Datasets:

margiela00

/

test_question3

like 0

Эконометрик гэж юу вэ ?

Эконометрик нь эдийн засгийн онол, математикийг хослуулсан салбар юм. Энэ нь эдийн засгийн үзэгдлүүдийг загварчлах, таамаглал дэвшүүлэх, шинжлэх, статистикийн аргуудыг ашиглан эдийн засгийн өгөгдлийг дүн шинжилгээ хийх замаар эдийн засгийн онолыг шалгаж, баталгаажуулдаг. Эконометрикийн гол зорилго нь: 1. Эдийн засгийн онолыг шалгах, баталгаажуулах 2. Эдийн засгийн бодлогын үр нөлөөг үнэлэх 3. Ирээдүйн эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийг таамаглах 4. Эдийн засгийн шийдвэр гаргалтанд дэмжлэг үзүүлэх Эконометрик нь дараах үе шатуудаар явагддаг: 1. Асуудлыг тодорхойлох: Судалгааны асуудлыг сонгож, хамрах хүрээг тодорхойлно. 2. Онолын загвар боловсруулах: Эдийн засгийн онолд тулгуурлан судалгааны асуудлыг загварчилна. 3. Өгөгдөл цуглуулах: Шаардлагатай өгөгдлийг цуглуулж, боловсруулна. 4. Загварыг тохируулах: Цуглуулсан өгөгдөлд тулгуурлан загварын параметрүүдийг тооцоолно. 5. Загварыг шалгах: Загварын үр дүнг шалгаж, дүгнэлт гаргана. 6. Таамаглал дэвшүүлэх: Загварт тулгуурлан ирээдүйн үзүүлэлтүүдийг таамаглана. Эконометрикт регрессийн шинжилгээ, хугацааны цуваа, панел өгөгдлийн шинжилгээ зэрэг статистикийн аргууд өргөн ашиглагддаг. Эдгээр аргуудыг ашиглан эдийн засгийн хамаарлыг тодорхойлж, таамаглал шалгаж, бодлогын үр нөлөөг үнэлдэг. Эконометрик нь эдийн засгийн бодлого боловсруулах, бизнесийн шийдвэр гаргах, зах зээлийн судалгаа хийхэд чухал үүрэгтэй. Энэ нь эдийн засгийн онолыг бодит амьдралтай холбох гүүр болдог.

Максим Горький гэж юу вэ ?

Максим Горький бол Оросын алдарт зохиолч, яруу найрагч, жүжгийн зохиолч юм. Түүний жинхэнэ нэр нь Алексей Максимович Пешков бөгөөд 1868 онд Нижний Новгород хотод төрсөн. Горький багадаа ядуу зүдүү амьдралаар өссөн ба залуудаа ажилчин ангийн амьдралыг туулсан туршлага нь түүний уран бүтээлд ихээхэн нөлөөлсөн. Тэрээр 1890-ээд оноос эхлэн бичиж эхэлсэн ба "Макар Чудра", "Хүний хувь заяа", "Салхитай байшин" зэрэг богино өгүүллэгүүдээрээ анх алдаршсан. Горькийн хамгийн алдартай бүтээлүүдэд "Эх", "Артамоновынхны амьдрал", "Залуу нас", "Испанийн хүмүүс" зэрэг романууд багтдаг. Эдгээр бүтээлдээ тэрээр Оросын нийгмийн доод давхаргынхны амьдрал, тэдний тэмцлийг дүрсэлсэн байдаг. Түүнчлэн Горький жүжгийн зохиолоор ч алдартай бөгөөд "Егор Булычевынхан", "Шаарлагдсан хүмүүс", "Зофинг" зэрэг жүжгүүд нь театрын тайзнаа өнөөг хүртэл тоглогдсоор байна. Горький Зөвлөлт засгийн үед идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж, социалист реализмын урсгалыг үндэслэгчдийн нэг болсон. Тэрээр 1936 онд Москва хотноо нас барсан бөгөөд одоо түүний нэрэмжит номын сан, музей Оросын олон хотод байдаг. Максим Горький бол Оросын уран зохиолын түүхэнд гарамгай байр суурь эзэлдэг бөгөөд түүний бүтээлүүд дэлхий дахинаа орчуулагдан, өргөн уншигчдын хүртээл болсоор байна.

Зуун жилийн ганцаардал гэж юу вэ ?

Зуун жилийн ганцаардал бол Колумбын алдарт зохиолч Габриель Гарсиа Маркесийн бичсэн роман юм. Энэ бүтээл нь 1967 онд хэвлэгдсэн бөгөөд испани хэлээр "Cien años de soledad" гэж нэрлэгддэг. Роман нь Буэндиа гэр бүлийн долоон үеийн түүхийг өгүүлдэг. Тэд Макондо хэмээх зохиомол тосгонд амьдардаг бөгөөд энэ тосгон нь цаг хугацааны эргэлтэд автаж, давтагддаг мэт санагддаг. Романы гол сэдэв нь хүний амьдралын утга учир, хувь заяаны тухай асуултууд юм. Буэндиа гэр бүлийнхэн янз бүрийн хувь тавилантай тулгардаг. Зарим нь аз жаргалтай, зарим нь зовлон бэрхшээлтэй амьдардаг. Гэвч тэд бүгд л амьдралынхаа туршид ганцаардмал байдлыг мэдэрдэг. Энэ нь хүн бүр өөрийн гэсэн ертөнцтэй, бусдаас тусгаарлагдмал оршдог гэсэн санааг илэрхийлдэг. Романд магик реализмын хэв маяг ихээхэн ашиглагдсан бөгөөд бодит байдал, домгийн элементүүд хосолсон байдаг. Жишээлбэл, нисдэг хүн, үхэшгүй мөнх настай хүн, бороо орох үед шувуудын өд ноолуур болон хувирдаг зэрэг этгээд үзэгдлүүд гардаг. "Зуун жилийн ганцаардал" нь Латин Америкийн уран зохиолын нэгэн оргил бүтээл бөгөөд дэлхий дахинаа өргөн уншигчдын хүртээл болсон. Энэ роман нь хүний амьдрал, нийгмийн тухай гүн гүнзгий утга санааг агуулдаг бөгөөд уран сайхны өндөр ач холбогдолтой юм.

Андрей Сахаров гэж юу вэ ?

Андрей Дмитриевич Сахаров бол Зөвлөлт Холбоот Улсын цөмийн физикч, эрдэмтэн бөгөөд хүний эрхийн төлөө тэмцэгч байсан юм. Тэрээр 1921 онд Москва хотод төрсөн. Сахаров нь Зөвлөлтийн устөрөгчийн бөмбөгийг бүтээхэд гол үүрэг гүйцэтгэсэн. 1949 онд тэрээр ЗХУ-ын анхны термоцөмийн бөмбөгийг амжилттай туршихад оролцож, улмаар 1953 онд 32 насандаа ЗХУ-ын Шинжлэх ухааны академийн хамгийн залуу академич болсон. Гэвч 1960-аад оноос эхлэн Сахаров цөмийн зэвсгийн аюулыг ухамсарлаж, энхтайваны төлөө дуу хоолойгоо илэрхийлэх болсон. Тэрээр цөмийн зэвсгийн туршилтыг хориглох олон улсын гэрээ байгуулах санаачилга гаргаж, энэ талаар идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулсан. 1970-аад онд Сахаров Зөвлөлт дэх хүний эрхийн зөрчлийн эсрэг тэмцэх болсон. Тэрээр улс төрийн хэлмэгдэгсдийг өмгөөлж, шашны болон үндэсний цөөнхийн эрхийг хамгаалах үйл ажиллагаа явуулсан. Ийм үйл ажиллагаа нь Зөвлөлтийн удирдлагуудад таалагдаагүй бөгөөд түүнийг хавчиж эхэлсэн. 1980 онд Сахаров Зөвлөлт Афганистан руу довтолсныг эсэргүүцэж, үүний улмаас баривчлагдан Москвагаас албадан нутаг заагдсан. Гэвч тэрээр хүний эрхийн төлөө тэмцлээ үргэлжлүүлсээр байсан. Сахаровын үйл ажиллагаа олон улсын хүрээнд өргөн хүлээн зөвшөөрөгдсөн бөгөөд 1975 онд түүнд Нобелийн энхтайвны шагнал хүртээсэн. Тэрээр 1989 онд Москва хотноо нас барсан. Андрей Сахаров бол шинжлэх ухаан, ёс суртахууны салбарт томоохон хувь нэмэр оруулсан бөгөөд хүн төрөлхтний сайн сайхны төлөө зоригтой тэмцэж явсан агуу хүмүүсийн нэг юм.

Хаос гэж юу вэ ?

Хаос гэдэг нь эмх замбараагүй, тогтворгүй байдлыг илэрхийлдэг ойлголт юм. Энэ нь шинжлэх ухаанд тодорхой утга агуулгатай. Хаосын онол нь математикийн салбар бөгөөд маш мэдрэмтгий, тодорхой бус системүүдийг судалдаг. Эдгээр системүүд нь бага зэргийн өөрчлөлтөд ч хэт мэдрэмтгий байдаг тул урьдчилан таамаглах боломжгүй. Жишээлбэл, цаг агаарын нөхцөл байдал нь маш олон хүчин зүйлээс хамаардаг тул богино хугацаанд ч гэсэн нарийвчлан тооцоолоход хэцүү байдаг. Хаосын нэг онцлог шинж чанар бол "эрвээхэй нөлөө" юм. Энэ нь жижиг өөрчлөлт ч гэсэн системд асар их нөлөө үзүүлж болно гэсэн санааг илэрхийлдэг. Жишээлбэл, нэг газар далавчаа сэгсэрсэн эрвээхэй өөр газар хуй салхи үүсгэж болно гэсэн үг. Хаосын онол нь математик загварчлал, компьютер симуляцид өргөн ашиглагддаг. Энэ нь бидэнд тодорхой бус, хувьсамтгай системүүдийг ойлгоход тусалдаг. Түүнчлэн хаос гэдэг нь философийн ойлголт бөгөөд ертөнцийн эхэн үед байсан эмх замбараагүй байдлыг илэрхийлдэг. Олон соёл иргэншилд хаос нь бүтээлийн өмнөх төлөв байдал гэж үздэг. Нийтлэлийн хувьд "хаос" гэдэг үг нь Андрей Сахаровын амьдралын сүүлийн жилүүдэд тохиолдсон үйл явдлуудыг тодорхойлоход ашиглагдсан байна. Зөвлөлт Холбоот Улс задрах үед нийгэмд эмх замбараагүй байдал үүсч, олон хүн тогтвортой ирээдүйн талаар эргэлзэх болсон. Энэ нь Сахаровын хувьд ч адил байсан бөгөөд тэрээр шинэ нийгмийн тогтолцооны талаар санаа зовниж байв.

Бүдүүн гэдэс гэж юу вэ ?

Бүдүүн гэдэс бол хүний хоол боловсруулах замын сүүлчийн хэсэг юм. Энэ нь ойролцоогоор 1,2-1,5 метр урттай, диаметр нь 7,5 см орчим байдаг. Бүдүүн гэдэсний гол үүрэг бол хоол тэжээлийн хольцоос ус болон электролитүүдийг шингээх явдал юм. Ингэснээр хоол боловсруулалтын эцсийн бүтээгдэхүүн болох өтгөн ялгадас үүсдэг. Бүдүүн гэдэс нь хэд хэдэн хэсгээс бүрддэг: 1. Мухар гэдэс (Caecum): Бүдүүн гэдэсний хамгийн өргөн хэсэг бөгөөд аарцагны баруун хонхорт байрладаг. 2. Өтөн унжлага (Appendix): Мухар гэдэсний унжлага бөгөөд хүнд үлдэц эрхтэн юм. Энэ нь лимфоид эдийг агуулдаг. 3. Өгсөх бүдүүн гэдэс (Ascending colon): Баруун тийш эргэж, мухар гэдэснээс эхэлдэг. 4. Хөндлөн бүдүүн гэдэс (Transverse colon): Өгсөх бүдүүн гэдэснээс үргэлжилж, зүүн тийш эргэнэ. 5. Уруудах бүдүүн гэдэс (Descending colon): Хөндлөн бүдүүн гэдэснээс доош чиглэлтэй. 6. S-хэлбэрт бүдүүн гэдэс (Sigmoid colon): Уруудах бүдүүн гэдэснээс үргэлжилж, S хэлбэртэй муруйна. 7. Шулуун гэдэс (Rectum): Бүдүүн гэдэсний хамгийн сүүлчийн хэсэг бөгөөд 12-16 см урт, 4-7,5 см диаметртэй. Энэ хэсэгт өтгөн хуримтлагддаг. Эцэст нь өтгөн гадагшлах сүвээр дамжин биеэс гадагшилна. Бүдүүн гэдэс нь хоол боловсруулалтын чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Энэ нь ус, электролитүүдийг шингээхээс гадна биеийн дархлааны системд ч оролцдог. Бүдүүн гэдэсний эрүүл байдал нь хоол тэжээлийн зохистой хэрэглээ, хангалттай шингэн уух, дасгал хөдөлгөөн хийх зэргээс хамаардаг.

Газын зурвас гэж юу вэ ?

