Datasets:

iamsubingyawali
/

nepali_news_text

text stringlengths 400 72.5k
काठमाडौंमा पहिलो पटक स्ट्रबेरीको व्यवसायिक खेती सुरु भएको छ। एक दशकसम्म इजरायली कृषि फार्ममा बसेर काम गरेका श्रीकृष्ण अधिकारीले तारकेश्वर नगरपालिका ४ गोलढुंगामा उत्पादन सुरु गरेका हुन्। यसअघि स्ट्रबेरी नुवाकोटमा गरिँदै आएको थियो। अधिकारीले ५ रोपनी क्षेत्रफलमा १० हजार बिरुवा लगाएका छन्। १० हजार मध्ये १ प्रतिशत बिरुवा भने काम नलागेको अधिकारीले बताए। अहिलेसम्म नुवाकोटमा मात्रै यसको उत्पादन हुने भनिए पनि आफूले सुरुमा चुनौति मोलेर खेती सुरु गरेको उनले बताए। बीस–पच्चीस वर्षअघि ककनीमा जाइटी भन्ने संस्थाले स्ट्रबेरीको खेती सुरु गरेपछि नुवाकोटमा थालनी भएको थियो तर किसानहरुले नयाँ प्रविधिको प्रयोग गरेर भने खेती सुरु गरेका थिएनन्। अधिकारीले स्थापना गरेको सलोम एग्रीकल्चर नामक कम्पनीले कृषिमा आधुनिकीकरणका लागि विभिन्न खालका सेवा उपलब्ध गराउँदै आएको छ। ‘मैले नुवाकोटमा ग्रीन हाउस बनाउने थोपा सिँचाइको काम गरेको थिएँ’ उनले भने, ‘नुवाकोटमा गरेको आधारमा मैले काठमाडौंमा पनि स्ट्रबेरी लगाएको हो। ’ अधिकारीको फर्ममा अहिले स्ट्रबेरी फल्न सुरु गरेको छ। भदौमा लगाएको स्ट्रबेरीले कात्तिकको तेश्रो साता देखि फलदिन सुरु गर्छ। मंसिरदेखि फागुनसम्म भने यसको उत्पादन राम्रोसँग हुन्छ। ५ देखि २५ डिग्री तापक्रममा स्ट्रबेरी लगाउन सकिन्छ। विशेष गरी जापान, कोरिया, थाइल्याण्ड, इजरायल लगायतका देशमा यसको उत्पादन हुन्छ। यी देशहरुले स्ट्रबेरीको निर्यात समेत गर्ने गरेका छन्। बालक देखि बृद्धसम्म यसको प्रयोग उपयोगी मानिएको छ। विभिन्न शुभ कार्यहरुमा समेत स्ट्रबेरीलाई प्याक गरेर उपहारको रुपमा दिइन्छ। जुनसुकै उमेर समुहका व्यक्तिका लागि पनि फाइदाजनक भएकोले ति देशहरुमा यसको उत्पादन बढ्दै गएको अधिकारीले बताए। ‘नेपालमा पनि स्ट्रबेरीको उत्पादन गर्न सके बजार राम्रो छ, अर्कोतिर निर्यात समेत गर्न सकिन्छ। ’ उनले भने, ‘विदेशबाट आयात गर्ने फलफूलको विकल्पमा स्ट्रबेरीलाई लिन सकिन्छ। ’ स्ट्रबेरीको जाम विश्वमै चर्चित रहेको उनले बताए। स्ट्रबेरीबाट रक्सी तथा जुस पनि बनाउन सकिन्छ। ‘आफ्नो जति जग्गा छ त्यतिमा मात्रै खेती गर्न सके पनि यसले किसानलाई फाइदा पुग्छ। ’ उनले भने, ‘यसले किसानको जीवनस्तरलाई त उकास्छ नै नेपालीहरु विदेसिनु समेत पर्दैन। ’ विदेशमा लामो समयसम्म काम गरेकोले पनि आफूले स्वदेशमा बसेर केही गर्न खोजेको उनले बताए। विदेशमा बसेर काम गरेर फर्किएकाहरुको संस्था एसियन फोरमका सचिव समेत रहेका अधिकारीले पछिल्लो समयमा नेपालीहरुले आधुनिक प्रविधिको प्रयोग गरी कृषि पेशा अंगालेको बताए। ग्रीनहाउस बनाएर थोपा सिँचाई मार्फत आफूले देशका विभिन्न ठाउँहरुमा तरकारी खेती गर्ने सेवा उपलब्ध गराएको अधिकारीको भनाइ छ। नेपालमा पहिलोपटक थोपा सिंचाइलाई व्यवसायिक रुपमा आफैले प्रयोग गरेको उनले दावी गरे।
केही समययता तरकारीमा बढेको मूल्य वृद्धि नियन्त्रण गर्न सरकारले नियमित अनुगमनलाई निरन्तरता दिने भएको छ। प्रधानमन्त्री तथा मन्त्रिपरिषद्को कार्यालयले आज सम्बन्धित सरकारी निकायका प्रतिनिधिलाई बोलाएर तरकारीमा बढेको मूल्यवृद्धि तत्काल नियन्त्रण गर्न निर्देशन दिएको हो। सो सम्बन्धमा आज यहाँ आयोजित बैठकमा प्रधानमन्त्री कार्यालयका सचिव महेन्द्रमान गुरुङले नियमित बजार अनुगमन गरी त्यसको प्रतिवेदन बुझाउन सम्बन्धित निकायका प्रतिनिधिलाई निर्देशन दिए। सचिव गुरुङले तत्काल तरकारी बजारको अनुगमनलाई तीव्रता दिन, मूल्य नियन्त्रण गर्न कृषि विकास मन्त्रालयलाई थप अध्ययन गरी रणनीति बनाउन निर्देशन दिए। बैठकले विचौलियाले लिने अनावश्यक मूल्यमाथि अनुगमन गर्ने, कार्टेलिङ सम्बन्धमा प्रभावकारी अनुगमन गर्नेलगायतका निर्णय गरेको छ। आपूर्ति व्यवस्थापन तथा उपभोक्ता हित संरक्षण विभागका महानिर्देशक कुमारप्रसाद दाहालले तरकारी उत्पादनमा समस्या नरहेको बताउँदै आपूर्तिमा समस्या भएकाले संयुक्तरुपमा प्रभावकारी अनुगमन गर्नुपर्नेमा जोड दिए। कृषि विभागका कार्यकारी निर्देशक लक्ष्मीप्रसाद पौडेलले तराईमा आएको बाढीका कारण तरकारी उत्पादनमा कमी भएकाले आपूर्तिमा कमी आई मूल्य वृद्धि भएको बताए। विभागकै कार्यकारी निर्देशक हरिबहादुर केसीले निर्वाचनका कारण गाउँको तरकारी गाउँमै खपत भएकाले काठमाडौँमा आपूर्ति कम भएको बताए। कालीमाटी तरकारी तथा फलफूल बजार विकास समितिका कार्यकारी निर्देशक तेजेन्द्र पौडेलले विचौलियाले मनपरी रुपमा मूल्य निर्धारण गर्दा तरकारीको मूल्य वृद्धि भएको आरोप लगाए।
जिल्लाबाट वर्षेनी युवा रोजगारीका लागि विदेसिने क्रम बढ्दो छ। परदेशमा मनग्य कमाइ हुन्छ भन्ने सोच सबैमा देखिन्छ। विदेशमा नेपालमा भन्दा दुःखकष्ट बढी भोग्नुपर्छ। तर विदेशको जस्तो दुःखकष्ट आफ्नै देशमा भोगेपछि नेपालमै कमाउन सकिन्छ भनेर फर्किने पनि भेटिन्छन्। स्वदेश फर्किएपछि उनीहरुले घरैमा बसेर लाखौँ रुपैयाँ आम्दानी गरेका छन्। तिनै युवामध्ये एक हुन् थर गाउँपालिका–५, ओख्रका ३१ वर्षीय लिलम बुढाथोकी। मनग्य कमाउने सोचले अलिअलि भएको पैसा पनि म्यानपावरलाई बुझाएर कहिले कतार त कहिले मलेसिया पुगेका बुढाथोकीले छवर्ष विदेशमा बिताएपछि स्वदेशमै केही गर्ने सोचले फर्किए। अहिले उनले व्यावसायिक कुखुरापालनलाई आम्दानीको स्रोत बनाएका छन्। चार वर्षदेखि कुखुरा फार्म खोलेर व्यावसायिक बनेका बुढाथोकीले सात सयभन्दा बढी कुखुरा पालेका छन्। शुरुवातमा ५० हजारमा कुखुरापालन व्यवसाय शुरु गरेका उनले मासिक ३५ हजार बचत गर्छन्। व्यवसायमा लगानी पनि बढ्दो छ। विसं २०५८ मा १० कक्षा उत्तीर्ण गरेपछि उनी प्राविधिक सीपको खोजीमा मोरङ झरे। उर्लाबारीमा ६ महिना बिजुली सम्बन्धि तालिम लिए। “परिवारबाट टाढा रहेर जति नै पैसा कमाए पनि मनमा शान्ति मिल्दैन, ” उनले भने। गाउँ÷गाउँमा फ्रेस हाउस खुलेपछि उनलाई बजारको कुनै समस्या छैन। ओख्रे बजारमा बुढाथोकीको आफ्नै फ्रेस हाउस समेत छ। अहिले फार्ममा पाँच लाखभन्दा बढी लगानी छ। त्यही व्यवसायबाट भएको आम्दानी बैंकमा तीन लाख बचत गरेका छन्। व्यवसायबाटै उनी ऋणमुक्त भएका छन्।
तराईमा आएको बाढीका बाबजुत यो वर्ष हालसम्मकै उच्च परिमाणमा धान उत्पादन हुने भएको छ। कृषि विकास मन्त्रालयले यो वर्षको धान उत्पादनले विगतका सबै इतिहास तोड्ने दावी गरेको छ। मन्त्रालयका सहप्रवक्ता शंकर सापकोटाले यो वर्ष हालसम्मकै धेरै धान उत्पादन हुने प्रक्षेपण गरिएको बताए। ‘विभिन्न जिल्लाबाट गरिएको प्रारम्भिक रिपोर्टिङका आधारमा यो वर्ष सबैभन्दा धेरै धान फल्ने छ’ उनले भने। मन्त्रालयले यस वर्ष धानको उत्पादन ५४ लाख मेट्रिक टन नाघ्ने अनुमान गरेको छ। मन्त्रालयका अनुसार गत वर्ष ५२ लाख ३२ हजार मेट्रिक टन धान उत्पादन भएको थियो। धान रोप्ने समयमै पर्याप्त वर्षा भएकाले यो वर्ष खडेरीको प्रकोप नदेखिएको सापकोटाले बताए। ‘साउनमै पर्याप्त वर्षा भएपछि सबैतिर पर्याप्त पानी भयो, जसले गर्दा सिँचाइको समस्या भएन, धानको उत्पादनलाई सकारात्मक प्रभाव पर्यो’ उनले भने ‘बाढी पसेको खेतमा पनि पानी बाहिर प्रवाह हुन सक्यो। ’ मल वितरणको प्रभावकारिताले पनि धान उत्पादनमा टेवा पुगेको उनको भनाइ छ। ‘समयमै पर्याप्त मल तथा बिउबिजनको उपलव्धता, बढ्दो यान्त्रिकरण लगायतका कुरा पनि यसमा जोडिएका छन्’ उनले भने। कुल गार्हस्थ्य उत्पादन (जिडिपी) मा कृषि क्षेत्रको हिस्सा ३१ प्रतिशत छ। त्यसमा पनि धानको हिस्सा सबैभन्दा धेरै छ। गत वर्षको धान उत्पादनले त्यसअघिका सबै रेकर्ड तोडेको थियो। तर यसपालि झन् धेरै धान उत्पादन हुने भएपछि यसले अर्थतन्त्रमै टेवा पुग्ने आशा गरिएको छ। धान उत्पादन बढे पनि उत्पादनयोग्य क्षेत्रफल भने बढ्न सकेको छैन। कृषि मन्त्रालयको तथ्याङ्क हेर्दा गत वर्ष प्रतिहेक्टर क्षेत्रफलमा सरदर ३ दशमलव ३७ मेट्रिक टन धान उत्पादन भएको छ।
बारामा यस वर्ष कुल सात हजार ५०० हेक्टर क्षेत्रफलमा विभिन्न जातका आलुखेती गरिएको छ। जिल्ला कृषि विकास कार्यालयका प्रमुख शिवरत्न साहका अनुसार गत साउनको अन्तिम सातामा परेको अबिरल वर्षासँगै आएको बाढीले धानखेती नष्ट भएपछि कृषकले थप आलुखेती गरेका थिए। “गत वर्षको तुलनामा यस वर्ष आलुखेतीमा वृद्धि भएको छ, ” साहले भने। आलुखेतीका लागि जिल्ला कृषि कार्यालयले बीउ उपलब्ध नगराएपछि कृषक स्वयम् आफैले आलुखेती गरेका थिए। हाल कलैया बजारमा जिल्ला बाहिरबाट आएका नयाँ आलु प्रतिकिलो ६०, कृषकले कोल्ड स्टोरमा भण्डारन गरेको आलु २५ देखि ३० सम्ममा बिक्री भइरहेको छ। आव २०७३÷७४ मा कृषकले विभिन्न जातको आलुखेती सात हजार ४५ हेक्टर क्षेत्रफलमा प्रति हेक्टर १५ मेक्ट्रिक टनका दरले उत्पादन हुँदा एक अर्ब ५८ करोड ५१ लाख २५ हजार बराबरको एक लाख ५० हजार ६७५ मेट्रिक टन आलु उत्पादन भएको कृषि कार्यालयले जनाएको छ। जिल्लाको अमृतगञ्ज, गोलागञ्ज, हरिहरपुर, देवपुरटेटा, उचिडिह, भगवानपुर, मटिअर्वा, पिपरपाती, बरियारपुर, प्रस्टोकालगायतका ठाउँ आलुखेतीको पकेटक्षेत्र मानिन्छ। जिल्लामा सि ४०, खुम्मलटार रातो जातिका आलु लगाउने गरिएको छ।
बैतडीसहित मध्यपहाडी क्षेत्रमा गहुँ छर्न सुरू भएसँगै किसान गहुँ छर्ने काममा व्यस्त छन्। कात्तिक पहिलो सातादेखि मंसिर दोस्रो सातासम्म गहुँ छर्नका लागि उपयुक्त समय भएको जिल्ला कृषि विकास कार्यालयका योजना अधिकृत कर्णबहादुर चन्दले बताए। गहुँ छर्ने बेलामा खेतलाई राम्रोसँग खनजोत गरी गोबर मल हालेर गहुँ छरेमा उत्पादन राम्रो हुने उनले बताए। बैतडीमा २० हजार ९०० हेक्टर क्षेत्रफल जमिनमा गहुँखेती गरिँदै आएको छ। सिँचाइ सुविधा नहुँदा समस्या बैतडीजस्ता मध्यपहाडी क्षेत्रमा गहुँ छर्ने चटारो भए पनि सिँचाइ सुविधा नभएका ठाउँका किसान भने मार्कामा परेका छन्। दश हजार ६५० हेक्टरमा मात्रै सिँचाइ सुविधा भएकाले अन्य किसानले भने अकाशे पानीको भरमा बस्न बाध्य छन्। खास गरेर लेकाली क्षेत्रमा सिँचाइको सुविधा नहुँदा अकाशे पानीको भरमा गहुँखेती गर्नु परिरहेको किसानले बताएका छन्। सिँचाइको सुविधा नहुँदा सोचेअनुसार उत्पादन हुन नसकेको उनीहरूको भनाइ छ। सिँचाइको सुविधा नभएका ठाउँका किसान आकाश हेरेर बस्नुपर्ने बाध्यता रहिआएको सुर्नया गाउँपालिकाका किसान मोहनबहादुर विष्टले बताउनुभयो। जिल्लामा २० हजार ९०० हेक्टर जमिनमा गहुँखेती गरिँदै आए पनि १० हजार ५०० हेक्टरमा मात्रै सिँचाइको सुविधा छ। सिँचाइको सुविधा नभएका ठाउँमा आकाशे पानी नपरेकाले गहुँ छर्न समस्या भएको किसानले बताएका छन्। अधिकांश लेकाली क्षेत्रमा सिँचाइको सुविधा छैन्। बैतडीमा कात्तिक पहिलो सातादेखि मंसिर दोस्रो सातासम्म गहुँ छर्नका लागि उपयुक्त समय भए पनि सिँचाइ सुविधा नभएका ठाउँमा गहुँ छर्न समस्या भएको छ।
