرد وەک لە بانێک بەری بدەیتەوە وا بوو. چونکە بە هیچ جۆرێک لەگەڵ قسە پڕ دڵسۆزی و ژیرانەکانی پێشوویا نەئەگونجان. پاش نەختێ تاسبردنەوە، سەرێکی با دا و لێوێکی هەڵقورتان و بێدەنگ چاوی بڕیە چەقی ڕێگاکە. جوامێریش، زۆرتری وەکوو ئەوەی ناڕەزایییەکی دەروونی خۆی بەربەست بکات، نەختێ بە تووڕەیی و گرژی وتی: ― چییە، وا دیارە قسەکانت بەدڵ نییە؟ ئەی گوایا چی بکەم؟ بڵێ بزانم چی ترم لە دەست دێ؟ شاهۆ لەسەرخۆ پرسی: جارێ تۆ پێم بڵێ ئەوەی وتت نیازە یان بڕیار؟ جوامێر پاش ئیستێکی کورت بەشپرزەیی وتی: ― بۆ؟ فەرقی چییە؟ ئەوەیە ئیتر، نیازم، بڕیارم، ئاواتم، هەموو شتێکم هەر ئەوەتە! شاهۆ بێباکانە وتی: ― سەیرە! چۆن ئێستە تۆ، دوای دە ساڵ حەپسی و کوێرەوەریی بێتاوان، بڕیارت داوە بگەڕێیتەوە ناو ماڵ و مناڵی خۆت؟ هەر وەکوو نە بات دیبێ نە باران! بەڕاستی دڵێکی سەیرت هەیە! جوامێر دوای نەختێ بێدەنگیی گرژ، کەوا نیشانەی زۆرانی هێز و ئارەزووی تێکەڵ و پێکەڵی جیاوازی دڵ و دەروونی، ئاشکرا دیار بوو، پەککەوتووانە وتی: ― ئەی چارەم چییە؟ وا نەکەم چی بکەم؟ بە لای خۆمەوە ئەمە ڕێگەی هەرە چاک و ڕاستە بۆ دواڕۆژم. هیچ چاریەکی کەم نییە و لەمە بەولاوە کوێرەڕێیەکیش بەدی ناکەم، سەرم لێ تێک چووە، ئاگام لە هیچ نەماوە. نەک کەس هەر هیچیش ناناسمەوە، دنیا هەمووی گۆڕاوە، منیش وەک ئەسحابی کەهفم لێ هاتووە. باشە ئەی ئەگەر وا نەکەم چی بکەم! ئەم قسانەی جوامێر کەوا زۆرتر بنکەندی و هەرەسهێنانی بڕیارەکەی پیشان ئەدا، هیوایان لە دڵی شاهۆدا ژیانەوە و بەڕوویەکی گەشەوە وتی: ― جارێ تۆ لەوە بگەڕێ کە من پێت بڵێم چی بکەیت، چی نەکەیت. با لەپێش هەموو شتێکا سەرنجێ بدەینە ئەو ڕێگایەی بە لای تۆوە ڕێگەی هەرە چاک و ڕاست و ئاسانە بۆ دەست پێکردنی ژیانی تازەت، بزانین وەکوو تۆ بۆی چووی وایە؟ یان هەر ڕاست پێچەوانەی بۆچوونەکەی تۆیە؟ با هەر لە سەڵدا پیا بێین. جارێ ئەو پارووەنانەت لەکوێ دەست ئەکەوێت؟ یەکێکی وەکوو تۆ، داخی دە ساڵ زیندانی سیاسی بە تەختی تەوێڵەوە، بە تەمای چ پارووەنانێکە؟ کێ کار ئەدا بە تۆ؟ کام خاوەن‌کار ئامادەیە، شوێنکارەکەی خۆی بخاتە ژێر چاودێریی هەمیشەییی پۆلیسی سیاسییەوە، لەبەر چاوی کاڵی ماڵ و مناڵی کاکە جوامێر گیان؟ ئەمە هەمووی لە کاتێکا کەوا هیچ خاوەن‌کارێک نییە بە هۆی ئەم شەڕەوە کاری نەکەوتبێتە کزی و تووشی تەنگوچەڵەمەی ئابووری نەبووبێت و هەر مانگە ژمارەیەک لە کرێکارە کۆنەکانی کەم نەکاتەوە و لە هەل و بەهانە نەگەڕێ بۆ ئەوەی لەوانی کەش خۆی ڕزگار کات و دەرگای کارگەی لێ داخات و ئەو سەرمایەیەی ماویەتی لەسەرخۆ بیخوات. ئەمە ئەگەر حکوومەت دەرگای کارگەداخستنی بۆ نەکات بە مانگرتن و هاوکاری لە کردەوەی شۆڕشگێرانەدا و نەیخەنە کامپی گیراوەکانەوە. ئەمە پارووەنان. خۆ ئەو قوژبنەش کە ئەتەوێ تێی بخزێیت و سەری خۆتی تیا کز بگریت، کوا لە سەرانسەری وڵاتا قوژبنی وا ماوە کە پیاو خۆی تیا حەشار بدات، هەی ماڵوێران! لەپاشا نیازت لەم سەری خۆکزگرتنە چییە؟ ئەگەر نیازت ئەوە بێت کە خۆت لە پۆلیسی سیاسی بشاریتەوە ئەوە دووی کڵاوی بابردوو کەوتوویت! لە هەر شارێک بیت، لە هەر قوژبنێکا خۆت مەڵاس کەیت، لای ئەمان وەکوو لە بەندیخانەدا کەوتبی وەهایە. ئیستەش ئەگەر ئەم چەند ڕۆژە ئەڵێیت وا لێت گەڕاون و گوێت نادەنێ، ئەیانەوێ خۆت و دۆست و ناسیاوەکانت هێمن بکەنەوە و ترستان دەرچێت، بەشکوو لە هەلی خۆیا چەند نێچیرێکی باشت پێ ڕاو بکەن. ئەگەر لەبەر ئەمە نەبوایە ئێستە وەکوو سێبەر بەدووتەوە ئەبوون. جوامێر، کەوا حەپەساو، گوێی لە قسەکانی شاهۆ گرتبوو وتی: ― تێ ناگەم پۆلیسی سیاسی چی لە من ئەوێت! ملیان بشکێ با هەر بەدوومەوە بن. کە من هیچ نەکەم و لە هیچا نەبم و دەستم گرتبێ بە کڵاوی خۆمەوە چیم لێ ئەکەن؟ جوامێر وتی: با لەم کۆڵانەوە بڕۆین تا قسەکانمان تەواو بکەین. پاش ئیستێک شاهۆ وتی: ― لام وایە خۆشت بەبێ گیروگرفت پێ لەوە ئەنێیت کە هەرچی چۆنێک و هەرچی چەندێک دەست بە کڵاوی خۆتەوە بگریت، ناتوانی ئەوەندەی پێش گرتنەکەت توند دەست بەم کڵاوە شڕە سووکەی ئێستاتەوە بگریت. کەچی ئەوە بوو دیت چۆن ئەو هەموو گۆشەگیری و لە خەڵک خۆدوورخستنەوە و لە ئارەق و قومار خۆ نوقوم کردنەت، کە خەڵک وەکوو نموونە بۆ سەیر ئەیگێڕنەوە، بە کەڵکی هیچت نەهاتن، بری ڕۆژێکت نەکەوتن. بەناهەقی، ناگوناهـ دە ساڵ هاویشتیانیتە کونی زیندانەوە. ئەمە ئەوسا کە هێشتا هەر ناویشیان نەئەزانیت. ئەی ئێستە چۆن ئەتوانی ئەمە بکەیت کەوا بە یەکێ لە سەرکردەکانی خۆپیشاندانە خوێنینەکەی ٢٥ی تشرینت ئەزانن؟ وە کەوا لەسەر ئەو دە ساڵ حوکم دراوی؟ ئەوەشت بیر نەچێ کە ئەو سایەی تۆیان حوکم دا و گوێیان نەدایە دەستی توند بە کڵاوەوە گیراوت، دوژمن لە هەڕەتی گوڕ و فیزیا بوو، ئیمپریالیزم بە حسابی خۆی تازە بە سەرکەوتوویی لە شەڕ هاتبووە دەرێ و وای ئەزانی دنیای بۆ تەخت بووە. بزووتنەوەی نیشتمانی بە حەچولووری سەگ و کردەوەی چەند گێرەشێوێن و مناڵوتاڵ و هەڵمەتەکاسەیەک ئەزانی. لای وا بوو کە هەر بەوەی ئێسقانێ بهاوێتە بەردەمی هەندێکیان و دارێ بماڵێ بە هەندێکی تریانا، ئیتر بزووتنەوەکە تەفروتوونا ئەبێت و دنیای بۆ ئەبێت بە ماستی مەییو. بەڵام ئەی ئێستە چۆن کەوا لە سەرانسەری وڵاتا ئاگری شۆڕش بەر بۆتەوە و لە هەر چوار لاوە گوللە ئەبارێ بە سەریا و لە هەموو جێیەک ژێر پێی ڕۆ ئەچێ و وەکوو سەگی هاری چوارچاوی لێ هاتووە و سێبەری خۆشی لێ بووە بە دوژمن، ئێستا ئەم قسەیەی تۆ هەر خەیاڵی خاوە و خەوی بەنگکێش! بە شەق‌ دەستت لە کڵاو پێ بەر ئەدەن و نەک هەر ئەیدەن بەدەم ڕەشەباوە، ئەی هاوێژنە ناو ئاگری نێڵەنێڵی شۆڕشیشەوە. نەک هەر بەتەنیا کڵاوەکە، بەو سەرەشەوە کە تیایەتی. شاهۆ پشوویەکی دا و سەرنجێکی جوامێری دا بۆ ئەوەی لە کاری قسەکانی خۆی بکات. بینی بە ئەندازەیەک دڵ و گوێ و هۆشی داوەتە قسەکانی، ئەو موسڵمانە پاکە سادەیەی هێنایەوە بیر کە گوێ بۆ مەلا شل ئەکات لە کاتێکا کەوا باسی ناخۆشیی گۆڕەوشار و تین و تاوی ئاگری جەهەننەمی بۆ ئەکات. کە زانی دەسڕێژەکەی بەر جێگەی کاریگەر کەوتووە، بێبەزەیی لەسەر هێرشی خۆی ڕۆیشت و وتی: ― جا لەبەر ئەمە بە لای منەوە دوور نییە کە ئەم خەونە خۆشەی تۆ، لە کاتێکی ئاسایی و شوێنێکی تایبەتیدا، لە هەزار کەسا یەکێک بتوانێ بیهێنێتە دی. بەڵام لە کاتێکی وا ئاگرباران و ئاخۆران و بخۆرانا لە وڵاتێکی وەکوو ئەمەی ئێمەدا، کە بووە بە دوو بەشی بەتەواوی لە یەک جیاوازەوە، دوو بەشی بە خوێنی سەری یەک تینوو، بەشێکی دەستەی دوژمنانی نیشتمان کەوا لە هێزی ڕاستەوخۆی ئیمپریالیزم و کۆنەپەرستە خاین و نۆکەرە نیشتمانفرۆشەکان پێک هاتووە، ئەوی کەشیان بەرەی بزووتنەوەی ئازادکردنی نیشتمانییە. ئا لەم ڕۆژەدا، لە وڵاتی ئێمەدا گۆشەگری و دەست بە کڵاوی خۆوەگرتن، نە شوێن و نە کاتی باسکردنیان هەیە. جگە لەوەی کە هیچ یەکێک لەم دوو دەستەیە لێت ناگەڕێن بەو جۆرە بمێنیتەوە، تا تەنانەت نایەڵن ببی بە «کابرای لە هەردوو جەژن بوو»ش. ئەتخەنە ناو دوو شیوەنەوە، ئەویان ئەتگرێ چونکە ناوت لای پیسە و دەستی لەگەڵ تێکەڵ ناکەی، ئەمیشیان بە خایەنت دائەنێ چونکە لەگەڵیا نیت و بەم قسە و باسە دڵساردکەرەوانەت هێزی لێ ئەتەکێنیتەوە و دوژمنی بەهێز ئەکەی. بۆیە سەرەنجام هیچ چارەت نامێنێ، ئەبێ لایەک بگریت. ئەو لایەی پێویستە یەکێکی وەکوو تۆش بیگرێت، ئەوەندە زانراو و دیار و ئاشکرایە، تەنیا ناوبردنیشی جنێوپێدان و بەکەردانانێکی ڕاست و ڕەوانە، دوور لە ڕووی تۆ. جوامێر بە دەنگێکی ماتی گڕ وتی: ― بەڵێ بەڵێ، زۆربەی قسەکانی تۆ بەجێن، بەڵام من حاڵم خراپە، نازانم ژن و ماڵەکەم چییان لێ هاتووە؟ نازانم چییان لێ بکەم؟ زۆر بێکەس و بێدەرەتانن. گەلێ کوێرەوەرییان دیوە لە ناوچەوانی منەوە، ئەوەندە هەقیان لەسەرم هەیە کە هەر هیچ نەبێ دووچاری دەرد و مەینەتی کەیان نەکەم! شاهۆ وەکوو شتێ ماتەمینییەک دای گرت. پاش نەختێ، بە دەنگێکی پڕبەزەیی لەسەرخۆ، وتی: ― کاکی خۆم! ژن و مناڵی تۆش وەکوو هیی ئەم هەموو خەڵکەی کەوا بەشی هەرە زۆریان ساڵەهای ساڵە بەدەست برسێتی و نەخۆشی و نەبوونییەوە ئەناڵێنێ بەبێ ئەوەی کە هیچ شتێکیان بەرامبەر بە دوژمنیش کردبێ، کە بگوترێ بۆیە ئەم دەردانەی کردوون بە گژا. لێرەدا زۆر نزیکی ماڵی لاوە بووبوونەوە، جوامێر حەزی نەکرد پێکەوە بچنە بەر دەرگاکەیان، بۆیە ڕاوەستا. شاهۆش لەسەر قسەی خۆی ڕۆیشت: جا کە حاڵەکەت ئەمە بێت، ئەوانەی کوێرەوەریی ماڵ و مناڵیان و کوژران و لەناوچوونی خۆیان و کەسوکاریان لە ڕووی ئەو خەباتەوە بێت کە لەپێناوی ڕزگاری و سەربەرزی و کامەرانیی نیشتمان و گەلدا ئەیکەن، ئەوانە فیداکارییەکەیان لەپێناوی ئازادکردن و شادکردنی ماڵ و مناڵی هەمووانایە، لەپێناوی سەندنەوەی هەقی خورا و وڵاتی داگیرکراوی گشتمانایە، بۆیە ئەبێ شانازی بکەن بەو کوێرەوەری و دەرد و مەینەتی و کوژران و گیرانەوە، کە تووشی ئەبن. شاهۆ پشوویەکی دا، سەروچاوی زەردهەڵگەڕاو و گرژی جوامێری سەیر کرد، بەزەردەخەنەیەکی خۆشەوە وتی: ― ها، ئەوە بیر لە چی ئەکەیتەوە؟ ― بیر لە خۆم، لە تۆ، لە گەل، لە نیشتمان، لە مناڵەکانم، لە مناڵی خەڵک، نازانم و تێ ناگەم، سەرم لێ شێواوە! هەرچۆنێک بێت ڕابواردن و قسەکانمان خۆش و بەکەڵک بوون. خوات لەگەڵ، هیوام هەیە زوو چاومان بە یەک بکەوێت. شاهۆ بە ڕێوە بە خۆی ئەوت: ئەوەی کە لەگەڵ دەسکەوت و زیانی خۆتا بیر لە هیی خەڵک و گەلیش بکەیتەوە، هەنگاوێکی گەورەیە بەرەو دۆزینەوەی ڕێی ڕاست بۆ یەکخستن و پێکەوەگونجاندنی دەسکەوتی خۆت و گەل و پێکەوەبەستنیان. کەواتە ڕاست ئەکات جوامێر، ڕابواردن و قسەکانمان بەکەڵک و خۆش بوون و ئەبێ زوو زوو یەکتری ببینینەوە.
65	١٢	ئیبراهیم ئەحمەد (1914-2000)	ژانی گەل	بەیانییەک دوای بەرچاییکردن جوامێر بە لاوەی وت کەوا ئەیەوێت بچێت هەندێ قەوم و قیلەی بەسەر بکاتەوە. کە ناویانی پێ وت بۆی دەرکەوت هەندێکیان مردوون و زۆریشیان لە شوێنی جارانی نەماوە. جوامێر وتی: ― بەم پێیە بێت بە پانزە ڕۆژ بۆم بەسەر ناکرێنەوە! ئەوە چییە ئەڵێیت کەسیان هاتوچۆی ئێوە ناکەن؟ لاوە وتی: ― با هاتوچۆمان ئەکەن بەڵام ئەوەندە نا، خزمانی ماڵە خەزوورانم زۆرتر دێن و دەچن. لەگەڵ خزمانی باوکیشم جەژناوجەژن یا بە بۆنەی ئاهەنگ و شایی و شینەوە هاتوچۆی یەکتری ئەکەین. جوامێر بەزەردەخەنەیەکی ساردەوە وتی: ― نە بابە من چاوەڕوانی هیچ یەکێ لەم شتانەم پێ ناکرێت، خۆم ئەچم بۆ لایان. بێگومان ئەوان نەیانزانیوە کە من بەر بووم، ئەگینا ئەهاتن بۆ لام. ئەمەی وت و لێی دا ڕۆیشتە دەرەوە. یەکەم شوێن چووە ماڵی نەسرینی پوورزای، خۆشی و چۆنییەکی گەرمیان کرد. نەسرین بەدەم گریانەوە باوەشی پیا کرد لاملی ماچ کرد. ئەویش سوور هەڵگەڕا و بەبێزارییەکەوە خۆی لەناو دەست دەرهێنا و هەواڵی منداڵ و مێردەکەی لێ پرسی. نەسرین بەسەربەرزییەکەوە پێی وت: کەوا هەردوو کوڕەکەی لە لەشکری ئازادکەری نیشتماندان، مێردەکەشی ئەوە ساڵ و نیوێکە گیراوە. ئەڵێن هەتا کوڕەکانت نەگەڕێنەوە بەر نادرێیت. ئێستە ئەمیش خۆی و کچێکی شەش حەوت ساڵەی بە جلشۆری و نانکەری بەڕێوە ئەچن. «مالە»ی براشی کە ئێستە وا لە شاری «ک...» کاسبی ئەکا، جاروبار دەروویەکیان لێ ئەکاتەوە هەر باشە. لەوێ هاتە دەرێ چووە ماڵی خاڵۆزایەکی باوکی. کابرا خۆی لە ماڵ نەبوو. ژنەکەی و دوو مناڵی پێنچ و شەش ساڵەی لەوێ بوون، خانووەکەیان تازە چاک کرابووەوە و سپیکاری کرابوو، ژن و مناڵەکانی تێری و تەسەلییان لێ ئەباری، دوای خۆشی و چۆنی، هەواڵی مێردەکەی لێ پرسی کە لەکوێیە و چی ئەکات. ژنەکە بەلووتبەرزییەکەوە وتی: ― مەئموورە، لە دایەرەیە! جوامێر بەحەپەسانێکەوە پرسی: ― مەئموور؟ ژنە بە ڕق و فیزێکەوە وتی: ― بەڵێ مەئموور! چی تیایە! ئەوانەی بوون بە مەئموور چییان لەو زیاترە! ئەرێ وەڵڵا، لە سایەی خوا و حکوومەتەوە مودیری بانقیشە. جوامێر کە زۆر لە شێوەی قسەکردنی ژنەکە قارس بووبوو بەقێزێکەوە وتی: ― مودیری بانق؟ سەیرە! مەجیدی خاڵۆزام خوێندنی سەرەتایی تەواو نەکردووە، چۆن مودیری بانقە؟ ژنەکە بەتەوسێکەوە وتی: ― بە خوا بابە خزمی چاکیت! ئەوی بێگانە پێی ڕەوا بینیوە تۆ پێی ڕەوا نابینیت. ئەوە بۆچی لە عاستی ئێمە وایت کاکە جوامێر! ― مەسەلە ڕەوابینین و نەبینین نییە خوشکم! بیر لەوە ئەکەمەوە کە لەبەر چی بێگانە ئەم شوێنەی پێ ڕەوا بینیوە؟! ئەمەی وت و بەتووڕەیییەکەوە هاتە دەرێ. لەبەرخۆیەوە ئەیوت بێگومان دەستی لەگەڵ دوژمن تێکەڵ کردووە بۆیە وا پێش خراوە. بەڵام من هەقم چییە بە سەرەوە، بۆچی وا قوشقی بووم؟ ڕەنگە لووتبەرزیی ژنە بێئابڕووەکەی وای لێ کردبم. بەڕاست ئەوە چی بوو خۆ ئەتوت تیاترۆیە. قەی چێکا ژن لە ماڵی خۆیا چی لەبەر کات. من هەر بەتەواوی شووڵم لێ هەڵکێشا، ئەتوت بۆ شەڕکردن چووم نەک بۆ بەسەرکردنەوە. ڕێی تێ ئەچێ ئەو کوێرەوەرییەی نەسرینی پوورزامم تیا دی دەستی هەبێ لەو تووڕەبوون و شەڕپێ‌فرۆشتنەما. زۆر ناخۆشە لایەک لەسەر هەق وا تووشی جەزرەبە ببێ و لایەکی کەش لەسەر ناهەق وا دەرگای خێر و بێری بۆ بخرێتە سەر پشت! لەم بیرکردنەوانەدا بوو، باش ئاگای لە دەوروبەری خۆی نەمابوو، کابرایەکی کەڵەگەتی ڕەشکەڵەی لێ هاتە پێشەوە و سەرێکی بۆ شۆڕ کردەوە، تا باشتر سەرنج لە دەموچاوی بدا، ئەوسا بەخۆشییەکەوە وتی: ئەوە تۆی کاکە جوامێر. دەک بە خۆشی و خێر بگەڕێیتەوە، ئەوە کەی هاتوویتەوە؟ بڵێم چی خۆ ڕۆژەکەی لەوانەش نییە پیاو گلەیی لە دۆست و برادەران بکات کە لە هاتنەوەت ئاگاداریان نەکردووم. ئێی ئێستە چۆنی! لەکوێ بوویت؟ چاوم ڕوون بووەوە. جوامێر بیرکردنەوەیەکی ئەوتۆی پێویست نەبوو کە بزانێ خاوەنی ئەم دەمڕێژی قسەیە وەسمانی کۆنە دراوسێی ماڵی خاڵی باوکێتی، کە تا پۆلی شەشی سەرەتاییش لە قوتابخانە پێکەوە بوون. دوای نەختێ قسەکردنی بێئامانج وەسمان لێی دووپات کردەوە: ― ئەوە لەکوێ بوویت؟ جوامێر سەرێکی داخست و دوای ئیستێکی کورت وتی. ― ویستم سەرێکی ماڵی مەجیدی خزمم بدەم، بەڵام، بە خوا نازانم بڵێم چی، کاشکی نەچوومایە! وەسمان بەبزەیەکی مانادارەوە سەیرێکی جوامێری کرد و هیچ ورتەی نەکرد. جوامێر لەسەر قسەی خۆی ڕۆیشت: ― سەیرە! ژنەکەی ئەڵێ مەجید ئێستە مودیری بانقە. تێ ناگەم لە کاتێکا ماڵ نییە یەکێکی گیراو یا کوژراو یا هەڵاتوو نەبێ، نەخوێندەوارێکی وەکوو مەجیدی خزمم چۆن ئەکرێت بە مودیری بانق؟ بێگومان جاسووسییان بۆ ئەکات. ئەی چی! هەر ئەبێ وا بێت! وەسمان کەوا هێشتا هەر سێبەری بزە مانادارەکە بەسەر لێویەوە مابوو، سەری داخست و دیسانەوە هیچ قسەی نەکرد. جوامێر بەسەرسوڕمانێکەوە وتی: ― ئەوە چیتە هیچ قسە ناکەیت؟ بزانم دەمت بوو بە تەڵەی تەقیو. چییە، لەبەر جاسووسی نەکراوە بە مودیری بانق، ها؟ وەسمان زۆر لەسەرخۆ وتی: ― نەء! ― ئەی لەبەر چی؟ کەواتە ئەیزانیت. ― لەبەر گەوادی، قوربان! ئەم قسەیەی وەکوو تێسکەی تفەنگ هاویشت و لێی دا ڕۆیشت. کە جوامێر کەوتە ڕێ بەرەو ماڵی پوورە خەجاوی هەر سەری با ئەدا. لەپاشا بەڕقێکەوە تفێکی کردە ئەرزەکە و وتی: ― کەریمی هاوڕێی بەندیخانەم بەدرۆی نەبوو کە هەمیشە ئەیوت: «ئەمڕۆ ڕۆژی گەوادە ..!» سەری ژنی بە گۆڕی بابی مەجید، من چیمە بە سەرەوە، بۆچی پێی سووک ئەبم. کێ ئەزانێ ئێمە هەر خزمیشین. جگە لەوەی کەوا من ناوم لە دەفتەری زۆر کەسیشا کوژراوەتەوە. کێ حساب بۆ من ئەکات یا حسابی ئەو لەگەڵ من ئەکات. خوا بیکردایە زوو دەستم بگەیشتایەوە کاڵێ و هیوا شەرت بێ بمبردنایە بۆ وڵاتێ بە ساڵێک یەکێکی ناوی ئەم شارەی نەبردایە! ئەرێ بەڕاست چی بکەم بۆ پارە! بۆچی سەرێ لە خانۆچکەکەم نەدەم بزانم چیی لێ هاتووە؟ ئەگەر کرێچی کاولی نەکردبێت ڕەنگە ئیمڕۆ پارەی چاک بکات. وەکوو بیرم بێت بەپێی نامەیەکی لاوە شەقامێکی پانیان بە بەردەمیا بردووە، نرخی زیادی کردووە. ملی ڕێی گرت، بەڵام ئەوە چییە کوا هیچ خانوو دیار نییە! تۆ بڵێی ڕێگاکەی لێ تێک نەچووبێت. ― نەختێ سەرنجی دایە خانووەکانی تەنیشتی، ئەوە ماڵی میرزا سەعیدە، ئەوە شانشینە ڕووخاوەکەیەتی هیچ دەستی لێ نەدراوە، ئەوە ماڵی ڕەشەی ڕەنجبەرە وەکوو دوێنێ بیریەتی، کە چوو بە ئامە خانی ژنی وت بچێ ئاگای لە کاڵێ بێت تا ئەم ئەچێت مامانی بۆ بانگ ئەکات و دێتەوە. تەنیا خانووەکەی ئەمان دیار نییە، ئەڵێیت لەسەر کاغەز بووە و بە لاستیک سڕراوەتەوە! شوێنەکەی تەخت و پاک وەک لەپی مست وایە. لەپڕ هات بە بیریا کە ئەمە یەکەم جار نییە تەختانی وای تیادا ئەبینێت. هەر ئەمڕۆ هەشت نۆ شوێنی وەکوو جێ‌ماڵەکەی خۆیانی تیا چاو پێ کەوتووە. هیچ لێکۆڵینەوە و لێکدانەوەیەکی پێ ناوێت. ئەم شوێنانە خانوون و بەبلدۆزەر تەخت کراون. بێگومان خانووی ئەو کەسانەن کە لای میری بە تاوانبار دانراون. بەڵام ئەبێ کەی وای لێ کرابێت؟ خۆ ئینشاڵڵا بە بۆنەی بەربوونییەوە تەختیان نەکردووە! لە کاتی گرتنیشیا ئەم نەریتی خانوو تەختکردنە دانەهاتبوو. ئێستە دەی، کەی وێران کرابێ وا وێران کراوە و بڕاوەتەوە بەڵام بۆچی لاوە لەم کەین‌وبەینە ئاگاداری نەکردووە؟ ڕەنگە نەیوێرابێت بۆی بنووسێت. بەڵام ئەو هەتا ئەم مانگەش کە تیایا بەر بووە مانگانەی ئەم کاولبووەی بۆ ناردووە، کەوا دیارە لە چەند ساڵ کەمتر نییە تەخت کراوە! ئەوە ئەو شەقامەیە کە لاوە بۆی نووسیبوو دوو خانوو بەولای هینەکەی ئەما تێ ئەپەڕێت. وای چ زۆردار و کافربابن، وا دیارە ئەیانەوێ پڕ بەپڕی وشەی ماڵوێرانکردن ماڵی پیاو وێران بکەن. ئەگینا وا بەناهەق و ناگوناح دە ساڵ فڕێیان دایە زیندانەوە، ماڵ‌ بە بلدۆزەر تەختکردنی بۆچییە! هەناسەیەکی هەڵکێشا و لەبەرخۆیەوە وتی: ― مەڵبەندی دڵداریمان بوو لەگەڵ کاڵێ. چەندی پێی وتم دەستی لێ نەدەم، تەنیا هەڵیگێڕمەوە و سواغێکی بدەم. بەڵام من لەبەر دایکم چاوم بەرایی نەئەهات تیا دانیشم، یا ئەبوو بگوێزمەوە یان تێکی بدەم و سەرلەنوێ دروستی کەمەوە. کۆن بوو، هیچ کرێی نەئەکرد، پارەکەشی هیی کاڵێ بوو. دوای مردنی دایکی کانی و ئاوەکەیانی لە لادێ فرۆشتبوو. هەقیشی بوو، هەموو پارەکەمان ئەدا بە کرێ خانوو بێ ئەوەی هیچمان دەس کەوێت. کێ ئەیزانی تووشی چورتمی وا ئەبین! بۆ نەچم سەرێ لە ماڵی مامە ڕەشەی ڕەنجبەر نەدەم! ماڵێکی چاکن، بە چ ڕوویەکی خۆش و گەشەوە ئامە خانی ژنی هات بەپیرمەوە لەو ڕۆژە ڕەشەدا. با بچم، بێگومان کارەساتی ئەو ڕۆژەی زۆر چاک لەبیرە. لێی ئەپرسم با بۆم بگێڕێتەوە، بزانم کاڵێ چۆن مناڵەکەی بوو. هیچ مامانیان دەسکەوت! لەکوێ دەستیان ئەکەوێت. بە چییا ئەزانرێت کەوا نازێ گەڕاوەتەوە! مامانی نەهێناوە! لە کاتێکا من بەبرینداری برابووم بۆ بەندیخانە. ئامە خان ژنێکی دەم و کاوێژ خۆشە، ئێستا داستانەکەم بە جۆرێک بۆ ئەگێڕێتەوە وەک هیچ نەقەومابێت، چەند بە دەمی خۆشە کە ئەڵێ: «هەر سەر سەلامەت بێ ئیتر باقی هیچ نییە». لە دەرگاکە چووە پێشەوە و ئەڵقەڕێزەکەی لێ دا و ڕاوەستا تا دەرگاکەی بۆ بکرێتەوە، بە تیلایییەکی چاویش ئەیڕوانییە کەلاوەی خانووەکەی خۆی. ئا ئەوە شوێن ژووری نوستنەکەیان بوو. لەو ڕۆژە ڕەشەدا کاڵێ لەسەر جێگاکەی لەوێدا کەوتبوو. وای چ ڕۆژێک بوو، بڕوا و نەیەتەوە، چییە؟ ئەوە ئەڵێی کەسیان لە ماڵ نین. بەتوندتر لە دەرگاکەی دا بەڵام هیچ دەنگێ نەبوو. مناڵێکی دە دوانزە ساڵە بەوێدا تێپەڕی لە دوورەوە تەماشایەکی جوامێری کرد وتی: ― مامەکە! پوورە ئامینە لە ماڵی ڕەسووڵی دارتاشە، کوڕەکەیان گیراوە. ئەگەر ئەڵێیت بۆتی بانگ بکەم؟ جوامێر وتی: ― نە گیانە قەی ناکات ئەڕۆم جارێکی تر دێمەوە، ئیشێکی ئەوتۆم پێیان نییە! مناڵەکە لێی دا بڕوا، جوامێر پرسی: ― ئەی کوڕی باش! ئەو کەلاوە کۆنە. ماڵی کێ بووە وا تەخت کراوە؟ مناڵەکە گەڕایەوە نزیکی و بە دەنگێکی ئەسپایی وتی: ― ناوی نازانم! بەڵام ئەڵێن ماڵی پیاوێکی گەورەیە دەمێکە گیراوە! جوامێر هەر وەکوو بترسێ لەوەی نەوەکا مناڵەکە بزانێ کە ئەم خۆی ئەو «پیاوە گەورەیە»یە، گورج پرسیارێکی کەشی لێ کرد: ― باشە ئەی ئەزانی ئەو ڕیزە دوکانەی بەرامبەرمان هی کێن؟ ― هی ماڵی میرزا قادرن. حکوومەت دوکاندارەکانی لێ دەرکردن و دایخستن چونکە جاسووسێکیان لە بەردەما کوشت. دەستەکەیان خۆش بێ زۆر پیاوێکی خراپ بوو. جوامێر لەباتی ئەوەی گوێی لە وەرامی مناڵەکە بێت، بیری لەوە ئەکردەوە کە تۆ بڵێیت هیواش مناڵێکی وا ژیرکەلەی زیرەک بێت! خۆزگە لێرە ئەبوون، چەند دونیا ئەگۆڕرا! بەڵام چییە ئەوە لاوە هیچی دیار نییە، پێشینان جوانیان وتووە: «تێر ئاگای لە برسی نییە» ئەگینا وا بێباکانە نەئەجووڵایەوە بەرامبەر بە هێنانەوەی هیوا و دایکی. تا جوامێر لەم بیرکردنەوانە بووەوە مناڵەکە لە چاو ون بووبوو. ئەویش لۆش لۆش ملی ڕێی ماڵی لاوەی گرت و گەڕایەوە. هیوایەکی بەو خانووچکەیە هەبوو ئەویشی هەرەسی هێنا. دەی گوێ مەدەرێ! خوا ئەکات هەر هیوا ڕاستەقینەکەی بەزوویی و بەسەلامەتی ئەگەڕێنەوە، ئیتر هەموو شتێک ئاسانە و ئەم هیوایانەی کەش هەموو دێنە دی!
66	١٣	ئیبراهیم ئەحمەد (1914-2000)	ژانی گەل	جوامێر هەر کە چاوی بە لاوە کەوت وتی: ― بەڕاست ئەوە بۆچی تۆ نە بۆت نووسیبووم و نە پێشت وتم کەوا خانووەکەم کراوە بە جێگە پیاز؟ لاوە دوای ئیستێک وتی: ― چییە چووی بۆ گەڕەکی خۆتان؟ ― هەروا ڕێم کەوتە ئەو ناوە. بەڵام تۆ بۆچی پێت نەوتبووم تەخت کراوە؟ دوای ئیستێکی درێژ لاوە وتی: ― ئەبێ بیرم نەبووبێت پێت بڵێم، - نا بیرنەبوون لە ئیشەکەدا نییە، بۆچی بیرتە پارەم بۆ بنێری بڵێی کرێی خانووەکەتە و بیرت نییە کە بڵێیت خانووەکەت تەخت کراوە! لاوە هیچ قسەی نەکرد. جوامێر بەنیمچە تەریقییەکەوە وتی: ― ئۆی لێم ببوورە! ئەبوو بزانم کە تۆ بەرزتر و چاکتری لەوەی ئیشی وا بکەیت، ئەگەر بتنووسیایە خانووەکەم وێران کراوە مانای ئەوە بوو پارەکە هیی خۆتە و ڕەنگە نەمەوێت یا ئەوەندە لام خۆش نەبێت. ئێستا تێ گەیشتم بۆچی لێت شاردبوومەوە، لێم ببوورە! لاوە سەری داخست و لە دڵی خۆیا وتی کابرای شاعیر چاکی ئەکرد کە خۆی بێدەنگ ئەکرد تا خەڵک مانای شیعرەکانی لێک ئەدەنەوە، ئەمجا ئەیوت هەر ئەوان لە خۆم باشتری تێ ئەگەن. ڕاست ئەمەش وا بوو. جوامێر پرسی: ― باشە ئەوە لە کەیەکەوە وای لێ کراوە؟ لاوە بەماتییەکەوە وتی: ― گیانەکەمی جوامێر ئەوەندە گوێ مەدەرە درێژەی شت، خانوو کاول کراوە کراوە ئیتر پێویست بە کەی و کێ و چۆن و بۆ ناکات! جوامێر سەرێکی با دا وتی: ― ڕاست ئەکەی، باشە قسەی لێ ناکەم. بەڵام نازانم قسە لە مەسەلەی هێنانەوەی هیوا و دایکیشی نەکەم یا بیکەم؟ ئەوە دە ڕۆژی پێ چوو کەچی هیچت دیار نەبوو. لاوە دوای ئیستێک وتی: ― هەقتە، لێم ببوورە! لەم ڕۆژانەدا نەختێ سەرم قاڵ بوو، لە سبەینێوە خەریک ئەبمەوە. باشە ئێستا دونیاکەش نەختێ هێمنە. جوامێر لەباتی ئەوەی قسە لەگەڵ لاوە بکات لە دڵی خۆیا ئەیوت: شتیکی سەیرە سەرقاڵی چی و ئیشی زۆری چی؟ من تا ئێستا نازانم تۆ ئیشت چییە! وام لێ هاتووە بڵێم هیچ ئیشێکی دیارت نییە چونکە تۆش وەکوو من بەیانی ئەچیتە دەرێ نیوەڕۆ دێیتەوە بۆ نانخواردن. سەرخەوێک ئەشکێنیت، سات دەوری پێنج ئەچیتەوە دەرێ، لە حەوت حەوت و نیودا دێیتەوە. ئیتر سەرقاڵی چی! گوایە هیچ وەختی ئەوەت نییە کە زەلامێ پەیاکەی بینێری بەدووی کاڵێ و هیوادا؟ نازانم بۆچی وا کەمتەرخەم بوویت؟ ئەمە هەرگیز تۆ نیت! باشە با بزانین سبەینێ چی ئەکەیت! *** نیوەڕۆ کاتی قاوەڵتی لاوە دیار نەبوو، کە جوامێر پرسی پێیان وت: ― چووە بۆ شاری «ح...» چەند ڕۆژێکی پێ ئەچێت. پەلەی بوو تۆش لێرە نەبوویت بۆیە پێی نەوتی. پێنج ڕۆژ بەسەر ڕۆیشتنی لاوەدا تێ پەڕی. جوامێر زۆر تاقەتی چووبوو، بیری ئەکردەوە، لە خۆی سەری سوڕ ئەما چۆن توانیوێتی ئەم ماوە زۆرە ئۆقرە بگرێت بێ هیوا و دایکی. جاران بەندی بوو چارەی نەبوو، بەڵام ئەم پانزە شانزە ڕۆژەی لە ماڵی لاوەیە هیچ مانای نییە. هەر چۆنێک بوایە ئەبوو مشوورێکی هاتنەوەیان بخوات. ئەوی ڕاست بێ هیچ دەماغێکی نەسووتاندووە بۆ ئەم ئامانجەی، تەنیا مایەی خۆشیی بەربوون و ئازادبوونی بوو. وا لاوەش ڕۆیشتووە کێ ئەڵێ کەی دێتەوە! بۆچی خۆم هەوڵێک نەدەم؟ هەوڵی چی بدەم؟ کێ بە قسەی من خۆی ئەخاتە ئەو ئاگرەوە؟ وەکوو شاهۆ و ئەوان ئەیگێڕنەوە هیچ شارییەک بەبێ «پاس»ی کاربەدەستی ئاسایش و سوپا ناتوانێ لە شار بچێتە دەرێ مەگەر لە قاچاغەڕێوە، ئەویش مەترسیی کوشتنی تیا هەیە. مانگ نییە بیست سییەک بەم جۆرە نەکوژرێت. جا کە ئەمە حاڵ بێت کێم دەست ئەکەوێت بینێرم بەدوویانا. لە سەرێکیشەوە لاوە ناهەقی نییە. بەڵام هەر ئەبوو، کە ئەیزانی وەختی بەردانی من نزیک بۆتەوە، نەیهێشتایە بڕۆن بۆ لادێ! بەتایبەتی لەم ئاخۆران و بخۆرانەدا خەڵک لە لادێوە دێتەوە بۆ شار. هەر هیچ نەبێ لە بۆردمان دوور ئەکەونەوە. ئێستاش هیچ پێویست ناکات کە ئەم بە کەس بڵێت، تەنانەت بە لاوەش. تەنیا ڕێ ئەوەیە کە خۆی بچێت. بەڵام چۆن! بۆ مەترسیی ڕێگە ئەوە بۆ هەمووان وەکوو یەکە، بەڵام ئەم سەرباری ئەو مەترسییە ترسی دایەرەی ئاسایشیشی هەیە، کە پێیان وتووە بەبێ ئاگاداریی ئەوان شوێنی خۆی نەگۆڕێت، نەخوازەڵا چوونە لادێش. لەگەڵ ئەمەشا هەرچۆنێک بێت ئەبێ بچێت، مردن و ژیان بێت! ڕەوای هەق نییە لەم ڕێیەدا لە خۆی بەولاوە کەسی تر تووشی ئازار و ئەرک ببێ. ئەوەی دایەرەی ئاسایشیش هەر قسەیە. ئەوان چوزانن کە ئەم لێرە ماوە یا گواستوویەتیەوە؟ ئەمە دوو هەفتە زیاترە هاتووەتەوە هەستی جاسووسێکی نەکردووە کە دووی کەوتبێت. ئەگەر بەسەلامەتی ڕۆیشت و هاتەوە ئەوا کەس پێی نازانێت، خۆ ئەگەر مردیش ئەوا زانین و نەزانینیان وەکوو یەکە، جگە لەمەش کە ئەو چوو کاڵێ و هیوای هێنایەوە، با دایەرەی ئاسایش هەر بزانێت کە ئەم بەبێ ئاگاداریی ئەوان شاری بەجێ هێشتووە. چیی لێ ئەکەن؟ خۆ نایکوژن. ئەوپەڕەکەی ئەینێرن بۆ شارێکی تر. خۆشی ئەوەی پێ خۆشترە! دەست لە دەست و قەوەت لە خوا، لە سبەینێ زووتر نییە ئەکەوێتە ڕێ‌وشوێن‌پرسینی بەدزییەوە لە شاردەرچوون. هەر لە شار ڕزگاری بوو ئیتر هەموو شتێک ئاسانە. خۆی زۆر چاک ڕێی دێیەکەی ماڵی پووری کاڵێ شارەزایە، نە ڕابەری پێویستە و نە بەڵەد!
67	١٤	ئیبراهیم ئەحمەد (1914-2000)	ژانی گەل	لە سەفەرەکەی جوامێرا لە هەمووی پڕمەترسیتر لە شاردەرچوون بوو، چونکە هەموو ئەو ڕێباز و شەقامانەی کە لە شار ئەچنە دەرێ یا دێنە شارەوە خرابوونە ژێر چاودێرییەکی ورد و توندەوە. وە لەو شوێنە بەرزانەش کە بەسەر ڕێگاکاندا ئەیانڕوانی گونیە لم و شەستیری لێ دامەزرێنرابوو. ئەوی لە شەقامەوەو بە «پاس» نەچوایە شار و نەهاتایە دەرێ، بەبێ سێ‌ودوو، تەقەی لێ ئەکرا و ئەکوژرا. هەفتە نەبوو لاشەی چەند کوژراوێک لەبەر دەرکی سەرادا فڕێ نەدەن، بە ناو بۆ ئەوەی کەسوکاریان بیانناسنەوە و بیاننێژن، ڕاستییەکەشی بۆ ترساندن و ورە پێ بەردانی خەڵک بوو، چونکە کەس نەبوو بوێری خۆی بکات بە خاوەنی لاشەی کوژراو. جوامێر بەتەنیا کەوتە ڕێ و بە ئەقڵی خۆشی کەم‌مەترسیترین ڕێگای گرتبوو. بەڵام وا دەرنەچوو، چونکە هەر دوای ئەوەی ئەو بە چوار چەمۆڵە لە پەنا گردێکەوە هاتە دەری شار، پڕۆژێکتۆرێک دڕی دا بە تاریکی و بۆ ماوەی شەش حەوت دەقیقەیەک ئەو دەوروبەرەی پڕ کرد لە ڕۆشنایی. شریخەی شەستیر دەستی پێ کرد، جوامێر خۆی مەڵاس کرد بە ئەرزەکەوە تا تەق و هووڕ بڕایەوە، ئەوسا بە سکەخشکێ خۆی گەیاندە شیوێک. لەوێوە کەوتە ڕاکردن تا لە حوکمی گوللە دەرچوو. ڕۆژی دووەم لە کاروانچیی بیست کەوا ئەو شەوە مناڵێک و ژنێک و دوو پیاو و سێ ئێستر کوژران. خەڵک هەر لە شار بهاتنایە دەرێ ئیتر لەژێر دەسەڵاتی میریدا نەئەمان، ئەکەوتنە ژێر دەستی «ل. ا. ن». جوامێر لەگەڵ ئەوەشا کە چەند جار ئەو ڕێ‌وبانەی دیبوو، بەڵام بۆی نەئەناسرایەوە و هەمیشە لەو گومانەدا بوو کە بەهەڵە چووبێت. نەک لەبەر ئەوەی دە ساڵ زیاتر تێ پەڕیبوو بەسەر دوا دیتنیا، ئەیزانی کە لادێی کوردستان دە ساڵی لا ڕۆژێکە بۆ گۆڕان! هۆی سەر لێ تێکچوونی ئەو وێرانییە بوو کە بەسەر ناوچەکەدا هاتبوو. یەکێ لەو چایخانانە لە سووتان، دارێک لەو باخی و پەڵە چنارانە لە فەوتان ڕزگاریان نەبووبوو، کە جاران درێژاییی ڕێگایان کورت ئەکردەوە. زۆربەی ماڵی ئەو دێهاتەی ئەهاتنە ڕێی لە بناردا یا بۆمبا ڕووخاندبوونی یا سووتێنرابوون و بەشی هەرە زۆری خەڵکەکەش چۆڵیان کردبوو. هەندێکیان چووبوونە شار و هەندێکیشیان پەنایان بردبووە بەر شاخی، ڕۆژی یەکەم جوامێر زۆر ڕۆیشت، جگە لە قرچەی نیوەڕۆ، کە بۆ دوو سێ سەعاتێک لای دایە سەر کانی و ئاوێک، ئیتر ملی ڕێی گرت. ئێوارە ڕووی کردە دێیەک، کەوا چەند ماڵێکی تیا مابوو هەڵنەهاتبوون. ئەوانیش بەر لە هەتاوکەوتن خۆیان و مناڵ و ئاژەڵیان ئەچوونە پەنا تاوێر و کوێرەشیو و بن دار و دەوەنی دەوری ئاوایی تا ڕۆژ ئاوا ئەبوو، ترسی بۆردومان نەئەما، ئەوسا ئەهاتنەوە دێ. کە جوامێر کردی بە دێکەیانا تازە هەندێکیان هاتبوونەوە و خەریکی ئاگرکردنەوە و چێشت‌لێنان و نانکردن بوون. جوامێر دوو پەڵاسی لە ماڵێکیان خواست و چووە سەربانی مزگەوت. تێشوودانەکەی خۆی لێ دەرهێنا و کەوتە شیوکردن. زۆر مەمنوونی ئەقڵی خۆی بوو کە تێشووی لەگەڵ خۆی هێنا، ئەگینا ئەبوو بە ئەرک بەسەر ئەو لادێییە برسی و ڕەشوڕووت و ماڵ لێشێواوانەوە. بەشی بەیانیش هەڵئەگرێت. بۆ قاوەڵتییەکی درەنگ خۆی ئەگەیەنێتە «گوڵان». قاوەڵتییەکەی لەگەڵ کاڵێ و هیوا ئەکات. کە کاڵێ و هیوای هاتەوە بیر سەری لە خۆی سوڕ ما کەوا بە درێژاییی ڕۆژ ئەوەندە نەهاتوون بە بیریا، کە هاتبیشن ئەوەندەی تیا نەماونەوە! بێگومان مەترسیی ڕێ، بیرکردنەوەی لە لێپرسینەوەی میری، بەجێهێشتنی بێدەنگیی ماڵی لاوە، کاولی و ماڵوێرانی و ڕێ‌وبان تێکچوون و ئەو کوێرەوەری و ئازارەی خەڵکی تیا ئەژیان مێشکی پڕ کردبوو، بەجۆرێک کەوا خەریک بوو تەنگ بە کاڵێ و هیواش هەڵبچنێ. چاوێکی بە پێخەف و لبادەشڕ و سەرینە باگردێنییەکەیا گێڕا، کەوا تا ئەو کاتە لەبەر ماندوویەتی و لەبرسا نەیپەرژابوو تێیان وردبێتەوە. سەرینەکەی گەمڕەیە چڵک و ئارەق و خۆڵ دایان پۆشیبوو، نەئەزانرا ڕەنگی پێشووی بەرگەکەی چی بووە. لێفەکەشی کەنارەکانی چڵک ئابڵۆقەی دابوو، بەرگە خامە سوورەکەی لە دوو سێ لاوە دڕابوو، لۆکەیەکی بۆری کوڵکنی لێوە دەرکەوتبوو. پشتەکەشی، کەوا چیتێکی سەوز بوو، چووبووەوە و چەند پەڵەیەکی گەورە شتی پیا ڕژاو یا میزی مناڵی پێوە بووبوو بە نەخش! لبادەکەی ژێری لە هەموویان پاکتربوو، تەنیا جێگەی چەند ژێر پیاڵەیە چای لەسەر دانراو و شوێن سووتانی چەند جگەرەیەکی پێوە دیاربوو. چڵکنی و پیسیی نوێنەکانی ئەو ڕۆژەیان بیر خستنەوە کە تیایا حوکم دران و بران بۆ زیندان. وای چ جلک و نوێنێکی پیسیان دانێ! بەڵام هەر قەی ناکات، ئەمان بەندی بوون و بە حسابی میری گوناهکار بوون، جل و نوێنی پیس و چڵکن بەشێک بوو لە سزاکەیان. بەڵام ئەم لادێییە هەژبەسەرانە لای خۆیان و بە هەموو حسابێکیش بێتاوان و ئازادن، بۆ چی ئەبێ ئەمە حاڵی بەرگ و نوێنیان بێت! هیچ دووریش نییە ئەوەی دراوە بەم نوێنی هەرە پاک و چاکی ماڵەکەشیان بێت، بەخێرێ بۆ میوان هەڵگیرابێت. زەردەخەنەیەکی تفت سەر لێوی گرت. سوورە چناری پیری مزگەوتەکە چەمابووەوە بەسەر سەربانەکەدا. بە ڕۆژ سێبەرێکی خۆشی ئەکرد بۆ دانیشتووانی سەر سەکۆ و بەردەنوێژ و حەوزەکەی، لەو سەردەمەدا کە ترسی فڕۆکە دێیەکەی بە ڕۆژ بە خەڵکەکەی چۆڵ نەکردبوو. بەڵام بە ئێواران ماتەمینی و تەنگییەکی بێئەندازەی ئەخستە دڵەوە، یا هەر هیچ نەبێ ئەو ئێوارەیە بە لای جوامێرەوە وەهابوو. پڕی کرد بە پێخەوەکەیا و ڕایەخەکەی ڕاکێشا و هەتا توانی و بانەکە بە دەمییەوە بوو، وە «شوێن و جەماعەتی» دوو سێ نوێژکەری سەربانەکە ماوەی دا لە سێبەری پیرە سوورەچنار دوور کەوتەوە. سەڵتە ڕێیەک لە گردەکەی بەرامبەریەوە ئەکشایە ناو دێ، وا دیار بوو هەموو ئاوایی لەودیوی ئەو گردە خۆیان شاردبووەوە، چونکە وەکوو ڕێچکەی مێروولە مەڕ و ماڵات و ژن و مناڵ پیا ئەهاتنە خوارەوە. تا تاریکی تارماییشی لێ کرد بە ژێر خۆیەوە چاوی لێ نەترووکاندن، ئەگەرچی زۆر جار خەیاڵی ئەوەندە دوور ئەکەوتەوە نەک تارمایی سەر ئەو باریکەڕێیە، قەدی ئەستووری سوورەچنارەکەی بەردەمیشی نەئەدی. کابرایەکی نوێژکەر هات بە لایەوە، وا دیار بوو تینووی قسە و دەنگوباس بوو، بەڵام جوامێر ئەوەندە بە ساردی وەرامی دایەوە زاتی هەڵترووشکانی نەبوو، هەر بەپێوە یەک دوو پرسیارێکی تێ گرت و لێی دا چووەوە بە لای بەرماڵ و نوێژ و هاونوێژەکانی خۆیەوە و کەوتنە تەنووری قسەداخستن و ئاشی خەیاڵ خستنە گەڕ. جوامێریش لە پێشەوە گوێی بۆ هەڵخستن بەڵام لەپاش نەختێ تاقەتی لێیان چوو. سەرێکی لبادەکەی ژێری پێچا لە پێڵاوەکانییەوە و سەری خستە سەر و لێی پاڵکەوت. دوای نەختێ ئەم‌دیو و ئەودیوکردن بەپەلە هەستا چوو سەرینە وەک باگردێنەکەی هێنایەوە کەوا لەبەر زلی لەبن لقوپۆپی سوورەچنارەکەدا، لە شوێنەکەی پێشووی جێی هێشتبوو. نەختێ بە چەپۆک خەریکی نزمکردن و پانکردنەوەی بوو، لەپاشا سەری کردە سەر و دوای چەند جار ئەم‌دیو و ئەودیوکردن بێدەنگ بوو. ئەوەندەی نەخایاند بەپێچەوانەی جارانی پرخەپرخی پێ کەوت. کە هەستا مانگ ڕمێ زیاتر بەرز بووبووەوە. خۆی گورج کردەوە و نوێنەکانی بردەوە بۆ ماڵی خاوەنەکەیان. هەرچەندە حەپەی سەگ نەشیهێشت، وەکوو حەزی دەکرد، بێدەنگ بیخاتە سەر دیوارە نزمە موورینەکەی خانووەکەیان و ملی ڕێ بگرێت و بڕوات. مانگ لە چارەکی سێیەمیا بوو، بە تریفەی زیوینی دەشتودەر و کێووکەژی ڕووناک کردبووەوە. دارودرەختی لاڕێ تێکەڵی سێبەرەکانیان کردبوو، وەک گرد و تەپۆڵکە لە دوورەوە ئەهاتنە بەر چاو. زۆر لە ئەستێرە ورد و دوورەکانی ئاسمان بە تریفەی مانگ و نزیکیی بەیان لە چاو ون کرابوون، تەنیا چەند ئەستێرەیەکی گەش لەملاولاوە پەنجەیان لە پەنجەی مانگ ئەدا، بەڵام بە جریوەجریوی زۆر و ڕەوتی خێرایانا لەچاو مانگی مەنگ و لەسەرخۆدا ئەتوت مناڵە وردکەی تازەی نەدیتکەن بە جلە تازەکانیانەوە خۆیان ئەنوێنن. دنیا فێنک و کشومات بوو، جگە لە دەنگی پێی خۆی کە بە زیادەوە ئەهاتە گوێی، تەنیا دەنگێک کە ئەهات سیڕەی بێدەنگی بوو کە بە مناڵی پێیان وتبوو خوڕەی ڕووباری بەهەشتە دێتە گوێ. بیری ئەکردەوە لە دونیا، لە ئاسمانی بێ بن و پایان، لە ئەستێرەی بێ‌ژمارە، لە ڕابوردوو، لە دواڕۆژ، لە شۆڕش، لە ژیانی ئەو خەڵکە، لە خۆی، گڕگڕ مێشکی ئەهاتەوە سەر کاڵێ و هیوا، بەڕاستی نەئەبوو لاوە بهێڵێ لەم ئاخۆران بخۆرانەدا بێن بۆ لادێ. خەڵک لە لادێوە ڕا ئەکاتە شار. چ لادێییەکی قوڕبەسەر جێی خۆی و ماڵ و مناڵی بۆ ماوەتەوە تا بە جێگەی میواندا بگات! بێگومان ئەبێ لاوە لێیان بێزار بووبێت، هەقیشێتی ئەبێ هەر جەرگیان دەرهێنابێت. بە قسە خۆشە دە ساڵ خزمەتی ژن و مناڵ بکەیت، ناخۆشتر لە هەمووی ئەوەیە هەرچییەکیان بۆ بکەی ناتوانی دڵخۆشیان کەیت وەک خۆت ئەتەوێت. لەپڕ خەیاڵێک هات بە مێشکیا دڵی گوشی، هیچ دوور نییە ئەوانیش وەکوو ئەم هەموو دێهاتییانە بە ڕۆژ دێیەکەیان چۆڵ نەکەن و نەچنە شا خی و پەنا بەرد و گەورکی دەوریان! بەم پێیە ئیمڕۆش چاوی پێیان ناکەوێت. واتە خۆکوتانەکەی بێبەر ئەبێت. ئەمەی پێشتر بە بیرا بهاتایە ئەوەندە زوو هەڵنەئەستا و لە هیچە خۆی لەخەو نەئەکرد و شەوی نەئەبەست بە کۆڵەوە. «دەی تازە وا هات! لێرەودوا خۆم ئەخافڵێنم کە دوای زەردەپەڕ بگەمە ئاوایی. چی بکەم، هەر لە نیوەڕۆوە وەکوو قازی کوێر بەتاقی تەنیا لە دێیەکی چۆڵا!». جوامێر گوڕوگوژمی جارانی خاو بووەوە. چاوی بڕیبووە چەقی ڕێگەکە و لەسەرخۆ ئەڕۆیشت. جاروبار گەرما تینی بۆ ئەهێنا لای ئەدایە ژێر سێبەری درەختێکی لاڕێ کەوا لەم ناوچەیەدا دەستی دوژمنی نەگەیشتبوویە، ماندووێتیی خۆی ئەحەسانەوە و ئەکەوتەوە ڕێ. چێشتەنگاوێکی درەنگ بوو، بە واق‌وڕمانێکەوە چایخانەیەکی نەسووتێنراوی بەدی کرد. بە درێژاییی ڕێ هەموو چایخانەکان کاول کرابوون. ئەوەی دەستی حکوومەتی گەیشتبوویە سەرباز سووتاندبووی، ئەوی دەستیشی نەگەیشتبوویە بە فڕۆکە لە ئاسمانەوە بوردومان و ئاگرباران کرابوو. بە دەست لێنەدراوی، مانەوەی ئەم چایخانەیە لێرەدا بە لای جوامێرەوە شتێکی سەیر بوو. کە چووە پێشەوە لێی، چەند تەختە و کورسی و تەپڵەکی شەقوشڕ ئاگردانێکی ساردوسڕ هەموو دیمەنی چایخانەکە بوون. لەبەرخۆیەوە بە دەنگێکی نەختێ بەرز وتی: ― چایخانەی چی؟ خۆ کاولترە لەوانەی ڕووخێنراون. دڵم خۆش بوو وتم چایەک ئەخۆمەوە! چووە سەر یەکێ لە تەختەکان دانیشێت، کە ویستی پاڵ بداتەوە دەرگای ژوورێکی لەناو چایخانەکەدا بەدی کرد. بەر لەوەی هەستێتە سەر پێ بچێ بزانێ چییە، دیی مناڵێکی ڕووتەڵەی چڵکنی دەموچاو ڕیپۆقاوی دەستێکی گرتبوو بە بەرچاویەوە، ملی لار کردبووەوە بزانێ ئەو زەلامە کێ بوو دەنگی ئەهات. جوامێر ئەمەی بەهەل زانی وتی: ― کوڕی باش ئەوە بۆچی چاتان نییە؟ مناڵەکە لە باتی وەرامدانەوە بەپەلە گەڕایەوە بۆ ناو ژوورەکە. ئەوەندەی نەخایاند ژنێکی هەرزەکاری سەروپۆتەڵاک شێواوی خەواڵوو نیوەی لە دەرگاکەوە هێنایە دەرێ و تەماشایەکی پڕ ترس و سامی ئەملا و ئەولای خۆی کرد. کە دی ئەوی لێی ئەترسا ئەوە نییە هاتە ناو دەرگاکە و بانگی کرد: ― ئەوە کێیە؟ جوامێر، دوای گەڕانەوە ژووری مناڵەکە، نائومێد لە چاخواردنەوە خۆی لەسەر تەختەکە پاڵ خستبوو، تا سەری هەڵنەبڕی لە دەنگی ژنە یەکتریان نەدی، ئەوسا وتی: ― ئەوە منم خوشکم، ڕێبوارم ئەپرسم ئەگەر چاتان هەبێ یەک دوو چام بدەنێ! ژنە بەر لە وەرامدانەوە ئیستێکی کرد و سەرنجێکی ئاودامانی جوامێری دا ئینجا وتی: ― فەرموو وەرە لای سەروو هەر ئێستە چات بۆ لێ ئەنێم. جوامێر وەک خێری پێ بکەن بەترسێکەوە پرسی: ― ئەی نیتانە دوو هێلکەشم بۆ بکوڵێنن یا بیکەن بە هێلکەوڕۆن؟ ― بەڵێ هەیە، کامیانت بۆ بکەم؟ ― ئەگەر زەحمەت نەبێ هێلکەوڕۆنەکەم لا خۆشترە، بەڵام تێکی هەڵمەدە. ― باشە بەسەر چاو. ژنە ئیستێکی کرد و پرسی: وا دیارە کاکە خەڵکی ئەم ناوە نیت؟ جوامێر خەریک بوو بپرسێ چۆنت زانی لەپاشا ترسا لەوەی درێژەدان بە قسە زۆر لە ئافرەتەکەی نزیک کاتەوە، کە دیار بوو نەک هەر ئێسک‌سووک، تەنیا و دەستەمۆش بوو. بۆیە سەرێکی لەقاند و بێدەنگ بوو. بەدەم قسەوە هاتە لای کورسییەکانی نزیک دەرگای ژوورەکەوە، لەسەر هەرە دوورەکەیان دانیشت. ژنەش خەریکی چالێنان و هێلکەوڕۆنکردنی خۆی بوو. ئەوەندەی پێ نەچوو هەر بە تاوەکەوە لەگەڵ دوو سێ خەپلە لەسەر سینییەکی تەنەکەی کۆن هێنایە بەردەمی. خۆشی چوو لەو بەرییەوە لەسەر کورسییەک لێی دانیشت. هێشتا باش جێی بە خۆی نەگرتبوو وتی: ― کاکە نازانم بە چاوە حەزی لێ ئەکەیت یان چایەکەت لە دواییدا بۆ بهێنم؟ ― لە دواییدا باشترە. نەختێ بێدەنگ بوون. لەم ماوەیەدا دوو سەگ بە کلکەلەقێ و مل خوارکردنەوە زۆر چڵێسانە لە جوامێر هاتنە پێشەوە، کەوا بەدەم پارووجوونەوە خەیاڵی ڕۆیشتبوو بۆ لای کاڵێ و هیوا، تا سەگەکان تەنگیان پێ هەڵچنی و خەیاڵیان پێ بڕی. سەرو لەت کولێرەی بۆ تووڕ دان، هەر بە ئاسمانەوە قۆستیانەوە و حلووشیان کرد. بەناچاری سەر و پارچەی کەی بۆ فڕێ دان. لەبەرخۆیەوە وتی: ― وا دیارە زۆریان برسییە. ژنەکە، کە وەها دیار بوو لەبیر جوامێر چووبووەوە، لەپڕ وتی: ― ڕێبوار و هاتوچۆکەرمان نەماوە، ئێمەش و ئەوانیش برسی کەوتووین، ئەگەر وا بڕوا هەموو ئەمرین لەبرسانا. تۆ یەکەم کەسی لەم هەفتەیەدا ڕوومان تێ بکەیت. تا مێردەکەشم نەگیرابوو هەر باشتر بوو، ئەحمەد و مەحموودێکی بۆ ئەکردین. بەڵام ئەوەتەی ئەو گیراوە، بەناشکوری ناڵێم، دەرووی ڕەحمەتمان لێ چۆتە بەست. بێوڵەتی لێرەشا بووەستێ هەر چاکە! ئەترسم ئەو بکوژن و چایخانەکەشمان بسووتێنن. ئەم سکاڵایەی ژنە دڵی جوامێری جووڵاند، بەپەرۆشێکەوە پرسی: ― مێردەکەت بۆ گیراوە! ژنە ئیستێکی تەواوی کرد و سەرنجێکی باشی جوامێری دا، سێبەری چایخانەکە نەختێ شوێنەکەی تاریک کردبوو، هەناسەیەکی هەڵکێشا وتی: ― بۆ بەدبەختی مێردەکەم لەلایەن «ل. ا. ن»ەوە گیراوە! ― جوامێر پەشیمانییەکی زۆر گرتی بەرامبەر بە خۆ تێهەڵقورتاندنەکەی، چونکە بیستبووی «ل. ا. ن» خەڵک لەسەر چی ئەگرن. لەگەڵ ئەوەشا بەنابەدڵییەکەوە پرسی: ― لەسەر چی گرتوویانە؟ ژنە وەک چاوەڕوانی ئەم پرسیارە بوو یان زۆر جار لێی کرابێت گورج وتی: ― چونکە چایخانەکەمان نەڕووخێنراوە! جوامێر لەبەرخۆیەوە وتی: ― چۆن؟ چایخانەکەتان نەڕووخاوە، ئینجا گوناهی ئێوە چییە؟ وەک لەگەڵ پرسیارەکەیا وەرامێکی دەمکوتکەری هاتبێ بە مێشکا هەتا ئەهات قسەکەی خاوتر ئەکردەوە. ژنە وتی: ― ئەڵێن ئەگەر جاسووس نەبوونایە میری چایخانەکەی ئێوەشی کاول ئەکرد! جا تو خوا ئەمە ڕەوای هەقە؟ لە پیر و مەشایەخانم گەرەکە ئەگەر ئێمە خراپەی شۆڕشمان ویستبێت خۆم و مێرد و هەر سێ مناڵەکەم نەگەینە ئێوارە. خۆ ئەگەر بێگوناهیشین ئەوا سەبەبکارمان بەکوێ زووخاڵ بێت. من خۆم ئەزانم ئەمە داری کێیە دای بە ڕۆحمانا. قەی ناکات خوا هەقی بزنی شاخدار بەسەر بێشاخەوە ناهێڵێ. هەردووکیان بێدەنگ بوون ... پاش نەختێ ژنە پرسی: ― ئێستە چایەکت بۆ بێنم؟ ― ئەرێ بە خوا، بەڵام زۆر پڕڕەنگ نەبێ. جوامێر چای دووەمی ئەخواردەوە ژنەکە وتی: ― ئەڵێیت جگەرە ناکێشیت؟ ― بەرێ وەڵڵا ئەیکێشم بەڵام وەکوو شتێ بیرم چوو، کە ئەویش نیشانەی خێرە، واتە ئەتوانم تەرکی بکەم و خۆم لەو ئەرکەش ڕزگار بکەم! ژنەکە بەپێکەنینێکی شەرماوییەوە ویستی قسە بکات، جوامێر بەتەریقییەکەوە وتی: ― لێم ببوورە! فەرموو ها ئەوە پاکەتی جگەرەکەم. وای وت و پاکەت و شقارتەکەی بۆ هاویشتە سەر مێزەکەی بەردەمی، ئەویش بێدەنگ هەڵی گرت. جگەرەیەکی لێ تێ کرد و پاکەت و شقارتەکەی خستەوە تەنیشت جوامێر، کەوا بیری لە شوێنێک ئەکردەوە دەستوپلی لێ بشوا و دەستی تیا بە ئاو بگەیەنێت. لە ژنەکەی پرسی: ― بەڕاست خەڵک لەکوێ دەست ئەشۆن؟ ژنە هەستا لە پاکەتە جگەرەیەکی کۆنا بنیسکەیە سابوونی بۆ هێنا و پێی وت: ― بچۆ سەر کانییەکە، ئەوەتا لەپشت چایخانەکەوە، جۆگەلەکەی ئەتباتە سەری. جوامێر لە دەستشتن ئەگەڕایەوە بیری لە ژنەکە ئەکردەوە. زۆر کەوی دیارە، دەست پیاوی خۆی کەوێت بستی بە قەرز نادات. ناشیرینیش نییە، چی؟ ناشیرین! گوناهە پیاو نەڵێ ئێسک‌سووکە. ئەم تەنیایییەش هەلێکی باشە بۆ ئەو کەسانەی لە شتی وا ئەگەڕێن. بڕۆم باشە. نە بە خوا ئەگەر پارچە سیپاڵێکی هەبێ بمداتێ لەو بن تووەدا سەرخەوێ بشکێنم و دەمەدەمی عەسر بکەومە ڕێ لە هەمووی چاترە. بەم قرچەقرچی گەرمایە بچم بۆ کوێ؟ هەمووی ڕێگەی سەعاتێکم ماوە، سەر ئەو یاڵە ئەکەوم و باسکەدرێژ ئەبڕم، ئەگەمە ئاوایییەکەیان. هەر چەندە ماڵی پووری کاڵێ لەوپەڕی دێشەوەیە بەڵام هەر گەیشتە دێ گەییووەتە ئەوێ. ژنەکە کلیم و سەرینێکی پاکی بۆ هێنا. پێشی وت کە لەژێر سێبەری چایخانەکەدا بنوێ چاترە، لە دەرەوە مێش و مەگەز ئەیخۆن. پێش ئەوەی جوامێر دەم هەڵهێنێتەوە قیژەی گریانی یەکێ لە مناڵەکان دایکەی بەڕاکردن بردەوە ژوورەکە و جوامێریش بەپەلە خۆی گەیاندە ژێر دارتووەکە و لێی پاڵ کەوت و دەسەسڕەکەی دا بە دەموچاویا. نەیزانی چەند خەوی لێ کەوت، کە لە دەنگەدەنگی ژنە و مناڵەکانی خەبەری بووەوە. لە پێشەوە خۆی کرد بە نوستوو، بەڵام بێهوودە بوو خەوی لێ نەکەوتەوە. ژنەکەش کە بە ژوور سەریەوە وەستابوو بارگۆڕینێکی ئەمی بەهەل زانی وتی: ― هەستە تەیارە هاتووە، بە سەرمانەوە ئەسووڕێتەوە خوا بمانپارێزێت! نازانم لەژێر درەخت باشە یان نا؟ لەگەڵ ئەوەشا کردوومە بە خوو هەر ویزەی تەیارە هات پەلبی مناڵەکانم ئەگرم و ئەیانهێنمە ژێر ئەم دارتووە. ڕەنگە جێیەکی خراپ نەبێ، مەڕوماڵات و وڵاخمان لە دەرەوە نییە. ئەڵێن ئاژەڵ و کاروان و شتی وا باش بەدی ئەکات. جوامێر کە دی مەسەلە گرنگە و ژنەش وا دیارە بڕیاری داوە کە نەیەڵێ بنوێت، بەناچاری هەستا دەموچاوی شت و بۆ ئەوەی ئۆباڵی لە خەوهەستانەکەشی بخاتە ئەستۆی ژنە پرسی: ― ئەوە چییە هێناوتن بیانشۆیت؟ بەڕاستی زۆر چڵکنن، ڕەوای هەق نییە ئەم کانی و ئاوەتان لەبن دەستەوە بێت و مناڵەکانیشت وا پیس بن. ― شتنی چی کاکی خۆم تەیارە هاتووە تەیارە، هەر ئەوەندەت زانی گەڕایەوە سەرمان. ئای هەژبەسەرم ئەوە گرمەی بۆمبایە. تۆ گوێ بگرە گوێ بگرە! ئەوە دوو، خوا ئەزانێ ماڵی کێی وێران کردبێت. لەگەڵ قسەکەیا گڤەی فڕۆکەیان پتر لێ نزیک بووەوە تا لەپڕ وایان زانی بەسەر سەریانا تێ ئەپەڕێت، تەنانەت ژنەکە سەریشی دانەواند وەیزانی وا نەکات بەر سەری ئەکەوێت. گڤە و هاڕەی فڕۆکەیان لە گوێ نەچووبووە دەرێ دیسانەوە هاتەوە بە سەریانا تێپەڕ بوو. لەگەڵ تێپەڕبوونیا دوو گرمەی زل و لەرینەوەی ئەرزەکە تێی گەیاندن کەوا لە نزیک ئەوان بۆمباکانی داوە بە زەویدا. جگە لەمە لەبەر چاڵاییی شوێنەکەیان چاویان لە هیچ نەبوو. ژنە لەگەڵ گرمەی بۆمباکان زریکانی وتی: ― ئەی ماڵی وێرانم بە خوا بەر چایخانەکەمان کەوت! چاوی بەد پێکاینی! پەلی مناڵەکانی بەر دا و وەکوو شێت ڕای کرد بۆ لای چایخانەکە. جوامێر تەکانی دایە خۆی پێی نەگیرایەوە، وەک تیسکەی تفەنگ بۆی دەرچوو. ئەوەندەی نەخایان فڕۆکە بۆرین گەڕایەوە ئەمجا لە پێشەوە بە شەستیر کەوتە دەسڕێژکردن، دوایی بۆمبایەکی بەردایەوە و لێی دا ڕۆیشت، هەمووی چەند دەقیقەیەکی خایان. جوامێر پەلی مناڵەکانی گرت، بچووکەکەیانی هەر لە لانکەکەیا جێ هێشت لەسەر کانییەکە. کە هاتە سەر بەرزایییەکە تەماشای کرد چایخانەکە وا هەڵتەکاوە داری بەسەر بەردییەوە نەماوە، ژنە چایچییەکەش لەبەر دەمیا لەپەوڕوو کەوتووە. وای زانی بۆ خۆپاراستن لە دەستڕێژی فڕۆکە خۆی مەڵاس کردووە. بانگی کرد: ― هەستە خوشکم بۆردومان نەما! کە دی جووڵەی نەکرد، ڕای کردە لایەوە. تەماشای کرد گوللەیەک داوێتی لە مووڕەگەی پشتی تێکی شکاندووە و گیانی لەبەر بڕیوە. دوو مناڵەکە، کەوا لە تەمەنی ٨ و ١٠ ساڵیدا بوون، کەوتنە زاک‌وزریک، جوامێر لەجێی خۆی تا چەند دەقیقەیەک وەک نەمام چەقی. لەپاشا لاشەکەی هەڵگێڕایەوە سەر پشت، دی دەستی قووچاوە پریاسکەیەکی تیایە، تێگەیی کەوا چی بوو بەهۆی کوژرانی. بێگومان چەند دینارێکی پاشەکەوتیان هەیە هەڵیان گرتووە بۆ ڕۆژی ڕەش! ئاخۆ لە بنمیچ یا چ کونێکی چایخانەکەدا قایمی کردبێت و ئێستە ترسابێ کە چایخانەکە بڕووخێ یا بسووتێ ڕەنج‌بەبا بن، وا ژیانی خۆی لە ڕێگەدا دانا. بەڵام ئێستە جوامێر چی بکات؟ خۆ دانانیشێت بە دیار ئەم مناڵانە و لاشەی دایکیانەوە. ئەی خۆ هەروا بەجێشیان ناهێڵێت، لەم بیرکردنەوەیەدا بوو تەماشایەکی ئەملا و ئەولای کرد، دی لاشەی سێ زەلامی تر و چوار وڵاخی بە درێژاییی ڕێگاکە کەوتوون. "ئێی کەواتە فڕۆکەکە ئەم ڕێبوارانەی بەدی کردووە وا کردی بەو کارەساتە. دەک داوەشێی میری بۆ خۆت و ڕەفتارت." جوامێر لە یەکێ لە مناڵەکانی پرسی، کە بەسەر لاشەی دایکەکەیانا ئەگریان: ― هیچ خزمێ، کەسێکتان نییە لەم نزیکانە؟ مناڵەکە بەهەنسکەوە وتی: ― ماڵی بابە گەورەم لە «ن...»ـە. ― باشە ئەگەر نزیکە بچۆ بانگیان کە، وا منیش ئەچم مناڵە شیرەخۆرەکە ئەهێنمە ئێرە.