Газын зурвас бол Газар дундын тэнгисийн зүүн эрэгт орших, хэсэгчлэн хүлээн зөвшөөрөгдсөн Арабын Палестин улсын нутгийн тусдаа хоёр хэсэг нутгийн нэг юм. Энэ нь ойролцоогоор 40 км урт, 6-12 км өргөнтэй, нийт 360 км² талбайтай. Газын зурвас нь зүүн ба хойд талаараа Израиль улстай, баруун өмнөд хэсгээрээ Египеттэй хиллэдэг. Энэ нь 1948-1967 онд Египетийн хяналтад, 1967-2005 онд Израилийн хяналтад байсан. 2007 оноос хойш ХАМАС исламын хөдөлгөөн Газын зурвасыг хяналтдаа авсан. Газын зурваст ойролцоогоор 1.9 сая хүн амьдардаг бөгөөд тэдний дийлэнх нь палестинчууд юм. Энэ бүс нутаг нь аж үйлдвэржилт сул, ажилгүйдэл өндөр, ядуурал ихтэй. Мөн удаан хугацааны турш Израильтай зэвсэгт мөргөлдөөнд орж, эдийн засаг, дэд бүтэц нь ихээхэн хохирол амссан. Газын зурвас дахь нөхцөл байдал нь Израиль-Палестины зөрчлийн нэг гол цэг юм. Израиль аюулгүй байдлаа хангах, терроризмоос сэргийлэх үүднээс хилийн хяналтаа чангатгадаг бол Палестины тал энэ арга хэмжээг эсэргүүцдэг. НҮБ болон олон улсын байгууллагууд Газын зурвасын хүн амд хүмүүнлэгийн тусламж үзүүлдэг ч нөхцөл байдал хүнд хэвээр байна. Газын зурвасын статус, түүний оршин суугчдын эрх, Израильтай харилцах харилцаа зэрэг асуудлууд нь Израиль-Палестины мөргөлдөөний гол сэдвүүдийн нэг хэвээр байна. Энэ асуудлыг шийдвэрлэх нь Ойрхи Дорнодын энх тайван, тогтвортой байдлыг хангахад чухал ач холбогдолтой юм.

Словак гэж юу вэ ?

Словак бол Төв Европт орших далайд гарцгүй улс юм. Энэ нь баруун хилээрээ Австри, Унгар, зүүн хилээрээ Украин, Польш, хойд хилээрээ Чех, баруун хойд хилээрээ Польш улсуудтай хиллэдэг. Словак нь 49,000 км² газар нутагтай бөгөөд 5 сая гаруй хүн амтай. Словак нь парламентын ардчилсан, ерөнхийлөгчийн засаглалтай улс юм. Нийслэл нь Братислав хот бөгөөд албан ёсны хэл нь словак хэл юм. Словак нь Европын Холбоо, НАТО, НҮБ-ын гишүүн орон бөгөөд Еврог хэрэглэдэг. Түүхийн хувьд Словак нь Чехословак улсын бүрэлдэхүүнд байсан бөгөөд 1993 онд Чехословак хоёр тусдаа улс болж салсны дараа бие даасан улс болсон. Өнөөдөр Словак нь хөгжиж буй эдийн засагтай, нэг хүнд ногдох ДНБ-ээрээ дэлхийд 40-д жагсдаг. Словакийн соёл, түүх нь Төв Европын бусад орнуудтай ихээхэн төстэй. Тус улсад олон тооны дундад зууны үеийн цайз, сүм хийд, музей байдаг. Мөн Карпатын нуруу, Татрын нуруу зэрэг байгалийн үзэсгэлэнт газруудтай. Словакийн хүн амын дийлэнх нь словак үндэстэн бөгөөд унгар, ром зэрэг цөөнх үндэстнүүд ч бас амьдардаг. Албан ёсны хэл нь словак хэл боловч англи хэл өргөн хэрэглэгддэг. Словак нь Европын Холбооны идэвхтэй гишүүн орны хувьд олон улсын тавцанд идэвхтэй оролцдог. Цаашид эдийн засгаа хөгжүүлэх, Европын интеграцид улам бүр нягтрах зорилт тавин ажиллаж байна.

Элэг гэж юу вэ ?

Элэг бол хүний болон нугаст амьтны бие дэх хамгийн том булчирхай юм. Энэ нь ойролцоогоор 1500 гр жинтэй, хэвлийн баруун дээд хэсэгт байрладаг. Элэг нь бидний биед маш чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Элэгний гол үүргүүд: 1. Хортой бодисыг задлах, саармагжуулах: Элэг нь цусанд орж ирсэн хортой бодисуудыг задлан, биеэс зайлуулдаг. 2. Цусны бүрэлдэхүүнийг нийлүүлэх: Элэг нь альбумин, фибриноген зэрэг цусны уургийг нийлүүлдэг. 3. Тосны солилцоонд оролцох: Элэг нь цөс ялгаруулж, тосны шингээлтийг дэмждэг. 4. Нүүрс-усны солилцоог зохицуулах: Элэг нь цусан дахь сахрын хэмжээг тогтворжуулдаг. 5. Дархлааны үүрэг: Элэг нь дархлааны эсүүдийг үйлдвэрлэж, халдвараас хамгаалдаг. Элэг нь маш олон үүрэг гүйцэтгэдэг учраас эрүүл элэгтэй байх нь чухал юм. Архи, тамхи, зохисгүй хооллолт, эмийн зохисгүй хэрэглээ зэрэг нь элэгний үйл ажиллагаанд сөргөөр нөлөөлдөг. Иймд эрүүл амьдралын хэв маягийг дагаж, элгээ хамгаалах нь чухал юм. Элэгний өвчлөлүүд: - Элэгний үрэвсэл (гепатит) - Элэгний хатуурал - Элэгний хорт хавдар - Элэгний дутагдал Эдгээр өвчлөлүүд нь элэгний үйл ажиллагаанд ноцтой хохирол учруулж, амь насанд аюултай байж болно. Иймд эрт илрүүлэлт, эмчилгээ нь чухал юм. Элэгний эрүүл байдлыг хадгалахын тулд эрүүл хооллох, архи тамхинаас зайлсхийх, вакцинжуулалтад хамрагдах, эрүүл мэндийн үзлэгт тогтмол хамрагдах хэрэгтэй.

Чад нуур гэж юу вэ ?

Чад нуур бол Африк тивийн төв хэсэгт оршдог, Африкийн хоёр дахь том нуур юм. Энэ нь Чад, Нижер, Нигери, Камерун гэсэн дөрвөн улсын нутаг дэвсгэрт хамаарагддаг. Чад нуурын талаар сонирхолтой баримтууд: 1. Хэмжээ: Чад нуур нь ойролцоогоор 360,000 км2 талбайтай бөгөөд энэ нь Монгол улсын нийт нутаг дэвсгэрийн талбайн 23%-тай тэнцэнэ. 2. Гүн: Нуурын дундаж гүн нь 7 метр орчим боловч хамгийн гүн хэсэг нь 25 метр хүрдэг. 3. Усны эх үүсвэр: Шари, Комадугу-Йобе зэрэг голууд нь Чад нуурын гол усны эх үүсвэр юм. 4. Амьтны аймаг: Чад нуурт 100 гаруй загасны зүйл, матар, яст мэлхий зэрэг амьтад амьдардаг. 5. Эдийн засгийн ач холбогдол: Чад нуур нь ойр орчмын иргэдэд загас агнуур, усалгаа, тээврийн хэрэгсэл болдог. 6. Цаг уурын нөлөө: Чад нуурын усны түвшин нь улирлын чанартай хэлбэлздэг бөгөөд борооны улиралд ихсэж, халуун улиралд багасдаг. Гэвч сүүлийн жилүүдэд уур амьсгалын өөрчлөлт, хүний буруутай үйл ажиллагаанаас шалтгаалан Чад нуурын усны түвшин эрс буурсан. Энэ нь тус бүс нутгийн экосистем, эдийн засагт сөрөг нөлөө үзүүлж байна. Иймд Чад нуурыг хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ авах нь чухал юм.

Гүш хаан гэж юу вэ ?

Гүш хаан бол 17-р зууны үед Төвөд, Монголын түүхэнд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн алдартай хүн юм. Тэрээр Хошуудын Төрбайх гэдэг нэртэй байсан бөгөөд 1582 онд Хөхнуурт төрсөн. Гүш хааны намтраас дурдвал: 1. Багадаа Төвөдийн Буддын шашны Гарма урсгалын хувраг болж, өндөр боловсрол эзэмшсэн. 2. 1637 онд Төвөд рүү довтолж, улааны шашныхны хүчийг бут цохин, Лхас хотыг эзэлсэн. 3. Төвөдийг нэгтгэж, шарын шашныг төрийн шашин болгон тунхагласан. 4. "Далай лам" хэмээх цолыг анх удаа хэрэглэж эхэлсэн. 5. Төвөдийн захирагчаар 1668 онд таалал төгсөх хүртлээ 31 жил ажиллаж, Төвөдийн соёл, шашны хөгжилд асар их хувь нэмэр оруулсан. Гүш хаан нь Төвөдийг нэгтгэж, тусгаар тогтнолыг бэхжүүлэхэд онцгой үүрэг гүйцэтгэсэн. Түүний үед Төвөдийн уран барилга, урлаг, утга зохиол, бурхан шашин хүчтэй хөгжиж, Потала ордон, Жоханг сүм зэрэг алдартай дурсгалууд босгогджээ. Мөн тэрээр Төвөдийн анхны хууль тогтоомжийг баталж, засаг захиргааны тогтолцоог сайжруулсан байна. Гүш хаан нь Монголчуудтай ойр дотно харилцаатай байсан бөгөөд Монголын Хошууд овгийн удирдагч байв. Тэрээр Монгол, Төвөдийн соёлын солилцоо, хамтын ажиллагааг өргөжүүлэхэд ихээхэн хувь нэмэр оруулсан юм. Түүний үйл хэрэг нь Төвөд, Монголын түүхэнд гүн ул мөр үлдээсэн билээ.

Програмчлалын хэл гэж юу вэ ?

Програмчлалын хэл гэдэг нь компьютерт зааварчилгаа өгөх, тооцоолол хийх, өгөгдөл боловсруулахад ашигладаг зориудаар тодорхойлсон дүрэм, бүтцийн дагуу бичигдсэн текст юм. Програмчлалын хэл нь хүний хэлтэй адилхан бөгөөд компьютерт ойлгомжтой байдлаар командуудыг илэрхийлдэг. Програмчлалын хэлний гол зорилго нь: 1. Компьютерт тодорхой үйлдлүүдийг гүйцэтгэх зааврыг өгөх 2. Тооцоолол, өгөгдөл боловсруулалт хийх 3. Хэрэглэгчид ээлтэй интерфейсийг бий болгох 4. Бусад системүүдтэй харилцах, мэдээлэл солилцох Програмчлалын хэлүүд нь өөр өөрийн онцлог, давуу талтай байдаг. Зарим нь веб хөгжүүлэлтэд, зарим нь мобайл аппликейшн хөгжүүлэхэд, зарим нь өгөгдлийн шинжилгээнд илүү тохиромжтой байдаг. Түгээмэл хэрэглэгддэг програмчлалын хэлүүд: 1. Python - хялбар бүтэцтэй, олон салбарт ашиглагддаг 2. Java - найдвартай, аюулгүй байдлаараа алдартай, Android аппликейшнд өргөн хэрэглэгддэг 3. JavaScript - веб хөгжүүлэлтийн гол хэл, клиент талын интерактив элементүүдийг удирддаг 4. C++ - хурдан ажиллагаатай, системийн програмчлалд түгээмэл ашиглагддаг 5. Swift - Apple-ийн iOS, macOS платформуудад зориулсан орчин үеийн хэл Эдгээр нь зөвхөн цөөн жишээ бөгөөд маш олон төрлийн програмчлалын хэл байдаг. Програмистууд тухайн төслийн шаардлага, хэрэгцээнд тохируулан хэлийг сонгодог.

Пагва лам гэж юу вэ ?

Пагва лам (1235-1280) бол Юань гүрний үед амьдарч байсан Төвөдийн Буддын шашны Сахъяа урсгалын нэрт лам юм. Тэрээр Хубилай хааны үед Их Хятадын төрийн багшаар томилогдож, Юань гүрэнд Буддын шашныг дэлгэрүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Пагва ламын гол гавьяанууд: 1. Дөрвөлжин бичиг: Пагва лам нь монголчуудад зориулсан шинэ цагаан толгойг зохиож, "Дөрвөлжин бичиг" хэмээн нэрлэсэн. Энэ нь монгол хэлийг бичихэд тохиромжтой, хялбар систем байв. 2. Буддын шашны ном судрыг орчуулах: Тэрээр Санскрит, Төвөд хэлнээс олон арван Буддын шашны ном судрыг монгол хэл рүү орчуулсан. Ингэснээр монголчууд Буддын шашны сургаалийг ойлгоход хялбар болсон. 3. Сүм хийдүүд барих: Пагва лам нь Хубилай хааны дэмжлэгтэйгээр Хятад, Монголд олон сүм хийд барьж, Буддын шашныг түгээн дэлгэрүүлэхэд хувь нэмэр оруулсан. 4. Улс төрийн зөвлөх: Тэрээр Хубилай хаанд улс төрийн зөвлөгөө өгч, түүний итгэлт зөвлөхийн нэг байв. Пагва лам нь Буддын шашныг Монгол, Хятадад түгээн дэлгэрүүлэхэд онцгой үүрэг гүйцэтгэсэн. Түүний зохиосон дөрвөлжин бичиг нь монголчуудын бичиг үсгийн хөгжилд чухал алхам болсон юм. Мөн түүний орчуулсан ном судрууд нь монголчуудад Буддын шашны сургаалийг ойлгоход ихээхэн тус болсон байна.