धान बाली भित्र्याएर गहुँ खेतीको तयारीस्वरुप खेत खनजोतमा लागेका कैलाली जिल्लाका किसान रासायनिक मलको अभाव भएपछि चिन्तित छन्। सरकारी अनुदानको मल बिक्री वितरणको जिम्मा पाएको कृषि सामग्री कंलि र साल्ट ट्रेडिङ कर्पोरेशन लि धनगढीमा मलको मौज्दात सकिएपछि जिल्लामा मलको अभाव सिर्जना भएको हो। मल अभाव हुँदा यस वर्ष गहुँको उत्पादन घट्ने स्थानीयवासी रामदासराम रानाले गुनासो गरे। सहकारी संस्थामार्फत बिक्री हुने अनुदानको मल स्थानीय बजारका एग्रोभेट पसलबाट बिक्री हुने गरेको भए पनि नियमकारी निकाय मौन बसेको गुनासो कृषकको छ। साल्ट ट्रेडिङ कर्पोरेशन धनगढी कार्यालयका सहायक महाप्रबन्धक केशवप्रसाद पाण्डेले कार्यालयमा युरिया झण्डै ३०० र पोटास १५ मेटन मौज्दात भए पनि डिएपी मलको मौज्दात सकिएको बताए। डिएपीको सट्टा प्रयोग गरिने सिंगल सुपर फस्फोेट (एसएसपी) मलको मौज्दात पनि कार्यालयमा शुक्रबारै सकिएको बताइएको छ। यद्यपि आगामी एक हप्ताभित्र ५०० मेटन डिएपी कार्यालयमा आइपुग्ने खबर आएको पाण्डेले बताए। गहुँ छरेकै दिन डिएपी आवश्यक पर्ने भए पनि यो मलको अभाव हुँदा समस्या भएको किसानले बताएका छन्। दुई निकाय कृषि सामग्री र साल्ट ट्रेडिङबीचको अधिकृत बिक्रेता (डिलर)का विषयमा देखिएको विवादले पनि जिल्लामा बेलाबखत मलको अभाव हुने गरेको बताइन्छ। विवादकै कारण साल्ट ट्रेडिङले केही महिना मल बिक्री गर्न नपाएकामा विवाद सुल्झिएसँगै गत असोजदेखि पुनः मलको बिक्री वितरण गर्न थालेको छ। यी दुवै निकायले सहकारी संस्थामार्फत अनुदानको रासायनिक मल बिक्रीवितरण गर्दै आएका छन्। धान र गहुँको दुई याममा गरिने खेतीका लागि सुदूरपश्चिम ७ नं प्रदेशमा झण्डै १२ हजार मेटन रासायनिक मलको आवश्यकता पर्ने गरेको छ।
एक दशकअघि उच्च हिमाली भेकमा हलुवावेद नाम सुन्दा यो के हो भनेर सोध्ने गरिन्थ्यो। अनार फल त दारिमजस्तै हुँदो रहेछ, यो हाम्रो ठाउँमा फल्छ होला भनेर अड्कल काटिन्थ्यो। अमिलो लिन कालीकोट, दैलख र सुर्खेतसम्म पुग्थे, यहाँका नागरिक। टिमुर नासोको रुपमा जाजरकोटबाट मगाइन्थ्यो। अहिले यी सबै फलफूल भने जुम्लाका केही बस्तीमा फल्दै आएका छन्। समुद्री सतहदेखि करिब दुई हजार ३०० मिटर उचाइमा रहेको चन्दननाथ–३ को सिमखाडा गाउँमा यी सबै फलफूल स्थानीय कृषक लक्ष्मीबहादुर खत्रीले उत्पादन गर्दै आएका छन्। कृषक खत्रीले १५ वर्षअघि जुम्ला कर्णाली प्राविधिक शिक्षालयबाट हलुवावेदको बोट ल्याएर लगाएको सात वर्षपछि फल दिन थालेको बताए। “यसले शुरुका दिनमा दुई/चार फल दियो, अहिले डेढ क्विन्टल जति फल्छ र बजारमा प्रति गोटा रु पाँचदेखि १० मा बिक्री गर्छौं” उनले भने। त्यस्तै, अनार र अमिलो पनि आफ्नै आँगनमा फलाउँदै आएको उनले बताए। उनका अनुसार औषधिजन्य गुण भएको मसलाजन्य चीज टिमुर लगाउँदा पनि यसले फल दिन थालेको छ। समुद्री सतहबाट एक हजार २०० देखि एक हजार ४०० मिटर उचाइमा फल्ने हलुवावेद हिमाली जिल्लामा फल्नु जलवायु परिवर्तनको प्रभाव एक मुख्य कारण भएको बागवानी अनुसन्धान केन्द्र राजीकोट जुम्लाका वरिष्ठ वैज्ञानिक युवराज भुसालले बताए। उनले भने “पहाडी भेकमा फल्ने यो फल जुम्लामा फल्नु हावापानीको विशिष्टता र चिसो सहन क्षमताको जात अर्को कारण हुन सक्छ। ” विगतको जस्तो चिसो घटेर ताप बढ्दै जाँदा यी फलफूल उत्पादन भएको हुनसक्ने स्थानीय जगन्नाथ उपाध्यायले बताए। हावापानी फिल्ड कार्यालय जुम्लाका प्रमुख एपी चौरसियाका अनुसार दुई वर्षदेखि जुम्लाको अधिकतम तापक्रम २८–३२ डिग्री सेन्टिग्रेड पुगेको छ भने न्यूनतम तापक्रम माइनस आठ डिग्री सेन्टीग्रेड छ। जहाँ कि आजभन्दा एक दशकअघि जुम्लाको अधिकतम ताफक्रम २४–२६ र न्यूनतम तापक्रम माइनस १२–१४ डिग्री सेन्टिग्रेड रहेको फिल्ड कार्यालयको अभिलेखमा छ। जुम्लाको तातोपानीमा हलुवावेद राम्रोसँग फल्दै आएको छ भने साविकको कुडारी गाविसको साँपुल्ली गाउँमा अनार पाइन्छ। हिजो स्याउ फल्ने ठाउँमा आज हलुवावेदको विकास हुन थालेको छ। स्याउले भने दुई हजार ६०० देखि तीन हजार मिटरको उचाइमा राम्रो उत्पादन दिन थालेको कृषि विज्ञले बताउँदै आएका छन्।
विगत केही सातादेखि भारतले नेपालको अलैंची र अदुवा निकासीमा लगाएको प्रतिबन्ध फुकुवा भएको छ। वाणिज्य मन्त्रालयका सहप्रवक्ता रामकृष्ण अधिकारीले मेची भन्सारबाट अदुवा तथा अलैँची निकासी भएको जानकारी दिए। भन्सार तथा अदुवा व्यवसायीहरुले निकासी हुन थालेको जानकारी दिएको उनले बताए। निकासीमा भइरहेको अवरोध सम्बन्धमा वाणिज्य मन्त्रालयको पहलमा एक सरकारी टोलीले भारतको सिलगुडीस्थित कस्टम कमिसनर लगायत भारतीय भन्सारका पदाधिकारीहरुसंग कात्तिक ५ गते छलफल गरेको थियो। छलफलमा काँचो अदुवा निकासी गर्दा भारतमा लाईसेन्स लिईरहनु नपर्ने, अदुवाको अन्य क्याटगोरीबाट काँचो अदुवा निकासी हुँदा जिएसटी लाग्ने भएकाले काँचो अदुवाकै क्याटगोरीबाट निकासी गरी जिएसटी नलाग्ने व्यवस्था गर्नु पर्ने र नेपाल भारत वाणिज्य सन्धि अनुसार नेपालको कृषिजन्य वस्तुहरु निर्वाध रुपमा भारत निकासी हुनु पर्ने प्रावधानलाई लागू गर्नुपर्ने माग नेपाली प्रतिनिधि मण्डलले उठाएको थियोा। भारतीय पक्ष नेपाली पक्षले उठाएका विषयमा सकारात्मक हुँदै समस्या समाधानका लागि तत्काल सम्बन्धित निकायमा आवश्यक पहल गर्ने आश्वासन दिएको थियो। उक्त छलफलका आधारमा भारतको सिलगुडीस्थित भारतीय भन्सारबाट भारतको सम्बन्धित निकायहरुमा समस्या समाधानका लागि पत्राचार गरेको र हाललाई नेपालको काँचो अदुवा निकासी खुला भई सहजीकरण भएको वाणिज्य मन्त्रालयले जनाएको छ। छलफलमा नेपालका तर्फबाट वाणिज्य मन्त्रालयका उपसचिव तर्कराज भट्ट, नेपाली महावाणिज्यदूतावास कोलकाताका उपमहावाणिज्यदूत नारायण शर्मा, मेची भन्सार कार्यालयका प्रमुख टेक बहादुर अर्याल लगायतको सहभागिता थियो। त्यस्तै अदुवा उत्पादक व्यवसायी संघका अध्यक्ष नरेन्द्र खड्का, भन्सार एजेन्ट संघका अध्यक्ष मोहन निरौला लगायत भारतीय आयातकर्ताको समेत छलफलमा सहभागिता रहेको थियो।
जिल्लाका किसानले लगाएको अदुवामा गानो कुहिने, गबारो र पात बेरुवालगायतका विभिन्न रोगको संक्रमण देखिन थालेको छ। खाद्यान्न बाली मासेर लगाएको व्यावसायिक अदुवा खेती रोगले सखाप पारेपछि किसान चिन्तित भएका छन्। जिल्लामा मुख्य नगदेबालीका रुपमा खेती भइरहेको अदुवाको माउ झिकिसकेपछि रोगको संक्रमण देखा परेको हो। अदुवामा गानो कुहिने, गबारो र बेरुवाको संक्रमण देखापरेको किसानले बताएका छन्। शुरुमा गानो कुहिने र पछि पहेँलिँदै क्रमशः बोटै मरेर जाने गरेको छ। केही क्षेत्रका किसानले लगाएको अदुवामा भने गबारो र बेरुवाको संक्रमण छ। अदुवाका लागि गानो कुहिने रोग सबैभन्दा बढी हानिकारक मानिन्छ। गानो कुहिने रोगले अदुवाको फल नै सखाप पार्छ। फेदाप, आठराई र छथर गाउँपालिकाका किसानले लगाएको अदुवामा रोगको संक्रमण देखिएको छ। साउन र भदौमा अदुवाको माउ झिकेको र माउ झिकिसकेपछि गानो कुहिने रोगको संक्रमण देखापरेको फेदाप गाउँपालिका–१, सिम्लेका किसान तेजनाथ भट्टराईले बताए। “अदुवाको बोट हरियो हुँदै जाँदा गानो कुहिने गर्छ, अनि बिस्तारै पहेँलो भएर अदुवाको बोटै मर्छ”, उनले भने। खनेर बजारमा पु¥याउने बेलामा अदुवामा रोग लागेपछि किसान मारमा परेका छन्। फेदाप गाउँपालिकाका सबै वडामा अधिकांश किसानले अदुवाको खेती लगाएका छन्। सिम्ले, जलजले, ओयाक्जुङ र इसिवुमा अदुवाको व्यावसायिक खेती भइरहेको छ। आठराई गाउँपालिकाको थोक्लुङ, सक्रान्ति, छातेढुंगा र इवामा अदुवाको व्यावसायिक खेती शुरु भएको छ। “साउनको अन्तिम साताबाटै गाना कुहिने रोग देखा पर्यो”, आठराई गाउँपालिका–७, थोक्लुङका रामप्रसाद तिम्सिनाले भने “अदुवा बारीमा नै सकिन लाग्यो, एग्रोभेटबाट ल्याएको औषधिले पनि काम गरेन। ” यहाँका अधिकांश किसानले लगाएको अदुवामा रोगको संक्रमण देखिएको छ। गतवर्ष पनि यहाँका किसानले लगाएको अदुवा रोगले सखाप पारेको थियो। कृषि प्राविधिकका लागि माग गरे पनि सुनवाइ नभएको किसानको गुनासो छ। पानी परेर घाम लाग्दा र माउ झिकेपछि अदुवा मर्न थालेको आठराई गाउँपालिका–५ छातेढुंगाका सोमनाथ आचार्यले बताए। “मकै कोदोभन्दा फाइदा हुने देखेर अदुवाको खेती थालियो, तर यसमा झन धेरै दुःख छ, ” उनले भने। आम्दानी मनग्य हुने देखिए पनि अदुवाको खेतीदेखि बजारसम्म पु¥याउन निकै सकस हुने गर्छ। “खेती थाल्दैदेखि ध्यान दिनुपर्छ, माटो बनाएर मल पुर्याएर खेती नलगाए रोगले झनै सखाप पार्छ”, आचार्यले भने। विगतभन्दा यस वर्ष रोगको संक्रमण बढी देखा परेको छ। गत वर्ष पनि यस्तै रोगको संक्रमण देखापरेको थियो। “समस्या राख्दा कसैले चासो दिँदैन, प्राविधिक पनि आउँदैनन्, अन्दाजका भरमा किनेको औषधिले काम गर्दैन”, फेदाप गाउँपालिका–१, सिम्ले साक्फाराका कुमार खड्काले भने। खड्काले दुई क्विन्टल अदुवा रोपेका छन्। तर यस वर्ष रोगको संक्रमणका कारण १० क्विन्टलभन्दा बढी उत्पादन नहुने उनको भनाइ छ। किसानका अनुसार मलखाद मिलाएर रोपे एक क्विन्टल अदुवा रोप्दा आठ गुणाभन्दा बढी उत्पादन हुन्छ। यसपालि खेती लगाएको मध्ये आधाभन्दा बढी अदुवा बारीमै रोगले सखाप पारिसकेको किसानको भनाइ छ। यहाँका किसानले अदुवामा लागेको रोगबारे प्राविधिकको परामर्श बिनै निजी एग्रोभेटबाट विषादी किनेर प्रयोग गरिरहेका छन्। जिल्ला कृषि विकास कार्यालय यसबारे बेखबर छ। गाउँ–गाउँमा सडकको पहुँच पुगेसँगै किसानले अदुवा खेतीको क्षेत्र बढाएका छन्। विसं २०५२ देखि शुरु भएको अदुवाको पछिल्लो दशकमा व्यावसायिक खेती ह्वात्तै बढेको फेदाप गाउँपालिका–३, जलजलेका दयाराम भट्टराईले बताए। अहिले जलजले गाउँका करिब ५०० भन्दाबढी घरधुरीले अदुवा खेती गरिरहेका छन्। रोगको संक्रमण कम र मौसममा उचित मूल्य पाए अदुवाबाटै यहाँका अधिकांश घरधुरीले वर्षदिनको हातमुख जोर्ने मेलो जुटाउने गरेका छन्। रोगको संक्रमणमा वृद्धि र मूल्यमा आएको कमीका कारण धेरै किसानले पछिल्लो वर्ष खेतीको क्षेत्रफल घटाएका छन्। जिल्लामा नसे र बोसे दुई जातको अदुवाको खेती बढी गरिन्छ। हाल कूल २६० हेक्टर क्षेत्रफलमा अदुवाको खेती भइरहेको जिल्ला कृषि विकास कार्यालयको तथ्यांकमा उल्लेख छ। कार्यालयकी बागवानी विकास अधिकृत दीपा देवले किसानले अदुवा खेतीको बारेमा जानकारी नै नलिई खेती लगाइरहेकाले समस्या आउने गरेको बताए। विशेषगरी ढुसीजन्य रोगका कारणले अदुवाको गानो कुहिने हुँदा प्रत्येक वर्ष नयाँ ठाउँमा रोप्दा रोग नलाग्ने उनको भनाइ छ। अदुवा रोप्नु अगाडि नै माटो परीक्षण गरेर लगाए पनि यस्तो समस्या नआउने उनको सुझाव छ। तर अहिले बाली निकाल्ने बेलामा देखिने रोगको खास उपचार नै छैन।
राजधानीमा यतिबेला तरकारीको मूल्य आकासिएको छ। कतिपय तरकारीको सिजन सुरु हुँदै गरेको त केहीको सिजन सकिनै लागेकाले महँगो भएको कालिमाटी फलफूल तथा तरकारी बजार विकास समितिले जनाएको छ। समितिका अनुसार अहिले तरकारीका लागि ‘सिजनल ग्याप’को अवधि भएकाले महँगो पर्न गएको हो। समितिका योजना अधिकृत रमेश डंगोल केही दिनपछि सिजनका तरकारी बजारमा पर्याप्त आउने र त्यसपछि क्रमिक रुपमा मूल्य घट्दै जाने बताउँछन्। ‘यतिबेला कुनै पनि तरकारीको उपयुक्त सिजन होइन, केहीको सिजन सकिएको छ भने केहीको सुरु हुन लागेको छ, यो सिजनल ग्याप हो, त्यसैले राजधानीमा तरकारी भित्रिँदा नै महँगो पर्न गएको छ’ उनले भने। उनका अनुसार यतिबेला बोडी, परवर, घिरौंला, घिउ सिमी, भान्टा, तिते करेलाजस्ता तरकारीको सिजन सकिएको छ। जसले गर्दा यी अधिकांश तरकारी खुद्रा बजारमा मूल्य प्रतिकेजी १ सय रुपैयाँको हाराहारीमा छ। त्यस्तै नयाँ आलु, काउली, साग, बरेलाजस्ता तरकारीको सिजन सुरु हुनै लागेकाले यी तरकारी महँगो हुन गएको हो। ‘सिजन सुरु भएका तरकारी पनि बजारमा पर्याप्त आउन सकेको छैन, यसले गर्दा महँगो पर्न गएको हो, जब बजारमा यी तरकारी पर्याप्त आउँछ, अनि मूल्य घट्न थाल्छ’ डंगोलले भने। समितिका अनुसार कालिमाटीमै यतिबेला काउलीको मूल्य प्रतिकेजी ८० रुपैयाँ छ। सर्वसाधारणले पायक पर्ने तरकारी पसलबाट किन्दा यसको मूल्य १ सय रुपैयाँ तिर्नुपर्दछ। त्यस्तै कालिमाटीमा नयाँ रातो आलु प्रतिकेजी ६० रुपैयाँ छ। सिजनमा सोही मूल्यमा एक धार्नी आलु पाइने भए पनि अहिले भने साढे दुई गुणा महँगो तिर्न उपभोक्ता बाध्य छन्। गोलभेँडाका लागि अहिलेको सिजन अनुपयुक्त भएकाले यसको मूल्य पनि खुद्रा बजारमा १ सय रुपैयाँभन्दा बढी पर्दछ। कालिमाटी बजार विकास समितिले नै गोलभेंडाको खुद्रा मूल्य १ सय रुपैयाँ तोकेको छ। ‘हुन त गोलभेंडा बाह्रै मास पाइन्छ, तर अहिले आएको सानो गोलभेंडा व्यवसायिक रुपमा गरिएको टनेल खेतीको मात्रै हो यसकारण महँगो छ’ उनले भने।