68	١٥	ئیبراهیم ئەحمەد (1914-2000)	ژانی گەل	کە جوامێر کەوتە ڕێ هێشتا دوو سات و نیوی ڕۆژی مابوو. هەموو ئەو کەین‌وبەینە لە یەک دوو دەقیقەدا ڕووی دا. هێشتا حەپەساوی کارەساتەکە بوو، کوژراوەکانی کەی نەئەناسی. بەڵام مەرگی کوتوپڕی ئەو ژنەی، هەمووی نەختێ لەوەبەر پڕ بوو لە ژیان و لاوی و تاسە و هیوا و ئارەزوو، وەکوو شتێ کاسی کردبوو. کاشکی نەیناسیایە، ئەویش وەکوو کوژراوەکانی تر داخێکی بێ‌شوێنی ئەنا بە دڵیەوە و ئەبڕایەوە. بەڵام ئێستا دوای ئەو ناسینە، هەرچەندە تا نەمرد ناویشی نەئەزانی، تا ماوە داخی لە دڵی دەرناچێت. وەیش داخم ناچێ بۆ مناڵە ساواکەی، خوا ئەزانێ مێردەکەشی ماوە یا مردووە. بەڕاستی بە نرخێکی یەکجار زۆر توانی بێتاوانیی خۆی ئیسپات بکات! پەکوو چ گران کەوتە سەریان! ژنی کڵۆڵ چۆن بۆ سی دینار خۆی دا بە کوشت! لای وا بوو بە لەناوچوونی ئەو سی دینارە ئەکەوێتە سواڵ، نەیزانی ئەبێ بە خوێنی. جوامێر لەم بیرکردنەوانەدا بوو هاتنە خوارەوەی چوار پێنج کەس لە کێوەکەی دەستە ڕاستیەوە سەرنجی ڕاکێشا و زنجیرەی بیرکردنەوەی پسان، کە نزیکتر بوونەوە دی پێنج چەکدارن. لەگەڵ ئەوەشا کە ئەیزانی چەکداری ئەم کەژ و کێوانە دوژمنی میرین، دە ساڵی بەندیخانە وای لێ کردبوو لە هەموو چەکدارێک بسڵەمێتەوە، بۆیە بێ ئەوەی بیر بکاتەوە هەنگاوەکانی گەورەتر و ڕەوتی خێراتر کرد. بەڵام تەقەلاکەی بێسوود بوو، چونکە ڕێگەی چەکدارەکان لەبەردەمی ئەوەوە ئەیدا لە شەقامەکە. هیوای ئەوەشی نەبوو لەپێش ئەوانا لە دوو ڕێیانەکە تێپەڕ کات، چونکە ڕێگەی ئەم هەوراز و ڕێگەی ئەوانیش نشێو، هەر ئەتوت خل ئەبنەوە. بیری کردەوە لە گەڕانەوە، بەڵام بۆ؟ لەبەرچی ئەم ترسە بێجێیەی لێ نیشتووە؟ ئەو چەکدارانە لەشکری ئازادکەری نیشتمانن، پۆلیس و سەربازی حکوومەت نین. زەردەخەنەیەکی تەریقی سەر لێوی کەوت و بە ویستنێکی دیارەوە ڕەوتی خۆی هێواش کردەوە. بەڵام ئەوەندە وا نەمایەوە کەوتەوە خێراڕۆیشتن، نەخێر کەوتە لاڕێگرتن. چەکدارەکانیش ئەتوت بۆ لای ئەم دێن، جاروبار لەپەنا دەوەن و لە چاڵ و چۆڵایەک دووانێکیانی لێ ون ئەبوو. بەڵام تێکڕا هەمیشە هەر یەکێکیانی لێوە دیار بوو. هەمیشەش لەم نزیکتر ئەبوونەوە. ― مەڕۆ کابرا! یەکێکیان بانگی کردە جوامێر. ئەمیش قەڵەمی دەست و پێی شکا. مەڕۆی نەئەویست، چونکە بشیویستایە هێزی ڕۆیشتنی نەمابوو. هەر ئەوەندەی چاوترووکانێک گەیشتنە سەری و ئابڵوقەیان دا. سیانیان خۆیان لێ دا بە ئەرزا و لوولەی تفەنگیان تێ کرد و دووانەکەی کەش لێی هاتنە پێشەوە. ― کێی کابرا؟ بۆ کوێ ئەچیت؟ دەست هەڵبڕە! جوامێر تەقەلایەکی زۆری دا تا بە دەنگێکی نەلەرزۆکەوە بێباکانە بڵێ: ― بابایەکی ڕێبوارم ئەچم بۆ لادێی «گوڵان». دوو چەکدارەکە بەیەکەوە دایانە قاقای پێکەنینێکی دەسکرد و یەکێکیان وتی: ― بە خوا شتێکی باشە! لاشەی سووتاو ئەژمێریت یا خانووی ڕووخاو! جوامێر تێ نەگەیی کابرا چی ئەڵێت، بۆیە نەیزانی چۆنی وەرام بداتەوە. حەپەساو لە نێوانیانا وەستابوو چاوی ئەگێڕا بەشکوو بزانێ گاڵتەی لەگەڵ ئەکەن یان چی! چەکداری یەکەم بە تووڕەیییەکەوە تێی خوڕی: ― قسە بکە بزانم بۆچی دەمت بوو بە تەڵەی تەقیو؟ ڕاست بڵێ کێیت و بۆ کوێ ئەچیت؟ جوامێر کە تا ئەهات زیاتر لە مەترسیی دەوروبەری ئەگەیشت هەتا توانی بەشێنەیی وتی: ― ناوم جوامێر بایزە، ئەچم بۆ دێی گوڵان، خێزانەکەم لەوێیە. لە ماڵی پوورێتی، ئەچم ئەیهێنمەوە. چەکدارەکە شیڕانی بە سەریا وتی: ― کابرا تۆ یا زۆر کەری یان زۆر زۆرزانیت؟ چەکداری دووەمیش هەڵی دایە وتی: ― وە یاخود ئێمە بەکەر ئەزانیت! چەکداری یەکەم وتی: ― بەڵێ وایە یا ئێمە بەکەر ئەزانێت! چەکداری دووەم وتی: ― هیچ دوور نییە جاسووس بێت میری ناردبێتی بزانێ ئەنجامی بۆردومانە دڕندانەکەیان چی بووە! یەکەم وتی: ― بەڵێ هیچ دوور نییە. سێیەم لە پەنا بەردەکەوە قیڕانی: ― بێگومان جاسووسە. بۆچی ئەوەندە لەسەری ئەڕۆن؟ ئا لاچن بیکەم بە قوربانی گوللەیەک! چەکداری یەکەم تەماشایەکی پڕسەرزەنشی چەکداری سێیەمی کرد وتی: ― بیرت چووەوە، هەمووی پێرێ پێیان وتین کە جاسووس نابێ بکوژین، ئەبێ بیبەن بۆ بارەگا لەوێ مەعلووماتی لە ژیانی گەلێ بەنرختری لێ وەرئەگرن، ئەوسا ئەگەر ویستیان ئەیکوژن. کابرا بێدەنگ سەری داخست. جوامێریش وەکوو شتێ تاس ئەیبردەوە. ئەمە چییە؟ خەوە، ڕاستە! جاسووسی چی؟ کوشتنی چی؟ هانای بردە بەر هەموو ژیری و ورەی خۆی و ڕووی کردە چەکداری یەکەم و پێی وت: ― کاکی خۆم من جوامێر بایزم ناوە، تازە لە زیندان هاتوومە دەرێ، دە ساڵ بەندی بووم، لەسەر کوردایەتی گیرابووم، ژن و کوڕەکەم ئەمە مانگێک مانگ و نیوێکە بەسەردان چوون بۆ دێی گوڵان، ماڵی پووریان لەوێیە، ئەچم ئەیانبەمەوە بۆ شار، ئیتر نە جاسووسم و نە مامووس! چەکدارەکان هەرزەکارتر بوون لەوەی ناوی جوامێر بایزیان بیستبێ، جگە لەوەی کە قسەکانی بە لای ئەوانەوە ئەگەر درۆشی لێ نەباریایە، کەرێتی یا شێتیی لێ ئەباری. بەڵام ئەوەی تیابوو کە جوامێر قسەکانی ئەوەندە لەسەرخۆ و بەدڵنیایی ئەکرد دوو چەکدارەکەی نزیکی باوەڕیان شڵۆق بوو بەوەی کە ئەم کابرایە جاسووس بێت. هەر هیچ نەبێ لەبەرئەوەی کە جاسووس نابێ ئەوەندە کەر بێت! جوامێر کە دی بێدەنگن باوەڕی زیاتر بە خۆی پەیا کردەوە وتی: ― هیچ قسەی پێ ناوێت. هەمووی چارەکەڕێیەک لێرەوە دوورە، بۆ ڕاستی و درۆ وەرن لەگەڵم! هێشتا قسەکەی تەواو نەکردبوو یەکێ لە چەکدارە دوورەکان وتی: ― هیچ مانای نییە گوێ بگرین لەم قسە قۆڕانە. ئێستە لای من هیچ گومانی تیا نەما کە ئەم کابرایە جاسووسە. ئەڵێن کورد بدوێنە شەرعی خۆی ئەکات! ئەڵێ بەندی بووم تازە بەردراوم، بۆیە بەردراوە کە جاسووسی بۆ میری بکات. ئەگینا چ بەندییەکی خۆنەفرۆشی نیشتمانی هەیە دوای دە ساڵ زیندان میری بیهێنێتەوە بۆ ئێرە، بۆ ناو جەرگەی شۆڕش! یاڵڵا دەی ئەیبەن بیبەن و ئەیکوژن بیکوژن! ― جوامێر هاواری پێ کەوتەوە قیڕانی: ― باوکم هەی لە ڕێی خوادا، لە ڕێی پێغەمبەرا بۆ بە ناهەق ئەمکوژن، ئەڵێم وەرن لەگەڵم بۆ دێیەکە، ئەگەر درۆم کرد ئەوسا بمکوژن. خێزانەکەم لە ماڵی مام پیرۆتە، بێگومان ئەیانناسن. چەکداری یەکەم بەتووڕەیییەکی تەواوەوە نەڕانی بەسەر جوامێرا وتی: ― بیبڕەوە، ئەم قسە قۆڕانە، بەڵام دا لە چارەت! سەرت بە گۆڕی بابی خۆت و ئەوەی کەری وەکوو تۆ ئەنێرێت بۆ جاسووسی. پێمان وتی گوڵان ئەمە مانگێکە بە بۆردومان کاول کراوە، داری بەسەر بەردەوە نەماوە و ماڵی ئەو مام پیرۆتەی تۆ ئەیڵێیت، نەک زەلام، گیانلەبەر گیانی لێ دەرنەکرد، هەر لاشەی کەسیشیان نەدۆزرایەوە. «ڕووی کردە هاوڕێکانی»: هەستن با بیبەین بۆ بارەگا! هێشتا چەکداری یەکەم لە قسەکانی نەبووبووەوە جوامێر بە لادا هات. کەوتنەکەی هێندە لەناکاو بوو چەکدارەکان وایان زانی ئەیەوێ پەلاماری تفەنگی چەکداری دووەم بدات، کە بە لای ئەوا هەرەسی هێنابوو، بۆیە ئەو ئایەکی بەرزی لە دەم دەرچوو. وەکوو کێچ بەرز بووەوە و دووەمیشیان هەتا توانی قۆناغە تفەنگێکی گەیاندە ناوشانی جوامێر، کەوا تەنیا بە لاداهاتنەکەی لە شکان ڕزگاری کرد. *** جوامێر کە هۆشی هاتەوە بەرخۆی لەپێشا بیری نەکەوتەوە لەکوێیە. کە خۆی کێشایەوە ناوشانی دایە زریکە، ئەوسا بەسەرهاتەکەی هاتەوە بیر. لەگەڵ ئەوەشا ڕووداوەکە ئەوەندە ناخۆش و بەسام بوو باوەڕی بە خۆی نەئەکرد، کە لە خەوا بەسەری هاتووە یان بەڕاستی لێی قەوماوە! چۆن ئیستا هەموو شتێکم لە چاوترووکانێکا لەکیس ئەچێت، هیوا و کاڵێ و سەربەستی و سەربەرزیش. نەء، باوەڕ ناکەم، نە خەڵک و نە خوا ئەوەندە دڵڕەق بن! ئەم هەموو فەلاکەت و دەردە و بەڵا و کڵۆڵییە بەسەریەکەوە بەجارێک بکرێ بە گژ تاقە یەک کەسی بێتاوانا! نەء نەء! ئەمە یا ئەبێ خەو بێت یا درۆ. بەڵام بۆ درۆ بێت بە چ نیازێ ئەو چەکدارانە درۆم لەگەڵ ئەکەن؟ بە نیازی ئازاردانم! بەڵام نەء، ئەو سستی و خاوی و ماتەمینییەی لاوەش هەر نیشانەی ڕاستیی ئەم کارەساتە بوو. بەسەزمانە ئەیزانی چی قەوماوە و دڵیشی نەئەهات بە منی بڵێ. منیش پێم نابووە ڕێسی ملی، بێگومان ئەم سەفەرەی دواییشی هەر بۆ ئەوە بوو کە خۆی لە من دوور خاتەوە، هەتاوەکوو ئەمە خوایە لە سەرچاوەیەکی کەوە بە ماڵوێرانییەکەم ئەزانم! لەمە زیاتر هیچ مانایەک نابینم لە جووڵانەوەی سەیری لاوەدا. هەرچەندە ناوی هیوا و دایکیم ئەبرد، ڕەنگی زەرد هەڵئەگەڕا. ئێستا دەی، ئەمانە هەموو قسەن، چی بکەم؟ چۆن ئەم بەڵایەم پێ هەڵئەگیرێت؟ وایش هیوا گیان! باوکەڕۆ براڕۆ! گەرووی پڕ بوو لە گریان، ئەویش بێپەروا بەستی بۆ شکان. فرمێسک هۆن هۆن بە چاویا ئەهاتە خوارەوە. بۆ چوون؟ بۆ چوون بۆ لادێ! ماڵیان وێران کردم. خەڵک لەم ئاخۆران و بخۆرانەدا لە لادێوە ڕا ئەکاتە شار. لە بەختی ڕەشی من کاڵێ لە شارەوە ئەچێتە لادێ. ئەچێ بۆ ماڵی پووری. ماڵی پوورت کاول بێ وەک کاول بوو. ئەڵێن لاشەی کەسیان نەدۆزیوەتەوە! ئۆف خوا ئێستا گۆڕیچەیەکیشیان نابێت بچمە سەری تێر تێر فرمێسک بڕێژم. بە خوا مەرگێکی ناخۆش مردن. ئەو ساتەی من لە خۆشی خۆشی بەرەڵڵابوون و بەوان گەیشتنا بووم، ئەوان بۆمبا پارچەپارچەی ئەکردن. بەڕاستی دوژمنێکی بێشەڕەف و دڵڕەقمان بووە بە تووشەوە. خۆشمان گەوجین، ئاخر تو خوا ئەمە چ شەڕێکە! تا کەی ماڵوێرانی! تا کەی قوڕبەسەری! من چیمە بە سەرەوە خوای ئەکرد قڕیان ئەخستە یەکتر. (سەرێکی با دا وتی): نەء، پەشیمانم خوایە! وا دیارە ئەم کارەساتە ناکاوە جەرگبڕە ئەقڵیشی تێک داوم، چۆن من هیچم نییە بەسەر ئەم شەڕەوە، ئەی ئەوە نییە ئەڵێن هیوا و کاڵێمی تیاچوون. ئەی وا خەریک نییە خۆشمی تیا بەدناو و پیاوخراپ ئەبم. ئەم گرتنەم شەرم و شوورەیییە بۆ هەمووان، چۆن ئەبێ من بگیرێم! منێ دە ساڵ لاویم لەم ڕێیەدا لە بەندیخانەدا بەسەر بردبێت؟ بە چ ئاین و باوە ڕێک ڕەوایە بگیرێم! ئەمە زوڵمە! هەمووی گوناهی ئەم مناڵە وردکانەیە. وەیش چۆن دڵم یەت! ئەم مناڵە وردکانە گوڵی شۆڕشن، لاوی گەلن، گورچو و هیواین. هیوا گیان بە هەر لایەکا ئەڕۆم و لە هەرچی شتێ بیر ئەکەمەوە تۆم یەیتەوە بیر و سەر زار! کوڕە چۆن، چۆن شتی وا ئەبێ، چۆن زوڵمی وا ئەکرێت؟ نانا ئەمانە هەموو قسەی هیچن. من چۆن ئەبێ بە قسەی ئەم مناڵە وردکانە باوەڕ بکەم! ئەوانە کەی جێی باوەڕن، بەتایبەتی لە مەسەلەیەکی وا گرنگا. خۆم ئەچم بە پێ و شوێنیەوە، ئەگەر سەرم داناوە ئەچمە بنج و بناوانی کارەکە. خۆ ئەگەر خوا نەکەردە نەشمابن ئەوا دەنگوباسێکی ڕاستی چۆنێتیی مردن و ناشتنیان ئەزانم و لەم دۆزەخی گومانە ڕزگارم ئەبێ و ئەکەومە دڵنیاییی نائومێدییەوە. دەردی دایکم ئەیوت ڕەزام بە ڕەزای خوا. ڕەزاش نەبم چارم چییە؟ هەر ئەبێ بڵێم ڕەزام، خوا وای لە چارە نووسیبووم! هیچ کەس دەسەڵاتی نامێنێ لە عاستی مردن، نەخوازەڵا منی بێدەسەڵاتیش! بەڵام ئەم گرتنە ناڕەوایە لێی تێک داوم. وا تازە دونیاش تاریک بوو. بێگومان ئیتر کەس نایە بە لای منەوە. نەء، خۆ لەبرسا نامکوژن! هەر یەکێک دێت خەپلەیەکم بۆ بێنێت، پێی ئەڵێم بمبات بۆ لای گەورەکەیان. ئاخۆ کێ بێت؟ ناسیاو بوایە چاک بوو! لەکوێ ناسیاو ئەبێت؟ نازانم هاوتەمەنەکانی من ئەڵێیت هەموویان قڕیان تێ کەوتووە و مردوون و گیراون یا بەزیون و هەڵاتوون. لەم چەشنە خەیاڵانەدا بوو دەرگای ژوورەکەی کرایەوە. زەلامێک کردی بە ژوورا، کولێرەیەک و دۆلکەیەک بە دەستەوە. پێی وت: ― ئەمە شێوەکەتە بۆم هێناوی. هەموومان ئەم ئێوارەیە نان و چا ئەخۆین تۆش وەکوو ئێمە! جوامێر لەسەرخۆ و نەختێ بەکزییەوە وتی: ― باشە باوکەکەم زۆریشی زیادە. بەڵام تۆ پێم بڵێ کەی پرسیارم لێ ئەکەن و ڕزگارم ئەکەن؟ بەشکوو بچم هەواڵێکی ئەو مناڵانەم بزانم. خێرتان ئەگات لە ڕێی خودادا خۆ ئێوە کوردن! کوڕەکە بەبێ ئەوەی نقە بکات چووە دەرەوە و دەرگاکەی لە پشت خۆیەوە داخستەوە. جوامێر خەنجەرت لێ بدایە خوێنی لێ نەئەهات. کەچی ئەوەندەی پێ نەچوو کوڕەکە گەڕایەوە و هەروا لە دەرگاوە پێی وت: ― پرسیم ئەڵێن دوو ڕۆژی تر لێکۆڵەرەوە دێت بەتایبەتی بۆ مەسەلەکەی تۆ، ئەگەر ئەو نەهات تۆ ئەنێرن بۆ لای. هەرچۆنێک بێت ئەگەر بێتاوان بیت هیچ ترست نەبێت! ئێمە زۆر جار تۆبە لە تاوانباریش قبووڵ ئەکەین، ئەوەندە دڵفراوانین، بۆیە سزاکەت زۆرتری بەندە بە خۆت و کرداری خۆتەوە! وای وت و دەرگاکەی پێوە دایەوە و ڕۆیشت. جوامێر تەنانەت هەلی ئەوەشی نەبوو کە وەرامی بداتەوە. بەڵام وەرامی کێ؟ هەر نەئەبوو لە سەرەتاوە قسەی لەگەڵ بکەم. چاویان دەربێت، چاوی منیش دەربێت، ئەڵێیت ژنم ئەپاڕێمەوە «... خێرتان ئەگات لە ڕێی خوادا ...» عەمرت نەمێنێ پیاو! بەڵام لێ دایت بۆ خۆت و غیرەتت! نەخێر پێویستە ئیتر بکەومە تلیلیلی، چونکە بێتاوان سزا نادەن! وەک نەزانم کابرای چایچیی قوڕبەسەر چۆن بێتاوان خراوەتە ژووری زیندانەوە! کوڕە تاوانبار و بێتاوانی چی؟ بە هەرچی سوێند هەیە هەموو دەسەڵاتدارێک لە عاستی ڕاستی و هەژاری، یا کوێرە یا کەڕ!
69	١٦	ئیبراهیم ئەحمەد (1914-2000)	ژانی گەل	پاش دوو ڕۆژ جوامێریان برد بۆ گوندی «ناودۆڵان» بۆ لێکۆڵینەوە لە مەسەلەکەی! هەرچەندە لە سەرەتاوە ئەم بەتوندگرتنە و ئەم هێنان‌وبردنە لای جوامێر شتێکی بێ ڕێ‌وجێ بوون، بەڵام لە ئەنجاما کارێکیان کردە سەر ژیانی مەگەر هەر دە ساڵی زیندان ئەو کارەی تێ کردبێت. چێشتەنگاوێکی درەنگ بوو کە گەیشتنە دێیەکە. لە ڕێ جوامێر زۆر سەغڵەت بوو، چونکە هەر چەندی کرد و کۆشا دوو چەکدارەکەی یاساوڵی بۆ ڕازی نەکرا کە لەگەڵیان بڕوا بەبێ دەست‌ لە پشتەوە بەستن. بۆیە لە ماوەی دوو سێ سەعاتی ڕێگەدا هەر هەوڵی ئەوەی دا کە بەناو ئاواییدا نەڕۆن و لە خوا ئەپاڕایەوە کەسیان پێ نەگات. ئەم هەستەی هەتا ئەهات پەرەی ئەسەند. پێی شەرم بوو گیراو و دەست‌بەستراوی هێزی «ل. ا. ن» بێ. ماوەی دە ساڵ، بەکەلەپچەکراوی و چەکدار لەگەڵ هێنراوە و براوە، هەر مێشیشی میوان نەبووە، بگرە هەندێ جار فیزیشی ئەجووڵا کە بەو چەشنە بە شوێنێکی پڕ خەڵکا ئەیانبرد، چونکە ئەو گرتنە نیشانەی نیشتمانپەروەری و پیاوەتی بوو. بەڵام ئەمەی ئێستا هەرچەندە بەناهەق و ناڕەواش بوو، لای خەڵک نیشانەی خیانەت و نامەردی بوو، بۆیە پێی گران بوو! بەیانییەک دوای ئەوەی کولێرە و چایەکی خوارد، دوو یاساوڵ جوامێریان برد بۆ لای حاکم، کوڕێکی هەرزەکاری سوورکەلەی کورتەبنەی قەڵەو بوو. وا گەنم کردی جوامێری بە پرسیار داگرت ئەوەندەی نەمابوو سەری لێ تێک چێت و خۆی تووش کات. لەگەڵ ئەوەشا هەرچەندی کرد و کۆشا نەیتوانی پێی بسەلمێنێ کەوا ناردنەوەی بۆ شاری «چ...»، دوای دە ساڵ گیران و لەم کاتەشا لە شار هاتنە دەرەوەی و ڕووکردنە یەکێ لە ناوچە هەرە گرنگەکانی شەڕی، بەڕێکەوت و بێ نیازی خراپ بووە. بۆیە حاکم بڕیاری دا کە هەر بەگیراوی بهێڵرێتەوە تا لە لێژنەی شار ئەپرسن لە بابەت چالاکییەوە ڕاپۆرتێکیان بۆ بنێرێت. ئەم بڕیارەی حاکم دای لە باڵی جوامێر، دەستێکی کەوتە ئەملا و دەستێکی کەوتە ئەولا. کە زۆر لە حاکم پاڕایەوە و باسی بێتاوانی و پاکیی خۆی بۆ کرد، حاکم پێی وت: ― باشە تۆ جارێ لە دەرەوە بوەستە با ئیشەکانی کەم ببڕمەوە ئەوسا بزانین بەشکوو تەگبیرێکی لێ ئەکەین! جوامێر لە پەنا دیوارێکا هەڵترووشکابوو. یاوساوڵەکەشی لەولایەوە بە تفەنگێکەوە بەدیاریەوە ڕاوەستابوو. لەپڕ دەستی کرد بە باخەڵیا و پاکەتە جگەرەکەی دەرهێنا و بە یاساوڵەکەی وت: ― ڕێم هەیە جگەرە بکێشم. یاساوڵەکە بەسەرلەقانێکەوە وتی: ― حەز ئەکەی سەد جگەرە بکێشە! پێم بوایە خۆم ئەمدایتێ، بەڵام من جگەرە ناکێشم. بێدەنگ بوونەوە. دونیا خەریک بوو گەرم ئەبوو، هەتاو تەنگی بە سێبەری پەنا دیوارەکەی جوامێر هەڵچنیبوو، کابرای یاساوڵیشی تەنگاو کردبوو، بۆیە بە جوامێری وت: ― هەستە با جێگەکەمان بگوێزینەوە، ئیتر بە کەڵکی دانیشتن نایە. با بچینە ئەودیو سێبەرە! جوامێر بێدەنگ پێشی کەوت و چوونە بەر سێبەرەکەی ئەودیو. لەپڕ یاساوڵەکەی، کەوا دیاربوو لە جوامێر باشتر گوێی ڕاهێشتبوو، وتی: هەستە وا بزانم حاکم تۆ بانگ ئەکات. کە پرسییان وا بوو. حاکم لە جوامێری پرسی: ― هیچ کەسێک ئەناسی لە شار کەوا پەیوەندیی بە لەشکرەوە ببێ؟ جوامێر نەختێ بیری کردەوە، خەریک بوو بەداخێکەوە بڵێ: نەخێر کەس ناناسم. لەپڕ هات بە بیریا وتی: ― کاک نەریمان حەسەن ئەناسم جارێک دیومە. هەروەها ئاسۆ مەمەندیش هاوڕێمە، جا نازانم هیچ پەیوەندییان هەیە بە شۆڕشەوە یان نا! زۆر باشە هەردووکیان پیاوی باشن. بەتایبەتی کاک نەریمان خۆی لە لەشکرایە. بەڵام بۆ نەمبیستووە پەیوەندیی هەبێ! باشە ئەپرسین لە کاک نەریمان، لام وایە شوێنەکەشی زۆر دوور نییە، بۆیە بەپەلە نامەیەکی بۆ ئەنێرم. هەر ئەو پاکانەت بۆ بکات بێ سێ‌ودوو بەرەڵڵات ئەکەم. حەزیش ئەکەی بڵێم نەتنێرنەوە شوێنی جارانت. هەر لێرە بە تا وەرامەکە دێتەوە. جوامێر ئەم قسانەی حاکمی زۆر پێ خۆش بوو، وتی: ― زۆر سوپاست ئەکەم، خۆت چۆنی بەباش ئەزانی وا بکە. هەر بەشکوو وا بکەی زوو وەرامەکە بێتەوە! ― هەر ئێستا بە نامەبەرێکی تایبەتیدا ئەینێرم و تکاشی لێ ئەکەم کە زوو وەراممان بداتەوە، ئەگەر چی خۆشی پیاوێکی تەواوە، لەوانە نییە کاری ئەمڕۆ بخاتە سبەینێ! *** دوو ڕۆژ بەسەر ئەمەدا ڕابورد، ئێوارەیەک یاساوڵێک هات بەدووی جوامێرا بردیە لای حاکم، حاکم بە ڕوویەکی خۆشەوە پێی وت: ― مژدەت بەمێ کاک نەریمان خۆی وەرامەکەی هێناوەتەوە و هاتووە بۆ چاوپێکەوتنت. تۆ لە ئێستاوە ئازادیت، ئەتوانی بۆ کوێ ئەچی بچی. بێگومان لێشمان ئەبووریت کەوا ناچارین لەپێناوی پاراستنی شۆڕشا ئەم چەشنە کردەوانە بکەین و جاروباریش تووشی هەڵە ببین. ئەنجامی دەربازبوونی پیاوخراپ ئەوەندە بەسام و پڕزیانە، داخم ناچێت ناتوانین هەمیشە ئەو دەستوورە پەیڕەوی بکەین کە ئەڵێت: «نۆ گوناهکار بەر بدەیت چاکترە لەوەی بێتاوانێک بگریت». بەڵام دڵنیا بە لەوەش کە دەستوورەکە هەڵناگێڕینەوە «نۆ بێگوناح بگرین بۆ ئەوەی گوناهکارێک دەرنەچێت!». ئیستێکی درێژی بۆ کرد. جوامێر بیری لەوە ئەکردەوە بەشکوو ڕزگاری بوایە و بکەوتایە ڕێ بۆ گوڵان. بە قسەی یاساوڵەکەی ناوچەکەی پڕمەترسییە. خەڵک لەترسی فڕۆکە هەر بە شەو لە دێیەکەوە ئەچێت بۆ دێیەکی تر. جا ئەمیش ئێستا ڕێگاکەی دوورە، هەموو شەو بگرێ بەبەرەوە نیوەی ڕێ نابڕێت. «خوا نازانم چییان لێ بکات، بەخۆڕایی دووریان خستمەوە، ئەوەندەم نەمابوو بگەم. ئەچووم بە چاوی خۆم ماڵوێرانییەکەم ئەبینی و لە دوو کەسم ئەپرسی، لەگەڵ دوو هاودەرد نەختێ سکاڵامان ئەکرد و خەممان بە با ئەدا ...». لێرەدا نەریمان حەسەن کردی بە ژوورا و وەکوو دۆستێکی زۆر نزیک و خۆشەویست دەستی کردە ملی جوامێر و ئەملا و ئەولای یەکتریان ماچ کرد و پێی وت: ― نەهاتووم شایەتیی باشت بۆ بدەم. من بۆ ئەوە هاتووم کە بە ناوی لێژنەی سەرکردایەتیی شۆڕشەوە داوای لێبووردنت لێ بکەم! هەموو زۆریان پێ گران و گەلێ لایان ناخۆش بوو کە بیستیان ڕۆڵەیەکی وەکوو تۆ، لەباتی ڕێزگرتن لەلایەن لەشکرەوە، تووشی ئازار کراوە! نەریمان وای وت و پەلی جوامێری گرت، کەوا لە خۆشیی ئەم قسانە هەموو بەسەرهاتەکەی خۆی بیر چووبووەوە، بردیە ئەو شوێنەی خۆی لێی بوو. بە ڕێوە پێی وت: ― بچین نەختێ قسە بکەین و پێکەوە شیویش بکەین، هەر لەلای منیش بنوو، خۆ هیچ جێیەکی تر شک نابەیت؟ جوامێر ویستی پێی بڵێ کە حەز ئەکات ئیزنی بدات بچێ بۆ دێی گوڵان، بەڵام هەر دەمی کردەوە و وتی: ― نە بە خوا جێم لەکوێ بوو بەڵام ... نەریمان وتی: ― بەڵام‌ومەڵامی پێ ناوێ، ئیمشەو بۆخۆمان پێکەوە لێرە ئەبین. تاریکەشەوە، نیازی گەڕانەوەی شاریشت هەبێ ڕێ دەرناکەیت. شەوەکی هەڵئەسین، من ئەگەڕێمەوە شوێنی خۆم و تۆش بۆ کوێ ئەچی بچۆ ... بەڵام ئاگات لە خۆت بێ، خۆت تێکەڵی کاروانچی نەکەی! تا پێشت ئەکرێ لاڕی بگرە ... جوامێر، قسەکەی وا بەجێ و لوتفەکەی ئەوندە زۆر دی، ناچار لەگەڵی ڕۆیشت. لە دڵی خۆیا وتی: دەی بەشکوو شتێ بخۆین ڕیخۆڵەمان بخووسێتەوە، نان و چا کوشتینی ... ماڵی بەنیادەم کاول بێت، چەن زەین‌کوێرە! پانزە بیست ڕۆژێک خواردنی باشی ماڵی لاوەی مامم چڵکاوەی دە ساڵ بەندخانەی لەبیر بردمەوە. ئیستاش وا لە دەست نان و چا بێزارم! ئەڵێیت هەرگیز نانی زیندانم نەخواردووە و مێش و داڕوجانم لە چێشتەکە نەبژاردووە، کە بۆیان ئەهێناین ... لێرەدا هیوا و کاڵێی بیر کەوتەوە کسپەیە لە جەرگییەوە هات. خۆی لە عاستی خۆیا تەریق بووەوە ... نەریمان لە دەستشتن گەڕایەوە، بە میشی وت، کە ئەگەر ئەیەوێت با بچێت دەست بشوا، هەرچەندە شیوەکەشیان پێویستی بە دەستشتن نییە، نان و چایە! دوای نانخواردن، دیسانەوە نەریمان هاتەوە سەر باسی گرتنی جوامێر و پۆزش‌بۆهێنانەوەی، لەناو قسەدا وتی: ― ئەوی ڕاست بێ هاوڕێیانمان لە سەرێکیشەوە هەقیانە ئەم چەشنە کردەوانە بکەن و هەرکەس نەناسن بیگرن. مانگی پێشوو کابرایەکی، گوایا سەیدی شاڵ سەوز، دێتە دێی گوڵان، لەو کاتەدا شەش حەوت چەکدار بۆ فەرمانێک لەوێ ئەبن. کابرا تومەز جاسووس ئەبێ. کە ئەگەڕێتەوە بە میری ئەڵێ گوڵان بنکەی لەشکرە. ئەوانیش بەرەبەیانێک شەش فڕۆکەیان ناردە سەر خەڵکی بێتاوانی گوندەکە، کەسی لێ دەرنەچوو، مەگەر ئەوانەی لە ئاواییدا نەبوون یان بە کێوەوە بوون. ئەمەیە ئەنجامی کەمتەرخەمی! نەریمان کە قسەی دەکرد ڕوانی جوامێر، کەوا لەو بەریەوە دانیشتووە، زەرد هەڵگەڕاوە، هەموو لەشی ئەلەرزێ. بەپەرۆشێکەوە لێی پرسی: ― ئەوە چیتە کاکە جوامێر؟ ئەبینم ڕەنگت تێک چوو، چ خێرتە، ناساغیت! جوامێر بەدەنگێکی کپی نمدارەوە وتی: ― نە گیانە هیچم نییە کۆستەکەمم کەوتەوە بیر! ― کام کۆست؟ بەڵێ! کۆستی کوژرانی نەوەد و سێ کەسی بێتاوان! بەڕاستی کۆستێکی گەورە بوو بۆ هەمووان! جوامێر وەک بۆ خۆی قسە بکات وتی: ― بەڵێ کۆست لەوە گەورەتر چی ئەبێت، بەتایبەتی کە بۆ من کۆستی گشتی و تایبەتیش بوو! ― بۆچی کەستی تیا کوژرا، هیچ خزمتی لێ بوون! جوامێر خەریک بوو دەماری کەرێتی بیگرێ وەرام نەداتەوە و هەستێ بڕوا ... چۆن ئەبێ نەریمان نەزانێ هیوا و کاڵێ لەو دێیە بوون و لەگەڵ ئەو خەڵکە کوژراون! چۆن ئەزانێ نەوەد و سێ کەس بوون و نازانێ هیوا و خۆشی و ژیانی ئەمیان لەناوا بووە! لە چاوترووکانێکا کەرێتیی ئەم بۆچوونەی خۆی بۆ دەرکەوت. نەریمانی بەسەزمان چووزانێ هیوا و کاڵێ کێن؟ ئەمی لەکوێ ناسیوە، مناڵی دوێنێیە. کە ئەم کوردایەتیی ئەکرد، ئەو ڕەنگە تازە لە پۆلی سێیەم و چوارەمی قوتابخانەی سەرەتایی بووبێت ... هەموو ناسینیان تەمەنی لە پانزە ڕۆژ تێپەڕ ناکات. بەر لەوەی ئاسۆ بە یەکتریان بناسێنێت لە «گازینۆی بەختیار»، نە ئەم ئەیزانی نەریمان حەسەنێک هەیە لە دونیادا و نە ئەویش جوامێر بایزی ئەناسی. ئیتر گلەیی چی لێ بکات. دوای ئێستێک، کە نەریمان بەڕێزەوە چاوەڕوانی بڕانەوەی ئەکرد، چونکە هۆیەکەی بە داخداری ئەزانی، وتی: ― تاقە کوڕەکەم و ژنەکەمی تیا بە کوشت چوون لەگەڵ کۆمەڵێ قەوم و قیلەیان. نەریمان بە پەرۆش و داخێکی لە کانگای دڵەوە هەڵقوڵاو وتی: ― کوڕ و خێزانی تۆ! بەڕاستە! وەیش داخی بە جەرگم. نەئەبوو بییەڵی بێنە ناو ئەم ئاگرەوە! جوامێر هەناسەیەکی هەڵکێشا وتی: ― منی هەژبەسەر لەکوێ بووم تا بییەڵم یا نەیەڵم! من لە زیندانا بووم، ڕۆژانی دوایی دە ساڵی گرتنەکەمم بەسەر ئەبرد! جا ئەگەر ئەوان بێکەس و دەربەدەر نەبوونایە، چۆن ڕێیان ئەکەوتە ئێرە و بۆچی وایان بەسەر ئەهات! نەریمان هەر بەشێوە خەفەتاوییەکەی پێشووی وتی: ― کەواتە چاویشت پێیان نەکەوت! فرمێسک چاوی بە جوامێر داخستبوو، قوڵپی گریان گەرووی گرتبوو، لەباتی وەرام سەرێکی لەقاند. هات بە بیریا کە بەرامبەر بەو ڕێزە زۆرەی نەریمان هەیەتی بۆی، جوان نییە لە بەرچاوی بگری، بۆیە بەهێزێکی پاڵەوانانە خۆی گرت و وتی: ― دەی، ئەوانیش وەکوو ئەو دەیان هەزارەی تر کە هەموویان هیوا و کاڵێی خۆیان و کەسوکاری خۆیان بوون! ئەم قسەیە کارێکی باشی کردە سەر نەریمان، بەداخەوە سەرێکی بادا وتی: ― واشە و واش نییە. بەڵام ئەڵێیت چی؟ ئیتر ئەوە شۆڕشە، تەڕ و وشکی پێکەوە تیا ئەسووتێ! جوامێر ئەمەی بەهەل زانی کە نەختێ داخی دڵی خۆی تیا هەڵڕێژێت، بۆیە وتی: ― ئەوەشی لای من لە هەمووی ناخۆشترە، بەڕاستی لەوەدا لە مەعنا دەرچووە! ئەم هەموو بێتاوانە ئەکوژرێ، ئەم هەموو ماڵ و خانووە وێران ئەکرێ، ئەو هەموو زەوی و زارە ئەسووتێنرێت، هەر ئەمەشە وا لە خەڵک ئەکات لێی بێزار ببێت! زوڵمە تەڕ و وشک پێکەوە بسووتێنرێت. خۆزگە شتێکی واتان ئەکرد نەختێ لەم ئازار و دەرد و کوێرەوەرییەی خەڵک کەم ئەبووەوە. ئەوی ڕاست بێ من بەزەییم بە تەڕە بێگوناهەکەدا دێتەوە کە بەهۆی وشکەکەوە ئەسووتێ. نەریمان زۆر لەسەرخۆ وتی: ― خۆزگە شتێکی وا لە توانای ئێمەدا بوایە تا بیکەین! بەڵام داخم ناچێ لە وزەی ئیمەدا نییە. ئەوی تەڕ و وشک پێکەوە ئەسووتێنێ ئێمە نین، دوژمنەکەمانە. ئەم ڕژێمە زۆردارە ستەمکارە بۆگەنە خوێنمژەیە، ئەگینا ئێمە نە خاوەنی فڕۆکەین و نە هیی تۆپ! ئەم ماڵوێرانکردنە گشتییە و ئەم تەڕ و وشک پێکەوە سووتانەش بە فڕۆکە و تۆپ ئەکرێن! تۆ ئەڵێیت من بەزەییم بە تەڕی بێگوناها دێتەوە، بەڵام من بەزەییم بە تەڕ و وشکا دێتەوە و هەردووکیان بەبێ تاوان و بە شایانی ژیانێکی ئازادانەی پڕ دڵنیایی و سەربەرزی و خۆشی ئەزانم. بەڵام دەسەڵات چییە کەوا دوژمنی خوێنخۆر هەردوولایان بە شایانی مردن و سووتان و کوێرەوەری دائەنێت. ڕەنگە هەندێ کەس بڵێ ئاخر ئێوە دژی هەستاون و بە گژیا ئەچن، ئەویش واتان لێ ئەکات! جارێ ئەوی ئەم قسەیە ئەکات ئەوە لەبیر خۆی ئەباتەوە کەوا ئێمە لەکوێ و لەبەر چی دژی هەستاوین و بە گژیا ئەچین. ئێمە لە وڵاتی خۆمانا، کە ئەو داگیری کردووە لێمان، بۆ دەستخستنەوەی مافی نەتەوەیی و دیموکراتی و مرۆڤایەتیی خۆمان، کە ئەو بێبەشی کردووین لێیان، لەپێناوی ئازادی و ڕزگاریی گەل و نیشتمانی خۆمانا بە گژیا ئەچین و دژی هەستاوین، بۆیە بە لای منەوە هەر کەسێ ئەم جۆرە پاکانەیە بۆ دوژمن بکات، بیەوێ یا نەیەوێ ئەبێ بە لایەنگرێکی تەواوی ئەو ڕژێمە بۆگەنەی کە گەلەکەمان لە پیسترین و نزمترین پلەی چەوسانەوە و ڕووتاندنەوە و زۆرلێکردنا حوکم ئەکات، کە نەک هەر لە ئازادی و سەربەخۆیی، لە ژیانێکی مرۆڤانە و نانێکی پیاوانەش بێبەشی کردوون. ڕەشوڕووت، برسی و دواکەوتوو، نەخۆش و نەزان و ژێردەست. ئەگەر پیاو لەم هەموو زوڵم و زۆرە بێدەنگ بێت، چ پیاوێکە! ئەگەر یەکێک ئەم ژیانی ڕەشەوڵاخییەی لەلا لە مردنێکی مەردانە لەپێناوی ژیانێکی مرۆڤانەدا باشتر بێت، ئەبێ چی بێت؟ وتم ڕەشەوڵاخی، ئەگەرچی ڕەشەوڵاخی زۆر لە ئێمە نازدارترە لای خاوەنەکەی، چونکە بە مردنی پارەی لەکیس ئەچێ، بۆیە خزمەتی ئەکات. بەڵام ئێمە ئەمرین بە جەهەننەم، دیلێکی تر دێنێتە بەر کار. بۆیە هەموو بیروباوەڕی پێشکەوتووی دنیا، هەموو دین و ئاینێکی ئاسمانیی بەرز، هەموو ڕەوشت و خوویەکی ئینسانی، جوامێرانە هاندەر و یاریدەری ئێمەیە لە هەستانمان دژی زوڵم، دژی ژێر دەستی، دژی چەوسانەوە و خوێنمژین، لە پێناوی ئازادی و پێشکەوتن و ڕزگاری و سەربەرزیدا ... جوامێر بەئەسپایی وتی: ― کەواتە بە بیری تۆ ئەم کوشت و کوشتارە، ئەم وێرانی و کوێرەوەرییە، ئەم دەرد و ئازارە و ئەم تەڕ و وشک پێکەوە سووتانە، بڕانەوەی نییە. ― بڕانەوەی لەگەڵ بڕانەوەی زۆرداری و چەوسانەوەیە، چونکە ئەمانە هەموویان کردار یان بەر یان بڕشتی کرداری زۆردار و چەوسێنەرەوە و داگیرکەرن. جوامێر بەو نیازەی دوایی بەقسە بهێنێ وتی: ― سا مەگەر خوا بە ڕەحمەتی خۆی بگات بە فریای ئەم خەڵکەدا، ئەگینا هەموو هەر لەژێر دەست و پێدا ئەفەوتێین! نەریمان سەرێکی با دا و هەناسەیەکی هەڵکێشا وتی: ― ئەترسم بڵێم کە ئەمە بە چەشنێکی لەجیاکردنەوە نەهاتوو، بەستراوە بە شۆڕشەوە. هەتا شۆڕش لە دونیادا بمێنێ ئەم حاڵەش ئەمێنێ و هەتا زوڵم و زۆر و چەوسانەوەش هەبێ پێویستە شۆڕشیش ببێ، بەبێ گوێدانە نرخی، لەپێناوی ژیانێکی نوێ و لە ڕێگەی ئازادی و کامەرانیدا، ئەبێ هەموو شتێک بە کەم و هەموو نرخێک بە هەرزان بێتە پێش چاو. ئەو ڕۆژەی وا نەبوو، بڵێ مرۆڤایەتی مرد، بڵێ زۆردار خۆش! بڵێ کۆمەڵ تووشی نەزۆکی بووە و بە دیلی و هەژاری و دواکەوتنەوە دەقی گرتووە و ئەوساش شۆڕش هەر هەڵئەگیرسێ بەڵام دوا ئەکەوێت و هەتا دواش کەوێت نرخەکەشی گرانتر ئەبێ و بە زۆرترین فیداکاری لەسەر گەل ئەوەستێ. لە هەندێ قۆناغی مێژووی کۆمەڵایەتیدا شۆڕش ئەبێ بە شتێکی پێویست و فەرمانێکی ناچاری، چونکە بە شۆڕش نەبێ زوڵم و زۆر و چەوسانەوە بنبڕ ناکرێن. لە کوورەی شۆڕشا نەبێ کۆت و زنجیری دەست و مل و مێشکی کۆمەڵانی خەڵک ناکرێنەوە. شۆڕش ژانی گەلە. ژانیش ناوی خۆی بە خۆیەوەیە چ هیی ژن بێت چ هیی گەل، بۆیە شتێکی سەیر نییە کە ژانی گەلێک پڕ دەرد و ئازار و ئارەقە و فرمێسک و خوێن بێت، ئەمە وایە، بەڵام ئایا هیچ گومان لەوەدا هەیە کە هاتنە دونیای نەتەوەیەکی ئازا و سەربەرز، بەختیار، ژانێکی لەوەش پڕئازار و ناخۆشتر ئەهێنێت! ― جوامێر کەوا لە سەرەتادا بە تاسووقێکی تەواوەوە گوێی لە قسەکانی نەریمان گرتبوو، لەم دوا وشانەیدا هەر ئاگاشی لێی نەمابوو، گەڕابووەوە کات و شوێنێکی تر، وەک ئەم وشانەی دەستێکی نهێنی بووبن نرابن بە گۆپکەی بیرەوەرییا، فلیمێکی کۆنیان هێنایەوە سەر پەردەی مێشکی. خۆی و کاڵێی زۆر بەجوانی هاتە پێش چاو، ئەو لە جێدا بەدەم ژانەوە ئەتلایەوە و ئەمیش لە ژوورەکەدا کەوتبووە هاتوچۆکردنێکی خێرا، وەک ڕا بکات، ئەیویست شتێک بکات، هەر شتێک بێ و بە هەر نرخێ بکەوێتە سەری، بۆ ئەوەی نەختێ لە ئازاری کاڵێ کەم کاتەوە. بەڵام هیچی لە وزەدا نەبوو. لە داخانا و لە بێدەسەڵاتیدا نەڕانی وتی: ― بەڕاستی ئەم ئازار و ئێشە بێئەندازەیە تا بڵێیت شتێکی ناڕەوا و بێ‌جێیە ... کاڵێش ئەوەندەی لە توانایا بوو ترش و تاڵیی چارەی پڕئازاری خاو کردەوە و بە دەنگێکی وەک سرپە وتی: ― نە گیانە وا مەڵێ! نابێ بەزەیی بەهەڵەت بەرێ، بوونی ئینسانێک گەلێ لەمەش زیاتر هەڵئەگرێت! لەبەرخۆیەوە وتی: ― بەڵێ ڕاستە هاتنە دونیای ئینسانێک گەلێ لەو ژان و ئازارەش زیاتر هەڵئەگرێت، بەڵام داخی بە جەرگم ژان و بوونەکەش وا بە فیڕۆ چوون بەرلەوەی هیچ کەڵکێکیان لێ وەربگیرێت. مەرگی بێ ئامان ژان بۆ گیراو و ژانگریشی بردەوە بۆ خۆی. جوامێر کە لە بیرکردنەوەکەیا گەیشتە ئێرە ئیتر ماوە و جیاوازیی کات و شوێن و کەسی لا نەما، ڕابوردوو و ئێستای تێکەڵاو بوون. دەستێکی نادیار زۆر دڕندانە دڵی هەڵگڵۆفت، گرژییەکی تاڵی ئازاراوی چارەی داگرت، پرسیارێک پڕبەمێشکی، پڕبەژوورەکە، پڕبەهەموو دونیا وەک بەسامترین دێو لەبەر دەمیا قوت بووەوە. کێ ئەڵێت ژانەکەی گەلیش وەک هینەکەی کاڵێ نابێت! چووزانێ ئەم هەموو قوربانی و کوێرەوەری و ئێش و ئازارەی گشت ئەم خەڵکەش بەفیڕۆ ناچێت! چۆن ئەو مەرگی ستەمکار ژاندار و بەری ژانیشی پارچەپارچە کرد و گۆڕێکی تەنک و تاریشی پێ ڕەوا نەبینین، ئێستەش زۆردارێکی تازە لە پێستی ڕزگارکەرا، گەل و بەری ژان و ئازارەکەشی بۆ دەسکەوتی خۆی و دار و دەستەی، ناقۆزێتەوە و سەرلەنوێ کۆمەڵانی خەڵک بە ناوێکی تازەوە و لە داوێکی تازەدا ناهاوێژرێنەوە ناو دۆزەخێکی لە جاران ناخۆشترەوە! جوامێر لەم بیرکردنەوە بەسامەدا بوو کە نەریمان، سا یا وەکوو شتێ لە دڵی گەڕابوو ئەم بیر لە چی ئەکاتەوە یا هەر ئەنجامی قسەکەی وای هێنا، وتی: ― جا بێگومان شۆڕشێک کە ئەم هەموو ئێش و ئازار و کوێرەوەری و خوێن و ئارەقە و فرمێسکە بکەوێ لەسەر گەل، پێویستە گەلیش لە بیبیلەی چاوی باشتر بەرەکەی بپارێزێت، هەروەک دایکێکی دڵسۆز کزەی جەرگ و بەری ژانەکەی خۆی ئەپارێزێت! جوامێر کە چارەنووسی هیوای کوڕی هاتەوە بیر بەئەسپایی وتی: ― بە خوا برا چاک ئەتوانێ بیپارێزێت! نەریمان نەک لەبەرئەوەی هۆی ئەم گومانەی ئەمی زانی، هەر وەکوو خەباتکەرێکی بەباوەڕ بەهێز و توانای گەل وتی: ― بەڵێ هیچ گومانت لەوەدا نەبێ کە ئەگەر گەل وریایی و توانا و وزەی بێ‌پایان و بێسنووری خۆی بەباشی و ڕێکوپێکی و هەست و ویستی شۆڕشگێڕانەی خۆی بەجۆرێکی دیموکراتییانە بەکار بهێنێ و ئەم فەرمانی پاراستنی بەری شۆڕشە ڕاستەوخۆ بگرێتە ئەستۆی خۆی، زۆر بەباشی ئەتوانێ ئەم ئەرکە گرنگە بباتە سەر، کە بە لای منەوە لە شۆڕش خۆی بایەخدارتر نەبێت کەم‌بایەختر نییە. وە هیچ گومانیشم لەوەدا نییە کە گەل لە ئەنجاما لەم خەباتەشیا هەر سەرکەوتوو ئەبێ. دوای بەینێ دانیشتن و قسەکردن هەندێ بێدەنگ بوون. نەریمان باوێشکێکی دا، جوامێر بۆی سەندەوە و وتی: ― کە شەوەکی زوو بکەوینە ڕێ، بنووین باشترە ... نەریمان وتی: ― ڕاست ئەکەی بنووین باشترە. خەو باشترین خۆلەبیربەرەوەیە. ئەرێ بەڕاست خۆ تۆ پێت نەوتم نیازی کوێت هەیە، شار؟ ― نەخێر ئەمەوێ بچم بۆ دێی گوڵان! نەریمان سەرێکی با دا و لەسەرخۆ وتی: ― «گوڵان»ی چی کاکی خۆم! گوڵان گیانلەبەری تیا نەماوە، ئەچی لەوێ چی ئەکەیت؟ جگە لەمەش ئێستا شەڕ کەوتۆتە ئەو ناوەوە، ڕۆژ نییە سێ چوار جار ڕێگا و دێهاتەکانی ئەو ناوەی تیا بۆردمان نەکرێت! جوامێر لە دڵی خۆیا وتی: بۆردمان ئەکرێ جاڕ بە جەهەننەم، خوای ئەکرد پارچە بۆمبایە ئەیدا لە پەڕەی دڵم و ڕزگاری ئەکردم، ڕووی کردە نەریمانیش و وتی: ― لام وایە هەر چوونەکەم چاکترە، دوای ئەوەی بە سەرم هات، لەم دونیایەدا لە هیچ شوێنێکی تر هیچ کارێکی کەم نییە! نەریمان بەزەردەخەنەیەکی پڕبەزەیییەوە وتی: ― لێم ئەبووریت ئەگەر بڵێم من لەم ڕەئیەتا لەگەڵت نیم. یەکێکی وەکوو تۆ ئێستاش و بەر لەم کۆستکەوتنە گەورەیەشت، شوێنێکی تایبەتی و کار و فەرمانێکی دیاری هەبووە و هەشە! جوامێر تێ گەیشت لە نیازەکەی نەریمان، بەڵام خۆی لێ گێل کرد. بە بیریشیا هات کە ڕەنگە نەریمان ڕووی نەیە پێی بڵێ قەدەغەیە لە ناوچەی شەڕا سووڕانەوە، لەوانەیە جارێکی کەش بیگرنەوە و ئەویش تووشی سەریەشە ببێتەوە. جگە لەمە، وا چووش بۆ گوڵان، چ دادێکی ئەم ئەدات کە بەردی بەسەر بەردەوە نەمابێ! بۆیە وتی: ― باشە لەسەر قسەی تۆ ناچم بۆ گوڵان، ئەگەڕێمەوە شار.