ЮНЕСКО гэж юу вэ ?

ЮНЕСКО буюу Нэгдсэн Үндэстний Боловсрол, Шинжлэх ухаан, Соёлын байгууллага нь Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын салбар байгууллага юм. Энэ нь боловсрол, шинжлэх ухаан, соёлыг хөгжүүлэх замаар дэлхийн улс орнуудын хооронд хамтын ажиллагаа, энх тайвныг бэхжүүлэх зорилготой. ЮНЕСКО нь 1945 онд байгуулагдсан бөгөөд одоогоор 193 гишүүн орон, 11 ажиглагч оронтой. Төв байр нь Парис хотноо байрладаг. ЮНЕСКО-ийн гол үйл ажиллагаанууд: 1. Боловсрол: Чанартай боловсролыг дэмжих, насан туршийн боловсролыг хөхиүлэн дэмжих, боловсролын салбарт жендерийн тэгш байдлыг хангах. 2. Шинжлэх ухаан: Шинжлэх ухааны ололт, мэдлэгийг дэлхий нийтэд түгээн дэлгэрүүлэх, шинжлэх ухааны салбарт олон улсын хамтын ажиллагааг дэмжих. 3. Соёл: Соёлын олон янз байдлыг хадгалан хамгаалах, соёлын өвийг хамгаалах, соёлын солилцоо, харилцан ойлголцлыг дэмжих. 4. Мэдээлэл, харилцаа холбоо: Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөг дэмжих, мэдээллийн хүртээмжийг сайжруулах, харилцаа холбооны технологийн хөгжлийг дэмжих. ЮНЕСКО нь дэлхийн өв, биет бус соёлын өв, усан доорх соёлын өвийг хамгаалах конвенцуудыг батлуулж, хэрэгжүүлдэг. Мөн жил бүр Дэлхийн Өвийн Жагсаалтыг гаргаж, хамгаалалтад авах шаардлагатай газруудыг тодорхойлдог. Монгол Улс 1962 онд ЮНЕСКО-д элссэн бөгөөд ЮНЕСКО-ийн тусламжтайгаар олон төсөл, хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлсэн. Тухайлбал, Орхоны хөндийн соёлын дурсгал, Увс нуурын ай сав газар зэрэг Монголын үнэт өвийг Дэлхийн өвийн жагсаалтад бүртгүүлсэн байдаг.

Хасар гэж юу вэ ?

Хасар бол Монголын эзэнт гүрний үед амьдарч байсан Чингис хааны дүү юм. Тэрээр Чингис хааны удирдлага дор Монголын эзэнт гүрнийг байгуулах, өргөжүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Хасарын тухай товч мэдээллүүд: 1. Гэр бүл: Хасар нь Есүхэй баатар, Өэлүн эхийн гурав дахь хүү бөгөөд Чингис хааны дараа орох ах юм. Тэрээр Хучар, Алчи, Тэмүгэ Отчигин нарын ах байв. 2. Цэргийн ур чадвар: Хасар нь эрэлхэг зоригтой, шилдэг цэргийн жанжин байсан гэдэг. Тэрээр Чингис хааны удирдлага дор олон дайнд ялалт байгуулж, Монголын эзэнт гүрний өргөжилтөд чухал хувь нэмэр оруулсан. 3. Улс төрийн үүрэг: Чингис хаан Хасарт Жалайр, Хонгирад, Ихирэс зэрэг олон овог аймгийг захируулж, түүнийг өөрийн орлогчоор томилсон байдаг. 4. Маргаантай асуудал: Зарим түүхэн сурвалжид Хасар нь Чингис хаантай маргалдаж, түүний эсрэг бослого гаргасан гэж дурддаг. Гэхдээ энэ нь маргаантай асуудал бөгөөд түүхчид үүнийг өөр өөрөөр тайлбарладаг. 5. Үр удам: Хасарын үр удмынхан Юань гүрэн мөхсөний дараа Горлос аймгийг захирч байсан бөгөөд түүний угсааныхан Өвөр Монголд амьдарч байна. Хасар бол Монголын түүхэнд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн хүмүүсийн нэг юм. Тэрээр Чингис хааны итгэлт дүү, шилдэг цэргийн жанжин байсан бөгөөд Монголын эзэнт гүрний өргөжилт, бэхжилтэд онцгой хувь нэмэр оруулсан гэж үздэг.

Боржигин гэж юу вэ ?

Боржигин бол Монголын нэгэн алдартай овог юм. Энэ овог нь Чингис хаан болон түүний өвөг дээдсийн удам угсаанаас үүсэлтэй гэж үздэг. Боржигин овгийн тухай товч мэдээллүүд: 1. Гарал үүсэл: Боржигин овгийн гарал үүслийн тухай олон домог яриа байдаг. Зарим домогт Бөртэ Чоно, Гоо Марал нар Боржигин овгийн өвөг дээдэс гэж үздэг бол зарим нь тэднийг тэнгэрээс бууж ирсэн гэж үздэг. 2. Чингис хаан: Боржигин овог нь Чингис хааны үед хүчирхэгжиж, Монголын эзэнт гүрний үед ноёрхох овог болсон. Чингис хаан өөрөө Боржигин овогтон бөгөөд түүний үр сад, ач нар энэ овгоор овоглодог. 3. Овгийн бүтэц: Боржигин овог нь дотроо олон салбар овгуудаас бүрддэг. Тухайлбал, Хиад, Хиад Боржигин, Тайчууд, Жадран, Будагад, Хатагин, Харчин, Хонгирад зэрэг овгууд Боржигины салбар овогт тооцогддог. 4. Тархалт: Боржигин овог нь Монголын ихэнх нутагт тархсан бөгөөд Өвөр Монгол, Ар Монгол, Буриад, Халимаг зэрэг бүс нутагт энэ овгийнхон амьдардаг. 5. Ач холбогдол: Боржигин овог нь Монголын түүхэнд онцгой ач холбогдолтой. Энэ овгоос Монголын эзэнт гүрний үеийн олон алдартай хаад, жанжид, төр, нийгмийн зүтгэлтнүүд төрөн гарсан. Тухайлбал, Чингис хаан, Өгэдэй хаан, Хубилай хаан, Бату хаан зэрэг алдартнууд энэ овгийнх юм. Боржигин овог нь Монголын түүх, соёлын салшгүй хэсэг бөгөөд өнөөг хүртэл монголчуудын дунд хүндтэй байр суурьтай хэвээр байна. Энэ овгийнхон Монголын нийгэм, улс төрийн амьдралд идэвхтэй оролцсоор ирсэн бөгөөд цаашид ч Монголын хөгжил дэвшилд хувь нэмрээ оруулсаар байх болно.

Христофер Колумб гэж юу вэ ?

Христофер Колумб (1451-1506) бол Италийн алдарт далайчин, худалдаачин бөгөөд Америк тивийг Европчуудад анх удаа нээсэн хүн юм. Тэрээр Испанийн хааны дэмжлэгтэйгээр 1492 онд Атлантын далайг туулж, Карибын тэнгист хүрсэн бөгөөд ингэснээр Америк тивийг Европчуудад танилцуулсан түүхэн үйл явдал болсон юм. Колумбын амьдралын тухай товч мэдээллүүд: 1. Төрсөн газар, бага нас: Колумб 1451 онд Италийн Генуя хотод төрсөн. Тэрээр залуудаа далайчин болж, Газрын дундад тэнгист худалдаа хийж байв. 2. Шинэ ертөнцийг нээх санаа: Колумб Энэтхэг рүү баруун чиглэлээр далайгаар хүрэх боломжтой гэсэн таамаглалыг дэвшүүлсэн. Тэрээр энэ санаагаа хэрэгжүүлэхийн тулд Испанийн хаан Фердинанд, Изабелла нараас дэмжлэг хүссэн. 3. Анхны аялал (1492-1493): 1492 оны 8-р сарын 3-нд Колумб "Санта-Мария", "Пинта", "Нинья" гэсэн гурван хөлгөөр Испаниас хөдөлсөн. 10-р сарын 12-нд тэрээр Багамын арлуудад хүрч, Америкийн эх газарт анх удаа хөл тавьсан Европ хүн болсон. 4. Дараагийн аялалууд: Колумб Америкийг нээсний дараа Испанийн хааны зөвшөөрлөөр дахин гурван удаа Америк руу аялсан (1493-1496, 1498-1500, 1502-1504). Эдгээр аяллынхаа үеэр тэрээр Карибын тэнгис, Төв Америкийн эргийг судалсан. 5. Эзэмших эрх ба маргаан: Колумб шинэ газар нутгийг Испанид нээсэн гавьяагаараа адмирал, генерал-капитан, Энэтхэгийн захирагч зэрэг өндөр цол хэргэм хүртсэн. Гэвч тэрээр эдгээр газар нутгийг захирах эрхээ алдаж, 1500 онд баривчлагдан Испанид буцаж ирсэн. 6. Нас барсан нь: Колумб 1506 онд Испанийн Валладолид хотод нас барсан. Түүнийг Испанид оршуулсан ч сүүлд нь шарилыг нь Куба, Доминиканы Бүгд Найрамдах Улс руу шилжүүлсэн гэж үздэг. Колумбын нээлт нь Европ, Америкийн хоорондын харилцаанд асар их өөрчлөлтийг авчирсан. Энэ нь колончлолын эрин үеийг эхлүүлж, Америкийн уугуул иргэдэд сөргөөр нөлөөлсөн хэдий ч дэлхийн түүхэнд гарсан чухал үйл явдлуудын нэг юм.

Минут гэж юу вэ ?

Минут нь цаг хугацааг хэмжих нэгж бөгөөд нэг цагт 60 минут буюу нэг минут нь 60 секундтэй тэнцдэг. Минутын тухай товч мэдээллүүд: 1. Гарал үүсэл: Минут гэдэг нь латин хэлний "minutus" буюу "бага, жижиг" гэсэн утгатай үгнээс гаралтай. Энэ нь цагийг жижиг хэсгүүдэд хуваахад хэрэглэгддэг. 2. Хэрэглээ: Минутыг өдөр тутмын амьдралд цаг хугацааг илэрхийлэхэд өргөн хэрэглэдэг. Жишээлбэл, ажлын цаг, хичээлийн цаг, тээврийн хуваарь зэрэгт минутыг ашигладаг. 3. Нэгжийн хувиргалт: - 1 цаг = 60 минут - 1 минут = 60 секунд - 1 минут = 1000 миллисекунд 4. Тэмдэглэгээ: Минутыг тэмдэглэхдээ "мин" эсвэл "'" (апостроф) тэмдэгтийг хэрэглэдэг. Жишээлбэл, 30 минут, 30 мин, 30' гэх мэт. 5. Цаг хугацааны системүүд: Минут нь 24 цагийн цагийн систем болон 12 цагийн цагийн систем аль алинд нь хэрэглэгддэг. 6. Түүхэн хөгжил: Цаг хугацааг хэмжих анхны системүүд нь нарны хөдөлгөөнд суурилсан байсан бөгөөд өдрийг 10 хэсэгт хуваадаг байв. Дараа нь 12 хэсэгт хуваах болсноор цаг, минут, секунд гэсэн ойлголтууд бий болсон. Минут нь манай өдөр тутмын амьдралд маш чухал үүрэгтэй бөгөөд цаг хугацааг нарийвчлан хэмжих, төлөвлөхөд тусалдаг. Орчин үеийн технологи, тэр дундаа дижитал цаг, компьютер, ухаалаг гар утас зэрэг нь минутыг илүү нарийвчлалтай хэмжих боломжийг олгодог.

Сувд гэж юу вэ ?

Сувд нь дун, хясаа зэрэг амьд биетүүдийн ялгаруулдаг органик бодис юм. Энэ нь голчлон кальцийн карбонатаас тогтдог бөгөөд гадаад давхраа нь арагонит, дотоод давхраа нь конхиолин гэж нэрлэгддэг. Сувдын тухай товч мэдээллүүд: 1. Үүсэл: Сувд нь дун, хясааны биеийн дотор үүсдэг. Эдгээр амьтад элс, шороо зэрэг гадны биетүүдийг устгахын тулд кальцийн карбонатыг ялгаруулж, сувдыг үүсгэдэг. 2. Бүтэц: Сувд нь хэд хэдэн давхаргаас тогтдог. Гадаад давхраа нь арагонит бөгөөд энэ нь кальцийн карбонатын нэг хэлбэр юм. Дотоод давхраа нь конхиолин гэж нэрлэгддэг органик бодисоос тогтдог. 3. Өнгө: Сувд нь янз бүрийн өнгөтэй байдаг. Үүнд цагаан, саарал, хар, ягаан, улбар шар зэрэг өнгө орно. Зарим сувд нь солонгорсон өнгөтэй байдаг. 4. Хэрэглээ: Сувдыг үнэт эдлэл, чимэглэлийн зүйлс хийхэд өргөн хэрэглэдэг. Мөн эмчилгээний зориулалтаар ашигладаг. 5. Соёлын ач холбогдол: Сувд нь олон соёл иргэншилд чухал ач холбогдолтой байдаг. Энэ нь баялаг, эрх мэдэл, сайн сайхныг бэлгэддэг. 6. Төрөл: Сувд нь байгалийн болон таримал гэсэн хоёр төрөлтэй. Байгалийн сувд нь далайн ёроолд үүсдэг бол таримал сувдыг хүмүүс зориудаар үржүүлдэг. 7. Үнэ цэнэ: Сувдны үнэ цэнэ нь ховор байдал, чанар, хэмжээнээс хамаардаг. Том, өнгөлөг, ховор сувднууд илүү үнэтэй байдаг. Сувд нь үзэсгэлэнтэй, ховор, үнэ цэнэтэй эрдэнийн чулуу бөгөөд хүмүүсийн сонирхлыг ихээр татдаг. Гэхдээ сувдны хэрэглээ, худалдаа нь байгаль орчинд сөрөг нөлөө үзүүлж болзошгүй тул хариуцлагатай, тогтвортой байдлаар хандах нь чухал юм.