पाल पोल्ट्री तथा लाइभस्टक क्षेत्रको समग्र विकास गर्ने उद्देश्यले सबैभन्दा ठूलो ‘नेपाल पोल्ट्री एण्ड लाइभस्टक अन्तर्राष्ट्रिय प्रदर्शनी २०१७’ चितवनमा हुने भएको छ। नेपाल पोल्ट्री महासंघको आयोजनामा कात्तिक १७ देखि १९ गतेसम्म हुन लागेको उक्त अन्तर्राष्ट्रिय प्रर्दशनी चितवन एक्पो सेन्टर भरतपुरमा हुने छ। प्रदर्शनीमा २ सय भन्दा बढी स्वदेशी तथा विदेशी स्टलहरु रहने बताइएको छ। स्टलमा नविनतम प्रविधि रहनुका साथै पोल्ट्री तथा लाइभस्टकसँग सम्बन्धित सेमिनार पनि हुने आयोजकले जनाएको छ। प्रदर्शनीमा नेपाल, भारत, जर्मनी, बेल्जियम, नेदरल्याण्ड, चीन, अमेरिका, टर्की, मलेसिया, ताइवान, इटली, इजराइल, बंगलादेश, लगायत देशबाट पोल्ट्री तथा लाइभस्टक कम्पनीहरुको उल्लेख्य उपस्थिति हुने बताइएको छ।
माग अनुसारको आपूर्ति नभएपछि तरकारीको मुल्य दोब्बर भएको छ। हिन्दुहरुको महान चाड दशैँ र तिहारको बीचमा तरकारी आपूर्तिमा हवात्तै कमि आएपछि राजधानी काठमाण्डौमा तरकारीको मुल्य अकासिएको हो। अघिपछि खचाखच तरकारी पाईने काठमाडाैं को कालिमाटी फलफूल तथा तरकारी विकास समिति र बल्खु कृषि तथा तरकारी बजारमा अहिले पर्याप्त तरकारी आउन नसकेपछि त्यसको प्रत्यक्ष प्रभाव उपभोग्य मुल्यमा देखिएको हो। सर्वसाधारणको भान्सामा दैनिक उपभोगमा आउने आलु, प्याज, टमार, काउली लगायत तरकारीको मुल्य दशै अघिको तुलनामा दोब्बर भएको छ। दशैँ अगाडि ढकको ४ सय रुपैयामा पाईने काउलीको अहिले थोक मुल्य ८ सय रुपैया पुगेको छ। त्यसैगरी २ सय रुपैया प्रति ढकको लौका अहिले ३ सय ५० रुपैया पुगेको छ।
नेपाल र चीनबीचको सम्झौतासँगै शुरु भएको परियोजनामार्फत परीक्षणका रुपमा लगाइएको चिनियाँ हाइब्रिड धानको उत्पादन चारगुणाले वृद्धि भएको पाइएको छ। सम्झौतासँगै सन् २०१६ देखि तीन वर्षे चाइना नेपाल प्राविधिक सहयोग परियोजनामार्फत परीक्षणका रुपमा भक्तपुरमा लगाइएको चिनियाँ हाइब्रिड धान उत्पादनमा वृद्धि भएको पाइएको हो। मध्यपुरथिमिमा करिब १२ रोपनी जग्गामा यस वर्ष परीक्षणका रुपमा लगाइएको एलपिएम बिआर १६२८ र एलपिएम बिआर १६३२ जातको धानको नेपाल कृषि अनुसन्धान परिषद् (नार्क), चिनियाँ टोली, चाइना नेपाल प्राविधिक सहयोग परियोजना, कृषि वनस्पति महाशाखा, धान लगाउने कृषकको टोलीसहितले आज अवलोकन गरेको हो। कार्यक्रममा चिनियाँ टोलीका संयोजक जिहाङ जोहुईले चीनको आर्थिक एवं प्राविधिक सहयोगमा शुरु भएको सो परियोजनाले चीन र नेपालमा विभिन्न तालीम उपलब्ध गराएको बताए। उनले चीनको ६७ जातका धानको परीक्षण नेपालमा शुरु गरिएको र चिनियाँ हाइब्रिड धान प्रतिहेक्टर ८ टनदेखि १० टनसम्म उत्पादन हुने बताए। धान तथा मकैका लागि चीनले नेपालमा प्राविधिक सहयोग, ट्र्याक्टर, राइस मिल, ट्रान्सप्लान्ट यन्त्रलगायतका सहयोग गरेको छ भने धानको प्रयोगशाला बनाइदिने भएको छ। स्थानीय किसानले धानमा कालोपोके आएको र केही बोट मर्ने समस्या आएको बताउँदै यसलाई नियन्त्रण गर्न सके उत्पादनमा वृद्धि हुने बताए। धान पसाउने बेलामा केही बोट मर्ने र केही बाला नलाग्ने समस्या छ।
यस वर्ष अम्बामा देशैभर अम्बामा रोग देखा पर्यो। अम्बामा साना-साना कालो दागहरु भेटिए। यस सिजन अम्बामा देखिएको रोगलाई सरकारले ‘क्यानकर’ अर्थात खटिरे रोगको प्रकोप देखिएको जनाएको छ। कृषि विभाग अन्तगर्तको फलफूल विकास केन्द्रकी कार्यक्रम निर्देशक डाक्टर रमिता मानन्धरले अम्बामा कालो कालो दाग खटिरे रोग भएको जानकारी दिइन्। नेपालमा व्यवसायिक रुपमा ठूलो मात्रामा अम्बाको खेती गरिदैँन्। त्यसैले यसमा लाग्ने रोग, बिउका आधुनिक प्रजाती तथा यसको महत्वका बारेमा चासो र अध्ययन कम देखिएको छ’ मानन्धरले बताइन्। फलफूल क्षेत्रको प्रवद्धन गर्ने जिम्मा पाएको फलफूल विकास निर्देशनालयले अम्बामा देखिने विभिन्न प्रकारका रोग, तीनको कारण र समस्याका बारेमा पर्याप्त जनचेतना फैलाउन भने सकिरहेका छैन्। किनभने अम्बाको अहिलेसम्म ब्यावसायिक खेती गरिएको छैन्। कृषि विज्ञ राजेन्द्र देवकोटा यस वर्ष अम्बामा खटिरे रोग ‘Physalospora psidi’ नामक ढूसीवाट लाग्ने गरेको बताए। यो रोग लागेपछि अम्बाको उत्पादन ९० प्रतिशत तथा गुणस्तर शतप्रतिशतले घटाउने देवकोटा बताउँछन्। उनले बताए अनुसार खटिरे रोग प्रायजसो फल तथा आंशिक रुपमा पातमा देखा देखापर्ने गर्दछ। यस रोग लाग्नुपूर्व खैरो वा सिन्दुरे रंगका साना थोप्ला देखा पर्दछन भने पछि यी बढ्दै जान्छन्। त्यसपश्चात यसले फललाई कडा पार्दै लैजाने, आकारमा बिकृति ल्याउने र अन्तमा फुटाउने गर्दछ। यो प्राय जाडोमा भन्दा बर्षात को मौसममा बढी देखा पर्ने गर्दछ।
लैँचीको कारोबार ठप्प भएपछि चाडबाडका लागि खर्च जुटाउन किसानलाई मुस्किल भएको छ। मूल्यमा निकै कमी आएपछि गत वर्षदेखि नै कारोबार ठप्प पारेका गाउँका व्यापारीले मूल्य अझै घट्न सक्ने भन्दै अलैँची खरिद गर्न चासो देखाएका छैनन्। दशैँ तिहारजस्ता चाडबाडको खर्च धान्न अलैँची बिक्री गर्न चाहने किसानले गाउँबाटै अलैँची बेच्न पाएका छैनन्। गाउँका व्यापारीले बजारमा चलेको भाउमा समेत अलैँची लिन नमानेपछि व्यापारीले भनेकै मूल्यमा बिक्री गर्नुपर्ने किसानको बाध्यता छ। गत वर्ष यस याममा अलैँची प्रतिकिलो रु दुई हजार ५०० मा कारोबार भएको थियो भने यस वर्ष मूल्य घटेर प्रतिकिलो ६५० रुपैयाँ पुगेकाे छ। मूल्य अझै घट्ने भन्दै व्यापारीले अहिलेको बजारभाउमा समेत अलैँची खरिद गर्न मानेका छैनन्। घरखर्च चलाउन समस्या परेका किसानले व्यापारीले भनेकै मूल्यमा अलैँची बिक्री गरिरहेका आठराई गाउँपालिका–४, इवाका शेरबहादुर इङ्नामले बताए। समय बित्दै जाँदा मूल्य बढ्ने आशामा रहेका कतिपय किसानले गत वर्षको अलैँचीसमेत बिक्री गरेका छैनन्। यस वर्षको नयाँ फसल पनि बिक्री गर्न शुरु भइसकेको छ। आर्थिक संकटमा परेका र थोरै मात्रै उत्पादन हुने किसानले सस्तोमै बिक्री गरिरहेका छन्। तर धेरै उत्पादन हुने र व्यावसायिक अलैँचीखेती गरिरहेकाले भने यस वर्षको अलैँची बिक्री गरेका छैनन्। “दशैँ खर्च धान्न २० किलो अलैँची लिएर बजार पुगेँ, तर व्यापारीले किन्नै मानेनन्”, इङ्नामले भने, “नबेचौँ, घर खर्च चाहिएको छ, बेचौँ भने व्यापारीले बजारभाउभन्दा पनि कम मूल्य मात्रै दिन्छु भने। ” अन्ततः कम मूल्यमै अलैँची बिक्री गरेर फर्किएको उनले सुनाए।
बदलिँदो मौसमका कारण मोरङमा उन्नत जातको धानबालीको उत्पादन घट्ने देखिएको छ। असोजमा अत्यधिक तापक्रमका साथै वर्षाले गर्दा मन्सुली सब–१ जातका धानबालीको पूल बिग्रेका कारण दाना नभरिएको र चपेटा भएर निस्केकाले उत्पादन घट्ने भएको हो। अन्तर्राष्ट्रिय धान अनुसन्धान संस्थाले मोरङमा विभिन्न पाँच प्रकारका उन्नत जातका स्वर्ण सब–१, मन्सुली सब–१, बीआरआर ४४, बीआरआर–४२ र तेहराङ जातका बीउ वितरण गरेको थियो। मन्सुली सब–१ जातिको धानबालीमा समस्या देखिएको सो संस्थानका कृषि अनुसन्धान तथा विकास अधिकृत कमल भट्टराईले जानकारी दिए। मोरङका टङ्कीसिनुवारी, बाहुनी, कानेपोखरीलगायत ठाउँमा रोपाइँ गरिएको सो जातको अधिकांश धानबालीमा दाना नभरिएको र चपेटा भएर निस्केको उहाँले बताउनुभयो। सो जातका धानबालीमा देखिएका समस्याका कारण उत्पादनमा हुने ह्रासबारे जानकारी संकलन गर्ने कार्य भइरहेको छ। यसअघि सुक्खा मौसम र डुबान क्षेत्रमा बढी उत्पादन दिनसक्ने स्वर्ण सब–१, मन्सुली सब–१, बीआरआर–४४ र तेहराङ जातका १० टन बीउ वितरण गरिएको थियो। किसानलाई पाँच–पाँच किलोका दरले र सहकारी कृषक समूहलाई समेत बीउ उपलब्ध गराइएको थियो।
बजारमा तरकारी मूल्य आकासिएको छ। व्यापारीहरूले किसानको खेतबाट खरीद गर्दाको मूल्यमा दुईगुनाले वृद्धि गरी उपभोक्तालाई बेच्दैँ आएका छन्। अहिलेको महंगीमा दैनिक तरकारी किनेर खान निकै समस्या परेको छ। उपभोक्ताले तरकारी किलोमा होइन पाउमा मात्रै सोध्नुपर्ने बाध्यता भइसकेको छ। तरकारीको मूल्य पसलै पिच्छे फरक फरक हुन्छ। महंगो गरी किनेको तरकारी पनि स्वस्थकर हुँदैन। नत यसको स्वाद हुन्छ नत स्वस्थकर नै। विशेष गरेर सहरका बासिन्दालाई विषाधीयुक्त तरकारीले स्वास्थ्यमा गम्भीर समस्या पार्ने खतरा बढ्दै गएको छ। तरकारीको गुणस्तर नाप्ने कुनै निकाय छैन। बेलाबखत अनुगमन त गरिन्छ तर यसले निरन्तरता पाउँदैन। यस्ता समस्याबाट बच्न आफैँ सतर्क हुनुनै उत्तम हुन्छ। सहरमा आफ्नै घर हुनेले कौसी खेती गर्न सके तरकारीका लागि बजारको भर पर्नुपर्ने कम हुन्छ। साथै स्वस्थ्यकर र अर्गानिक तरकारी घरमै फलाउन सकिन्छ। घरमा थोरै मात्र खाली ठाउँ छ भने पनि गमलामा तरकारी लगाएर त्यो जग्गाको सदुपयोग गर्न सकिन्छ।
हाम्रो घरबाट दैनिक फोहर निस्कछ। कति काम नलाग्ने फोहर हुन्छन् त कति प्राङगारिक मल बनाउने खालका। घरबाट निस्कने धेरै फोहर भनेको खाना बढी भएर फालिएको, तरकारी, गेडागुडी र फलफुलका बोक्रा हो। अझ बगैचा छ भने रुखबाट झरेको पातपतिङगर हो। तर घरबाट निस्किएका सबै फोहर हामी बर्गीकरण गर्दैनौ। सबै फोहर जम्मा गछौं अनि नगरपालिकाबाट फोहर उठाउन आएको दिन पोको पारेर फालिदिन्छौं। उपत्यकाबाट दैनिक निस्कने ११ सय टन सिसडोलमा लगेर फाल्ने गरिएको छ। तर घरबाट निस्किएका जैविक फोहर बेच्न सकिन्छ भनेर धेरैलाई थाहा नहुन सक्छ। काठमाडौं महाराजगंजका दीपक लोहनीले अर्गानिक लाइभ नामक संस्था खोलेर फोहर किन्न सुरु गरेका छन्। उनले घरबाट निस्कने जैविक फोहर प्रति किलो ५ रुपैयाँका दरले किन्छन्। फोहर किनेर उनले त्यसलाई जैविक मल बनाएर बेच्ने गरेका छन्। मल बनाउन उनले महाराजगंजमा मा मल कारखानासमेत खोलेका छन्। जैविक मलमा नाइट्रोजन फस्फोरस र पोटास हालेर प्रतिकिलो ३५ रुपैयाँमा उनी बेच्छन्। अहिले उपत्यकामा तरकारी खेती गरिरहेकाहरुले उनको कारखानाबाट मल किनेर लैजाने गरेका छन्। उनले अहिले काठमाडौं र ललितपुरका सयौं घरहरुबाट फोहर किनेर मल बनाइरहेका छन्। फोहर नबेच्ने तर घरकै गमला, करेसाबारीमा मल बनाएर हाल्नेलाई कसरी मल बनाउन सकिन्छ उनले सित्तैमा तालिम दिइरहेका छन्। लोहनीका अनुसार उपत्यकाबाट निस्कने ७० प्रतिशत फोहरलाई मल बनाउन सकिन्छ। जैविक फोहरलाई सस्तो, सजिलो र छिटो तरिकाबाट मल बनाउन सकिन्छ। ५ जनाको परिवार रहेको एउटा घरबाट दैनिक २ देखि साढे २ किलो फोहर निस्कने लोहनी बताउँछन्। ‘नगरपालिकाले पैसा लिएर फोहर संकलन गरिरहेको छ, ’ लोहनीले भने, ‘हामी पैसा दिएर किनिरहेका छौं। ‘ तरकारीको क्रेटमा फोहर जम्मा गरेर त्यसमा शक्तिशाली ब्याक्टेरिया साःगा हालेर ५ दिनभित्रै मल बनाउन सकिने उनले बताए। नेवारी भाषामा सा भनेको मल र गा भनेको गाड हो। लोहनीले काठमाडौं उपत्यकामात्र होइन अहिले सोलु, धादिङ, बेनी लगायतका स्थानमा पुगेर फोहर किन्ने काम सुरु गरेका छन्। टोल टोलमा पुगेर उनले फोहर बेच्न नचाहनेलाई कसरी मल बनाउन सकिन्छ सिकाउँछन्। थाइल्याण्डको सहरबाट निस्किएको फोहरबाट मनाइएको मल काठमाडौं आउन थालेपछि काठमाडौंबाटै निस्किएको फोहरलाई मल बनाउने अभियानमा आफू जुटेको उनले बताए। अहिले काठमाडौंमा थाइल्याण्डको फोहरबाट बनेको प्राङगारिक मल किन्न सकिन्छ। काठमाडौंमा एक किलोको १ सय १० र उपत्यकाबाट १ सय ३० रुपैयाँ पर्छ।