70	١٧	ئیبراهیم ئەحمەد (1914-2000)	ژانی گەل	کە جوامێر گەڕایەوە ماڵی لاوە، ژنەکەی لاوەی مڕومۆچ دی. ترسا لەوەی مێردەکەیان گرتبێ لەباتی ئەم، چونکە هەرچەندە لە ڕووی قانوونییەوە هیچ پەیوەندییەکی نەبوو لەگەڵ جوامێر بەرامبەر بە حکوومەت، بەڵام قانوون‌ومانوون پێچرابوونەوە. شتێکی ئاسایی بوو کە خزم و کەسوکار و بگرە خانەخۆیش بگیرێت لەبریتی میوانەکەی. بە شەرم و ترسێکەوە هەواڵی لاوەی پرسی: ― سێ ڕۆژ لەمەوبەر گەڕایەوە لە شاری «ح...» کە دی تۆ ونیت، ئەویش خۆی شاردەوە تا بزانێت مەسەلەکەی تۆ بە چی ئەگات. ئەق! بە گەورە و بچووکی نییە کاکە جوامێر، نەئەبوو وا بێ‌سەروشوێن خۆت ون کەیت! جوامێر چاوی پڕ بوو لە فرمێسک، ڕەنگی زەرد هەڵگەڕا و لەشی کەوتە لەرزین، ویستی قسە بکات گریان بەری گەرووی گرت، بۆیە سەری شۆڕ کرد و بێدەنگ ڕووی کردە ئەو ژوورەی بۆیان دانابوو، دەرگاکەی لەسەر خۆی داخست و خۆی دا بەسەر جێگەکەیا و دایە پڕمەی گریان، هەموو ئەو فرمێسکانەی بێپەروا هەڵڕشت کە هەشت نۆ ڕۆژ بوو لە ترسی ناحەز و لە شەرمی دۆست بەهێزێکی دلێرانە بەربەستی کردبوون. ئەو گلەیییە هەقە ڕەقەی ژنەکەی لاوە هێزی لەبەر بڕی و دەستی شکاند، لە وزەیا نەما لەوە زیاتر خۆی بگرێت. ژنەکەی لاوە خەبەری هاتنەوەی جوامێر و ماتەمینی و گریانی بۆ لاوە گێڕایەوە، ئەویش لەژێر زەمین هاتە دەرێ. کە گەڕایەوە ماڵێ چاوی بە جوامێر کەوت، هیچی نەدایە ڕووی. خۆشی و ژنەکەشی، کە ئاگاداری وەزعەکە بوون، ئەیانزانی کە هۆی پەژارە و ماتیی جوامێر ئەوەیە کە نەمانی ژن و کوڕەکەی بۆ دەرکەوتووە، بەڵام نەیانئەزانی لەکوێ و چۆن زانیوێتی. ئێوارە لاوە مێزی ڕازاندەوە لە ژوورەکەی جوامێر. زۆرتریشی بۆ خۆی بوو، کەوا چەند ئێوارەیەک بوو نەیخواردبووەوە. کە دانیشتن وەکوو جاران پەرداخێکی خستە بەردەمی جوامێریش. سەری سوڕ ما هیچ قسەی نەکرد. وای زانی ئاگای لێ نەبووە، قاپەکەی برد بۆی تێ کرد، بێدەنگ بوو. ئینجا پێی وت: ― خۆت ئاوی تێ کە! جوامێریش بێورتە قومێ ئاوی تێ کرد و نای بە سەرییەوە. لە نیو سەعات پتر تێ پەڕیبوو بەسەر دانیشتنەکەیانا، جوامێر بێدەنگ و پەیتاپەیتا ئەیخواردەوە. لاوەش کە بە قووڵی و فراوانیی پەژارەی ئەزانی نقەی لەخۆی بڕیبوو، زۆرتریش لەبەرئەوەی نەیئەزانی چی بڵێ و لە کوێوە تێ هەڵچێت! بۆیە دەسەڵاتی بێدەنگی شڵەقاندن و قسە دەست پێکردنی واز لێ هێنابوو بۆ جوامێر. ئەمیش وا دیار بوو هەتا ئەهات باری ماتی و خەفەتی لەسەر کەڵەکە ئەبوو، بۆیە ئەو چاوەی بڕیبوویە ئەرزەکە مەگەر بۆ قومدان لە پەرداخەکەی بەرزی بکردایەوە. لاوە تاقەتی چوو، هەستا چووە ژوورەکەی تر لای مناڵەکانی. پاش بەینێ هاتەوە. وەک بترسێ لەوەی کە چووە ژوورێ ماتەمینیی ژوورەکە دای گرێت، هەر لە دەرگاوە وتی: ― هەستە جوامێر! با ئیمشەو لە ژووری نانخواردن شیوەکەمان بکەین، وا دیارە دایکی دارا بە میوانی داناوین، چێشتی خۆشی بۆ لێ ناوین. کفتەی سابوونکەران کە خۆت حەزی لێ ئەکەیت. لاوە زۆر چاک ئەیزانی قسەکەی لەپڕمەی پێکەنینی ناو شیوەن ئەچێت، بەڵام هەر ئەمەی بەباشتر زانی لەوەی دان بنێ بە شیوەنەکەدا و سەرلەنوێ هەمووی تازە کەنەوە. جوامێر بەماتییەکەوە وتی: ― دەستەکانی خۆش بێ، کوڕی نەمرێ. جارێ زووە بۆ نانخواردن. وەرە تۆ چۆڕێ ئارەقم بۆ بێنە و دانیشە با نەختێ قسە بکەین. لاوە بەسەرسامییەوە وتی: ― ئارەق! ئەوە نیو قاپەکە نییە لەبەردەمتا! بەتەریقییەوە جوامێر وتی: ― تیا نەماوە! لاوە بەپەلە سەرسامییەکەی شاردەوە و بە ڕوویەکی تەواو خۆشەوە نیو قاپی کەی هێنا خستیە بەردەمی وتی: ― فەرموو ئەوە ئارەق و ئەوە منیش دانیشتم! هێشتا شووشەکە باش جێگیر نەبووبوو لەسەر مێزەکە، جوامێر پڕی پیا کرد و پێکێکی گەورەی بۆ خۆی تێ کرد. لاوەش بەزەردەخەنەیەکەوە پەرداخەکەی خۆی لێ بردە پێشەوە وتی: ― نەختێکیش بۆ من! لاوە کە پەرداخەکەی ئەبرد بۆ لێوی پەشیمان بووەوە لەوەی کە خۆی خستە بەر قەمچیی جوامێر. باشتر ئەوە بوو ماوەی ڕازداکوتانی نەدا. وەکوو شتێک کەوتە ترس لە قسەکردنەکەی. لە دڵی خۆیا وتی: ئەبوو خۆم خەبەرم بدایە و هەموو شتێکم بۆ بگێڕایەوە وەکوو هەیە بەبێ ئەوەی ماوەی ئەوە بدەم لە خەڵکی ببیسێ. ئێستا خوا ئەزانێ چۆنیان بۆ گێڕاوەتەوە و چییان پێ وتووە. بەهەڵە چووم وام ئەزانی تا زۆرتر لێی بشارمەوە و درەنگتر ڕاستی بزانێت بۆ خۆی چاترە. بە هیوای ئەوەش بووم باشتر بۆی بهۆنمەوە، هەزار و یەک جار داستانەکەم لە مێشکی خۆما گێڕاوەتەوە، بیرکاریم کردووە، گۆڕیومە کەچی بە کەڵکی هیچم نەهات. هەل لە دەستدان ئەمە ئەنجامەکەیەتی. بەڵام زۆر سەیرە هیچ وا دیار نییە لە من زویر بێت! دەنگی جوامێر هێنایەوە سەرخۆی کە وتی: ― ئەوە چییە لاوە گیان؟ بۆچی دەستت بە پێکەکەوە وشک بووە؟ نازانم قسەکەم دەست پێ بکەم. بەڕاستی لاوە من شەرمەزاری تۆم. بەخۆڕایی و بێ ئەوەی بزانم زۆرم دڵ ئازار دایت، تۆش دڵت نەئەهات ڕاستیم پێ بڵێیت، چونکە ئەوەندە بەسام و ئێسک‌گران بوو! ئەمدی کە باسی مناڵەکانم لا ئەکردیت بەتەواوی تێک ئەچوویت. تومەز تۆ ئەتزانی دێی گوڵان نوگرۆ کراوە و کەسی لێ دەرنەچووە و هیوا و کاڵێی منیش لەو دێیەدا پارچەپارچە بوون وەک هەموو دانیشتووانی کەی دێیەکە! ئۆف چی ئەکەی لەگەڵ کاری خوا! لاوە ئێستاش کە جوامێر باسی هیوا و کاڵێی بۆ ئەکرد هەر ڕەنگی زەرد هەڵگەڕابوو، چاوی بڕیبووە مێزەکە بێ ئەوەی هیچ شتێکی تایبەتیی لەسەر بەدی بکات. ئەیزانی ئەبێ ئەویش قسەیە بکات، بەڵام وەختە بوو لێک ببێتەوە کە مێشکی نەئەگەیشت بە فریایا و هیچی بە بیرا نەئەهات. خواوڕاستان کردی جوامێر خۆی وتی: ― ئیتر ئەم باسە بەس بێ! جارێکی تر دڵی هیچ کەسێک بە ناوبردنیان ئازار نادەم. تەنیا هەقیان بەسەر منەوە هەیە کە هەتا ماوم ناویانم لەبیر نەچێتەوە. ئینجا با بێینە سەر قسەی دونیایی. ئەمە ناکرێ کاکی خۆم کە من وەکوو دابەستە بەسەر تۆوە بلەوەڕێم، ئەبێ ئیشێ بکەم! لاوە نەیهێشت ئەم هەلەی لە دەست دەرچێت بەتەریقییەکەوە وتی: ― تو خوا ئەگەر قسەی وا بکەیت جوامێر گیان! جوامێر لەسەرخۆ وتی: ― زۆر سوپاسی هەستی بەرزت ئەکەم، بێگومان تۆ گەلێ پیاوەتیت بەسەر منەوە هەیە، بەڵام ئەمە قسەی پێ ناوێت کە زۆر ناشیرینە منیش هەروا بێ ئیشوکار بسووڕێمەوە (ئیستێکی کرد) ... ناشزانم چی بکەم؟ فەرمانبەری ئەوە خۆ هەر هیچ بیخەرە ئەولاوە نە میری منی ئەوێتەوە و نە منیش تازە فەرمانبەریم پێ ئەکرێت. هەموو کارێکی کەش دەسمایەی ئەوێت. ئەشزانم تۆ ناتوانی دەسمایە بۆ من پەیا کەیت و هەقیش نییە کە بیەڵم بیکەیت. تەنانەت ئەگەر لە وزەشتا بێت، چونکە ئیشی من خانووی سەرشیوە. هەق نییە سەرەڕای ئەم هەموو چاکەیەت تووشی سەرشۆڕی و قەرزاریشت بکەم. تەنیا یەک ڕێگەم دۆزیوەتەوە! لاوە هەڵی دایە وتی: ― ئەڵێی چی پێکەوە ئیش بکەین؟ جوامێر زانی لاوە ئەم قسەیە لە بەزەیی و پیاوەتییەوە ئەکات و هیچ لێکدانەوەی لەگەڵ نییە، بۆیە وتی: ― نە کاکی خۆم، ئەمەشت لەگەڵ ناکەم و زۆر سوپاسیشت ئەکەم. ڕێگەکەی خۆمت پێ بڵێم. من جێ‌خانوویەکم هەیە، تاپۆی لەسەر باوکمە، هەرچەندە کاولیان کردووە، بەڵام ئەتوانم شوێنەکەی بفرۆشم و بیکەم بە دەسمایە. لێم گەڕان و سەرکەوتم ئەوە باشترە. خۆ ئەگەر سەرنەکەوتم یا گرتیشیانمەوە با نۆش لەسەر دەی بێت! ئینجا تۆ ئەڵێیت چی؟ دوای ئیستێک لاوە وتی: ― باشە تۆ چەندت دەسمایە ئەوێ بیڵێ بەشکوو من بۆتی ڕێک خەم؟ ― پێم وتی کاکی خۆم! من دەسمایەی تۆم ناوێت، شەڕوگەڕی خۆمت لێ لا ئەدەم. گوناهە تۆش بە خۆمەوە بسووتێنم، مناڵت وردە. وا دیارە یەکێکی تازەشتان بە ڕێوەیە! جگە لەمەش تۆم هەڵگرتووە بۆ شتێکی تر جارێ کاتی نەهاتووە باسی بکەم. جارێ تۆ پێم بڵێ کەلاوەکەم چەند ئەکات؟ لاوە نەختێ لێکی دایەوە وتی: ― ئێستا بەهۆی بێ‌ئاسایشی و شەڕەوە موڵک شکاوە، لەگەڵ ئەوەشا جێگەکەی باشە، لەوانەیە مەتری چوار پێنج دینار بکات. چەند مەترەیە؟ ― نازانم. بەڵام خۆی ئەدا لە سێ سەد مەتر. ― ئێ باشە شتێکت بۆ ئەکات. بەڵام تۆ جارێ پێت نەوتم چی ئەکەیت! جوامێر بێ‌سێ‌ودوو وتی: ― کتێبفرۆشی! لاوە سەرێکی با دا وتی: ― ڕۆژەکەی ئەمڕۆ نەبێ کاسبییەکی خراپ نییە. بەڵام ئیمڕۆ بڕوا ناکەم لەم شارەدا پیاوی پێ بژی، چونکە تەنانەت گەلێ لەو کتێبانەی کە لە پایتەختیش چاپ کراون، لێرە قەدەغەن و خەڵکی لەسەر ئەگیرێت! چ جای کتێبی تر. سەرەڕای ئەوەش لام وایە ئیجازەی ئەوێت! ― بیرم لە هەموو بارێکی کردووەتەوە. تێکڕا چاکەی لە خراپەی زۆرترە. لەپاشا دەسکەوتی هەرچەندە کەمیش بێت سەڵتێکی وەکوو منی پێ ئەژی! نانەسکیم بەسە! لاوە نەختێ بێدەنگ بوو، ئینجا وتی: ― ئەوی ڕاست بێ من ئەوەندەی لێ نازانم. بەڵام کە خۆت لات باش بێت لای منیش باشە! بەڵام ئیجازە چۆن؟ جوامێر وتی: ― تۆ هەقت نەبێ ئەوە لەسەر خۆم. تۆ تەنیا دوو شتم بۆ بکە، یەکەم کڕیارێکم بۆ بدۆزەرەوە. دووەمیش ... لاوە وتی: ― ئێ، دووەمیش ... دەی تەواوی کە چی کەت بۆ بکەم؟ جوامێر هەرچەندە باشی خواردبووەوە و ئەشیخواردەوە، کەچی هەر بەشەرمێکەوە وتی: ― بەقەرز پەنجا دینارم بەرێ، تا موڵکەکەم ئەفرۆشم. ― تو خوا جوامێر ئەم قسە هیچانە مەکە! لاوە وای وت و دەستی کرد بە گیرفانیا. جوامێر وتی: ― بێنە باشە! ئەمەی وت و دەستی برد پارەکەی لێ وەرگرت و داینا لەسەر مێزەکە و وتی: ― بەڵام بە برایەتیمان کە بۆم هێنایتەوە لێم وەرنەگریتەوە لەبەر چاوت پارەکە ئەدڕێنم. بەسە ئەوەتەی بەر بووم بیست و پێنج دینارت داومێ. بە درێژاییی دە ساڵیش مانگی دوو دینارت بۆ ناردووم و مناڵەکانت بۆ بەخێو کردووم، لێرەدا وەک قسەکەی لە بین گیرابێت بێدەنگ بوو، پەرداخەکەی هەڵگرت و نای بە سەرییەوە. دوای پشوویەکی باش هەناسەیەکی هەڵکێشا و هەستایە سەر پێ وتی: ― با بچین شیوەکەمان بکەین. لاوەش بێدەنگ ملی ڕێی گرت بۆ ژووری نانخواردن، لەوێش بێورتە نانەکەیان خوارد. کە لێ بوونەوە سەری لە دەرگای بەینەکەوە درێژ کرد بۆ ژووری دانیشتنیان و بە دەنگێکی نەختێ بەرز وتی: ― دەستەکانتان خۆش بێ دایکی دارا ... بەڕاستی کفتەکەشت نایا» بوو و ... وەکوو هەموو چێشتەکانی کەت. کە هاتنەوە ژوورەکەی جوامێر، لاوە پێی وت: ― چا لێ نراوە، ئەڵێی چی! جوامێر وتی: ― نە ئیمشەو ناخۆمەوە. دەستی برد پەرداخەکەی پڕ کردەوە قومێکی گەورەی لێ دا. لاوە ورتەی نەکرد، لە دڵی خۆیا وتی: هەقیەتی ... ئیستا سەرخۆش ئەبێ بۆخۆی بێهۆش ئەکەوێت تا بەیانی، ئەمەی چاترە لەوەی تا ڕۆژ ئەبێتەوە گینگڵە بدات لەناو جێدا! بەم جۆرە بێدەنگ دانیشتن. جوامێر ئەیخواردەوە و جگەرەی بەیەک دائەگیرسان، لاوەش بێئارام یاری بە تەزبێحە کارەبا دەنک زلەکانی ئەکرد. لەپڕ هەستایە سەر پێ وتی: ― من خەوم دێ ئەچم ئەنووم. بزانم بەشکوو بەیانی کڕیارێکی باشت بۆ پەیا کەم بۆ جێ‌خانووەکەت ... شەو باش! ― شەو باش! خوات لەگەڵ. بەیانی کە جوامێر چووە بنج‌وبناوانی مەسەلەی جێ‌خانووەکەی بۆی دەرکەوت ئەو حیجزەی خراوەتە سەری لا نەبراوە هێشتا. ئەویش بەبێدەنگ ئەرزوحاڵێکی دا بە کاربەدەستان تیا نووسی، کەوا لەبەرئەوەی ماوەی زیندانیکردنی تەواو کردووە داوا ئەکات کە حیجز لەسەر شوێن‌خانووەکەی لا ببرێت بەتایبەتی کە ئەیەوێت بیفرۆشێت و لەم شارە بگوێزرێتەوە بۆ یەکێ لە شارەکانی خوارووی وڵات، وە داوای لە کاربەدەستان کرد کە ئەوان بە ئارەزووی خۆیان شوێنەکەشی بۆ دیاری بکەن. جوامێر خۆی ئەیزانی کە هەڵبژاردنی شوێن هەقی خۆیەتی ویستی ئەو هەقەی خۆشی بخاتە دەست ئەوان. دوای ئەم ئەرزوحاڵە بانگ کرایە دایەرەی ئاسایش و هۆی ئەم بڕیارەی لێ پرسرا. ئەویش وتی کەوا دوای مردنی ژن و مناڵەکەی ڕووخاندنی خانووەکەی هیچ پەیوەندییەکی وای نەماوە بەم شارەوە کە لای خۆشتر کات لە شوێنێکی کەی وڵات، بەپێچەوانە لێرە برینیشی ئەکولێتەوە، جگە لەوە حەزیش ئەکات ڕێگەی درۆ و دەلەسە لە ناحەز بگرێت و چۆن ئەم دە ساڵە دوور بووە لەم ناوچەیە ئێستەش بەیەکجاری و بە ئارەزووی خۆی خۆی دوور ئەخاتەوە. پاشماوەی عومری دوور لە هەراوهۆریایەک بەسەر بەرێت لەژێر سێبەری قانوون و نیزاما! ئەم قسانە و ئەو ڕاپۆرتانەی لەبارەی بێ‌چالاکیی جوامێرەوە درابوون بە کاربەدەستانی سەلماند کە جوامێر نەک هەر کەڵکی ئەوان، کەڵکی لەشکریشی پێوە نەماوە. بۆیە یارمەتییان دا کە زوو ئیشەکەی جێبەجێ ببێ. لاوەش کڕیارێکی بۆ دۆزییەوە بە نرخێکی باش جێ‌خانووەکەی لێ کڕی. بەر لەوەی خانووەکە بفرۆشێت شەوێک لە ماڵی لاوە لە ژوورەکەی خۆیا ئەیانخواردەوە، ڕووی تێ کرد و پێی وت: ― کاکە لاوە بڕیارێکم داوە ئەبێ یارمەتیم بدەیت جێبەجێی بکەم چونکە بۆ هەموو لایەک باشە! ― بیڵێ بزانم! بێگومان هەر کارێک چاکەی تۆی تیابێت من ئامادەم بە هەموو توانا یارمەتیت بدەم! ― ئەمەوێت لە سبەینێوە بگوێزمەوە لێرە. بۆخۆم شوێنێ پێکەوە بنێم. ئیتر بەسە ئەم سپڵی لاورگییە! لاوە دوای ئیستێک سەرێکی با دا وتی: ― جارێ بەر لە هەموو شتێک تۆ سپڵی لاورگ نیت، دڵ و جەرگیت. لەپاش ئەمەش بە لای منەوە چاکتر ئەوەیە گواستنەوەکەت بخەیتە دوای ئەوەی کە دەست ئەکەی بە ئیشکردن و ئینشاڵڵا سەر ئەکەویت! ئەوسا هیچ گلەییم نییە لە گواستنەوەت! ― کاکی خۆم من بابایەکی سەربەگۆبەندم. ئەگەر بەهۆی مناڵەکانەوە... نەبوایە هەر لە سەرەتاوە نەئەهاتمە ئێرە. بەڵام وتم کە هەموو دنیا بزانێت مناڵی من ئەو بەخێویان ئەکات بە لای خۆمەوە ئەبوو بە کەرێتی و بە لای خەڵکیشەوە بە سپڵەیی، ئەگەر یەکسەر لە زیندانەوە ڕووم نەکردایە ماڵی ئێوە! ― ئەمانە قسەن. ئەوەتەی هاتوویتەوە کەس هەواڵی تۆی نەپرسیوە، بڕوا ناکەم لەمەودواش بیپرسن. کەوتوون بە دەردی خۆیانا. هیی وەکوو من و تۆ مەگەر لە ڕەشبگیرێکا تووش ببێت کە ئەوەش نە گوناهمانی تیایە و نە ئاگربڕی بۆ ئەکرێ! ― لای من وا نییە، من و تۆ زۆر جیاوازین. لای میری من کابرایەکی داخی زیندانی سیاسیم بە ناوچەوانەوەیە، بەڵام تۆ یەکێکی وەکوو هەموو کوردێکی ئاساییی تر. لەپاشا نابێ من دەرسێ لەو چەند ڕۆژە وەربگرم کە تیا ون بووبووم؟ تۆ ناچار بووبوویت خۆت بشاریتەوە و ماڵ و مناڵ و کاروبارت جێ بهێڵیت، ئەمە هەمووی بەهۆی جەنابمەوە! جا تۆی بێتاوانی لە هیچا نەبوو بۆچی تووش بکەم؟ نەء نەء، بە هیچ جۆرێک نابێ جارێکی تر تۆ و ماڵ و مناڵت بخەمەوە ئەو دەردیسەری و ناخۆشییەوە لەپێناوی هیچیشا! لاوە هەرچەندە بەو ئەرزوحاڵەشی نەئەزانی کە جوامێر دابووی لەبارەی دوورکەوتنەوەیەوە لە شار، هەر بەوەی کە لای وا بوو مل ئەداتە کاسبی و ئیتر خۆی لە هەموو گومانێک دوور ئەخاتەوە، سەری سوڕ مابوو لەم قسانە. بۆیە وتی: ― بە لای منەوە ئەم قسانە بێ‌سەروپێن! لەگەڵ ئەوەشا تۆ خۆت چۆنی بەباش ئەزانی وا بکە! ― زۆر سوپاست ئەکەم. کەوا بوو لە سبەینێوە ئەگوێزمەوە. ― خێری پێوە بێت. باشە ئەگویزێتەوە کوێ؟ ― حەز ناکەم پێت بڵێم چونکە (بەتەریقییەکەوە) تا خۆم بانگتان نەکەم نامەوێت بێنە لام. هەروا نەختێ شوێنەکەم ڕێک ئەخەم ئەوسا خۆم دێم ئەتانبەم! لاوە بە ڕازیبوونێکی ناچارانە و سەرسوڕمانەوە وتی: ― باشە گیانەکەم بام ئەمیش بە دڵی تۆ بێت. ئێ ئیتر هیچی کەت ماوە؟ ― هیچ، گەلێ سوپاس. جوامێر هەستی ئەکرد لاوە وەک مناڵ یان نەخۆش لەگەڵی ئەجووڵێتەوە، بەڵام گوێی نەدایە.
71	١٨	ئیبراهیم ئەحمەد (1914-2000)	ژانی گەل	نزیکەی مانگێک دوای ئەو شەوە ئێوارەیەک لاوە بەرەو ماڵ ئەبووەوە، دوو سێ ڕۆژ بوو لە وەخت و ناوەختا جوامێری ئەکەوتەوە بیر. لەو ڕۆژەوە کە پارەی جێ‌خانووەکەی وەرگرتبوو لە کڕیارەکەی لە دایەرەی تاپۆ، لە هیچ کونێکەوە دەرنەکەوتبوو. لە کەسیشی نەبیستووە دوکانی کتێبفرۆشیی دانابێت! ئەگەر جوامێری باش نەناسیایە لێی ئەکەوتە گومان و ئەیوت: کەوتۆتە دوای ئافرەت و قومار و خواردنەوەوە، ئەوەندەی پێ ناچێت پارەکەی لێ دەرئەهێنن و وەک ماسیی مردوو ئەکەوێتە سەر ئاو. بەڵام ئەیزانی کە جوامێر لەوانە نییە، مەگەر بەندیخانە گۆڕیبێتی! لەگەڵ ئەوەشا ڕەوشتی مانگ و نیوی ڕابردووی وای پیشان نەئەدا. بڵێ چی، دوور نییە لە لاتییا وا خۆی پیشان دابێت، پیاوی لات خواردنەوە و قومار تەرک نەکات چی ئەکات! منەتی نەبێ با بچێ هەر ویسکی بخواتەوە وەک «م.م»ی هاوڕێی قوتابخانەم لە ئیمتیحانا وتی: بنیادەم زاڵمە لە ئاوی نەهریشا مەلە ئەکات و لە ئاوی بەحریشا! هەر چۆنێک بێ ڕابواردنی لەمەولام ئەبێ بێ جوامێر ڕێک خەم. خوا لە بەڵای بپارێزێت زۆر دەرد و ئازاری دی. لەم چەشنە بیرانەدا بوو لە سووچی کۆڵانەکەیان پێچی کردەوە ئاسۆ مەمەند بەرەنگاری بوو، زەرفێکی دایە دەستی و بەئەسپایی وتی: ― ئەمە هیی جوامێرە! ئیتر وەک ئەرز قووتی دابێت چۆن لەپڕ دەرکەوت واش لەچاو ون بوو. لە کاتێکا لاوە بەحەپەساوی زەرفەکەی خستە گیرفانیەوە و خەریکی گلەیی بوو لە بێ‌وێڵی و ساردیی ئاسۆ، کە لای خۆی دۆستی جارانی ئەم زۆرتر بوو تا جوامێر. لاوە ئاوڕی دایەوە دی دوو زەلام لە پشتیەوە ئەهاتن، یەکێکیان «ت...» کوڕێکی گەڕەکەکەیان بوو، خەڵک لێی کەوتبوونە گومان کە پەیوەندی بە دایەرەی ئاسایشەوە هەبێ. ئەمە بەهێزترین پاکانەی بۆ بێ‌وێڵییەکەی ئاسۆ کرد و زۆر ڕەحمەتیشی نارد بۆ گۆڕی باوکی کەوا ئەوەندە بەخێرایی فەرمانەکەی تەواو کرد کەس هەر هەستیشی پێ نەکرد. لاوە بۆ دڵنیایی نەختێ لەبەر دەرگاکەیان خۆی ڕاگرت. ویستی لەگەڵ «ت...» قسە بکات، بەڵام ئەم نەیخستە بەری وتی: ― چۆنی کاکە لاوە! ئەوە چی بوو کوڕی مەمەندە گۆج چاوی بە تۆ کەوت وەک ڕاوی نێن بۆی دەرچوو! ئەبێ ئیشی چیی هەبێ لە گەڕەکی ئێمە؟ خوا چاکی کات بەینێکە سەرمان سووکە! ― بەڕاست ئەوە چی بوو، تیژ بە لاما تێ پەڕی سەرم لێ تێک چوو ئەو بێ یا ئەو نەبێ؟ ― نەء ئەو بوو، من باش ناسیم، بە لاما تێ پەڕی. دیارە بێ سەلام. چونکە ئێمە جاسووسین ئەوانیش نیشتمانین! نازانێ ئەگەر جاسووس بوومایە ئەوم بەگرتن ئەدا. قەی ناکات بەد بە خوا. ― بەد خوا، ئێستە ئۆغر بێت! ― بە خوا نیازم هەیە سەرێ لە ماڵی خوشکم بدەم لەگەڵ جەمالی خاڵم ئەچین. شەویش بەناچاری لەوێ ئەمێنینەوە. کەی خوا ئاوێ بەم ئاگرەدا ئەکات و خەڵک ڕزگاری ئەبێت. هەموو مردین، بەسەبەس! خوات لەگەڵ. ― خواتان لەگەڵ. لەبەرخۆشییەوە وتی: ― ئافەرین ئاسۆ گیان بۆخۆت و دەستوبردت. لاوە هەر کە گەیشتە ئەودیو دەرگاکەی خۆیان زەرفەکەی لە باخەڵی دەرهێنا و کردیەوە. لەپێش هەموو شتێکا کۆمەڵێ دە دیناری لێ کەوتە خوارێ، کە ژماردی پەنجا دانە بوو. ئینجا نووسراوەکەی خوێندەوە کە ئەمە بوو: «کاکە گیان! لێم گەڕێ با بەر لە هەموو شتێک جارێکی تر سوپاست بکەمەوە بەرامبەر بەو ئەرک و ئازارەی لە ڕووی خۆم و ماڵ و مناڵمەوە تووشت بوو. کاکە! لێت ناشارمەوە کەوا بە درێژاییی سێ چوار مانگی دواییی بەندیخانە، مێشکم مەیدانی خەباتێکی بێوچان بوو لە میانی دەسکەوت و خۆشیی خۆم و دەسکەوت و خۆشیی کۆمەڵدا. «کە ڕزگارم بوو چی بکەم! خەریکی پێگەیاندنی هیوا و کاڵێی خۆم بم، یا ژیانم بۆ هێنانەدی و پێگەیاندنی هیوا و خۆشیی گەل تەرخان بکەم؟ بۆ خۆم بژیم یا بۆ خەڵک؟» لەپاش ئەم خەباتە تاڵە «خۆم» سەرکەوت بەسەر خەڵکا بەو بەهانەیەی کە دە ساڵ لەپێناوی خەڵکا گیراوم و ژن و کوڕ و خۆم تووشی ئەوپەڕی ئازار و دەرد و کوێرەوەری بووین لەگەڵ ئەوەشا یەکێک دەروویەکی لێ نەکردینەوە. لەپاشا گەل کەسی زۆرە، هیوا و کاڵێ بێکەسن، لە من زیاتر کەس شک نابەن. ئەوەی تووشی بووم لەپێناوی گەلا بەسە ئیتر، لەمەولا خەریکی هیوا و کاڵێی خۆم ئەبم، هەموو ژیانم بۆ ئەوان تەرخان ئەکەم. بەڵێ بەسەرزاری ئەنجامی زۆرانەکەی مێشکم وا بوو، بەڵام ڕاستییەکەی ئەمە سەرکەوتنێکی فشەڵ و بێبناغە بوو. چونکە زۆر جار ئەهات بە بیرما ئاخۆ بەختیاری و خۆشیی هیوا و کاڵێی من ئەتوانرێت لە بەختیاری و خۆشیی خەڵک جیا بکرێتەوە؟! ئایا ئەتوانم گوڵی هیوای خۆم پێ بگەیەنم لە کاتێکا کە باخی هیوای گەل وشکی کات و خەڵک بە ئاواتی خۆی نەگات؟ ئایا دوژمن ڕێی ئەمە ئەدا و باوەڕ بەم خۆ لە گەل دابڕینەم ئەکات؟! ئایا ئەگەر خۆ لە گەل دابڕینەکەم ئەوەندە تەواو و یەکجارەکی بێ کە دوژمن باوەڕم پێ بکات نابێ بە مایەی نەنگی و سەرشۆڕی بۆ خۆم و ماڵ و مناڵم؟ کەس باوەڕ بەوە ئەکات کە دەست‌هەڵگرتنی ئەم ڕژێمە بۆگەنە خوێنمژە لە یەکێکی وەکوو من، بێنرخی بووە؟ نەء من خۆشم لەو باوەڕەدا نیم کە بەبێ نرخێکی گران جێبەجێ ببێت! ئەمە باری بیر و لێکدانەوەم بوو تا هاتمەوە. کە هاتیشمەوە بەسەر وڵاتی وێران و ماڵی کاول و دۆستی گیراو و کوژراو و خزمی ماڵ تاڵانکراو و خەڵکی بێتاوانی لە ژێر دارا ڕزێنراوا هاتمەوە، زیاتر لە جاران ئەو نزمی و ناپیاوییەم بۆ دەرکەوت کە لە ڕێگەی دەست بە کڵاوی خۆگرتن و خەتەسوورێ لە خۆم دوورێدا بە سەرم دێت. ڕەنگە پیاو لە کاتێکی ناپیاوی و ترسنۆکی و بێورەیی و زارەترەکیدا بڵێ «حیز و سەلامەت»، ئەی ئەگەر وەکوو مامە ڕەشەی خۆمان ئەیوت: حیزیش سەلامەتیت دەست نەخات، چی ئەکەی؟ لە ئەنجاما دامنا هەموو ئەم ڕاستییانە بخەمە پێش چاوی کاڵێ و لێی بگەڕێم ئەو دڵی خۆی بکات بە سەرپشک، کام ڕێی بۆ هەڵبژاردم ئەوە بگرم. ڕەنگە لەم بڕیارەما ترسنۆکی و لە لێپرسینەوە و لە ئەنجام خۆدزینەوەیەکی تیا بێت، بەڵام سەبارەت بەو دەرد و پەژارەیەی دە ساڵ کردبووم بە گەرووی کاڵێدا بە خاوەن هەقم ئەزانی ئەم جارە چارەنووسی هەموومان بخەمە دەستی ئەو، ئەگەرچی جاری پێشووش وە نەبێ بەدەست من بووبێت. بەڵام وەکوو دیت حسابی کاڵێ و هیواشم ئەوە بوو بە هیچ دەرچوو، هەر وەکوو خوا ویستبێتی ئەو بەهانەیەشم ببڕێت! جا کاکی خۆم دوای ئەوەی کە بەسەر من و ماڵ و مناڵی من هات، دوای ئەوەی بینیم بە بەر چاومەوە چی بەسەر گەل و وڵاتەکەشم دێت، ئەوەندەی سەری دەرزییەک پیاوەتی و جوامێری لەوەدا ئەبینیت کە یەکێکی وەکوو من سەڵت و قوڵت و هەست بە لێپرسینەوەکەر و فرمانی نیشتمانی و نەتەوەییخوازان، سەری خۆی کز بگرێت و مل بداتە نان پەیداکردن. نانی چی و بۆ کێ؟ کێ هەیە نانێ بەو نرخە بهێنێ؟ نامەردت نەکەن با خوێنی ئەم هەموو لاو و پیر و ژن و پیاوە هیچ بێ، کە نابێ لای هیچ خاوەن‌ویژدان و شەرەفێک ئەمەش وەها بێ، بەڵام گریمان هەمووی هیچ! ئەی خوێنی مناڵەکانی خۆم؟ ئەی تۆڵەی هیوای گیان و شیرینی ژیانم هەروا بەفیڕۆ بڕوا؟ ئەگەر لێبوردن و چاوپۆشینی دەستدار پڕ بێ لە پیاوەتی، لێبووردن و دەست‌هەڵگرتنی بێدەست پڕە لە ناپیاوەتی و سەرشۆڕی و نزمی و گیانی بەندایەتی! جا بیرم کردەوە و هەموو لایەکی مەسەلەکەم بەراورد کرد لەگەڵ یەک، لە خۆری نیوەڕۆی قرچەی هاوین باشتر دیار بوو کە شوێنی من شاخە نەک شار، فرمانی من خەباتی چەکداری دژی داگیرکەر و چەوسێنەرەوەیە نەک دوکانداری و حیزەبخۆیی! هیوای من هەر هیوای من بوو، بەڵام شۆڕش هیوای هەموو گەلە. هیوای بێهیوایان و هیوادارانە! بۆیە بڕیارم دا کە بچمە ڕیزی خەباتەوە و هەر بۆ ئەوەی باری خۆشم سووکتر کەم جێ‌خانووەکەم فرۆشت، کەوا نیوەی پارەکەیم بۆ ناردیت. هەندێکی، واتە «پەنجا»ی لەبریتی ئەو دەست قەرزەی داتمێ و ئەوی کەیم بۆ هەڵگرە بۆ تەنگانە! نیوەکەی کەشی ئەدەم بە سەرکردایەتیی شۆڕش. هیوام هەیە لە ڕووی ونبوونی منەوە تووشی هیچ ناخۆشییەک نەبن. هەر بەم نیازەش بوو کە لە ماڵتان گواستمەوە و لە هەندێ جێ قسەشم پێ وتبوون. ئەبێ لێم ببووریت ... تێبینی: ئەگەر نامە یا شتێکت بوو ئەتوانی بەهۆی ئەو کەسەوە بۆمی بنێری کە ئەم نامەیەت ئەداتێ. برات ج....» لاوە هەردوو چاوی پڕ بوو لە ئاو. تفەکەی گەرووی قووت دا و لەبەرخۆیەوە وتی: ― هەقی بوو، ئەی چی بکات؟ هەموو پیاوێکی تریش هەر ئەبوو وا بکات. بەڕاستی کوڕێکی بەدبەخت بوو. هیچ شتێکی بۆ نەهات. خوا بکات لە خەباتا وا نەبێ، ئەگینا سەریشی ئەنێتە بانی. خوا لێی نەگرێ زۆر سووچی دایکمی تیا بوو، ئاسکۆڵی بدایە مێژووی ژیانی هەردووکیان ئەگۆڕا و بەتەواویش ئەگۆڕا. مەگەر منیش بچمە سەر ڕەئی جوامێر خۆی کە ئەڵێ لەوای بوونەوە لە چارەی نووسراوە وەها بێ وەکوو بوو، کە ئەمەش هیچ مانای نییە. ئەو داستانی بریندارکردنەی خۆی بۆی گێڕامەوە، بوو بە بنچینە بۆ هەموو ئەم کوێرەوەرییەی دوایی. بەهەنگاوێک، بەباوێشکێک، بەئیستێک، بەقەیتانی قۆندەرەکرانەوەیەک، بەهەڵئەنگوتنێ هەمووی ئەگۆڕا. ناڵێم چاتر ئەبوو یا خراپتر بەڵام هەرگیز ئەمە نەئەبوو کە بوو. ڕەنگە هەندێ کەس بڵێن کەوا ئەنجام هەر ئەمە ئەبوو کە بوو، بەڵام ئەم قسەیە ڕاست نییە. ئەمە بەڕێکەوت بوو، ڕێکەوت و بەس. بیرێکی هات بە مێشکا زەردەخەنەیە گرتی و وتی: دەی ئەویش بەسەر چوو. ئەگەر لە شار بمایەوە ڕەنگە بە درێژاییی ڕۆژ برینی ساڕێژ ببێت و بیر لە ماڵ پێکەوەنانەوە بکاتەوە، بەڵام ئێستە. هەی‌هوو! هەی‌هوو! وەیش جوامێر گیان بەڕاستی هەقتە ئەوەندە بڕوا بە بەخت بکەیت!
72	١٩	ئیبراهیم ئەحمەد (1914-2000)	ژانی گەل	چێشتەنگاوێکی درەنگ بوو فڕۆکە بە ئاسمانا وەک واشە بۆ نێچیر ئەسووڕایەوە، کە هیچی بەدی نەئەکرد ئەو دارودەوەن و کەژوکێوەی ئەدایە بەر لێزمەی شەستیر و گرمەی بۆمبا! چەکدارەکانی لەشکر تاکوتەرا بڵاوەیان لێ کردبوو. هەر یەکە خۆی لەپەنا بەرد، چاڵ، بن بنچک و کوێرەشیوێکا مەڵاس کردبوو. جوامێر کە لەپەنا تاوێرێکا دانیشتبوو چاوی بڕیبووە ئاسمان. هەر گڤەی فڕۆکە دوور کەوتەوە دەستی کرد بە گیرفانیا نامەیەکی دەرهێنا کە لە لاوەوە بۆی هاتبوو. دەری هێنا و بۆ سێیەمین جار خوێندییەوە. جوامێر! گیانە من داوای لێبوردن لە تۆ ئەکەم، چونکە هیچ چاکەیەکم لەگەڵ تۆدا نەکردووە لە درۆ زیاتر. لەو ڕۆژەوە تۆ گیراویت هەتا ئێستا من درۆ لەگەڵ تۆ ئەکەم. ئەمەش هەمووی سووچی یەکەم درۆم بوو. ئیتر وەک مارەکەی شێخ ئۆمەر لە گەردنم ئاڵا، هەرچەندم ئەکرد و ئەکۆشا نەمئەتوانی خۆمی لە دەست ڕزگار کەم، بەناچاری درۆی کەم ئەدایە بەری بۆ ئەوەی ڕایگرم و هەرەس نەهێنێ. ئاوها بەم جۆرە کاتێکم زانی کێوێکی درۆ کەوتووەتە بەینمان، کە بە درێژاییی ئەمساڵ من لە خوام ویستووە بە هەر چەشنێ بێت بتوانم هەڵی کەنم لە بن و نەیهێڵم، بەڵام هەر چەندم ئەکرد زاتم نەئەکرد. پێش ئەوەی تۆ بێیتەوە ئەترسام، ئەترسام ئەگەر ڕاستی بزانیت ڕقت لێم هەڵبستێ و لەکیسم بچیت. بەڵام کە چاوم پێت کەوت تێ گەیشتم کە ئەگەر ئاگاداری خۆم نەبم و زۆر لەسەرخۆ و بەشێنەیی ئەم کێوی درۆیەت لەبەر چاو لا نەبەم، لەوانەیە لەکیس خۆشت بچیت و شێت ببیت، بۆیە کەوتمە درۆی زیاتر هەڵبەستن. نەخێر ئەمجا ناچار بووم خەڵکی کەشی بەچەشنێکی زیاتر تێوە بگلێنم! لەگەڵ ئەوەشا هەتا باشتر لەوە ئەگەیشتم کە ئەم کەڵەکە درۆیە سەر ناگرێت و لە چاوترووکانێکا ڕاستیت بۆ دەرئەکەوێت و هەموو ڕەنجم با ئەیبا. کە تۆ گیرایت کەس نەیزانی لە کوێیت و چیت بەسەر هاتووە. لەپاش شەش حەوت مانگێک هەوڵ و تەقەڵا و تکا توانیمان شوێن و بەندیخانەکەت بدۆزینەوە، ئەویش بەیارمەتیی خزمێکی دووری دایکی داراوە کە لەو شارە قۆمیسەر بوو کە تۆی لێ گیرابوویت. نەک هەر تۆشمان لە پاش‌ملە پێ ناساند و دەستەبەر بوو کە هەرچۆنێک بێت نامەیەکمانت بگەیەنێتێ، چونکە ئەوسا قەدەغە بوو، ماوەی کەسیان نەئەدا پەیوەندیتان پێوە بکات، بەتایبەت بە تۆوە کە بە سەرکردەیەکی گەورەی «پارتی...» دانرابوویت. کە هاتمە سەر نامەنووسین سەرم سوڕ ما چیت بۆ بنووسم؟ چ دڵخۆشییەکت بدەمەوە؟ چی هەیە پێتی بڵێم و شێت‌وهارت نەکات؟ جا ئەوە ڕەوای هەقە؟ ئەی چی بکەم؟ واز بێنم هیچت بۆ نەنووسم، شەرمە و دڵیشم نایهێنێ. نامەت بۆ بنووسم و باسی ژنەکەتی تیا بکەم کە بەدەم ژانەوە بەجێت هێشتووە شایەتیی ناپیاوییە لە خۆمی ئەدەم، چونکە وای دەرئەخا ئاگام لێیان نییە، هات بە بیرما لەو شەوەزەنگەی ژیانت مۆمێ داگیرسێنم ترووسکایی بخاتە تاریکستانی زیندانەکەتەوە، هیوایەکت بدەمە دەست بە درێژاییی ساڵانی بەندیخانە کاوێژی پێوە بکەیت و خەوی پێوە ببینیت. هیوایەک بۆی بمێنی و خۆتی بۆ هەڵگری. دامنا ئەوەت بۆ بنووسم کە نووسیم، «کاڵێ کوڕێکی جوانی ئێسک‌سووکی بووە ناومان ناوە هیوا». ئەمە سەرەتای درۆکەم یا درۆی یەکەمم بوو. بڕوا بکە ئەوسا کە کردم هیچ بە بیرما نەئەهات ڕاگرتنی ئەم درۆیە ئەوەندە ئەکەوێت لەسەرم، ئەگینا ڕەنگە هەڵم نەبەستایە. دوای ئەمە کە حاڵی بەندیخانەتان گۆڕا و گوێزرایتەوە بۆ «ن...» و نامەت بۆ ناردم و داوای نامەی کاڵێ و وێنەی هیوات کرد، ناچار بووم ئاسکۆڵی خوشکیشم ڕاکێشمە ناو داوی درۆکەمەوە کە جاروبار نامەت بۆ بنووسێت بە ناوی کاڵێوە. ئەوەبوو زوو وێنەم بۆ نەناردیت، بەڵام تۆ ئەوەندە سەرت کردە سەرم ناچار بووم وێنەیەکی دارای کوڕمم بۆ ناردیت. ئیتر بەم چەشنە هەر درۆیەکم کۆمەڵێ درۆی کەی ئەویست بۆ پاڵپشتی. هەموو پاکانە و بیانووشم ئەوە بوو کە نیازەکەم چاکە و ئەشمبینی کەوا چ ڕۆشنایییەکم خستووەتە ژیانی تاریکی ناو زیندانتەوە و چ خوێنێکم لە دەمارتا هێناوەتە جۆش. بۆیە هەتا نزیکی بەربوونت هیچ پەشیمان نەبووم لە درۆکەم! بەڵام لەوساوە، پەشیمانان شاخیان لێ بڕوایە لە من ئەڕوا، بەتایبەتی دوای بەربوون و هاتنەوەت هەر وەختە بوو شێت ببم، نەمئەزانی چی بکەم و چۆن خۆم ڕزگار کەم و چۆن ڕاستیت پێ بڵێم. ئەو ڕۆژە کە پێم وتی: چوون بۆ ماڵی پووری هەروا هات بە دەمما، نەمزانی خوا وێرانی ئەکات بۆ ئەوەی درۆکەی من بشارێتەوە، شاردرابووشەوە، هیچ نەبێ تا بەینێک. بەڵام چوونە ناو «ل. ا. ن»ت ماوەی درۆی نەهێشتم. پێویستە ڕاستی بزانیت، بەتایبەتی کە بە مردنیانت زانیوە و شیوەنی خۆت بۆ کردوون، ئیتر بۆچی نەشزانی کە چۆن مردوون. بەڵێ کاکە جوامێر کاڵێ مرد، بەڵام بەسەر مناڵەوە، خۆی و کوڕەکەی هەر ئەو ڕۆژە مردن کە تۆی تیا بریندار کرایت. بێگومان گوناهکاری گەورە و سەبەبکاریش لە مردنیانا ئەو دوژمنە زۆردارە خوێنخۆرەیە کە تۆی بەناهەقی ناگوناح بریندار و حەپس کرد و ئەوانی بەو حاڵە هێشتەوە و هاتوچۆی تیا قەدەغە کرد، کە خەڵک و خواش نەتوانن دکتۆرێکیشی بگەیەنن بە سەرا، هەر نەبێ بۆ داخ لە دڵ‌دەرکردن. ئەمە بوو داستانی درۆکەی من، ئیتر لێم ئەبووریت یا نە! برات: ل... جوامێر ئەوەندە گریا هەموو نامەکەی بە فرمێسک تەڕ کرد. وەک لە خەوا بێت گوێی لە دەنگی هاوڕێکانی بوو بۆی ئەگەڕان و ئەیانوت: ― جوامێر! کوایت، لەکوێ خزاویت! وەرە دەرەوە با بڕۆین بۆردمان بڕایەوە ... نامەکەی خستەوە گیرفانی سەر دڵی و چاوی سڕی و بەڕاکردن خۆی گەیانەوە هاوڕێکانی.
73	٢	ئیبراهیم ئەحمەد (1914-2000)	ژانی گەل	جوامێر بەپەلە لە ماڵ هاتە دەرێ، خۆی کرد بە ماڵی مامەڕەشەدا کە هەروا دیوارێکیان بەین بوو. نە پیاوە نە کچەکەی لە ماڵ نەبوون. بەتەنیا ژنی خاوەن ماڵ لەوێ بوو، تکای لێ کرد کە بچێتە لای کاڵێی ژنی کەوا ژان ئەیگرێ تاکوو مامانی بۆ دێنێ چاوی لێوەی بێ، ژنە بە ڕوویەکی خۆشەوە دڵنیای کرد لە چوون و ئاگاداریی کاڵێکردنی. ئەویش بەلۆقە کۆڵانە تەنگەبەرەکەی خۆیانی بڕی. لە دڵیا پەژارە و خۆشی پێکەوە قوڵپیان ئەدا ئەویان بۆ ژان و ئازاری کاڵێ، ئەمیشیان بۆ ئەو مناڵەی کە ئەیانبێ. بێگومان مەسرەفێکی باشیشم ئەبێ بە تووشەوە! بەتایبەتی خۆ ئەگەر کوڕ بێ ئەبێ ئاهەنگی بۆ بکا. وای کە خۆ ڕزگارکردن لە دەست بیروباوەڕی کۆن گرانە! هەر ئێستا ئەم گاڵتەی بە ئەقڵی کاڵێ ئەکرد کە کوڕی پێ خۆشترە لە کچ، کەچی وا خۆشی بیر لەوە ئەکاتەوە کە ئەگەر کوڕ بێ ئاهەنگی بۆ ئەکا! ڕەنگە ژن ئەوەندە گلەیی لێ نەکرێ کە حەز بە کوڕ زیاتر بکا لە کچ، چونکە خۆی چێشتوویەتی، ئەزانێ ئافرەت بەتایبەتی لای ئێمە، چەند بەشخوراو و زۆرلێکراو و چەوسێنراوەن. بۆیە هەستیکی ئاسایییە کە پێی خۆش نەبێ کزەی جەرگەکەی لە بەشە زۆرلێکراوە چەوسێنراوەکەی مرۆڤایەتی بێ. بەڵام ئەمی پیاوی خوێندەواری تێگەیشتوو، بۆچی؟ سەرێکی بادا و لەبەر خۆیەوە وتی: ― کەرانەی ئەم ڕەئییە بێجێیەم شەرت بێ ئەگەر کچم ببێ ئاهەنگێکی لە هی کوڕان خۆشتری بۆ بکەم! لەپڕ هەناسەیەکی هەڵکێشا و چاوێکی بۆ یەکەم جار، بە دەوروبەری خۆیا گێڕا. سەری سوڕ ما لە چۆڵیی شەقامەکە، ئەو شەقامەی ئێوارانی تر خەڵک ڕێچکەیان تیا ئەبەست. سەیرتر لە هەمووش ئەوەبوو کە ئەو خەڵکەی تاک و تەراش تێ ئەپەڕین، لەباتی ئەوەی بەرەو ماڵ ببنەوە هەموو بە گورگەلۆقە ڕووەو بەردەرکی سەرا ئەڕۆیشتن، بە چەشنێ کە ئەم لەگەڵ خێراڕۆیین و پەلەکردنیشیا پێیان نەئەگەیشت. یەکێک دەرکەوت بەرەو ژوور ئەکشا. هەر لە دوورەوە بە سەرە ڕووتاوە و کورتەبنەیی و قەڵەوییەکەیا ناسییەوە. خوا چاکی کات تۆفیقە خڕەی جاسووس بەم درەنگی بانگی شێوانە بۆ کوێ ئەیکوتێ؟ ئاخۆ وەکوو سەگی ڕاو دووی چ نێچیرێکیان خستووە؟ بەڵام کەس دیار نییە تا نێچیر بێ. بێگومان ئەچێ بۆ ئەوەی بە دیار ماڵێکەوە ڕاوەستێ تا نیوەشەو ژەندرمە ئەدەن بە سەریانا. دەی چییەتی بە سەریەوە! سەری بە گۆڕی بابی خۆی و ئاغاشی. ئەوە چییەتی ڕێگاکەی هەر لەبەر ناچێ. ― ئێوارەت باش کاک جوامێر. زوو کە ڕەنگە پیا نەگەی! ― بە چییا نەگەم؟ تۆفیقە خڕە بە زەردەخەنەیەکی ناشیرین دانە خواروخێچ و بە جگەرە زەردهەڵگەڕاوەکانی پیشان دا و بە دەنگێکی بەرز وتی: ― بە پڵاو خواردنا گیانەکەم! زۆر پێی گران بوو ئەم ئێسکقورسە پیسەی هاتە ڕێ. وەکوو شتێ بە نیشانەیەکی باشی لێک نەدایەوە. بەدبینییەکی سەیر دایگرت! دەنگەدەنگ و گرمەگرم ئەهات لەلای سەراوە. نەختێکی تر پێی هەڵگرت، گرمەی بژی و بڕووخێی هەزاران دەنگی وەک هەرەسی کێوان ئەهاتە گوێ. بەڕاستی ئەم ژانگرتنەی کاڵێ دەبەنگی کردووە! چۆن بیری نەمابوو کەوا ئەم ئێوارەیە لەبەر دەرکی سەرایە کێ لەو کۆبوونەوە و خۆپیشاندانانە هەیە کە لەژێر سەرکردەتی «پارتی ڕزگاری»دا لە چەند مانگی دواییدا ڕێک ئەخران! بۆ گەیشتنە ماڵی مامانەکە نزیکترین ڕێگا شەقامێ بوو کە بە بەردەرکی سەرادا تێ ئەپەڕی. بەڵام تا نزیکتر ئەبووەوە لەو شەقامە، پەنگاوی خەڵک لە سەری کۆڵانەکانا باشتر تێی ئەگەیاند کە لە وزەی کەسا نییە بتوانێ دڕ بەو عەشامە بدات و بە زوویی و ئاسایی بگاتە ئەو شوێنەی ئەم بۆی ئەچێت. ئیستێکی کرد و چاوێکی بە شەپۆلی خەڵکەکەی بەردەمیا گێڕا. دیی لەو مەیدانە زلەدا خەڵکی وەک نەمام چەقیون، هەر ئەوەندەش ئەجووڵێنەوە کە نەمام بە بای شەماڵ ئەشنێتەوە. بەهاڕەهاڕی چەپڵە لێدانی خەڵکەکەدا بۆی دەرکەوت کەوا یەکێک قسەیان بۆ ئەکات بێ ئەوەی بزانێ چی ئەڵێت. لەگەڵ ئەوەشا ئەوەندە بە تەنگەوە نەبوو کە گوێی بۆ هەڵخات. زۆری پەلە بوو. هەتا ئەهات پاڵەپەستۆی خەڵکی لە دەوری پتر ئەبوو، نەختێکی کەی پێ ناچێ ئەویش ئەبێ بە نەمامێ وەکوو ئەوانی تر. بەڵام نەء، نابێ ئەم وای لێ بێ! کاڵێ بە دەم ژانەوە ئەتلێتەوە چاوەڕوانی گەڕانەوەی ئەمە، ئای چەند سەیر ئەبێ تا ئەمان ئەگەڕێنەوە کوڕێکی جوانکەڵەی بووبێ! چییە؟ هیچ سەیر نییە! زۆر ژنی کۆچەر هەر بەڕێوە مناڵیان ئەبێ! هەرچی چۆنێ بێ ئەبێ ئەم بچێ بەدووی مامانەکەدا و بە زوویی بگەڕێتەوە ماڵێ. پاشەوپاش گەڕایەوە هەر چۆنێ بوو بە هەزار حاڵ توانی سەد هەنگاوێک بێتە دواوە و خۆی بگەیەنێتە تەنکاو. شادی و هیوا و بێئارامی وەک پەلکەزێڕینەی لە ئاسمانی دڵیا دیاریان ئەدا، بەڵام چاوترووکانێک زیاتر پێوەی نەمایەوە. بەر لەوەی چەند هەنگاوێ بە سەربەستی هەڵبنێ شریخ و هووڕی شەستیر هەموو گیانی هێنایە لەرزین، نەک هەر لەترسا، زۆرتری لە شپرزەیی و ناچاریدا. جەستەی کاڵێی هاتەوە بەر چاو چۆن لە ژوورەکەدا گەوز ئەدات، گرنگی فەرمانەکەی و تاریکیی ئەنجامی دواکەوتنی، سەدان ئەوەندە لەلا زلتر و ئاشکراتر بوو. بە هەموو هێزی خۆی کەوتە ڕاکردن بەرەو سەری ئەو کۆڵانەی کە ئەیتوانی بە چەند دەقیقەیەک لێوەی پێچ بکاتەوە بۆ هاتنەوە سەر ئەو شەقامەی ئەچێ بۆ ماڵی مامانەکە لەوایە ئەوێش جمەی بێ! باشە بۆ نەچێ بەدووی مامانێکی ترا بەڵام کێ ئەناسێ؟ کەی ئێستا کاتی بە شوێن خەڵکا گەڕانە، ئەگەر ناچاری نەبێ؟ دوور نییە بەم ئاخۆران و بخۆرانە باجی پیرۆزیش لەگەڵی نەیەت، کەوا ناسیاوی چەند ساڵەی بنەماڵەی خەزوورانی بووە، بەر لەوەی ڕۆژگار دەربەدەریان کا. بێگومان هیچ مامانێکی نەناسیاو هەر دەرگاشی بۆ ناقڵیشێنێتەوە لەم ڕۆژەدا. دەستڕێژی تازەی شەستیر و تفەنگ زنجیرەی بیرکردنەوەیان پساند. ئەوەندەی نەخایاند هەستی بە ترپەی پێیەکی زۆر کرد لە دوایەوە دێ، کە ئاوڕی دایەوە دی بەشێ لە جەماوەری بڵاوە پێکراوی کۆبوونەوەکە بەدوویا ڕائەکەن، چەند هەنگاوێکیان نەماوە بیگەنێ و لێشی تێپەڕ بن و ئەم تاقە ڕێگایەشی لێ بگیرێ. چاوی بڕییە ئەرزەکە و هەموو گوڕ و هێزی لاوێتی دایە لاقی، بەڵام هەستی ئەکرد خەڵکەکە هەر لێی نزیک ئەبوونەوە. ئەوەندە ترسی لێ نیشتبوو بەچەشنێ ڕای ئەکرد ئەتوت خەڵکەکە بۆ گرتن یا بۆ کوشتنی ئەو دووی کەوتوون. بەڵام بێهوودە بوو بە تیلاییی چاو سەیری کرد، دی وا هەندێک گەیشتنە سەری و خەریکن لێشی تێپەڕ بن. لەپڕ شریخەی شەسترێکی نزیک سڵەماندییەوە پیاوێکیش دەم بە هاوارەوە لە تەنیشتیەوە کەوتە زەوی، نەخێر زامار لە یەک و دوو تێپەڕی کرد، سەری بەرز کردەوە بۆ ئەو شوێنە بگەڕێ کە شەستیرەکەی لێ دامەزرێنرا بوو. ڕووانی لە پەنجەرەیەکی ژێرخانی کتێبخانەی گشتیدا، کەوا بە چەقی کۆڵانەکەدا ئەیڕوانی سەری ژەندرمەیەک دیارە. بێترس لوولەی شەستیرەکەی بەردەمی بە خەڵکا ئەگێڕێ جاروبار گوللەپژێنێکی شەقامەکە ئەکا، سا کێ بەرکەوت خۆی و بەختی! ژنێک لەولای ئەمەوە پەلی مناڵیکی ڕائەکێشا زریکانی و کەوتە زەوی. شەستیرەکە کپ بوو، کابرای ژەندرمە سەریشی بە سەریا شۆڕ کردبۆوە کەچی نەیئەتەقاند! تۆ بڵێی کوشتنی ژنە بێتاوانەکە و هاواری مناڵەکە شڵەژاندبێتی؟ یا مشتومڕ لەنێوان ویژدان و پەنچەیا دەستی پێ کردبێ، وا دوودڵ دەرئەکەوێ! وای کە نزیکە لێوەی ئێستە دەمانچەیەکی پێ بوایە کاسەی سەری هەڵئەگرت. نەیزانی ئەم دوژمنایەتییە توند و ڕقە زۆرە کوتوپڕەی لەبەر ئەو زۆردارییە بێئەندازە و ئاشکرایە بوو کە ئەیدی، یا بۆ خۆ ڕزگارکردن بوو لەو مەترسییەی کە هەڕەشەی لە ژیانی خۆی و ئەنجامی فەرمانەکەی ئەکرد! هەر چۆنێ بێ کاتی لێکۆڵینەوە نەبوو، هەلی دەست لە تەقە ڕاگرتنی ژەندرمەکەی قۆستەوە بەدوو قەڵەمبازی کار ئاسکانە خۆی گەیاندە پاڵ ئەو دیوارەی شەستیری کابرا نەیئەگرتەوە. بەڵام هێشتا ئەم نەیپەڕژابووە سەر ئەوەش کە تەنانەت بە خۆشیی ڕزگار بوون شاد ببێ، دیی ژەندرمەیەکی تر لە پەنا کۆمەڵێ گونیە کە لە سەربانی مزگەوتی بەرامبەر بە کتێبخانەکە ڕیز کرابوو ملەقوتێی بۆ ئەکات، هەروا نزیکەی بیست هەنگاوێ بەو بەریەوەیە. حەپەسا نەیزانی چی بکا. ئەچووەوە ئەوبەری شەقامەکە ئەکەوتە بەر نیشانی ژەندرمەی پەنچەرەی کتێبخانەکە، پاشەوپاش ئەگەڕایەوە لێشاوی خەڵکەکە وا پەنگی خواردبۆوە ماوەی گەڕانەوەی نەمابوو بەترسەوە سەرێکی هەڵبڕی بۆ سەربازەکەی بەرامبەری. دی کابرای ژەندرمە لوولەی تفەنگی ئاراستەی ئەم کردووە! هەموو لەشی بوو بە چاو و ئەویشی بڕیە تفەنگەکەی کابرا کە مەرگ لە کونی لوولەکەیەوە سەرەتاتکێی لێ ئەکرد نەیدەزانی چی بکا، دانیشێ؟ ڕابکا؟ نەء، ماوەی هیچ نەما، هەر هیچ نەما، هەر هیچ، هەر ئەوەندەی پێ کرا دەستێکی بەرەو لوولەی تفەنگەکە بەرز کردەوە وەکوو ئەوەی بیەوێ لە خۆی لابدا. یا ترس ئەوەندەی لێ نزیک کردبۆوە لای وا بێ دەستی ئەیگاتێ، یا هەر لە شڵەژان و شپرزەییدا بێهۆش وای کرد. تەقەیە هاتە گوێی کپبووی، هەستی گەرمایییەکی کرد لە ئەشکنجیا، لاقی قورس بوو، قورس بوو، ئەوەندە قورس بوو هەرچی گوڕ هەیە دایە خۆی بۆی نەجووڵا. دنیای دەور و پشتی دیار و نادیار، لەناو تەم و مژێکا وەک لوولەی تفەنگێکی یەکجار گەورە هاتە پێش چاوی، کە هەتا ئەهات، بە خێرایی برووسکە پچووک ئەبۆوە، کە ئەو نەما ئەمیش بەتەواوی لە هۆشی خۆی چوو. تەنیا شتێ کە بە مێشکیا تێ پەڕی، شێوەی کاڵێ و تاقە داخێ کە لە دڵی دەرنەچوو تاسەی پێگەیشتنەوەی بوو.