Бобби Фишер гэж юу вэ ?

Бобби Фишер бол Америкийн алдарт шатарчин юм. Түүний бүтэн нэр нь Роберт Жеймс Фишер (Robert James Fischer) бөгөөд 1943-2008 онд амьдарч байсан. Бобби Фишерийн тухай товч мэдээллүүд: 1. Амжилт: Фишер бол шатрын спортын домогт тамирчдын нэг юм. Тэрээр 14 настайдаа АНУ-ын аварга болж, 15 настайдаа Их мастер цол хүртсэн. 1972 онд тэрээр ЗХУ-ын Их мастер Борис Спасскийг ялж, дэлхийн аварга болсон. 2. Ур чадвар: Фишер шатрын онолоор гүнзгий судалгаа хийдэг байсан бөгөөд олон шинэ нээлт хийсэн. Түүний тоглох хэв маяг нь довтолгооны стратегид суурилсан бөгөөд өрсөлдөгчдөө сэтгэл зүйн дарамтад оруулдаг байв. 3. Нөлөө: Фишерийн амжилт нь шатрын спортыг дэлхий даяар алдаршуулахад ихээхэн нөлөөлсөн. Түүний тоглолтууд телевизээр цацагдаж, олон хүний анхаарлыг татаж байв. 4. Хувийн амьдрал: Фишер нь хачирхалтай, заримдаа маргаантай хувийн амьдралтай байсан. Тэрээр улс төрийн үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлдэг байсан бөгөөд АНУ-ын засгийн газрыг шүүмжилдэг байв. 5. Сүүлийн жилүүд: Фишер 1992 оноос хойш олон улсын тэмцээнд оролцоогүй. Тэрээр Исланд улсад амьдарч байгаад 2008 онд Рейкьявик хотод нас барсан. Бобби Фишер бол шатрын спортын түүхэн дэх хамгийн алдартай, нөлөө бүхий тамирчдын нэг юм. Түүний ур чадвар, амжилт нь олон хүнд сэдэл өгсөн бөгөөд шатрын спортыг хөгжүүлэхэд ихээхэн хувь нэмэр оруулсан гэж үздэг.

Шатрын их мастер гэж юу вэ ?

Шатрын их мастер (Grandmaster) нь шатрын спортод олгодог хамгийн өндөр цол юм. Энэ цолыг Олон Улсын Шатрын Холбоо (FIDE)-ноос шатрын спортоор маш өндөр амжилт гаргасан тамирчдад олгодог. Их мастер цолны шалгуур үзүүлэлтүүд: 1. Олон улсын тэмцээнүүдэд тогтмол өндөр амжилт гаргасан байх. 2. FIDE-гийн рейтингээр 2500-аас дээш оноотой байх. 3. Их мастерын нормыг биелүүлсэн байх. Энэ нь тодорхой тооны их мастеруудтай тоглож, тэднээс илүү оноо авсан байхыг шаарддаг. Их мастер цолны давуу талууд: 1. Нэр хүнд: Их мастер цол нь шатрын ертөнцөд маш өндөр нэр хүндтэй. 2. Санхүүгийн урамшуулал: Их мастерууд тэмцээнүүдэд оролцохдоо илүү өндөр шагнал, урамшуулал авдаг. 3. Боломжууд: Их мастер цол нь шатрын багш, дасгалжуулагчаар ажиллах, номын зохиогч болох зэрэг олон боломжийг нээдэг. Алдартай их мастерууд: 1. Гарри Каспаров (Орос) 2. Магнус Карлсен (Норвеги) 3. Бобби Фишер (АНУ) 4. Владимир Крамник (Орос) 5. Вишванатан Ананд (Энэтхэг) Их мастер цол бол шатрын спортын оргил амжилт бөгөөд үүнийг авахын тулд олон жилийн хичээл зүтгэл, авьяас чадвар шаардагддаг. Энэ цол нь шатрын ертөнцөд хүлээн зөвшөөрөгдсөн, өндөр нэр хүндтэй цол юм.

Сэргээгдэх эрчим хүч гэж юу вэ ?

Сэргээгдэх эрчим хүч гэдэг нь байгаль дээр тасралтгүй нөхөн сэргээгдэж байдаг энерги юм. Үүнд нарны эрчим хүч, салхины эрчим хүч, усны эрчим хүч, биомассын эрчим хүч, далайн татралт, түрэлтийн эрчим хүч, газрын гүний дулааны эрчим багтана. Сэргээгдэх эрчим хүчний гол давуу талууд: 1. Цэвэр, байгальд ээлтэй: Сэргээгдэх эрчим хүч нь ашиглахад хүлэмжийн хий ялгаруулдаггүй тул уур амьсгалын өөрчлөлтийг бууруулахад тустай. 2. Арвин их нөөцтэй: Нар, салхи, ус зэрэг нь хязгааргүй их нөөцтэй бөгөөд хэзээ ч дуусашгүй. 3. Эдийн засгийн хувьд ашигтай: Сэргээгдэх эрчим хүчний технологиуд хямд болж, уламжлалт эрчим хүчний эх үүсвэрүүдтэй өрсөлдөхүйц болсон. 4. Эрчим хүчний аюулгүй байдлыг сайжруулна: Сэргээгдэх эрчим хүчийг ашигласнаар гадаад орнуудаас импортоор авдаг түлшний хамааралыг бууруулж, эрчим хүчний аюулгүй байдлыг сайжруулна. Сэргээгдэх эрчим хүчний хэрэглээ: 1. Цахилгаан үйлдвэрлэл: Сэргээгдэх эрчим хүчийг ашиглан цахилгаан станцуудад цахилгаан үйлдвэрлэдэг. 2. Дулаан хангамж: Газрын гүний дулаан, нарны эрчим хүчийг ашиглан барилга байгууламжийг халаах, хөргөхөд хэрэглэдэг. 3. Тээврийн хэрэгсэл: Цахилгаан машин, автобус зэрэг тээврийн хэрэгслүүдийг цэнэглэхэд сэргээгдэх эрчим хүч ашигладаг. Дэлхийн улс орнууд сэргээгдэх эрчим хүчний хэрэглээг нэмэгдүүлэх, нүүрстөрөгчийн ялгарлыг бууруулах зорилгоор идэвхтэй ажиллаж байна. Монгол Улс ч гэсэн сэргээгдэх эрчим хүчний асар их нөөцтэй бөгөөд цаашид энэ салбарыг хөгжүүлэх таатай боломжтой юм.

Флойд Паттерсон гэж юу вэ ?

Флойд Паттерсон бол Америкийн алдарт мэргэжлийн боксчин юм. Тэрээр 1935 онд Хойд Каролина мужид төрсөн бөгөөд "Бяцхан Амазонка" хочтой байв. Паттерсоны карьерын гол амжилтууд: 1. Хүнд жингийн аварга: Паттерсон 21 нас 11 сартайдаа хүнд жингийн дэлхийн аварга болсон нь түүнийг тухайн үеийн хамгийн залуу аварга болгожээ. 2. 2 удаагийн аварга: Тэрээр 1956-1959 онд анх удаа, 1960-1962 онд 2 дахь удаагаа хүнд жингийн аварга болсон. 3. 64 тулаан хийсэн: Паттерсон нийт 64 тулаан хийснээс 55 ялалт (35 нь хүнд цохилтоор), 8 ялагдал, 1 тэнцээ байв. 4. Алдартнуудтай тулалдсан: Паттерсон Ингемар Йоханссон, Рокки Марчиано зэрэг алдартай боксчидтой тулалдаж байв. Гэвч Паттерсоны амьдрал бас харамсалтай талтай. Тэрээр архинд донтож, мансууруулах бодис хэрэглэж, сэтгэцийн эрүүл мэндийн асуудалтай тулгарч байв. Эцэст нь 2006 онд 71 насандаа таалал төгссөн. Түүний амжилт, тэмцлийг харуулсан намтарчилсан кино, ном зохиолууд байдаг. Жишээлбэл, 1972 онд найруулагч Майкл Уинтерботтомын бүтээсэн "Мянган өдрийн хаан" киног дурдаж болно. Флойд Паттерсон бол авьяаслаг боксчин боловч хувийн амьдралдаа олон бэрхшээлтэй тулгарсан хүн юм. Түүний түүх нь спортын одод ч гэсэн хүн л учраас сул тал, бэрхшээлтэй байдгийг харуулдаг.

Загалмайтны арми гэж юу вэ ?

Загалмайтны арми гэдэг нь Ромын пап VIII Урбан 1095 онд Францын Клермон хотод зарлан хуралдуулсан зөвлөл дээр илгээсэн уриалгатай холбоотой. Уг уриалгад Лалын шашинтнуудын эзэмшлийн дор байсан Иерусалимыг чөлөөлөхийг Европын Христийн шашинтнуудад уриалсан байв. Ингэснээр Загалмайтны армийн анхны аян дайн эхэлсэн юм. Загалмайтны арми нь дараах зорилготой байв: 1. Иерусалимыг чөлөөлөх: Мусульманчуудын эзэмшлээс Ариун газар нутгийг чөлөөлөх. 2. Христийн шашныг хамгаалах: Зүүн Ромын эзэнт гүрнийг дэмжиж, Христийн шашныг хамгаалах. 3. Шинэ газар нутгийг эзлэх: Шинэ газар нутгийг эзлэн авч, Европын улс орнуудын нөлөөг тэлэх. Загалмайтны есөн том аян дайн болсон ба тэдгээрийн үр дүнд: 1. Иерусалимын хаант улсыг байгуулсан. 2. Зүүн Ромын эзэнт гүрнийг сулруулсан. 3. Европ, Ойрхи Дорнодын хоорондын худалдаа, соёлын солилцоог өргөжүүлсэн. Гэхдээ Загалмайтны аян дайнууд нь маш их цус урсгаж, хүчирхийлэл үйлдэж, шашны мөргөлдөөнийг хурцатгасан. Орчин үед энэ үеийг эергээр дурсах нь ховор. Загалмайтны арми нь дундад зууны үеийн Европын түүхэнд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн ч түүний үйл ажиллагаа нь маргаантай хэвээр байна.

Таваг гэж юу вэ ?

Таваг нь идээ ундааны зүйлсийг хийх, тавих, хадгалахад зориулагдсан хавтгай хэлбэртэй сав суулга юм. Тавгийг янз бүрийн материалаар хийдэг, тухайлбал: 1. Шаазан: Ихэвчлэн хоол хийхэд ашигладаг, галд тэсвэртэй, удаан эдэлгээтэй. 2. Шил: Гоёмсог харагдах боловч хагарч гэмтэхэд хялбар. 3. Мод: Байгалийн гаралтай, дулаан мэдрэмжтэй боловч удаан хугацаанд чийг шингээж муудах магадлалтай. 4. Хуванцар: Хөнгөн, хямд өртөгтэй боловч халуунд тэсвэрлэх чадвар муутай, хортой бодис ялгаруулж болзошгүй. 5. Металл: Зэвэрдэггүй ган, хөнгөн цагаан зэрэг металлаар хийсэн таваг нь бат бөх, удаан эдэлгээтэй. Тавгийг хэмжээ, хэлбэрээр нь ангилж болно: 1. Том таваг: Голдуу салат, жимс зэргийг тавихад тохиромжтой. 2. Хоолны таваг: Халуун хоол хийхэд зориулагдсан. 3. Цайны таваг: Цай, кофе зэрэг ундаа хийхэд тохиромжтой жижиг таваг. 4. Аяганы таваг: Аягатай хослуулан ашигладаг жижиг таваг. Таваг нь хооллох соёлд чухал үүрэгтэй бөгөөд хоолны үзэмжийг сайжруулж, хооллох таатай орчныг бүрдүүлдэг. Мөн таваг сонгохдоо эрүүл ахуйн шаардлага, хэрэглээний зориулалтыг харгалзах нь чухал юм.

Бенгалын булан гэж юу вэ ?