बडिगाड नदीले वर्षेनी खेतीयोग्य जमिन कटान गर्दै जाँदा अधिकांश खेतीयोग्य जमिन बगरमा परिणत भएको छ। विगत २० वर्षदेखि निरन्तररूपमा गुल्मी दरबार गाउँपालिका–१ माझी बस्ती नजिकै रहेको डिल्लीओडार फाँटको खेतीयोग्य जमिन नदीले कटान गर्दै आएकाले अधिकांश फाँट बगरमा परिणत भएका हुन्। अधिकांश सीमान्तकृत माझी समुदायको खेत संरक्षण नहुँदा वर्षेनी बडिगाड नदीले कटान गर्दै आएकाले बाँकी रहेको भाग पनि बगरमा परिणत हुने होकि भन्ने चिन्ताले माझी समुदाय चिन्तित भएका छन्। डिल्लीओडार फाँटमा पहिला झण्डै ५ सय मुरी धान उत्पादन हुन्थ्यो तर वर्षेनी नदीले एकतर्फी खेत कटान गर्दै जाँदा अब भने करीब १५० मुरी धान उत्पादन हुने खेत मात्र बाँकी रहेको स्थानीय समाजसेवी होमबहादुर माझीले बताए। समाजसेवी मेहरसिंह माझीले अधिकांश खेतीयोग्य जमिन नदीले कटान पनि बाँकी रहेको खेत संरक्षणका लागि समयमै तटबन्ध बनाइदिन आग्रह गरे।
पाँचथर फिदिम–१ का केशव नेम्वाङले वैदेशिक रोजगारी छोडर अहिले स्वदेशमा नै व्यावसायिक बाख्रापालन शुरु गरेका छन्। फिदिम नगरपालिका–१ मा फेदेन बाख्रापालन फार्म नै दर्ता गराएर उनले यो व्यवसाय शुरु गरेका उनले मासिक ४० हजार आम्दानी गर्न सफल भएका छन्। २०६६ सालमा वैदेशिक रोजागारीका लागि बेल्जियम गएका उनले झन्डै मासिक एक लाख ५० हजार कमाउथे तर उनी त्यसमा रमाएनन् नेपाल फर्के। घर फर्किएपछि उनले वैदेशिक रोजगारीबाट कमाएको रकम बाख्रापालन व्यवसायमा लगानी गरे। अहिले उनको फार्ममा बाेयर जातका बाख्राबाख्री र त्यसका पाठापाठी छन्। पाठापाठी बिक्री गरेर उनले मासिक ४० हजार भन्दा बढी आम्दानी गर्दै आएका छन्। फार्मबाट उत्पादन भएका पाठापाठी जिल्ला तथा झापा, इलाम, मोरङलगायत विभिन्न जिल्लाका सहकारी संस्था, व्यक्ति र समूदले लैजाने गरेका छन्। दुई महिनासम्म हुर्काएका पाठापाठीे बीउको रुपमा बिक्री हुने गरेका छन्। एउटा पाठा १५ हजारसम्म बिक्री हुने गरेको उनले बताए। “अर्कोको देशमा गएर पसिना बगाएर बढी नै धन कमाए पनि बरु स्वदेशमै सिठोपिठो खाएर थोरै पैसा कमाएकोमा आनन्द र गौरव महसुस हुन्छ” उनले भने। अहिले पनि समाज र राज्यले कृषकलाई हेर्ने दृष्टिकोण बदल्न नसकेकोप्रति उनको गुनासो छ। व्यावसायिक रुपमै कृषि तथा पशुपालन क्षेत्रतर्फ लागेका युवालाई राज्यले समेत प्रोत्साहन गर्ने कार्यक्रम ल्याउनुपर्ने र हेर्ने दृष्टिकोण समेत परिवर्तन गर्नुपर्ने भनाइ नेम्वाङको छ। उनलाई अहिलेसम्म जिल्ला पशुसेवा कार्यालयले दुई लाख अनुदान स्वरुप दिएको छ भने उत्कृष्ट कृषक भनेर १० हजार रकम र प्रमाणपत्र दिएको छ। यस्तै बाख्रापालन व्यवसायलाई अघि बढाउन विभिन्न प्राविधिक सहयोग पनि जिल्ला पशु विकास कार्यालयले गर्दै आएको छ। पशुपालक कृषक नेम्वाङले बाख्रापालन फार्मबाट प्राप्त आम्दानीले फिदिम बजारमै ससेस फ्याक्ट्रीसमेत सञ्चालन गरेका छन्। रासस
दुई पात एक सुइरोको चिया नै सबैभन्दा गतिलो भनेर त्यसैलाई सबैभन्दा बढी दाममा किनबेच गरिन्थ्यो। तर अब दुई पात एक सुइरोको चियाभन्दा ‘ह्वाइट टी’ उत्कृष्ट मानिन थालिएको छ। एक पात एक सुइरोबाट मात्र बनाइने गरेको ह्वाइट टी अहिले नेपालसहित विश्व बजारमै उत्कृष्ट कहलिएको छ। यो चिया इलामका चिया कारखानामा पनि उत्पादन हुने गरेको छ। इलाम नगरपालिका वडा नम्बर १ को साँखेजुङका दुई उद्योग, सूर्योदय नगरपालिकाको एउटा र देउमाई नगरपालिकाको पानीटारमा रहेको एउटा उद्योगले यो चिया उत्पादन गरिरहेका छन्। विश्व बजारमा सबैभन्दा महँगो मानिएका चियामध्ये ह्वाइट टी पनि एक हो। स्वाद र स्वास्थ्यका लागि अतिनै उपयुक्त मानिएको ह्वाइट टी उत्पादन हुन थालेपछि चिया कृषकलाई पनि फाइदा हुन थालेको छ। ह्वाइट टी बनाउने एक पात एक सुइरो पत्तीको मूल्य ३०० देखि ४०० सम्म कारखानाले उपलब्ध गराउने गरेका छन्। त्यसो त जुन पायो, त्यही बगानबाट टिपिएको पत्तीले यो चिया बनाइँदैन। अग्र्यानिक प्रविधिबाट उत्पादन गरिएको बगानको पत्ती, त्यो पनि एक पात एक सुइरो मात्र यसका लागि छनोट हुने गरेको साँखेजुङस्थित ग्रीनहिल अर्थोडक्स चिया उद्योगका प्रोप्राइटर टंक दाहालले बताए। नेपाल, जापानसहित युरोपेली देशमा समेत बिक्रीका लागि जाने ह्वाइट टी महँगोमा बिक्री हुने गरेको छ। इलाममा उत्पादित ह्वाइट टी कारखानाबाटै प्रतिकिलो चार हजारसम्ममा बिक्री हुने गरेको छ। साँखेजुङस्थित हिमालयन साङ्ग्रिला टी स्टेटका व्यवस्थापक दिनेश रसाइलीले पनि किसानबाट हरियो पत्ती एकपात एक सुइरो प्रतिकिलो ३०० देखि ४०० मा लिने गरेको र बिक्री गर्दा प्रतिकिलो चार हजारसम्मले बिक्री हुने बताए। यस कारखानाबाट उत्पादित धेरै चिया जर्मन निर्यात हुन्छ। यो चिया उत्पादनका लागि मौसमअनुसार फरक गुणस्तर हुने उत्पादकले बताएका छन्। वर्षात्मा कम गुणस्तरको र हिउँदको पहिलो चरणको पत्ती गुणस्तरीय मानिन्छ। ‘ह्वाइट टी’ ‘ब्लाक टी’ भन्दा महँगो मूल्यमा बिक्री हुने र धेरै स्वस्थकर हुने केन्द्रीय चिया उत्पादक सहकारी संघका अध्यक्ष गोविन्दप्रसाद दाहाल बताउँछन्। अहिले इलाममा यो चिया दैनिक ५० किलोसम्म तयार हुने गरेको पाइएको छ। एउटा कारखानाले दैनिक १० देखि १५ किलो ह्वाइट टी बनाउँदै आएका छन्। यो चिया उत्पादन गर्ने कारखानाले मागअनुसार प्रशोधन गर्ने गरेका छन्। स्वदेशबाट नभई विदेशबाट मात्र माग आउने भन्दै अध्यक्ष दाहालले भने ‘ह्वाइट टी’ का लागि विदेशबाट मात्र बढी माग आउँछ। विदेशी व्यापारी पनि यही आएर स्वाद चाखेर मात्र चिया खरिद गर्छन्। ” यहाँका तीनजुरे, ग्रीनहिल, साङ्ग्रिला, गोर्खा टी स्टेटलगायतले ह्वाइट टी उत्पादन गर्दै आएका छन्। रासस
मुख्य नगदेबालीको रूपमा रहेको अदुवामा रोग लाग्न थालेपछि इलामका कृषक चिन्तित बनेका छन्। अदुवाको माउ झिकिसकेपछि गानो कुहिने र पहेँलिदै मर्न थालेपछि कृषक चिन्तित बनेका हुन्। एक दशकदेखि अदुवाखेती गर्दै आएका फाकफोकथुम–२ साप्तिनका गोपीकृष्ण तिम्सिनाले २० मन (४० किलोको एक मन) अदुवा रोपेका छन्। पानी परेर घाम लाग्दा र माउ झिकेपछि अदुवा मर्न थालेको उनी बताउँछन्। पहेँलो भएर भदौ असोजमा मरेको अदुवाबाट नेक्सान मात्र भएको उनको भनाइ छ। अहिले मरेको अदुवालाई खनेर अर्को बाली लगाउँदा केही फाइदा हुन्छ तर त्यसले बीउको मूल्य पनि नउठ्ने तिम्सिनाले बताए। फाकफोकथुम–३ आमचोकका लेखनाथ लुङ्गेलीले १३ मन अदुवा रोपेका छन्। उनको अदुवाखेतीमा पनि कतैकतै पहेँलो देखिन थालेको छ। अदुवा मर्ने गरे पनि रोप्न भने नछाडेको उनले बताए। यसपालि भाउ नआएको कारणले आम्दानी लिन सकिएन, झन त्यसमाथि रोगले पनि अदुवा मर्न थाल्यो, लुङ्गेलीले भने “किसानलाई अदुवाबाट घाटा भएको छ। ” जिल्लामा तीन हजार २३३ हेक्टर जमिनमा अदुवाखेती भइरहेको जिल्ला कृषि विकास कार्यालय इलामका योजना अधिकृत प्रकाशमणि काफ्लेले बताए। ढुसीजन्य रोगका कारणले अदुवाको गानो कुहिने हुँदा प्रत्येक वर्ष नयाँ ठाउँमा रोप्दा रोग नलाग्ने उनी बताउँछन्। कार्यालयले किसानलाई अदुवाखेतीसम्बन्धी कृषक पाठशाला तालीम सञ्चालन गर्दै आएको छ। जसले गर्दा पनि अदुवामा रोग लाग्ने सम्भावना कम हुन्छ।
खसी बोकाका लागि भारतीय बजारमा निर्भर रहेको नेपालमा पछिल्लो समय विदेशबाट आयात गरी उन्नत जातका बाख्रापालन शुरु भएको छ। जसका कारण नेपालमा हुने खसी बोकाको माग परिपूर्ति गर्न सहज हुने अपेक्षा गरिएको छ। विश्व बजारमै उत्कृष्ट मानिएको बोयर जातको बाख्रा नेपालमा भित्र्याउने क्रम शुरु भएसँगै खसी बोकाको उत्पादन बढ्दो रहेको छ। अफ्रिकासँगै अष्ट्रेलियाबाट पनि उन्नत बोयर जातको बाख्रा र बोका ल्याउने क्रम बढेर गएको छ। पूर्वी चितवनको रत्ननगर नगरपालिका–९ मा रहेको सेन्ट्रल नेपाल गोट फार्ममा अहिले २८ वटा बोयर जातका बाख्रा र बोका अष्ट्रेलियाबाट ल्याइएको छ। विभिन्न पेशा र व्यवसाय संगालेका छ जनाले दुई वर्षअघि शुरु गरेको सो फार्ममा स्थानीय जातका बाख्रा रहेका छन्। तीन महिनाअघि उनीहरुले अष्ट्रेलियाबाट चारवटा बोका र २४ वटा पाठी भित्र्याएका हुन्। शिक्षक, प्राध्यापक, भेटेनरी डाक्टर, व्यापारी मिलेर उक्त फर्म सञ्चालन गरेका हुन्। फर्मका सञ्चालक रमेशचन्द्र आचार्यकाअनुसार अष्ट्रेलियाबाट २८ वटा बोका र बाख्रा फर्मसम्म आइपुग्दा करिब ५६ लाख खर्च भएको छ। यसलाई हेर्दा एउटा बाख्रालाई सरदर रु दुई लाख खर्च भएको उनले बताए। फर्ममा क्रस गराई ५० प्रतिशत बोयर भएको एउटा बोका, जमुनापारी जातको एउटा बोका, क्रश गराई २५ प्रतिशत बोयर जातका २० वटा पाठापाठी छन् भने स्थानीय जातका ११५ वटा बाख्रा रहेको सञ्चालक आचार्यले बताए। स्थानीय खरी, जमुनापारी, बारबारी र तराई जातका रहेका छन्। बोयर जातका बाख्राका पाठापाठी उत्पादन गरेर बिक्री गर्ने लक्ष्य फर्मले राखेको छ। फर्मका अर्का सञ्चालक डा विष्णु धितालकाअनुसार बोयर जातको बाख्रा सबै खाले हावापानीमा सजिलै घुलमिल हुनसक्दछ। रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढी हुन्छ, भने शतप्रतिशत जुम्ल्याहा पाउने हुँदा नाफामूलक हुन्छ। दुई वर्षमा तीनपटक ब्याउने बताउँदै उनले पाठापाठीलाई तीनदेखि ६ महिनामा बिक्री गर्न सकिने बताए। एक दिनमा १५० देखि ३०० ग्रामसम्म तौल बढ्ने हुँदा खसी उत्पादनका लागि पनि यो जातको बाख्रा उपयुक्त हुने छ। एक वर्षमा एउटा खसी ८० केजीदेखि एक क्विन्टलसम्मको हुने बताइएको छ। समूहगत रुपमा शुरु गरिएको यो फर्म चार बिगाहा क्षेत्रफलमा फैलिएको छ। फर्मका अर्का सञ्चालक गणेश पौडेलकाअनुसार १० वर्षका लागि वार्षिक प्रतिकठ्ठा दुई हजार ५०० देखि तीन हजार ५०० सम्ममा विभिन्न व्यक्तिबाट जग्गा भाडामा लिइएको छ। मकै, चोक्कर, बोनमिल, क्याल्सियम नुन मिसाएर दाना तयार गरेर पनि बाख्रालाई खुवाउने गरिएको छ। जापानमा दुई वर्ष काम गरेर नेपालमै व्यवसाय गर्ने उद्देश्यका साथ फर्किनुभएका सोही समूहका अर्का सञ्चालक आशिश बमले बाख्रामा राम्रो आम्दानी हुने देखेपछि साथीभाइ मिलेर व्यवसाय थालेको बताए। एक हजार बाख्रा पु¥याउने लक्ष्यका साथ काम अगाडि बढेको उनले बताए। झण्डै ३० लाख खर्च गरेर सो समूहले पाँच सय बाख्रा अट्ने अत्याधुनिक खोर निर्माण गरिसकेका छन्। टाट्नुबाट जुत्तो (मल) भूइँमा खस्ने हुँदा खोर सफा रहेको छ। यस अघि पिपिआर रोगका कारण ४० वटाभन्दा बढी बाख्रा मरेपछि औषधि छर्केर मात्रै प्रवेश गर्ने व्यवस्था मिलाईएको छ भने फर्मभन्दा बाहिरबाट ल्याईएका बाख्रालाई बोका लगाउन दिईएको छैन। सबै बाख्रालाई पिपिआरको सुई लगाईएको छ भने सबैको बीमा गरिएकाले जोखिम कम रहेको संचालक आचार्यले बताए। सो समूहले हालसम्म करिब १ करोड १० लाख रुपैयाँ लगानी गरेको जनाएको छ। आचार्यका अनुसार आफ्नै घरजग्गा धितो राखेर सहुलियत ऋण ९६ लाख लिइएको छ भने बाँकी रकम सञ्चालकहरुले लगानी गरेका छन्। (रासस)