74	٣	ئیبراهیم ئەحمەد (1914-2000)	ژانی گەل	جوامێر لە بیرکردنەوەدا گەیشتە ئێرە موچڕکەیەکی ئاودامانی وای پیا هات کە بەیەکجاری زنجیرەی بیرەوەریی لێک ترازاند، ئیتر مات و خەمبار چاوی بڕییە ڕێگاکە و تا گەیشتنە شاری «چ...» نە لە دیمەنی بەلادا تێپەڕیوی ڕێوبانا شتێکی تایبەتی سەرنجیانی خەریک کرد، نە جەمسەری بیرەوەریشی بۆ دۆزرایەوە کە وەکوو گوڵۆڵەی ئاڵۆزاوی لێ هاتبوو! لە بەردەمی دایەرەی ئاسایشا دابەزین، بردیانە ژوورێ پاش سەعاتێ ڕاگرتنی ناخۆشی پڕبێزاری، پەنچەمۆر و چەند وێنەیەکیان وەرگرت، ناونیشان و کار و ناوی چەند ناسیاو و خزمێکی نزیکیان لێ پرسی و نووسی و دەستەبەریان کرد کە نابێ بە هیچ جۆرێ شوێنی دانیشتنی خۆی بگۆڕێ بەبێ ئەوەی پێشەکی ئاگاداری ئەوان بکا. ئەوسا بەرەڵڵایان کرد. کە پێی خستە ئەو دیوی دایەرەکە، باوڵە تەنەکە کۆنە بچکۆڵەکەی دەستی دانا لە سەر ئەرزەکە، چاویکی گێڕا بە دەور و پشتی خۆیا. یەکەم جار دوای دە ساڵ خۆی دییەوە بەتەنیا بەسەربەستی ئەڕوا بێ ئەوەی کەلەپچەی لە دەستا بێ و یاساوڵێ بە سونگییەوە لە پشتییەوە بێ! پڕبەسییەکانی هەوای پاکی هەڵمژی. زەردەخەنەیەکی تەنک، بۆ چاوترووکانێ، چارەی ترش و تاڵی ڕووناک کردەوە. ئیتر پەرۆش و بێئارامیی گەیشتنە هیوای کوڕی و کاڵێی ژنی هەموو شتێکی کەیان لە گیان و مێشکیا شاردەوە. بەبێ ئەوەی تەنانەت ئەو گۆڕینە زۆرەی لە شەقامەکە و خانوو و دوکانەکانی ئەملا و ئەولاشیا ڕووی داوە ئەوەندەی تۆزێ سەرنجی ڕاکێشن یا گوێ بداتە دیمەنی کەژە ڕەنگاوڕەنگەکەی بەرامبەری، کە جاران دڵگیرترین دیمەن بوو لەلای، کەوا ئاوابوونی خۆر تارایەکی ئەرخەوانیی جوانیشی بەسەرا ڕاکێشابوو سەری داخست و چاوی بڕییە چەقی ڕێگاکە بەبێ ئەوەی هیچ شتێکی تایبەتیی تیا بەدی بکا. بە گوژم و گڕێکەوە کە هیچ لە لەشی لاوازی چاوەڕوان نەئەکرا خۆی ئەکوتا بەرەو ماڵ! بیری لەو سەرسامی و خۆشی و گەشکەیە ئەکردەوە کە وا بە ماڵاکردنی لە ناکاوی ئەیخاتە دڵی ژن و کوڕەکەیەوە. بەڵام نەء بێ گومان هیوا نایناسێ لێی دوور ئەکەوێتەوە، بەخێسەوە ئەڕوانێتە ئەم بۆرە زەلامەی وا خەریکە خۆی ماچ ئەکا و دەستی ئەکاتە ملی دایکی! بەبەر چاوی مێشکیا تێ ئەپەڕێ کە کاڵێ بە دەنگێکی کپی بە فرمێسک ئاودراوەوە بانگی ئەکا ... «وەرە هیوا گیان ئەوە بابەیە! دەی دەستێ بکەرە ملی بابە، ماچێکی بەرێ دەی!» ئەو بەدوودڵی و نیوەڕەزاوە و ئەمیش بە جۆش و پەرۆشێکی زۆرەوە لێک نزیک ئەبنەوە. هیوا دەستە خەپەتۆڵەکانی ئەهاوێتە سەرشانی. ئەمیش دەم ئەنێ بە لاملیەوە، لەپێش ئەوەدا بکەوێتە هەڵمژینی، تێر تێر بۆنی پێوە ئەکات! نەء خۆ هیوا مناڵۆچکە نییە، تەمەنی دە ساڵە، لە هەموو شتێ تێ ئەگا. بێگومان دایکیشی ئەوەندە باسی ئەمی بۆ کردووە هەر کە چاوی پێی کەوت پەلاماری دەستی ئەدا ماچی ئەکا. بەڵام ئەم ئەوەندە گۆڕاوە لەوانەیە کاڵێی بەسەزمان خۆشی نەیناسێتەوە نەخوازەڵا مناڵێکی وەکوو هیوا! لێرەدا گەیشتە سەر ئەو کۆڵانەی کە ئەبوو پێچ بکاتەوە بۆ ماڵی خۆیان لەپڕ ڕەق ڕاوەستا و لە جێی خۆی وشک بوو. ماڵی چی و حاڵی چی؟ ماڵ لە کوێ ماوە؟ هاتەوە بیری کەوا زۆر لەمێژە لاوەی ئامۆزای بۆی نووسیوە، ژن و کوڕەکەی بردۆتە ماڵی خۆیان، ژێرخانێکی داونێ و خانۆکەی خۆشی بۆ داون بە کرێ. لە کرێکەی مانگی دوو دیناری بۆ ئەم ئەنارد ئەوی کەشی لە خۆیانا سەرف ئەکرد. هەر وەکوو ئەم بیرکردنەوە ناکاوە لە خەیاڵی دابێ و لووتی شکاندبێ هێز و گوڕ لە لەشیا نەما. گەڕایەوە دواوە قاچی بە کێش ئەکرد. کەواتە بەیەکگەیشتنەوەکەیان هیچ ئەو تام و خۆشییەی نابێت کە بە درێژاییی شەش مانگی دواییی زیندانییەکەی ئەم خۆی بۆ ئامادە ئەکات و خەیاڵی پێوە لێ ئەدا. لەبەر چاوی لاوە و ژن و مناڵەکانی لەکوێ ڕووی دێ ئەو شتانە بکا و ئەو قسانەیان پێ بڵێ کە لە دڵیا گینگلە ئەدەن؟ هیچ ... ― شتێکی ئاشکرایە کە تەنانەت ناتوانێ ماچێکی کاڵێش بکا! دەی قەی چێ کا! خۆ دنیا هەر ئەو چەند دەقیقەیە نییە کە تیایا بۆ یەکەم جار، دوای دە ساڵ، چاویان بەیەک ئەکەوێتەوە. ژیانێکی دوور و درێژیان لەپێشە، هەر ئەوەندەی هەیە کە خوا لە چورتم و تاوێری ڕۆژگار بیانپارێزێ، بەڵام زۆر سەیرە ... چۆن بیری چووبۆوە، کە لەو ماڵەدا نەماون. بە درێژاییی چەند ساڵ لاوە لە نامەکانیا باسی ئەوە ئەکا کە هیوا و دایکی لە ماڵی ئەوانن پێکەوە ئەژین. ڕاست ملی ڕێگای گرت و تا گەیشتە بەرماڵی لاوە پاش نەختێ سێودوو بە دەستێکی لەرزۆک لە دەرگاکەی دا. دوای ئیستێکی باش کوڕێکی هەشت نۆ ساڵە دەرگای لێ کردەوە. کە چاوی پێی کەوت دڵی داخورپا، تۆ بڵێی ئەمە هیوا بێ! بەڕاستی زۆر ڕێی تێ ئەچێ ئەو بێ. گەلێ شێوەی لەو وێنەیەی هیوا ئەچی کە بە مناڵی گیراوە. ئەو وێنە نازدارەی، دوای گەلێ تکا و پاڕانەوە لاوەی ئامۆزای بەدزی دەسەڵاتدارانی زیندانەوە گەیاندبوویە ئەم، ئەو وێنەیەی بە درێژاییی چەند ساڵ هەر کە شەوی لێ ئەهات لەتۆی لێفەکەی دەری ئەهێنا و تا خەو بە لادا ئەیبردەوە پێی ڕائەبوارد و بەو تیشکە گەشە هێمنە پاکژەی لە چاوە ڕەشە پێکەنینیاوییەکانی هەڵئەقوڵا تاریکیی زیندانی ڕۆشن ئەکردەوە، وە هێشتا دنیا تاریک و لێڵ بوو کە لە خەو ڕائەپەڕی و دیسانەوە لەتوێی لێفەکەیا بەباشی ئەیشاردەوە، بۆ ئەوەی وەک وێنەکەی کاڵێ وەردیانە جانەوەرە دڵڕەقەکانی زیندانەکە، لە پشکنینێکی ناکاوا نەیدۆزنەوە و بەبەر چاوی خۆیەوە وەک دڕندە پارچە پارچەی نەکەن. وای چ ڕێکەوتێکی خۆش ئەبێ هیوا گیان یەکەم چارەی ناسیاو بێ کە لە شاری «چ...» چاوی پێی بکەوێ. مناڵەکە لە بێدەنگی و سەرنجدان و واقوڕمانی «کابرا» بە ئەندازەیەک پەشۆکا خەریک بوو دەرگاکە داخاتەوە جوامێریش لەبەر خۆیەوە ئەیوت: هیوا! هیوا! مناڵەکە زیاتر شڵەژا و هەتا ئەهات دەموچاوی زیاتر نیشانەی ترسی لێ ئەنیشت بەتایبەتی کە دی کابرای لە دەرگادەر دەستی گرتووە بە تای دەرگاکەوە نایەڵێ پێوەی بداتەوە ... بە دەنگێکی پڕترسی نزیکتر لە هاوارەوە وتی: ― بۆ قسە ناکەیت مامە بڵێ چیت ئەوێ! ئەم پرسیارە جوامێری لە چنگ شپرزەیی و بیرکردنەوە ڕزگار کرد بەئەسپایی بەبێ ئەوەی چاو لە کوڕەکەی بترووکێنێ پرسی: ― کاکە لاوە لە ماڵە؟ ― مناڵەکە بەگورجی وتی: ― با بچم بزانم. توند بە هەموو هێزی خۆی دەرگاکەی پێوە دا و جوامێری بە حەپەساوی و شەرمەزاری لە دەرێ هێشتەوە و خۆشی بەڕاکردن گەڕایەوە ماڵێ. جوامێر دوای ئەوەی گرمەی دەرگاپێوەدانی مناڵەکەی لە گوێچکە ڕەوییەوە، پشتی کردە دەرگاکە و مات و بێدەنگ ڕاوەستا. حەزی لە دەرگای داخراو نەئەکرد تەنانەت ئەگەر ئەم لە دیوی دەرەوەشی بێ. وا دیار بوو دە ساڵی بەندیخانە، دە ساڵ ژیانی ناو زیندانی دەرگا خڕ داخراو کارێکی خراپی کردبووە سەر مێشکی. چەند دەقیقەیەک وەها بەلای جوامێرەوە لە چەند سەعاتێک درەنگتر تێ پەڕی، ترپەی ڕەوتێکی نەختێ گرانی لێ نزیک بووەوە دەرگا کرایەوە. لاوەی ئامۆزای، وەکوو دە ساڵ لەمەوبەر چۆنی بەجێ هێشتبوو هەروا سوور و سپی و خرپنە و ڕووگەش. لە بۆشاییی دەرگاکەدا وەستا، تەنیا گۆڕانێک کە جوامێر لە سەر و چاویا بەدیی کرد چەند موویەکی سپی هەڵگەڕاو بوون، بە لاجانگیەوە، کەوا لەناو مووە خورمایییەکانی کەدا سەرەتاتکێیەکی شەرمنانەیان ئەکرد! لاوە ڕوویەکی کەمێ گرژی تێ کرد و بە دەنگێکی گڕەوە، لێی پرسی: ― ها برا چیت ئەوێ؟ ئەمرێ، خزمەتێ؟ جوامێر سەری سوڕ ما، بە زەردەخەنەیەکی کاڵەوە کە هەر بۆ ئەوەی بوو تەریقیی خۆی بشارێتەوە، وتی: ― کاکە لاوە! چۆن؟ نامناسیتەوە، من جوامێرم. قسەکەی تەواو نەکردبوو کە چارەی لاوە بە تەوژمی شەپۆڵێکی شادمانی گەشایەوە، بە دەنگێکی پڕ تاسە و ئارەزووی بە خۆشی و گریان ئاودراو وتی: ― وەی جوامێر گیان! لێم ببوورە بەڕاستی نەمناسیتەوە، دەستیان کردە ملی یەک و ئەملا و ئەولای یەکتریان ماچ کرد. لاوە دەستی گرت و بردیە ژووری میوان. بەدەم گلەیییەوە پێی وت: ― ئاخر کاکی خۆم. نەئەبوو لە هاتنەوەت ئاگادارمان بکەی. بۆ وا لەناکاو ئەکەی بە ماڵا، ئەمە ئیشە؟ جوامێر وتی: ― خۆت ئەزانی کە مانگی جارێک لە بەندیخانە ماوەیان ئەداین نامە بنێرین بۆ کەسوکارمان. منیش لە نووسراوی سەری مانگا بۆم نووسیبوویت کە وا لەم مانگەدا ڕزگارم ئەبێ، ئیتر بەتەواویش نەمئەزانی بۆ کوێ و کەی ئەمنێرن تا ئاگادارتان بکەم. باش بوو خواوڕاستان کردیان، لەمەدا بەختم هەستابووەوە هەر لە خۆیانەوە بێ تکا و بێ پاکانە ناردیانمەوە ئێرە، لە پاشان لەوانە بوو بشمزانیایە ئاگادارم نەکردنایە، بۆ ئەوەی تووشی ئەزێتی بە پیرەوەهاتنتان نەکەم. لاوە قسەکەی لە دەم قۆستەوە و بە زەردەخەنەیەکی تاڵەوە وتی: ― نە بابە، بە پیرەوەهاتنی چی؟ وا دیارە تۆ ئاگات لە دنیا نییە بۆچی لە ترسی ژەندرمە کەس ئەوێرێ دەرکەوێ. ڕەنگە لە دە کەس یەکێ لەوانەی ئەتناسین لە شارا نەمابن، یان گیراون و براون بۆ زیندانەکان، یان هەڵاتوون و چوونە شاخی. لە سەر ئەمری فەرمانداری گشتی نابێ لە سێ کەس زیاتر پێکەوە بگەڕێن، شەوانیش لە سەعات هەشتی ئێوارەوە تا شەشی بەیانی چوونە دەرەوە قەدەغەیە. لەگەڵ ئەوەشا ئەم هەموو فەرمانە ناڕەوایانە کاری نەکردۆتە سەر چالاکیی لەشکری ئازادکردنی نیشتیمانی کە «ل. ا. ن»ی پێ ئەڵێن، کەم شەو هەیە نەدات بەسەر شارا، ڕۆژیش نییە لە کۆڵان و کووچەکانا چەند تەقەمەنی و نارنجۆکێ نەهاوێژن و زیانێکی زۆری گیانی و ماڵی لە دوژمن نەدەن. لاوە ئەم قسانەی وەک یەکێکی بۆ سکاڵاکردن زۆر تینوو، هەڵڕشت بۆ جوامێر، بەڵام ئەم بێزارانە وتی: ― تۆ جارێ واز لەم قسانە بێنە. ئەوەندەم لەم جۆرە قسەیە بیستووە گوێچکەم پڕ بووە! کوا هیوا و دایکیم بۆ بانگ کە ئەوە چییە ئەڵێی میوانی ژنتان هەیە وا منت هێنایە ئێرە؟ لاوە وەک لەناکاو زۆر دڵڕەقانە برینێکی کوڵێنرابێتەوە ڕەنگی هەڵبزڕکا و گرژی و مۆنییەکی ئازاراوی شاڵاویان بۆ چارەی هێنا، بەڵام کە سەری هەڵبڕی دی چاوی جوامێر چ پاڕانەوە و تاسە و ئارەزوویەکی لێ هەڵئەقوڵێ. هەرچی هێز و گوڕ هەبوو لە گیانیا دایە خۆی، بۆ ئەوەی بەشکوو بتوانێ ترووسکەیەکی ڕۆشنایی و خۆشی بخاتەوە ڕووی خۆی، بەڵام هەر زوو تێ گەیشت کە تەقەلاکەی بێسوودە بۆیە زیرەکانە گورج دەستی گرت بە چمکی قسەکەی دوایی جوامێرەوە، ڕاست بۆوە و پشتی تێ کرد و بە دەنگێکی گڕی لەرزۆک پێی وت: ― ماڵێکی دراوسێمان میوانە با بچم بەشکوو دەستێکیان پێوە بنێم. لاوە کە لای جوامێر هاتە دەرێ ئیستێکی باشی بۆ کرد لە داڵانەکەدا تا نەختێ ڕەنگ و ڕووی هاتەوە سەر خۆی ئەوسا چووە ژووری دانیشتنی مناڵەکانی. خەبەری هاتنەوەی جوامێری دانێ و پێی وتن کە چایەکیان بۆ لێ بنێن و نانیش بۆ هەردووکیان هەڵگرن، حەمامەکەش گەرم کەن بۆ جوامێر. نەختێ چاویشی بە ژوورەکە و سەر و چاوی مناڵەکانیا گێڕا، مێشکی ئەوەندە خەریک بوو هیچیانی باش بەدی نەئەکرد، نەیئەزانی چەند وا ئەمێنێتەوە ئەگەر ژنەکەی نەیوتایە: ― کەواتە با بچم بەخێرهاتنێکی بکەم و بانگی کەمە ئێرە، بۆچی لە دیوەخان بێ. هەر ئەبوو لە ڕێوە بتهێنایە ئێرە خۆ ئەو بێگانە نییە، کێمان هەیە شەرمی لێ بکا؟ لاوە وەکوو لە خەو ڕاست کرابێتەوە بە ژنەکەی وت: ― نەء مەچۆ ... تۆ مەچۆ ... وەرە جارێ قسەیەکت پێ بڵێم ئەوسا خۆم ئەچم ئەیهێنمە ئەم دیو. ژنەکەی بردە لایەکەوە چەند قسەیەکی بە گوێچکەیا چرپاند و گەڕایەوە بەرەو ژووری میوان. کە جوامێر بەتەنیا لە ژوورەکەدا مایەوە، لەگەڵ ئەو هەموو پەرۆش و بیرەوەرییە ورووژاوەشیا نەیتوانی سەرنجی خۆی لابدا لە گیرسانەوە بە ناوماڵی جوان و ڕێک و گرانی دەوروپشتیەوە لە دڵی خۆیا وتی بێگومان ئێستە لاوە حاڵی زۆر باشە، ئەم ناوماڵە بەنرخ و چاکە بەخۆڕایی نییە، منیش تووشی ئەم گاشەیە نەبوومایە ئێستا ماڵ و حاڵێکی باشم ئەبوو، بەڵام دیارە وەکوو لاوە نەئەبووم ئەو زیرەک بوو هەر زوو خۆی لە بەند و باوی مامۆستایەتی ڕزگار کرد. ئاخۆ ئێستا خەریکی چی بێ. هەژدیهایەکە بۆ خۆی لە هوویە موویە ئەکاتەوە! منیش نەگیرامایە و لە کاتی خۆشیا پێش بخرامایە ئێستە مانگانەیەکی باشم ئەبوو. وای سەیرە خۆ من وام زانیوە دێمەوە سەر سەروەت و سامانی بابم تا ئێستە هیچ بیرێکم لەوە نەکردۆتەوە بە چی ئەژیم! خۆ فەرمانبەری ئەوە هیچ، بشمەوێ بە پوولێک ڕام ناگرنەوە. پەرۆشی چاو پێکەوتنەوەی هیوا و کاڵێ هەموو شتێکی لەبیر بردوومەوە، بەم خەیاڵە دیسانەوە هاتەوە سەر باسی هیوا و کاڵێ و دیسان هەموو شتێکی کەی لەبیر چۆوە و ئارامی لەبەر بڕایەوە! کە لاوە هاتەوە ژووری میوان دیی جوامێر دەستی لە پشتەوە تێک ئاڵاندووە و وەک ڕابکات بەناو ژوورەکەدا دێت و دەچێ. لای جوامێر وا بوو کە لاوە چووە یا دەست بە میوانەکانیانەوە بنێ و ئەم بەرێتە ئەو دیو، یان کوڕ و ژنەکەی بۆ بهێنی بۆ ئەم دیو. کە دیی بەتەنیا گەڕایەوە و بێدەنگ لە شوێنی خۆی دانیشتەوە، وەختە بوو لێک بێتەوە. ڕووی کردە لاوە و بە دەنگێکی بەرز کە خۆشی ناساز و بێجێ هاتە گوێی، شیڕانی: ― کوا ئەوە تۆ بۆچی چوویتە ئەو دیو؟ ئەی مناڵەکانت بۆ نەهێنا، من خۆم پێ ناگیرێ تا میوانەکانتان ئەڕۆن. لاوەش زۆر لەسەرخۆ بەڵام بە ڕەنگێکی زەردهەڵگەڕاو و دەنگێکی گڕی لەرزۆک وتی: ― جارێ تۆ دانیشە کاکی خۆم، پشوویەک بدە، نان ئەخۆین و خۆت بشۆ و بنوو ئینجا ... جوامێر بەتووڕەیی سەری قسەکەی لەدەم سەند و وتی: ― پشووی چی و نان خواردنی چی و نووستنی چی؟ من بۆ ئەم شتانە نەهاتوومە ئێرە، من هیوام ئەوێ، هیوای کوڕم، ئەمەوێ بیبینم. ئەمەوێ بیگرمە باوەش ... تێر تێر ماچی کەم. لەپڕ دەنگی کپ بوو، گریان گەرووی گرت، وەکوو بپاڕێتەوە وتی: ― گیانەکەم کاکە لاوە! مەیکە بە گاڵتە دڵم ئەوەندەی تاڵە دەزوویەکی قرچۆکی پێوە ماوە بەرگەی ئەم چەشنە گاڵتانە ناگرم وا دیارە دنیا وێرانیش ببێ تۆ هەر لەسەر گاڵتە و گەپی خۆتی! کوان مناڵەکانم، بانگیان کە، لە خەو، لە خواردن، لە هەموو شتێکی کەی دنیا زیاتر تاسەی ئەوان، بیری ئەوان حەز بە دیتنی ئەوان ئەکەم. لاوە هەرچەندە ئەم هێرشە ناکاوەی جوامێر دڵی گوشی بەڵام خۆی گرت و لەسەرخۆ پێی وت: ― گیانەکەم وا دیارە باش لە قسەکەم نەگەیشتی، یان ڕاستییەکەی من باشم تێ نەگەیاندی، مەسەلەی گاڵتەوگەپ نییە هیوا و دایکی ئێستە لێرە نین بۆیە نەمهێنانە لات. ― ئەی لە کوێن؟ چوون بۆ ماڵی کێ؟ بنێرە بە دوویانا. ― لە مانگێ زیاترە چوونەتە دێی گوڵان بۆ ماڵی پوورت. جوامێر قیژانی وتی: ― ئەی ئێستە چار چییە؟ کەواتە نایانبینم؟ ― چار هەر ئەوەیە ئێستە وەکوو پێم وتی وا بکەیت، نانێ بخۆین و بچی خۆت بشۆیت و بنوویت و بەیانیش یەکێ ئەنێرم بە دوویانا. ― ئەبوو پێیان بڵێی کە ئەوەندە بەنگ نەبن بەتایبەتی کە ئەتزانی من ئەم مانگە زیندانییەکەم ئەبڕێتەوە! هەرچی چۆنێ بێ ئێستە چار نییە ئەبێ ڕاوەستم تا بەیانی. بەڵام بەیانی من خۆم ئەچم بە دوویانا. لاوە وەکوو شتێ ماتەمینییەک دایگرت، دوای ئێستێکی باش وتی: ― من هیچ بەباشی نازانم کە تۆ خۆت بچی بە دوویانا، دنیاکەی ئاخۆران و بخۆرانە، تۆش هەمووی یەک دوو ڕۆژە لە بەندیخانە ڕزگارت بووە. خوا نەکردە تووشی چورتمێ ببی لەوانەیە ئەم جارە بەسەرەوە تیا بچیت! جوامێر تۆزێ بێدەنگ بوو ئینجا سەرێکی ڕاوەشان وتی: ― ڕاست ئەکەی خۆ من ناشبێ بەبێ ئاگادارکردنی دایەرەی ئاسایش لە شوێنی خۆم بجووڵێم، جا خوا ئەزانێ ئەوان ئیزنم ئەدەن یان نە! باشە خێری پێوە بێ، تۆ یەکێک بنێرە، بەڵام بەزوویی، بزانە ناکرێت هەر لە ئێستەوە بکەویتە مشوورخواردنی. بەشکوو شەوەکەی بکەوێتە ڕێ. ― ئەی گیانەکەم پێم نەوتی بەشەو چوونە دەرەوە قەدەغەیە! گازینۆ و چایخانە نییە و کەسم پێ نادۆزرێتەوە. جگە لەوەی بەیانیش بەر لە سەعات شەش کەس ناتوانێ لە ماڵ بێتە دەرێ. ― ڕاست ئەکەی کاکە لاوە قسەی تۆیە، لێم ببوورە بەڕاستی تاسە و بیری هیوا وا سەری لێ تێک داوم ئاگام لە هیچ شتێ نەماوە. بەڵام گیانەکەمی بەیانی زوو یەکێکی باشیان بنێرە بە دوودا. بابە چەند پارەی ویست تۆ دوو ئەوەندەی بدەرێ من ئەتدەمەوە هەر ئەو پیاوەتییەمان لەگەڵ بکا زوو بچێ و زوو بیانهێنێتەوە پێیان بڵێ لە ڕێگا هیچ بەنگ نەبن. ― پارەی چی کاکە؟ شەرم ناکەی ناوی پارە ئەبەیت! جارێ ئەم ئیشە هەمووی یەکدوو دیناری تێ ئەچێ کە هیچ کەماڵێکی نییە، جگە لەوە ئێمەمانان ئەگەر هەزار دینارتان بۆ سەرف بکەین لە چاکەتان دەرناچین، ئێوە لە ڕێگای نیشتمانا دەستان لە ژیان هەڵگرتووە، زیندانتان دیوە، ساڵەهای ساڵە لە ماڵ و مناڵی خۆتان دوور خراونەتەوە. لە خۆشی و ئازادی بێبەش کراون. ئێوە سەری ئێمەتان بەرز کردۆتەوە. جگە لەمە تۆ ئامۆزامی، بڕبڕەمی من پارەم بۆ کێیە بۆ تۆ نەبێ. جوامێر بەتەریقییەوە وتی: ― باشە بابە تۆ خۆت چۆنی ئەزانی بە باش وا بکە سوپاس! لاوە بە زەردەخەنەیەکی پڕبەزەیییەوە وتی: ― کەواتە با جارێ بچم بزانم شێوەکەیان بۆ ئامادە کردووین؟ من زۆرم برسییە بێگومان تۆش. ئەوەندەی پێ نەچوو لاوە گەڕایەوە لای جوامێر، بە نەختێ تەریقییەوە پێی وت: ― داخم ناچێ شێوەکەمان ڕووی مەجلیسی نییە، هەروا نەختێ چێشتی نیوەڕۆمان ماوە، بۆیە پێم وتن هێلکەوڕۆنێکیشمان بۆ بکەن و لە ژوورەکەی خۆشیان بۆمان دانێن لەوێ ئەیخۆین. مناڵەکانیش لەوێن، حەز ئەکەن چاویان پێت بکەوێ. وشەی مناڵەکان جوامێری وەک کەو چووان بۆیە پاش بێدەنگییەکی زۆر ئینجا بیری کەوتەوە کە ئەبێ قسەیە بکا ئەوسا وتی: ― هێلکەوڕۆنی پێ نەئەویست ئەوی هەبوو بەس بوو. خۆت ئەزانی من لە خۆما ئەوەندە چڵێس نەبووم، لە زیندانیشا ئەوەندە ماشەسپی و پیاز و چێشتی شێلم و ماشێنیان داوینێ هەموو خواردنێکی کەم لەلا فڕنی و فاڵۆزەیە. کە چوون بۆ شێوکردن، دوو ئافرەت و چوار مناڵ لە ژوورەوە بوون ژنەکان کەوا دیاربوو خۆیان بۆ بەخێرهاتنی جوامێر ئامادە کردبوو، بەرزەپێ لە بەری هەستان، خێزانەکەی لاوە بە دەنگێکی دلێر و دەمێکی پاراوەوە و ئافرەتەکەی کەشیان بە دەنگێکی شەرماوی بەخێرهاتنی «کاکە جوامێر»یان کرد. چوار مناڵەکەش، یەکێکیان شیرەخۆرە بوو لەناو بێشکەدا پاڵ خرابوو گڕوگاڵی ئەکرد لەگەڵ دوو کچی هەشت نۆ ساڵان، مناڵی چوارەمیش ئەو کوڕە بوو، کە جوامێر لە کاتی دەرگا کردنەوەدا بە هیوای کوڕی تێ گەییبوو. ئەویش بە دوودڵی و تەریقییەوە لە مامە جوامێر چووە پێشەوە پڕی کرد بە دەستیا ماچی کرد و خێرا گەڕایەوە لای دایکی و پووری، کەوا بێدەنگ دوور لەو مێزەی لاوە و جوامێر لەبەریا دانیشتن بۆ نانخواردن، لە دەوری سەماوەرە زەردەکەیان دانیشتبوون. یەکێکیان فووی لە سەماوەرەکە ئەکرد و ئەوی کەشیان پیاڵەی لەسەر سینی ڕیز ئەکرد. لاوە یەکە یەکە ناوی مناڵەکانی خۆی بە جوامێر وت. ئینجا بەگاڵتەوە پێی وت: ― خۆ پێویست ناکا نازداری خێزانیشم بەهێی ژن خوشکمت پێ بناسێنم! جوامێر کە ناوی بەهێی بیست وەکوو شتێ تاس بردییەوە، چۆن ئەو ژنە کوتوکوێرە ڕەقەڵە پێست بە ئێسکەوە نووساوە ئەو بەهێ شۆخ و شەنگە ڕوومەت پەڕەی گوڵەیە کە پاش دە ساڵ شووکردنیش لە جوانەکانی شار ئەژمێردرا! جوامێر خۆی پێ نەگیرا بەئەسپایی لە لاوەی پرسی: ― ئەرێ بەڕاست ئەوە بەهێ بۆچی وای لێ هاتووە؟ لاوە بەسەربادانێکەوە وتی: ― ئەگەر بێعار نەبوایە ئەوەشی نەئەما! جارێ با نانەکەمان بخۆین ئەوسا باسەکەت بۆ ئەگێڕمەوە. نامەوێ لە ئێستەوە دڵت بگرم. کە چوویتە ژوورەکەی خۆت لەوێ بەسەرپێوە باسی «بەهێ»شت بۆ ئەگێڕمەوە چونکە وا دیارە ماندوویت خەوت دێ، جگە لەوەش ئەڵێی پێش نووستن خۆم ئەشۆم.
75	٤	ئیبراهیم ئەحمەد (1914-2000)	ژانی گەل	دوای نانخواردنێ کەوا لاوە بەزۆریش جوامێری تیا بۆ نەهێنرایە قسە، هەستان. لاوە جوامێری برد ژوورەکەی پیشان بدا، بەسەرپێوە باسی بەهێشی بۆ کرد کە چۆن ئەبیستێ لە خۆنیشاندانێکی نیشتمانیدا کوڕە تاقانەکەی کوژراوە، باوکە پیرەکەشی ئاگری جگەر هەڵی ئەگرێ ئەچێ بۆ سەرا لاشەی کوڕی بدۆزێتەوە. کە ئەگاتە بەر دەرکی سەرا ئەبینێ خەڵکێکی زۆری وەکوو ئەو چوون بۆ دۆزینەوە و وەرگرتنەوەی لاشەی کەسوکاریان. هەموو لە بەردەمی دەرگای داخراوی سەراکەدا وەستاون. ئەوەندەی پێ ناچێ دەرگایان بۆ ئەخەنە سەر پشت کەدوا کەسیان لێ ئەچێتە ژوورێ خڕ دەرگایان لەسەر دائەخەن و هەر ئەو شەوە یەکێ سەر و سێ ساڵ حوکمیان ئەدەن. بەرەبەیان (پێش ئەوەی شار لە خەو هەستێ بێدەنگ و سەنگ ڕەوانەی زیندانی «ن...»یان ئەکەن. محە ئاوەڵزاوام پیر ئەبێ بەرگەی ئەرک و ئازاری بەندیخانە ناگرێ، ساڵێکی بەندێتییەکەی ناباتە سەر, ئەمری خوا بەجێ ئەهێنێ. خۆشت ئەزانی ئەوی ڕۆژ پەیدای نەکردایە نەیبوو شەو بیخوا جا بەهێیە ئەم کارەسات و کوێرەوەرییەی بەسەر هاتبێ سەیر نییە ئێسقانیشی مابێ؟ کاکە جوامێر! مەپرسە ئەم خەڵکە لە چ حاڵێکا ئەژین کەس خاوەنی سەربەستی و ژیان و نامووسی خۆی نییە بە درۆی مەزانە ئەگەر بڵێم ئێوەی بەندیخانە ئازادتر و دڵنیاتربوون لە ئێمەی بەناو بەرەڵڵا! باوێشک ئەدەی، خەوت دێ بچۆ خۆت بشۆ و بنوو. پێشەکی پیرۆزت بێ. شەوت باش و خەوت خۆش. جوامێر وتی: ― پێکمانەوە ... لاوە چەند هەنگاوێک دوور کەوتەوە و لەپڕ گەڕایەوە وتی: ― ئەوە چییە خۆ من ئەڵێی سەرخۆشم! حەمامەکەشم پیشان نەدایت. ئەوەتە لەتەنیشت ئەو ژێرخانەی بەرامبەرتەوە چرای ڕێگاکەشت بۆ دائەگرسێنم کە لێت تێک نەچێ. ڕەنگە لەبەر گەرما خەویشت لێ نەکەوێ سەد ئەوەندە ماندوو بی! دەی درێژەم دایە تۆش باوێشک ئەدەی. بۆ نایەی خۆشتنەکەت بخەیتە سبەینێ؟ جوامێر وتی: ― بەقوربان لێم گەڕێ ساردم مەکەرەوە خۆم لە خۆما لە خۆشتن بێزارم ئێستە خۆم نەشۆم تا دوو هەفتەی تر هەر نایەتەوە بیرم، ئێستە لە هەموو کاتێ باشترە، بەیانی کە هەستام وەک دۆزیبێتمەوە وەهایە. (بە دەنگێکی پڕسۆز و نەختێ بەرز بانگی کرد) گیانەکەمی لاوە سبەینێ مەسەلەکەی هیوات بیر نەچێ! لاوەش بەماتییەکەوە وتی: ― ئینشاڵڵا! جوامێر کە دەرگای حەمامی کردەوە سەری سوڕ ما ئەوەتەی هەبوو نەک لە حەمامی وادا خۆی نەشتبوو هەر چاویشی پێ نەکەوتبوو. بانیۆ سپییەکەی هەر ئەبریسکایەوە وەکوو بیستبووی خواپێداوەکان ئەو حەوزە پڕ ئەکەن لە ئاو و بۆنی خۆش ئینجا خۆیانی پێ ئەشۆن. هات بە بیریا خۆی لەو بانیۆیەدا بشوا. دەستی برد «شیرە»یەکی کردەوە لێشاوێک ئاوی سارد بە سەروگوێلاکیا هاتە خوارەوە دایچڵەکاند ئینجا بەرەبەرە و بەوریاییتر هەر چۆنێ بوو شێرەی ئاوی سارد و گەرمی بانیۆکەی دۆزییەوە و بەری دانەوە کە پڕ بێ. خۆی ڕووت کردەوە، دوای نەختێ چاوگێڕان بە خاولیی ڕەنگاوڕەنگی بە چاکلەدا هەڵواسراو شووشەی بۆنی خۆش و هەموو جۆر سابوونی خۆشتندا، قاچی خستە ناو بانیۆکە پێی هەڵخلیسکا بە گازی پشتا کەوتە ناوی! هەندێ ئازاری ئەژنۆ و ئانیشکی گەیشت. دوای نەختێ لە ئاوە شلەتێنەکەدا خۆی پاڵ خست. کە حەسایەوە لە کانگای دڵیەوە هەناسەیەکی هەڵکێشا و لە دڵی خۆیا وتی: خۆزگە هیوا و دایکی لێرە ئەبوون بێگومان هەموو ئازاری بەندیخانەم بە ماچێکیان لەبیر ئەچۆوە. دەی زۆر زۆری ڕۆیشتووە کەم کەمی ماوە. خوا موقەدەر نەدا دوو ڕۆژی تر لێرەن. سابوون و لیفکەی گرت بە دەستەوە و کەوتە خۆشتن. خۆشیی حەمامە لە کاشی ڕەنگاوڕەنگ دروستکراوەکە و ئەو ختووکەیەی ئاوە شڵەتێنەکەی بانیۆکە هی لەشی ئەدا، خۆشتنێکی کەی هێنایەوە بیری. دە ساڵ لەمەوبەر کە ئەگیرێن هەتا سێ مانگ ماوەی خۆشتنیان نادەن. ئەوانیش ئەکەونە شکایەت و شکایەتکاری و مانگرتن تا میری ناچار ئەبێ هەر پانزە ڕۆژ جارێک ماوەی خۆشتنیان بدا. لەبەر ئەوەی جوامێر لەبەردەمی خۆپیشاندانەکەدا بریندار کرابوو بە یەکێ لە سەرکردە گەورەکان دانرابوو بۆیە لە زیندانێکی یەک کەسییا گیرابوو. جا هاتەوە بیری چۆن نیوەڕۆیەک یەکێ لە وەردیانەکان دەرگاکەی لێ کردەوە و پێی وت کە هەستێ خۆی کۆ کاتەوە بۆ خۆشتن ئەمیش نە جلی پاک، نەهیچ شتێکی هەبوو لە خاولییەکی چڵکن بەولاوە کە جێی هەموو شتێکی پێ گرتبوو. کە لە زیندانە تاریکەکەی هاتە دەرێ تا ماوەیەکی باش چاوی هەڵنەئەهات لەبەر تیشکی گەشی خۆر بۆیە هەروا کوێرانە دووی دەنگی پێی یاساوڵەکەی پێشەوەی کەوتبوو کە ئەوەندەی پێ نەچوو دەرگایەکی بەتوندی کردەوە و ڕاوەستا تا ئەم گەیشتە لای دەرگاکە. ئەوسا پاڵێکی پێوە نا بەڵام بەختی هەبوو لەباتی ئەوە خۆی بکەوێ بەر زەلامێکی تر کەوت کە لە ژوورەکەدا وەستابوو دای بە دیوارە چینکۆکەدا. یاساوڵەکە پێی وتن خۆتان ڕووت بکەنەوە، وا هاوڕێکەی کەشتان هات. وای وت و پاڵی نا بە زەلامێکی کەوە. ئینجا پێی وتن: ژوورەکەی لاتانەوە حەمامە هەرسێکتان پێکەوە ئەچنە ژوورێ. ئەبێ بە پێنج دەقیقە لە خۆشتن ببنەوە چونکە بەندییەکان زۆرن و هەمووشی هەر سێ حەمام هەیە. دەرگاکەی لەسەر داخستن و وتی پاش پێنج دەقیقە لێ نەبووبنەوە بە ڕووتی ئەتانهێنمە دەرەوە، نەڵێن حکومەت زاڵمە و وەردیان کافر! ئۆباڵی خۆتان بە ئەستۆی خۆتان! بەندییەکانی تر کەوا دیاربوو لەبەر نەشارەزایی، جلی چڵکنیان لەگەڵ خۆیان هێنابوو بیشۆن، بەنائومێدی جلەکانیان دانا و هەر سێکیان خۆیان کرد بە ژووری حەمامەکەدا کە بریتی بوو لە چوار دیوارێکی چینکۆ، بنکەکەی چیمەنتۆڕێژ کرابوو، تانکییەکی گەورەی قیر پڕ کرابوو لە ئاو، لەو دیوەوە ئاگریان ئەدا. تەنەکەیەکی نەوتیش پڕ کرابوو لە ئاوی ساردی لیخن، بۆ هەرسێکیشیان قوتووە پەنیرێکی بەتاڵ دانرابوو کە ئاوی پێ بکەن بە خۆیانا. لە پەلەپەلیدا نەیانئەزانی چی بکەن، یەکێکیان نەختێ لە ئاوی تانکییەکەی کرد بە دەستیا توێخێکی داپڵۆخان، هیچ شتێ نەبوو لە حەمامەکەدا کە لەسەری دانیشن چیمەنتۆکەش ئەوەندە داخ بووبوو بە پێشەوە خۆیان پێ ڕانەئەگیرا چۆن خۆ بشۆن و چی بکەن؟ بە ناچاری نیوەی ئاوی ساردی تەنەکە نەوتەکەیان ڕشت کە ئەویش شڵەتێن بووبوو. دوو سێ قوتوو ئاوی گەرمیان تێ کرد و کەوتنە خۆشتن. لە یەک کاتا هەرسێکیان دەستیان ئەبرد بۆ قوتووەکە کە ئاو بکەن بە خۆیانا. کردیان بە نۆرە تا دووانیان کەفەکەیان لە سەریان کردەوە ئاوی بن تەنەکەکە ئەوەندە داخی ببوو جوامێر نەیوێرا بیکا بە سەریا. ئەمانە لەم حاڵەدا بوون، هێشتان دەستیان لە لەشیان نەداوبوو کەوا بۆنی چڵک و ئارەقیان پیاوی گێژ ئەکرد، لەپڕ کابرای یاساوڵ بە خۆی و قامچییەکەیەوە کردی بە ژوورا و شیڕانی بە سەریانا: ئەوە چییە هێشتا لێ نەبوونەوە؟ یاڵڵا دەی هەستن بڕۆنە دەرێ خۆتان پۆشتە بکەنەوە. کە ڕوانی یەکێکیان «جوامێر» هێشتا سەر و چاوی هەر سابووناوییە و خەریکە بە دەست لێی ئەکاتەوە. پڕی دایە تەنەکە ئاوە گەرمەکە و بەجارێ کردی بە سەریا، جوامێر قیژەیەکی شێتانەی لێوەهات لە ئازاری داپڵۆخانی سەروگوێلاک و شان و ملی، کابرای یاساوڵ دایە قاقای پێکەنین. بە قەمچی و شەق و پاڵەپەستۆ هەرسێکیانی پێش خۆی دا بۆ ژووری سارد! ڕوانییان سێ بەدبەختی تر خۆیان ڕووت کردۆتەوە بە دڵی خۆش و ڕووی گەشەوە چاوەڕوانی خۆشتن ئەکەن. جوامێر بە مانگێ ئەوسا سەروگوێلاک و شان و ملی پێستیان هێنایەوە. دوای ئەم بەپەنگکردنە تەگبیریان کرد کە لەمەولا بە هەرسێکیان یەکێکیان بشۆن، بۆ ئەوەی بتوانن لە پێنچ دەقیقەکەدا شتێ بکەن بە شتێ. بەڵام کاربەدەستانی زیندانەکە هەر زوو بەمە ئەزانن بڕیار ئەدەن کە لەوەلا ئیتر هەر جارە سێ کەسی تازە بنێرن بۆ خۆشتن پێکەوە. لەگەڵ ئەمەشا بەندییەکان گوێ نادەنە ئەم پیلانەی بەندیخانە و هەر لەسەر ڕێگەی خۆیان ئەڕۆن ئەگەرچی هی وایان ئەبێ کە بە ساڵی جارێک نۆرەی خۆشتنی نایەتە سەر. جوامێر لەناو ئاوی شڵەتین و حەمامی کاشی ڕازاوەی ماڵی لاوەدا ئەو حەمامەی زیندانی خۆیانی بیر کەوتەوە. هەناسەیەکی هەڵکێشا. بەدوای خۆ وشککردنەوە جلە کۆنەکانی لەبەر کردەوە هەستا چووە ژووری نوستن ئەوەندە کفت بوو هەر خۆی کرد بە ژێر جێگاکەوە ئیتر خەوی لێ کەوت بێ ئەوەی هیچ ئاگای لە نەرم و شلیی پێخەکەوەی بێ. هێشتا دنیا تاریک و ڕوون بوو جوامێر لەخەو ڕاپەڕی. لە پێشەوە نەهاتەوە بیری لە کوێ نوستووە، چاوێکی بە دەور و پشتی خۆیا گێڕا و سەرنجێکی دایە تفاقی ژوورەکە ئینجا بیری کەوتەوە کە لە کوێیە. کە دیی هێشتا ڕۆژ زووە پێخەفەکەی کێشایەوە بەسەر دەموچاویا. یەکەم جار بوو لە ماوەی دە ساڵا کە لە ناونوێنی وا نەرم و شلا نوستبێ. زۆری لا خۆش بوو بنوێتەوە. بەڵام لەپڕ وەکوو شتێک مێشکی ورووژا گورج پێخەفەکەی لەسەر چاوی لابرد. ئەوە نزیکەی دە ساڵە لەم ساتەدا لەناو جێگادا نەبووە، ئیستا کاتی ژماردنیانە پێنج پێنج وەکوو مەڕ لەناو حەوشەکەدا مۆڵیان ئەکردن لە بەردەمی ژووری فەرمانداری زیندانەکەدا، هەروەکوو ئێستەش هاوڕێکانی مۆڵ کراون و بەچیچکانەوە دانیشێنراون. هەی چە کافربابێکن! جاری وا هەیە سەعاتێک زیاتر ئەو خەڵکە بەو چەشنە ئەهێڵنەوە بەبێ ئەوەی یەکێ بوێرێ بار بگۆڕێ. وای بە حاڵی ئەو کڵۆڵەی پێی شل ئەبێ، دەست ئەخاتە سەر ئەرز یا دائەنیشێ. وەردیانێکی چەتەوڵ بە قەمچی دایئەگرێ، بگرە کوێت یەشێ! جوامێر لەم چەشنە بیرکردنەوەیەدا بوو کە لاوە بەئەسپایی دەرگای ژوورەکەی قڵیشاندەوە، کە دیی جوامێر بەخەبەرە هاتە ژوورەوە وتی: ― ڕۆژ باش کاکە جوامێر ئەوە هەستاوی؟ ئێمە لەمێژە هەستاوین لە خەو، بەڵام نەمویست خەوت لێ تێک دەم وتم ماندووە با بنوێ. کەواتە هەستە با بچین نان و چاکەمان بخۆین. جوامێر دووی کەوت بۆ ژووری نانخواردن، بەدەم بەرچایی کردنەوە ئەم قسانەیان کرد: ― منیش دەمێکە هەستاوم، بەڵام شەوێ باش نووستم تا بەیانی جووڵەم نەکردووە. لاوە وتی: ― کەواتە ئاگات لە تەقوهووڕی ئیمشەو نەبووە! دەنگی تەقەکان ئەوەندە نزیک بوو، دوور نییە هێزی «ل. ا. ن» هاتبنە شارەوە. ئینجا خوا ئەزانێ ئیمڕۆ لەشکری میری چی بە خەڵک ئەکا! بێگومان کوژراو و بریندار لە هەردوو لا و لە بێلایەنیش هەیە. هەر کە تەقە بڕایەوە لەشکری میری وەکوو گورگی هار ئەکەوێتە ناو شار. جارێ لای هەر گەڕەکێکەوە تەقە دەستی پێ کردبێ ئەوە وای بە حاڵیان هەرچی پیاوی ناوداری تیا مابێ کە تا ئێستا نەگیرابێ یا خۆی بە میری نەفرۆشتبێ، هەموویان ئەگیرێن، دەستبەسەر ئەکرێن و دوور ئەخرێنەوە لە ناوچەکە. خۆ ئەو کڵۆڵەی قەوانی فیشەکی لەبەر ماڵا بدۆزرێتەوە ئەوا بە سەروماڵەوە تیا چووە. ئەوە هیچ ڕەنگە هەر لە ئێستەوە ماڵپشکنین دەستی پێ کردبێ. لە مانگی پێشوودا کە گەڕەکی «س»یان پشکنی، بۆ بەدبەختی لە ماڵی مارفەڕەشی خەزووری ئەفراسیاوی خاڵما لە کۆنە بیرێکا دەمانچەیەکی قەرەبینای ڕزیوی ژەنگاویی زەمانی تەقیانووس ئەدۆزنەوە. بەبێ پرسیار و قسە، نزاری کوڕی کەوا تاقە پیاوی ماڵی ئەبێ، ئەگیرێت و حوکمی حەوت ساڵ زیندانی ئەدرێ بە سەردا. کە ئەوقاتەکەی بە ئەندامانی عورفی ئەڵێ ئەم دەمانچە ژەنگاوییە کۆنە بە کاری هیچ شتێ نایە و هیچ زیانێکی پێ ناکرێ هەر بەناو دەمانچەیە! سەرەکەکەیان پێی ئەڵێ: ڕاستە قسەی تۆیە، ئێمەش هەر لەبەر ئەوە لەباتی هەڵواسین بە حەوت ساڵ زیندان وازمان لێ هێناوە، ئەگەر دەمانچەدارینەی مناڵانیشتان لا بدۆزینەوە هەر حوکمتان ئەدەین چونکە نیشانەی حەز لە چەککردن و بەکارهێنانێتی کە ئەمەش گەورەترین مەترسییە بەرانبەر بە مانەوەی دەسەڵاتی حکوومەت! لەو ڕۆژەوە ئەوقاتەکە نەیوێراوە بچێتە بەردەمی عورفی بۆ هیچ موحاکەمەیەک. کوڕەکەش ونە و بێسەروشوێن، کەس نازانێ بردوویانە بۆ کوێ! ماڵیان بەقوڕ گرت ژنەکەی لە برسانا بە کۆشێ مناڵەوە پەنای بردە بەر ماڵی باوکی کە ئەبێ لە دەمی خۆیان پاروویان بۆ بگێڕنەوە. دایکی ئەفراسیاویش چووە ماڵی خزمێکی لە لادێ. زۆری لەگەڵ خەریک بووم کە بێتە ماڵی ئێمە نەهات. ئەیوت چاوم بەرایی نایە ئیتر لەم شارەدا دانیشم ئینجا ڕەنگە تۆش بزانی کە ئەفراسیاو چۆن بیر و باوەڕێکی کۆنەپەرستانەی هەیە نەک ئێستا کە لە چل تێ پەڕیوە، لە تافی هەرزەکاریشیا کە هەموومان کەم و زۆر تێکەڵی بزوتنەوەی نیشتمانیی ئەوسایە بووبووین ئەو گاڵتەی پێ ئەکردین. بەیاننامە بڵاوکردنەوە و کۆبوونەوە و قسە لە وەزعی نیشتمانی کردنمانی بە شتێکی بێکەڵک و زیاندار ئەزانی! سیاسەتی بە کاری گەورە پیاوان دائەنا، واتە ئەوانەی دەڵاڵ و جامبازی ئیمپریالزمن لە داگیرکردنی وڵاتەکەمانا! ئەوساش و ئێستاش لای وایە بەگژاچوونی هێزی پڕچەکی خاوەن تۆپ و تەنک و فڕۆکەی ئیمپریالیزم لەخۆ بە کوشتدان بەولاوە ناوێکی کەی نییە. جوامێر کە لە پێشەوە بە دڵ و لە پاشا بەبێزاری گوێی لە قسەکانی لاوە ئەگرت هەڵی دایە وتی: ― گیانەکەمی تۆ جارێ واز لەم باسانە بێنە، وەختی زۆرمان هەیە ئەم قسانەی تیا بکەین بچۆ مشوورێکی هیوا و دایکیم بۆ بخۆ هەستە زوو، لە ڕێی خوادا یەکێکی شارەزا و باش بدۆزەرەوە بینێرە بەدوویانا. ― داخم ناچێ ئیمڕۆ ناتوانین هیچ بکەین. جوامێر بەگرژییەکەوە وتی: ― چۆن؟ چۆن ناتوانین هیچ بکەین؟ تۆ خۆت شەوێ بەڵێنت نەدامێ کە بەیانی زوو یەکێک ئەنێریت؟ گیانەکەمی ئەمەندە کەمتەرخەمی تیا مەکە! ― ڕاستە من بەڵێنم داویتێ بەڵام من چووزانم شەو پەلاماری شار ئەدرێ! جوامێر بەتووڕەیییەکەوە وتی: ― پەلاماردانی شار هەقی چییە بەسەر ئیشی ئێمەوە؟ لاوە وتی: ― گیانە تۆ بەخۆڕایی خۆت سەغڵەت مەکە، ئەو شەوانەی کە شاری تیا ئەدرێتە بەر تەقە بە ڕۆژ نایەڵن قوش لە شار بچێتە دەرەوە، بە حسابی خۆیان بەدووی پەلاماردەرەکانی شەوا ئەگەڕێن کە لایان وایە ئەوان مەلن و شاریش قەفەسە لێدەرچوونیان نییە. جوامێر ئاهێکی هەڵکێشا وتی: ― ئەبوو بزانم ئەوە بەختی من نییە کە لەگەڵ بەربوونما دنیام بۆ بگۆڕدرێت بە بەهەشت. ئەو بەختە ڕەشەی بە خوتوخۆڕایی تووشی دە ساڵ گرتن و ماڵوێرانیی کردم ئێستەش وا بە ناوچەوانمەوە وەک داخی لێی هەڵکەندراوە. لاوە ویستی دڵخۆشیی بداتەوە بەزەردەخەنەیەکی کاڵەوە وتی: ― ئەم قسە پڕوپووچانە چین؟ چارەنووس مانای چییە، ئەگەر بەنیادەم لە بوونییەوە کردار و ڕەفتار و هەموو شتێکی خۆی لە ناوچەوانی نووسرابێ ئیتر هەوڵ و تەقەلا و تێکۆشان مانایان چییە و بەکەڵکی چی دێن؟، جوامێر وتی هەوڵ و تەقەلا و تێکۆشین هەر ئەتگەیەننە ئەو پلە و پایە و شوێنەی کە لە چارەت نووسراوە! بڕوانە چەند هەزاران، میلۆنان خەڵک تێ ئەکۆشن، هەوڵ ئەدەن کەچی نانیان بە دۆدا ناگات! زۆری واش هەنە چ هەوڵ و تەقەلایەکی ئەوتۆش نادەن کەچی ئەڵێی پارە بە سەریانا ئەبارێ. چاوێ بگێڕە بەناو هاوڕێکانی قوتابخانەمانا بزانە چەندیان گەیشتوونەتە ئەو پایەی کە مامۆستاکانمان بەپێی تێکۆشان و زیرەکیی خۆیان بۆیان دائەنان؟؟ کوان یەکەم و دووەم و سێیەمی هەموو ساڵەکانی خوێندنمان! ئەوەش تەوەزەل و گێل و گەوجەکان کە مایەی گاڵتە و قەشمەریی هەموان بوون بزانە چ لە مەیدانی کاسبی و کاری ئازاد و چ لە مەیدانی فەرمانبەریدا چ شوێن و پایەیەکی دیاریان هەیە، کەوا بە خەوی شەوانیش بەبیری خۆشیاندا نەهاتووە. لاوە پاش ئیستێکی کەم وتی: ― ئەوی ڕاست بێ من ئەم چەشنە قسانە ناچنە مێشکمەوە بەلای منەوە بەختیاری یا سەرکەوتن بەری لەسەر ڕۆیینی تەقەلایەکی ڕێکوپێکە بەرەو ئامانجێکی دیاریکراو لە ڕێی تایبەتیی خۆیەوە و لەبەر تیشکی تاقیکردنەوەی خەڵک و خۆت. جوامێر هەناسەیەکی ساردی هەڵکێشا وتی: تۆ هەر ڕایەکت هەبێ بەرانبەر بە بەخت و شانس ئەوەندەی تۆزێ کار ناکاتە سەر بیری من چونکە ژیانی خۆم بەڵگەی گەورە و ئاشکرای بێشانسی و بەدبەختییە. ― دەی با جارێ واز لەم باسانە بهێنین. ئیمڕۆ نیازت چییە ناچیتە دەرەوە نەختێ خۆت بخافڵێنی و بزانی شارەکەمان چیی بەسەر هاتووە؟ بەڵام ئاگات لە خۆت بێ دڵت بۆ هیچ ناسیاوێکی کۆنت نەکەیتەوە ئەو خەڵکە خراپ گۆڕاون و برا باوەڕی بە برا نەماوە. جوامێر بەبێزارییەکەوە سەرێکی بادا و وتی! ― نە بابە من هەر تاقەتی قسەکردنم نەماوە کەوتووم بە دەردی خۆما. نەختێ سەریشم دێشێ. ئەگەر هەیە یەک دوو ئەسپرینم بەرێ ئەچمەوە ژوورەکەی خۆم ڕەنگە هەر نەشچمە دەرەوە! تا لاوە پاکەتێ ئەسپرینی بۆ هێنا ئەم چووە ژوورەکەی لەسەر جێگاکەی لێی پاڵ کەوت. دوو دەنکی قوت دا و نەختێ چاوی لێک نا. کە چاوی کردەوە هێشتا چێشتەنگاو نەبووبوو بیری کردەوە چی بکات و چۆن ڕۆژ بەرێتە سەر. تاقەتی چوونە دەرەوەی نەبوو بۆ کوێ بچێ و بۆ لای کێ بڕوات. بێگومان بەشی زۆری هاوڕێ و ناسیاوەکانی یا گیراون یا خۆیان گەیاندۆتە «ل. ا. ن» یا کوژراون، یا مردوون وە یا ئەوەندە ترسێنراون هەر زەندەقیان ئەچێ ئەگەر چاویان بەم بکەوێ. ڕەنگە ئەگەر ڕێی خۆ لێ هەڵەکردنیشیان نەبێ وەکوو گول لێی ڕائەکەن ئەمانە هەمووی لە سەرێکەوە، لە سەرێکی کەشەوە دیارنەبوونی هیوا و دایکی دابووی لە باڵی، هەروەها ژیانی تەوەزەلی و کەم چالاکیی دە ساڵی زیندانیش دەماری مراندبوو بۆ شتی پێویستیش تاقەتی هاتوچۆی نەمابوو نەخوازەڵا سووڕانەوەی بێئامانج بۆیە لەگۆترە یەکێ لەو چەند کتێبەی گرت بە دەستەوە کەوا لاوە لە ژوور سەری بۆی دانابوو. لەسەر جێگاکەی ڕاکشایەوە کەوتە خوێندنەوەی بەڵام هەرچەندی ئەکرد مێشکی بۆ گلێر نەئەکرایەوە و جەمسەری قسەکانی نووسەری بۆ نەئەدرا لەیەک. هەر وشەیەکی خەیاڵێکی لە دڵا ڕاست ئەکردەوە بەناچاری کتێبی لێ دانا و خۆی هاویشتە سەر باڵی سیمرغی خەیاڵ و ئەویش خێراتر لە برووسکە هەڵی گرت بەرەو بەهەشتی یادگار.