Бенгалын булан бол Энэтхэгийн далайн зүүн хойд хэсэгт орших, дэлхийн хамгийн том далайн булан юм. Энэ нь дараах онцлогуудтай: 1. Байршил: Бенгалын булан нь Энэтхэг, Бангладеш, Мьянмар зэрэг улсуудын эрэг орчимд оршдог. 2. Хэмжээ: Баруун талаараа Энэтхэгийн хойг, зүүн талаараа Малайн хойг, хойд талаараа Бангладеш, Энэтхэгийн зүүн эргээр хүрээлэгдсэн. Нийт 2,172,000 км² талбайг хамардаг. 3. Голын систем: Ганга, Брахмапутра мөрнүүд Бенгалын буланд цутгадаг. Эдгээр голууд нь үржил шимт хөрс, усны нөөцийг бүрдүүлдэг. 4. Арлууд: Бенгалын буланд олон тооны арлууд байдаг, тэдгээрийн дотроос хамгийн том нь Андаманы арлууд, Никобарын арлууд юм. 5. Экосистем: Манго мод, намгархаг ой, шүрэн хадаараа алдартай. Бенгалын бар, зааны төрөл зүйл, далайн амьтад энд амьдардаг. 6. Эдийн засаг: Загас агнуур, далайн тээвэр, боомтууд нь энэ бүс нутгийн эдийн засагт чухал үүрэгтэй. 7. Цаг уур: Халуун, чийглэг уур амьсгалтай. Жилийн турш их хэмжээний хур тунадас ордог бөгөөд циклон, үерийн аюултай. Бенгалын булан нь биологийн олон янз байдлаараа баялаг, стратегийн ач холбогдол бүхий газар юм. Гэвч уур амьсгалын өөрчлөлт, хүний үйл ажиллагаанаас үүдэлтэй доройтол нь энэ экосистемд сорилт болж байна.

Солонгосын хойг гэж юу вэ ?

Солонгосын хойг бол Ази тивийн дорнод захад оршдог, зүүн талаараа Япон тэнгис, урд талаараа Солонгосын хоолой, баруун талаараа Шар тэнгист тулсан хойг юм. Энэ хойг дээр Солонгос орон буюу Өмнөд Солонгос, Умард Солонгос улсууд оршдог. Солонгосын хойгийн талаар дараах зүйлсийг дурдаж болно: 1. Байршил: Солонгосын хойг нь Ази тивийн дорнод захад, Манжуурын тал газрын урд үзүүрт оршдог. 2. Хил хязгаар: Хойгийн хойд талаар 38-р өргөрөг орших Солонгосын цэрэггүй бүсээр хуваагддаг. Үүний хойд талд Умард Солонгос (БНАСАУ), өмнөд талд Өмнөд Солонгос (БНСУ) улс оршдог. 3. Газар зүй: Хойгийн зүүн тал нь уулархаг бөгөөд Тэбэг зэрэг уулс оршдог. Харин баруун тал нь илүү тэгш тал газар юм. 4. Хүн ам: Солонгосын хойгт ойролцоогоор 77 сая хүн амьдардаг, үүний дийлэнх нь Өмнөд Солонгост ногддог. 5. Эдийн засаг: Өмнөд Солонгос нь дэвшилтэт технологи, үйлдвэрлэл, худалдаагаараа тэргүүлдэг бол Умард Солонгос нь тусгаарлагдмал, төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засагтай. 6. Түүх: Солонгосын хойгт эртний Кужусонь, Пэкче, Шилла зэрэг улсууд оршин тогтносон. 1910-1945 онд Японы колони байсан бөгөөд Дэлхийн 2-р дайны дараа хойг хуваагдсан. 7. Соёл: Солонгосын соёл нь Хятад, Японы соёлын нөлөөг авсан хэдий ч өвөрмөц онцлогтой. Хан үсэг, кимчи, корей поп хөгжим зэрэг нь Солонгосын соёлын бэлгэ тэмдэг юм. Солонгосын хойг нь түүхэн замнал, соёлын өв, байгалийн үзэсгэлэнт газруудаараа алдартай. Гэвч хойгийн хуваагдал, цэрэггүй бүсийн маргаантай асуудал нь одоо ч үргэлжилсээр байна.

Эртний Египет гэж юу вэ ?

Эртний Египет бол Африк тивийн хойд хэсэгт Нил мөрний хөндийд МЭӨ 3100 - МЭӨ 332 онд оршин тогтнож байсан соёл иргэншил юм. Энэ нь хүн төрөлхтний түүхэн дэх хамгийн эртний, нөлөө бүхий соёл иргэншлийн нэг гэж тооцогддог. Эртний Египетийн талаар дараах зүйлсийг дурдаж болно: 1. Хаант улс: Эртний Египет нь фараонуудын удирдлагатай хаант улс байв. Фараон нь бурхдын төлөөлөгч хэмээн үздэг байсан бөгөөд улс орныг захирдаг байв. 2. Шашин шүтлэг: Египетчүүд олон бурхадтай байсан ба Ра (нарны бурхан), Осирис (үхэгсдийн ертөнцийн бурхан), Исида (эх бурхан) зэрэг нь хамгийн чухал бурхад байв. Тэд нас барсны дараах амьдралд итгэдэг байсан бөгөөд занданшуулах ёслол үйлддэг байв. 3. Уран барилга: Эртний Египетийн хамгийн алдартай дурсгалууд бол пирамидууд юм. Хеопсын пирамид нь дэлхийн долоон гайхамшгийн нэг бөгөөд хамгийн том пирамид юм. Мөн Карнакийн сүм, Хаадын хөндий зэрэг олон чухал дурсгал байдаг. 4. Урлаг, утга зохиол: Египетчүүд ханын зураг, барельеф, хөшөө дурсгалаар баялаг урлагтай байв. Мөн папирус дээр бичсэн ном судар, яруу найраг, домог үлгэрүүд байдаг. 5. Шинжлэх ухаан, анагаах ухаан: Египетчүүд математик, геометр, одон орон, анагаах ухааны салбарт ахиц дэвшил гаргасан. Тэд мумми хийх арга, эмчилгээний арга техникийг хөгжүүлсэн. 6. Нийгэм: Египетийн нийгэм нь фараон, тайлгач нар, цэргүүд, худалдаачид, тариачид гэсэн давхаргуудаас бүрддэг байв. Боолчлол байсан ч тэдний эрх зүйн байдал харьцангуй сайн байв. 7. Уналт: МЭӨ 332 онд Александр Македонскийн довтолгооны дараа Эртний Египетийн хаант улс мөхөж, Птолемейн үе эхэлсэн. Дараа нь Ромын эзэнт гүрний нэг хэсэг болсон. Эртний Египетийн соёл иргэншил нь 3000 гаруй жилийн турш оршин тогтносон бөгөөд хүн төрөлхтний түүхэнд гүн ул мөр үлдээсэн юм. Тэдний уран барилга, урлаг, шинжлэх ухаан, шашин шүтлэг нь өнөөг хүртэл сонирхол татсаар байна.

Финик гэж юу вэ ?

Финик нь МЭӨ 1500-300 оны хооронд Газар дундын тэнгисийн зүүн эрэгт, өнөөгийн Ливан, Сири, Израиль, Палестины нутагт оршин тогтнож байсан эртний соёл иргэншил юм. Финикийн соёл иргэншил нь хүн төрөлхтний түүхэнд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Финикийн талаар дараах зүйлсийг дурдаж болно: 1. Худалдаа: Финикчүүд нь Газар дундын тэнгисийн эргээр худалдаа хийдэг байсан бөгөөд Европ, Ойрхи Дорнод, Африкт нөлөөгөө тэлсэн. Тэд үнэртэн, будаг, шилэн эдлэл, хөнгөн цагаан зэрэг бараа бүтээгдэхүүн худалдаалдаг байв. 2. Цагаан толгой: Финикчүүд нь цагаан толгойн системийг зохиосон нь хүн төрөлхтний бичиг үсгийн хөгжилд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Энэ нь 22 үсэгтэй, дууны авиа тус бүрийг илэрхийлдэг байв. Орчин цагийн еврей, араб хэлний цагаан толгой нь финик цагаан толгойн үндсэн дээр бий болсон. 3. Колоничлол: Финикчүүд Газар дундын тэнгисийн эргээр колони байгуулж, худалдааны сүлжээгээ өргөжүүлсэн. Тэдний хамгийн алдартай колони нь Карфаген (өнөөгийн Тунис) байв. 4. Шашин шүтлэг: Финикчүүд олон бурхадтай байсан бөгөөд Элиш, Баал, Астарта зэрэг нь гол бурхад байв. Тэд тахил өргөх, зан үйл үйлдэх замаар бурхдад хүндэтгэл үзүүлдэг байв. 5. Урлаг, архитектур: Финикчүүд нь сүм, ордон, булшны барилга зэрэг архитектурын дурсгалт зүйлс бүтээсэн. Тэдний урлаг нь Египетийн нөлөөтэй боловч өвөрмөц хэв маягтай байв. 6. Уналт: МЭӨ 8-р зуунд Ассирийн эзэнт гүрэн Финикийг эзлэн авсан. Дараа нь Перс, Македон, Ромын эзэнт гүрний нөлөөнд орж, аажмаар Финикийн соёл иргэншил мөхөж, бусад соёлд шингэсэн. Финикийн соёл иргэншил нь худалдаа, далайн навигаци, цагаан толгой зэрэг салбарт хувь нэмэр оруулсан. Тэдний бүтээсэн цагаан толгой нь өнөөг хүртэл хэрэглэгдсээр байгаа бөгөөд хүн төрөлхтний түүхэнд гүн ул мөр үлдээсэн юм.

Краснодарын хязгаар гэж юу вэ ?

Краснодарын хязгаар нь Оросын Холбооны Улсын өмнөд хэсэгт орших муж юм. Энэ нь Кубанийн нутаг дэвсгэрт байрладаг бөгөөд Азовын тэнгис, Хар тэнгисийн эрэг дагуу оршдог. Краснодарын хязгаарын талаар дараах зүйлсийг дурдаж болно: 1. Байршил: Краснодарын хязгаар нь ОХУ-ын Өмнөд Холбооны тойрогт багтдаг. Баруун талаараа Украин, Крымын хойгтой хиллэдэг бол хойд талаараа Ростовын муж, зүүн талаараа Ставрополийн хязгаар, өмнө талаараа Абхаз, Гүрж улстай хиллэдэг. 2. Газар зүй: Краснодарын хязгаарын ихэнх нутаг нь нам дор газар бөгөөд Азовын тэнгис, Хар тэнгисийн эрэг дагуу элсэрхэг эрэг, наран шарлагын газрууд байдаг. Мөн Кубань, Лаба, Белая зэрэг голууд урсдаг. 3. Уур амьсгал: Энэ бүс нутагт дулаан, хуурай зун, хүйтэн өвөлтэй. Жилийн дундаж температур нь 10-12°C орчим байдаг. 4. Хүн ам: Краснодарын хязгаарт ойролцоогоор 5.5 сая хүн амьдардаг. Хүн амын дийлэнх нь орос үндэстэн боловч украин, адыгей, армен зэрэг бусад үндэстнүүд ч бас амьдардаг. 5. Эдийн засаг: Краснодарын хязгаар нь ОХУ-ын чухал хөдөө аж ахуйн бүс нутгуудын нэг юм. Үр тариа, жимс, хүнсний ногоо тариалдаг. Мөн аялал жуулчлал, үйлдвэрлэл, барилгын салбар хөгжсөн. 6. Соёл, түүх: Краснодарын хязгаарт олон түүхэн дурсгал, музей, театр байдаг. Жишээлбэл, Ейск хотод байрлах Ейскийн музей нь Кубанийн казакуудын түүхийг харуулдаг. 7. Аялал жуулчлал: Краснодарын хязгаар нь ОХУ-ын чухал аялал жуулчлалын бүс нутгуудын нэг юм. Сочи, Анапа, Геленжик зэрэг хотууд нь Хар тэнгисийн эрэг дагуу байрладаг бөгөөд жил бүр олон сая жуулчдыг хүлээн авдаг. Краснодарын хязгаар нь ОХУ-ын эдийн засаг, аялал жуулчлалд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Энэ бүс нутгийн байгалийн үзэсгэлэнт газрууд, түүхэн дурсгалууд нь олон жуулчдыг татдаг.

Квадрат функц гэж юу вэ ?

Квадрат функц нь f(x) = ax^2 + bx + c хэлбэртэй функцийг хэлдэг. Энд a, b, c нь тогтмол тоонууд бөгөөд a ≠ 0 байна. Квадрат функцийн графикийг xy-хавтгай дээр дүрслэхэд парабол хэлбэртэй муруй үүсдэг. Квадрат функцийн зарим чухал шинж чанарууд: 1. Параболын чиглэл: Хэрэв a > 0 бол парабол дээшээ чиглэсэн байна. Хэрэв a < 0 бол доошоо чиглэсэн байна. 2. Оргил цэг: Параболын хамгийн өндөр эсвэл хамгийн нам цэгийг оргил цэг гэнэ. Оргил цэгийн x-координатыг x = -b / 2a томъёогоор олно. 3. Тэнхлэгийн тэгш хэм: Параболын тэнхлэгийн тэгш хэм нь оргил цэгээр дайрдаг босоо шугам байна. 4. X-тэнхлэгтэй огтлолцох цэг: Квадрат функцийн график x-тэнхлэгтэй огтлолцох цэгүүд нь f(x) = 0 тэгшитгэлийн бодомууд байна. 5. Y-тэнхлэгтэй огтлолцох цэг: Квадрат функцийн y-тэнхлэгтэй огтлолцох цэг нь f(0) утгаар тодорхойлогдоно. Квадрат функцийг бодохдоо дараах алхмуудыг дагана: 1. Квадрат илэрхийллийг задлах: ax^2 + bx + c илэрхийллийг (px + q)(rx + s) хэлбэрт оруулах. 2. X-тэнхлэгтэй огтлолцох цэгүүдийг олох: px + q = 0 ба rx + s = 0 тэгшитгэлүүдийг бодоход x-тэнхлэгтэй огтлолцох цэгүүд гарна. 3. Оргил цэгийг олох: x = -b / 2a томъёогоор оргил цэгийн x-координатыг олж, үүнийг f(x) функцэд орлуулж y-координатыг олно. 4. Y-тэнхлэгтэй огтлолцох цэгийг олох: f(0) утгыг олох. 5. Цэгүүдийг холбож график байгуулах: Олсон цэгүүдийг xy-хавтгай дээр тэмдэглэж, параболын чиглэлийг харгалзан холбож график байгуулна. Квадрат функцийг геометр, физик, инженерчлэл зэрэг олон салбарт өргөнөөр ашигладаг. Жишээлбэл, биетийн чөлөөт уналтын өндрийг цаг хугацаанаас хамааруулсан функцийг квадрат функцээр загварчилж болно.