कञ्चनपुरको बेदकोट नगरपालिका–९ सुन्दरपुरका इन्द्रेणी कृषि सहकारी संस्थामा आबद्ध गड्यौँलापालनमा संलग्न किसान अर्ग्यानिक तरकारीखेती गरी आम्दानी लिन थालेका छन्। सहकारीद्वारा गठित पाँच वटा समूहमा आबद्ध ७५ किसानमध्ये ४८ जना अर्ग्यानिक तरकारीखेतीमा संलग्न छन्। यहाँका किसानले रासायनिक मल र विषादी विस्थापन गरी घरमै गड्यौँला पालेर तयार पारिएको मल र जैविक विषादीबाट तरकारीखेती गर्दै आएका छन्। गड्यौँलाको सेड निर्माण र चाराका लागि समूहमा व्यावसायिक कृषि तथा व्यापार आयोजना (प्याक्ट)ले सहयोग गरेको छ। आयोजनाले गड्याँैला पालन र तरकारीखेतीका लागि २५ लाख ९४ हजार ३०० रकम अनुदानस्वरुप उपलब्ध गराएको सहकारीका बजारमुखी तरकारी उत्पादन उपआयोजनाका अध्यक्ष शिवराज भट्टले बताए। समूहमा आबद्ध घोर्सुवा, सुडा र सुन्दरपुरका किसानले उत्पादन गरेको अग्र्यानिक तरकारी रासायनिक विषादीको प्रयोग भएको तरकारीको तुलनामा १० प्रतिशत बढी महँगो हुने गरेको छ। “अग्र्यानिक तरकारी स्वास्थ्यवद्र्धक भएकाले महँगो भए पनि माग अधिक छ, ” अध्यक्ष भट्टले भने। स्थानीय सुन्दरपुरका किसान गंगाराम पन्तले अग्र्यानिक तरकारीखेतीबाट वार्षिकरुपमा दुई लाख बढी आम्दानी हुने गरेको बताए। अग्र्यानिक तरकारीखेतीबाट उत्पादित तरकारी व्यापारीले सहजै बारीबाटै खरिद गरेर लाने गरेको उनले बताए। केही तरकारी महेन्द्रनगर, सुडा, सिसैयालगायतका बजारमा बिक्री हुने गरेको छ। अग्र्यानिकरुपमा लौका, फर्सी, भिण्डी, पिरो खुर्सानी, गोलभेँडा, बोडी, प्याज, काँक्रा, घिरौँला यहाँका किसानले उत्पादन गर्दै आएका छन्। अग्र्यानिक तरकारीखेतीमा संलग्न किसानको दक्षता वृद्धि गर्न आइपिएम कृषक पाठशाला, व्यावसायिक तरकारीखेती, गड्यौँला मल उत्पादन र प्लास्टिक टनेलमा तरकारीखेती गर्ने तरिकाबारे सहकारीले तालीम दिँदै आएको छ। व्यावसायिक तरकारीखेती गर्दै आएका यहाँका एकजना किसानले वार्षिकरुपमा एक लाखदेखि चार लाखसम्म आम्दानी गर्दै आएका छन्। वार्षिकरुपमा यहाँका किसानले ५०० टनभन्दा बढी तरकारी उत्पादन गर्दै आएका छन् जसको बजार मूल्य एक करोडभन्दा बढी हुने गरेको छ। किसानलाई सहयोग पु¥याउन पावर टेलर, स्प्रेयर टंकी, तराजु, तरकारी क्रेट, डिजिटल तराजु निःशुल्करुपमा उपलब्ध गराउनाका साथै जिल्ला बाहिरका किसानले गरेको प्रगतिबारे जानकारी दिन अध्ययन अवलोकन भ्रमणमा समेत सहकारीले लाने गरेको छ। किसानलाई तरकारी बिक्रीमा सघाउन तरकारी संकलन केन्द्रसमेत सञ्चालनमा ल्याइएको छ। विसं २०६८ मा स्थापना भएको यो सहकारीमा २६४ सदस्य आबद्ध रहेका छन्। रासस
हाँका एक व्यक्तिले १० बिगाहा जमिनमा व्यावसायिक केराखेती शुरु गरेका छन्। तुलसीपुर–१६ बैचपुरका रुद्रमणि लम्सालले तुलसीपुर–१६ बैचपुरमा केराखेतीको व्यावसायिकखेती शुरु गर्नुभएको हो। आफ्नो पाँच बिगाहा जमिन र पाँच बिगाहा जमिन भाडामा लिएर केराखेती शुरु गरेको लम्सालले जानकारी दिए। लम्सालले हाल सात बिगाहा क्षेत्रफलमा साढे एघार हजार जिनाइन जातको केराको बिरुवा लगाउनुभएको छ र अन्य तीन बिगाहामा केरा लगाउने तयारी गर्दै छन्। उनले अहिलेसम्म ४९ लाख रुपैयाँ लगानी गरेका छन्। दाङमा केराखेतीका लागि अनुकूल मौसम छ र यहाँ एक बिगाहामा ३० टन केरा उत्पादन हुने गर्छ। उनले सातजनालाई रोजगारी दिएका छन्। “जागिर खानु र विदेशमा पसिना बगाउनुभन्दा आफ्नै गाउँमा केही नमूनायोग्य काम गर्ने उद्देश्यले केराखेती शुरु गरेको छु। अबको एक वर्षमा यसबाट राम्रो आम्दानी दिनेछ भन्ने आशा छ”लम्सालले भने। दाङमा व्यावसायिक केराखेती नहुँदा अन्य जिल्लाबाट केरा आयात हुने गरेको छ। लम्सालका अनुसार दाङलाई केराखेतीमा आत्मनिर्भर बनाउन सकिन्छ। उनले पाँच बिगाहा जमिनमा थोपा सिँचाइबाट र पाँच बिगाहा जमिनमा परम्परागत सिँचाइ हुने व्यवस्था मिलाएका छन्। राम्रोसँग केरा फलेमा एककट्ठा जमिनबाट वार्षिक १० हजारसम्म आम्दानी लिन सकिने उनकाे भनाइ छ। लम्सालले टिस्यूकल्चरबाट उत्पादित केराको बेर्ना १० बिगाहा जमिनमा लगाउने र बाँकी बाहिर बिक्री गर्ने योजना रहेको समेत बताए। दाङमा ४०० हेक्टर जमिनमा केराखेती हुने गरेको जिल्ला कृषि विकास कार्यालयले जनाएको छ। बागवानी विकास अधिकृत धनराज गौतमका अनुुसार १५ प्रतिशत केरा दाङमा उत्पादन हुने र अन्य बाहिरी जिल्लाबाट आयात गरी पूर्ति गर्ने गरिएको छ। रा
जिल्लामा उत्पादित अलैंचीको मूल्यमा निरन्तर गिरावट आएपछि कृषकले विन्तिभाउ(अनुरोध)मा अलैंंची बेच्न थालेका छन्। तेह्रथुममा गत वर्षको तुलनामा ६० प्रतिशत भन्दाबढी मूल्य घटेपछि अलैंचीको कारोवार नै ठप्प भएको छ, । उचित मूल्य पाउने आशमा बसेका किसान चाडवाडको खर्च गुजार्नका लागि न्यून मुल्यमा अलैँचीबेच्न बाध्य भएका छन्। अघिल्लो बर्षमा प्रतिकिलो अलैँची दुई हजार पाँच सय रुपैयाँसम्ममा विक्री गरेका जिल्लाका किसानले यस वर्ष प्रतिकिलो आठ सयमा अलैँचीबिक्री गरेका छन्। नेपालीको महान चाडको रुपमा लिइएको दसै–तिहार भित्रिदासम्म पनि मुल्यको उचाई नबढेपछि चाडबाड मनाउन तथा घरको खर्च टार्न न्यून मूल्यमा अलैँची बेच्नु परेको जिरिखिम्तीका कृषक कुमार लिम्बुले बताए। अलैंचीले मुल्य नपाएपछि व्यापारीले समेत अलैँची किन्न चाहेका छैनन्। यस अघि घरमै आएर व्यापारीले अलैँची किन्ने गरेपनि अहिले किसान नै व्यापारी कहाँ गएर अलैँची खरिद गरिदिन विन्तीभाउ गर्नुपरेको छ। बजारमा अहिले अलैँची प्रति मन ३० हजारमा विक्री हुन्छ। घरको खर्च टार्नका लागि अलैँची बाहेक अरु विकल्प नभएका केही किसान सस्तो दामको सिकार बनेका हुन्। अलैँची बेचेर घर घडेरी जोड्ने गरेका किसानले यस वर्ष अलैँची बेचेर दसै–तिहारलगायत केही चाडपर्व मनाउन तथा घरको सामान्य आवश्यकता परिपूर्ति गर्न मात्र सकिने कृषक बताउँछन्। रासस
पशुपालनको क्षेत्रमा काम गर्दै गरेको अन्तर्राष्ट्रिय गैर सरकारी संस्था हेफर इन्टरनेशनलले नेपालमा काम गरेको २० वर्ष पूरा भएको छ। २० औं बार्षिकोत्सवको अवसरमा आयोजित पत्रकार सम्मेलनमा हेफर इन्टरनेशनलका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत पाईरे फरारीले नेपालमा संस्थाले हासिल गरेको उपलब्धी विश्वभरका लागि प्रशिक्षण केन्द्रको रुपमा विकास भएको बताए। सिईओ फरारीले नेपालबाट विश्वका धेरै देशले सिक्न सक्ने बताए। ‘पशु पंक्षीहरुलाई सन्तुलित आहार व्यवस्थापन हुन नसक्दा किसानहरुले अपेक्षित फाइदा लिन नसकिरहेको सन्दर्भमा हेफरले किसानलाई प्रविधि विकास गरेर हस्तान्तरण गर्न सफल भएका छौं। ’ हेफरका प्रमुख कार्यकारी अधिृकत फरारीले भने, ‘नेपालका ११ हजार परिवार गरिब किसानले यसबाट लाभ लिन सफल भएका छन्। ’ आगामी केही वर्षमा नेपालको कूल ग्राहस्थ उत्पादनमै देखिने गरी हेफर नेपालले प्रगति गर्ने दावी सिईओ फरारीले गरेका छन्। २० वार्षिकोत्सव समारोहमा आयोजित पत्रकार सम्मेलनमा फरारीले भने, ‘हामी अर्को चरणमा प्रवेश गर्दैछौं, आगामी ३ देखि ५ वर्षभित्रमा नेपालको मासु आयातमा यसले नतिजा देखाउनेमा म विश्वस्त छु। ’ अमेरिका मुख्यालय रहेको हेफर इन्टरनेशनल नेपालमा स्थापनाकालदेखि नै पूर्ण रुपमा नेपालीहरुको नेतृत्वमा सञ्चालित रहेको जानकारी पत्रकार सम्मेलनमा दिइयो। पत्रकार सम्मेलनमा हेफर इन्टरनेशनलका बरिष्ठ कार्यक्रम उपाध्यक्ष डा. महेन्द्रनाथ लोहनीले किसानलाई व्यवसायिक हुन संस्थाले भूमिका खेलेको उल्लेख गर्दै यसअघि हचुवाको भरमा बिक्री हुने पशुपंक्षि संस्थाले चलाएको अभियानपछि जोखेर बिक्री गर्ने पद्धतिको विकास भएको र यसबाट किसानले सही मूल्य पाउन सहज भएको जानकारी दिए। पत्रकार सम्मेलनमा हेफर इन्टरनेशनल नेपालका कन्ट्री डाइरेक्टर शुभ महतोले संस् करिब दुई लाख थाले नेपालको ४१ जिल्लाका ५० हजार जनाले लाभ लिएको बताउँदै आर्थिक विकास, समुन्नत जिविकोपार्जन र खाद्य तथा पोषण सुरक्षामा उल्लेखनीय काम गरेको जानकारी दिए। सामाजिक शसक्तिकरण र संस्थागत सुदृढिकरण तथा दिगो उत्पादन र व्यवस्थित बजार प्रणालीलाई मुख्य आधार मानेर काम गर्दै आएको संस्थाले ‘मूल्यमा आधारित सर्वाङ्गिण सामुदायिक विकास’ लक्ष्य प्राप्तिको लागि अघि बढिरहेको कन्ट्री डाइरेक्टर महतोले बताए। साथै डाइरेक्टर महतोले संस्थामा दुई सय ९ वटा सहकारी आबद्ध भएर काम गरिरहेको जानकारी दिँदै यस पटकको दशैंमा हेफरमा आबद्ध भएका किसानबाट उत्पादित करिब २५ हजार खसी बजार बिक्रीको लागि गएको जानकारी समेत दिए। संस्थाका कार्यक्रम निर्देशक डा. तिर्थराज रेग्मीले किसानलाई बाख्रा उपहार दिने संस्थाको नीति भएको जानकारी दिँदै अन्य संस्थाले जस्तो सापटी दिने प्रक्रिया नरहेको फिर्ता गर्नु नपर्ने बताए। उनले उपहार दिने संस्कृतिको विकास गर्न संस्थाले भूमिका खेलिरहेको समेत बताए। डा. रेग्मीले सन् २०२३ सम्ममा प्रतिस्पर्धात्मक दिगो र समावेशी बाख्रा तथा दुग्ध मूल्य श्रृङ्खलामा आधारित उद्यम मार्फत करिब पाँच लाख परिवारलाई गरिबीबाट माथि उकास्ने लक्ष्य प्राप्तिको लागि काम गरिरहेको बताए। पत्रकार सम्मेलनमा संस्थाकी कार्यक्रम निर्देशक निना जोशीले हेफरले सन् १९९३ मा चितवनको गितानगरमा बरुवा बाख्रापालन परियोजना सुरु गरेको जानकारी दिँदै २५ परिवारबाट सुरु भएको बाख्रा पालन अहिले १५ पुस्तामा पुगेको बताइन्। निर्देशक जोशीले साना किसानको आयमा करिब दोब्बरले बृद्धि गर्न सफल भएको उदाहरण दिँदै वातावरण संरक्षण, महिला सशक्तिकरण, सामाजिक सद्भाव बलियो बनाउने महत्वपूर्ण योगदान पु¥याएको जानकारी दिइन्।
मानव शरिरलाई आवश्यक पर्ने ९० भन्दा बढी किसिमको पोषण तत्व र ४६ किसिमका एन्टीअक्सिडेन्ट पाइने मोरिंगा (सितलचिनी)को खेती जिल्लामा व्यावसायिकरुपमा शुरु गरिएको छ। नेपालमा अपहेलित बालीका रुपमा तराई तथा मध्य पहाडमा लिची र आँप हुने ठाउँमा सजिलै लगाउन सकिने उक्त बाली गत वर्षदेखि फलेवास नगरपालिका वडा नं ४ मुडिकुवा, वडा नं ५ देविस्थान लगायतका स्थानमा शुरु गरिएको हो। मोरिंगा खानुका साथै यसबाट औषधिसमेत बनाउन सकिन्छ। तराईतिर यसलाई सोहिजन, सैजन, सजिउन, मुनका नामले चिनिने भए पनि यो जिल्लामा भने सितलचिनीको नामले प्रख्यात छ। कृषि विकास मन्त्रालयले उपलब्ध गराएको तथ्यांकअनुसार तराईका १३ जिल्लामा ६७ हेक्टरमा भएको मोरिंगाको जम्मा वार्षिक उत्पादन ५५४ मेट्रिक टन छ। नेपालमा मोरिंगा खेतीको अवस्था मोरिंगाको कलिलो कोसा बजारमा राम्ररी बिक्री भएपनि अन्य भागमा यसको उपयोगिताबारे आम उपभोक्ता र कृषक अझै पनि अनभिज्ञ छन्। सितलचिनीको फल मानिस, पशु र बालीनालीका लागिसमेत पोषणयुक्त रहेको र रोग किरा पनि खासै नलाग्ने भएकाले व्यावसायिक उत्पादनका लागि धेरै सम्भावना रहेको हुँदा यसको खेती शुरु गरिएको पर्वत सामुदायिक खाद्य प्रशोधन उद्योगका सञ्चालक थानेश्वर भुसाल बताउँछन्। अहिले पर्वतमा सितलचिनीका करिव ५०० बोट रहेका र तिनले आम्दानी दिन थालेको उनी बताउँछन्। अमेरिकन स्वयंसेवी म्याक्स मिलरको सहयोगमा यो खेती विस्तार गरिएको हो। पर्याप्त प्रचारप्रसार र यो बालीका बारेमा कृषक अनविज्ञ हुँदा अपेक्षितरुपमा कृषकको आकर्षण बढ्न नसकेको उनको भनाइ छ। मोरिंगा ५–१२ मिटर अग्लो छाताजस्तो आकारको बोट हुने र यसको जरालाई कम पानी भए पुग्ने हुँदा थोरै पानीपर्ने ठाउँमा समेत यसलाई लगाउन सकिने स्वयंसेवी मिलरको भनाइ छ। अहिले हरियो कोशा मूल्यप्रति किलोग्राम ४०० र पातको धुलो प्रतिकिलोग्राम ५०० रुपैयाँमा बिक्री हुँदै आएको उनले बताए। यसको सघनरुपमा खेती गरिएको अवस्थामा प्रतिबिगाह १२ देखि १५ टन कोसा उत्पादन लिन सकिने भएकाले यसको व्यावसायिक उत्पादनतर्फ राज्यले ध्यान दिनुपर्नेमा स्वयंसेवी मिलर जोड दिन्छन्। रासस