76	٥	ئیبراهیم ئەحمەد (1914-2000)	ژانی گەل	بەر لە دەست پێکردنی ئەم داستانە بە دوانزە ساڵ پاش نیوەڕۆیەکی هاوین جوامێر بە دڵی خۆش و گیرفانی پڕەوە لە دایەرە ئەگەڕایەوە بیری ئەکردەوە لەو پیاوە لادێیییە باشەی لە خۆیەوە ئەوە چەند مانگە بەدوویا ئەگەڕێت کە قەرزی باوکی بۆ بهێنێتەوە بەبێ ئەوەی ئەم هیچ سەنەدێکی هەبێ یا هەر ئاگاشی لە مەسەلەکە ببێ. پیاوی چەند چاک و سەیر هەیە! چەند سەیر ئەپاڕایەوە کە لێی ببوورێ و ئێستە نیوەی قەرزەکەی لێ وەربگرێت بۆ نیوەکەی کەشی دوو ساڵی لێ ڕاوەستێ بە دوو وەرزی تر خوا یار بێت دوا پوولی ئەداتەوە! جوامێر خۆی ئەکوتا بەرەو ماڵ کە ئەم مژدە خۆشە بدات بە دایکی. بەڵام هەر کە دایکی دەرگای لێ کردەوە تارماییی ژنێکی ڕەشپۆشی بەدی کرد بە هەیوانەکەیانا تێ پەڕی. جوامێر بەئەسپایی لە دایکی پرسی. ― وا دیارە میوانمان هەیە! ماڵی کێن؟ دایکی بە دەنگێکی بەرز وتی: ― جوامێر گیان ئەوە تۆی هاتوویتەوە، یاخوا بەخێر بێیتەوە دەبڕۆ ژوورێ پیرۆز خان لەوێیە لەگەڵ کاڵێ خانی کچی، بەخێرهاتنیان بکە و دانیشە لایان تا من یەم! جوامێریش بە دەنگێکی بەرز، میوانەکان گوێیان لێ بێت وتی: ― باشە دایە گیان! با دەس و پلم بشۆم ئەچمە خزمەتیان، بەدەم قسەشەوە لە دایکی هاتە پێشێ، کەوا لەسەر تەنوورەکە خەریکی چێشتلێنان بوو و بەئەسپایی پرسی: دایە ئەم پیرۆز خان و کاڵێ خانە کێن؟ دایکیشی بەچرپە وتی: ― چۆن نایانناسی؟ پیرۆز خان کچی فەقێ قادری خاڵمە! زوو کە زوو دەست و پلت بشۆ و بچۆرە لایان منیش هەر چێشتەکەم خستە سەر ئاگر دێم. ڕۆژگار درەنگە ئەترسم زوو پێ نەگات و برسییان ببێ! جوامێر دەستی وشک ئەکردەوە هاتەوە بیری کە مژدەی نەداوە بە دایکی کەوا کابرایەک هەر لە خۆیەوە قەرزی باوکی بۆ هێناوەتەوە. بەپەلە ڕێی سەرتەنوورەکەی گرت، بەڵام دایکی زوو بەدیی کرد و هات بەپیریەوە وتی: ― ئەوە چییە هێشتا نەچوویتە لایان؟ وتی: ئاخر... ― ئاخر و ئۆخری پێ ناوێ بڕۆ دەی گیانەکەمی! ― قسەیەکم هەیە. ― هەرچییەک هەیە جارێ هەڵی گرە. بچۆ ئەزانم شەرم ئەکەی زوو ئەگەم بە فریاتا. جوامێر بەناچاری ملی ڕێی ژوورەکەی گرت و بەشەرمێکەوە سڵاوی کرد و بە تەریقی و بەشی زۆری لەژێر لێوەوە بەخێرهاتنی ژن و کچەکەی کرد و لەلای دەرگاکەوە دانیشت. کچەکەیان کە لەگەڵ هاتنە ژوورەوەی جوامێر هەستابووە سەرپێ دەنگ دلێرتر لەو وەرامی دایەوە و هاتە خوار ئەوەوە دانیشێ، کە دیی جێگە نییە نەختێ ڕاوەستا و ئەوسا ڕووی کردە جوامێر وتی: ― کاکە جوامێر تۆ هەستە بچۆ لای ژووروو ئەو جێگایە بۆ من چۆڵ کە. خۆ ئێمە میوان نین چۆن ئەبێ تۆ لێرە دانیشیت؟ جوامێر بەدەم قەیناکا بە خوا قەیناکاوە چووە سەر کورسییەکەی سەرووتر دانیشت. دەستی هەڵئەگڵۆفی و چاوی بڕیبووە لاکێشی کۆنی ژوورەکەیان. پیرۆز خانیش کەوتە گێڕانەوەی باسی مناڵیی جوامێر کە چۆن هەر بە کۆڵی ئەوەوە بووە و لە باوەشی ئەوا گەورە بووە و زۆر جار لەگەڵی چووە بۆ ماڵی خۆیان دوو سێ ڕۆژ لەوێ ماوەتەوە دایک و باوکی هەر بە بیریشیانا نەهاتووە! جوامێر نقەی لە دەمەوە نەهات. جارجارە لە ژێرەوە بە تیلاییی چاو تەماشایەکی کچەکەی تەنیشتی ئەکرد کە هەر پێ و گۆرەوی و داوێنی کراسەکەی لێ دیار بوو. دایکی کردی بە ژوورا سەرفراز بێت ڕزگاری کرد. هەستا لەبەری. دایکیشی کاڵێی لە خوارەوە هەستان و بەنابەدڵیی خۆی بردییە لای پیرۆز خانی دایکییەوە داینیشاند و سەرلەنوێ کەوتنەوە بەخێرهاتن و خۆشی و چۆنی. و لەپڕ دایکی جوامێر دایە پڕمەی گریان وتی: ― کوێراییم دایە کاشکی سوێم بوایەوە بۆتان و بەم چەشنە چاوم پێتان نەکەوتایەوە! ژنە و کچەکەش کەوتنەوە کورکەکورک، کچەکە گەلێ بە کوڵ و دڵتر بوو لە دایکی کەوا بە بیری جوامێر لە گریان بێزار ببوو کەوتبووە دەوری دڵدانەوەی خۆی لەژێر پەردەی ڕەزام بە ڕەزای خوا و هەرچی ئەو نەیکات نابێت! ئەمە ئەگەرچی جوامێر هەر هیچی لە کۆستی کەوتووشیان نەئەزانی! هەموو بێدەنگ بوونەوە. لە هەناسەی تونگی ژنە و وردەهەنسکی دایکی و کچە زیاتر دەنگ لە ژوورەکەدا نەبوو. دایکی هەستی کرد کە جوامێر بێتاقەتە وتی: ― دە هەستە جوامێر گیان تۆش بچۆ خۆت بگۆڕە و پشوویەک بدە لە سای بەیانییەوە بەپێوەی بەسە مردیت دوور لە گیانت! ئەگەر بێجێ نەبوایە جوامێر ئەیدایە قاقای پێکەنین و ئەیوت: ― دایە بەپێوە بوونی چۆن؟ بۆچی کۆڵم کێشاوە! لە بەیانییەوە ئەوەندە دانیشتووم لەشم هەموو سڕ بووە! دیسانەوە مەسەلەی پارەکەی هاتەوە بیر بەڵام کاتەکەی پەسند نەکرد هەستا و لێی دا چوو بۆ ژوورەکەی خۆی جلەکانی بگۆڕێ. دایکی نانی بۆ ئەم هێنایە ژوورەکەی خۆی و خۆشی لەگەڵ میوانەکان نانی خوارد. (ئەم بەڵای ناگەهانە چی بوو، بۆ لەم کاتەدا هاتن! بۆچی هاتوون! کۆستی چییان کەوتووە! ئاخۆ چییان لێ قەومابێ! کێیان مردبێ! بۆ چی هاتوون بۆ ماڵی ئەمان؟ دەمێکە ناویانی لە دایکیشی نەبیستبووە! خوا بکات خێر بێ! جارێ پێشەکی زەحمەتە خێر بێت چونکە هەر هیچ نەبێ مەسرەفی ماڵ ئەکات بە دوو چەندانەی جاران! خۆ بەرچایی نان و گوێزیان ناداتێ! دەی، هەرچۆنێک بێ باش بوو لەپاش سەری مانگ هاتن، لە نیوەکەی تری مانگا بهاتنایە حاڵ شڕ بوو لەپڕ بیری کەوتەوە کە پارەیەکی مشەی پێیە! بەڵام وەکوو شتێکی زۆر خراپی بیر کەوتبێتەوە خۆی گرژ کرد و بە دەنگێکی نەختێ بەرز وتی- نا ئەوە ... پارەی شتێکی ترە. پوولێکی دەستی لێ نادرێ! دوای نانخواردن لەسەر جێگاکەی پاڵ کەوت بەو هیوایەی دایکی بێتە ژوورێ باسی پارەکەی بۆ بکات و پرسیاری میوانەکانی لێ بکات، بەڵام دایکی هەر نەهات ئەمیش خەو چووە چاوی. دوای ماوەیە کە خەبەری ببووەوە خۆی ڕێک خستەوە، دەموچاوی شت، سەری داهێنا و چووە دەرێ بۆ چاییخانە «وا دیارە تا شەو دایکی دەست ناکەوێت...». بە ڕێوە بیری لە ژنهێنانەکەی ئەکردەوە. بەڕاستی لەمێژە هەردوو لا لێی بێدەنگن لەوساوە کە دایکی چۆتە لای باوکی ئاسکۆڵ واتە ساڵێک و دوو مانگ و شەش حەوت ڕۆژ لەمەوبەر بوو باوکی ئاسکۆڵ وتبووی جارێ وا بە خێری جوامێر تازە دامەزراوە و مانگانەکەی کەمە و نۆماڵە و کچەکەش مناڵە و ئەخوێنێ. با ماوەیەکی کەش مەسەلەکە بهێڵنەوە بەشکوو هەلێکی لە ئێستە چاترمان دەست ئەکەوێت. لەو ساوە قسەیەکی لێ نەکراوەتەوە. لەو ساشەوە دایکی سەری نەکردووە بە ماڵی مامیا چونکە ئەم وەرامەی باوکی ئاسکۆڵی بە دەست بەڕووەوەنان لێک ئەدایەوە. هەرچەندیشە بە لای جوامێرەوە قسەکەی بەجێ بوون تا ئەندازەیەکی زۆر! باشە ئەی ئێستە چی ئەڵێ! ئاخۆ دایکی ئەنێرێتەوە بۆ لای مامی، تۆ بڵێی بچێ؟ باوەڕ ناکا چونکە دڵی لێیان یەشاوە، نەء هەر لە سەرەتاوە دایکی لەگەڵ ماڵە باوانی باوکی جوامێر دانوویان لە مەنجەڵێک نەکوڵاوە، یەکەم بووکی ماڵی بووە کە داوای خانووی جیای لە مێردەکەی کردووە و ئیتر وەکوو ناسیاو هاتوچۆی کردوون! لە باتی ئەوان ڕووی کردۆتە خزمانی خۆی. جگە لەمەش هەر لە سەرەتاوە پێی خۆش نەبووە کە تاقانەکەی ئەو کچە ... بهێنی. ئەگەرچی لەبەر دڵی ئەم بەئاشکراش دەری نەئەبڕی. ئێستە ئەمانە هەموو تێپەڕین بڕوبیانووی ناوێ ئەم کوتەماڵێکی پێکەوە ناوە و ئەو پارەیەی ئیمڕۆش بۆ مەسرەفی ژنهێنانەکەی لە سەری دێ لە پێی دەرئەچێ، ئەگەر پەڵپی پێ نەگرێ! بیانووی خوێندن تەواو کردنیشی نەماوە! چونکە دوو ساڵ لە سەریەک دەرنەچوو خۆی قوتابخانەی بەجێ هێشت هەرچۆنێک بێت شەو لەگەڵ دایکی قسە ئەکات و ئەینێرێت بۆ لای مامی بۆ بڕانەوەی مەسەلەکە. لە چاییخانە لەگەڵ دوو سێ هاوڕێ بە قسەوە خەریک بوون کاتێکی زانی سات لە نۆ لای داوە لە نیوەی قسەیەکی لەگەڵ هاوڕێکانیا هەستا و وتی: ― من ئیشم هەیە ئەبوو زووتر بڕۆمەوە، لێم ببوورن. خواتان لەگەڵ. جارێکی تر قسە لەم باسە ئەکەینەوە! بەپەلە ڕێی ماڵی گرتەوە ئەیزانی دایکی دوای نوێژی خەوتنان ئەنوێت. بەڵام دڵێکی بە میوانەکان خۆش بوو کە بەشکوو بە هۆی ئەوانەوە تا ئەوسا مابێتەوە. جگە لەوەش تەنانەت بەپێی حسابی نوێژی خەوتنانیش بێ هێشتا درەنگ نەبوو.. لەگەڵ ئەمەشا لەباتی ئەوەی کلیلەکەی گیرفانی بەکار بهێنێ لە دەرگای ئەدا بۆ ئەوەی ئەگەر نوستبێتیش هەڵی بستێنێ. بەڵام وا دیار بوو دایکی و ئەوان تازە خەریک بوون ئەچوونە سەر جێگاکانیان. دایکی کە دەرگای لێ کردەوە بە دەنگێکی بەرز پێی وت: ― ئەوە بۆ چی وا درەنگ هاتیتەوە گیانی دایکت. ― چەند هاوڕێیەکم دی، لەگەڵیان دانیشتبووم هەروا بۆخۆمان قسە و باسمان ئەکرد. هیچ درەنگیش نییە هێشتا ئێوارەیە ئێوە لە خۆتانەوە کردووتانە بە شەو! بێگومان پیرۆز خان و ئەوانیشت بەزۆر ناردۆتە سەر جێگا. پیرۆز خان کە بە چوونە ماڵەوەی ئەم هەستابوو لەسەر جێگاکەی دانیشتبوو، وتی: ― نە بە سەرەکەی تۆ، خۆمان کفتی ڕێگەین حەزمان کرد زوو بنووین. خۆ کاڵێ دایکەکەی بمرێ ئەوەندە ماندوو بوو هەر نانەکەی لە دەما بوو خەو ئەیبردەوە. جوامێر ڕووی کردە ژوورەکەی بۆ خۆگۆڕین تەماشای کرد جێگاکەی نەبراوەتە دەرێ کە ئاوڕی دایەوە دایکی بە دوویەوە بوو ئەیوت: ― جوامێر گیان ئەوە لەبەر پیرۆز خان و ئەوان نەوەک شەرم بکەن جێگاکەی تۆم هەر لە ژوورێ هێشتەوە پەنجەرەکان بکەرەوە هیچ گەرم نییە ئەتوانی بۆخۆت بنوویت تا درەنگ نە دەنگەدەنگی من و نە هەتاو هەڵتناسێنن. وای وت و خەریک بووە بچێتە دەرێ... جوامێر گورج قۆڵی گرت و وتی: ― درەنگ نوستنی چی من ئەبێ سەعات ٨ لە دایەرە بم. دایکی لەبەرخۆیەوە وتی: ― دەی بە سەرەکەی تۆ وام زانیوە جومعەیە. ― جارێ تۆ مەڕۆ وەرە قسەم بۆ بکە. هەزار و یەک پرسیارم هەیە یەکەمیان: پیرۆز خان و ئەوان بۆچی هاتوون؟ دووەم: کۆستی چییان کەوتووە؟ سێیەم: تۆ جارێ ڕاوەستە یەکەیەکە، سەرم لێ مەشێوێنە! پیرۆز دوور بێ لە سەری تۆ و خۆشەویستان مێردەکەی کوژراوە. ئەوە مانگێکە کابرایەکی گەورەی دەسەڵاتداریان لەسەر گرتووە ئەڵێن بە دەسیسەی ئەو کوژراوە. چونکە چەند جار داوای لێ کردووە کە کانی و ئاوێکی هەیە پێی بفرۆشێت مێردەکەی پیرۆزیش ڕازی نەبووە کابراش گاڵی داوە چوون بانگیان کردووەتە دەرێ و کوشتوویانە و ڕۆییون. ― کەس دیونی؟ ― لە کاتی کوشتنا، نەء، بەڵام دوای کوشتنی دوو پیاو و سێ ژن دیویانن تەنیا ژنێکیان وێراویە بێ شایەتییان لێ بدات ئەڵێن کابرا زۆردارێکی کافرە زۆر جووتیاری بەسەزمانی بەم جۆرە کوشتووە و بە لوولەی تفەنگ خۆی کردووە بە خاوەن دێ. نەک هەر دێ خوا لێم نەگری قسەی ئەوان ئەگێڕمەوە ئەڵێن کەس خاوەنی نامووسی خۆشی نییە لە دێیەکەدا! جا ئیستە پیرۆز خان وەکوو بیستوویە کابرای دەستدار ئەوقاتێکی گەورەی گرتووە و پارەیەکی زۆری داناوە بۆ بەرتیل کە خۆی پێ رزگار بکات، ئەمانیش هاتوون لێرە ئەوقات بگرن و هەوڵێ بدەن بەشکوو خوێنەکەیان بەفێڕۆ نەڕوا. ― باوەڕ ناکەم سەرکەون. نەک هەر خوێن پارەکەشیان بەفیڕۆ ئەڕوات. ئەم دەسگا و دووکانە بۆ ئەوە دانەنراوە کە زۆرداری تیا بگیرێت و هەقی هەژاری تیا بسێنرێت! ― هەر چۆنێک بێ کوڕم ئەبێ هەوڵ بدەن. خۆ خۆیان ناکەن بە پەنگی ئاوایی. کوێراییم دایە کوڕیشی نییە، ئەگەر کوڕێکی بوایە هەر ڕۆژێک تۆڵەی ئەکردەوە. بەڵام بڵێین چی ئێمە دڵدانەوە نەبێ هیچی کەمان لەدەس نایە! خۆیان چی بە باش ئەزانن بۆخۆیان با بیکەن و سەد ساڵیش لێرە بن هەر خۆم بە خاوەنماڵیش نازانم لە عاستیان! نازانی باوکی چەند چاکەی بە سەرمانەوە هەیە. ― باشە. ئارەزووی خۆیانە. ئەوە بیرم نەبوو پێت بڵێم، یا ڕاستتر کاتی نەبوو پێت بڵێم کابرایەکی قەرزاری باوکم ئیمڕۆ هاتە لام خواوڕاستان کردیان دووسەد دینار قەرزی باوکمی بۆ هانیومەتەوە ئەوەندەی کەشی ماوە خستوویەتە دوو وەرزی تر، هەر وەرزی نیوەی. کاری ڕاست بێت بەشی هەموو مەسرەفی ژنهێنانەکەم ئەکات ئەگەر پەڵپمان پێ نەگرن! دایکیشی ئیستێکی کرد و بەئەسپایی وتی: ― نەخەڵەتابی تا ئەم ماڵە لێرەن باسی بکەیت! هەر ئابڕووی هەزار ساڵەمان ئەچێت! دوای ئەمانیش هیچ نەبێ ئەبێ دوو سێ مانگێکی پێ بچێ ئەوسا تێ هەڵچینەوە قەی ناکا، ئەگەرچی، هیچ... ― ئەگەرچی چی؟ قسە بکە بزانم نیازت چییە؟ ― ئەڵێم ئەگەرچی من فاتە زلە بناسم ئیمڕۆ کچ نادات بە تۆ! ― چۆنم ناداتێ؟ ― هیچ کوڕم. خوا بکات بە کراسی بەری خۆیەوە بتدەنێ «کوێرە چیت ئەوێ؟ دوو چاوی ساغ». هەر چۆنێک بێ جارێ تا ئەم ماڵە کۆستکەوتووە لێرەن با مەسەلەکە دیزە بە دەرخۆنە بێت. ― باشە قسەی تۆیە ئێستە وەختی نییە. خوا بکا زوو ڕزگاریان بێ و بڕۆنەوە. دایکی لێی دا چووە دەرەوە و ئەمیش لەسەر جێگاکەی پاڵ کەوت و کەوتە بیرکردنەوە. دوو هەفتەیەک بەسەر هاتنی ماڵی پیرۆز خانا تێ پەڕی ڕەنگی میوانییان لە ڕوو هەڵگیرا، وەکوو خەڵکی ماڵێ ئەهاتن و ئەچوون. جوامێریش لەگەڵ هەموو شەرمنی و کەم خۆ خستنە ماڵەوەیدا بە بوونیان ڕاهات، نەک هەر ئەمە بە درێژاییی ڕۆژ و بە کۆکردنەوەی خەرمانی سەرنجە شەرماوییە بەدزییەوەکانی وێنەیەکی تەواوی گرتبوون لە مێشکی خۆیا، بەتایبەتی هیی کاڵێ، کچێکی خوێنشیرین، شانزە حەڤدە ساڵەی باریکەلە. پرچێکی ڕەشی هەمیشە شانەکراو تا ناوقەدی هاتووە، دوو ڕیز برژانگی درێژی شاش جاروبار کە سەر هەڵئەبڕێ باوەشی ڕۆشنایی و خۆشی و جوانی ئاوازیان لێ دێتە دەرێ. لووتێکی بەعاستەم پان بەسەر دەم و لێوێکی خرپن و شەرابییەوە وان بە ڕوویەکی لەچاو لەشیا پڕ و قەڵەوەوە. بەکورتی کاڵێ کچێکی ئێسکسووک بوو. خۆ ئەو کراس و سوخمە ڕەشەی لەو دوایییەدا بەزۆری دایکی لەبەری کردبوو هەر کردبووی بە پەری، لەگەڵ ئەم وێنە جوانەشا لە پەسەندکردن بەو لاوە هیچ هەستێکی کەی لە دڵی گێلی جوامێرا نەبزواندبوو تا ئەو کاتە. پیرۆز خان و کاڵێ بەگەرمی چاوەڕوانی ڕۆژی موحاکەمەیان ئەکرد، ڕۆژ نەبوو دوو سێ جار هەواڵی ڕۆژ و مانگ لە جوامێر نەپرسن. دوایی، پاش چاوەڕوانییەکی ناخۆش ڕۆژی موحاکەمە هات و هەر لە بەیانی زووەوە پیرۆز خان - کە شایەتی هەبوو لەداواکەدا - چوو بۆ مەحکەمە. کاتێ جوامێر لە دایەرە گەڕایەوە زانی کەوا داواکەیان، لەبەر نەهاتنی چەند شایەتێک، خراوەتە دە ڕۆژی تر هەموو بۆڵەبۆڵی پیرۆز خان لەو ڕووە بوو کە بە دە ڕۆژ ناتوانێ بڕوات و بگەڕێتەوە. دایکی جوامێر و جوامێریش گلەیییان لێ ئەکرد کە بۆچی ماڵی ئەوان بە هیy خۆی نازانێ و بیر لە ڕۆیشتنەوە ئەکاتەوە. هەرچۆنێ بوو بەناچاری مانەوە و ئەو دە ڕۆژەشیان بردە سەر. دیسانەوە ڕۆژی موحاکەمە، یەکێ لە شایەتەکان، بەtایبەتی ئەو ژنەیان کە شایەتیی دابوو، نەهاتبوو داواکەیان خستبووە ٢٣ ڕۆژی تر. کە شەو باسی گەڕانەوە کرا، پیرۆز خان بە جوامێری وت کەوا سەرلەبەیانی جێگایەکی بۆ بگرێت لە ئوتوبێلێکدا. جوامێر سەری سوڕ ما لەمە. بەڵام کاڵێ ئەوەندە بەسەرسوڕماوی نەیهێشتەوە هەڵی دایە وتی: ― بە خوا دایە منیشت ببردایەوە لەگەڵ خۆت باش بوو. هیچ شتێکی تیا نییە. تۆ بڵێیت ئەوەندە نامەرد بن دەست بۆ ئافرەتیش درێژ بکەن؟ ― بەڵێ کچم تۆ نایانناسی گەلێ لەوەش نامەردترن. کە ئەوان دەستیان بۆ پیرەمێردێکی، قورئانخوێنی بێوەی و خێرەومەندی وەکوو باوکت درێژ کرد و کوشتیان لە هیچ گوناح و خراپەیەکی تر هۆ ناکەنەوە. لەپاشا من خۆم ئاگام لە دڵی ئەوانە و ئەزانم چۆن تەماشای تۆ ئەکەن! هەمووی پێرار بوو کە کەریم بەگ ناردیە خوازبێنیت بۆ فەرەیدوونی کوڕی. ئەزانێ دوور لەسەری تۆ وەجاخمان کوێرە ویستی بە خزمایەتی دەست بەسەر کوێرە کانییەکەمان بگرێت بەڵام باوکت - پڕ گۆڕەکەی لە نوور بێت - پێی دا بە ئەرزا و وتی نەمداوە و نایدەم، کچ نادەم بە زۆردار. وتیان بە کوڕەکەی بە خۆی نا. وتی فەرقی نییە ئەوی لە مشک بێ جەواڵ ئەدڕێت، خۆ ئێمە تا ئێستە باسی ئەوەشمان لای تۆ نەکردووە بەڵام با بزانیت بۆ ئەوەی وا تێ نەگەی من بەخۆڕایی، یا پێم خۆشە بەتەنیا بگەڕێمەوە، نەء گیانی من، هەر لە ئێستەوە بیرت ئەکەم ئەوا بۆ شانزە ساڵ ئەچێ شەوێک خەو نەچۆتە چاوم گوێم لە مشەی تۆ نەبووبێت و چاوم بە چاوت نەکەوتبێ و دەسم نەکردبێتە ملت. دایکی جوامێر بەگلەیییەوە وتی: ― ئەوە چییە کاڵێ خانم ئەڵێی بە ئێمە رازی نیت؟ فەرقی ئێرە و ئەوێ چییە؟ ئێرەش هەر ماڵی خۆتانە. بە سەرەکەی جوامێر ئەوەندەی کچێکی خۆمم خۆش ئەوێیت! کاڵێ لە شەرما سوور هەڵگەڕا و بە دەنگێکی نەختێ بەرز وتی: ― نە بە خوا پوورە ئەجێ گیان لەبەر ئەوە نییە، یا خوا ماڵتان هەر ئاوا بێ و هەزار ماڵی لێ بکەوێتەوە. لە ماڵی خۆشمانا ئەوەندە دڵنیا نەبووم. بەڵام هەر ئەوەی هەیە کە پێم ناخۆشە دایکم بەتەنیا بگەڕێتەوە. دایکی وتی: ― تۆ گوێ مەدەرە من، چی لە من ئەکەن؟ جگە لەوە لێکیش ببنەوە من ئەو زەویوزارە بۆ ئەوان بەجێ نایەڵم. هەتا خوێن لە دەمارما بگەڕێ وەکوو چق! ئەچم بە چاویانا. با ئەم مەحکەمە و شتە ببڕێتەوە زۆردارێکی وەکوو خۆیانیان بۆ ئەهێنمە دێیەکەوە نیوەی زەوییەکانی ئەدەمێ جا با ئەوسا بۆخۆیان هەر شەڕەسەگ بکەن. نازانم بە خوا لەمەشا دوودڵم ئەترسم هەر جووتیارە هەژارەکانی تیا بچن. هەرچۆنێک بێ تۆ لە منی تێک مەدە. لێم گەڕێ با ئێستا بەتەنیا بڕۆمەوە، وا خوا ئێرەی داوە ماڵەکەیان هەر ئاوا بێت ئەوە ئەجە خانە وەکوو دایکت وایە و خۆ کاکە جوامێریش هەر برای خۆتە ئیتر بیبڕەوە. کە بشبینن تۆم لەگەڵ خۆم نەبردۆتەوە تێ ئەگەن لە کلۆرەدار نەهاتووینە دەرێ! شەوێ جوامێر لەسەر جێگا بیری لەم قسە و باسە و لە مانەوەی کاڵێ ئەکردەوە. وەکوو شتێ سەری لێ شێوابوو نەیئەزانی پێی خۆشە ماوەتەوە یان ناخۆش! بەڵام لەگەڵ ئەوەشا نەختێ شڵەژابوو زۆرتری بەوە لێک ئەدایەوە کە چونکە خوشکی نەبووە لە ماڵێدا، وە لە دایکی زیاتر ئافرەتی کەشی نەدیوە و لە ناوچەکەشیان هەرزەکارێکی وەکوو ئەم ئەوەندە تێکەڵیی لەگەڵ ژن نابێت تەنانەت لەگەڵ ئاسکۆڵی دەزگیرانیشیا لە دوانزە ساڵییەوە بەتەنیا پێکەوە یەکتریان نەدیوە. نەک هەر ئەمە بگرە بەباشی ناشزانێ کچێکی چۆنە و لەم ماوەی پێنج - شەش ساڵەدا کە ئەم لە نزیکەوە نەیدیوە، چیی بەسەر هاتووە چ لە دیوی ناوەوە و چ لە دیوی دەرەوەشیا، بۆیە بە خۆی ئەوت هیچ دوور نییە ئەم شپرزەیییەی لەو ڕووەوە بێت کە یەکەم جارە لە ژیانیا لەگەڵ کچێکی هەرزەکاری وەکوو خۆی لە ماڵێکدا ئەبن پێکەوە بە شەو و بە ڕۆژ!. پیرۆز خان ڕۆیشتەوە و کاڵێ بەجێ ما. زۆرمانەوەی و هێمنی و ڕاستی و ڕەوانی و کراوەیی خۆش و پاکی یارمەتییەکی زۆریان دا لە لابردنی ئەو شەرمەدا کە لە سەرەتاوە وەک مۆتەکە سواری سەر سنگی جوامێر بووبوو پەکی ئەوەی خستبوو وەک مرۆڤێکی ئاسایی لە ماڵەکەدا بجووڵێتەوە، نەک هەر ئەمە بەرەبەرە لەگەڵ یەکتری بووشن بە هاوڕێ. جوامێر کە لە هاتنی ئەوانەوە ماڵی لا بووبووە بەندیخانە و ئەگەر بۆ نانخواردن نەبوایە نەئەهاتەوە. ئەنجا بەپێچەوانە دەرێی لەبەر چاو کەوت و بەناچاری نەبوایە ماڵەوەی بەجێ نەدەهێشت. بەئاسانی کاڵێی فێری دامە کرد. دائەنیشتن یەک دوو سەعات پێکەوە یارییان ئەکرد. جاروبار خۆشی بۆ شل ئەکرد لێی بباتەوە داوای کتێبی کوردی لێ ئەکرد کە بیداتێ بیخوێنێتەوە چونکە لە کوردی زیاتر هیچ زمانێکی کەی نەئەزانی. بەڵام جوامێر هەر چەندە سەری ئەهێنا لە کوردیدا لە شیعر زیاتر نەبوو بیداتێ، ئەویش بەزۆری هەر باسی دڵداری بوو. بۆیە لە پێشەوە خستیە پشت گوێ. کە دی لە دەستی ڕزگاری نابێ بەناچاری دیوانەکانی نالی و سالم و مەحویی خستە بەردەستی. ناخۆشترین کات لای جوامێر ئەوە بوو کە لەپڕ کاڵێ ئەهاتە لای زۆر بەپاکی و بێ نیازییەوە مانای شیعرێکی دڵداری لێ ئەپرسی کەوا لەبەر وشەی عەرەبی یا فارسی زۆری یا لەبەر ڕەقی و ئاڵۆزی تێی نەگەیشتبوو. لەم کاتانەدا شەرم بەتوندی هەڵی ئەکوتایەوە سەر جوامێر زمانی ئەبەست. سووری هەڵئەگەڕان بەچەشنێ کە زۆر جار کاڵێ بەزەییی پیا ئەهات و کتێبەکەی لەدەست وەرئەگرتەوە و ئەیوت قەی ناکا کاکە جوامێر.. خۆم تێی ئەگەم با بزانم جارێکی کەش ئەیخوێنمەوە ئەگەر تێی نەگەیشتم ئەوسا دێمەوە لات! هەندێ جاریش وەک ڕقی لە شەرمنییە بێجێگەی جوامێر هەڵسا بێ ئەویش ئەیدایە لاساری جقی بکردایە و شین بوایەوە و مۆر بوایەوە هەتا ماناکەی پێ لێک نەدایایەوە لەکۆڵی نەئەبووەوە. ئەمە وای لە جوامێر کردبوو کە بە بیریا بێت کاڵێ بەدرۆ خۆی گەوج ئەکات و ئەیەوێ ئەم بدوێنی. ئەگەرچی ئەم بۆچوونەی جوامێر بناغەیەکی پتەویشی نەبوو بەڵام بیری جوامێری خستە گێژاوێکی نوێوەوە بۆ یەکەم جار ئەنجام و مەترسیی پێکەوە ژیانی کوڕ و کچێکی لاوی هێنایە پێش چاوی. بۆیە نەختێ خۆی دوور ئەخستەوە. نیوەڕۆیەک نەئەهاتەوە بۆ نانخواردن، شەوێک درەنگ ئەهاتەوە بەڵام لە دەریشەوە هەر بێئارام و پەست بوو. دایکی و کاڵێش سەریان ئەکردە سەری ناچاریان ئەکرد کە واز لە دەرێ بهێنێ. بەم جۆرە هەتا ئەهات خەم و ماتیی جوامێر پتر ئەبوو کە ئەیدی وا خەریکە ڕابواردنی لەگەڵ کاڵێدا ئەو پاکژی و سادەیییەی جارانی نەمێنێ هیچ نەبێ لە دڵ و مێشکی ئەما و بەبێ ئەوەی کە زاتی کردبێ لە کانگای دڵ و دەروونی خۆشیا، سەرنجی بدات لەم گۆڕانە و سەرچاوە و بناوانی. هاتەوە بیری، دوای دە دوانزە ڕۆژێ لە ڕۆیشتنی پیرۆز خان کەوا چاکە دایکی بنێرێت بۆ ماڵی مامی. هەر هیچ نەبێ بۆ بۆنکردنی دەمی ئامۆژنی. ئەگەر لەوە زیاتریشی پێ نەکرێت هەر ئەمە خۆی هەنگاوێکی باشە بەتایبەتی لەم کاتەدا. بۆ لەم کاتەدا بەتایبەتی؟ جوامێر نەختێ لە قسەکەی خۆی ورد بووەوە بەڵام نەیوێرا وەرامی «بۆ»کەی خۆی بداتەوە. کەواتە با دایکی بچێ بزانێ ئامۆژنی ئەڵێ چی. کچی ئەدەنێ یان نا. ترس و لەرزی بۆچییە. لەپاشا ئەمان هەقیان چییە بەسەر کوژرانی باوکی کاڵێیەوە، دە پانزە ڕۆژی تر ئەڕۆنەوە شوێنی خۆیان وەکوو بەردی بن گۆمیان لێ دێتەوە، بێ ئەوەی ئەمانە تەنانەت بەمان و نەمانیشیان بزانن. با دایکی بچێ! تا زوو بچێ درەنگە، ١٠ دیناری زیاتری لە پارەکە خەرج کردووە. بەم جۆرە بڕوا دوا فلسی خەرج ئەکات! ئەگەر دایکی نەچوو خۆی بە «لاوە» ئەڵێ! بەڕاستی خەسوویەکی جامباز و زۆرزانی ئەبێ، هەرگیز لە مەکری دەرناچێت خوا بکات ئاسکۆڵیش نەچووبێتەوە سەر ئەو ئەگینا بە هەردووکیان ئەیکەن بە پەنگی مێردان! زەردەخەنەیەک گرتی. کە بە دایکی وت، ویستی بیانوو بهێنێتەوە. جوامێر بیانووەکەی بڕی وتی: ― قەی چی کات کاڵێ با لە ماڵەوە بێت ئەگەر حەز ناکەیت بییبەی لەگەڵ خۆت. دایکی دوای ئیستێک بزەیەک گرتی و بڕیاری دا کە کاڵێش بەرێ لەگەڵ خۆی چاترە. کچەش حەزی بە چوون نەئەکرد. زۆری لەگەڵ دایکی جوامێر وت کە ئەو هێشتا لە پرسەدایە جوان نییە بکەوێتە گەڕان، بەتایبەتی بۆ ماڵێ کە نەیانناسێت بەڵام کەڵکی نەگرت، وتی: ― پێش چێشتەنگاوێک بەسەر پێوە سەرێکیان لێ ئەدەین خۆ ناچین بۆ پڵاوخواردن! بە چاوەکانت ئەگەر لەبەر دڵی جوامێر نەبوایە سەرم بە ماڵیانا نەئەکرد. * کە هاتنەوە لە ماڵی فاتمە خان، کاڵێ زۆر شەرمەزار و دایکی جوامێر زۆر پەشیمان بوو. هەر لە دڵی دەرنەئەچوو کە بۆچی بەزۆر ئەو کچە بێباوکە داماوەی لەگەڵ خۆی برد و تووشی ئەو تەریقی و ناخۆشییەی کرد. خۆی قەی ناکات ئیشەکە ئیشی خۆیانە ئەبوو بچێ، ئەبوو بزانێ. بەڵام ئۆف. جوامێریش خوا بێ بەڵای کات وەخت و ناوەختی بۆ نییە. ئەگینا ئێستا کەی ئێمە کاتی خوازبێنیکردن و ژنهێنانمانە. هەر هیچ نەبێ لەبەر دڵی ئەو کچە باوککوژراوە ئەبوو مەسەلەکە بخاتە کاتێکی تر. هەر هیچ نەبێ تا ئەو ئەڕۆیشتەوە. بەڵام لەگەڵ هەرزەکار ئەڵێیت چی ناوی خۆی بە خۆیەوەیە. ئافرەتی وەکوو ئەو فاتە زلەیە بێ چاو و ڕووم نەدیوە ئەرێ خۆ ئەوە یەکەن دەردوو نەهێڵی کرد و نەشفت وتی: «ئەمەیە بووکە تەڕلانەکەتان!» لچێکی هەڵقوڵتان لە کچە بەسەزمانەکە هەر ئەوە بوو نەبێ بە تنۆکێ ئاو! منیش دەم و پلم خواتەوە ئەڵێی ئاو لای داوم. نە بە خوا هەر وەکوو شتێک حەپەسام، زوو نەهاتمە دەست بەمە ژنی تایەن زیاتر شووڵی لێ هەڵکێشا کەوتەوە داگرتنمان ئیتر پشووی نەداین بۆ ئەو ژنە چاوداقڵیشاوە لچ کولێرەیەی دراوسێشیان هەر بۆی ئەسەنەوە. ئۆ خوایە ئەوە ئۆمەتی وا بێ ئابڕووشت هەیە! خۆ هەر ماوەی نەدام قسەیە بکەم، مەسەلەکەی تێ بگەیێنم. بە ناخێری گیانم کۆمەڵێ قسەم حازر کردبوو. بەڵام قسەی چی وەکوو پەڕەسێلکە هەموویم لەبیر چۆوە کاری کاڵێ ڕاست بێ وتی پوورێ هەستە با بڕۆین. ئەگینا وا کاسی کردبووم ڕۆیشتنیشم بیر نەمابوو ... هەرچۆنێک بێ بۆخۆم قەی ناکات باکم نییە بەڵام زیاتر بەزەییم بەو کچۆڵە بێباوکەدا دێتەوە، زۆر تەریق بووەوە. بەسەزمانە خۆی چوونەکەی بە دڵ نەبوو. ملم شکێ من بەکێشم کرد. کچێ ئەی چی ئەکەی نایبەی وەی ئەشیبەی هەر وەی! خۆ بە قوربانەکەی بم هەر چەندە جوامێر وەکوو پیر و پیاوچاکان وایە و هیچ لە کوڕی ئەم عەیامە ناچێت بەڵام هەر جوان نییە، خەڵکی چیم پێ ئەڵێن؟ کچ و کوڕێکی هەرزەکار لە ماڵێکی داخراوا بەجێ بهێڵیت. کەس باشمان پێ ناڵێت. من ئێستە کە خۆم لە ماڵم بە بست بەجێی ناهێڵم. نازانم چییە خوایە بە گوناهـ لێم نەگریت جوامێریش گۆڕاوە زۆر لە جاران زیاتر ئەکەوێتە ماڵەوە. جگە لەوەش زۆرتر لەگەڵ کاڵێ دائەنیشێت ئەگەرچی چەند جارێکیش خۆم لێ گرتوون و چووم بە سەریانا لە قسە و پێکەنین و دامەکردن بەوەلا هیچم لێ نەدیون. لەگەڵ ئەوەشا زۆر کراونەتەوە لەگەڵ یەک. کچێ دەی چیی تیایە، خۆزگەم، خۆزگەم حەزیان لەیەک ئەکرد و ئەوی ئەهێنا. پێڵاوە شڕەکانی کچی فاتە ورچە کۆن ئەهێنێ! خۆ ئێستەش هەر خەڵکی بە خزمەتکاری باوکی خۆی ئەزانێ، وا ئەزانێ ئەو دەورەیە کە پیاویان تیا مارە ئەکرد شێخی شێخ نیت چاوت دەربێت. خوایە لێم نەگری لەگەڵ خۆیمە، لای وایە هەموو کەس ئەبێ دەستی ماچ بکات. ئەوە وێڵ بوو ئەو لەگەڵ ئێمەی کرد، هەر بۆ ڕواڵەت بە درۆش پێی نەوتین مەڕۆنەوە لێرە قاوەڵتی بکەن. کوا مەڕێکم ئەکرد بە مەولوودی پێغەمبەر. کوڕ کوڕی خۆم کچ کچی خۆم. باشە قەی ناکات با وا بێت. ئینجا منیش ئەگەر ژن بم ئەزانم چی ئەکەم! خوا خۆی باشتری ئەزانێت. بێگومان ڕەزای لەسەرە کەوا ئەم کارە پێک بێت ئەگینا ئەگەر ئافرەتی تایەن نەیکردایە بەو هەراوزەنایە و کاڵێی بۆ دەستنیشان نەکردینایە وەکوو مەلای مەزبوورە خورماکەی پیشان کابرای بەقاڵ دا، ئێمە خۆمان چاومان لە ئاستی کوێر بووبوو. نازانم شیرینیی جوامێر بە کوێی ئاسکۆڵا چووە؟ ئێسکی خواتەوە ئەڵێی چەقەڵی دێمە. دەموچاوێکی درێژی پەنجەکێشی، وەکوو داری واوەیلا چووە بە ئاسمانا. خوایە لێم نەگری ئەو کچە لە دەروونا ساغ نییە! دوور نییە دەردی خراپیشی بێت! نە دایکم بە خوا کوڕی خۆم ناخەمە ئەو داوەوە بە کوێرەوەری و بێوەژنساری و هەتیوباری گەورەم کردووە! باشە بەڵام چۆن کەڵکەڵەی ئاسکۆڵ خان لە سەری جوامێر دەربهێنم! دەی هیچ نییە. خوا یا ربێ و جوانیی کاڵێ خۆش بێت ئەویش ئاسانە بە پشتوانیی کەرێتی و لووتبەرزیی فاتمە خانی ئامۆژنی. لەم چەشنە بیر و قسانە لە مێشکی ئەجێدا ئەهاتن و ئەچوون. دوای نیوەڕۆ کە جوامێر هاتەوە زۆری هەوڵ دا کە بەزووترین کات دایکی بەتەنیا ببینی تا بزانێ ئەنجامی چوونەکەی چی بووە، چونکە دایکیشی ئەمەی ئەویست هەر زوو کاڵێی بە زەڵاتەکردنەوە خەریک کرد پێکەوە چوونە ژوورەکەی جوامێر، ئەجێ هەڵی دایە وتی: ― بە خوا کوڕم تۆ بەخۆڕایی ئێمە سووک و ڕسوا ئەکەیت. ئەگینا ئەزانی فاتە خان کچ نادا بە ئێمە. جوامێر بەسەرسوڕمانێکەوە وتی: ― چی بووە دایە گیان خوا نەکەردە هیچ ڕووی داوە؟ ― چی ڕوو بدا کوڕم. وەڵڵا هەر ئەوەندەی کەم بوو نەختێکیشمان تێ هەڵدەن! ― کێ؟ چۆن! بە باوکیشیانەوە ڕایان ناکەوێت، بڵێ بزانم چی بووە شەقم برد؟ ― دوژمنت شەق بەرێ کوڕم، بە کوردیی پەتی کچمان نادەنێ و ئەح! ― باشە چی بووە؟ چۆن؟ چی دەڵێن؟ ― چی دەڵێن. کە چووین ئاسکۆڵ لەوێ نەبوو. دەمم سووتا هەواڵم پرسی، فاتە خان هاتەوە بە گژ دەمما وەکوو کفرم کردبێ وتی ئاسکۆڵت بۆ چییە ئاسکۆڵ لێرە نییە، ئاسکۆڵ چووە بۆ ماڵی پووری. ئەوە ئەشزانێ کە دەمێکە هەر خۆیان ئەو قاوەیان داخستووە کەوا ئاسکۆڵ شوو ئەکات بە کوڕی پووری! واتە کوڕی خوشکی دایکی. منیش هیچ قسەم نەکرد. وتم فاتمە خان گیان خۆ من بە هیچ نیازێ ئەو پرسیارەم نەکرد هەر ویستم بزانم لەکوێیە، جوامێر، ئیتر نەیهێشت قسەکەم تەواو کەم وتی: جوامێر و موامێری پێ ناوێت بەسە بیبڕەوە قبووڵم نییە بە هیچ جۆرێک ناوی کچم بهێنن. ئەگەر کچ بە دیار جوامێر بەگی تۆوە دانێم ئەبێ پرچی سپی بهۆنێتەوە ئەوسا ڕەنگە ئەو بتوانێ پارەی جووتێ گوارە کۆ کاتەوە. جوامێر هەناسەیەکی هەڵکێشا و بەسەربادانێکەوە وتی: ― بەڵام بۆ؟ لەبەر چی وا بەتوندی. بۆچی وا بەناخۆشی. کچ نادەن نەیدە. ملی ...، شەیتان بەلەعنەت بێ پیاو تف هەڵدا ڕووی خۆی ئەگرێتەوە! ― گیانەکەم لە بەهانە ئەگەڕێن. ئەی ئەگەر نەیکەن بە شەڕ چی بڵێن بە دۆست و دوژمن. بڵێن بۆچی پەشیمان بووینەوە نەماندا بە جوامێر و دامان بە شێخ حەسەن! ― هەرچۆنێک بێت ئیتر تۆ قسەی لێ مەکە من خۆم ئەچمە بنج و بناوانی کچم ئەدەنێ باشە خێری پێوەیە تا پارەکەم خەرج نەکردووە بمدەنێ و ببڕێتەوە، ناشمدەنێ پێم بڵێن بەبێ ناخۆشی و دڵیەشان با هەر کەسەمان ناوی مەلی خۆی بزانێت. ئەجێ وەکوو نەوتی پیا بکەی کڵپەی سەند وتی: ― چۆن بە قسەی من باوەڕ ناکەی، درۆ ئەکەم؟ بوختانیان پێ ئەکەم! وای وت و دایە پڕمەی گریان. ― دایە گیان چۆن بە قسەی تۆ باوەڕ ناکەم، چیم وتووە ئەی ئاخر نابێ خۆشم دوو قسەی تیا بکەم. لەگەڵ لاوە، لەگەڵ ئامۆژنم، باشە با بەجارێ لێی بێدەنگ ئەبین بزانم ئەوان چی ئەڵێن. باشە. شەرت بێ من هیچ قسەی لێ نەکەم و وەکوو هەر هیچ نەبووبێت، باشە! دەستی کردە ملی دایکی کە بەدەم گریانەوە وتی: ― من بەشی زۆری پەرۆشم بۆ ئەو کچە بەسەزمانە دڵبریندارە بوو کە بە خوت و خۆڕایی دڵیان کولانەوە خوا دڵیان بکولێنێتەوە. ― کچی چی، کام کچ دایە گیان؟ ― کاڵێ ڕۆڵە گیان کاڵێ! ― ئێ کاڵێ چییەتی بەسەرەوە. ئەوان چییانە بەسەر کاڵێوە؟ ― نازانم لە خۆیان بپرسە! ― ئاخر چۆن؟ چییان بەو وت، چییان وت! ― هیچ کوڕم بەخوا لەسەرم بدەیت من نایگێڕمەوە بۆت بزانە لەخۆی بپرسە بەشکوو خۆی بۆت بگێڕێتەوە. تۆش نەختێ دڵی بدەرەوە. ئەوە چیتە ئەڵێی پێت ناخۆشە لێرە ماوەتەوە ڕۆڵە گوناهە، هەتیوە، نەختێ ڕووی بەرێ، هەر لەڕێی خوادا. ― دایە بەخوا من، ― باشە کوڕم خوا بە دڵی خۆتت لەگەڵ بکات و دوژمنت کوێر کات. * دوای قاوەڵتی جوامێر و کاڵێ دانیشتنە سەر دامەکردنی خۆیان ئەجێش کەوتە ئامانشتن. لە هەلێکدا، جوامێر لە کاڵێی پرسی: ― ئەوە ئەم بەیانییە چی بووە لە ماڵی مامم بە قسەی دایکم پڕیشک تۆشی گرتۆتەوە! کاڵێ بە حەپەساوی و شەرمەزاری سەری لەسەر تەختە دامەکە هەڵبڕی و بەئەسپایی وتی: ― پوورم بۆی گێڕایتەوە؟ ― نە بە خوا هەر ئەوەندەی پێ وتم کەوا تۆش بەبێ ئارەق دەرنەچوویت. ― هینەکەی من هیچ نەبوو. ― باشە ئاخر چی بوو ... چییان وت؟ ― ... ― چیتە؟ جنێویان پێ داین! خۆ شێت نەبوون. تۆ چیتە بە سەرەوە. ― نەء، جنێویان نەدا، ئەوی ڕاست بێ نەئەبوو من لەگەڵی بچم ... هەرچۆنێک بێت ئێستە بووە و بڕاوەتەوە. لە پوورە ئەجێم بپرسە ئەو بۆت بگێڕێتەوە. ― وا دیارە دەستی دەستیم پێ ئەکەن، ئەو ئەڵێ لە کاڵێ بپرسە و تۆش ئەڵێیت لە پوورم. دەی تو خوا پێم بڵێ. بزانم ... ― ئەگەر لێم بگەڕێیت حەز ناکەم بیڵێم. ― باشە لێت ناگەڕێم! ― ... ئەوە وتیان ... نازانم چییان وت ... بە خوا نایڵێم ... بە گۆڕی باوکم تو خوا توو سەری خۆت لەسەری مەڕۆ! ― باشە هیچ .... تۆ سەغڵەت مەبە و مەیڵێ ... بابە وازمان هێنا سەریان بە گۆڕی ئاژداد و ئابایان. ئەوە ئەو ئامۆژنەم هەروا کەر و لووتبەرزە. ئاخر بۆیە من هیچ ئاموشۆیان ناکەم. نا ئیشەکە یەکجار وا نەبوو تۆش گەورەی مەکە. باشە ئەزانم تۆ خۆت کچی چاکی بۆیە وا ئەڵێیت، باشە دەی بام وا بێ. جوامێر، جگە لەوەش کە بەڵێنی دا بە دایکی کە ئیتر کە قسە لە مەسەلەکە نەکات هەرچەندە بیریشی لێ ئەکردەوە ماوەی قسە لێکردنی نەبوو، ئامۆژنی خۆ ئەوە هەر ڕووی نەئەهات قسەی وای لەگەڵ بکات ئەگەر بشیزانیایە بە کراسی بەری خۆیەوە کچەکەی ئەداتێ جا نەخوازەلا ئێستە کەوا بە قسەی دایکی ئەو کەللە شەکرانەی شکاندووە، هەر بەڕاستی ژنێکی بەڵایە پیاو نازانێ چیی ئەوێ و چیی ناوێت! چیی پێ خۆشە و حەز بە چی ناکات، بە هەموو حەزی خۆت ئەتەوێت دڵی ڕابگریت وە هەر لەبەر دڵی ئەو ئیشێک ئەکەی کەوا ئەزانێ پێی خۆشە کەچی وەکوو تاوێر بە سەرتا دێت و ئەکەوێتە سەرزەنیش و قسەپێگوتنت کە بۆچی وەهات کرد! ئەمە ئامۆژن خانممان خۆ لاوە گیانیش لە پەنای خوادا بێت لە خوشکەکانی زیاتر لێی ئەترسێت یا وەکوو خۆی ئەڵێت دڵی ڕائەگرێت. ئەویش نەک لەبەر ئەوەی کە خۆشی ئەوێت هیچ باوەڕ ناکەم بە دڵ خۆشی بوێت با دایکیشی بێت. هەر ئەوەیە دەوڵەتەکەی باوکی وا لەژێر دەستی ئەوا ئەمیش ئەیەوێ بە مێچکەمێچکە لێی بکێشێتەوە. ئەگینا ئەوە ژن بوو پار بۆی هێنا. لەم دەورەدا دایک ژن بۆ پیاو بهێنێت. تۆ خۆشت دڵت چووبێت بە کچێکی تایبەتیدا و بە هیوای هێنانی بیت، کەچی بچیت لەسەر قسەی دایکت کچێکی ناشیرینی نەخوێندەواری لە خۆت چەند ساڵ گەورەتر بهێنیت ئەمە چییە کچی خاڵتە! سەیر ئەوەیە کەوا ئامۆژنە فاتمە خان عەیبەکانیشی لێ نەئەشاردەوە، ئەیوت کاکە لاوە گیان خاڵۆزای خۆتە ئەگەر تۆ نەیهێنیت کێ ئەیهێنێ؟ - ماڵی قەڵب سەروبەری ساحێبی - بەو خوایە کەمە ژن هەموو وەکوو یەکن و یەک تام ئەدەن! وەک مەسەلەی هەنگوینەکەی ئافرەتەکەیە کە سەد چەشن خواردنی لێ دروست کرد بۆ کابرای زاڵمی حەزلێکەری تاوەکوو تێی بگەینێ کە لە ڕووی لەش و جوانی و ناشیرینییەوە ئافرەت هەموو وەکوو یەکن. کەواتە باشتر ئەوەیە مەسەلەکە هەر دیزە بە دەرخۆنە کات و لێی بگەڕێ بۆ ڕۆژگار بزانێت ئەو چیی لێ ئەکات. چونکە هەندێ جار ئەو لە خۆمان چاکترمان بۆ ڕێک ئەخات، وەکوو شتێک کارەکە پێ ئەگەیێنێت وەک میوە و دار و درەخت. هەرچۆنێک بێت با بزانین بەخت و چارەنووس کێی ئەکات بە هاوسەر! * پیرۆز خان دێتەوە موحاکەمەکەیان ئەکرێت. کابرای زۆردار خۆی بەر ئەدرێت. یەکێک لە پیاوەکانی پانزە ساڵ حوکم ئەدرێت دوای چەند ڕۆژێک لەگەڵ کاڵێ ئەڕۆنەوە بۆ دێیەکەی خۆیان. جوامێر و دایکی گەلێکیان پێ ناخۆش ئەبێت. ئەجێ زۆر لەگەڵ پیرۆز خان خەریک ئەبێت کە بۆ ماوەیەکی کەش، تا مەسەلەکە لەبیر ئەچێتەوە، کاڵێ لە ماڵی ئەوان بهێڵێتەوە. بەڵام ئەو ئەڵێ: ― تازە کە یەکێ لە پیاوکوژەکانی ئاغا حوکم درا مەسەلەکەمان بوو بە خوێنی ئاغای گێژ لەبیرچوونەوەی نییە. ئەڕۆینەوە لەسەر خوا. خوا کەسی بێکەسانە. ئیمڕۆش نەبێ سبەینێ هەر ئەبێ بڕواتەوە. کاری ڕۆیشتنەوەی کاڵێ لە دایکی زیاتر لە جوامێرا دیاریی دا بۆ یەکەم جار دوای ڕۆینەوەکەی کە چووە ماڵەوە چاوێکی بە شوێنەوارەکانیا گێڕا سەری سوڕ ما لەو شوێنەی نەک لە ماڵ، لە ڕابواردنیشیا پڕی کردبووەوە! هەموو شتێک لە ماڵەکەدا تاریک و شکاو و کۆن و ناشیرین ئەهاتە بەر چاوی. نەک هەر ئەمە ئەتوت شتێکی لێ ون بووە هەروا بە ناو ژوورەکانا ئەهات و ئەچوو. لە هەموو ئەمانەش ناخۆشتر ئەوە بوو کە زاتی نەئەکرد سەرنجێک بداتە دڵی خۆی تا وەکوو بزانێت بۆچی بە ڕۆیینەوەی کاڵێ وا سەغڵەت و دڵگیر بوو، ماڵی لەبەرچاو کەوت، هەرچۆنێک بێت و هەرچییەک، تازە ڕۆیشت. وەکوو ئەستێرەیەکی کشاو نەختێ ئاسمانی ژیانی ڕۆشن کردەوە و ڕۆیشت. خوا ئەزانێ جارێکی تر چۆن و کەی و لەکوێ چاویان بە یەکتری ئەکەوێتەوە. ئەوان تا ئەم تەمەنە یەک جار یەکتریان دیبێت ئەویش وا، بەم پێیە دوور نییە هەتا ماون جارێکی کە یەکتر نەبیننەوە. بەینێ بەسەر ڕۆیشتنەوەی کاڵێ و دایکیا ڕابورد. تا ئەندازەیەک جێگاکەیان لە دڵ و لە ماڵیشیانا پڕ بووەوە ئەگەرچی وەکوو پڕکردنەوەی شوێنی قاڵییەکی کاشانی نایا» بە بەڕە شڕێکیش وەها بوو. ئێوارەیەک جوامێر لە «یانە» چاوی بە هاوڕێیەکی ئەکەوێت لێی ئەپرسێ ئەوە هەر وازت لە ژنهێنان هێناوە یان دەستت لە ئاسکۆڵی مامت هەڵگرتووە. جوامێریش بەپەرۆشێکەوە لێی ئەپرسێ: بۆچی چی بووە؟ «کوڕەکەش کە دەزانێ جوامێر بێخەبەرە ئەیەوێ پاشگەز بێتەوە ئەڵێ: هیچ هەروا پرسیم». بەڵام بێهوودە ئەبێ جوامێر لە کۆڵی نابێتەوە هەتا قسەکەی پێ تەواو ئەکات و پێی ئەڵێ کەوا لە حەسەنی شێخ مارفی بیستووە خەریکە ئاسکۆڵ بهێنێت. جوامێر زۆر ئەم قسەیەی پێ گران ئەبێت بەڵام دەری ناخات. بە درێژاییی ڕێ بیری لێ ئەکاتەوە، زۆری پێ خۆش ئەبێ کە لە لایەکەوە درزێک، کەلێنێکی تیا بدۆزێتەوە و بە درۆی بخاتەوە بەڵام هەرچەندە لەبەر تیشکی قسەکانی دایکی و ڕەوشت و خووی فاتمە خانی ئامۆژنی سەرنجی لێ ئەدا هیچ درزێکی تیا نابینێت. دێت بە بیریا کە بچێ چاوی بە لاوەی ئامۆزای بکەوێت بەڵام واز لەم بیرەش ئەهێنێ. تازە کار لە کار ترازاوە بە قسەی هاوڕێکەی شەکراویان خواردۆتەوە. لاوە ئەگەر بیویستایە هەر هیچ نەبێ پێش ئەم کەین و بەینە ئەمی ئاگادار ئەکرد، هەرچۆنێک بێت ئەویش هیچ نییە، ئەزانێت کەس هیچی پێ ناکرێت لەگەڵ فاتمە خانی دایکی، دەی پیرۆزیان بێ ئەمیش گوناهی خۆی بوو، ئەبوایە دوای ئەو قسانە دایکی بۆی گێڕایەوە بچوایە بنج و بناوانی کارەکە بزانێ کچی ئەدەنێ یان نە. ئەم هەروا کەمتەرخەم خستییە پشتگوێ تا وای لێ هات، دەی گۆی مەدەرێ، چارەیان لە چارەی یەک نەنووسراوە. جوامێر کە دێتەوە ماڵێ باسی شووکردنی ئاسکۆڵ هەروا لە دڵیا گینگڵە ئەدات، بۆ دایکی بگێڕێتەوە! نەیگێڕێتەوە! ناهێنێت با نە دایکی سەغڵەت بکات و نە واشی پیشان بدات کە خۆشی ئەوەندە بە تەنگەوەیە، چی ئەبێ دەی با جارێک قسەیەک بۆ دایکی نەگێڕێتەوە! خۆ کفر نابێت! بە مەسەلەی ئاسکۆڵ و ژنهێنان و دایکیان هاتەوە بیری کەوا نە دایکی و نە کاڵێ پێیان نەوت ئەو قسەیە چی بووە کە فاتمە خانی ئامۆژنی بە کاڵێی وتووە و دایکی خەفەتی بۆ ئەخوارد. چووە گیانی دایکی بە زەردەخەنەیەکی کاڵەوە لێی پرسی، دایکیشی لە پێشەوە دایە قاقای پێکەنین لە پاشا وەک شتێکی ناخۆشی بیر کەوتبێتەوە هەناسەیەکی هەڵکێشا و بێدەنگ بوو. جوامێر پرسی: ئەوە چییە دایە چیت بیر کەوتەوە؟ دایکیشی بە ماتییەکەوە وتی: ― ئەوی ڕاست بێ کوڕم کاڵێ و پیرۆز خانم بیر کەوتەوە. جوامێر وتی: ― باشە دەی جارێ وەختی نووکەنووک نییە تۆ باسەکەم بۆ بگێڕەوە. ئەجێ وتی: ― فاتە ورچە کۆنی ئامۆژنت هەر کە چاوی بە کاڵێ کەوت پرسیی بووکەکەت هێناوە پیشانمانی بدەی! هێشتا زووە ئەبوو پاش مناڵ بوون ئاگادارمان بکەن. جوامێر بێ ئەوەی گوێ لە بەشی دواییی قسەکەی بگرێت سەری داخست و چووە ژوورەکەی خۆی. لەسەر نوێنەکانی هەردوو دەستی خستە ژێر سەری و چاوی بڕییە بنمیچەکە. ئامۆژنی وای زانیوە ئەم کاڵێی هێناوە. ئێی ئیستە تێ گەیشتم بۆ وا بەتوندی بەڕەنگاری دایکم بووەوە بۆچیش وا بەپەلە ئاسکۆڵی داوە بە شوو. بەڵام نەء، هەر خۆی لە بەهانە بووە ئەگینا بێگومان دایکم پێی وتووە کەوا بە هەڵەدا چووە. جگە لەوەش دوای ئەوەی کاڵێ و ئەوان ڕۆیشتنەوە ماڵی خۆیان ناشێ وای زانیبێ کە باوەخوون کراوەتەوە نەء. ئەی نابێ لە لاوەی کوڕی بپرسێ. ڕەنگە بە قسەی ئەویش باوەڕ نەکات چونکە لای وایە لاوە هەمیشە لەسەر من ئەکاتەوە. دەی ئەمانە هەموو قسەی هیچن ئەو لە بەهانە بووە و بێدەنگی و کەمتەرخەمیی منیش یارمەتیی سەرگرتنی بەهانەکەی داوە! چەند ڕۆژێک ڕابورد بەیانییەک دوای ڕۆشتنەوە دایەرەی جوامێر، دایکی خەریک بوو تفاقی چایی لا ئەبرد کچۆڵەیەکی دە دوانزە ساڵە کردی بە ماڵا و پرسی: ئێرەیە ماڵی جوامێر فەنی؟ ئەوە شەکراوی ماڵی فاتمە خانم بۆ هێناون، وای وت و پاکەتێ نوقولی لەسەر حەسیرەکە دانا، بێ ئەوەی چاوەڕوانی وەرام بکات چۆن هاتبوو وا ڕۆیشتەوە دەرێ. ئەجێ وەکوو لە بانێ بەری دەیتە خوارەوە وا بوو. شەکراوی ماڵی فاتمە خانی چی؟! فاتمە خان هەیانبێ و نەیانبێ ئاسکۆڵیان هەیە کە ئەویش بە حسا» بۆ جوامێر دانراوە. ناشێ فاتمە خان ئەمەشی کردبێ و قسەی خەڵکی بە ڕاست گێڕابێت. بابە قسە بەخۆڕایی ناکرێت. دووکەڵ بێ ئاگر نابێت. ئەیانوت ئاسکۆڵ ئەدەن بە شێخ حەسەنی خاڵۆزای! دەی دەسەڵات چییە. ڕەزام بە ڕەزای خوا. خۆ بەو خوایە لە سەرێکیشەوە پێم خۆشە کە ئەم دیدەی لێڵاوە بڕایەوە! ڕزگارمان بوو لە ئەیدەن و نایدەن. قەی ناکا ئینسان ئەوەی لا گرانە کەوا ناوی جوامێری لەسەر بوو. ئەگینا خوا ڕەحمی پێ کردین کە لە کچی فاتمە خان ڕزگاری کردین. خەڵکی پێڵاوەکانیشمان ماچ ئەکەن وا کچمان ئەدەنێ. با بزانین کاممان زەرەرمان کردووە! خوا یار بێت کچێکی بۆ ئەهێنم حەوتی وەکوو ئاسکۆڵە ڕەق لە مزگێنیدا بدرێت. لێرەدا بیری ئاڵۆزا و سەری لێشێواوی زۆر کچی هێنایە سەر پەردەی مێشکی و بە لچ لێ هەڵقوڵتاندنێک فتی کردن. بەڵام هەر ئەبوو ئەو شەکراوە بنێرێتەوە. کچەکە چ چاو و ڕوویەک بەم فاتە ورچەوە هەیە؟ وەرە تۆ هیچ شەرم نەکەیت و تەریق نەبیتەوە. شەکراو بۆ ئێمە بنێریت! باشە دایکم دیقەدیقەمان بدە. خوا کڵاوی بۆ بەڕووش کردووە. خەڵکیش خوایەکی هەیە بۆ خۆی. هەر خوای ئێوە نییە. ڕاستە بە خوا. خوایە لێم نەگری و لە سەرم بە کفر حسێب نەکەی هەر خوای دەوڵەمەندە! ئەی بۆچی پێیان ئەڵێن خواپێداو، خۆ ئەستەخفیرەڵڵا بەبێ حەزی خوا ئەم ناز و نیعمەتەیان پێکەوە نەناوە! کچێ دەی ناز و نیعمەتی چی هەمووی گڕ و پفێکە. بەرگەی ڕووگرژکردنێکی ڕۆژگار ناگرێت. ئەوە کەسی ناسیاو ڕووی نەهاتووە دوو دەنکە نوقڵەکەیمان بۆ بێنێت بۆیە بەو چەتیوە چڕپنە پلکە بایجانەیەدا ناردبووی خۆ هەر نەمزانی کوێڕا ڕۆیشت، دوو جنێوی مزرم بدایە بە خۆی و فاتە خانی و نوقلەکەشم بخستایە ...یەوە! هەرچۆنێک بێ فاتە زلە ئەمەی بە سەرەوە ناچێ. جارێ با ئەم نوقڵە لە حەو کون بشارمەوە نەوەکوو جوامێر گیان چاوی پێی بکەوێت. بێگومان زۆری پێ ناخۆش ئەبێت. * پاش نیوەڕۆیەک جوامێر لە نانخواردن بووبووەوە لەسەر جێگاکەی پاڵ کەوتبوو ڕۆژنامەیەکی گرتبوو بە دەستەوە خەریک بوو خەو بچێتە چاوی لەپڕ فڕەفڕ و دەنگی ئوتمۆبێلێک لە کۆڵانەکەیانەوە هات کەوا زۆر کەم ئوتمۆبیلی پیا تێ پەڕی. نەخێر ئۆتمۆبیل وەستا و لە دەرگای ئەمانیشیان دا، نەختێ خۆی لێ بێدەنگ کرد بەشکوو دایکی بچێ. بێهوودە بوو دەرگاکە لێ درایەوە و دایکیشی دیار نەبوو. ئاخۆ بە چییەوە خەریکە، بەنابەدڵی هەستا چوو بێ پرس و دەنگ دەرگای کردەوە. لەپڕ تەوژمێکی شادی و سەرسوڕمان دەموچاویان گەشانەوە، بە دەنگێکی زۆر بەرزتر لە پێویست وتی: ئەوە ئێوەن یا خوا بەخێر بێن! هەر گورج لە دیمەنەکەی بەرامبەری بێجێیی قیژاندنەکەی بۆ دەرکەوت بەتەریقییەکەوە وتی: ئەوە چییە؟ پیرۆزخان چ خێرتە؟ یا خوا بەخێر بێن فەرموونە ژوورەوە. دایە وەرە ئەوە پیرۆزخان و ... ئەوانن. کاڵێ چووبووە ژێر باڵی دایکی هێنایە ژوورەوە و جوامێریش کەل و پەلەکەیانی هەڵگرت کەوا شاگردی لێخوڕەکە بۆی داگرتبوون و لەبەر دەرگا داینابوو ... دوای دە پانزە ڕۆژی دەرمان و دوکتۆر پیرۆزخان ڕووی کردە چابوونەوە ... لەم ماوەیەدا جوامێر خزمەتێکی پیاوانەی کرد تەنانەت لە گەرمەی نەخۆشییەکەیا لەگەڵ کاڵێدا بەنۆرە ئێشکیان ئەگرت بۆ ئەوەی لە کاتی خۆیا دەرمانەکانی بدەنێ. ئەم تێکەڵییە شەرمی ڕواڵەتی و بێجێی لەنێوان هەڵگرتن و گەلێک لەگەڵ کاڵێی لە یەکدی نزیک کردنەوە و شارەزای ڕەوشت و خووی یەکتری کردن. هەنگاوبەهەنگاو لەگەڵ پێشکەوتنی چاکبوونەوەی پیرۆزخانا ئەوانیش گرێی دەم و زمانیان ئەکرایەوە و ماتی و مۆنییان لە ڕوو ئەڕەوییەوە تا نەخۆشەکەیان وەکوو خۆی لێ هاتەوە ئەمانیش وەکوو جارانی پێش بۆ لادێ چوونەوەی کاڵێیان لێ هاتەوە و زیاتریش جوامێر تەنیا وەختێ سەری دائەخست و بێدەنگ ئەبوو لە ئاستی کاڵێ کە قسەکەی فاتە خانی ئامۆژنی بیر ئەکەوتەوە، کەوا بە کاڵێی وتبوو، ئەم سەرداخستن و بێدەنگییەشی هەر چەندە لە سەرەتاوە لە تەریقییا بوو بەڵام لە دواییدا بوو بە لێکدانەوە و خەیاڵ لێدان و مرخی لێ خۆشکردن! بەڕاستی بۆ وا نەبێ. هەرگیز خوا ژنهێنانی وا سووک و ئاسانی بۆ کەس ڕێک نەخستووە. بووکێکی وا ناسک و نازداری بەپێی خۆی بۆ هێناوەتە ماڵەوە. هەموو جارێ لێرەدا ئەو شیعرە عەرەبییەی بیر ئەکەوتەوە کە وەختی خۆی لە (هەزار و یەک شەو)دا خوێندەبوویەوە کە ئەڵێ: «ڕەنگە خوا دوو لێک بڕاو بە یەک بگەیەنێتەوە، لە کاتێکا کە بە هەموو باوەڕی خۆیان لایان وا بێت کە ببڕای ببڕای ئیتر هەر چاویشیان بە یەک ناکەوێتەوە». هەر بەڕاستی ڕێکەوتێکی سەیرە! قەی ناکات ئەوا کاڵێ لەناکاو ئەگەڕێتەوە، بەڵام بۆ لە کاتێکیشا ئەگەڕێتەوە کە ئاسکۆڵ شووی کردووە و ئەمیش و دایکیشی بەپەلە بۆ ژن ئەگەڕێن. لەوانەیە بۆ ئەوەی قسەی خەڵک ببڕن هەر ژنێکی دەست کەوێت هەر زۆر ناشیرین نەبێ هیچ سێ و دووی لێ نەکات. بەڵام چۆن دەست پێ بکەن. جارێ کێ ئەڵێت دڵی کاڵێ کەسی کەی تیا نییە؟ نا، لەوە ناچێ. یەکێ دڵی لەدەست دابێ ئەم تریق و هووڕەی پێکەنینی نایەت. خۆ نیازی نییە ئەم ئیشەش بە دایکی بکات، هەرچەندە فەرمانی دایکی لە کاری ئەما هەر قسە لێکردنێکیش ئەبێ. بەڵام نا باجارێ ئەم دەم و دووی خۆی تاقی کاتەوە ئەوسا لەگەڵ دایکیشی قسە ئەکات! بەڵام چۆن، هەرچەند سەری هێنا و سەری برد خۆی لەم تەلیسمە پێ ڕزگار نەکرا، چۆن ڕووی بێت بە کاڵێ بڵێ شووم پێ بکە. با نەختێ بخواتەوە بەشکوو شەرمی هەڵگیرێت، یەک دوو جار ئەمەشی تاقی کردەوە کەڵکی نەبوو، جوامێر لەم گێژاوەدا بوو کە ڕۆژێک لەگەڵ کاڵێ دانیشتبوون دامەیان ئەکرد لەپڕ لەخۆیەوە وتی: تۆ ئەزانی دایکم قسەکەی فاتمە خانی ئامۆژنمی بۆ گێڕامەوە، کە بە تۆی وتبوو ... کاڵێ سەری شۆڕ کردبووەوە بەسەر تەختەی دامەکەدا هیچ ورتەی نەکرد بەڵام تارماییی زەردەخەنەیەک بەخێرایی برووسکە بە چارەیا تێ پەڕی و داشێکی بەپەلە بردە پێشەوە ... جوامێر کە ئەوساکە باش بیری لێ کردبووەوە قسەکەی چەند ئاو ئەکێشێ و چ کارێکی کردۆتە سەر کاڵێ هات بە مێشکیا ئەمە ئەو هەلەیە کە لێی ئەگەڕا و نابێ لەدەستی بدات، بۆیە لەسەرخۆ بە زەردەخەنەیەکی بە شەرم ژاکاوەوە وتی: ئەبینم هیچ قسە ناکەیت! جارێ داشەکەت بگێڕەوە ئەوە هەڵەیەکی گەورەیە دامەت لێ ئەکەم، بە نەختێ توندی و بێ سەرهەڵبڕین لەسەر تەختەکە کاڵێ وتی: قەی ناکا ناگەڕێمەوە. دامە بکە ... باشە گیانەکەمی بۆ زویر ئەبی خۆ خراپم نەوتووە ... یەکەم جار بوو تیایا بە کاڵێ بڵێ گیانەکەمی، بۆیە گورج داشێکی بردە پێشێ. کاڵێ دەنگی نەبوو خەریک بوو یاری بە داشێک بکات. جوامێر تێ گەیشت کەوا شەرمنی خەریکە ئەم هەلەشی لەژێر دەستا مردار ئەکاتەوە. لووتەپەنچەیەکی دا لە تەختەی دامەکە بەشی زۆری داشەکانی خستە خوارەوە. نەختێ بە تەنگە تیلکەیی، کە شپرزەییی خۆی پێ بشارێتەوە وتی: بەسە دامە ئیتر با نەختێ بۆخۆمان قسە بکەین. کاڵێ لە کاتێکدا خەریکی کۆکردنەوەی داشە دامەکان بوو سەرێکی بەرز کردەوە و بە سەرزەنشتێکی زەردەخەناوییەوە وتی: ئەی ئەوە نییە قسە ئەکەین، یا لە دۆڕاندن بوویت بۆیە تێکت دا! جوامێر گوێی لە قسەکەی نەبوو هەموو هۆشی لای چاوی بوو کە ئەویشی بێ زانین بڕیبووە ئەو بەشەی کە بەهۆی بەچیچکانەوە دانیشتنی کاڵێ و هەڵبڕینی سەر و داچەکانی بەرۆکی کراسەکەیەوە، لە سنگ و مەمکی دەرکەوتبوو، وەک چاو تێبڕینەکەی جوامێر شەپۆلێکی گەرمایی بووبێت ئاڕاستەی سەر سنگی کاڵێ کرابێت گورج داشە دامەکانی دانا و دەستی گرت بە یەخەیەوە و هەستایە سەر پێ و بەدەم باوێشکێکی مەگەر هەر خوا بزانێ ڕاست یا دەستکردەوە وتی: با بچم سەرخەوێ بشکێنم، شەوێ خەوم لێ زڕابوو هەمووی دوو سێ سەعات نەنووستم ... جوامێر ئەقڵی لە سەرا نەما، هەر هەستا و دەستی کاڵێی گرت و لەسەر کورسییەکە داینیشاندەوە و بەپەلە وتی: نایەی قسەکەی فاتمە خان بهێنینە دی؟ کاڵێ لە دەمی دەرچووبوو بڵێ ( کام قسە) کە کەوتەوە بیری تەوژمێکی شەرم و تەریقی قسەکەی لە گەروودا تاساند و سەری پێ داخست، جوامێر بە هەلی زانی وتی: ئێ ... گیانە ئەڵێیت چی؟ پاش نەختێ بێدەنگی بەئەسپایی و بەدەم هەستانێکی بێزارانە یا نەخۆشانەوە وتی: بۆچی بڵێم چی؟ بۆ ئەوەی قسەکەی فاتمە خانی ئامۆژنم بهێنینە دی! من نازانم چی بڵێم! دایکم ئەزانێت! وای وت لێی دا ڕۆیشتە دەرەوە. بەڵام جوامێر ئەوەی لێ بزر نەبوو کە لەژێر ڕەنگی سوورهەڵگەڕاوەیەوە تارماییی زەردەخەنەیەکی شیرینی بە ڕووەوە ببینێ لە کاتی لە ژوور چوونە دەرەوەیدا. دوای ئەو ڕۆژە بە هەفتەیەک هەموو حسابێکی ژنهێنانی جوامێر ڕێک خرا، تەنانەت ڕۆژی گواستنەوەشی، کەوا لەبەر پرسەباریی کاڵێ و دایکی خستیانە زستان. ئەوسا گەڕانەوە بۆ دێیەکەیان.
77	٦	ئیبراهیم ئەحمەد (1914-2000)	ژانی گەل	جوامێر نەیزانی ئەم گەشتەی لە یادگارا چەندی خایاند چونکە بەدەمیەوە خەوی لێ کەوتبوو. کە هەستا تەماشای سەعاتی سەر مێزەکەی کرد دوای نیوەڕۆ بوو لە دڵی خۆیا وتی، بێگومان لاوە کە بۆ قاوەڵتی هاتەوە هەموو کارێکی بە شوێن مناڵەکانا ناردنی جێبەجێ کردووە، چارەکێکی پێ چوو ژنەکەی لاوە هاتە لای دەرگاکەیەوە وتی: ― ئەترسم لاوە بۆ قاوەڵتی نەیەتەوە، ڕۆژگاریش درەنگە با نان بۆ تۆ تێ بکەم، ئیتر لەوە زیاتر چاوەڕوانی ئەو نەکەین باشە. ― هیچ جاری تر وا بووە نیوەڕوان بۆ نانخواردن نەیەتەوە؟ ― نەء مەگەر لەسەر داوەت بووبێت ئەوساش لە پێشەوە ئاگاداری ئەکردین! جوامێر سەیرێکی با دا وتی: ― بێگومان بە ئیشەکەی منەوە خەریکی خواردووە. دەی باشە منیش ئەوەندە برسیم نییە سەعاتێکی کەش چاوەڕوانی ئەکەین. لای ئێوارە بوو جوامێر لە داڵانەکەدا بە شپرزەیییەکی دیارەوە ئەهات و ئەچوو. هەر کەسێ لە دەرگای بدایە بەو هیوایەی کە بەشکوو لاوە بێت و زوو لە دەنگوباسی خۆی ئاگاداری کات ئەو دەرگای ئەکردەوە. ئەوەندە دەرگای بۆ خەڵک کردەوە تاقەتی چوو وازی هێنا چووە ژوورەکەی خۆی، هێشتا دانەنیشتبوو لاوە هاتەوە. جوامێر هەر گوێی لە دەنگی بوو بەپەلەپرووزکێ خۆی گەیانە لای، بەڵام کە چاوی بە ماتی و مۆنیی لاوە کەوت کۆشکی ئاواتی هەرەسی هێنا. بەکەساسییەوە لێی پرسی: ― ها چی بوو؟ کەست نارد؟ لاوە دەستێکی پان کردەوە و لەبەرخۆیەوە بڵتەبڵتێکی کرد. جوامێر وەکوو ئەم کارەی لاوە لەپڕ ڕقی هەستاندبێ، نەختێ بەتوندی وتی: ― چی؟ تێ ناگەم، پێم بڵێ بەڕاستی بزانم کەس ئەنێریت بەدوویانا یان نە. بۆچی ڕاستم پێ ناڵێیت؟ کە سەری هەڵبڕی و چاوی پڕ تەریقی و ڕەنگی هەڵبزرکاوی لاوەی دی ترسا لەوەی ناخۆشی ماوەی نەدابێت. لەخۆیەوە خاو بووەوە وەکوو پاڕانەوە وتی: ― لێم ببوورە برا گیان، نابێ لێم بگریت. نازانی چەندیان بیر ئەکەم! باوەڕ بکە بەم دە ساڵە هەمووی بەسەریەکەوە ئەوەندەی ئەم شەو و ڕۆژە بیرم نەکردوون! هەرچی تاسە و خۆشەویستی و ئارەزووی بەناچاری پەستێوراو و بەرگیراوی ئەم چەند ساڵەی دڵم هەیە بەجارێک بەستیان شکاندووە و هوروژمیان بۆ هێناوم، نازانم چی بکەم، وەختە شێت ببم. لەبریتی نان و ئاو و هەوا و خۆشی و شادمانی، لە مانەش پتر، لە هەموو شتێکی کەی دنیا پتر، وەختە بڵێم لەوەش زیاتر کە لە زیندانا تاسەی سەربەستیم ئەکرد ئێستە تاسەی ئەوان ئەکەم. لێم مەگرە ئەگەر بڵێم هەر لەبەر ئەوان و بۆ نزیکی لەوانەوە بوو کە حەزم ئەکرد بێمەوە ئێرە، ئەگینا زۆر چاک ئەزانم بۆ یەکێکی وەک من هاتنەوە ئێرە چ مەترسییەکی تیایە. بۆیە دامناوە هەرکە یەکمان گرتەوە داوا بکەم شوێنی چاودێرییەکم بۆ بگوێزنەوە بۆ شارێکی تر، کە هەر باسی شۆڕشیشی تیا نەکرێت! ئەگەرچی باوەڕیش ناکەم ئەمەم بۆ بکەن. چونکە زۆر جار دێت بە بیرما کە منیان بۆیە وا سووک و ئاسان هێناوەتەوە ئێرە و لێرەش بێ چاودێرییەکی پێویست بەرەڵڵایان کردووم بۆ ئەوەی بمکەن بە تەڵە و بە خەیاڵی خۆیان خەڵکی سەربەشۆڕشم پێ بگرن! لاوە کەوا ئەم قسانەی جوامێری لەلا وەکوو خوێ بە برینەوەکردن وەهابوو، هەناسەیەکی هەڵکێشا و وتی: ― ئەزانم گیانی من هەرچی تۆ ئەیڵێیت و هەستی پێ ئەکەیت هەمووی بەجێن و ڕاستن. من خۆم تاوانبارم، ئەبوو نەهێڵم ئەو کارە وەهای لێ بێت. هەرچۆنیک بێت ئێستەش چارم ناچارە بزانین بۆ کوێمان ئەبات! گەڕام زۆر گەڕام خەڵک هەر ئەوە بوو نەیانئەدامە بەر کلکان کە ئەموت بچن بۆ «گوڵان» ئەڵێن لەم دوایییەدا شەڕ کەوتۆتە ئەو ناوچەیەوە بەشێکی لە لایەن هێزی میرییەوە داگیر کراوە. دوو نوختەیان داناوە لەسەر شەقامە ڕێیەکەی بۆی ئەچێ بە گران خەڵک لێیان دەرباز ئەبێت. ئەگەر لەم سەریش سەڵتە زەلام هەرچۆنێک بێت بتوانی خۆی لە نوختەکان لا بدات، لە گەڕانەوەدا بە ژن و مناڵ و بارگە و وڵاخەوە هەر ئەکەوێتە بەر قەمچییان جا ئەوسا مەگەر خوا بگات بە فریای ئەو کەسەدا. لاوە کە ترس و سامی چاوی جوامێری دی بایدایەوە و وتی: ― ژن و مناڵ ڕەنگە بە پارە ڕزگاریان ببێ. هەروەها کابراش ئەتوانێ بە هۆی ئەوانەوە خۆی دەرباز بکات، بەڵام کێ ئامادەیە خۆی بخاتە ئەم ئاگرەوە! دەسەڵات نییە ئەبێ پەلە نەکەین ماوەم بدە لەسەرخۆ بیرێکی لێ بکەینەوە. ― ئاخر ... ― چار نییە برام ئەبێ پیلانێک دابنێین کە نە ئەوان و نە ئەو کەسەش کە ئەچێ بەدوویانا دووچاری فەلاکەت ببن. ― ڕاست ئەکەی بەڵام هەرچی ئەکەی تکات لێ ئەکەم نەختێ پەلە بکە، باشە کە حاڵ وا بێت وەکوو باست کرد کێ ئەچێ بەدوویانا. لەوانەیە هەر کەسمان دەست نەکەوێت. لاوە سەرێکی با دا و وتی: ― با بزانم، چارەیەک ئەدۆزمەوە، تۆ بڵێیت خزمێ، ناسیاوێ مەردێکمان دەست نەکەوێ. - لەبەرخۆیەوە وتی: هەرچۆنێ بێت پێویستە بە زووترین کات خۆم لە ژێر ئەم بارە دەربهێنم- . ئەبێ تۆش نەختێ دان بە خۆتا بگریت سەرم لێ نەشێوێنیت! ― باشە. بابە ئیتر قسەی تیا ناکەم بەڵام تۆش مەیخەرە پشتگوێ. ― کەواتە باشە بڕیمانەوە، جا بێینەوە سەر ڕابواردنی ئەمشەومان ئەڵێیت چی ئارەق و مەزەکە بهێنم و هەر لێرە دانیشین بۆخۆمان قومێ بخوێنەوە و نەختێ خەم بە با بکەین، خۆ بەناشکوری ئەڵێم! چوونە دەرەوە و سینەما و شتی وا نییە. جوامێر دوای ئیستێک وەکوو خەیاڵی لەلای لاوە نەبووبێت وتی: ― ئارەزووی خۆتە، باشە تفاقەکەت بهێنە ئێرە. لە دڵی خۆیا وتی: هەرچەندە من ناشخۆمەوە بەڵام بام لە ئێستەوە لە خەیاڵی نەدەم، زۆر زۆر پەست دیارە. لاوە ئەوەندەی جگەرەکێشێکی پێ نەچوو مەزە و ئارەق و تفاقی خواردنەوەی شەش حەوت کەسی ئارەقخۆری هێنایە ژوورێ لای جوامێر ئینجا خۆیشی بەرامبەری دانیشت. دوو پیاڵەی بە ئارەزووی خۆی بۆ هەردووکیان تێ کرد و وتی: ― نۆش! جوامێریش پیاڵەکەی خۆی هەڵگرت لە یەکیان دا و بردی بۆ دەمی بەڵام بێ ئەوەی هیچی لێ بخواتەوە داینایەوە. لاوە وتی: ― بابچم ڕادیۆکەشم بهێنم. جوامێر بەتووڕەیییەکی بێ جێوە وتی: ― نە بەخوا لە ڕادیۆ گەڕێ تاقەتی دەنگوباسمان نییە. لاوە بەدەم پەشیمانییەوە وتی: ― بۆ دەنگوباس نا، بۆ گۆرانی، جاروبار گۆرانیی خۆش هەیە. جوامێر وەک پۆزش بهێنێتەوە بۆ تووڕەبوونەکەی وتی: ― دە باشە، منیش حەز لە گۆرانی ئەکەم، بە شەرتێ نەیخەیتە سەر دەنگوباس، ڕادیۆکە بهێنە. لاوە ڕادیۆی هێنا. هەندێ خەریک بوو لەگەڵی هیچ گۆرانییەکی خۆشی نەدۆزییەوە، دای خست و وتی: ― جارێ هیچ کوێیە نییە، با بۆخۆمان قسە بکەین. هەرچەندە ناشمەوێ برینت بکولێنمەوە، بەڵام وا لە سایەی خواوە ڕزگارت بوو ئەگەر پێی سەغڵەت نابی نەختێ باسی ژیان و ڕابواردنی زیندانم بۆ بکە. جوامێر سەری داخست و هیچ قسەی نەکرد. لاوە وتی: ― هەر کەسە بە جۆرێک باسی ئەکات پیاو سەری لێ تێک چووە نازانێت کێ ڕاست ئەکات و کێ درۆ. هەندێ کەس وای باس ئەکەن وەکوو ژیان و ڕابواردنی بەندیخانە یەکجار ئەوەندە ناخۆش نەبێت. جوامێر تێگەیی چاری نییە ئەبێ شتێک بڵێ بۆیە دەستی پێ کرد: ― ئەوی ڕاست بێت بەندیخانە نە ژیانی تیایە و نە ڕابواردن چونکە نە گەشەکردن، نە خۆشییەک و نە هێنانەبەرهەمی نرخێکی مادی یا مەعنەوی تیایە، تەنیا ڕۆژ کوشتن و ساڵ ناشتنی تیایە و بەس. ڕەنگە هەندێ پیاو چاک و دڵپاک لایان وا بێت بەندیخانە باشکردنخانەیە. تاوانباری تیا پاک ئەبێتەوە ڕەوشتی خوار و بیری چەوتی تیا ڕاست ئەکرێتەوە! بەڵام ئەوی من دیم هەر بەتەواوی پێچەوانەی ئەمەیە و ئەوانەی بەندیخانەشیان بەدەستە لام وایە هەر بۆ تۆقاندن و ئازاردانی خەڵک دایانناوە، ئەگینا دەستە و دایەرەیەکی باشیان بەسەر دائەنا. ئەوی چاوی بە جووڵانەوەی کاربەدەستان و وەردیانەکانی بەندیخانە و زیندانەکان نەکەوێت ناتوانێ نە لەم ڕاستییە بگات و نە لەوەش، کە پیاو لە باریا هەیە تا چ ئەندازەیەک هەستی مرۆڤایەتی و پیاوەتی و شەرەف لە دڵی خۆیا بپڵیشێنێتەوە! وە چۆن ئەتوانێ لە مەیدانی دڕندەیی و جانەوەریدا گورگ و پڵنگ و بەوری بەسەزمان جێ بهێڵێت. جا ئەگەر ڕاست بوایە کە کاربەدەستانی وڵات ئەوەندەی تۆزێ بەزەییی مرۆڤایەتی لە دڵیانایە و نیازیان لە بەندیکردن باشکردنە نەک تۆقاندن و تێکشکاندن، ئەو مڵۆزمە پیسانەیان بەسەرەوە دانەئەنا، کەوا هەر لەو ڕۆژەوە بەندی تیا ئەدرێتە دەستیان نیازیان ئەوەیە بە هەموو جۆرێک کەرامەتی بپلیشێننەوە و گیانی بپەستنەوە بۆ ئەوەی هەتا هەتایە هەر سەرشۆڕ و ملکەچ بێت. باڵی فیز و بە خۆدا ڕاپەڕموونی ببڕن بۆ ئەوەی هەرگیز هەڵنەسێتەوە و ڕەگی باوەڕی لەبن هەڵکەنن، زات و جوامێری و ئازایی لە گیانی دەربهێنن، بۆ ئەوەی نەک هەر خەڵکی لەبەرچاو بخەن خۆیشی بێز لە خۆی بکاتەوە، خۆی لا ئەوەندە پەست و نزم و پیس و بێ نرخی بێت کە نەوێرێ بە خەوی شەوانیش، نە دەم بە خراپی ئەو ڕژێمە بکاتەوە کە ئەوان سەگی پاسکردنین وە نەدەست لە ڕوویا هەڵبهێنێتەوە و نە بیریش لە بەگژاچوونی بکاتەوە. بەڵام کار بەوە باشە کە ئەو دڕندانە و گەورەکانیشیان ئاو لە دنگا ئەکوتن ... سروشتی بنیادەمیان نەناسیوە و ئاگاشیان لە قانونی گۆڕان و پێشکەوتن نییە. لەبەر ئەوە سەریان ئەمێنێ سوڕ و زارەترەک ئەبن کە ئەبینن بەپێچەوانەی ئامانجی گڵاوی ئەوان لەگەڵ ئەو هەموو دڕندەیی و جانەوەرییەشا کە بەکاری ئەهێنن هەتا دێت بانگی ئازادی ئاشکراتر و ژمارەی نیشتمانپەروەر و ئازادیخوازان زیاتر ئەبێت! ناو جەرگەی تاریکی ئەو زیندانانەی بە نیازی خنکاندنی بیر و تاساندنی گیان دروستیان کردوون و هەرچی ڕێگەی شەیتانانەی بێنامووسی هەیە تیایا بەکار ئەهێنن لە پێناوی گەیشتن بەم نیازە پیسەیانا، ناو جەرگی ئەم زیندانە تەنگوتارانە پڕن لە قارەمانی نەبەز کە باوەڕیان بە ژیانەوە و سەربەستی و سەربەخۆییی وڵات لە کێوی بێستون چەسپیوتر و پتەوترە. لێرەدا جوامێر ئیستێکی کرد. لاوەش ئەمەی بە هەل زانی وتی: ― دەی قومێک لە پێکەکەت بدە سارد بووەوە! تۆ ئەزانی من وام ئەزانی بەندیخانە هەروەکوو سەر و گوێلاکی گۆڕیویت بیروباوەڕیشی گۆڕیویت، بە بیرما نەئەهات دوای هاتنە دەرەوەت لە بەندیخانە لەژێر جێگاشەوە بیر لە سیاسەت بکەیتەوە کەچی کوتومت ئەڵێیت شۆڕشگێڕە ڕاستەقینەکانی قسە ئەکەیت. ئەوە چییە ئەڵێیت ناخۆیتەوە پێکەکەت هەر لە جێی خۆیەتی. جوامێر بە گەرمییەکی لاوانەوە وتی: ― تۆ ئەڵێیت چی کاکی خۆم! ئەو حوکمە ناهەقە ناڕەوایەی بەسەر مندا درا، ئەو دەرد و مەینەتی و کوێرەوەرییەی لە خوتو خۆڕایی تووشی خۆم و ماڵ و مناڵم بوو، ئەو سزا و ئازار و سووکی و کردەوە ناشیرینانەی لە زیندانا دووچاری بووم و لەگەڵم کراوە و دیومە و لەگەڵ خەڵکیش ئەکرێت، داخێکیان ناوە بە گیانمەوە هەتا هەتایە خۆش نەبێتەوە و هەتا ماوم بە دڵ و دەروون دوژمنی خوێنەخوێی ئەو نیزامە بم کە خەڵک وا بە ناهەق و لە خوتوخۆڕایی فڕێ ئەداتە کونی زیندانەوە و بنیادەم لەو پایە پەست و نزمەدا ڕائەگرێت و بەو جۆرە ناشیرینە نامەردانەیە لەگەڵیان ئەجووڵێتەوە، بەڵام بڵێم چی. نازانم لەگەڵ ڕۆژگار بڵێم چی، ئەو نالەبارە ئەڵێیت خوێنی لەسەرمە، ماوەی خۆ بە کوشتدانێکی پیاوانەشم نادات، هەرچەندە بیر لە کەساسی و بێکەسیی هیوا و دایکی ئەکەمەوە بڕستم ئەبڕێ و پەکم ئەکەوێت. دەستێکم ئەکەوێتە ئەملا و دەستێکم ئەکەوێتە ئەولا! هەر قسەم بۆ ئەمێنێتەوە، ئەگینا جێی هەقی من ئەو کەژ و کێوانە بوو. ناو «ل. ا. ن»، فرمانی من ئەوە بوو کە لە ڕیزی یەکەمی جەنگاوەرانی ڕێی ئازادیدا دژی ئەم ڕژێمە بۆگەنە بجەنگم و خەبات بکەم هەتا مردن یا سەرکەوتن! سەیر ئەکەی کاکی خۆم من چەند بەدبەختم؟ سەربەستیی مردنیشیم نییە. کەچی تۆش ئەڵێیت بەخت هیچ نییە! بابە باشە بەختیاریم نەویست لە ژیانا بەڵام بۆچی بەخت یارم نابێ لە مردنا، نایەڵێ مردنێکی بە دڵێ خۆم بمرم! لاوە کە دیی جوامێر هەر بەڕاستی بەم بیرەوەرییە برینی ئەکولێتەوە و هێشتا قەتماغەی نەهێناوەتەوە وای بە باش زانی باسەکە بگۆڕێت بۆیە وتی: ― تۆ خەریکی بەم قسانە خواردنەوەکەتم لەبیر ئەبەیتەوە، ئەوە چیتە؟ دەستی برد پێکەکەی جوامێری گرت بە دەستەوە، کە دێی هەر لە جێی خۆیەتی وتی: ― نە گیانە وا نابێ. فەرموو دەی قومێکی چاکی لێ دە. هینەکەی من وا ئەبڕێتەوە. جوامێر بەماتییەکەوە وتی: ― نیازم نییە بخۆمەوە. ― بۆچی سوێندت خواردووە؟ ― نا، هەروا، حەزی لێ ناکەم. جوامێر ئەم قسەیەی ئەوەندە بە ئازارەوە کرد لاوە داینا کە لە سەری نەڕوا. پیاڵەکەی نا بە سەریەوە و پێکێکی کەی بۆخۆی دروست کردەوە و وتی: ― خۆت خاوەن ماڵیت. تۆ بخۆیتەوە و نەخۆیتەوە من مووچە شەوانەکەی خۆم ئەخۆمەوە، سێ پێک، بێ کەم و زیاد. ئەوەتەی دنیا وای لێ هاتووە و هاتوچۆی خەڵککردن و چایخانە و گەڕان نەماوە، منیش سەرم کردۆتە سەر ئارەق. دەی با بزانین گۆرانییەکی خۆش نادۆزینەوە. لاوە خۆی خەریک کرد بە ڕادیۆکەوە قسەی نەکرد و دەستی لێ هەڵنەگرت تا گۆرانییەکی ئازەربایجانیی دۆزییەوە وتی: ― ئەمیش خۆشە تامی کوردی ئەدات، نازانم لای تۆ چۆنە لای من زۆر خۆشە. هەر بەڕاستی گۆرانی ئەم ناوچەیەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەها تێکەڵ بوون بە تایبەتی هیی کوردی و تورکی و ئازەری پیاو ناتوانێ لەیەک جوێیان بکاتەوە. ― لام وایە زۆری ئاوازە تورکییەکان لە کوردییەوە وەرگیراون و هەر وەکوو چۆن بە خەڵکی کوردستان ئەڵێن تورکی شاخی، بە گۆرانییەکانیش ئەڵێن «شەرقی»ی تورکی. ― جا کورد چیی خۆی پێ پارێزراوە تا گۆرانی و مۆسیقای پێ بپارێزرێت! پیاو کە خۆی نەبوو هیچی کەی نابێت، ماڵی ئەبێ بە سەربەشی ماڵان، خێر، بیریشی ئەبرێت بە تاڵان! بە درێژایی مێژوو هەر پیاوی هەڵکەوتووی کورد بووە و خزمەتی بێگانەی کردووە، لە هەموو مەیدانێکی چالاکی و پێشکەوتن و زانینا. کەچی هێشتا نەمدیوە بێگانەیەک خزمەتی شتێکی کوردی کردبێت! ― وا دیارە کورد لە پێش خەڵکەوە بیروباوەڕی مرۆڤایەتییان هەبووە و وازیان لە ڕەگەزپەرستی و نەتەوەپەرستی هێناوە! ― نە بە خوا، بەڵام لەبەر دڵی تۆ با وا بێت. بەم چەشنە قسانە سەعاتیان کرد بە دە ئەوسا شێویان کرد و دوای نەختێ دانیشتن و خۆخەریک کردن بە ڕادیۆکەوە لاوە وتی: ― تۆ ئەنووی بنوو، من ڕادیۆکە ئەبەم گوێ لە دەنگوباسی قاهیرە ئەگرم. جوامێر وتی: ― باشە بیبە من تاقەتی دەنگوباسم نییە. ― دەی شەو باش و خەو خۆش. ― شەو باش بەڵام لە خەوی خۆش بێزار بووم، بەسە ئیتر حەز لە نەختێ واقیعی خۆش ئەکەم. حەز ئەکەم هەندێ لەو خەوە خۆشانەم بێتە دی. وەکوو بەنگکێشم لێ هاتووە بە دەست زیندەخەوی خۆشەوە. ― دە سا من ئەوەندە لە واقیع بێزارم وەختە سوێم بێتەوە بۆ خەوێکی خۆش. ― دە باشە شەوت باش و خەوت خۆش! - تەماشایەکی سەعاتی سەر مێزەکەی کرد - بڕۆ خێرا کە نەوەکا بە دەنگوباسا نەگەیت. تا ڕادیۆکەت تەلی هەوا و ئەرزی تێ ئەخەیت لەوانەیە نیوەی دەنگوباسەکە ببڕێتەوە.
78	٧	ئیبراهیم ئەحمەد (1914-2000)	ژانی گەل	بەیانی دوای بەرچایی کردن لاوە بە جوامێری وت: ― ئەوە چییە ئەڵێیت نیازت نییە ئیمڕۆش بچیتە دەرەوە. نەء گیانە وا نابێت هەستە بچۆ خۆت بگۆڕە. دەستێ جلی خۆمم بۆ داناویت ڕەنگە بە بەریشت زل بێت بەڵام هەر لەمەی ئێستەت چاترە تا ئەچیتە لای ... بەرگدروو دەستێ جل ئەکەیت. جوامێر نەختێ بەتووڕەیی وتی: ― جلم ناوێت جلەکانی خۆم باشە، خۆ ناچم بۆ شایی ... ئەگەر چوومە دەرەوە هەر بەم جلانەوە ئەچم جلی تازەش ناکەم هەتا پارەم نەبێ. لاوە سەیرێکی دەموچاوی ئازاراویی جوامێری کرد سەرێکی با دا و هیچ قسەی نەکرد، لێی دا ڕۆیی بەپێی کاری خۆیەوە ... دوای ڕۆینی لاوە جوامێر ئەوەندە خۆی لە ماڵەوە پێ نەگیرا. جلە کۆنەکانی خۆی لەبەر کرد و هاتە دەرەوە. لە پێشا وەکوو شتێ ئەتوت شەرم ئەکات، هەروا بێ ئامانج لەم کۆڵانەوە ئەچوو بۆ ئەو کۆڵان. لە پاشا کەوتە سووڕانەوە بە شەقامەکانا بەڵام وەکوو لادێییەکی یەکەم جار شاردیتوو چاوی ئەگێڕا بە جامخانەی کۆگا و دووکانەکان و سەروچاوی ڕێبوارەکانا. ئەوی لە هەموو شتێک پتر سەرنجی ڕائەکێشا سووڕانەوەی سەربازی چەکداربوو دوو دوو بە شەقامەکانا لەگەڵ ڕاوەستانی ئۆتمۆبێلی شەستیر لەسەری پڕ لە سەرباز لە سەری کۆڵان و چەقی چوارڕێیانەکانا کە ئەمە لە ڕۆژی بەربوونیا سەرنجی ڕانەکێشابوو. لەپڕ لە دوور ئاسۆ مەمەندی بەدی کرد کە یەکێ بوو لە هاوڕێ هەرە خۆشەویستەکانی. بە زەردەخەنەیەکی شیرینەوە بەرەوپیری چوو. بەڵام ئاسۆ لەگەڵ زۆر تێوردبوونەوەشیا پێش ئەوەی بگەن بە یەک ڕووی لێ هەڵکرد. جوامێر وەکوو شووڵکێ بدەن لە سەری لووتی وای پێ هات. دوای چەند هەنگاوێکی تەریقی بیری کەوتەوە کەوا خۆی چەند گۆڕاوە، ئەوسا کەوا ئەم ئاسۆی بەجێ هێشتووە خۆی لاوێکی باریکەلەی باشپۆش و ڕووگەش و قیت و قنج بوو ئێستا پیاوێکی ڕووتەڵەی سیسی تێکشکاوە. خۆ ئاسۆی بەسەزمان غەیبی پێ نییە. ئاوڕی دایەوە کە بانگی کات دی ئەویش ئاوڕی داوەتەوە لە پشتەوە سەرنجی لێ ئەدا و وەکوو بڵێ شێوەی ئەم کابرایە ئەکات، بەڵام کێیە و لەکوێ دیوێتی یا لە کێ ئەچێ؟ نازانێت! لە بیرەوەری یاخی بووە و خۆی نادات بە دەستەوە! هێشتا جوامێر ناوەکەی تەواو نەکردبوو ئاسۆ خێرا گەڕایەوە سەری چارەی بە خۆشییەکی کتوپڕ گەشایەوە بە گەشەیەکی تەواوەوە وتی: ― ئەوە تۆی جوامێر؟ من بم و تۆ نەناسمەوە. با هەزار ئەوەندەش بگۆڕدرێت! ئەمە! یا نیشانەی گەوجییە یا هی پیری. جوامێر بەپێکەنینەوە وتی: ― بۆ پیری بڵێیت هیچ پێتەوە دیار نییە، دوا جار چۆنم بەجێ هێشتووی هەروای. بەڵام بۆ گەوجی ئەوە خۆت لە من باشتر خۆت ئەناسی. ئاسۆ بەپێکەنینەوە وتی: ― باشە شوکر لە قسە خۆشەکانت نەکەوتووی. دەستیان کردە ملی یەک و ئەولاوئەملای یەکتریان ماچ کرد، بە تاسە و ئارەزوویەکی زۆرەوە ئاسۆ پرسی: ― ئەوە کەی بەربوویت؟ کەی هاتوویتەوە؟ یا خوا بەخێر بێیتەوە. کوڕە بە خوا دەمێکە لەناومانا نیت، چەندە؟ دە ساڵ، بە دەم خۆشە. ئێی ئێستە بۆکوێ ئەچی، خۆ چایخانەی عەبەش نەماوە تا بڵێم ئەچیت بۆ ئەوێ. بیرتە چۆن کۆنکەنت لێ ئەکردین، ڕۆیشتین دەستەکەمان تەفر و توونا بوو ... هەر یەکەیان کەوتە شوێنێ، مەریوان کوژرا، عەلی گیراوە، ئەمین دەست بەسەرە لەو خوارانە... شەوکەتیش گوێزرایەوە نازانم چی بەسەر هات، ئەوانی کەش پرشوبڵاوبوونەوە. ― ئەی عەبەی چایچی چیی لێ هات؟ ― هەر زوو چایخانەکەیان پێ هەڵگرت ئیتر خۆی نەگرتەوە حاڵی خراپ بوو لەم دوایییەدا لەسەر سووچی دوکانەکەی سەرماوەر و قۆرییەکی دانابوو دۆست و ناسیاو چایان لا ئەخواردەوە. پار زستانێ لە شەقامی ...دا خائینێک کوژرا سەربازیش کەوتنە دەستڕێژی کوێرانە، عەبەی لە پەنجا گوللە زیاتری بەر کەوتبوو بەڵام وتیان مەردایەتییەکی گەورەی کردبوو کە ئەبینێ سەربازێ لەلای ئەوەوە ژنێک ئەکوژێت هیچی پێ ناکرێت سەماوەرە لە کوڵەکەی پیا ئەماڵێت، کابرا هەموو سەروچاوی ئەسووتێت و کوێر ئەبێت، ئەوسا سەربازەکانی تر ئەیدەنە بەر دەسڕێژ. جارێ با ئەمە بەس بێت. ئەو زەلامانە هاتن، تاقەتی بەندیخانەمان نییە. ئێی ئێستە بۆکوێ ئەچی؟ جوامێر وتی: ― هیچ ئامانجێکم نییە، هەروا بۆخۆم ئەسووڕێمەوە. ― کەواتە وەرە لەگەڵم تا ئەولایە ئەچم. نەختێ ئیشم هەیە، بەڕێوە هەندێ قسەش ئەکەین ... ئێ، لەکوێ دابەزیویت؟ بۆ نەهاتیتە لای من؟ هەر لە کەلاوەکەی جاراناین. وا دیارە لە ماڵی لاوەی ئامۆزاتی؟ فەرقی نییە ئەوێت چاترە مشەیە، بە خراپەی ناڵێم لاوەم خۆش ئەوێ، ئەگەرچی ئەو هاوڕێیەتی ئێمەش ناکات. بەینێکە خۆی کەلا خستووە هەر خەریکی کاسبییە، ئێستە بێگومان پارەی چاکی هەیە. بۆ ئەوەی بە کەمتەرخەمی نەزانێ بەرامبەر بە قسەکانی، جوامێر لێی پرسی: ― لە چیدا لاوە هاوکاریتان ناکات؟ ― لە هەموو شتێکا. وەکوو وتم خۆی کەلا خستووە تا ئێوارە خەریکی کار و کاسبییە و کە ئێوارەشی لێ هات ئەخزێتە ماڵێ کەس چاوی پێی ناکەوێت. جوامێر بەسەرسامییەکەوە وتی: ― دوای ئێوارە خەڵک چاوی چییی پێ بکەوێت، ئەی شەوان لە سەعات هەشتەوە تا شەشی بەیانی گەڕان و هاتوچۆ قەدەغە نییە؟ ئاسۆ بەپێکەنینەوە وتی: ― ئەوەی تۆ ئەیڵێیت بۆ خەڵکی بێکارە وەهایە، ئێمە چەند هاوڕێیەکین تڕی قەدەغەی میریمان بڕیوە، کردوومانە بە پیشە هەر شەوە ناشەوێ لە ماڵی یەکێکمانین. لە ئێوارەوە ئەچین شەو لەوێ ڕائەبوێرین و ئەنووین و بەیانی دوای بڕانەوەی قەدەغە دێینە دەرێ، بەم جۆرە توانیمانە لەم ئاخۆران و بخورانەشا بۆخۆمان بەخۆشی ڕابوێرین. کوڕە ئەی چی بکەین، دنیا مردنە هەر ئەوەمان بۆ ئەمێنێتەوە. جوامێر وتی: ― وا دیارە کەستان ژنتان نەهێناوە و هەمووش حاڵتان باشە. ― بەرێ وەڵڵا، هەموویان ژنیان هەیە من نەبم. بۆ حاڵی باشیش زۆرمان سپڵی لاورگین. ― ئەی تۆ بۆچی وا ماویتەوە بە ڕەبەنی! ― بەلای منەوە پیاو لە وڵاتی ئێمەدا کە خۆی لە خۆیا ئەوەندە سەربەستیی نییە، ئەگەر ژنیش بهێنێت و ئەویش کوتێ لە سەربەستییەکەی بکاتەوە، ئیتر هەر بەتەواوی ئەبێ بە دیلی ڕاستەقینە. بیرتە کە سالار پیرۆت تازە ژنی هێنابوو، نەیئەوێرا بڵێ ژنهێنان خراپە، ئەیوت ژنهێنان بەختیارییە، بەڵام بە مەرجێ کەوا لەو شوێنە نەبی کە ژنەکەی لێیە! ― چی؟ ژن لە سەربەستیی پیاو کەل ئەکات! بە خوا باشی لێ کەل نەکردووە! ئەوە نییە هاوڕێ ژندارەکانی تۆ لەم ئاخۆران و بخۆرانەشا سەر ناکەن بە ماڵی خۆیانا، بەپێی قسەی خۆت؟ ― ها بیرم چووبووەوە کە تۆ لایەنگری ژنیت. بەڵام هەرچەند ئەکەم نازانم لەمە زیاتر ئەتانەوێ ژن سەربەستیی چیی هەبێت؟ جوامێر سەرێکی با دا و بەداخەوە وتی: ― هەی کڵۆڵ و بەشخوراو خۆت ژن! سەربەستیی خۆڕازاندنەوە و خۆ جوانکردن و خۆنواندن و نازکردنت ئەدەینێ بۆ ئەوەی خۆشتر پێت ڕابوێرین، کەچی تۆش ئەوەندەی پێ خەڕۆ ئەبی و وا ئەجووڵێیتەوە و پیاویش وەهات تێ ئەگەیەنێت وەکوو نەک هەموو سەربەستیی خۆتت بەتەواوی وەرگرتبێتەوە جڵەوی پیاوەتیشت گرتبێتە دەست خۆت، ئەوەندە بایی ئەبی ئێمە خۆشمان لێمان تێک ئەچێت کە چیمان داویتێ و بۆچی داومانیتێ! نە کاکە ئاسۆ، نە ترست هەبێ و نە خەم ئافرەتی لای ئێمە و زۆر جێگەی کەی دنیا زۆر دوورن لە سەربەستیی ڕاستەقینە، وە هەتا پیاو خاوەنی کیسە و باخەڵ بێت قسەی دواییش هەر هیی ئەو ئەبێت لە هەموو کارێکا. ― هیچ بابە ناماقووڵیم کرد، نەمزانی هەر بەتەواوی بووی بە ئەوقاتی ژن، ئەڵێی وەردیانەکانی بەندیخانەکەتان ئافرەت بوون! ― دەی با واز لەم قسانە بهێنین، لەوای دنیاوە خەڵک خەریکی ئەم چەشنە قسانەن و هێشتا نەگەیشتوونەتە ئەنجام. یا ڕاسترەکەی ئەوەیە کە نایانەوێت بگەنە ئەنجام! ئێستە ئەمبەی بۆ کوێ؟ ― من ئەچم بۆ لای نەریمان حەسەن لە کازینۆی بەختیاری، ئیمڕۆ هاتووە، جاران کە ئەهات لە ماڵی پووری میوان ئەبوو. ئێستە مێردەکەی پووری لەسەر تەقوتۆقی دوێنێ شەو گیڕاوە گوایا دەنگی گوللە لای گەڕەکی ئەوانەوە هاتووە. جا بێگومان ماڵەکەشیان خراوەتە ژێر چاودێرییەکی وردەوە. ئەوی هاتوچۆیان بکات بێ ئارەق دەرناچێت، نەخوازەڵا یەکێکی سەر بە گۆبەندی وەکوو نەریمانیش کە هەمیشە میری بە چرای ڕۆن گەرچەکەوە بۆی ئەگەڕێت. ئینجا لەبەر ئەمەوە لەبەر شەبەیخوونی ناوبەناویش کە ژەندرمە لەناکاو ئەیکەنە سەر ئوتێلەکان و پادار و بێ پای تیا پێکەوە ڕاپێچ ئەکەن بۆ گیراوخانە و لەوێ بە کاوخۆ بژارێکی پووش لە کایان ئەکەن، ئەبێ نەریمان نەبچێتە ماڵی پووری و نەئوتێلیش، ئینجا ئیشی بەوە باش بووە کە کامەران باپیر بە ڕێکەوت لە ڕێ چاوی پێی کەوتووە و لە حاڵەکەی ئاگادار کردووە و ناردوویەتییە ئەو کازینۆیە، وا منیش ئەچم بەدوویا کە بیبەمە ماڵی خۆمان. جوامێر تەماشایەکی ماناداری کرد و وتی: ― لەپێش هەموو شتێکا تۆ وا قسەم بۆ ئەکەی وەکوو من هەر دوێنێ و پێرێ لەگەڵ ئێوە نەبووبم، بیرت چووە کە من دە ساڵ لە ئێوە دوور کەوتوومەوە و ئاگاداری هیچ شتێکتان نیم و زۆری ئەو کەسانەی تۆ ناویان ئەبەی من هەر ناشیانناسم، بۆ وێنە هەر نازانم نەریمان حەسەن کێیە، جگە لەمە هەموو باسەکەم لا سەیرە چونکە ئەم کارە تۆ بۆی هاتوویت نە لەگەڵ ئارەقخۆری و بەزمی ڕابواردنی شەوانتان وە نە لەگەڵ بیروباوەڕی جارانیشت ڕێک ئەکەوێت. جاران تۆ ئەتوت دەستم گرتووە بە کڵاوی خۆمەوە با نەیبات، کەچی ئێستە وا خەریکی ئەیخەیتە بەر با. ― یەکجار ئەوەندەش نا، بەڵام کە هەموو هاریکاریی ئێمەمانان لە بزووتنەوەی نیشتمانیدا هاتبێتە سەر یارمەتییەکی وەها نەبایەخی و چەند قرۆشێک پیتاک، شەرمەزاری و نامەردییە کە خۆمانی لێ بدزینەوە. بەتایبەتی لە کاتێکا کە خەڵکی تر، هاونیشتمانانی لە ئێمە ئازاتر و دڵسۆزتر گیانیان خستۆتە سەر لەپی دەست و بە سەر و ماڵ و دوواڕۆژی خۆیان و ژن و مناڵیانەوە خۆیان هاویشتۆتە ناو جەرگەی خەباتەوە! ئەمەی ئێمە هەزرانترین فیداکارییە، یا دەردی ئەڵێن «بێهێزترین باوەڕە!». وتت نەریمان ناناسیت، هەقتە. نەریمان برای حەمە چاوشینی خوا لێخۆشبووە کە لە خۆپیشاندانەکەی لەمەڕ تۆدا شەهید کرا. کوڕێکی ژیر و بەجەرگە لەنێوان «ل. ج. ن» و ڕێکخراوی شارا پۆستە ئەهێنێت و ئەبا، ئێستە ئەیبینیت، لە پێشا لە قوتابخانە بوو تا پۆلی شەشی خوێند، لەبەر نەبوونی وازی لە خوێندن هێنا بوو بە شاگردی نانەوا، نەختێ دەستی سەرسەرێتیشی هەبوو بەڵام بۆتەی خەبات وا قاڵی کردووە ئێستاکە لە زێڕ ساخترە، کوڕێکی تێگەیشتووی لەسەرخۆ و بێ فیز و باشی وای لێ دەرچووە بە دڵی تۆ. وا نزیکیش بووینەوە، تۆ هەر ئەوەندە دانیشە تا بە یەکتریتان ئەناسێنم ئیتر هەستە بڕۆ. بەڵام بۆ شەو ئەبێ پێکەوە بین، زۆرت بیر ئەکەم. هەموومان گشت دۆست و برادەران بیرت ئەکەن، لەوانەیە تا بەیانی خەو نەچێتە چاویان لە خۆشیانا. ئیمشەو لە ماڵی کاوە برایمین، ڕەنگە ماڵەکەیان نەزانی گواستوویانەتەوە. جوامێر قسەکەی پێ بڕی وتی: ― ئەوی ڕاست بێ من حەز ناکەم بێم، کاوە برایمیش ناناسم. ― نەناسینی تیا نییە تۆ لەگەڵ من دێیت، جگە لەوە هەمووشیان تۆ ئەناسن، نەء. نایەیت نییە. من لەژێر زەمین بۆ تۆ ئەگەڕام ئێستە تۆ بۆم هاتوویتە سەر زەمین ... چۆن، هەتا تێر تێرت لێ نەخۆم، وا بەئاسانی وازت لێ دێنم. هاوڕێکانم هەموو کوڕی چاکن و هەموو کوڕێکی چاکیشیان خۆش ئەوێت. ― ئاخر! ― ئاخر و ئۆخری پێ ناوێت، سات حەوتی ئێوارە لای دەرگای دووەمی باغی گشتی چاوەڕێم بکە، دێم پێکەوە ئەچین بۆ ماڵەکەیان، لەوێوە زۆر نزیکە، ئەمەمان وا، ئینجا با بڕۆین بۆ لای نەریمان، ئەوەتە لەو قوژبنەدا دانیشتووە چاوەڕێ ئەکات. جوامێر خەریک بوو منجەمنج بکات، ئاسۆ گوێی نەدایە پەلکێشی کرد و چوونە گازینۆکە. کە جوامێر لە گازینۆکە هاتە دەرێ بڕواتەوە ماڵێ چارەی لە جاران ڕووناکتر بووبووەوە وەکوو ئەوەی بینینی ئاسۆی هاوڕێی مناڵی و کوڕی گەڕەک و ئەو قسە پاراوە گەرمانەی لە کانگای دڵی ئەهاتنە دەرێ و ئەو خۆشەویستی و باشییەی بەسەر خەڵک و دەوروبەریا ئەباران، بارێکی کەی ژیانیان هێنابێتەوە بیر، بۆیە لە سێ ڕۆژا یەکەم جار بوو چەند دەقیقەیەک باس و ناوی هیوا و دایکی لەسەر پەردەی مێشک و لەسەر زمانی نەبوون.