Имж гэж юу вэ ?

Имж бол Австрали тивд тархсан өвөрмөц амьтан юм. Имж нь хоншоорт амьтдын багт хамаардаг бөгөөд одоогоор 116 зүйл имж мэдэгдээд байна. Имжийн онцлог шинж чанарууд: 1. Биеийн бүтэц: Имж нь урд хоёр хөлөөрөө газраас өвс, навч зулгааж иддэг. Хойд хоёр хөл нь үсрэхэд зориулагдсан бөгөөд маш хүчирхэг булчинтай. Ихэнх имжнууд сүүлтэй байдаг нь тэнцвэрээ барихад тустай. 2. Үржил: Имж нь өндөглөдөг цорын ганц хөхтөн амьтан юм. Эмэгчин имж өндгөө тусгай хэсэгт буюу өндөгний хальсанд гаргадаг. Дараа нь өндөгнөөс гарсан зулзага эхийнхээ хэвлийн хэсэгт байрлах хөхөнд очиж, тэнд өсөж торнино. 3. Зулзага: Имжийн зулзага нь маш жижиг, хөгжил сул байдаг. Тэд эхийнхээ хөхөнд очиж, сүүгээр хооллож өсдөг. 4. Хооллолт: Ихэнх имжнууд ургамлаар хооллодог. Тэд өвс, навч, үндэс, цэцгийг иддэг. 5. Амьдрах орчин: Имж нь Австралийн янз бүрийн экосистемд амьдардаг. Ойт хээр, цөл, ширэнгэн ой зэрэг олон төрлийн орчинд тэд тааралддаг. 6. Хамгаалалт: Зарим имжийн зүйл устах аюулд ороод байгаа бөгөөд хамгаалах шаардлагатай байна. Амьдрах орчны доройтол, гадны өрсөлдөгч амьтад зэрэг нь имжид сөргөөр нөлөөлж байна. Имж бол Австралийн өвөрмөц амьтан бөгөөд тус тивийн экосистемд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Гэвч зарим зүйл имж устах аюулд ороод байгаа тул хамгаалах нь чухал юм.

Воронеж муж гэж юу вэ ?

Воронеж муж нь Оросын Холбооны Улсын Европын хэсэгт орших муж юм. Энэ нь Дон мөрний сав газарт байрладаг бөгөөд нутаг дэвсгэр нь 52,400 км² юм. Воронеж хот нь уг мужийн засаг захиргааны төв хот юм. Воронеж мужийн зарим гол онцлогууд: 1. Байршил: Воронеж муж нь Оросын төв хэсэгт оршдог бөгөөд Белгород, Курск, Липецк, Тамбов, Саратов, Волгоград, Ростов зэрэг мужуудтай хиллэдэг. Мөн Украин улстай хил залгаа байдаг. 2. Хүн ам: 2021 оны байдлаар Воронеж мужийн хүн ам ойролцоогоор 2.3 сая байна. Хүн амын ихэнх нь орос үндэстэн боловч украин, армен зэрэг бусад үндэстнүүд ч бас амьдардаг. 3. Эдийн засаг: Воронеж мужийн эдийн засаг нь аж үйлдвэр, хөдөө аж ахуй, үйлчилгээний салбарт тулгуурладаг. Трактор, автомашин, хими, хүнс зэрэг бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг. Мөн үр тариа, төмс, хүнсний ногоо тариалдаг. 4. Соёл, боловсрол: Воронеж мужид олон их, дээд сургууль, соёлын байгууллага байдаг. Воронежийн Анагаах Ухааны Их Сургууль, Воронежийн Техникийн Их Сургууль зэрэг нь Оросын нэр хүндтэй сургуулиудын нэг юм. 5. Түүх: Воронеж мужийн нутаг дэвсгэрт эртнээс хүн амьдарч байсан бөгөөд славянчууд, татар-монголчууд зэрэг олон үндэстэн энд нутаглаж байжээ. 18-р зуунд Воронеж хот байгуулагдаж, мужийн төв болсон байна. Воронеж муж нь Оросын чухал бүс нутгуудын нэг бөгөөд эдийн засаг, соёлын хувьд ихээхэн хөгжсөн газар юм.

Жимми Уэйлс гэж юу вэ ?

Жимми Уэйлс бол Википедиа цахим нэвтэрхий толийг үүсгэн байгуулагч, интернэт маркетингийн бизнес эрхлэгч юм. Тэрээр 1966 оны 8-р сарын 7-нд АНУ-ын Алабама мужийн Хантсвилл хотод төрсөн. Жимми Уэйлсийн амьдралын замнал, карьерын талаар товчхон дурдвал: 1. Боловсрол: Жимми Уэйлс Аубурны Их Сургууль, Алабамагийн Их Сургууль, Индианагийн Их Сургуульд суралцаж байсан ч аль нэгэнд нь диплом аваагүй байна. Гэсэн хэдий ч тэрээр эдийн засгийн чиглэлээр магистрын зэрэг хамгаалжээ. 2. Карьер: 1994 онд Жимми Уэйлс Чикаго хот руу нүүж, "Chicago Options Associates" компанид ажиллаж эхэлсэн. 1996 онд тэрээр өөрийн анхны компани болох "Bomis"-ийг байгуулсан нь интернэт портал байв. 3. Википедиа: 2000 онд Жимми Уэйлс Ларри Сэнгерийн хамт Википедиа төслийг эхлүүлсэн. Энэ нь сайн дурын редакторуудын хамтын ажиллагаагаар үнэгүй, нээлттэй нэвтэрхий толь бичгийг бүтээх зорилготой байв. Википедиа хурдацтай өргөжиж, дэлхий даяар алдартай болсон. 4. Wikimedia Foundation: 2003 онд Жимми Уэйлс Википедиаг дэмжих зорилгоор Викимедиа санг байгуулсан. Энэ нь ашгийн бус байгууллага бөгөөд Википедиа болон түүнтэй холбоотой бусад төслүүдийг удирдан явуулдаг. 5. Хувийн амьдрал: Жимми Уэйлс хоёр удаа гэрлэсэн бөгөөд гурван хүүхэдтэй. Тэрээр одоогоор Их Британид амьдардаг. Жимми Уэйлс нь интернэтийн ертөнцөд томоохон өөрчлөлтийг авчирсан бөгөөд Википедиа төслийг амжилттай хэрэгжүүлснээрээ алдартай болсон юм. Түүний эхлүүлсэн энэхүү төсөл нь дэлхий даяар сая сая хүмүүст үнэгүй мэдлэг, мэдээлэл авах боломжийг олгосон билээ.

Хойлог гэж юу вэ ?

Хойлог нь тахиа хэлбэртний багийн хамгийн жижиг төрлийн шувуу юм. Энэ нь Монгол орны уулархаг бүс нутагт тархан амьдардаг. Хойлгийн талаар дараах зүйлсийг онцолж болно: 1. Гадаад төрх: Хойлог нь 30-40 см урттай, жижиг биетэй шувуу юм. Эрэгчин хойлог нь саарал, хар толботой өнгөтэй бол эмэгчин нь бордуу өнгөтэй байдаг. 2. Амьдрах орчин: Хойлог нь Монгол орны Алтай, Хангай, Хэнтийн уулархаг бүс нутагт амьдардаг. Тэд голдуу хад асга, ой модтой газар амьдардаг. 3. Хоол тэжээл: Хойлог нь ургамлын үр, жимс, шавьж зэргээр хооллодог. 4. Үржил: Хойлог нь жилд нэг удаа үрждэг бөгөөд 3-4 өндөг гаргадаг. Өндөглөх хугацаа нь 5-р сарын сүүлчээс 6-р сарын эхэн үе хүртэл үргэлжилдэг. 5. Хамгаалалт: Хойлог нь Монгол улсын Улаан номонд орсон ховордсон зүйл юм. Тэдний тоо толгой буурч байгаа нь амьдрах орчны доройтол, агнуурын улмаас байгалийн тэнцвэрт сөргөөр нөлөөлж байна. Хойлог нь Монголын уулархаг бүс нутгийн экосистемд чухал үүрэгтэй шувуу юм. Иймд тэднийг хамгаалах, амьдрах орчныг нь хадгалах нь чухал ач холбогдолтой.

Чандмань сум (Ховд) гэж юу вэ ?

Чандмань сум нь Ховд аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ нь Ховд аймгийн төвөөс 154 км зайтай оршдог. Чандмань сумын талаар дараах зүйлсийг онцолж болно: 1. Байршил: Чандмань сум нь Ховд аймгийн баруун хэсэгт оршдог бөгөөд Увс аймагтай хиллэдэг. Нийт 14,000 км.кв газар нутагтай. 2. Хүн ам: 2020 оны байдлаар Чандмань сумын хүн ам 714 өрх, 2738 хүн байна. Хүн амын дийлэнх нь Дөрвөд ястан юм. 3. Эдийн засаг: Чандмань сумын эдийн засгийн гол салбар нь мал аж ахуй юм. Мөн газар тариалан, худалдаа үйлчилгээ хөгжсөн байдаг. 4. Боловсрол, эрүүл мэнд: Чандмань суманд 12 жилийн сургууль, цэцэрлэг, хүн эмнэлэг зэрэг үйлчилгээний газрууд байдаг. 5. Түүх, соёл: Чандмань сум нь Ховдын Манжийн амбаны хошуу байсан түүхтэй. Мөн Хар ус нуур, Хар нуур зэрэг байгалийн үзэсгэлэнт газруудтай. Чандмань сум нь Ховд аймгийн хөгжил дэвшилд хувь нэмрээ оруулсаар ирсэн бөгөөд цаашид ч эдийн засаг, нийгмийн салбартаа ахиц дэвшил гаргана гэдэгт итгэлтэй байна.

Хөнгөн атлетикийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн гэж юу вэ ?

Хөнгөн атлетикийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн нь Олон Улсын Хөнгөн атлетикийн холбооноос (IAAF) зохион байгуулдаг хөнгөн атлетикийн спортын хамгийн том тэмцээн юм. Энэ нь дөрвөн жил тутамд зохиогддог бөгөөд анх 1983 онд Финляндын Хельсинки хотод болж байсан. Тус тэмцээний онцлог, ач холбогдлыг дараах байдлаар тайлбарлаж болно: 1. Оролцоо: Дэлхийн өнцөг булан бүрээс шилдэг тамирчид оролцдог. Жишээлбэл, 2019 оны Катарын Доха хотод болсон тэмцээнд 209 орны 1700 гаруй тамирчин өрсөлдсөн. 2. Төрлүүд: Хөнгөн атлетикийн бараг бүх төрөл энэ тэмцээнд багтдаг. Үүнд гүйлт, алхалт, харайлт, шидэлт гэх мэт орно. 3. Цаг хугацаа: Ихэвчлэн 8-10 хоногийн турш үргэлжилдэг. 4. Ач холбогдол: Энэ тэмцээн нь олимпийн наадмын дараа орох хөнгөн атлетикийн хамгийн том тэмцээн юм. Мөн IAAF-ийн тэмцээний оноо олгодог чухал тэмцээн. 5. Шагнал: Тэмцээнд медальт байранд шалгарсан тамирчдад алт, мөнгө, хүрэл медаль, мөнгөн шагнал олгодог. Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн нь хөнгөн атлетикийн спортыг хөгжүүлэх, сурталчлахад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Энэ нь тамирчдад өөрсдийн авьяас чадварыг сорих, дэлхийн шилдгүүдтэй өрсөлдөх боломжийг олгодог юм.

Хан Хөхийн нуруу гэж юу вэ ?

Хан Хөхийн нуруу нь Монгол улсын Увс аймгийн Зүүнхангай, Өндөрхангай, Цагаанхайрхан сумдын нутагт орших уулсын систем юм. Энэ нь Монгол Алтайн нурууны салбар уулс бөгөөд ноён оргил нь 4116 метрийн өндөртэй Дуулга уул юм. Хан Хөхийн нурууны талаар дараах зүйлсийг онцолж болно: 1. Байршил: Хан Хөхийн нуруу нь Увс аймгийн төв хэсэгт оршдог бөгөөд Увс нуурын хотгор, Хяргас нуурын хотгорын хооронд байрладаг. 2. Ургамал, амьтан: Энэ бүс нутагт Сибирийн их тайга, Төв Азийн хээр талын ургамал, амьтад зонхилдог. Ялангуяа аргаль хонь, янгир ямаа, ирвэс зэрэг ховордсон амьтад энд бий. 3. Байгалийн үзэсгэлэнт газрууд: Хан Хөхийн нуруунд Хүйсийн найман нуур, Шар хадны агуй зэрэг байгалийн үзэсгэлэнт газрууд байдаг. 4. Түүх, соёлын ач холбогдол: Хан Хөхийн нуруу нь эртнээс монголчуудын тахилгат уул байсан бөгөөд "Хан" хэмээх цол хүртээсэн байдаг. 5. Аялал жуулчлал: Хан Хөхийн нуруу нь байгалийн үзэсгэлэнт сайхан, экосистемийн онцлогоороо аялагчдыг татдаг. Мөн уулын спорт, ан хийх зэрэг үйл ажиллагаа явуулах боломжтой. Хан Хөхийн нуруу нь Монгол орны байгаль, түүх соёлын өвийг хадгалж, хамгаалахад чухал ач холбогдолтой газар юм. Иймд энэ бүс нутгийг хамгаалах, зохистой ашиглах нь ирээдүй хойчийн үед үлдээх үнэт өв болно.