यो वर्ष पर्वतमा ४० टन लप्सी प्रशोधन गरिएको छ। नेपालमै सबैभन्दा बढी लप्सी उत्पादन हुने पर्वत जिल्लाको मुडिकुवामा सञ्चालित सामुदायिक खाद्य प्रशोधन उद्योगमा यस वर्ष ४० टन लप्सी प्रशोधन गरिएको हो। यो वर्ष जिल्लामा १३० मेट्रिक टन लप्सी उत्पादन भएको छ। जनशक्ति र प्रविधिको अभाव तथा पर्याप्त बजार नहुँदा उत्पादित सबै लप्सी प्रशोधन गर्न सकिएको छैन्, पर्वत सामुदायिक खाद्य प्रशोधन उद्योगका सञ्चालक थानेश्वर भुसालले भने– “अझै पनि ९० मेट्रिक टन लप्सी प्रशोधन गर्न बाँकी नै छ। ” गत वर्ष जिल्लामा उत्पादित लप्सीबाट १० लाख मूल्य बराबरका विभिन्न परिकार बनाएर अमेरिकातर्फ निकासी गरिएको थियो। यो वर्ष जिल्लामा उत्पादित सबै लप्सी स्वदेशमै खपत भएको छ। लप्सीबाट माडा, अचार, क्याण्डी, तितौरा, जाम, लप्सी धुलो, पिरो क्याण्डीलगायतका परिकार बन्दै आएका छन्। विगत १५ वर्षअघिदेखि लप्सी प्रशोधनका लागि स्थापित सामुदायिक खाद्य प्रशोधन उद्योगले यस वर्ष ४० टनभन्दा बढी उत्पादन गर्न नसकिएको सञ्चालक भुसालले जानकारी दिए। लप्सी प्रशोधनबाट यस वर्ष २० लाखभन्दा बढीको कारोबार भएको समेत उनले जानकारी गराए। ‘एक जिल्ला एक उत्पादन’अन्तर्गत यो जिल्लाका लागि लप्सी छनोट भएकाले यस सम्बन्धी उद्योगको विस्तार र विकासमा थप हौसला मिलेको उनले बताए। जिल्लाका साविकका ३५ गाविसमा लप्सीे उत्पादन हुँदै आएको छ। कुनै बेला जंगलमा त्यसै झरेर कुहिने लप्सी पछिल्लो समय प्रशोधन गर्न थालेपछि आम्दानीको राम्रो स्रोत बन्न थालेको छ। लप्सी प्रशोधनमा जिल्ला वन कार्यालय, जिल्ला कृषि विकास कार्यालय र घरेलु तथा साना उद्योग विकास समितिले समेत सघाउ पुर्याउँदै आएका छन्। कृषि उद्यमी तथा नेपाली काँग्रेस केन्द्रीय कार्यालयका पूर्वमुख्य सचिव ऋषिकेश तिवारीले २०५५ देखि पर्वतमा लप्सीको सम्भावना देखेर यसको प्रशोधन प्रक्रिया शुरु गरेका थिए। पर्वत सामुदायिक विकास संस्थामार्फत उद्योग सञ्चालनका लागि प्राविधिक प्रक्रियामा लागेका तिवारीको सक्रियतामा लामो संघर्षपछि उद्योग सञ्चालनमा ल्याइएको हो। वनपाखामा त्यसै खेर जाने लप्सीबाट राम्रो आम्दानी हुन थालेको देखेपछि पर्वतका तीन दर्जनभन्दा बढी गाविसमा यसको व्यावसायिक खेती शुरु भएको छ। उक्त उद्योगमा अदुवा, मोरिङ्गा, अलैँची, अमला, बेसारलगायतको प्रशोधनसमेत हुँदै आएको छ।
फलेवास हिमालपारिको जिल्ला मुस्ताङबाट ट्रकमा ल्याइएका भेडा च्याङ्ग्रा सोमबार बाटोमै मरेका छन्। दशैँ र तिहारका लागि लक्षित गरी पोखरा लैजाँदै गरेका करिब ६० भेडा च्याङ्ग्रा बाटोमै मरेका हुन्। पोखराका व्यापारी प्रवीण अधिकारीले ल्याएका च्याङ्ग्रा एउटै ट्रकभित्र जबर्जस्ती कोचिएका कारण मरेका हुन्। अधिकारीले २२ लाखको लगानीमा १३० भेडा च्याङ्ग्रा ल्याएको बताए। उनले पाँच दिन लगाएर उपल्लो मुस्ताङबाट भेडा च्याङ्ग्रा ल्याएको बताए। च्याङ्ग्रा मरेपछि अधिकारीको झण्डै १० लाखभन्दा बढी नोक्सान भएको छ। अन्य च्याङग्रा पनि अस्वस्थ छन्।
स्वदेश तथा विदेशका विभिन्न क्षेत्रको जागिर अनुभव संगालेका बेनी नगरपालिका–३ भकिम्लीका केशव शर्मा निउरेले व्यावसायिक बाख्रापालन थालेका छन्। जागिरे यात्रामा मुलुकका विभिन्न क्षेत्रसँगै आधा दर्जन विदेशमा पसिना बगाएका ३० वर्षीय निउरेले विगत एक वर्षदेखि घरमै व्यावसायिक बाख्रापालन थालेका हुन्। अरुको देशमा रातदिन काम गर्दा समेत दैनिक गुजारा चलाउनबाहेक अन्य उल्लेख्य प्रगति हासिक गर्न नसकिने निचोडमा पुगेपछि स्वदेशमै आत्मनिर्भर बन्ने अठोटसहित बाख्रापालनमा लागेको युवा कृषक निउरेले बताए। गत वर्षदेखि व्यावसायिक रुपमा असिम आधुनिक बाख्रापालन फर्म सञ्चालन गरेका निउरेको फर्ममा अहिले २५ वटा बाख्रा रहेका छन्। बोयर क्रस, जमुनापारी, वित्तल, खरीलगायतका स्थानीय र उन्नत जातका बाख्रापालन गरेका उनले फर्मको पूर्वाधार निर्माण, माउ बाख्रा खरिदलगायतको क्षेत्रमा करिब २० लाख बढी लगानी गरीसकेका छन्। बाख्रापालनलाई थप व्यवस्थित र व्यावसायिक बनाउने तयारीमा लागेका निउरेले भविष्यमा आफूले उत्पादन गरेका बाख्रालाई स्थानीय, राष्ट्रियदेखि अन्तर्राष्ट्रिय बजारसम्म पुर्याउने संकल्प गरेका छन्। ‘गत वर्षदेखि गाउँमै व्यावसायिक बन्ने योजनासहित कृषि र पशुपालनको कर्ममा लागेको हुँ, अहिले बाख्रापालनसँगै सुन्तलाखेतीमा पनि लागेको छु, एकीकृत कृषिबाट आत्मनिर्भर बन्न सकिन्छ भनेर कृषि र पशुपालनलाई सँगसँगै अगाडि बढाएको हुँ’ कृषक निउरेले भने। उनले अहिले करिब १० रोपनी बारीमा व्यावसायिक सुन्तलाखेती समेत थालेका छन्। सुन्तला उत्पादनको हिसाबले पकेट एरिया मानिने भकिम्लीमा उनले सुन्तला खेतीसँगै सुन्तलाको बिरुवासमेत बिक्री वितरणका लागि नर्सरीसमेत स्थापना गरेको बताए। निउरेको सुन्तला बगैँचामा अहिले वार्षिक करिब ६० हजार बराबरको सुन्तला उत्पादन हुँदै आएको छ। केही वर्षअघि रोपण गरेका थप २०० बढी बिरुवाले तीन वर्षपछि उत्पादन दिन शुरु गरेपछि सुन्तलाबाट वार्षिक चार लाख बढी उत्पादन गर्नसक्ने उनको अनुमान छ। कृषक निउरेले कृषि पेशालाई व्यावसायिक बनाउनका लागि सुन्तलासँगै घाँसका बिरुवा उत्पादनलाई समेत सँगसँगै अगाडि बढाएका छन्। आफूले पालन गरेका बाख्राको लागि आवश्यक पर्ने घाँस विस्तारसँगै अन्यलाई समेत बिक्रीको लागि जिल्ला भूसंरक्षण तथा वन कार्यालयसँगको समन्वयमा विभिन्न प्रजातिका घाँसका बिरुवा उत्पादन शुरु गरेको बताए। उनले निकट भविष्यमा बाख्रापालनका, फलफूल, घाँससँगै टिमुरखेतीलाई समेत प्राथमिकता दिने योजना बनाएका छन्। साथै उनले बैंकले सुलभ दरमा उपलब्ध गराउने कृषि कर्जाको पहुँच पुग्न सकेमा बाख्रापालन र सुन्तलाखेतीमा लगानी बढाएर थप व्यावसायिक बनाउने योजना रहेको जानकारी दिए। रासस
रुपन्देहीमा ठूलो परिमाणमा केराखेती नष्ट भएको छ। भारी वर्षासहित मंगलबार राति आएको हावाहुरीले किसानले लगाएको केराखेतीमा करिब २ करोडको क्षति भएको हो। जिल्लाको मायादेवी गाउँपालिका वडा नं. ६ मा १ सय २५ विगाहा क्षेत्रफलमा लगाईएको केरा हावाहुरीले लडाएर नष्ट गरी क्षति पुर्याएको हो। वर्षभरी दुःख गरेर लगाएको केरा खेती तयारी हुने बेला नष्ट हुँदा किसानहरु मर्कामा परेका छन्। यकिन तथ्यांक नआएपनि किसानहरुले ९० प्रतिशत केरा खेतीमा क्षति भएको बताएका छन्। अन्य अन्नबाली धान, गहुँ, तोरी लगायतका खेती गर्न छाडेर बैंकबाट ऋण लिएर केरा खेती थालेका किसानहरुलाई प्राकृतिक प्रकोपले विनास ल्याउंँदा बैंकको ब्याज कसरी तिर्ने, बालबच्चा कसरी पढाउने, मजदुरहरुको पारिश्रमिक कसरी तिर्ने र पुनः खेती कसरी सिर्जना गर्ने भन्ने चिन्ता बढेको किसान भागिरथी यादवले जानकारी दिए। हावाहुरीका कारण पसाउन लागेका, पसाएका र निकाल्ने बेलाका केरामा क्षति पुगेको छ। जिल्लाकै पकेट क्षेत्र मानिएको यो क्षेत्रमा उत्पादन हुने केरा भैरहवा, बुटवल, लुम्बिनी सहित पाल्पा, नवलपरासी र कपिलवस्तुका बजारमा विक्री गर्न लगिन्छ। किसान अवधराज यादवले आफ्ने १० बिगाहा क्षेत्रफलमा लगाएको २० हजारभन्दा बढी बोटहरु क्षति हुंदा करिब ३० लाख बराबरको केरा पूर्ण रुपमा नष्ट भएको बताए। हावाहुरीकै कारण एउटै किसानको लाखौंको क्षति पुगेको छ। केही किसानले बोटको बिमा गरे पनि अधिकांश किसानहरुले विमा गरेका छैनन्। त्यसलै पनि अधिकांश किसानहरु चिन्तित छन्। यहांका किसानले मात्रै वर्षमा करिब २ देखि ३ करोडसम्मको केरा उत्पादन गर्दै आएका छन्। यता जिल्ला कृषि विकास कार्यालयले भने क्षतिको विवरण संकलन गर्ने काम भईरहेको जनाएको छ।
गोलभेँडामा टुटा एब्सोलुटा (गोलभेडाको पात खन्ने किरा) भेटिएको छ। सो किरा जिल्लामा पहिलो पटक देखा परेको हो। टुटा एब्सलुटा नामको किरा मुख्यतया गोलभेँडाको फल र प्याकेजिङ सामग्री ओसारपसार गर्दा तराईका जिल्लाबाट जिल्लामा भित्रिएको हुनसक्ने जिल्ला कृषि विकास कार्यालयका वरिष्ठ कृषि विकास अधिकृत दिलबहादुर विष्टले बताए। टुटा किराले गोलभेँडाको बिरुवालाई फूलबाट निस्कना साथ लार्भाले पात, डाठ, मुना र फल भित्र छेडेर नष्ट गर्ने भएकाले यसलाई गोलभेँडाको मुख्य सत्रुका रुपमा लिने गरेको विष्टले बताए। अमरगढी नगरपालिका–७ पोखराका कृषक वसन्ती पार्कीले लगाएको गोलभेँडा जाँच गर्न पुगेको इन्वाइटा र अनुकूलन परियोजनाको टोलीले उक्त टुटा किरा भेटिएको हो। अमरगढी नगरपालिकाको पोखरास्थित प्लाष्टिक घरमा लागाएको गोलभेँडामा टुटा किरा देखिएको बहुउद्देश्यीय विकास समाज अनुकूलन परियोजनाका कृषि अधिकृत सन्तोष विष्टले बताए। समयमा उपचार गर्न नसके टुटा किराले गोलेभँडा खेतीलाई नष्ट पार्छ। किरालाई मार्न पहल भइरहेको कृषक डम्बर कैनीले बताए। टुटा किरा जिल्लाभर फैलिने किसानलाई चिन्ता भएको छ। रासस
अनुदानको मल सरकारले तोकेको मूल्यभन्दा झण्डै दोब्बर बढी मूल्यमा खरीद गर्नुपरेको किसानले बताएका छन्। ‘सरकारले किसानलाई अनुदानमा रासायनिक मलखादको व्यवस्था गरेको छ, ’ कृषक वीरे चौधरीले भने – ‘बिक्रेताले चर्को मूल्यमा विक्री गरिरहेका छन्। ’ अनुदानको मल विक्री वितरणको जिम्मा पाएको कृषि सामग्री कम्पनी लिमिटेड र साल्टट्रेडिङ कर्पोरेशनले जिल्लाका सहकारी संस्थामार्फत मलको विक्री वितरण गर्दैआएको छ। आधिकारिक विक्रेताबाट मात्र विक्री गर्नुपर्ने सो मल कैलालीका एग्रोभेटलगायतका व्यापारिक पसलबाट तोकेभन्दा बढी मूल्यमा विक्री भइरहेको छ। मलको विक्री वितरणमा अपनाइएको प्रणाली नै गलत रहेकोले रासायनिक मलमा राज्यले दिएको अनुदान कृषक समक्ष पुग्न नसकिरहेको साल्टट्रेडिङ कर्पोरेशन धनगढीका सहायक महाप्रबन्धक केशवप्रसाद पाण्डे बताउँछन्। कृषि सामग्री संस्थान र साल्टट्रेडिङले आ–आफ्ना अधिकृत विक्रेतामार्फत मल विक्रीको व्यवस्था गर्न सके कृषकले सुलभ मूल्यमा सहज ढंगले मल पाउने पाण्डेको भनाइ छ। मल विक्री वितरणको जिम्मा पाएको यी दुई संस्थाले ५० किलो बोराको अनुदानको युरिया मल ८२६ रुपैयाँ, डिएपी दुई हजार २७६ रुपैयाँ तथा पोटास एक हजार ६७६ रुपैयाँ विक्री मूल्य तोकेकामा बजारमा उक्त मल युरिया प्रतिकिलो ३० रुपैयाँ, डिएपी ६० रुपैयाँ र पोटास ६० रुपैयाँमा विक्री भइरहेको छ। दुवै संस्थाले आफ्ना अधिकृत विक्रेता(सहकारी संस्था)लाई मल विक्री गर्दा प्रति बोरामा १२ रुपैयाँदेखि र ५० रुपैयाँसम्म छूट दिने गरेको छ। सो मल विक्री गर्दै आएका कतिपय सहकारी संस्थाले आफूखुशी मूल्य तोकेर विक्री गर्ने गरेका किसानले बताएका छन्। कृषि सामग्री कम्पनी धनगढीका प्रमुख दुर्गाप्रसाद पाण्डे अनुदानको मलको विक्री वितरण व्यवस्थापनबारे अनुगमन निरीक्षण गरिँदै आएको बताउँछन्।