79	٨	ئیبراهیم ئەحمەد (1914-2000)	ژانی گەل	کە ئاسۆ و جوامێر چوونە ماڵی کاوە، هەر هێمن هاتبوو، کە کوڕێکی هەرزەکار بوو. کاوە لەگەڵ جوامێر هەردووکیانی بە یەکتری ناساند، هەردووکیان زۆر ڕێز و شادییان نیشان دا بەتایبەتی کاوە. ئەوەندەی نەخایاند لە دەرگا درا، بەرلەوەی کاوە بچێ دەرگاکە بکاتەوە ئاسۆ پێی وت: بە لێدانەکەیا لە خۆمان نییە ڕەنگە شاهۆ بێت، من پێم وتووە بێت، زۆری حەز ئەکرد جوامێر ببینێت، هەلی لەمە باشتریشی دەست نەئەکەوت بۆیە هیوام هەیە هەردووکتان تۆش و کاکە جوامێریش لێم ببوورن، شاهۆ کوڕێکی چاکە. جوامێر و شاهۆ هەرچەندە ناسیاوی کۆنیش بوون و چاوەڕوانی یەکتریشیان ئەکرد، کەچی بەسەرسوڕمانێکەوە تەماشای یەکترییان کرد. شاهۆ لەگەڵ ئەوەشا کە هێشتا لە تەمەنی سی و پێنج، سی و شەش ساڵیدا بوو، تاک و تەرا مووی ڕەش لە تووکە چڕەکەی سەریا مابووەوە و ئەو تاک تەراتەش مووی سپی وا گەمارۆیان دابوو، ئەوانیش ڕەنگ هەڵبزرکاو و ورەبەرداو و چاوەڕوانیی دواڕۆژی خراپی ئاشکرای خۆیان ئەکرد، سمێڵێکی زلی ماش و برنج لەژێر لووتە قنجەکەیا بەسەر لچێکی ئەستوورا ڕێک کشابوو، جگە لەمە خڕوپڕ و گەشیی چارەی و تێکسمڕاوی و داڕێژراوییی لەشی نیمچە باڵای، دژی مووە سپێکانی سەری ئەیاننەڕاند، خۆ چاوە ڕەشە بچووکە پڕ تریقەکانی ئەتوت چاوی مناڵن لە ڕوونی و پاکژیا و خۆشی و هیوایان لێ هەڵئەقوڵا. لەپاش چاو پیاگێڕانێکی داخاوی، بە جوامێری وت: ― ئەرێ تۆ جوامێرەکەی جارانیت؟ بێگومان ئەگەر لە ڕێبازا پێت بگەیشتمایە و هەموو ئەقڵیشم میوانم بوایە، نەمئەتوانی بتناسمەوە، وای بەندیخانە بەختت سووتێ چی بە پیاو ئەکەیت! ئاسۆ هەڵیدایە وتی: ― بەندیخانەی بەسەزمان گوناهی چییە؟ تاوان تاوانی زۆردارە کە بەندیخانە دروست ئەکات! ― جوامێر بە زەردەخەنەیەکی پەژاراوی تفتەوە وتی: ― باشە ئەوا من زیندان، یا وەکوو ئاسۆ ئەڵێت ڕاستتر زۆردار گۆڕیومی ئەی تۆ بۆچ سەرت سپی بوو؟ شاهۆ بە دڵیکی کراوە و دەنگێکی زوڵاڵ وتی: ― وا دیارە حەز ئەکەیت بڵێم منیش داخی دنیا، واتە بەندیخانە گەورەکە گۆڕیومی. نە گیانە ئێمە هەر بە تایەفە زوو سەرمان سپی ئەبێت، ئەوە مامە مارفم عومری لە هەشتا تێپەڕ بووە و سەری ئەڵێی شەوەیە! هەموو دەستیان کرد بە پێکەنین. لێرەدا سامان و بێباک، مەریوان کردیان بە ژوورا. کاوە هەڵی دایە وتی: ― بە لای منەوە گۆڕانی لەش هیچ بایەخێکی ئەوتۆی نییە، بە هەفتەیە دوو هەفتە حەسانەوە پیاو ئەچێتەوە دۆخی جارانی ... (ئیستێکی کرد و چاوێکی بە ژوورەکەدا گێڕا)، نازانم بۆچی هاوڕێکانی کەمان دواکەوتن. هەمووی چارەکێکی ماوە بۆ قەدەغەی هاتوچۆ؟ هێمن وتی: ― ماڵەکانیان نزیکە پێش قەدەغەکردن ئەگەن، بەڵام تۆ ئەزانی کاوە من لەگەڵت نیم لەوەدا کە ئەڵێیت بە هەفتەیە دوو هەفتە حەسانەوە پیاو ئەچێتەوە دۆخی جارانی. ڕاست ئەوەیە کە هەرگیزاوهەرگیز و هەتاهەتایە بە هیچ شتێک و بە هیچ جۆرێک، بە موعجیزەش، بە ئەکسیری ژیانیش، بە دەرمانی هەمیشە لاویش پیاو ناچێتەوە دۆخیانی جارانی، نەک هی جارانی دووری، بگرە دەردی کابرای شاعیر وتەنی هی دوێنێشی: بشگەڕێتەوە یاری کۆچکردوو نایبینێتەوە ژینی ڕابوردوو نە تۆ ئەو تۆیەی جارانی، نە یار نە دوێکە ئیمڕۆ نەئیمساڵیش پار خەڵک بەخۆڕایی نەیانوتووە: «مرۆڤ دوو جار لە ئاوی زێیەکا مەلە ناکات». کاوە، زۆرتری بە نیازی بڕاندنەوەی باسەکە وتی: ― هەرچۆنێک بێ گۆڕینی لەش بایەخێکی ئەوتۆی نییە، گرنگ گۆڕانی گیانە! سامان کە کوڕێکی کەڵەگەتی گەنمڕەنگی مووڕەشی تەنگەتیلکەی دەنگ‌زل بوو هەڵی دایە وتی: ― ئەوە تۆ چی ئەڵێیت کاوە، ئەڵێیت تێک چوویت گیانی چی و لەشی چی؟ دەتۆ با لەشت لەژێر دارا بناڵێنێت، بزانم چۆن گیانت پێ نازانێت. با هەفتەیە نان نەخۆیت، بزانە گیانت چیی بەسەر دێت؟ هەتا ئێستە هیچ سنوورێکی وا نەدۆزراوەتەوە لە بەینی گیان و لەشا، کە لە یەکیان جوێ بکاتەوە بەو ئەندازەیەی تۆ ئەڵێیت هیچ گۆڕینێک نییە کە بەسەر لەشا بێت و کار نەکاتە گیان، نەک هەر ئەمە کار و ئەنجامی هەموو ئەو گۆڕانانەی بەسەر لەشا دێن، گشتیان بەهۆی مێشکەوە لەشیان لێ ئاگادار ئەکرێت، ئەگینا لەش ئاگای لە ... خۆشی نییە؛ جگە لەمە هەموو ئەو چالاکییانەی کە ئەدرێنە پاڵ گیان دیمەنی مێشک و فەرمانەکانین، واتە گیان لە مێشک و چالاکییەکانی بەو لاوە شتێکی تر نییە، مێشکیش ئەندامێکی هەرە گەشەکردوو و خەمڵیو و پێگەیشتووی لەشە. ئاسۆ، کەوا لەمێژ بوو سامانی ئەناسی، لە دڵی خۆیا وتی: ― وا دیارە لەم ڕۆژانەدا سامان خەریکی دایەلێکتیک‌خوێندنەوەیە! پێویستە جڵەوی بۆ شل نەکەین و ماوەی نەدەین، ئەگینا هەموو کتێبەکەمان بۆ ئەخوێنێتەوە، بۆیە وتی: هەرچۆنێک بێت ئەمە باسێکی ئاڵۆزە با شەوەکەمان پێوە نەکوژین، خوا خۆی نەیویستووە زۆر لەسەر ئەم باسە بڕوا ئەوەتا بە پێغەمبەری وتووە: «لە بابەت گیانەوە پرسیارت لێ ئەکەن، پێیان بڵێ گیان کاری خوایە»! بێباک بێ ئەوەی گوێ بداتە قسەکەی ئاسۆ وتی: ― لام وایە نیازی کاوە لە بایەخداریی گۆڕانی گیان و بێبایەخیی لەش ئەوەیە کە نەهێڵین زەبروزەنگ و زۆرداریی دوژمن دڵمان بگۆڕێت و بیروباوەڕمان بلەقێنێ. بگرە ئەبێ خراپە و ستەمە جانەوەرەکانی، خەباتمان توندوتیژتر کەن لە ڕێگەی ڕماندنی ڕێژیمی بۆگەنیا، بەم جۆرە ئەتوانین نەک هەر هەقی گەل و وڵاتمان بەڵکوو هەقی تایبەتی خۆشمان لە دوژمن بکەینەوە، ئەوسا واتە دوای تۆڵەسەندن ئەتوانین بڵێین، ئەگەر نەشگەڕابینەوە تافی جوانی، تافی جوانیمان بەفیڕۆ نەچووە! کاوە بە ئیشێک چووە دەری ژوورەکە. جوامێریش بیری لە قسەکانی بێباک ئەکردەوە، لە دڵی خۆیا ئەیوت تۆ بڵێیت ئەم قسانە کردەوەشیان لەگەڵ بێت. لەپڕ بێباک ڕووی تێ کرد و لێی پرسی: ― بیرتە کاک جوامێر کەی بوو یەکەم جار تۆم تیا ناسی؟ جوامێر بەدەم بیرکردنەوەوە وتی: ― لام وایە چواردە، پانزە ساڵ لەمەوبەر بوو لە دوکانی وەستا ئەحمەدی خەیات. شاسواری شاگردی کوڕێکی چاک بوو، چالاکییەکی باشیشی هەبوو لە ڕیزی لاوانا، دوکانی وەستاکەی کردبوو بە بارەگای لاوان. کابراش ئەوەندە پیاوی باش بوو قسەی نەئەکرد. بێباک بەپێکەنینەوە وتی: ― نەء، وا بزانم باش بیرت نەماوە، ئەوە دووەم جار بوو، یەکەم جار نزیکەی ساڵێک لەوەبەر من و میران قادری جوانەمەرگ لە شاری «......» بووین ئەمانخوێند. هەموو ڕۆژێکی هەینی بەزۆر ئەیبردم لەگەڵ خۆی بە کتێبفرۆشەکانەوە ئەگەڕا، بە دیار هەڕاجەکانیانەوە ڕائەوەستا، بە دەستی بوایە هەموو کتێبی بازاڕەکەی ئەکڕی، کتێببازێکی وا بوو. لە یەکێ لەو ڕۆژە هەینییانەدا تۆمان پێ گەیشتی، میران بە یەکی ناساندین زۆر چاک لەبیرمە دەستێ جلی سپی میل میلت لەبەرا بوو، سەرێکی قۆتین، قژێکی ڕەش، ئەوسا سەری قۆتین لای خەڵک سەیر بوو بۆیە زۆر چاک شێوەتم لە مێشکا چەسپی. ئێمە باسی شێعر و ئەدەبیاتمان ئەکرد تۆش بێدەنگ لەگەڵمان کەوتیتە ڕێ. وەکوو ئەزانن میران خۆی ئەدیب بوو. شێعری جوانیشی هەبوو بەڵام بەگشتی هەر لە جوانیی ژن و شیرینیی تەبیعەت ئەدوا و ئینجا کە باس هاتە سەر شێعری کوردی، تۆش هەڵت دایە و ڕەخنەی ئەوەت لێ گرت کەوا ئەگەرچی ژن و جوانی و سروشت زۆر شایانی سروودپیاهەڵدانن بەڵام نابێ زەمینی شێعری شاعیرێکی گەورەی هەڵکەوتوو هەر چاوی کاڵ و لێوی ئاڵ بێت، پێویستە ئاسۆی لێکدانەوە و مەیدانی شاعیرێکی ڕاستەقینە گەلێک لەوە فراوانتر بێت، ئەبێ هەموو ژیان و خەڵک و تەبیعەت بگرێتەوە، جا قەی ناکات کەم و زۆری و چەند و چۆنی! منیش لەم ڕەئییەدا هاوبیریی تۆم ئەکرد، بەڵام ئەو نەیئەسەلماند و ئەیوت ... لەم کاتەدا بەپەلە بەژووراکردنی دیاری و ڕێبوار قسەکەی پێ بڕی و ئیتر نەهاتنەوە سەری چونکە کاوە وەکوو مژدەی بۆ هاتبێ قیڕانی: ― کوڕینە ئیتر ئەم قسانە بەسن، کەسی ترمان نەماوە چاوەڕێی کەین، کۆڕمان تەواوە. هەستن با بچینە ژوورەکەی ئەودیو، ئێرە لەسەر کۆڵانە، نەختێکی کە ئەیکەین بە گەڕەلاوژە، لە هەزار ئاش ئەکەین. لەوانەش کە بکەوینە بای خۆمان، دەنگیشی لێ بەرز بکەینەوە، بەڵام ئەودیو کپە پڕبەدەم کاکە سامان بقیڕێنێ دەنگی ناگاتە دەرێ! هەموو دایانە پێکەنین. سامان خەریک بوو وەرامی بداتەوە، ئاسۆ توند دەستی گرت بە دەمیەوە و وتی: ― بەو خوایە کەمە نایەڵم ورتەی لە دەمەوە بێت، خۆ کفر نییە جارێک بێدەنگ بیت. هەموو بەدووی کاوەدا چوونە ژوورەکەی پشتەوە کەوا جگە لە چەند قەنەفەیەکی دانیشتنی ئاسایی، مێزێکی خڕیش لە ناوەڕاستیا دانرابوو، شەش کورسیی حەیزەرانی لە دەور بوو، لە قوژبنێکا دوو قاپ ئارەق و هەشت نۆ پەرداخ و دوو سێ دەوریی بچووک لەبلەبی و تۆوکوولەکە و تۆوگوڵەبەڕۆژەش لەسەر مێزێک دانرابوو لەگەڵ سوراحییەک ئاو. کاوە دەرگای ژووری بەینەکەی داخست و پەنجەرە گەورەی سەر حەوشەکەیانی کردەوە و وتی: ― هەرچەندە گەرماشە و پانکەشمان نییە بەڵام هەرچۆنێک بێ لە کونی بەندیخانە فێنکترە، مەترسن بەفرم بۆ پەیا کردوون بەڵام بەفرێکی پاک نییە، هەر ئەوەش هەبوو لە بازاڕ، ئیتر ئارەزووی خۆتانە وا ئەچم بۆتانی ئەهێنم، وتوومە بۆمانی بشۆنەوە. ئینجا بۆ خواردنیش سی و جگەرمان بۆ ئەبرژێنن لەباتی چێشت بەڵام بۆ مەزە نییە، چونکە حسابمان لێ تێک ئەچێت، دەی فەرموون هەرکەسە پەرداخی خۆی هەڵگرێت. وای وت و یەکێ لە قاپە ئارەقەکانی هەڵگرت، لە پێشا بە نینۆک لۆکەکەی لێ کردەوە ئینجا بە لەپی دەست ماڵیی بە بنەکەیا سەرەکەی دەرپەڕی، ویستی لە جوامێر دەست پێ بکات پێکیان بۆ تێ کات، بێ ئەوەی تەماشای جوامێر بکات وتی: ― من هەر یەکەم پێکتان بۆ تێ ئەکەم لەوە پاش ئارەزووی خۆتانە. ئاوڕی دایەوە سەر جوامێر، کە دی پەرداخی پێ نییە بەسەرسوڕمانێکەوە وتی: ― ئەوە چییە پەرداخت بەر نەکەوت؟ ― نە بە خوا، هەر ناخۆمەوە! ― چۆن؟ تۆ بیت و نەخۆیتەوە! ― بەڵێ لە گیرانەکەمەوە ئاهم کردووە، لە جەژنی ڕزگاریدا نەبێ دەمی بۆ نەبەم. لە پێشا هەموویان بەرامبەر بەم قسەیە دەمیان بوو بە تەڵەی تەقیو، لەپاشان بەرە بەرە هاتنەوە سەر خۆیان. هەندێ لەگەڵی خەریک بوون کە هەر قومێک بخواتەوە لەگەڵیان، کە دییان کەڵکی نییە کاوە بەنەختێ ساردییەوە وتی: ― بابە کەواتە هیچ، زۆرمان حەز ئەکرد کە لەگەڵمان بخۆیتەوە بەڵام کە ئەوەندە سووریت لەسەر نەخواردنەوە ئارەزووی خۆتە ئێمەش ئەوەمان لا خۆشە کە تۆ خۆت لەلات خۆشە. لەو گواستیەوە، یەکە یەکە پێکی بۆ تێ کردن تا گەیشتە سەر هێمن، پێی وت: ― تۆ قەرزاریت هێمن، ئەمە سێ جارە دیار نیت بۆیە ئەبێ بەشی ئەم سێ شەوە بخۆیتەوە. هێمنیش زۆر لەسەرخۆ و بەپێکەنینەوە وتی: ― دەسا بە سەری هەردووکمان منیش تەرکم کردووە. ― ئەترسم تۆ لە پانزە ساڵ لەمەوبەرەوە تەرکت کردبێ! ― نا من وام نەوتووە، تەنانەت ناشڵێم ئیتر ئارەق ناخۆمەوە، هەروەها خواردنەوەکەشم بە مەرجی قورسەوە نابەستمەوە وەکوو کاکە جوامێر! تەنیا ئەوەندە هەیە ئەمە بەینێکە کەوتوومە بیرکردنەوە لە حاڵی خۆم، هەرچەندە سەر ئەهێنم و سەر ئەبەم خواردنەوە لەگەڵ کار و حاڵی من و ئەم ڕۆژگارە نالەبارە ناگونجێت. دیاری کە لاوێکی بیست و پێنج ساڵەی کورتەبنەی ڕەشکاری چاونەرمی لووت‌پان بوو، مامۆستا بوو لە قوتابخانەی ناونجی، بەتەوسێکەوە لە هێمنی پرسی: ― ئەرێ پێم ناڵێی ئەو کارە گرنگەی تۆ چییە کە لەگەڵ خواردنەوە ناگونجێت؟ بۆمبای ئەتۆم دروست ئەکەیت یا هی هایدرۆجین! لە مانگێکا پانزە ڕۆژی بێ ئیشیت. یەکێکی کەیان هەڵی دایە وتی: ― کار هەقی چییە بەسەر خواردنەوەوە، هەر شتە کاتی خۆی هەیە دەردی کابرا وتەنی: «ساتێ بۆ خوات و ساتێ بۆ خۆت»، لێ دە گوێ مەدەرێ کاکی خۆم، ئەم ڕۆژگارە نالەبارەی تۆ ئەڵێیت خواردنەوە نەبێت چی چارەی ئەکات؟ هێمن زۆر لەسەرخۆ و دۆستانە هەر وەکوو شێوەی تەوساویی دیاریشی هەست پێ نەکردبێت وتی: ― ئەوی ڕاست بێت لەو شەوەوە کە نەهاتووم بڕیاری نەخواردنەوەم داوە، هەر لەبەر ئەوەش بوو کە نەئەهاتم. بەڵام کە بیرم لێ کردەوە دیم ڕێگاکەم خەباتکەرانە نییە بگرە ترسنۆکانە و گۆشەگیرانە و خۆپەرستانەیە چونکە جارێ ئەوە هیچ هونەرێکی تیا نییە لە کوورەوە خۆت دوور خەیتەوە و خۆشت هەڵکێشیت بڵێیت لە پڕیشک ناترسم، هونەر ئەوەیە لە نزیک کوورەوە بوەستیت و لە پڕیشک باکت نەبێ واتە لە بەزما بیت و نەخۆیتەوە. دووەم خۆپەرستییە پیاو تەنیا بە دەربەس ڕزگارکردنی خۆیەوە بێت و گوێ نەداتە کەسی تر. بۆیە دامنا بێمەوە ناو جەرگەی بەزمەکەتان و نەشخۆمەوە هەروەها خەباتیش بکەم بۆ ئەوەی خواردنەوە بە ئێوەش تەرک بکەم. جا لەبەر ئەوە ... یەکێکیان بەپەرۆشێکەوە قسەکە پێ بڕی وتی: ― باشە تۆ جارێ پێمان بڵێ هۆی ئەم دوژمنایەتی و ڕقە ئەستوورە کتوپڕەت چییە بەرامبەر بە خواردنەوە؟ تۆیە کە تا دووشەمووی ڕابوردوو ئارەقت بە چاوی خەیام تەماشا ئەکرد؟ هێمن لەسەرخۆ وتی: ― مەسەلە ئەوەندە پەیوەندی بە دوژمنایەتی و خۆشەویستیی خواردنەوەوە نییە. ― ئەی پەیوەندی بە چییەوە هەیە گوایا؟! هێمن بەگەرمی وتی: ― بە خۆمان و نامووس و شەرەفمان و نیشتمانەوە ... یەکێکان بەتوندی وتی: ― هیچ تێ ناگەم، خواردنەوە پەیوەندی چییە بەم شتانەوە کە تۆ ئەڵێیت؟ خۆ ئێمە نەبووین بە «ئیسکولسی» ئارەق بخۆینەوە و مناڵەوردکەمان دوو کەوێت! ― ها زۆر باشە بەسەر چاو پێتان بڵێم بۆچی خواردنەوەی ئێمە پەیوەندی هەیە بە نامووس و شەرەفی خۆمان و نیشتمانیشمانەوە. ئا ئێستا کە دانیشتبووین ژەندرمە کردی بە ژوورا و هەموومانی ڕاپێچ کرد بۆ گیراوخانە ئابڕووی هەزار ساڵمان ئەچێت لە کاتێکا کە گەلەکەمان لە شەڕی ژیان و مردنایە، ئافرەت و مناڵی بە دەست دوژمنەوە زاکەی دێت، هاونیشتمانی ئێمە دەستی لە ناز و نیعمەت و بەرگی چاک و خواردنی خۆش و خواردنەوە هەڵگرتووە و کەژی گرتۆتە بەر لەپێناوی پاراستنی خاک و ئازادی و نامووس و شەرەفی گەلەکەمان و لەپێناوی ڕزگاریی نیشتمانیدا. ئێمەش خەریکی ئارەقخواردنەوە بین! جا سەرەڕای کڵۆڵی، دوژمن ئەشمانکات بە داخی نەنگی بە ناوچەوانی گەلەکەمانەوە، وە هەوڵ ئەدەن بە ئێمەوە هەموو بزووتنەوەی نیشتمانی بەدناو بکەن و لەبەر چاوی گەلی بخەن، وە بۆ گەیشتن بەم ئامانجە گڵاوە دوور نییە ناوی گەورە گەورەشمان لێ بنێن، جا من بەش‌بەحاڵی خۆم هیچ بەجوامێری نازانم کە بۆ ڕابواردنی سەرخۆشیی ساتێکی خۆمان هەلی زیان ەیاندنێکی زۆر بەناوبانگی بزووتنەوەکەمان بۆ دوژمن هەڵبخەین، کە چاکەمان بۆی نەبێ با خراپەشمان نەبێت. ماوەیەک هەموو بێدەنگ بوون، ئەوسا یەکێک هەڵی دایە: ― بابە ئێمە چیمان داوە لە بزووتنەوەی نیشتمانی و شۆڕش؟ ئەوانەی پەیوەندییان بەو شتانەوە هەیە جێ و شوێنیان دیارە، کەسیش نییە نەزانێ ئێمە لە چ بەرێکین! ئیتر بۆ بەخۆڕایی خۆمان لە خۆمان بگۆڕین! دیاری کە لەم چەشنە قسانە زۆر بێزار ئەبوو و ئەترسا لەوەش کە ببێ بە دەمقاڵ و شەوەکەی لێ تێک چێت، ناوبژیکەرانە وتی: ― بابە ئەم موحاکەمە و موحاکەمەکارییەی پێ ناوێت، کێ ئەخواتەوە بخواتەوە کێ ناخواتەوە نەخواتەوە، قابیلە لەمەشا سەربەستیمان نەبێت! دە فەرموون دەی کێ ئەخواتەوە بفەرموێت! من خۆم لە پارتیی خواردنەوەم. هێمن وتی: ― ڕاست ئەکەیت سەربەستیی خواردنەوەمان هەیە و هەرگیز ئیمپریالیزم ئەم سەربەستییەشمان لێ قەدەغە ناکات، بگرە بە هەموو هێزی خۆی ئەشیپارێزێت! ئەوە نەبوو لە چین شەڕیان هەڵگیرساند لەپێناوی پاراستنی سەربەستیی تلیاکخواردندا لە کاتێکا کە یارمەتیی کۆنەپەرستیی چینیان ئەدا بۆ قەدەغەکردنی هەموو سەربەستییەکی ڕاستەقینە لە گەلی چین! ئەگەر بە دوژمن بێت ئەوەندە ئەم سەربەستییە بەکار بهێنین تا مناڵی سەر بێشکەشمان لەباتی شیر و شەکر ئارەق و شەرابی بۆ بکرێتە مەمەکەیەوە! یەکێک بە دەنگێکی نەختێ بەرز وتی: ― وا دیارە هێمن ئەم چەند ڕۆژەی کە دیار نەبووە دەرسی دژی خواردنەوەیان داداوە، با شەوەکەمان بەم چەشنە قسانە نەبەینە سەر، براینە فەرموون دەی هەر کەسێ خۆی و ڕەئی خۆی. دیاری سەری لە ڕێبوار بردە پێشەوە وتی: ― لام وایە عامیلی ئابووریش دەستێکی زۆری هەیە لەم بڕیارە گرنگەی کاکە هێمندا! هێمن بە جوانی نەزانی لەوە زیاتر لەسەر باسەکە بڕوا بۆیە بێدەنگ بوو. ئینجا جگە لە جوامێر و ئاسۆ و شاهۆ و هێمن شەشەکەی کەیان لە دەوری مێزە خڕەکە دانیشتن و کەوتنە کۆنکەنکردن. ئەمانی کەش لەلاوە سەریان نا بە یەکەوە و کەوتنە قسەکردن. لە پاش چەند باسێک گەڕانەوە سەر باسی خواردنەوە. ئاسۆ وتی: ― زۆر کەس خواردنەوە بە چاکترین خەمڕەوێن و داخ‌بەبادەری دنیا دائەنێن و ئەڵێن گەورەترین یاریەدەرە لە هەڵگرتنی خەم و خەفەت و باری گرانی ژیانی نالەباردا. ئەم قسانە زۆر کاری کردۆتە سەر مێشکی خەڵک تا ڕادەیەک کەوا هەندێ کەس خواردنەوە بە سەرچاوەیەکی خۆشی و کامەرانی دائەنێن بۆ ئەوانەی هەموو دەروویەکی تری خۆشی و کامەرانیی دنیایان خڕ لێ داخراوە. خواردنەوە نەبوایە زۆر کەس ئەمردن بەبێ ئەوەی لەم ژیانەدا تامی خۆشی، شادی بکەن! جوامێر بۆ یەکەم جار هاتە قسە وتی: ― لام وایە ئەمەی باست کرد پیسترین خراپیی گشتیی خواردنەوەیە نەک چاکەی چونکە سەرخۆش بەو بێهۆشی و خۆشییە درۆزنەیەی پێی ئەگات ئیتر بە یەکجاری خۆشیی ڕاستەقینەی لەبیر ئەچێتەوە. ئیتر گوێ ناداتە هۆی بنچینەییی حاڵی خراپ و ماڵی وێران و ژیانی پڕ ناخۆشیی خۆی و گەلی و دەست هەڵئەگرێت لە خەباتکردن لەپێناوی بنەبڕکردن و نەهێشتنیدا. هەروەک ئەو نەخۆشەی لەباتی ئەوە بچێتە لای دوکتۆر بۆ زانینی جۆری نەخۆشییەکەی و چارکردنی ڕاست و دروستی، خوو بداتە دەرمانی بێهۆشکەر و سڕکەری وەکوو ئەسپرین و تەنانەت مۆرفین و شتی واش کە ئەمانە نەک هەر چارەی دەردی ناکەن ماوەی لێ پیسکردنیشی ئەدەنێ. هەروەها ئەو کەسانەش کە ئەیانەوێ چارەی نەبوونی و کوێرەوەری و هەژاری و گیرۆدەییی خۆیان بە خواردنەوە بکەن کە دێنەوە سەر خۆیان ئەبینن نەک هەر دەردەکەیان لەکۆڵ نەبۆتەوە سەرباریشی هاتۆتە سەر. ئاسۆ پێکەکەی خۆی گرت بە دەستەوە و بە نیوەتەریقییەکەوە پرسی: ― باشە ئەی ئەوروپایی بۆچی هەموویان بە هیی ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاواشەوە ئەوەندە ئەخۆنەوە؟ جوامێر بەدەم بیرکردنەوەوە وتی: ― وا بزانم زۆری ڕاهاتنە. جگە لەوەش لە ئەوروپای ڕۆژهەڵات و سۆڤیەتستانا یەکێکە لە پاشماوەی ڕەوشتە خراپەکانی سەردەمی سەرمایەداری. هەرچۆنێک بێت وا بزانم لەوێش بە گژیا ئەچن.
80	٩	ئیبراهیم ئەحمەد (1914-2000)	ژانی گەل	شاهۆ ڕووی کردە جوامێر وتی: ― دەی با شەوەکەمان بەم قسانە بەسەر نەبەین، هەموو جارێک تۆمان دەست ناکەوێت، فەرموو ئەگەر پێی سەغڵەت نابیت نەختێ باسی بەندیخانەمان بۆ بکە. هەموویان وتیان: ― ڕاست ئەکات نەختێ باسی بەندیخانە و گرتنەکەتمان بۆ بکە. نەک هەر ئەوان لە یاریکەرەکانیش کاوە و بێباک دەستەکانیان کرد بە ژێر کاغەزەکانی سەرمێزەکەوە و وتیان: ― بە خوا بەسە ئیتر ئێمە یاری ناکەین، گوێ لە قسەی کاکە جوامێر ئەگرین! ئەوانیش هاتن دەوریان لێ دا. جوامێر سەرێکی هێنا و سەرێکی برد، تەماشای کرد چارەی نییە ئەبێ هەندێ قسە بۆ ئەو خەڵکە بکات، کە دی هەموو بێدەنگ چاویان بڕیوەتە دەمی وتی: ― بەڕاستی نازانم باسی چیتان بۆ بکەم، یا ڕاستتر نازانم لە کوێوە دەست پێ بکەم؟ شاهۆ وتی: ― باسی هەر بەشێ یا بارێکی ژیانی ئەم دە ساڵەی خۆتمان بۆ بکەی بیکە، شەوگار درێژە و ئێمەش پڕ تاسەین. هەرچی بڵێیت بە لای ئێمەوە تازەیە. جوامێر دیسان هەر بێدەنگ بوو. وا دیار بوو ئەگەڕا بۆ سەرە داوێک لەپڕ بێباک هەڵی دایە: ― جارێ بەر لە هەموو شتێک ئەوەمان پێ بڵێ تۆیەک کە وازت لە هەموو شتێک هێنابوو کام شەیتان چووە بن کڵێشەتەوە کە ببی بە سەرکردەی خۆپیشاندانێکی وا گرنگ لە ڕۆژێکی وادا؟ جوامێر نەختێ بە توندی و سەرسوڕمانەوە وتی: ― چۆن، ئێوەش لەو باوەڕەدان کە من سەرکردەی خۆپیشاندانە خوێنینیەکەی ٢٥ی تشرین بووم؟ وەکوو گەڕەلاوژە هەرکەسەیان لای خۆیەوە وتی: ― ئەی چۆن! کەس هەیە ئەوە نەزانێت کە تۆ سەرکردەییی ئەو بەشەی خۆپیشاندانەکەت کردووە کە ئەیویست بدا بەسەر قوللەی پۆلیسی ...دا، چەکەکانیان ببەن و دایەرەکەش بسووتێنن! کێ هەیە باسی ئازایەتی و قارەمانیی تۆ و خەڵکەکەی نەبیستبێت ... خەڵکی کردبوویان بە گۆرانی و شیعریان بەسەرا هەڵئەدا! جوامێر دوای کپبوونەوەی ئەوان بە زەردەخەنەیەکی بزڕکاویی تفتەوە وتی: ― داخم ناچێ! زۆر ئەترسم بەشی زۆری مێژووش هەروەها نووسرابێتەوە؟ باوەڕم پێ بکەن چەند ئەو کەسانەی ئیمپریالیزم بە ناوی گەورە و نوێنەری ئەم وڵات و گەلەوە هێناونییە کایەوە و بەڕاستی گەورەی ئەم وڵات و گەلەن و پەیوەندییان لەگەڵیانا هەیە، منیش ئەوەندە سەرکردەی ئەو خۆپیشاندانە خوێنینە بووم وە هەر ئەوەندەش پەیوەندیم لەگەڵیانا بووە. گوێگرەکانی وەکوو باوەڕ بە گوێی خۆیان نەکەن، بەسەرسامییەوە تەماشای یەکتریان ئەکرد. جوامێریش لەسەر قسەگێڕانەوەی خۆی ڕۆیشت: ― ڕاستییەکەی ئەمەیە کە کاتێ من بریندار کرام لای کتێبخانەی گشتیەوە بووم نەک لای قولەی پۆلیسی ... وە وەکوو بڵاو کرایەوە بەڵام ئەوە ڕاستە کە من لەپێش خۆپیشاندەرەکانەوە بووم ئەویش تەنیا هەر لەبەر ئەوە بوو کە لەدوای هەمووانەوە بووم. بەدبەختی و چارەڕەشی وای سازاند کە من لەو کاتەدا کارێکی زۆر پەلە و گرنگم هەبێ و ناچاربم لە ماڵ بێمە دەرێ ... کە لە ماڵێش هاتمە دەرێ چەند مردووی گردی سەیوان خۆپیشاندانی پارتی لەبیر بووە منیش ئەوەندە! بۆ ئەوەی بەپەلە بگەمە ئەو شوێنەی بۆی ئەچووم پێویست بوو بە بەر دەرکی سەرادا تێ پەڕم کە نزیکترین ڕێگا بوو. کە دیم مڵەمای لێ بڕاوە مەلی لێ دەرناچێت بەڕاکردن گەڕامەوە تا وەکوو لە لایەکی کەوە خۆم بگەیەنمە شوێنەکە. بۆ بێوڵەتیی من لەو کاتەدا لە سەربانی سەراوە مەیدانەکە درایە بەر دەسڕێژی شەستیر، خەڵکەکە بەناچاری کشانەوە ناو کۆڵانەکان و کەوتنە هەڵاتن، ئینجا جەنابم کە لەگەڵیان نەبووم و لەدوای هەمووانیشەوە بووم کەوتمە پێش هەمووانەوە و بەم جۆرە ئاوەژووە بووم بە پێشڕەوی خۆپیشاندانەکە و یەکێ لە سەرکردە ناودارەکانی بزووتنەوە! وە هەر لەبەر ئەم سەرکردەیییە درۆزنەیەش بوو کە پاش چەند هەفتەیەک بە برینداری و شەلەشەل، لەگەڵ ٤١ کەسی ترا بردیانم بۆ بەردەمی عورفی و ژەندرمە پیاوکوژەکان هاتن بۆ شایەتی، کە نۆرە هاتە سەر من سەرەکی دیوانی عورفی بەتەوسەوە وتی: ― هەر ئەو شەلەیان یارمەتیی عەدالەتی داوە، شایەتی دژی خۆی لەگەڵ هێناوە، لەبەر ئەوە پێویستە ئەم چاکەیەمان لەبیر نەچێت! جا ئەوە بوو لە ئەنجاما بەبێ لێپرسینەوە و قسە و باسێک دە ساڵیان دا بە تەنگەما، کە قورسترین حوکم بوو لەو ڕۆژەدا درابێت. ئەمە بوو داستانی پێشڕەوی و سەرکردەیییەکەی من. ئەگینا خۆ شتێکی ئاشکرایە کە بۆ خۆهەڵکێشان و فیز ئەوە باشترە کە خۆشم بچمە سەر قسەی میری و خەڵک و بڵێم بەڵێ من سەرکردە و پێشڕەوی خوپشاندانە خوێنینەکەی ٢٥ی تشرین بووم! بەڵام هەرگیز ئەو درۆیە بە خۆم ڕەوا نابینم. دە ساڵ بەندێتییەکەم بەفیڕۆ بووبێت لام لەم درۆکردنە خۆشترە. دوای بێدەنگییەکی باش کە هەردوو لۆوکوڕ و دەڵوی کۆنکەنکەرەکان ئەیشێواند شاهۆ وتی: ― بە لای منەوە ئەم ڕاستیوتنەت لە سەرکردەییکردنی ڕاستەقینەی خۆپیشاندانەکە جوامێرانەتر نەبێ کەمتر نییە! جوامێر بێ ئەوەی گوێ بداتە ئەم پیاهەڵواسینەی شاهۆ، هەر وەکوو جەمسەری بیرەوەریی دۆزیبێتەوە و لە دەروونەوە هەستی پێویستیی هەڵڕشتنی دەردی دڵی بکات، بە ڕقێکی لەپڕ هەستاوەوە کەوتەوە قسەکردن: ― ئەوەی نەکەوتبێتە بەردەستی ئەم کاربەدەستانەی میری ناتوانێت بزانێت چ جانەوەرێک و پیاوخۆرێکن، ئێستەش لەشم موچڕکی پیا دێت کە یەتەوە بیرم یەکەم جار دوای بریندارکردنەکەم چاوم کردەوە چیم دی! هەموو بریندار و کوژراوەکانیان لە داڵانی سەراکەدا کەڵەکە کردبوو لەسەریەک. هاوار و نرکە و ناڵە و زریکە و پاڕانەوە و جنێویان وەک خوێن و ئێسک و گۆشتیان تێکەڵ بوو. لە هەمووان بەختیارتر ئەوەیان بوو کە گیانی دەرچووبوو، چرا کزەکەی ژوور سەریشمان دیمەنەکەی ئەوەندەی تر پڕسام و ناشیرن کردبوو، من کەوتبوومە قوژبنێکی داڵانەکەوە، کە هۆشم هاتەوە بەرخۆم هەستی قورسایییەکم کرد لەسەر سنگم، دەستم لێ کوتا سەری زەلامێک بوو، بەئەسپایی گرتم و گوڕم دایە خۆم تا لەسەر سنگم لای بەرم ئەشکنجم دایە زریکە، دەستم لە سەری زەلامەکە بەربوو وەک مردوو خزایە خوارەوە، بیرم کەوتەوە کە ئەنگێوراوم، هەرچۆنیک بوو خۆم زیاتر کێشایەوە دواوە و پاڵم دا بە دیوارەکەوە. ئەوەندەی هێزی خۆم و ئازاری زامەکەم و شەوقی چراکە یارمەتییان دا سەرم لە کابرای تەنیشتم بردە پێشەوە و لێی ورد بوومەوە، دیم لاوێکە تازە خەتی داوە چاوی نیوەنووقاو بوو، بە ساردوسڕیی دەستیا وا دیار بوو دەمێک بوو گیانی دەرچووبوو، هەموو شوێنێکی گیانم لەکەڵک کەوتبوو، نە مێشک توانای لێکدانەوە و نە چاو تینی سەیرکردن و گریان و نە دەست و پێ هێزی جووڵانەوە و نە دڵیش ماوەی خەفەتخواردنی مابوو. وەکوو شتێک ئەوان پەکیان کەوتبوو، ئەمیش لە خەم پاراو بووبوو. خۆشم نەمئەزانی ئەبێ چی بکەم. لەپڕ منیش وەکوو بریندارەکانی تر کەوتمە هاوار هاوار کە نەختێ ئاومان بدەنێ کە بمانبەن بۆ خەستەخانەیەک، کە هەر هیچ نەبێ دەسڕێژێکی کەمان لێ بکەن بمانکوژن و ببڕێتەوە. گوڕم دایە خۆم زامەکانم دایەوە زریکە، وا دیار بوو لە وزەما نەبووبوو بەرگەی ئازارەکەی بگرم، دیسانەوە لە هۆش خۆم چووبوومەوە. کە چاوم کردەوە، نازانم پاش چەند، خۆم دی لە ژوورێکی بچووکی نزما لە سەر چارپایەکی ئاسن ڕاکشاوم، قاچە زامارەکەم پێچراوە و قاچەکەی تریشم لەگەڵ دەستی ڕاستم بە زنجیرێکی ئەستوور بە پێچکەی چارپایەکەوە بەستراون. دووەم ڕۆژ بوو پاش هاتنەوە سەرخۆم دوکتۆرێک هاتە ژوورەکەم، چاوێکی بەو پارچە مەقەبایەدا خشاند کە لە ژوور سەرم هەڵواسرابوو ئیتر بێدەنگ و خێراتر لە هاتنە ژوورەوەکەی گەڕایەوە دەرێ. ڕۆژێ جارێک برین پێچێک ئەهات سەیری برینەکەی ئەکرد تیماری ئەکرد، سەروچاوی ئەوەندە گرژ و مۆن بوو زاتم نەکرد بیدوێنم بزانم لەکوێم، برینەکەم لەچیدایە چیم لێ ئەکەن؟ کەچی بۆ ڕۆژی سێیەم لە خۆیەوە کەوتە قسەکردن، لە پێشەوە لێی ترسام نەوەکوو قسەم لێ دەربێنێت لە پاشا کە دیم زۆر بەترسەوە قسە ئەکات، لەبەر چاوی ئیشکەرەکانی تر زۆر توندوتیژ لەگەڵم ئەجووڵێتەوە دڵنیاییم پەیا کرد بەرامبەری. بەهۆی ئەوەوە زانیم کەوا گوللەکە بەر ئێسک نەکەوتووە تەنانەت وەکوو چاوەڕوانیش ئەکرا بەر ڕیخۆڵەشم نەکەوتبوو هەرچەند دوکتۆر سکیشی هەڵدڕیبووم چونکە شوێنی دەرچوونی گوللەکەیان بە سمتمەوە نەدیبوو. هەروەها پێی وتم کە من تەنیا بریندارم لەم شوێنەدا، کە هەواڵی بریندارەکانی کەم لێ پرسی وتی بردوویاننە خەستەخانەی عەسکەری ئەویش چونکە من بە سەرکردەیەکی گەورە ئەزانن نەیانویستووە لە شوێنێک دامنێن نەوەکا پەیوەندی بە کەسەوە بکەم، کە پێی وتم لەکوێم قەڵەمی دەست و پێم شکا. لە دایەرەی ئاسایشی گشتی دانراوم و تیمار ئەکرێم! هەمووتان ئەزانن ناوی ئەم دایەرە پیسە چ سامێکی هەیە لە دڵی خەڵکا. زۆر کەس هەن ئامادەن کە بەسوپاسەوە پانزە بیست ساڵ حوکم قبووڵ بکەن بە شەرتێ نەیانبەنە ئەو ئازاردانخانەیەی ئەڵێن کەم کەسی بە زیندووێتی لێ هاتووەتە دەرێ. لەگەڵ ئەو هەموو سام و ترسەشا کە لێم نیشتبوو ویستم بەرامبەر بە کابرای برینپێچ خۆم نەشکێنم. بۆیە بێباکانە پرسیم: باشە کە لە ئەنجاما هەر ئەمکوژن ئیتر ئەم مەسرەف و لەگەڵ خەریکبوون و چاککردنەوەیەی بۆ چییە؟ هەروا لێم بگەڕانایە بە برینەکەمەوە ئەمردم یا بیانکردمایە بە قوربانی گوللەیەکی تر، خۆ گیانی من لە هیی ئەو شەهیدانە شیرنتر نییە! وا دیار بوو دەنگم لە پێویست زیاتر هەڵبریبوو بۆیە کابرای برینپێچ ڕەنگی هەڵبزرکا و دەستی گرت بە دەممەوە وتی: بەسە، بەسە لە رێی خوادا بیبڕەوە، گوێیان لێ بێت منیش ئەخەنە پاڵ تۆ مناڵم وردە و بەرگەی ئازاردانیش ناگرم. هەر لە قسەکانی بووەوە یاساوڵێک کردی بە ژوورا و بەتوندییەکەوە پێی وت: چیتە ئەوە لێ نەبوویتەوە؟ سەگبابە لە من و تۆ ساغترە هەق وایە بیبەن، خۆ دابەستە نییە لێرە قەڵەوی کەین! چەند ڕۆژێک بەسەر ئەم قسەیەدا تێ پەڕیبوو برینپێچەکە هات و بەماتییەکەوە لە ژێر لێوەوە وتی: بە خوات ئەسپێرم ئیتر یەکتری نابینینەوە منیش بەسەرسوڕمانێکەوە وتم: چۆن خۆ هێشتا برینەکەم چاک نەبۆتەوە. بە تەواوی لە قسەکەم نەبووبوومەوە دوو یاساوڵ کردیان بە ژوورا و یەکێکیان بەتووڕەیییەکی بێجێوە وتی: ― هەستە دەی خۆت کۆ کەرەوە و پێشمان کەوە! ― خۆ کۆکردنەوەی چی؟ ― سەگبابە دێتەوە بە گژ دەمیشمانا ... لەسەرخۆ وتم: ― بەگژدەماچوونی تیا نییە، چیم هەیە تا کۆی بکەمەوە؟ فەرموون با بڕۆین! بە شەلەشەل پێشیان کەوتم. یەکێکیان وتی: ― ڕاست بڕۆ خۆت شەل مەکە نەختێکی تر فێری سەما و هەڵپەڕکێت ئەکەین! هەرچەندە لە گیانی خۆم وەڕس بووبووم ئەمویست بنەڕێنم بە سەریا و هەرچی داخی دڵم هەیە پێی بڕێژم، بەڵام پێش ئەوەی دەم هەڵبێنمەوە زابتێکی لاوی کەڵەگەت لە ژوورەکەی تەنیشتمەوە هاتە دەرێ وتی: ― ها جوامێر ئەوە تۆی؟ ئەوە بۆ کوێی ئەبەن؟ وەرە بزانم مەسەلە چییە؟ بەئەسپایی پەلی ڕاکێشام و بردمیە ئەو ژوورە کە لێی هاتە دەرێ و دەرگای پێوە دا، وتی: ― فەرموو دانیشە، چی ئەخۆیتەوە؟ چا، قاوە یا ترش؟ برینەکەت چۆنە؟ سەرم لەم کارە سوڕ ما هەرچەند بیرم ئەکردەوە بە خەوی شەوانیش ئەم کوڕەم نەدیبوو، ئەی ئەم هەموو لوتف و پیاوەتی و دۆستایەتییە چییە! هەر وەکوو حەپەسانەکەم شتێکی لە پرسیارەکانی مێشکم بۆ درکاندبێ بەڕوویەکی خۆشەوە وتی: ― بێگومان تۆ من ناناسیت چونکە ئێمە یەکتریمان نەدیوە، بەڵام ئێمە پێویستە پیاوی وەکوو تۆ بناسین، ئەم بەیانییەش لە نووسراوەکانی بەردەمما ناوتم دی کەوا ئیمڕۆ ئەتهێنن بۆ لای ئێمە بۆ لێکۆڵینەوەی مەسەلەکەت منیش ئەمەم بە هەل زانی بۆ خۆپێناساندنتان و ئەگەر بشتوانم خزمەتێکتان بکەم. هات بە بیرما کە ئەمە چەشی داوەکەمە، جارێ ئەیانەوێ بە قسەی خۆش لەگەڵم خەریک بن. هەرچۆنێک بێت هەتا ئێستە کابرا قسەیەکی خراپی نەکردووە. کاری ڕاست بێ ئەگەر ئەویش وەکوو کابرای ژەندرمە بیدامایە بەر جنێو دەسەڵاتم چی بوو؟ با بزانین ئەم بۆ کوێمان ئەبات. هێشتا هەر بێدەنگ ڕاوەستابووم وتی: ― فەرموو دانیشە. دای لە زەنگێک کابرایەک هات بە دەنگیەوە، پێی وت کە دوو ترشمان بۆ بهێنێ و نەهێڵێ کەسیش بێتە ژوورێ. خۆی خەریک کرد بە کاغەزەکانی بەردەمیەوە تا ترشەکانیان بۆ هێناین، ئەوسا لە کابرای دووبارە کردەوە کە هەر کەسێ هات بۆ لای بڵێ کاری گرنگی هەیە. لە جێگەکەی خۆی هەستا و هاتە لامەوە دانیشت. بەزەردەخەنەیەکەوە وتی: ― برینەکەت چۆنە؟ خۆ شوکور چاک بۆتەوە. باش بوو ئێسکی نەگرتبوو. هەرچۆنێک بێت هەمووی پێنج و دوو ڕۆژێکە ئەمیش ئەبڕێتەوە، ئەچیتەوە ماڵی خۆت. هیوام وایە خراپ لەگەڵت نەجووڵابنەوە چونکە بەڕاستی ژەندرمەکانی ئێمە زۆر کەرن لەگەڵ هەموو کەس وەکوو یەک ئەجووڵێنەوە. پیاوی چاک و خراپ لێک جیا ناکەنەوە. هەرچۆنێک بێت ئەگەر گلەیییەکت هەبێ ئەبێ لێمان ببووریت. مێشکم وەختە بوو بتەقێت، چییە ئەم کابرایە چی ئەڵێت یا بە کێم ئەزانێت! بێگومان بەهەڵە چووە لە ناوەکەما. بەڵام نەء، ناونیشانی تەواوی خۆمی وت: جوامێر بایز خەڵکی ... وا شپرزە بووبووم خۆشم نەمزانی چۆن وەرامی پرسیارەکانم دایەوە. بەڵام وا دیار بوو قسەیەکی وام نەکردبوو دڵگیر ببێ چونکە بە ڕوویەکی خۆشترەوە لێم هاتە پێشێ و دەستێکی خستە سەر دەستم وتی: ― زۆر زۆرم پێ خۆش بوو کە ئەو بڕیارە زیرەکانەیەت داوە، لە تێگەیشتن، ژیریی تۆ هەر ئەوە چاوەڕوان ئەکرێت. دەمم بوو بە تەڵەی تەقیو. بڕیاری چی؟ کەی من بڕیارم داوە لای کێ و لەکوێ داومە! لەپڕ هەموو لەشم نیشتە سەر ئارەق، نەمکردبێ لە کاتی بێهۆشی و بەنجکردنا وڕێنەم کردبێ یا قسەیان لێ دەرهێنابم، بەڵام چۆن؟ کە من هیچ نەزانم ئەتوانن قسەی چیم لێ دەربهێنن. وەکوو گێل لە خۆمەوە بە دەمیەوە پێکەنیم بەشکوو لەسەر قسەکەی بڕوا و چمکێکی باسەکەم بۆ دەربخات تا لە حاڵی خۆم بگەم، وا دیار بوو پێکەنینە بڵحانەکەم جێی خۆی گرتبوو، چونکە کابرا وتی: زۆر ناڕەوا و زوڵم بوو لاوێکی وەکوو تۆ بەخۆڕایی لەپێناوی خەیاڵێکی بەنگ ... کێشانەدا خۆی فیدا بکات. ڕزگاری ... ڕزگاری ... ئازادی ... کێ ڕزگاری و ئازادی لە ئێوە سەندووە؟ چەند هەلپەرستێکی پایەپەرستی خۆپەرست ئەیانەوێت بەسەر لاشەی ئەم گەلە ڕەشوڕووتەدا بگەنە گەورەیی و دەسەڵات و ناز و نیعمەت ... چ بە تەنگەوەن سەدان لاوی وەکوو تۆ بەنرخ و خاوەن دواڕۆژی گەشی تیا لەناو بچێت و هەزاران ژن و مناڵ و پیری بێگوناهی تیا بکوژرێت! ئەوەندە کەرن وا ئەزانن حکوومەت هەروا بەئاسانی بە بمرێ و بڕووخێ هەرەس ئەهێنێت و خۆیان دێنە سەر حوکم. گەلێکی لەم قسانە کرد، منیش پتت لێ بدامایە لێک ئەبوومەوە. ئەمەوێ لە مەسەلەکە حاڵی ببم، بزانم بڕیارگۆڕینی من چییە و ئەم هەتیوە چیی لێم ئەوێت. پاش لەکچەڕێکی دوورودرێژ لەبارەی بەهێزیی حکوومەت و چاکی و پاکی و دڵسۆزیی کاربەدەستان و خوێڕێتی و هیچوپووچی و ناپاکی و ناڕاستیی نیشتیمانپەروەوانەوە وتی: ― ئێستا کەوا من و تۆ لە یەک گەیشتین و تۆش بڕیاری خۆتت داوە ئەمەوێ پەیمانێک ببەستین نەک هەر بۆ ئێستەمان بۆ دواڕۆژیش، تۆ یارمەتیی من بدە و منیش یارمەتیی تۆ ئەدەم. سەرم داخست نەمزانی چی بڵێم. کابرا لەسەر قسەی خۆی ڕۆیشت وتی: ― ئەو قسانەی داتناوە لای حاکم بیانکەیت ئێستە لای من بیانکە منیش یارمەتیت ئەدەم کە لە ڕۆژێک دوو ڕۆژ زیاتر نەمێنیتەوە بتگەڕێنمەوە ناو ماڵ و مناڵی خۆت و مانگانەکەشت زیاد کەین و لە نزیکترین هەلدا هەوڵت بۆ ئەدەم لای ... بەگ کە ئامۆزامە بتکات بە سەرۆکی دایەرەکەت! قسەکانی وەکوو تیر کاریان لە جگەرم ئەکرد لەگەڵ ئەوەشا نەمویست بیانگرمە خۆم بۆیە خۆم لێ گێل کرد و وتم: ― قسەی وەکوو چی ئەفەرموویت؟ وتی: ― ئەوانەی بەڵێنت داوە لای حاکم بیانکەیت! وەکوو ناوی سەرکردەکانی ئەم بزووتنەوەیە، شوێنی کەلوپەل و چاپەمەنی و سەرچاوەی پوول و پارە، جێگای خۆشاردنەوەیان، پەیوەندییان لەگەڵ دەوڵەتە بێگانەکان و ئەم جۆرە شتانە. ئەو هیچی لە هەمانەکەیا نەهێشت و منیش نە توانا و نە بیانووی دان‌بەخۆداگرتنم ما. تێ گەیشتم کە نەک ژیان وا دواڕۆژ و ئابڕوو و نامووسیشم بەندە بەو قسەیەوە کە ئێستە ئەیکەم و ئەشبێ بیکەم بۆیە تەنیا هەوڵی ئەوەم دا کە لەژێر پەردەی کزۆڵەییدا بیکەم و بەس: ― ئەوی ڕاست بێ باش تێ ناگەم، بڕوام پێ بکە هەر لە سەرەتاوە لە بریندارکردن و گرتنەکەمەوە تا ئێستە هەموو بەسەرهاتەکانی خۆمم وەک سینەما دێتە پێش چاو. وەک فلیمێ کە خۆم تیا سەیرکەر بم نەک یاریکەر! بڕیاری چی و بەڵێنی چی؟ هەموو ئەمانە لای من مەتەڵێکن کە هەر تێیان ناگەم نەخوازەڵا هەڵیان بهێنم. من فەرمانبەرێکی مووچەخۆری بچووک چیمە بەسەر ئەم جۆرە شتانەوە سەری خۆمم کز کردووە و دەستم گرتووە بە کڵاوی خۆمەوە با نەیبات. کابرا نەختێ ڕەنگی لە تووڕەییدا زەرد هەڵگەڕا بەڵام دانی بە خۆیا گرت و بەزەردەخەنەیەکی بێ‌ڕەزاوە وتی: ― نە کاکی خۆم یەکجار واش نا. بەڵێ وتوویانە خۆ بەکەمگرتن جوامێرییە بەڵام خەڵک بەکەرزانینیش ژیری نییە. بەپەلە و شڵەژاوی وتم: ― نا قوربان هیچ نیازم ئەوە نەبوو کە خوا نەکەردە جەنابتان بە تێنەگەیشتوو و نەزان دابنێم! هەیە ناوی ئێوەی نەبیستبێ! چەندان جەریمەی گرنگ گرنگتان دۆزیوەتەوە، ئێوە ... بەنەختێ توندییەوە قسەکەی پێ بڕیم وتی: ― پێچ و پەنای پێ ناوێت، من ئەمویست تۆ ڕزگار کەم چونکە وام ئەزانی لە ساویلکەیی و دڵپاکییەوە تێ گلێنراویت و جوانکەی، بە گوناهم زانی بەخوتوخۆڕایی تیا بچیت، بەتایبەتی کە مەسەلەکەشت لە ڕۆژ ئاشکراترە و خۆشت بەڵێنت داوە کە هەرچی ڕاستی هەیە بە کاربەدەستانی بڵێیت! ― زۆر سوپاستان ئەکەم بەڵام باوەڕ بکە وا بزانم خراپیان تێ گەیاندوون من هیچ بەڵێنێکم بە هیچ کەسێک نەداوە کە ڕاستیی هیچ نهێنییەکی پێ بڵێم، چونکە هیچ نهێنییەک نازانم. زابتەکە بەتووڕەیی هەستا لە لامەوە و چووەوە سەر مێزەکەی خۆی وتی: ― کوڕی باش خۆت گەوج مەکە، تۆ پێشڕەوی ئەو بەشەی خۆپیشاندانەکە نەبوویت کە هەڵیان کوتایە سەر دایەرەی ئاسایش لە گەڕەکی ... ناوێکی خۆشی هەیە ... وە ئەگەر ژەندرمەکان وریا نەبوونایە و زوو نەهاتنایە دەست هەموویانتان ئەکوشت و دایەرەکەتان ئەسووتاند و چەکەکانیشتان ئەبرد ... ئێستەش ژەندرمەکان هەموو شایەتن لەسەرت جگە لەوەی کە خۆت لەو هەرایەدا گوللەیەکت پێ کەوتووە و لە کاتی تیمارکردنەکەشتا زۆر شتت لای یاریەدەر «ن...» درکاندووە و بەڵێنت داوەتێ کە چاک بوویتەوە هەموو شتێک لای حاکم بڵێیت. سەرەڕای هەموو ئەمانە ناوی هەموو سەرکردەکانمان لە کاتی پشکنیندا دۆزیوەتەوە و بەشی هەرە زۆریشیان گیراون و دانیان بە تاوانی خۆیان ناوە و داوای لێخۆشبوونیان کردووە و ناوی جەنابیشت جوامێر بایز ... یان وەکوو یەکێ لە کادرە چالاکە پێشکەوتووەکانی پارتی هێناوە ... جگە لەوەی کەوا ناویشت لەو نووسراو و بەڵگانەدا هاتووە کە لە هێڵانەکانتانا دۆزراونەتەوە. جا ئێستا ئەفەرمووی چی؟ هەر سووریت لەسەر ئەوەی کە پیاوێکی بەسەزمانیت و ئاگات لە هیچ نییە؟ یا پیاوانە دیێتە دەست و چی ئەزانی ئەیڵێیت تا منیش ڕاپۆرتێکی جوانت بۆ بنووسم و شەو لە گیراوخانەدا ڕۆژ نەکەیتەوە؟ تا کابرا لەسەر قسەکردن ئەڕۆیشت باشتر ڕاستیی ئەو قسەیەی پێشینانم بۆ دەرئەکەوت کە ئەڵێ: «پیاو کە زۆری وت چاکیش ئەڵێ و خراپیش ئەڵێ». چونکە بە درێژدادڕییەکەی هەندێ شتی وای بۆ دەرخستم کە بەتەواوی ڕاستیی هەموو قسەکانی خۆی لە بنچینەوە هەڵتەکاند، بەتایبەتی ئەوەی کە وتی ناوی من لە لیستەی کادرە چالاکەکانی «پارتی...»دا نووسراوە و سەرکردە گیراوەکانی پارتی ناویان هێناوم وەکوو یەکێک لە سەرکردەکان چونکە من هیچ پەیوەندییەکم بە «پارتی...»ەوە نەبووە و نییە و هیچ یەکێ لە سەرکردەکانیشی نە ئەمناسن و نە ئەیانناسم بۆیە لە وزەی هیچ پێ‌لێنەرێکا نییە هەر ناویشم بزانێت نەخوازەڵا وەک کادرێکی چالاکی پێشکەوتوو باسم بکات. هەروەها ئەگەر لیستەی ناوی هەموو ئەندامەکانی پارتییەکەشیان دەست بکەوێت بە ناوونیشانی تەواویشیانەوە ناوی منی تیا نییە و نابێت ... کە دیم زابتەکە چاوی بڕیوەتە دەمم زۆر لەسەرخۆ پێم وت: ― هیچی تازەم نییە بیڵێم، ئاگام لە هیچ نییە و کەسیش ناناسم! زابتەکە بێباکانە دەستی پان کردەوە و وتی: ― باشە ئارەزووی خۆتە! حەز ئەکەی قسە مەکە! بەڵام ئێمە ئەزانین چۆنت ئەهێنینە قسە! کەڕ و لاڵمان کردووە بە بلبل نەخوازەڵا یەکێکی وەکوو تۆ، ڕێگەکەیمان دۆزیوەتەوە! تا ئەهات نائومێدی بڕستی ئەبڕیم و هەڕەشە و قسەکانی کابراش بێهوودەییی پاڕانەوە و لاڵانەوەی پێ ئەسەلماندم. زاتم نایە بەرخۆم و دەست‌لەخۆشۆرانە وتم: ― ها ها! نهێنیی بۆمبای ئەتۆمتان دۆزیوەتەوە! هەر دارکاریکردن نییە؟ ئەمە لەشی من و ئەوەش داری ئێوە. کە ئەمەم وت کابرا تەماشایەکی توندی کردم، خۆشم وەکوو شتێ پەشیمان بووبوومەوە بۆیە خاوتر لە پێشوو وتم: ― هەرچۆنێک بێ لەژێر دارا بمکوژن لەوە زیاترم لێ نابیسن کە ئێستە بە جەنابتانم وت، چونکە هیچی تر نازانم. کابرا وا دیار بوو قسەکەم لە سەرەتاوە چووزاندوویەوە بۆیە لچێکی هەڵقورتاند و بەسەرێکی لەقیوەوە وتی: ― هەرچی چۆنێک بێ سا ڕێگاکەمان تازە بێت یا کۆن تاقیکردنەوەی تا ئێستەمان لەگەڵ ئێوەدا دەری خستووە کە چاکترین ڕێگایە و باشترین بەر ئەدات، کەسیشتان ئەوەندە مەرد نەبوون کە لەبەر لێدان و ئازاردانا هێندە خۆی ڕابگرێت کە تێمان بگەنێت ڕێگاکەمان کۆن و بێکەڵکە تا وازی لێ بهێنین، بزانین بەشکوو تۆ ئەو مەردە بیت! دای لە زەنگەکەی بەردەمی، کابرای دەرگاوانی هاتە ژوورێ پێی وت: ― بڵێ بەو یاساوڵانە ئەم کوڕە بەرنە ژووری ژمارە «٢٣». ڕووشی کردە من و پێی وتم: تۆش ئۆباڵی خۆت بە ئەستۆی خۆت ئێستەش نەچووە بچێ، هەتا ئێوارە هەر کاتێ لە کەلی شەیتان هاتیتە خوارێ بە یاساوڵەکەت بڵێ ئەتهێنێ بۆ ئێرە، من هەر لەسەر قسەی خۆم ماوم. سەرم داخست و بێدەنگ پێش یاساوڵەکان کەوتم.