Синайн хойг гэж юу вэ ?

Синайн хойг нь Египетийн нутаг дэвсгэрт хамаарах, Газар дундын тэнгис, Улаан тэнгисийн хооронд байрлах хойг юм. Энэ нь хойд талаараа Газар дундын тэнгистэй, өмнө талаараа Улаан тэнгистэй, зүүн талаараа Израиль, Палестинтай, баруун талаараа Нил мөрөн, Африк тивийн зүүн хойд хэсэгтэй хиллэдэг. Синайн хойгийн талаар дараах зүйлсийг онцолж болно: 1. Байршил, хэмжээ: Синайн хойг нь ойролцоогоор 60,000 км2 талбайтай, өмнөөс хойш 400 км урт, баруунаас зүүн тийш 210 км өргөн юм. 2. Газар зүй: Хойгийн ихэнх хэсэг нь цөлийн бүс нутагт хамаардаг бөгөөд хад асга, хуурай сайр, элсэрхэг манхан зонхилдог. Хамгийн өндөр цэг нь 2,637 метрийн өндөртэй Катерина уул юм. 3. Түүх, соёл: Синайн хойг нь эртний Египет, Израилийн түүхэнд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Библид дурдагдсанаар Мозес энд Бурханы зарлигийг хүлээн авсан гэдэг. 4. Эдийн засаг: Синайн хойгийн эдийн засагт аялал жуулчлал, уул уурхай, мал аж ахуй голлох үүрэгтэй. Мөн стратегийн ач холбогдол бүхий Тиран, Санафир гэх мэт арлууд байдаг. 5. Улс төр: 1967-1973 онд Израилийн эзэмшилд байсан ч одоо Египетийн нутаг дэвсгэрт хамаардаг. Гэхдээ Израиль, Палестины маргаантай асуудал энэ бүс нутагт нөлөөлсөөр байна. Синайн хойг нь газар зүйн онцгой байршил, түүх соёлын ач холбогдлоороо дэлхий дахинаа алдартай. Энэ бүс нутгийн тогтвортой байдал, хөгжил дэвшил нь Ойрхи Дорнодын бүс нутгийн хувьд чухал ач холбогдолтой юм.

I Хайле Селассие гэж юу вэ ?

I Хайле Селассие (1892-1975) нь Этиопын сүүлчийн эзэн хаан бөгөөд 1930 оноос 1974 он хүртэл тус улсыг захирч байсан. Түүний бүтэн нэр нь "Haile Selassie I" буюу "Түүний Гэгээн Дурсгал I Хайле Селассие" гэсэн утгатай. I Хайле Селассиегийн талаар дараах зүйлсийг онцолж болно: 1. Гарал үүсэл: Тэрээр Этиопын угсаа залгамжлах хунтайж Рас Маконненийн хүү бөгөөд Соломоны гэрийн гишүүн гэгддэг. 2. Эзэн хааны засаглал: 1916 онд регент (хааны оронд засаг баригч)-ээр томилогдож, 1930 онд эзэн хаанд өргөмжлөгдсөн. Түүний засаглалын үед Этиоп улс олон улсын харилцаанд идэвхтэй оролцож, НҮБ-д элссэн. 3. Италийн эзлэн түрэмгийлэл: 1936-1941 онд Италийн эзлэн түрэмгийлэлд өртөж, Их Британийн тусламжтайгаар буцаж ирсэн. 4. Шашны удирдагч: Этиопын Ортодокс сүмийн тэргүүн бөгөөд Растафари шашны итгэл үнэмшлийн төв хүн болсон. 5. Улс төрийн уналт: 1974 онд цэргийн эргэлтээр суудлаасаа огцорч, 1975 онд нас барсан. I Хайле Селассие нь Этиопын тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдлыг хамгаалахын төлөө тэмцэж, улс орноо орчин үеийн ертөнцөд гарган тавихад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Түүний удирдлагын үед Этиоп улс боловсрол, эдийн засгийн хөгжлийг түргэтгэсэн хэдий ч улс төрийн хямрал, цэргийн эргэлтийн улмаас эцэст нь суудлаасаа огцорсон юм.

Андрей Громыко гэж юу вэ ?

Андрей Андреевич Громыко (1909-1989) нь Зөвлөлт Холбоот Улсын нэрт дипломатч, улс төрч байсан. Тэрээр 1957 оноос 1985 он хүртэл 28 жилийн турш ЗХУ-ын Гадаад хэргийн сайдаар ажиллаж, тус улсын гадаад бодлого, олон улсын харилцаанд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Андрей Громыкогийн талаар дараах зүйлсийг онцолж болно: 1. Карьер: Минск хотод төрсөн тэрээр Ленинградын Их сургуульд суралцаж, эдийн засагч мэргэжил эзэмшсэн. 1939 онд ЗХУ-ын Гадаад хэргийн яаманд ажиллаж эхэлсэн бөгөөд АНУ, Их Британи, Куба зэрэг улсад элчин сайдаар ажилласан. 2. Гадаад хэргийн сайд: 1957 онд ЗХУ-ын Гадаад хэргийн сайдаар томилогдож, Никита Хрущёв, Леонид Брежнев нарын үед энэ албыг хашсан. Хүйтэн дайны үед ЗХУ-ын гадаад бодлогыг тодорхойлж, АНУ-тай харилцах харилцаанд голлох үүрэг гүйцэтгэсэн. 3. Олон улсын харилцаа: НҮБ-ын Аюулгүйн Зөвлөлийн анхны хуралдаанд оролцож, Карибын хямралын үеэр Жон Кеннедитэй хэлэлцээ хийсэн. 1970-аад онд ЗХУ, АНУ-ын хоорондох харилцааг сайжруулахад хувь нэмэр оруулсан. 4. Улс төрийн карьер: 1985 онд Михаил Горбачёвын үед ЗХУ-ын Дээд Зөвлөлийн тэргүүнээр сонгогдож, 1989 онд нас барах хүртлээ энэ албыг хашсан. 5. Хувь хүн: Англи, франц хэлээр чөлөөтэй ярьдаг, ном унших дуртай, теннис тоглодог байсан гэдэг. Андрей Громыко нь ЗХУ-ын гадаад бодлогод урт хугацаанд нөлөөлж, хүйтэн дайны үеийн олон улсын харилцаанд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Түүнийг "Ноён үгүй" хэмээн хочилдог байсан нь түүний хатуу байр суурийг илэрхийлдэг байв. Гэсэн хэдий ч тэрээр ЗХУ, АНУ-ын харилцааг сайжруулахад хувь нэмэр оруулж, дэлхийн улс төрд өөрийн гэсэн өвөрмөц ул мөрийг үлдээсэн юм.

Үндсэн хуульт хаант засаг гэж юу вэ ?

Үндсэн хуульт хаант засаг нь хаант засаглалын нэг хэлбэр бөгөөд хааны эрх мэдэл нь үндсэн хуулиар хязгаарлагддаг. Энэ тогтолцоонд хаан нь төрийн тэргүүн байдаг ч гүйцэтгэх эрх мэдлийг Ерөнхий сайд тэргүүтэй Засгийн газар хэрэгжүүлдэг. Харин хаан нь ихэвчлэн ёслолын чанартай үүрэг гүйцэтгэдэг. Үндсэн хуульт хаант засгийн гол онцлогууд: 1. Үндсэн хууль: Хааны эрх мэдлийг хязгаарласан, иргэдийн эрх, эрх чөлөөг баталгаажуулсан үндсэн хуультай байдаг. 2. Парламентын засаглал: Хууль тогтоох эрх мэдлийг сонгуульт парламент хэрэгжүүлдэг бөгөөд Засгийн газрыг томилдог. 3. Хааны үүрэг: Хаан нь төрийн тэргүүн боловч улс төрийн шийдвэр гаргахад шууд оролцдоггүй, ихэвчлэн ёслолын чанартай үүрэг гүйцэтгэдэг. 4. Гүйцэтгэх эрх мэдэл: Засгийн газар нь Ерөнхий сайд тэргүүтэй танхимаас бүрддэг бөгөөд гүйцэтгэх эрх мэдлийг хэрэгжүүлдэг. 5. Хариуцлага: Засгийн газар нь парламент болон ард түмний өмнө хариуцлага хүлээдэг. Одоогоор Япон, Их Британи, Швед, Норвеги зэрэг улсууд үндсэн хуульт хаант засаглалтай. Энэ тогтолцоо нь уламжлалт хаант засаглалаас ялгаатай нь хааны эрх мэдлийг хязгаарлаж, ардчилсан зарчмуудыг нэвтрүүлдэг давуу талтай.

Орёл муж гэж юу вэ ?

Орёл муж нь Оросын Холбооны Улсын Төв Холбооны тойрогт багтах муж юм. Мужийн нийслэл нь Орёл хот бөгөөд Москва хотоос баруун өмнө зүгт ойролцоогоор 350 км зайтай оршдог. Орёл мужийн талаар дараах зүйлсийг онцолж болно: 1. Байршил ба газар зүй: Орёл муж нь 24,700 км² газар нутагтай бөгөөд хойд талаараа Тула муж, зүүн талаараа Липецк муж, өмнө талаараа Курск муж, баруун талаараа Калуга муж, баруун хойд талаараа Рязань мужтай хиллэдэг. 2. Хүн ам: 2021 оны байдлаар Орёл мужийн хүн ам ойролцоогоор 733,000 байна. Хүн амын ихэнх нь орос үндэстэн бөгөөд украин, армен зэрэг цөөнх үндэстнүүд ч бас амьдардаг. 3. Эдийн засаг: Орёл мужийн эдийн засаг нь үйлдвэрлэл, хөдөө аж ахуй, барилгын материалын үйлдвэрлэл, машин механизмын үйлдвэрлэл зэрэг салбаруудад тулгуурладаг. 4. Түүх: Орёл хотыг 1566 онд байгуулсан бөгөөд Крымын татаруудаас Москвагийн ванлигийг хамгаалах зорилгоор байгуулагджээ. Орёл муж нь 1937 онд байгуулагдсан. 5. Соёл, боловсрол: Орёл мужид Орёл Их Сургууль, Орёл Улсын Техникийн Их Сургууль зэрэг дээд боловсролын байгууллагууд үйл ажиллагаа явуулдаг. Мөн Орёл хотод Иван Тургеневын нэрэмжит драмын театр, Орёл мужийн музей зэрэг соёлын байгууллагууд байдаг. Орёл муж нь Оросын төв хэсэгт оршдог, түүхэн хотууд, байгалийн үзэсгэлэнт газруудтай, эдийн засгийн хувьд харьцангуй хөгжингүй муж юм.

Юпитер гэж юу вэ ?

Юпитер нь нарны аймаг дахь тав дахь гараг бөгөөд хэмжээгээрээ хамгийн том нь юм. Юпитер нь маш том хэмжээтэй, хийн аварга гараг бөгөөд масс нь Дэлхийнхээс 318 дахин их байдаг. Юпитерын талаарх онцлох зүйлс: 1. Хэмжээ ба масс: Юпитер нь нарны аймаг дахь хамгийн том биет бөгөөд түүний диаметр нь Дэлхийнхээс 11 дахин их, масс нь Дэлхийнхээс 318 дахин их байдаг. 2. Атмосфер: Юпитерын атмосфер нь ихэвчлэн устөрөгч, гелигээс тогтдог бөгөөд нарийн төвөгтэй үүлний системтэй. Алдарт "Улаан толбо" нь Юпитерын гадаргуу дээрх том шуурга юм. 3. Дагуул: Юпитерт 79 дагуул байдаг бөгөөд тэдгээрээс Ио, Европа, Ганимед, Каллисто нь хамгийн том дөрвөн дагуул юм. 4. Цагираг: Юпитерт сул цагирагны систем байдаг нь 1979 онд анх удаа Вояжер 1 сансрын хөлгөөр илрүүлэгдсэн. 5. Судалгаа: Юпитерыг судлахын тулд олон сансрын хөлөг илгээгдсэн бөгөөд тэдгээрийн дотроос Жуно (2011), Галилео (1995-2003) зэрэг нь хамгийн алдартай. 6. Нээлт: Юпитер нь эртнээс танигдсан бөгөөд дуран авайн тусламжтайгаар анх 1610 онд Галилео Галилей ажигласан байдаг. Юпитер нь нарны аймаг дахь хамгийн том, хамгийн их массын гараг бөгөөд түүний хийн найрлага, нарийн төвөгтэй атмосфер, олон тооны дагуул зэрэг нь эрдэмтдийн сонирхлыг ихээр татсаар байна.