कैलालीमा मलखादको बिक्री वितरणमा प्रभावकारी अनुगमन हुननसक्दा सरकारले उपलब्ध गराउँदै आएको अनुदानको मल चर्को मूल्यमा खरिद गर्नुपरेको गुनासो कृषकले गरेका छन्। अनुदानको मल सरकारले तोकेको मूल्यभन्दा झण्डै दोब्बर बढी मूल्यमा खरिद गर्नुपरेको किसानले बताएका छन्। “सरकारले किसानलाई अनुदानमा रासायनिक मलखादको व्यवस्था गरेकोछ, ” कृषक वीरे चौधरीले भने– “बिक्रेताले चर्को मूल्यमा बिक्री गरिरहेका छन्। ” अनुदानको मल बिक्री वितरणको जिम्मा पाएको कृषि सामग्री कम्पनी लिमिटेड र साल्टट्रेडिङ कर्पोरेशनले जिल्लाका सहकारी संस्थामार्फत मलको बिक्री वितरण गर्दैआएको छ। आधिकारिक बिक्रेताबाट मात्र बिक्री गर्नुपर्ने सो मल कैलालीका एग्रोभेटलगायतका व्यापारिक पसलबाट तोकेभन्दा बढी मूल्यमा बिक्री भइरहेको छ। मलको बिक्री वितरणमा अपनाइएको प्रणाली नै गलत रहेकोले रासायनिक मलमा राज्यले दिएको अनुदान कृषक समक्ष पुग्न नसकिरहेको साल्ट ट्रेडिङ कर्पोरेशन धनगढीका सहायक महाप्रबन्धक केशवप्रसाद पाण्डे बताउँछन्। कृषि सामग्री संस्थान र साल्ट ट्रेडिङले आ–आफ्ना अधिकृत बिक्रेतामार्फत मल बिक्रीको व्यवस्था गर्न सके कृषकले सुलभ मूल्यमा सहज ढंगले मल पाउने पाण्डेको भनाइ छ। मल बिक्री वितरणको जिम्मा पाएको यी दुई संस्थाले ५० किलो बोराको अनुदानको युरिया मल ८२६, डिएपी दुई हजार २७६ तथा पोटास एक हजार ६७६ रुपैयाँ बिक्री मूल्य तोकेकामा बजारमा उक्त मल युरिया प्रतिकिलो ३०, डिएपी ६० र पोटास ६० मा बिक्री भइरहेको छ। दुवै संस्थाले आफ्ना अधिकृत बिक्रेता९सहकारी संस्था०लाई मल बिक्री गर्दा प्रति बोरामा १२ देखि र ५० सम्म छुट दिने गरेको छ। सो मल बिक्री गर्दै आएका कतिपय सहकारी संस्थाले आफूखुशी मूल्य तोकेर बिक्री गर्ने गरेका किसानले बताएका छन्। कृषि सामग्री कम्पनी धनगढीका प्रमुख दुर्गाप्रसाद पाण्डे अनुदानको मलको बिक्री वितरण व्यवस्थापनबारे अनुगमन निरीक्षण गरिँदै आएको बताउँछन्। मल बिक्री गरी मनग्य आम्दानी गर्न पाइने भएपछि कैलालीमा मल बिक्री गर्नेतर्फ केन्द्रित भई धमाधम सहकारी संस्था स्थापना हुने क्रम बढेको छ। रासस
वाणगंगा नगरपालिकाका दुई शिक्षक शिक्षण पेसा छाडी तरकारी खेतीमा लागेका छन्। तीन वर्ष एउटै निजी विद्यालयमा शिक्षण पेसा अँगालेका वाणगंगा–७ वनगाईका विष्णु पौडेल र ३ झुँगाका भास्कर पँगेनी अहिले तरकारी खेतीमा रमाएका छन्। शिक्षण पेसामा भन्दा तरकारी खेतीमा मनग्य आम्दानी हुन थालेपछि उनीहरू तरकारी खेतीतर्फ आकर्षित भएका हुन्। वाणगंगा–३ झुँगाका ठाकुर ढकाल र राजमणिको दुई बिगाहा जमिन वार्षिक ७५ हजार रुपैयाँ तिर्ने गरी उनीहरूले भाडामा लिई व्यावसायिक तरकारी खेती सुरू गरेका हुन्। लौका, घिरौँला, भिण्डी, बोडी, काँक्रा विक्री गरी चार महिनामै एक लाख ५० हजार रुपैयाँ आम्दानी भएको छ। ‘शिक्षण पेसाभन्दा तरकारी खेतीबाट खुसी मिलेको छ, ’ पौडेलले भने। उनीहरूले १६ कट्ठामा लौका, बोडी, काँक्रा तथा १४ कट्ठामा भन्टा, फर्सी, खुर्सानी लगाएका छन्। करीब ८० हजार रुपैयाँको लागतमा तरकारी खेती सुरू गरेका पौडेल र पँगेनीले मासिक दश हजार रुपैयाँ ज्याला दिई सहयोगीसमेत राखेबा छन्। लौका प्रतिकलो २० रुपैयाँ, बोडी ८० रुपैयाँ, भन्टा ३० रुपैयाँ, काँक्रा र घिरौँला ३५ रुपैयाँका दरले बजारमा पुर्याई विक्री गर्ने गरेका पँगेनीले बताए। अहिलेसम्म पाँच लाख रुपैयाँभन्दा बढी लगानी गरेको उनले बताए। उनीहरू कामदार नपाएर चिन्तित बनेका छन्। कामदार अभावले १० कट्ठामा धानबाली लगाएका छन्। रासस
सिँचाइ मन्त्रालयअन्तर्गत भूमिगत जल सिँचाइ विकास डिभिजन कार्यालयले खेती हुने सुख्खा क्षेत्रमा सिँचाइ सुविधाका लागि डिप ट्युबवेल निर्माण सुरू गरेको छ। चितवन र मकवानपुरमा सेवा पुर्याउँदै आएको कार्यालयले यहाँका विभिन्न आठ स्थानमा डिप ट्युबवेल निर्माणको काम थालेको भूमिगत जल सिँचाइ विकास डिभिजन कार्यालयका सूचना अधिकारी अमलेस यादवले जानकारी दिए। चितवनमा ६ र मकवानपुरमा दुईवटा स्थानमा डिप ट्युबवेल निर्माण थालिएको हो। चितवनको कालिका नगरपालिका–८ सिमलबस्ती, भरतपुर महानगर–६ शान्तिपुर र १४ शिवनगर तथा पश्चिम चितवनको देवनगर, राप्ती नगरपालिका–५ रामपुर टाँडी तथा खैरहनी नगरपालिका–४ भुत्याहामा डिप ट्युबवेल निर्माण थालिएको हो। यस्तै मकवानपुरको हेटौँडा–१६ र १८ मा ट्युबवेल निर्माण निर्माण थालिएको छ। तीन चरणमा निर्माण सक्नेगरी सुरू भएको उक्त ट्युबवेल निर्माणको पहिलो चरणको कार्यक्रम सम्पन्न गरिएको छ। यस वर्ष दोस्रो चरणको काम सञ्चालन हुने कार्यालयले जनाएको छ। उक्त योजना सम्पन्न गर्दा प्रतिडिप ट्युबवेलको ८० लाख रुपैयाँ लागत लाग्ने सूचना अधिकारी यादवले बताए। पहिलो चरणको काम सकिँदा सबै गरेर एक करोड ६० लाख रुपैयाँ खर्च भएको छ। एक सय मिटर तल जमिनमुनिबाट पानी निकालिएको छ। चितवनमा ६ वटा डिप ट्युबवेलले १८५ हेक्टर क्षेत्रफल सिञ्चित हुने र मकवानपुरको दुईवटा ट्युबवेलबाट ४० हेक्टर क्षेत्र सिँचाइ गर्न सकिने बताइएको छ। रासस
मासुको प्रयोजनका लागि दक्षिण पर्वतका विभिन्न गाविसबाट दैनिकजसो दुधालु भैँसी बिक्री हुने गरेको पाइएको छ। स्थानीय जातका लिमे पाराकोटे भैँसी दैनिकजसो बिक्री हुँदा लोप हुने खतरा बढेको छ। जिल्लाको रानीपानी, बर्राचौर, वहाकी, शालिग्रामलगायत गाउँबाट दैनिकजसो भैँसी बिक्री भइरहेको छ। दुधालु भैँसी समेत बिक्री हुने गरेका रानीपानीका छविलाल पौडेलले बताउनुभयो। पोखराका व्यापारी यहाँ ट्रकसहित भैँसी खिरिद गर्न आउने गरेका छन्। व्यापारीले एउटा भैँसी मिलाइदिएवबापत स्थानीय व्यक्तिलाई रु एक हजारसम्म पारिश्रमिक उपलब्ध गराउने गरेका छन्। अधिकांश गाउँबाट गैरकानूनी रुपमा दुधालु र गर्भवती भैँसी बिक्री हुने गरेका स्थानीयवासी गुणबहादुर सुनारले बताए। लिमे पाराकोटे भैँसी संरक्षण कार्यक्रम समेत लागू भएको रानीपानीबाट भैँसी बिक्री गरिँदै आएको छ। दैनिकजसो ट्रकका ट्रक भैँसी लैजाँदा सम्बन्धित निकाय मौन छ। परीक्षण नै नगरी भैँसी बिक्रीका लागि लैजाने गरेपनि सम्बन्धितलाई कारबाही हुन सकेको छैन। लिमे पाराकोटे जातको भैँसी लोप हुन थालेको कृषक ऋखिराम भुसाल बताउछन्। जिल्ला पशुसेवा कार्यालयका प्रमुख डा सुधीर थापा बूढो भएका र अनुत्पादक भैँसी स्वास्थ्य परीक्षण गरेर बिक्री गर्न सकिने बताउछन्। रासस
सुनसरी मोरङ सिँचाइ आयोजनाको मूलनहरमा मर्मत गरिएपछि आजबाट सिँचाइ पूर्ववत् रूपमा सुचारु भएको छ। साउन २७ र २८ गतेको अविरल वर्षासँगै आएको बाढीले मूलनहरको विभिन्न ठाउँ तथा शाखा नहरमा क्षति पुर्याएको थियो। मूलनहरमा क्षति पुर्याएको पाँच ठाउँमा र विभिन्न शाखा नहरमा मर्मत गरी आजबाट पानी छोडिएको सो आयोजनाका प्रमुख कुञ्जनभक्त श्रेष्ठले जानकारी दिए। सुनसरी र मोरङको ६८ हजार हेक्टरमा सिँचाइ गरिँदै आएको सो मूलनहरको चतरादेखि मोरङसम्मको दूरी ५३ किलोमिटर पर्दछ। बाढीका कारण ४२ किलोमिटर क्षेत्र लोहन्द्रा साइफनमा क्षति पुगेको छ। साइफनमा क्षति पुगेपछि विभिन्न शाखामा पानी छोड्ने अवस्था छैन। मर्मतमा बढी समय लाग्ने भएकाले वैकल्पिक व्यवस्था गरेर सिँचाइ सुविधा प्रदान गरिएको आयोजना प्रमुख श्रेष्ठले बताए। ‘खोलाको पानीलाई शाखा नहरमा छिराएर सिँचाइ सुचारु गरेका छौँ’, उनले भने। मूलनहरको झुम्कामा तीन ठाउँ, खनार र पर्सेनीस्थित नेता चौकमा एक-एक ठाउँमा मर्मत गरिएको छ। विभिन्न शाखा मर्मत गरी खोलाको पानीलाई नहरबाट बग्ने व्यवस्था मिलाएर सिँचाइको सुविधा पुर्याइएको छ। आपतकालीन मर्मतमा एक करोड रुपैयाँ खर्च भएको छ। नहर मर्मतको काम जारी रहेको र किसानको आवश्यकताअनुरुप पानी छोडिएको आयोजनाले जनाएको छ। तत्काल ३० हजार हेक्टरमा सिँचाइ सुविधा पुग्नेछ। विराटनगर, शङ्करपुर, सुक्सेना शाखा र हरिनगरा शाखाको तल्लो भागमा क्षति भएकाले आधा भागसम्म मात्र सिँचाइ पुग्ने बताइएको छ। रामधुनी सिघिँया, विश्रामपुर, झुम्का, रामगञ्ज, सीतागञ्ज, वरियातिलगायतका शाखामा सिँचाइ सुविधा सुचारु भएको छ। सो नहरमा ८५ करोड रुपैयाँ भन्दा बढी क्षति पुगेको छ। रासस
जिल्लाको जैमिनी नगरपालिका २ र ३ दमेकका किसानहरु पछिल्लो समयमा नगदेबालीमा आकर्षित हुन थालेका छन्। किसानहरुले आफ्नो बाँझो र खाली जग्गामा अन्नबाली छोडेर अलैँची खेतिमा आकर्षित भएका हुन। पछिल्लो समय युवा बैदेशिक रोजगारीमा जाने क्रम नरोकिएर जनशक्ति अभाव भइरहेको अवस्थामा यहाँका किसानहरुले अलैँची खेती गरी आत्मनिर्भर बन्न थालेका छन्। सुरुमा परीक्षणका रुपमा बाँझो र पाखो जमिनमा लगाइएको अलैँचीले राम्रो आम्दानी दिने भएपछि किसानहरु अन्य खेती छाडेर उब्जाउ जमिनमा समेत अलैँचीका बिरुवा रोप्न थालेको बताउँछन। ‘पहिले त कस्तो हुन्छ भनेर हामीले आफ्नै घरमा लगायौँ’ गाजा सामुदायीक कृषि सहकारीका अध्यक्ष होमनाथ सापकोटाले भने, ‘राम्रो हुने देखिएपछि समुहिक रुपमा मिलेरै अलैँची खेती सुरु गरेका हौँ। ’ हाल सय रोपनी जग्गा भाडामा लिएर सहकारी मार्फत अलैँची खेतीलाई व्यवसायिक रुपमा अगाडी बढाएको अध्यक्ष सापकोटाले बताए। साविकको दमेक गाविसका किसानले सहकारीमा आवद्ध भएर ११ हेक्टर क्षेत्रफलमा फैलिएको जग्गामा अलैँची रोपेका छन्। उनीहरुले अलैँची नर्सरी स्थापना गरेर विरुवा विक्रि गर्ने व्यवस्था सहकारी मार्फत मिलाएका छन। अहिले ८ लाखदेखि ९ लाख विरुवा निकाल्ने गरि नर्सरीको तयारी भएको अध्यक्ष सापकोटाले बताए। सहकारी मार्फत अलैँचीको फल र विरुवा दुवै उत्पादन गरेर विक्री गर्ने गरेका छन। किसानहरुले एक सय रोपनी जग्गा भाडामा लिएर सहकारी मार्फत अलैँचीको व्यवसायीक खेती सुरु गरेका छन। गत बर्ष अलैँचीका बिरुवा मात्रै बिक्री गरेर करिब १० लाख आम्दानी गरेको जिल्ला कृषि विकास कार्यालय बागलुङले जनाएको छ। अहिले भने खेतीयोग्य जमिनमासमेत अलैँचीका बिरुवा हुर्किरहेका छन्। यसबाट आगामी बर्ष उनीहरुले झन्डै ५० लाख आम्दानी गर्ने लक्ष्य लिएका छन। गाउँ—गाउँमा सहकारीले सुरु गरेको अलैँची खेती राम्रो भएपछि अलैँचीका विरुवाहरुको माग समेत बढ्दै जान थालेको दमेकका स्थानीय किसान आनन्द अम्माईले बताए। ‘पोहोर परार खेर गएको बारीमा कस्तो हुन्छ भनेर लगायौँ। आम्दानी पनि राम्रै भयो। अहिले अरु बालीनालीको ठाउँमा अलैँचीका विरुवा रोपेको छु। ’ अम्माईले भनेँ, ‘अलैँची खेती राम्रो र माग पनि उत्तिकै भएको छ। विरुवा विक्रि भइरहेकाले आम्दानी राम्रो भएको छ। ’ उनी मात्रै होईन सहकारीमा आवद्ध भएका अन्य किसानहरु पनि अलैँची खेतीले राम्रो प्रतिफल दिन थालेपछि खुसी छन। बागलुङ जिल्लामा झन्डै ३० हेक्टर बढी क्षेत्रफलको जमिनमा अलैँची खेती गरिएको जिल्ला कृषि विकास कार्यालय बागलुङले जनाएको छ। जिल्लाको दुदीलाभाटी, अर्गल, बुर्तिवाङ, हिल, दमेक, राङखानी र बरेङ अलैँची खेतीका लागि उपयुक्त ठाउँ मानिन्छन। जिल्ला कृषि विकास कार्यालयका अनुसार गत बर्ष पश्चिम खर्वाङ क्षेत्र तिर १ लाख बढी अलैँचीका विरुवा वितरण गरेको जनाएको छ। यस बर्ष दमेक क्षेत्रमा १ लाख ५० हजार अलैँचीका बिरुवा वितरण गरिएको कार्यालयले जनाएको छ। केही किसानले आफ्नै जग्गामा र केहीले भने भाडामा लिएर अलैँची लगाईरहेका छन। त्यहाँका किसानहरुले सुरु गरेको अलैँची खेतीले अन्य वडाका कृषकहरु समेत अलैँची तर्फ आकर्षित भएका छन्। अलंैची खेतीका लागि सिँचाईयुक्त क्षेत्र, बनजंगल र केही चिस्यान सहितको जमिन आवश्यक हुने गर्दछ। अलैँची औषधीको रुपमा मात्र नभएर विभिन्न परिकार, उच्च गुणस्तरको वास्नादार परिकार र स्वादका लागि प्रयोग हुने गर्दछ।