81	مەهدینامە	ئیبنولحاج (1700-1770)	مەهدینامە	١ یاڕەب تۆیی ساحیب هودای وەقتی دەبین فیتنە بەدای حیفزن بکەی «يا ذا النداعەرەبی» بە ئیسمی تۆ بیدایەتێ ٢ بیدایەتم بە ئیسمی تۆ لە زیکری فیتنەی خەلقی تۆ ویفقی حەدیس نەبییی تۆ زانیومە بە ئیرسییەتێ ٣ هەرچە کەسێ ئەهلی ئیمان لە جوملەیی جینن و ئینسان دەزانێ هات ئاخیر زەمان فەوتاوە بابی ڕاحەتێ ٤ ڕاحەت لە کوێ بۆ ئینسانی؟ خوسووس لە ئاخیر زەمانی پوڕ لە زوڵم و بێ ئیمانی کەوتوینە دەرگیهی فیتنەتێ ٥ ئینسان ئەگەر تێ بفکرێ دەبێ بۆ حاڵی خۆی بگرێ ژینی نەوێ مردنی بکڕێ لەمی دەوری مەعسیەتێ ٦ دونیا هەر بە خۆی فیتنەیە ئەو عەدووی ئەهلی خوەیە داوی دانا لەبۆ مەیە ئینسان تەیرە دەیکەوێتێ ٧ دەیکەوێتێ پۆلی ئینسان غالیب دەبێ نەفس و شەیتان عاسی دەبن لەبۆ ڕەحمان فیکەر ناکەنە قیامەتێ ٨ قیامەت لەمە نزیک بووە ئینسان تەمام غافل بەوە نیشانەیە ویم زاهیر بەوە بۆد بەکەم وەسف و عەلامەتێ ٩ یەک لە عەلامەتانی دەججال ئەو کافری «شق»ی بەتال تابیعی وین ئەهلی زەلال خۆ داوێتە هیلاکەتێ ١٠ دەبێ لە پێش ئەوی شەیتان بەهەفت ساڵ دێ مەهدی زەمان لە پێش مەهدی دەبێ سوفیان مەعلومە ئەو بە ڕیوایەتێ ١١ مەعلومە ئەو بە ڕیوایەتێ بە ڕیوایەتێ دەبێ مەعلوم بە بیست ساڵ دێ سوفیانی شوم قەت دەرناچێ لەو موددەتێ ١٢ بەڵکە خەبەر وامان دەبیست لە شێخی ماهیر و موسبیت بە پانسەدی سوفیان دەبیست ئەهلی فیسق و زەلالەتێ ١٣ نیشانەی سوفیان و دەججال: کەم دەبێ عالم زۆر دەبێ «جهال» بە دونیایێ زۆر ئیشتیغال دەکەونە بەحری غەفلەتێ ١٤ غەفلەت یەکجار تەمام دەبێ مانگی وەکو جومعە دەبێ ئەرز بوولەزە زۆر دەبێ دەکەن تاڵان ئەمانەتێ ١٥ دانی زەکات دەبێ گران زۆر دەبێ غەیبەت و بوهتان کەم دەبێ ڕەحمی خزمان نادەن بە یەکدی ئولفەتێ ١٦ چی فاسق بێ ئەو بە حورمەت پیاوی دەچاک دەکەن «ظلتعەرەبی» کەم دەبێ لە ئەرز بەرەکەت پەیدا دەبن لەم حاڵەتێ ١٧ خوێندن بۆ جاهـ و ماڵ دەبێ تەسدیق ژەر بە زوبان دەبێ پیاو بە قسەی ژن دەبێ بە کەیفی داکی نایەتێ ١٨ لە پاش ئەوەی سوفیان دەبێ لە ئەسلی «صخر»ی بنی «حربێ» خاڵی دەوین حەییی «کلبێ» دەکا لە شام حوکومەتێ ١٩ کە خوروج بکەن تورک و گورجێ لای مزگەوتی شام ڕۆدەچێ نەزدیکە سوفیان دەربچێ دەبێ وەقتی ئەمارەتێ ٢٠ دەکە خوروج سێسەد سوار بۆی دێ لە خاڵان بیست هەزار لە عێراقێ جەنگ و بنار دەکەن تاڵانی کوفەتێ ٢١ کە کوفەی گرد بردی تاڵان یەخسیری ماڵ و منداڵان بە مەدینە دەخا «جولان» خەڵقی دەخێتە زەیقەتێ ٢٢ سێ ڕۆژ تاڵان لە مەدینە خوێن دەڕێژێ لە زەمینە لە هاذمیان دەکرێ قێنە دەچننە کێوان لە دەهشەتێ ٢٣ لە میحرابی «دمشقشوێن» و «شامشوێن» لە سەربەڕی یەکزەن «مدام» چە بلێ مەکە کوشتنی لیزام لە غایەتی جەهالەتێ ٢٤ غالیب دەبێ جەیشی سوفیان لە ڕۆم و فارس وخۆراسان خۆ ون دەکەن ئەهلی ئیمان لە بەر زەحمەتی شیددەتێ ٢٥ هاشمییەک برای مەهدی لە خۆراسانێ دێ بە توندی بە پینج هەزار سواری مەردی تالیب بۆ مەهدی سوحبەتێ ٢٦ ئەو جوانێکی یەکجار توندە عەسکەریشی یەکجار مەردە ئەوی کاتی دەبێ هەددە سوفیان بەوی دەنگێوێتێ ٢٧ هەژدە مانگان دەکا سەڕێ بە مەهدی دەدا خەبەرێ دەنکەونە یەک لە «اصطخرشوێن»ێ سوفیان دەچێتە زیللەتێ ٢٨ لەو پاشان تەقدیر وەها دەبێ قەزای ڕەببی قەت ڕەد نابێ جەیشی هاشم شکست دەبێ دەشکێ دەچێتە مەککەتێ ٢٩ وەقتێ هاشمی میر دەبێ هەرتا مەهدی مەعلوم دەبێ شەش ساڵانی نێوان دەبێ وەها مەعلومە بە ڕێوایەتی ٣٠ غالیب دەبێ فیتنەی شرور ڕێ دەگیرێن نزدیک و دور هەفت عالمی ئەهلی شوعور دەیەن هەر یەک لە جیهەتێ ٣١ هەر یەک لە جیهەتی دەیێ هەموان سێسەد لەگەڵ دەیێ بۆ خەبەری مەهدی دەیێ لاقی دەبن بە مەککەتێ ٣٢ لە مەککەی دەبیتنن یەکدی هەمو تالیب لە بۆ مەهدی دەڵێن : دەزانین تۆ مەهدیی بە نیشانە و علامەتێ ٣٣ دەکا حاشا ئەو دەردەچێ هەڵدێ وە مەدینە دەچێ ئەو جەمعییەت لە دوی دەچێ دیساب دەچێتە مەککەتێ ٣٤ لەکن مەقامت حەجەری دوعا دەکا هەر دەگریی دەڵێی: دەبێ میری بگری یان دەتکوژتن بە شیددەتێ ٣٥ لە ترساب دەست درێژ دەکا بەیعەت لەگەڵ قەومێ دەکا دو ڕەکعەتیان نوێژ بۆ دەکا بۆیان دەخوێبێ خوتبەتێ ٣٦ خوتبەی کە خوێند کردی تەمام ئەو مەهدیی شیرین کەلام ئەهلی یەمەن کوفییی و شام بۆیی دەگری جەمعییەتێ ٣٧ جەماعەت پێی دەبن سەرخۆش مەهدی ڕدێن پڕی چاو ڕەش دبداب وەکو ئەستێرەی گەش خاڵی هەیە لە ڕومەتێ ٣٨ لە مەککەت دەبێ بە وەلەد ناوی «محەمەدکەس» «ئەحمد» لە لات ڕاستی خاڵی ئەسوەد لە ئەولادی فاتیمەتێ ٣٩ ڕۆمەتی هەر وەک گەوهەری ناوی دایکی هەم پدەری هەر بە میسلی پێغەمبەری شیبهی وییە کە خیلقەتی ٤٠ یەکجار حەلیم لە بوغز دور خەلقی زۆر پێ دەبێ مەسرور داخلی وی حوبب و سرور حاکمی پڕ عەدالەتی ٤١ قسەی خراپ قەت نابێژێ خوێنی ناحەق قەت ناڕێژێ وەقتێ کەلام سست دەبێژێ دەستی دەدا لە ڕوکبەتێ ٤٢ دەنگێک زاهیر دەبێ لە ئاسمان دەڵێ : امیرکم فلان یەعنی مەهدی نەک وەک سوفیان شادی لە بۆ دێ ئوممەتێ ٤٣ لە موعجیزەی پێغەمبەری الله حورمەت نا لەسەری ئەبدالی شام گەورەی میسری هەمو دەکەن ئیتاعەتێ ٤٤ کە سوفیان ئەو خەبەر دەبیێت جەیشی ئەسەر مەهدئ دەچێت دەچێ لە بەیدایێ دەخێت فی لیله مقمرتێ ٤٥ بەیدا لە مەککەی نزدیکە شوانێک زانێ و هەر ڕا دەکا هەر دەچێت و هەر بانگ دەکا یا ویح اهل مکتێ ٤٦ کە شوان لەوێ غایب دەبێ جەیشی سوفیان خەسف دەبێ دەیێتەوە عەجەب دەبێ: ارتحلوا في ساعتعەرەبیێ ٤٧ وەقتێ تەئەممولێ دەکا نەزەر ئەمەنزڵێ دەکا ڕۆچونی وان یەقین دەکا بە دینی لای قەتیفەتێ ٤٨ ئەهلی مەککە دەبن سرور دەکەن شوکری ڕەببی غەفور خەسف کران ئەهلی شرور دەزانین ئەو عەلامەتێ ٤٩ مەهدی لە مەککەیێ دەردێ ئاڵای نەبیی لە بۆ دێ دوازدە هەزاری لەگەڵ دێ او عشر مع خمستعەرەبیێ ٥٠ جوبرەئیل چەرخەچی دەبێ میکائیل دون دار دەبێ ئەرز و سەما سەرخۆش دەبێ قەسدی وە شام و هیجرەتێ ٥١ فەرزی عیشا ئەدا دەکا ئەووەڵ ڕو بە حیجاز دەکا چی بەندیە ڕەهای دەکا جەواب دەگاتە کوفەتێ ٥٢ هەر کەس کە بە خەبەری عالم بووە جەیشی ئەوی خەسف بووە بە یەک نەفەر خەلاس نەبووە خوروج دەکا لە کوفەتێ ٥٣ دێتە دەرێ عازیم بە شآم جەیشێ دروست دەکا تەمام لە پێش مەهدی داخل بە شام القي الية ساعتعەرەبیێ ٥٤ بە خەسفێ ئیعتبار دەکا بەیعەت لەگەڵ مەهدی دەکا مەهدی وە قودس ڕو دەکا سێ ساڵ دەکا ئیقامەتێ ٥٥ سەخری خاڵی وەعار دەخەن ناقیز لە بۆ مەهدی دەبەن موستەحەققی غەزەب دەبەن واقیع دەبن بە ڕیددەتێ ٥٦ سوفیان دەکا عەزمی شەڕێ مەهدی دەزانێ خەبەرێ جەیشی عەزیم دێتە دەرێ ئاڵای عەزیم «من مائتعەرەبیێ» ٥٧ نەسرەت دەرێ ڕەببی غەفور مەهزوم دەبن کەلبی شرور «ثم يولون الدبرعەرەبی» بشري لاهل غزوتعەرەبیێ ٥٨ ئەولادی وان موسبا دەبێ سوفیان لەوێ ئەستیر دەبێ یەک ڕوی بە هەشت شایی دەبێ يذبح مثل سخلتعەرەبیێ ٥٩ زەبحی لە ژێر شەجەرەتێ لەکن بەحری طەبەریەتێ یا لە بورجی طەبەریەتێ خیلاف لە دو ڕیوایەتێ ٦٠ هەر کە کوژرا سوفیانی شوم غەنیمەتان دەکەن قوسوم فەتح دەکەن حوسونی ڕوم بە تەهلیل و تەکبیرەتێ ٦١ جەور و زوڵمان ڕیحلەت دەکا عەدلی حوکمان سوکنا دەکا دینی نەبی قایم دەکا ناکا خیلافی سووننەتێ ٦٢ قوستەنتینێ مەفتوح دەبێ سێ ڕۆژ لەوێ هەر شەر دەبێ جەیشی مەهدی غالیب دەبێ قیسمەت دەکەن غەنیمەتێ ٦٣ شەیتان لەوێ سەرخ دەکا جەیشی مەهدی ئیعلام دەکا دەججال ئەوا لە پاشەوە ئەخسیر دەکا زوڕییەتێ ٦٤ لە قیسمەتێ بەتاڵ دەکەن ڕو بە ئەولاد و ماڵ دەکەن ئەو خەبەری یەقین دەکەن کا هەر کیزبی شەیتانەتێ ٦٥ ڕۆمیەیێ دەکەن دیار شەهری عەزیم و بێ شومار لێی دەکوژن شەشسەد هەزار فەتتاح بە دو تەکبیرەتێ ٦٦ لەوێندەرێ دەبن ڕەها بلدة «قاطع» طولهاعەرەبی: الف ميل و عرضهاعەرەبی مبلغ خمسماتعەرەبیێ ٦٧ تێدا هەیە سێسەدی باب سەد هەزار کەس لە کوللی باب پیاوی جەنگی تەمام ئەسباب فەتحی بە چار تەکبیرەتێ ٦٨ لە وێندەرێ ڕەها دەبن بە «بیت المقدس» داخڵ دەبن بە دەججالێ «مخبر» دەبن ئەو هاتە دەر بۆ فیتنەتێ ٦٩ لە وەقتی خەلقی ئادەمێ نەبووە فیتنە بەو ئەعزەمێ یا ڕەب هەر تۆی مونتەقیمێ حیفزن بکەی لەو فیتنەتێ ٧٠ هەر لە نوحی بە پاشەوە چی پێغەمبەرێ کە بووە ئوممەتی ئاگاە کردووە دا بزانن ئەو عەلامەتێ ٧١ گوتویە ئیمامی نەوەوی بەوەن سەلەف و دین قەوی چاکە تەلقین دادەن سەبی بەحسی دەججالی لەعنەتێ ٧٢ ئەو فیتنەیە بۆ عالەمێ عەزابی ویم هەر یەک دەمێ چی سابیر بێ بەو ئەلەمێ خەلاس دەبێ لە قیامەتێ ٧٣ لە ئەسفەهانی وەدەردێ هەفتا هەزار جویی بۆ دی بۆ ناو عێراق و شامێ دێ بەڕاست و چەپ فەسادەتێ ٧٤ دەعوای ئەووەڵ ئیسلاح دەکا هەمو کەسێ گوێی لێ دەکا لەو پاش کوفرێ زاهیر دەکا موئمین لێی دەکەن فیرقەتێ ٧٥ سواری حیماری خۆش بەزە مابەین گوێ یانی چل گەزە هەفتێ هەزاری «یلخزە» دەکەن لەژێر گوێی مەشیەتێ ٧٦ کوفرێ دەبینن ئاشکار لە ناوی چاوانی ڕا دیار نەیخوندبێ یا خوندەوار هەمو دەزانن وی خەتێ ٧٧ چاوێکی دەرپەڕیو دەبێ ئەوی دی لوس و پوس دەبێ شیبهی عبدالعزی دەبێ مەردودە لە جەهالەتێ ٧٨ ئەو کافرەی یەکجار بەدە دەڵێ بە خەلقی : من خودا چی موئمینە دەبێ جودا ناکا لەبۆی ئیتاعەتێ ٧٩ شاخی لە نێوچاوان دەبێ پوڕ لە دوپشک و مار دەبێ هەرچی بەوی باوەڕ نەبێ تێی بەردەدا بۆ لەدغەتێ ٨٠ ناکاتن ئەو «تدبر»ی کە خودای بۆچی سواری کەری خودا نابێ موحتاجی کەری بە دورە ئەو لە زیللهتێ ٨١ ئەی دەججالی هەوەکو کەر ئەگەر تۆ هەی خودای بەشەر تۆ زۆر مەڵێ یەکجار مەوەڕ چاوی خۆت بێنە سیحەتێ ٨٢ ڕەببێ خالیقی سەما و ئەرز عالم بە توول و هەم بە عەرز حاجەت نیە بڕوا لە ئەرز بە دورە ئەو لە زیللهتێ ٨٣ دەگەڵیەتی بەهەشت و نار چی بەهەشتێ بکا ئیختیار لەبۆی دەبێ ساتێ بەنار بەوو بیزانین عەکسیەتێ ٨٤ سیە چیروان واقوی دەکا شەرق و غەربان ئەگا دەکا ئەرزی هەمو دیار دەکا ئیللا مەگەر مەدینەتێ ٨٥ «بیت القدوس» مەسجیدی تور دەبێ لەوانیش ئەو بە دور حافیز دەبێ ڕەببی غەفور ئابیت بە یەک ڕیوایەتێ ٨٦ دەڕوا لە ئەرزی ئەو عەدو میسلی بارانی با لەدو ڕۆباری ساف دەچی لەدو عەجەب لەوی بەلییەتێ ٨٧ دەگەڵ وییە سەحەرە و کوههان کێوان دەکا ساتێک بە نان هەرچی پێی نەێینێ ئیمان دەیهاوێتە نار لەحزەتێ ٨٨ زۆرنا و دەف و چەنگ و نەی دایم دەبن لە پێش یەدەی مەفتون دەبن سامیعی وەی «الله» مەگەر دا عیسمەتێ ٨٩ ئەمرێ دەکا لە ئاسمان دەڵێ بڕژێنە بۆم باران ساتێکی بۆی دەکا ڕێژان «ئەڵڵاهـ» دەداتن موهلەتێ ٩٠ قومێ کە پێی باوەڕ بکا حەیوانی گوان پڕ شیر دەکا ئەرزی هەمو گیای شین دەکا دەکەونە حاڵی ویسعەتێ ٩١ ویسعەتی وان هەر یەک دەمێ سەرخۆش دەبن ئەوی دەمێ لەو پاش دەکێشن زۆر غەمێ لەبەر زەحمەت و شیدەتێ ٩٢ ئەمری دەکاتێ کێو بچێ دەر لاحزە کێو لەدوی دەچێ لەناو بەحران ئاو دەردەچێ دەگاتە جایی ڕوکبەتێ ٩٣ کە ڕو لە وێرانان دەکا دەڵێ خەزێنەی دەر بکا دەر لەحزە بۆی ئیزهار دەکا بە مسیلی پورەی نەحلەتێ ٩٤ فیتنەی عەزیم ئەمری دیگەر: دەڵێ : ئەزم خودای لەسەر داک و بابت بۆ بێنمە دەر؟! شەیتان دەیێ بە سورەتێ ٩٥ ئەو خۆێ لە شکڵی وان بکا دەڵێ : کوڕە باوەڕ بکا فان هذا ربكعەرەبی عەزیمە ئەو لە فیتنەتێ ٩٦ «خضر» دەگەڵ وێ دەگەڕێ دایم دەداتن خەبەرێ قەت پێی مەکەن هیچ باوەڕێ دور بن لەوی بەلییەتێ ٩٧ هەر بانگ دەکات : ئەی قەومی خوین دەججا؛ە مەردودی لەعین کوفری لەناوچاوان ببین بەدورە ئەو لە ڕەحمەتێ ٩٨ کە ئەو لەعین ڕوی تێ دەکا دوروست بە دو کەرتی دەکا لەوپاش خودا زیندوی دەکا نابێ لەسەر وی قودرەتێ ٩٩ ئەییامی وی چل ڕۆژ دەبێ ڕۆژی ئەووەڵ وەک ساڵ دەبێ ڕۆژی دوەم وەک ماهـ دەبێ ڕۆژی سێمین وەک جومعەتێ ١٠٠ ڕۆژی دەدێ ڕۆژی دەمەن ڕۆژ و شەوان مەقدور دەکەن ماهـ و جومعان مەحسوب دەکەن بۆ نوێژ و ڕۆژو و تاعەتێ ١٠١ لە پێش ئەو دەججالی کەززاب لە پێش ئەو دەججالی کەززاب سێ ساڵ دەبێ قەحتی و عەزاب حەیوان دەبن هەمو بێ تاب ١٠٢ ڕو دەکاتە «بیت القدسێ» مەهدی حەسار دەکا حەبسێ حەتا دەخۆن ژێی قەوسێ لە قەحتیی و برسییەتێ ١٠٣ تەقدیری «رَبِّ ذوالجلالعەرەبی» بەدەست عیسا نازل لەعال مەقتول دەبێ شیقی بەتال دێتە خوار بۆ نەسرەتێ ١٠٤ نازڵ دەبێ بە ئەمری ڕەحمان دەستی لەسەر دو مەلەکان هەروەک دور وا عەرەق لە ڕووان لەکن بەیزا و منارەتێ ١٠٥ منارەی سپی لە دیمەشقی قەریبە لە «باب الشرقيعەرەبی» مەخلوقی دێ لەوی شەوقی پێشان دەدا بەشارەتێ ١٠٦ دەچێ ڕو دەکاتە قودسێ لە دەججال بیڕێ نەفەسێ مەهدی قوتار لە حەبسێ دەری بێنێ لەو زەیقەتێ ١٠٧ کە دەگاتە «وارش»ی قودسا دەرگە بەندە لەبەر ترسا دەڵێ : وەیکەنێ ئەزم عیسا هاتوم بۆ فەتح و نەسرەتێ ١٠٨ وارید دەبێ لە سەحەرێ دەکات سەفی نوێژی فەجرێ عیسا ملی مەهدی دەگرێ دەبێ بکەی ئیمامەتێ ١٠٩ کە ئیمامی داوە سەلام نوێژی سوبحێ کردیان تەمام دەکەن شوکری ڕەببی عەللام لەسەر نور و بەشارەتێ دەرکەی «وارش» دەکاتەوە دەججال هەڵدێ لە پاشەوە هەر وەکو خوێ دەتوێتەوە لە ترسی زەربی حەربەتێ ١١٠ دەڵێت بەوی خەبیسی شوم کێوا دەچی قاتیلی تۆم ؟ زەرب دەدا لە ئەستۆ و حەلقوم دەیکوژێ بە یەک مەڕەتێ ١١١ لەو پاش دەچێتە زگ عەسکەری لێیان دەبنە گورگی مەڕی خەلاس ناکەن یەک نەفەری لە ئەتباعی وی لەعنەتی ١١٢ دار و بەردیش دەکا نیدا ئەڵێ : ئەوا لە ژیڕ مندا یەهودی دەججال بەدا دەیان کوژن بەو قاتلەتێ ١١٣ ئەرز لە ڕیجسێ پا دەکەن هەمو صلیبان دەق زەبحی خەنازیران دەکەن دەکەونە خۆشی و ڕاحەتێ ١١٤ وەحی لە بۆ عیسا دەیێ یەئجوج و مەئجوج دەردەێ بۆ هیلاکی عالەم دەێ خۆ باوێنە ناو قەلعەتێ ١١٥ دەچنە توورێ دەکەن حەسار قەحتی دەبن لەوان یەکجار سەری ثەورێ بە سەد دینار دەکەونە حاڵی زەیقەتێ ١١٦ ئەو دو قەومین بێ حەدد و زۆر زۆر موفسید و ئەهلی شورور «كل يلد الف الذكورعەرەبی» مەخلوقی دەخەنە زەیقەتێ ١١٧ نایەڵن لە ئەرز دەییار نەفیل و وەحش ، نە ئەتیار دەخۆنەوە هەمو ئابار سوبحانە خێوی قودرەتێ! ١١٨ گوێیەکیان هەر وەکو پەستەکێ هەندێک ڕایەخەن لێوەکێ لێوی ژور و وەک لێفەکێ دەکەن لەناو وی نەومەتێ ١١٩ یەک بە بیستی قەومێک لەوان بەعزی دیگەر وەسفی دەدان لێوی گوێ خۆراکی وان موختەلیفن لە خیلقەتێ ١٢٠ لە بەعزێ تەصنیفان موشاع قەومێک لەوان سەد و بیست زیراع لە ئاسمانان دەکەن نیزاع تیران داوێن بە ڕیفعەتێ ١٢١ تیر دێنە خوار خونی لەسەر مەغرور دەبن ، خاکیان بەسەر نایەڵن ئەوراقی شەجەر هەموانە بەحری طەبەرییەتێ ١٢٢ یا ڕەب ئەوان پاکەوە کات عیسا موناجاتی دەکات هەر یەک کرمێک لە ئەستۆی دەکات هەمو دەچنە هیلاکەتێ ١٢٣ موددەی هەفت ساڵ لە پاشی وان ئاگیر دەکەن ئەهلی ئیمان لە تیر و کەوان مەتاڵی وان لەبەر زۆر و غەڵەبەتێ ١٢٤ ئەرز لەوانیش پاک دەبێ قەوم لە بەندی ڕەها دەبێ لە ئەرزی بەرەکەت زۆر دەبێ لە شینا و سەمەرەتێ ١٢٥ موددەی عیسا دەبێ هەفت ساڵ نیکاح دەکا دەبێ منداڵ لەو پاش مەوتی نازڵ بەحاڵ مەدفون دەبێ لە حوجرەتێ ١٢٦ لە پاش مەوتی عیسای شەریف داببە خوروج لەبۆ تەخویف لە سەفا یا لە مەروەی زەریف او من وادی تهامتێ ١٢٧ یا لە شیعبی «جیاد»ی سێ سەیحەتان دەکا نادی دەیبییەن حازر و بادێ ئەرز دەیبتە زلزەلەتێ ١٢٨ دەشوبهێ بە زۆر حەیوانی کەلام لە ڕەنگی ئینسانی پێە موهری سولەیمانی پێی ڕەش دەکاتن جەبهەتێ ١٢٩ هەم پێیەتی عەسای سوعبان کە دەیدا لە ڕوی ئەهلی ئیمان دایسێ وەک نەجمی ئاسمان لە غایەتی شەفافەتێ ١٣٠ قەزای ڕەببی وەها دەبێ کەس لە چنگی خەلاس نابێ کوفر و ئیمان جودا دەبێ دەناسن ئەو بە عەلامەتێ وی ڕۆژی داببە دەردەیێ ڕۆژ لە مەغریبی هەڵدەیێ مانگیش لە جەنبی وی دەیێ بەرانبەرن لە تەلعەتێ ١٣١ «كذا قال عصقلانيعەرەبی» حافیز و حیبری زەمانی داببە لە ئەرز و ئەو لە ئاسمانی وێکڕا دەبنە عەلامەتێ ١٣٢ هەمو ڕۆژێ سەجدە لەسەر لە ژێر عەرشێدا بچێتە دەر ئیزن نابێ وی شەو بەدەر سێ شەو بەوی کەیفییەتێ ١٣٣ ساحیب «تهجد» و «اوراد» هەڵدەستن وەک شەوان موعتاد هەمو نوێژان دەبن ڕەقاد سێ جار دەکەن وی هەیئەتێ هەر کە دەکەن نوێژی فەجرێ دڵ پڕ لە خۆفن دەکەن فکرێ ڕۆژ هەڵدەیێ دەگەڵ بەدرێ لە مەغریبی بە دەهشەتێ ١٣٤ دەیەن تا نێوەی ئاسمان داناس بزانن ئەو نیشان لەو پاش ڕاجیع ئەجێیی جاران بەندەبێ دەرکەی تەوبەتێ ١٣٥ هەڵدەگیرێن صوحف و ئەقلام بەتال دەبن کاتبی کیرام ئوممەت بەخۆ شاهید تەمام چ حاجەتە بە کیتابەتێ ١٣٦ گوتویە کوڕی عەمری بن عاس مەعدودە لە ئەسحابەی خەواس چە کافر بێ نابێ خەلاس هەم گونەهکاری ئوممەتێ ١٣٧ عن ابن عباسي جليلعەرەبی مەقبولە ئیسلامی طفیل هەم تەوبەیی عاس ڕەزیل لە پاش ئیتیانی ئایەتێ ١٣٨ زاهیر لە قورئانی ئەجەلل هەم لە قەولی نەبی ئەکمەل ئەسەح لەوان قەولی ئەوەل گوتویە عولەمای ئوممەتێ ١٣٩ لەو پاش دوخان پەیدا دەبێ مەشریق و مەغریب پڕ دەبێ هەرتا چل ڕۆژ باقی دەبێ ئەویش ئەشراتی ساعەتێ ١٤٠ بۆ موئمینان شیبهی زوکام بۆکافیران زەحمەت تەمام دەردێ دوخان دایم مودام لە ئەنف و گوێ و عەین و ئوستێ ١٤١ لەو پاش دەنگوێ بایەک لە شام دەکا قەبزی ڕوحان بەعام بۆ موئمینی ئیمان تەمام ئەوەی ئاخیر عەلامەتێ ١٤٢ هەڵ دەگیرێ قورئان غەفور مەرفوع دەبێ هەم لە سودور خەراب دەبێ کەعبەی پڕ نور بە دەستی «ذی سویقتێ» ١٤٣ هەر دەمێنن «اشرار الناسعەرەبی» چیش نازانن دەکەڕ و کاس پیریان دەبێتنە «الخناسعەرەبی» لێی وەردەگرن تەریقەتێ ١٤٤ خۆ دەکا بە شەیخی زەمان دەیانکاتە عەبدی ئەوثان نەخەیر دەزانن نە ئیحسان هاوار لەبەر وی غەفڵەتێ ١٤٥ ئیسرافیل بە ئامری جەببار نەفخی «صور»ش ئەکا ئیزهار چی دەیبییەن دەنگی کوببار هەمو دەمرن بە سەیحەتێ ١٤٦ چل ساڵ دەبێ چۆڵ و وێران «الله» دەبارێنێ باران هەر بە شیبهی مەنی ئینسان ئەجساد دەڕوێن بە قودرەتێ ١٤٧ نەفخی دووەم گەرا دەبێ هەمو ئینسان قایم دەبێ لەسەر قەبرێ هایم دەبێ لەبەر حیرەت و دەهشەتێ ١٤٨ دەیان ئاژون بۆ مەحشەرێ بۆ جەزایی خێر و شەڕێ هەر کەس غەمی دێتە بەرێ دەکێشێ ئاهـ و حەسرەتێ ١٤٩ بەحسی عیسای عالی ڕوتبەت تەقدیر وەبو کەوتە «فترت» بە هەشتادی «قد تمت» دەگەڵ باقی عەلامەتێ ١٥٠ خەتمی عەلامەتان تەمام ئەوجا کۆتا بکەین کەلام ئەرجو لە «رب ذي الانعامعەرەبی» خەلاسن کا لە قیامەتێ ١٥١ نەزم کرا بە ناخۆشی دڵ پڕ لە غەم و بێهۆشی لە تەئریخی هەفتا و شەشی بعد الف و ماتێ ١٥٢ نەزمم کرد بە قەولی سەحیح بە لەفزی کوردی نا فەسیح بۆ مونسیفان «لا للشحیح» بۆ ئینتفاعی عاممەتێ ١٥٣ ئەزم محەممەدی دڵڕێش حاڵم وەکی حاڵی دەروێش پەردەی غەمان دایم لە پێش لەبەر خۆفی عاقیبەتێ ١٥٤ وەقتێ دەچینە ژیر گڵێ گەمم زۆرن لەسەر دڵێ وەک مەنجەڵی پڕ دەکوڵێ لە خوای دەخوازین ڕاحەتێ تمت شد کلام «ابن الحاج» از بحث مهدی و سفیان، از بیست هشتم ماه رمضان، في حجرة «بێژوه» در خدمت استاذی ملا محمد و ملا احمد غفرالله لي و لهم امين. آهفارسی
82	ئازیز نەخاوم	ئەحمەد بەگی کۆماسی (1795-1877)	دیوانی ئەحمەد بەگی کۆماسی	ئازیز نەخاوم، ئازیز نەخاوم بەختم بێدار بی ئامای نەخاوم دیای وە سینەی پەڕ نە زۆخاوم وەدڵەی سۆچیای وێنەی کەواوم وێنەی ئەفلاتوونکەس نەزمت گرت زانای ئازارش چێشەن دەوا نمانای واتت هەر کەسێ دەردش ئەی دەردەن مەبۆ بەی تەورە عێلاجش کەردەن دوو عەناب لب، دوو بادام چەم دوو سیب گۆنا، قەترەی ئاودەم جە پیاڵەی غەبغەب سافش بکەران جە سایەی گەردەن پەی پەی بوەران جەو دما نە باخ پادشای حەیان پەی ساکنی دڵ بکەرۆ بەیان ئیسە ئازیزم شوخ نازاران من گێڵام جەلای گردین عەتاران هیچ کام جەی دەوا نمەگنۆ و دەس ئێختیار وەتۆن بە فەریادم ڕەس هەنێ چێش واچوون نەزان حاڵ دەرد من نەڕاگەی تۆ چەندی جەفام بەرد
83	ئازیز نەزانام	ئەحمەد بەگی کۆماسی (1795-1877)	دیوانی ئەحمەد بەگی کۆماسی	ئازیز نەزانام، یە خەدێو خۆتەن یەشەرت و یەشۆن یەتان و پۆتەن یە دۆسی، یە مەیل، یەدڵداریتەن یەقەوڵ، یە ئێقرار وەفاداریتەن بە وەڵڵا بیللا سەوگەند وەردەتەن یەعدهدوو پەیمان خەلاف کەردەتەن من پاسەم زانا پەڕشەرت ووشۆنی نەزانام بێ مەیل بێ تان و پۆنی جە بۆڵبۆڵ بێزار، خار نەوازەنی یار چەنی ئەغیار، بێ مەجازەنی ئەگەر مزانام ئینە وەفاتەن ئینە سزای سەخت جەور و جەفاتەن ئینە شەرتوو عەهد، بەین وبەقاتەن ئینە خۆ ئەتوار ئاماو لواتەن هەر بەو بێ شەرتی دەی کەردت قەسەم . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .دەقی نائاشکرا دڵ مەدام و ئێش مەودای نیشتە ردا تێرێ مەوردم وەتۆی جگەردا نەدڵ مەدام پێت پەرێ دڵداری نە جگەر مەدام پەی زام کاری نەوڵڵا و بیللا چەنیت مەوردم نەعەهد و پەیمان بە جاماوردەم تۆ وەدڵ مایل ....دەقی نائاشکرا و ئێشەن ...دەقی نائاشکرا مۆبەت دوستی تۆ چێشەن ..........................دەقی نائاشکرا نەونەمامی نۆ ......................دەقی نائاشکرا یەبێ شەرتی تۆ یەخەندەی ڕەقیب یە شادی فێراق یەسۆز دەروون ناڵەی ئێشتیاق یە جۆش خاتر، یە ئەسرین چەم یەبێ قەراری دڵەی پەڕ جە خەم یەزەردی ڕۆخسار، یە خەم یەقامەت یە نێش دووری یە ئێش زامەت ئەی چ خاس کەردەن جەڕووی وەفاومەیل ئەدای ئێنشای فەرد مەعدوومی دڵ کەیل «بێ تۆ ئاریزم قەرارم چوونەن تەوەن نیەنان، دڵ گۆشت و هوونەن ئێنسافەن دووری زەخم بێ سامان چێنە زیاتەر کافیەن ئامان» غۆربەتەکەی چەم فرە یا کەم بۆ تۆ خۆا با ساتێ دڵ و بێ خەم بۆ بەزمەکەی خەمان وەسڵت نە ویرەن یا ناڵەی پەڕتەم جەلات دڵگیرەن .................دەقی نائاشکرا پەرێ ناڵەشەن ...................دەقی نائاشکرا هەزار ساڵە شەن ......دەقی نائاشکرا گۆشەی چەم نێگا داری کەر .................دەقی نائاشکرا وەفاداری کەر ئی ئێستێغنا و قین زیادەن پەی چێش ڕەقیب ومەیلت دڵشادەن پەی چێش ئەرماچی خەستەی مەینەتان بەردە تکەی زۆخ جەرگ زامەتان وەردە بادەی فەنای مەیل دووریش نۆش کەردەن ئاریزێ چۆن من فەرامۆش کەردەن ........دەقی نائاشکرا دووریت مەکێشوون .......دەقی نائاشکرا ئەسرین دیدەم نوور ئەفشان کەردەن تیرەکەت مەرهەم شەفای دەردمە ن دەردەکەت دەرمان ئاهی سەردمەن دووریت ڕاحەتی، هێجرەت شادیمەن فێراقت مایەی دڵ ئازادیمەن وەسڵت خۆ سەرمەشق زێندگانیمەن حوسنت شەرح شەوق کامەرانیمەن بەڵام ئازیزم چینەی زیاتەر مەتاوو گرتەی ڕای دووری نەوەر
84	ئەحمەد بێگ بۆ مەعدوومی تایجۆزی	ئەحمەد بەگی کۆماسی (1795-1877)	دیوانی ئەحمەد بەگی کۆماسی	ئەر بۆ پرووزەی وەمەلالەوە یاوا وەلای تۆ جە شەماڵەوە ئانە بۆ پرووز، سۆتەی جەرگمەن مەعلوومەن مەعدوومکەس وادەی مەرگمەن جە نامای جواو جە بێ وەفائیم هەرچێت فەرماوان ڕاستەن بینائیم
85	ئەرێ ئازیزم نەونەمام نۆ	ئەحمەد بەگی کۆماسی (1795-1877)	دیوانی ئەحمەد بەگی کۆماسی	ئەرێ ئازیزم نەونەمام نۆ حەرامەن ئی دەهر دنیا وە بێ تۆ بینایی دیدەم و دیدەی مەستت و تاق ئەبرۆی وەهەم پەیوەستت وە بەرزی قامەت نەی ئاسای نەی تووڵ وە سێلسێلەی پێچ، حەڵقەی زۆڵف لوول بە شەرت و وەفای وەسەر نەبەردەت بە عەهدوو سەوگەند چەنی من کەردەت یەگشت سەوگەند بۆ بینایی دیدەم خەرام نەوخێز، ئەی بەرگۆزیدەم وێران ماڵەکەی، دڵەکەی کۆس وەکۆس سفتەن وەئایر دووری دیدەی دۆس تاڵەی من یەکسەر ئاسارش بریان دیرەک سەر تاق ستوونش ڕمیان وێش و بێ یاگە مەندەن و ماتڵ زاروو پەرێشان مەدهووش و خەجڵ ئێسە نەوەتەن قەدیم فەرارەن ئومێدش بە لۆتف نیم نیگای یارەن ڕایێ وەیانەی سفتە کۆش بەرۆ فکرێ پەی دەرمان دەردێ نۆش کەرۆ ئازیزم! قوربان! باڵا تووڵ نەی! باوەس بۆ جەفات، ڕەحمەت بۆ، تاکەی ئەحیا دەرەوە حەیاتش جە نۆ وەقەترەی عەرەق بەین دوو لیمۆ ئاوپاشی کەرە ها، وەش، یەک نەفەس با وە تەمامی نەبۆ وە قەقنەس
86	بەڕەزای بەرزان	ئەحمەد بەگی کۆماسی (1795-1877)	دیوانی ئەحمەد بەگی کۆماسی	بەڕەزای بەرزان، بەڕەزای بەرزان بەڕەزای تاتای روی تاش بەرزان مەلەرزی و باد جە سینەی بەرزان کەی بە وێنەی زوڵف لەیلەنی لەرزان زوڵفان سیای عەنبەربار تۆ عەتر شەوبێزان تار جە تار تۆ فەسڵێ کە وەباد مەلەرزانەوە عەنبەر مەورەشان و بەرزانەوە تۆ سەد جا ر وە باد ئەگەر لەرزان بی کەی بە وێنەی ئەو عەنبەر هەرزان بی دەم مەدەر نە زوڵف عەنبەر بۆی تاتاش جەی لافە بێ زار جێت مەبۆسا، تاش زێنهار تا هەنی وەروی تاشەوە کەمتەر بەندە بەر وەلای تا شەوە چۆن «ئەحمەدناسناوی ئەدەبی» بەندەی زوڵف تاتاش بەر پەی زوڵف تاتاش، سەر نە تۆی تاش بەر
87	تا وەسەر یار بۆ	ئەحمەد بەگی کۆماسی (1795-1877)	دیوانی ئەحمەد بەگی کۆماسی	تا وەسەر یار بۆ، تا وەسەر یار بۆ پەی یار ئەو خاسەن، تا وەسەر یار بۆ مەیلش بە وێنەی سەیل وەهار بۆ دووری یار پەرێش چون ژارمار بۆ چوون کوورەی ئاهێر بجۆشۆ وەتاو وەبێ یار نەشۆ، شەو نە دیدەش خاو ئاهـ سەرد کێشۆ شەوان جە جێدا بێزار بۆ نەوجا یار نەبۆ تێدا
88	تلووع کەر جە نۆ	ئەحمەد بەگی کۆماسی (1795-1877)	دیوانی ئەحمەد بەگی کۆماسی	تلووع کەر جە نۆ، تلووع کەر جە نۆ فێدای تەلعەتت، تلووع کەر جە نۆ هەر کەس وە شێوەی عەشقت پەی بەرۆ شێتەن جە عەشقت لۆمەو من کەرۆ بەو شێوەی شیرین کێ بۆ جەلای تۆ نەدا فام و هۆش مەگەر وەحش کۆ تای زوڵفت نە پای ئەبروت پەخشان کەرد ئەسرین، دامانم وە بەدەخشان کەرد وەبۆی نەسیمش نەشئە بیم وەشاد ئەسڵەن رووی دووریم نەمانا وەیاد دەماخم سەروەش چون سەوزەی ساوا کەیفم سەر وەپای فەڵەک مەساوا ناگا پیشانی دڵ داش و هەمدا پەیاپەی ئەسرین ئامام وە چەمدا ئازیز یە ئەفسوون مەهجووری تۆ بێ یە موڵکێ نارێ ڕووی دووری تۆ بێ هەی ڕای حەیاتم توڕڕەی دیدە مەس های، نە کەردە بوت وەرنەدەی جە دەس
89	تۆبەکارانەن	ئەحمەد بەگی کۆماسی (1795-1877)	دیوانی ئەحمەد بەگی کۆماسی	تۆبەکارانەن، تۆبەکارانەن سۆزێ لاڵەی گەرم تۆبە کارانەن کزەی جگەر سۆز هەردە جارانەن یا نە، سفتەکەی بەین یارانەن گا مەردەی بێهۆش، گا زێندەم بە سەر گا وێڵی هەردان سەرعی دەربەدەر گا لەب و خەندە، دەمێ زاریمەن لادێ جە هێجران بێ قەراریمەن نەگێجاو بەحر جەیحوونی تاسەم شکەستەن کەشتی سەبای هەناسەم سەوای ئامشۆی هەناسەم بەندەن مەمات بنچینەی حەیاتم کەندەن وەرنە یەک نەفەس سەما و سەرزەمین مەسۆزۆ بە نار دڵەی ماتەمین فێدات بام قۆربان هەی بەر گۆزیدەم دووریت کەم کەردەن بینایی دیدەم وەلحاسڵ دەردان تەمامی یەکسەر گشت وەنەم سەردان سەوڵ ناز پەروەر مەجنوونی ئاسا حەیات و مەمات ئەنیسی منەن گیانم بۆ فێدات گا وەیانەی هوون نەسەر کڵاوان وێڵ وێڵ مەگێڵوو پەرێت نەکاوان گا مەست مەدهۆش، مات خەیاڵم گانە فێکر وهۆش ڕاگەی وێساڵم گا شاد و سەرخۆش گاهێ غەمناکم گا چۆن نەقش سەنگ ئوفتادەی خاکم گاهێ چۆڵ کۆ، فارغ نە ئەغیار گا ئەنیس راز هەم دەردێ تەییار گاپەی دڵ وەشی دڵەی بێ قەرار مەکەروو رازان شەکەرین گۆفتار هەرچەند دڵ وەشی دڵە سا بسرەو فزونتەر مەبۆ گڕەی نار ئەو خۆ لاسەی کەلام لەیلی سۆسەن خاڵ سەرتاپای بەدەن ها بی وەزۆخاڵ مەگەر حەق، مۆراد من حاسڵ کەرۆ دیدەی دڵ دیدەی تۆ واسڵ کەرۆ وەرنە ها، وەختەن « ئەحمەدناسناوی ئەدەبی » چون یاران داخڵ بۆ نەجەمع جەرگەی مەزاران
90	تێهەڵکێشی شیعرێکی «مەولەوی» لە لایەن ئەحمەد بەگەوە	ئەحمەد بەگی کۆماسی (1795-1877)	دیوانی ئەحمەد بەگی کۆماسی	فەردێ مەولەویکەس وەرەحمەت شاد بۆ ئاما وەیادم رۆتبەش زیاد بۆ «مسپارووت وەجۆش کزەی تاسەی وێم ودوود کەواو بۆی هەناسەی وێم» نەواچی مەردەن، هانە ژێری گڵ هێشتا مەیلی تۆم بەرنەشیەن جەدڵ ئەورۆ جە ئەلحەد سەر ماروون وەبەر جە بۆنەی تۆوە مشوون پەی مەحشەر جەبۆنەی تووە جەننەت مەداپێم وەرنە چ کەسم؟ کێ مزانۆ کێم زێنهار تۆ کەلام ڕات نەکەری کەم رۆحی ڕەوانم مدارووت وە چەم
91	جوانیت ویەرد	ئەحمەد بەگی کۆماسی (1795-1877)	دیوانی ئەحمەد بەگی کۆماسی	جوانیت ویەرد، وادەی پیریتەن شێتە، شادیت شی، ها، زویریتەن رووی ئەوەڵ سفید، سیابی چوون قیر ئەوەڵ سیا، سفید بی چون شیر ددان نەدەهان تاک تاکێوەش مەند یانێ های ددان زێندەگی وێت کەند دووربینەکەی جەم، بیەن تەنگ و تار یانێ عادەت کەر وە تەنگی مەزار پیشانیت لوان و بانی زانوو خوا حافێزەن پەی هەوار نۆ فکرێ دەروەکار جەی وەرتەر کەردەت باوەر وە خەیاڵ عومرێ ویەردەت خەجاڵەت بەزم هام فەردانەنی ئەنگۆشت نمای بەین ئێنس و جانەنی هەر سەرزەمین پامنیەی نەلێش فەریاد موانۆ هەر ئەشیا پەی وێش عاڵەم هەراسان، تەقسیر باریتەن مەلایەک حەیران شەرمەساریتەن قەبریچ پەی ئەعزات نە ئینتێزارەن وە سیاسەنگ بای چونت قەرارەن میزان جە گونات دڵ پڕ ئەندێشەن فکرێ گرانی و بەن بریان پێشەن تا نیم گیان مەنەن تۆبە کەر بە دڵ چە حاسڵ «ربنا اغفرعەرەبی» ، سەوا نیمەیێ نیمەشەو جە خاو بێدار بەر پەی جەستەی خەستەت زاری و زگارکەر دەست موناجات، هوردارە نە دڵ بناڵ نە دەرگای حل کەردەی موشکڵ برێزە ئەسرین جە چارە شومی بووانە فەردین خاڵۆی مەعدوومی «یا جە گونای من کەرەم ئاوانتەر رەحمەت جە تاوان من فەراوانتەر! هەر تۆنی و تاک، دانا و تەوانا تۆم هەنی هەنی ئەو کێم بۆ هانا» بەڵ چون کەریمێ شای کەرەم بێ شۆ بویەرۆ جە جۆرم شەرمەساری تۆ جە گۆزەشتەی تۆ سەرگوزەشت ئارۆ جەو بۆزورگتەرەن ئەو وە ڕووت بارۆ یا قائم بە زات یەگانەی بێ چوون ئەگەر نەبەخشیم، خەلاسیم جە کۆن «ئەحمەدناسناوی ئەدەبی» مەتەرسە گونات عەزیمەن ئەحمەد شافێعەن، خالق کەریمەن
92	جەفای تۆم وەردەن	ئەحمەد بەگی کۆماسی (1795-1877)	دیوانی ئەحمەد بەگی کۆماسی	جەفای تۆم وەردەن، جەفای تۆم وەردەن ئاریز من یەند جەور جەفای تۆم وەردەن نەعشم هانە حاڵ غەڕغەڕەی مەردەن ها، یاوا وەعدەی گیان تەسلیم کەردەن ئینە گرد جە داخ جەور جەفای تۆ هیچ نەدیم و چەم ساتێ سەفای تۆ بەو خوا قەسەم واحد فەردەن حس تۆش وەی تەور و جوور ئاوەردەن کزە و قرچەی جەرگ بۆی کەواو دڵ گرپەی گڕەی نار دەروون پر چڵ ئەو کزش کەردەن خەلایق ئەسەم ئێد سارای وێساڵ پۆشنان وەتەم خەوفم هەرئیدەن من جە مەردەنم بە وەقت تەسلیم گیان سپەردەنم بەیانم وەسەر نەکیر و مۆنکەر بواچان کێتەن خۆدا و پێغەمبەر چێش بدەو جواب، ئەوکۆ بەروو داد نەو سەروەختەدا، هەرتۆم هاوەیاد ئازیز! یە سزای ئێستێغنای وەسڵت یە جەور غۆربەت یە جەفای فەسڵت یەدوود سینەی تەوەن تاومەن یەدیدەی پەڕنم شەۆ بێ خاومەن خۆ نەویت ڕازی بە وەسڵ یاران پێم ئاورد دەردی غەریبی شاران بارێ جەی غۆربەت نەکەردات وەیاد ئێسە، خۆ ها، وەڵگ عۆمرم شی وەباد
93	خەلقان هەراسان بێ قەراریمەن	ئەحمەد بەگی کۆماسی (1795-1877)	دیوانی ئەحمەد بەگی کۆماسی	خەلقان هەراسان بێ قەراریمەن هەر شەو تا بە ڕۆ شین و زاریمەن چم نەجای ئەسرین زۆخاو جێش مشۆ کافر وەجەستەم بەزئیش مەیۆ نێش موژەی تۆم دڵ کەردەن پاره وەدەواو دەرمان نمەبۆ چاره مەرقەترەی عەرەق پای بەیان زەرد چەنی نۆختەی خاڵ، فیرۆزەی بێ گەرد چەنی تای کەڵاف مۆشک عەتر ئامێز خەیاتەی بێ خەوش گا سیاو، گا دێز بکیانە پەرێم حووری زادەی حوور پەرێ بەقیەی زام نەسرفتەی ناسۆر دڵسۆزان بەیان جەهۆزانەوە جای نێش مۆژەت بدۆزانەوە نۆختەی ماوای خاڵ عەتر لیمووان مەرهەمەن پەی زام جەستەی ناتەوان دڵ کەرۆ خەڵاس جە ئێش زامت وەرنه هەر بە سۆن تا ڕۆی قیامەت
94	دوو ساخ حەڵقەی زنجیرم پەی تۆ	ئەحمەد بەگی کۆماسی (1795-1877)	دیوانی ئەحمەد بەگی کۆماسی	دوو ساخ حەڵقەی زنجیرم پەی تۆ پا نه پاڵەهەنگ ئەسیرم پەی تۆ بەندیان ئاسا زویرم پەی تۆ بەندەن ڕای نەجات تەدبیرم پەی تۆ غەریبم تەن کۆی زۆخاڵم پەی تۆ هیچ کافر نەبۆ وەحاڵم پەی تۆ
95	دیدەی بێ خەوان	ئەحمەد بەگی کۆماسی (1795-1877)	دیوانی ئەحمەد بەگی کۆماسی	دیدەی بێ خەوان، دیدەی بێ خەوان هام دەنگ ناڵەی دیدەی بێ خەوان کەس نیەن بێدار جە نیمەی شەوان مەر باد شەوخێز یا تاف ڕەوان یەکێ جەوانە منەنان حاڵا پەیوەستەن تا سوب ناڵەم و باڵا غەیر جە باد سۆبح تاف ساف نەفس نمەیۆم نە گۆش تاسوب سەدای کەس ئومێدم بە تۆن تاک تەنیای فەرد یا هامراز، یا مەرگ، یاخو، دەوای دەرد
96	ساقی! ساکەی مەی؟	ئەحمەد بەگی کۆماسی (1795-1877)	دیوانی ئەحمەد بەگی کۆماسی	ساقی! ساکەی مەی؟ ساقی! ساکەی مەی؟ فیدات بام ساقی، سا کەی مەی؟ کەی مەی؟ جەرگم کەبابەن، رەنگ زەردم چۆن بەی ناڵەی دەروونم بەرزتەرەن جە نەی ساقی سایەی بی بەنی کەباب نی ئامانەن ئەر مەی تویچ بە مەی چی مەی ئەر بەی، بیەن یار جەمین جام مەی جەور هیجرانان، بۆ من بەیان تەی ئەقەل جە ڕاهێ بە جام دەور مدەی بەی، بدیە و حاڵ ئی رۆخسارەێ بەی چەنی سۆز دەرد واوەیلای وەی وەی نیم گیانش مەندەن بەڵ بۆ، بەی بۆ تەی بە لۆتفەکەی وێت چەم پیاڵەی مەی «ئەحمەدناسناوی ئەدەبی» جەو بەیە بێ نەسیب نەکەی
97	سەردار سپای بێ وەفا و مەیلان	ئەحمەد بەگی کۆماسی (1795-1877)	دیوانی ئەحمەد بەگی کۆماسی	سەردار سپای بێ وەفا و مەیلان! سالار گرۆی دڵ جەقین کەیلان پەی چێش، پەی ڕەقیب جەمن و یەردی؟ تەرک دووستی سەدساڵە کەردی ناوەردت وەچەم جەفای سەد ساڵەم نەکەردت وەیاد دەورەکەی تاڵەم من کێشام جەفای بێ سامان تۆ ئەو پێکا پەنجە وەدامان تۆ من وێنەی بۆڵبۆڵ ناڵام و دەم دەرد ئەو چۆن باغەبان خۆنچەی وەسڵت بەرد من خار دووریم وەدیدە بەردەن ئەو تەماشای گوڵ جەماڵت کەردەن من بیم وە مەجنوونکەس بیدی لۆنگ وەکوڵ ئەو بی نەردەگای لوتف تۆ مەقبووڵ من فەرهادکەسئاسا کۆکەنیم کەردەن ئەو بادەی نێگای شیرینت وەردەن من بیم ئاوارەی کۆی عێش وەو نازت ئەو بی وە مەحرەم ڕاز و نیازت من بێ بەهرە بیم جەنیگای خاڵت ئەو بی وەهام فەرد بەزم جەماڵت من وێم وەسەنعان تۆم وە تەرسا کەرد کفر و مۆبەتم و مەجلێس ئاوەرد یەند سزام کێشا پەنەش نەزانای دەرسێ و مۆبەت دڵم نەوانای دەی تر مەحاڵەن دڵداریت کەروون شەرت بۆ شکایت وەلای حەق بەروون بەڵکم خوداوەند کەرۆ دیوانم چەنەت بسانۆ سزای زامانم بەڵکم ئێنتێقام بسانۆ چەنیت قەزاو بەڵای سەخت بوارۆ پەرێت تۆیچ بە وێنەی من گیرودە دام بی مۆبتەلای فێراق دۆس ناکام بی سەراپا هونین دووری یاران بی نۆقتەی داییرەی دەردەداران بی
98	شیرین زۆحاکەن	ئەحمەد بەگی کۆماسی (1795-1877)	دیوانی ئەحمەد بەگی کۆماسی	شیرین زۆحاکەن شیرین زۆحاکەن مارانت چون مار دۆش زۆحاکەن سەودای دەیجووری حۆسنت جەلاکەن «لا تَخفعەرەبی» نە خەوف مەحشەر بەرپا کەن نازۆکی ئەبرۆش ئایەی «لافتاعەرەبی»ن مەرسای قەوس سەیف بۆڵەند هێممەتان دیدە، دیدەی جەیر نەخۆتەن چەردە نگا چۆن شاباز شکاران کەردە شاماران دوو تیپ سپای شەر ئەنگێز سەر باڵ شەمقاڕ قەزاجوی تۆندخێز بینی نەقش کێلک ئوستاد قەدیم پەی زینەت کەردەن سیبێ وە دوونیم باڵ دەورسیب سیم سادەی خاس حەی وچان پێوە بیەن ورەقاس بە شنۆی نەسیم زۆمرەی حەی تاران هوجووم ماوەرۆ وەپای شاماران گا، مشیان وەسەر سەرچەشمەی زەمزەم گا حەڵقە مەدان نە حەواڵی دەم دەم غۆنچەی نازک ڕەوزەی ڕزوانی کەیلەن جە لۆلۆی یاقووت کانی دەندان دوڕدانە نە پەنای یاقووت گەنجینەن یا دەم، یاقووتەن یاقووت بۆی نەفەس نەسیم عیسای ڕۆحانی ئەحیا کەرۆ جێسم سەد ساڵەی فانی شەفەتەین، شفای دەرد بیماران مەرهەم پەرێ زام خاتر ز گاران خاڵێ جاگێرتەن نە حەواڵی دەم چون هێندوو بەچە نە دەور زەمزەم ئەو خاڵە باعێس شین بێ شۆمەن وەسواسەی شەوان پەژارەی ڕۆمەن هەر ئەو خاڵە بێ، قەیسکەس بەرد وەسەحرا سەنعانکەسش کێشا وەڕای کلیسا بۆی ئەو خاڵە بێ وەشیر و یاوا لاحەیا سینەی خۆسرەو شکاوا تۆپەی زنج نە تەرح شەمامەی تڵا تڵای تازە قاڵ خاسەی پەڕ جەلا پێوە مەدرۆشۆ زنج و سیم و زەر مەر شەوقێ کۆی نوور جۆقەی شای قەجەر گەردەن چون گرە، میل جە مۆغاران سەلەج سەیقەل ساف، سادەی کۆساران سیما و سینە و باڵ باهووی جەیر و مەم چون چل چراخان شەوق مدۆ وەهەم ناف، تەجربەی دەس، حەکاکی قەدیم قتووی مەعجوونات ئەرەستووی حەکیم وەلحاسڵ نە فەرق تا کەعبەی ڕەجلەین عەیب تێدا نیەن و گەردەنم دەین یاڕەب بە حاجەت شای بوراق سوار شیرین مەحفووز کەی جە دیدەی بەدکار هەرکەس جامێ مەی نەودەم بنۆشۆ خزر ئاسا، بەرگ ئەحیا بپۆشۆ «ئەحمەدناسناوی ئەدەبی» تا زێندەن هەر دۆعا گووشەن مەدهوش شەماڵ عەتر گیسووشەن
99	فەڵەک بار دەرد	ئەحمەد بەگی کۆماسی (1795-1877)	دیوانی ئەحمەد بەگی کۆماسی	فەڵەک بار دەرد، فەڵەک بار دەرد تاکەی بکێشم سزای باردەرد وەهار دا نه تەپڵ، زمستان ویەرد تاکەی جەور دەرد ڕەنگم کەرۆ زەرد مەرپێت نەیاوان دوود ئاهـ من هەناسان سەرد سەحەرگاهـ من شین شەوناڵین نامۆرادی من گرەی کۆرێ دڵ دوورجە شادی من کزەی زۆخ خەم نادیاری من قرچەی ئوستۆخان، دەرد کاری من مەر من جەئومەت مۆستەفا سەوام چۆن سکەی خارج قەڵبی ناڕەوام من پەیکۆڵ نەڕای رەسووڵ نەشەندم نەدانم پەی ئادەم، گەواهی گەندم کارێ نامشروع ناما جەدەستم پەی قەتڵ قاتڵ کەمەر نەبەستم کوففارێ کافر نەکێشام نەشار زەکەریام نەکۆشت بەمەودای مشار نەکەردم کۆفران مائیدەی عیسا خەتاکار نەبیم وێنەی «برڵیڵا» بار نەفت و نار نەمروود نەپاشام مەنجەنیق پەی مەرگ خەلیل نەتاشام ناقەی ساڵحم وەسەرقەت نەبەرد میناکاری تەخت فێرعەونم نەکەرد تیرم رشتەی هوون ناما نە دامان فۆراتم نەبەست نەڕوی ئێمامان چەنی قەومێ لووت مەی نۆشیم نەکەرد پەی قەتڵێ حۆسەین سەرگوشیم نەکەرد ڕای کەعبەم نەگێرت نەڕووی حاجیان تێغ نەدام نەفەرق فرقەی حاجیان راگەی عەتەبات نەکەردەنم بەند باجم نەعازم ڕای نەجەف نەسەند فەڵەک من پەیڕەو دینێ نەبی بیم چەند ساڵ نەپەی دین من مەکتەبی بیم بێ راز وبێ عەیب، بێ کۆفر و کین بیم حەقیر مەزڵووم ڕووی سەرزەمین بیم حەق وێش گەواهەن نمەک شناس بیم حەکاکێ پرکار خەواسێ خاس بیم ئەر سزاوارم عێتابم تا کەی؟ ئەر موسوڵمانم، عەز ابم تا کەی؟ با ڕەحمەت بەیۆ وەجەستەو حاڵم ناڵەم جێت ویەرد تا کەی بناڵم بە حاجەتی نوور شای «خيرالبشرعەرەبی» ببەخشەم بە نوورشەفێع مەحشەر هەرچەند من عاسی مەعسیەت بارم بەلۆتف یەکتا ئومێدوارم خالق، تۆ قادر بەندەی عەبدێ تۆم نەدەرگانەی تۆ هەرئێدەن ئەرجۆم نە جۆرمێ «ئەحمەدناسناوی ئەدەبی» بوویەرە قادر هەرچەند گۆناهان لێش بیەن سادر
100	فەڵەک بەردەنم	ئەحمەد بەگی کۆماسی (1795-1877)	دیوانی ئەحمەد بەگی کۆماسی	فەڵەک بەردەنم فەڵەک بەردەنم ڕاسەن سوجدەی دەیر تەرسا بەردەنم دەستم دامانت دیدەم و لەیلات وادەی وەفاتەن ئێزهار کەر وەفات وەختێ مەورام و ئەلحەد سەرای نۆ جە داخ تووە مشووم و گڵکۆ جە بۆنەی کارێ، شای وەفاداران قەدەم رەنجە کەر وەسەر مەزاران هەر قەبرێ دوودش نە عەرش ویەردەن تەپ و دووی دووکەڵ عاڵەم قڕ کەردەن بزان و تاقی مەزار منەن ئەو دوو دووی دڵەی ئەوگار منەن نەواچی مەمات نە سەرای گڵکۆن حەیات و مەمات، ئاما و لوای تۆن بخرامە و ناز و سەر جەنازەم بکەرۆ حەیات، مەمات تازەم ساتێ مەدارکەر نە پای مەزارم گۆش دەر و ناڵەی دڵەی ئەوگارم تا داد و بێداد، هێجران باڵات مەحروومی دیدەم نە گەرد پاڵات نەمانۆ نەدڵ عەرز کەرۆ وەتۆ با نەشۆ وەحەشر، چون شی وەگڵکۆ «ئەحمەدناسناوی ئەدەبی» دەرد دڵ ئەر واچۆ وەتۆ سەر ئازاد مەبو نە سەرای گڵ کۆ

Subsets and Splits

No community queries yet

The top public SQL queries from the community will appear here once available.