जिल्लामा पहिलो पटक हावा र पानीबाट मात्रै तरकारी फलाउने प्रविधि शुरु भएको छ। मोदी गाउँपालिका–५ अम्बोटमा पाँच वर्षदेखि सफल रूपमा व्यावसायिक तरकारीखेती गर्दै आएका लालबहादुर हरिजनले यस्तो प्रविधिबाट तरकारीखेती थालेका छन्। फलामे दुई खम्बाको सहारामा तीन मि लम्बाइ र तीन इन्च मोटाइका प्लास्टिक पाइपमा पानी भरेर प्लास्टिक ड्रम र सोलार प्लानको सहयोगमा सो खेती गर्न सकिने हरिजनले बताए। भर्खरै शुरु गर्न लागिएको सो प्रविधिबाट छिटो उत्पादन दिने साग, धनियाँ, मुला तथा लहरे तरकारी उत्पादन गर्न मिल्ने बताइएको छ। करिब डेढ मि उचाइको टनेलमा दुवैतर्फ तीन तीन पिभिसी पाइप अड्याएर ३० इन्चको फरकमा पारिएको प्वालमा प्लास्टिक कपलाई चिरेर तरकारीको बिरुवा रोपिन्छ। सोलारमा जडित सानो मोटरले ड्रममा रहेको पानी प्लास्टिक पाइपमार्फत बिरुवाको फेदमा पठाइन्छ। बिरुवामा बढी भएको पानी पाइपको माध्यमबाट ड्रममै पठाइन्छ। बिरुवालाई आवश्यक पर्ने खाद्यतत्व पानीमा मिसाइएपछि दैनिक दुई घण्टा पर्ने सूर्यको किरणका कारण सोलारले पानीलाई बिरुवासम्म पठाउँदै बढी भएको पानी ड्रममै पठाउने काम गर्छ। यही चक्रीय प्रणालीबाट त्यहाँ लगाइएको तरकारी वृद्धि हुँदै जाने बताइएको छ। एउटा स्ट्याण्डमा फलेको तरकारीले एक परिवारलाई खान पुग्ने हरिजन बताउँछन्। “हरेक पाइपमा १० वटासम्म बिरुवा रोप्न मिल्छ”, उनले भने, “करेसाबारी नहुनेका लागि बढी उपयोगी हुन्छ। ” १५ हजारको लगानीमा एउटा स्ट्याण्डमा शुरु गर्न मिल्ने सो प्रविधिको खेती १५ देखि २० वर्षसम्म टिक्छ। जिल्ला कृषि विकास कार्यालयका प्रमुख वासुदेव रेग्मीले सो प्रविधि नेपालमै नमूना भएको र यसबाट थोरै ठाउँ र समयमा धेरै उत्पादन दिन सकिने बताए। रासस
जिल्लाका लेकाली क्षेत्रका किसान अलैँंची टिप्न थालेका छन्। सातसय मिटरदेखि १२ सय मिटर उचाइसम्ममा लगाइएको अलैँची टिप्न सुरू गरिएको अलैँची व्यवसायी महासंघका जिल्ला अध्यक्ष अजय तामाङले बताए। । उचाइ अनुसार फरक/फरक समयमा अलैँची पाक्ने हुँदा सो भन्दामाथि लगाइएको अलैँची असोज लागेपछि मात्रै टिप्न सुरू गरिने उनले बताए। अलैँची पाकेपछि किसान टिप्न, छोडाउन र सुकाउन व्यस्त रहेका भूलभूलेका कमलबहादुर खत्रीले बताए। दिनभरी टिप्ने, राति छोडाउने र फेरि भट्टीमा सुकाउनुपर्ने हुँदा किसानलाई अहिले फुर्सद नभएको खत्री बताउँछन्। भूलभूलेसहित बाँझाखेत, घनपोखरा, खुदी, गौँडा, इलमपोखरी, दूधपोखरी, बन्सार, ढोडेनी, फलेनी, ताघ्रिङ, कोल्की, पसगाउँलगायतका गाउँ पाखामा व्यावसायिक अलैँचीखेती गरिएको छ। पछिल्लो समय कृषकले अलैँची उत्पादन हुने क्षेत्रलाई समेटेर अलैँची जोन कार्यक्षेत्र प्रस्ताव गरेका छन्। प्रधानमन्त्री कृषि आधुनीकरण परियोजना कार्यान्वयनको लागि अलैँची जोन कार्यक्षेत्र प्रस्ताव गरीएको हो। रासस
बाढी र डुबानका कारण कृषि तथा पशु चौपायातर्फ १० करोड ७५ लाख रुपैयाँभन्दा बढीको क्षति भएको छ। जिल्ला विपद् व्यवस्थापन समितिले दिएको जानकारीअनुसार एक हजार ११५. ७४ हेक्टर क्षेत्रफलको धान मकै बगाउँदा आठ करोड २६ लाख ६२ हजार रुपैयाँ बराबरको क्षति भएको छ। यस्तै, बाढीले १०२. ४ मेट्रिक टन सञ्चित खाद्यान्न बगाउँदा ५१ लाख ५२ हजार रुपैयाँ, १० मेट्रिक टन सञ्चित बीउ बगाउँदा नौ लाख ८८ हजार रुपैयाँ र एउटा च्याउ फार्म बगाउँदा २० लाख रुपैयाँ बराबरको क्षति भएको आपत्कालीन कार्य सञ्चालन केन्द्रका सूचना अधिकारी खिलानाथ दाहालले जानकारी दिए। पशुचौपायाको गोठ बगाउँदा ३७ लाख २३ हजार रुपैयाँ र १३ वटा माछा पोखरी बगाउँदा ५० लाख ८० हजार रुपैयाँको नोक्सानी भएको छ। जिल्लामा बाढीले २८ गाईगोरु, दुई भैँसी, ९४ भेडाबाख्रा, दुई सुँगुर, स्थानीय कुखुरा र हाँस गरी २१७ तथा ब्रोइलर तीन हजार १५० बगाएको छ। रासस
बाढीका कारण मोरङको कृषि क्षेत्रमा करीब ५६ करोड रुपैयाँ बराबरको क्षति भएको छ। गत साउन २७ र २८ गतेको अविरल वर्षापछि बाढी आउँदा जिल्लाको दुई हजार ५२० हेक्टरको धानबाली पुरिँदा २४ करोड २० लाख ७९ हजार रुपैयाँको क्षति भएको अनुमान गरिएको छ, भने सात हजार ९ सय ५० परिवार प्रभावित भएका छन्। तीन सय १७ हेक्टरमा नौ करोड १३ लाख ६८ हजार रुपैयाँ मूल्यको तरकारीबाली र ३१३ हेक्टरमा निर्माण गरिएको माछा पोखरीमा बाढी पस्दा १६ करोड २६ लाख ६८ हजार रुपैयाँको माछाको माउ र भुरा क्षति भएको जिल्ला कृषि विकास कार्यालयले जनाएको छ। एक सय १० हेक्टरमा एक करोड २७ लाख ६७ हजार रुपैयाँ मूल्यको जुटखेती, २४ हेक्टरमा रहेको केरा, कागती र मेवाखेती नष्ट हुँदा ७१ लाखको क्षति भएको छ। करीब दुई हजार किसानको घरमा पानी पस्दा सञ्चित गरी राखिएका एक करोड रुपैयाँभन्दा बढीको ४९० मेट्रिक टन धान र गहुँ क्षति भएको छ। माउ र भुरा बाढीले बगाउँदा माछापालनमा समस्या भएको जिल्ला कृषि विकास कार्यालयका प्रमुख मनोज यादवले जानकारी दिए। विराटनगरमा वर्षासँगै पाँच दिनसम्म विद्युत् सेवा अवरुद्ध हुँदा गणेश कोल्डस्टोरमा राखिएको एक हजार मेट्रिक टन आलुमा टुसा पलाएको र मेसिनमा समेत क्षति पुग्दा रु ५० लाख बराबरको नोक्सान भएको बताइएको छ। रासस
काभ्रेपलाञ्चोकमा उत्पादन हुने विभिन्न कृषि उपजको औसत मूल्य घट्दै गएको छ। जिल्लाको पाँचखाल, बल्थली, कुशादेवी, भकुण्डबेँसी र महादेवस्थानबाट नियमित संकलन हुने विभिन्न अन्नबाली तथा नगदेबालीको मूल्य कृषकले कम पाएको तथ्यांक कार्यालय, धुलिखेलका तथ्यांक अधिकृत दिनानाथ लम्सालले जानकारी दिए। आर्थिक वर्ष २०७०/७१, २०७१/७२, २०७२/७३ र २०७३/७४ मा उत्पादन गरेको स्थलबाट कृषि उपजको औसत मूल्य घटदै गएकोले कृषकले घाटा ब्यहोर्नुपरेको लम्सालले बताए। गहुँको मूल्य ३१ रुपैयाँबाट घटेर २३ रुपैयाँ, वर्षे मकै २६ रुपैयाँबाट २३ रुपैयाँ, धान मोटो २९ रुपैयाँबाट बढेर ३१ रुपैयाँ, मसिनो धान ३७ रुपैयाँबाट बढेर ५७ रुपैयाँ, कोदो २१ रुपैयाँबाट बढेर ३८ रुपैयाँ, रातो आलु २९ रुपैयाँबाट घटेर २७ रुपैयाँ, सेतो आलु २५ रुपैयाँबाट २२ रुपैयाँमा झरेको छ। त्यस्तै, तोरीको मूल्य वृद्धि भएको छ। तोरी ७५ रुपैयाँबाट ९४ रुपैयाँ पुगेको छ। तर फलफूलको मूल्य घटेको छ। आँप, अम्बा, लिची, कागती, सुन्तला, नास्पति, जुनारको मूल्य घटेको देखिएको छ। यहाँबाट उत्पादन हुने विभिन्न तरकारी, काउली, रायो, भेडेखुर्सानी, काँक्रो, फर्सी, लौका, स्कुस, मोटरकोसा, बोडी, बन्दागोभीको मूल्य केही तलमाथि हुने गरेको छ। रागाँ, खसी, बोका र सुंगुरको मासुको मूल्य वृद्धि भएको छ। कुखुरा र हाँसको मासुको मूल्यमा केही वृद्धि भएको छ। गाईको दूधको मूल्य ४१ रुपैयाँबाट ९४ रुपैयाँ पुगेको छ। भैँसीको दूधको मूल्य ५६ रुपैयाँबाट ६९ रुपैयाँ पुगको छ। स्थानीय कुखुराको अण्डा मूल्य २१ रुपैयाँसम्म पुगेको छ भने उन्नत जातका कुखुराको अण्डा ९ रुपैयाँबाट १५ रुपैयाँ पुगेको छ। रासस
अघिल्ला वर्षजस्तै योपटक पनि काठमाडौंमा जुम्लाको ताजा स्याउ भित्रिएको छ। विगत ५ वर्षयता निरन्तर एप्पल गार्डेन जुम्लाले काठमाडौंका उपभोक्तामाझ सस्तो मूल्यमा अर्ग्यानिक स्याउ भित्र्याउँदै आएको छ। काठमाडौंमा पछिल्लो समय चिनियाँ र भारतीय स्याउले बजार लिइरहेको समयमा थोरैमात्रामा उपलब्ध हुने गरेको नेपाली स्याउको बजारमा भित्रिएसँगै उपभोक्ताहरु नेपाली स्वादमा केहि समयका लागि भएपनि लिन पाउने एप्पल गार्डेनको विश्वास छ। स्याउका लागि प्रशिद्ध मानिएको जुम्लामा उत्पादीत स्याउको मूल्य विदेशी स्याउको तुलनामा सस्तो रहेको सर्वसुलभ रहेको कृषक दिनेश खड्काले जानकारी दिए। पछिल्लो समय जुम्लामा जिल्ला कृषी कार्यलयले अर्गानिक उत्पादनमा जोड दिएपछि र अर्गानिक स्याउ उत्पादनको जिल्लाका रुपमा विकास गरेपछि देशभर जुम्लाको स्याउको माग उच्च रहेको छ। बाटो र गाडीको कठिनाईका कारण स्याउमा धेरै नाफा नहुने भएपनि आफ्नो उत्पादन बजारसम्म पुर्याउनु र निरन्तरता दिनु ठुलो कुरा भएको खड्का बताउँछन्। पछिल्लो समय जुम्लामानै प्रतिकिलो ६० देखि ७० रुपैंयासम्ममा स्याउ विक्री हुँदै आएको छ। काठमाडौं सम्म आइपुग्दा ठुलो मात्रामा खर्च उठ्ने भएपनि आफुहरु नाफाका लागि भन्दापनि जुम्ली स्याउको बजार प्रवद्र्धनका लागि स्याउ ल्याउने गरेको खड्काको भनाई छ। बोटबाट टिपेको २÷३ दिनमै स्याउ काठमाडौं भित्रिएकाले ताजा स्याउ आइपुग्दा आफु निकै खुसि भएको उनले बताए। स्याउसँगै जुम्ली सिमी, ओखर पनि उपलब्ध गराएका छन्। उनले बानेश्वर स्थीत अल इन वान मार्टबाट स्याउ विक्रि गरीरहेको जनाएका छन्।
स्थानीय कृषकले लमजुङ जिल्लालाई अलैँची जोन कार्यक्षेत्र बनाउन प्रस्ताव गरेका छन्। आइतबार भएको अलैँची कृषकको भेलाले अलैँची उत्पादन हुने क्षेत्रलाई समेटेर अलैँची जोन क्षेत्रको प्रस्ताव गरेका हुन्। प्रधानमन्त्री कृषि आधुनिकीकरण परियोजना कार्यान्वयनका लागि अलैँची जोन कार्यक्षेत्र प्रस्ताव गरिएको अलैँची व्यवसायी महासङ्घका जिल्ला अध्यक्ष अजय तामाङले बताए। उनका अनुसार प्रस्तावित कार्यक्षेत्रमा दूधपोखरी, दोर्दी, मर्स्याङ्दी, क्व्होला सोथार गाउँपालिका र बेँसीशहर नगरपालिकाको केही क्षेत्र रहेको छ। कार्यक्षेत्रमा बेँसीशहर नगरपालिकाअन्तर्गत वडा नं ५ नाल्मा र वडा नं १० बाँझाखेत रहेको छ भने मर्स्याङ्दी गाउँपालिकाअन्तर्गत १ देखि ८ सम्मको भूभागलाई समेटिएको छ। यसैगरी, दूधपोखरी गाउँपालिकाको गौडा, विचौर, दूधपोखरी र इलमपोखरीलाई समेटिएको छ भने दोर्दी गाउँपालिकाको वडा नं ४ देखि ९ सम्मका वडालाई समेटिएको छ। त्यस्तै, क्व्होलासोथार गाउँपालिकाअन्तर्गत सिङ्दी, पसगाउँ, भुजुङ, उत्तरकन्या, भोजे, गिलुङका केही वडा परेका छन्। अलैँची जोन कार्यक्षेत्र घोषणाका लागि न्यूनतम ५ सय हेक्टर क्षेत्रफल हुनुपर्ने प्रावधानअनुसार ६२५ हेक्टर क्षेत्रफल प्रस्ताव गरिएको अध्यक्ष तामाङले बताए। यसअघि जिल्लामा एउटा ब्लग र २० वटा पकेट क्षेत्र निर्धारण गरिएको थियो। ब्लगका लागि न्यूनतम ५ सय रोपनी र पकेटक्षेत्रका लागि १ सय रोपनी क्षेत्रफल निर्धारण गरिएको छ। प्रस्तावित कार्यक्षेत्रलाई जिल्ला कृषि विकास कार्यालयमार्फत कृषि मन्त्रालय पठाइएको छ। मन्त्रालयको स्वीकृतिपछि सो क्षेत्रमा प्रधानमन्त्री कृषि आधुनिकीकरण परियोजना सञ्चालन हुनेछ। अलैँची प्रवर्द्धन केन्द्रीत सो परियोजना १० वर्षसम्म सञ्चालन हुने अध्यक्ष तामाङले बताए। कार्यक्रम कार्यान्वयन भएसँगै थप १५० क्षेत्रफल जमिनमा कार्यक्षेत्र विस्तार गरिने अध्यक्ष तामाङले बताए। लमजुङका किसानले अलैँचीखेतीबाट मनग्य आम्दानी लिइरहेका छन्। लमजुङमा हाल गोलसायी र रामसायी जातका अलैँची उत्पादन हुँदै आएको छ। रासस
कृषकले एउटै जमिनलाई लामो समयसम्म नर्सरीको रुपमा प्रयोग गर्ने प्रथाले पनि रोग कीराको प्रकोप बढाउनुको साथै बेर्नाको गुणस्तरमा ह्रास आई उत्पादन र गुणस्तरमा गिरावट आइरहेको छ। यस्तो परिस्थितिमा परम्परागत बेर्ना उत्पादनको विकल्पको खोजी विगतदेखि नै भइरहेको छ। यसको बिकल्प भनेको पछिल्लो समय प्रचलनमा आएको प्लास्टिकको ट्रेमा बेर्ना उत्पादन प्रविधि हो। कोकोपिट जुन नरिवलको जटा लाई क्रसिंग गरेर बनाइएको हुन्छ त्यसको एक भाग परलाइट र एक भाग कम्पोस्ट मल वा भर्मी कुलेट मिसाएर ट्रे को प्वालमा भरेर बेर्ना उत्पादन गरिने यो प्रविधिका विभिन्न फाइदा रहेका छन्। जुन निम्नानुसार छन्ः

End of preview. Expand in Data Studio

README.md exists but content is empty.

Downloads last month: 158

Size of downloaded dataset files:

565 MB

Size of the auto-converted Parquet files:

203 MB

Number of rows:

111,949

Models trained or fine-tuned on iamsubingyawali/nepali_news_text

iamsubingyawali/gemma-3-4b-nepali-news-pretrained

Text Generation • 4B • Updated 10 days ago • 89