Хиймэл арал гэж юу вэ ?

Хиймэл арал гэдэг нь хүний гараар бүтээсэн, далай, нуур, гол мөрөн дотор байрлах арал юм. Эдгээр арлуудыг янз бүрийн зорилгоор, тухайлбал, дэд бүтцийг дэмжих, газар тариалангийн талбайг нэмэгдүүлэх, амралт зугаалгын бүс бий болгох, цэргийн бэхлэлт барих зэрэгт ашигладаг. Хиймэл арлуудыг дараах аргуудаар бүтээдэг: 1. Шороо асгах: Далайн ёроолоос шороо ухаж, усны гадаргуу дээр овоолох замаар арал бүтээдэг. 2. Хөрс нягтруулах: Арлын суурийг бэхжүүлэхийн тулд хөрсийг нягтруулж, тогтворжуулдаг. 3. Хана босгох: Арлыг эргийн элэгдлээс хамгаалахын тулд ханыг барьдаг. 4. Нөхөн сэргээлт: Арлын экосистемийг бүрдүүлэхийн тулд ургамал тарих, хөрсийг сайжруулах зэрэг арга хэмжээ авдаг. Хиймэл арлуудын жишээнүүд: 1. Пальм Жумейра, Дубай - Арабын Нэгдсэн Эмират улсад байрладаг, дэлхийн хамгийн том хиймэл арлуудын нэг. 2. Кансай-гийн олон улсын нисэх буудал, Япон - Осака хотын ойролцоо байрладаг, нисэх буудлын зориулалтаар баригдсан. 3. Флевопольдер, Нидерланд - Задгай тэнгист байрладаг, хөдөө аж ахуйн зориулалттай хиймэл арал. Хиймэл арлууд нь хүний инженерчлэлийн ур чадварыг харуулдаг бөгөөд хотжилтыг дэмжих, эдийн засгийн хөгжлийг хурдасгах, байгаль орчныг хамгаалах зэрэг олон давуу талтай. Гэхдээ тэдгээрийг барихдаа байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөллийг сайтар тооцож, тогтвортой байдлыг хангах нь чухал юм.

Сьерра Леоны иргэний дайн гэж юу вэ ?

Сьерра Леоны иргэний дайн нь Баруун Африкийн Сьерра Леоне улсад 1991 оноос 2002 он хүртэл үргэлжилсэн зэвсэгт мөргөлдөөн юм. Энэ дайнд засгийн газрын арми ба сөрөг хүчин болох Хувьсгалт нэгдсэн фронт (RUF)-ын хооронд тулалдаан болсон. Дайны шалтгаанууд: 1. Алмаазын нөөцийн төлөөх тэмцэл: Сьерра Леоне улс алмаазаар баялаг бөгөөд RUF нь энэхүү үнэт чулууны худалдааг хянахыг эрмэлзэж байв. 2. Улс төрийн тогтворгүй байдал: 1980-аад оны сүүлээр Сьерра Леонед улс төрийн хямрал үүсч, авлига газар авсан нь RUF-ийн бослогод хүргэсэн. 3. Либери улсаас үзүүлсэн дэмжлэг: Либерийн тухайн үеийн удирдагч Чарльз Тэйлор RUF-д дэмжлэг үзүүлж байсан нь дайныг улам хурцатгасан. Дайны үеэр: - 75,000 гаруй хүн амиа алдсан - 2 сая гаруй хүн дүрвэсэн - Олон мянган охид, эмэгтэйчүүд хүчирхийлэлд өртсөн - RUF нь хүүхдүүдийг цэрэгт элсүүлж байсан - Алмаазын хууль бус худалдаа газар авсан Энхийг тогтоох үйл явц: - 1999 онд НҮБ-ын энхийг сахиулах ажиллагаа эхэлсэн - 2000 онд Их Британийн цэргүүд оролцсон - 2002 онд RUF-ийн удирдагчийг баривчилсан - 2007 онд Чарльз Тэйлорыг Олон улсын шүүхэд шилжүүлсэн Сьерра Леоны иргэний дайн нь тус улсад ноцтой хохирол учруулсан хэдий ч одоогоор улс орон тогтворжиж, сэргээн босголтын үйл явц үргэлжилж байна. Энэ дайн нь байгалийн баялгийн ашиглалт, улс төрийн тогтворгүй байдал, хөрш орнуудын оролцоо зэрэг хүчин зүйлс хэрхэн зэвсэгт мөргөлдөөнд хүргэдгийг харуулсан гашуун сургамж болжээ.

Бесик Кудухов гэж юу вэ ?

Бесик Кудухов бол 1986 онд төрсөн, Оросын чөлөөт бөхийн тамирчин юм. Тэрээр 55, 60 ба 66 кг-ын жинд өрсөлддөг байсан бөгөөд олон улсын тэмцээнүүдэд өндөр амжилт үзүүлж байв. Кудухов нь дараах амжилтуудыг гаргасан: 1. Олимпын наадамд 4 удаа оролцож, 2012 оны Лондонгийн олимпод 65 кг-ын жинд мөнгөн медаль хүртсэн. 2. Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнээс 5 алтан медаль (2007, 2009, 2010, 2011), 1 мөнгөн медаль (2006) хүртсэн. 3. Европын аварга шалгаруулах тэмцээнээс 3 алтан медаль (2007, 2009, 2010) хүртсэн. Түүний карьерын турш гаргасан амжилт, авхаалж самбаа, техникийн ур чадвар нь түүнийг орчин үеийн бөхийн спортын домогт тамирчдын нэг болгосон юм. Гэвч 2013 оны 12 сард, ердөө 27 насандаа тэрээр гэнэтийн зүрхний шигдээсээр нас барсан нь бөх сонирхогчдын дунд цочирдол төрүүлсэн билээ. Бесик Кудухов бол Оросын бөхийн спортод үнэтэй хувь нэмэр оруулсан, залуу үеийнхэнд үлгэр дууриал болсон тамирчин юм. Түүний гэгээн дурсгал, спортын салбарт оруулсан хувь нэмрийг үеийн үед дурсан санах болно.

Лос Анжелес Лэйкерс гэж юу вэ ?

Лос Анжелес Лэйкерс бол Америкийн Нэгдсэн Улсын Калифорни муж улсын Лос-Анжелес хотод төвтэй, Хойд Америкийн Үндэсний Сагсан Бөмбөгийн Ассоциаци (NBA)-д тоглодог мэргэжлийн сагсан бөмбөгийн баг юм. Түүх: 1947 онд Миннеаполис хотод анх байгуулагдсан бөгөөд 1960 онд Лос Анжелес руу нүүсэн. Одоогийн Crypto.com Arena (хуучнаар Staples Center) цэнгэлдэхэд 1999 оноос хойш тоглож байна. Амжилт: Лэйкерс нь NBA-гийн түүхэн дэх хамгийн амжилттай багуудын нэг бөгөөд: - 17 удаа аварга шалгарч, Бостон Селтикстэй адил дээд амжилт тогтоосон - 31 удаа NBA Finals-д шалгарсан - 24 удаа бүсийн аварга болсон - 33 удаа плей-оффт оролцсон Алдартай тоглогчид: - Мэджик Жонсон - Карим Абдул-Жаббар - Шакил О'Нил - Коби Брайант - ЛеБрон Жеймс Одоогийн бүрэлдэхүүн: ЛеБрон Жеймс, Энтони Дэвис нар багийн лидерүүд юм. Лэйкерс нь Холливудын одод, алдартнуудын дунд ихээхэн алдартай бөгөөд Лос Анжелес дахь спортын томоохон нэр хүндтэй франчайзуудын нэг юм. Тэд өрсөлдөөнт, давтагдашгүй соёлыг бий болгодог бөгөөд үргэлж шинэ аварга шалгаруулах тэмцээнд өрсөлддөг.

Рожер Гиллемин гэж юу вэ ?

Рожер Гиллемин бол Францын физикч бөгөөд 1928 онд Парист төрсөн. Тэрээр 1982 онд Калтех (California Institute of Technology) их сургуульд багшилж байхдаа кваркын онолоор физикийн салбарт хувьсгал хийсэн юм. Гиллемин нь кваркуудаас бүрдэх атомын цөмийн бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг судлах явцдаа "төрөл" гэсэн ойлголтыг анх удаа дэвшүүлсэн. Тэрээр кваркуудын "төрөл"-ийг илрүүлж, тэдгээрийн шинж чанарыг тайлбарласан нь эгэл бөөмсийн физикт чухал ахиц дэвшил болсон юм. Энэхүү нээлтийнхээ төлөө Гиллемин 1979 онд физикийн салбар дахь Нобелийн шагналыг хүртсэн. Түүний ажил нь кварк загварыг батлах, стандарт загварыг хөгжүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн бөгөөд орчин үеийн элементар бөөмсийн физикийн суурийг тавьсан гэж үздэг. Гиллемин нь мөн Caltech-д профессороор ажиллаж, олон шавь нарыг удирдан чиглүүлж байсан. Тэрээр 2018 онд 88 насандаа таалал төгссөн бөгөөд түүний эрдэм шинжилгээний ажил, хувь нэмэр нь физикийн салбарт үеийн үед дурсагдах болно.

Агаарын спорт гэж юу вэ ?

Агаарын спорт гэдэг нь уралдааны зам, талбайд явагдахгүй, харин агаар дээр явагддаг спортын төрлүүдийг хэлдэг. Эдгээр спорт нь агаарт хөвөх, нисэх зэрэг үйлдлүүдийг шаарддаг бөгөөд голчлон сонирхогчдын эсвэл мэргэжлийн тамирчид оролцдог. Агаарын спортын төрлүүд: 1. Нисэх загвар - Радио удирдлагатай эсвэл утаагаар удирддаг жижиг нисэх онгоцны уралдаан. 2. Параплан - Агаараас хөнгөн, далавчтай төхөөрөмжөөр нисэх. 3. Параглайдинг - Агаараас хөнгөн, далавчтай төхөөрөмжөөр нисэх. 4. Шүхрийн спорт - Шүхрээр буух, акробат үзүүлбэр хийх. 5. Дирижабль - Халуун агаараар дүүргэсэн бөмбөлөг ашиглан агаарт хөвөх. 6. Нисдэг тэрэг - Нисдэг тэрэг жолоодох уралдаан. 7. Парамотор - Мотортой параплан. 8. Халуун агаарын бөмбөлөг - Халуун агаараар дүүргэсэн том бөмбөлөг ашиглан агаарт хөвөх. Агаарын спорт нь адреналин, сорилт, байгальтай ойр байх мэдрэмжийг санал болгодог. Гэхдээ эдгээр нь эрсдэл өндөртэй тул аюулгүй байдлын дүрэм, зааврыг чанд баримтлах шаардлагатай. Мөн зарим агаарын спортууд нь өндөр өртөгтэй, тусгай тоног төхөөрөмж шаарддаг.

Экстрим спорт гэж юу вэ ?

Экстрим спорт гэдэг нь амь насанд аюултай, эрсдэл өндөртэй, ердийн спортоос ялгаатай, хэт хүчтэй мэдрэмж төрүүлдэг спортын төрлүүдийг хэлдэг. Эдгээр спорт нь хурд, өндөр, гүн, хүчтэй мэдрэмжийг эрэлхийлдэг бөгөөд тамирчдаас өндөр ур чадвар, тэсвэр тэвчээр шаарддаг. Экстрим спортын төрлүүд: 1. Серфинг - Далайн давлагаан дээр гулгах. 2. Скейтборд - Тусгай самбар дээр гулгах. 3. БМХ - Дугуйтай үсрэлт, гулгалт хийх. 4. Уулын дугуй - Бартаат замаар дугуйгаар уралдах. 5. Клифф джампинг - Хадан цохионоос үсрэх. 6. Парашют - Онгоцноос шүхрээр үсрэх. 7. Банжи джампинг - Өндөр барилга, гүүрнээс үсрэх. 8. Фрий дивинг - Ус руу шумбах. 9. Волкано бординг - Галт уулын энгэрээр самбар дээр гулгах. 10. Спид флай - Ойролцоогоор 300 км/цаг хурдтай нисэх. Экстрим спорт нь адреналин, сорилт, амжилтын мэдрэмжийг санал болгодог ч маш эрсдэлтэй. Иймд аюулгүй байдлын дүрэм, зааврыг чанд баримтлах, мэргэжлийн хүмүүсээс зөвлөгөө авах, бэлтгэл сайтай байх нь чухал. Мөн эдгээр спорт нь бие бялдар, сэтгэл зүйн хувьд бэлэн байхыг шаарддаг. Экстрим спорт нь залуучуудын дунд алдартай ч насанд хүрэгчид ч сонирхдог. Эдгээр нь хүмүүст амьдралын шинэ туршлага, сорилт, баяр баясгаланг авчирдаг. Гэхдээ аюулгүй байдлыг хамгийн түрүүнд тавих ёстой.

Хабибулла Хан гэж юу вэ ?

Хабибулла Хан бол Афганистаны эмир (1875-1919) байсан хүн юм. Тэрээр Афганистаныг 1901 оноос 1919 он хүртэл захирч байсан бөгөөд улс орныхоо хөгжил дэвшилд ихээхэн хувь нэмэр оруулсан гэж үздэг. Хабибулла Хан нь Абдур Рахман Ханы хүү бөгөөд багаасаа л улс төрийн ухаанд сургагдаж, Европын соёл иргэншлийг судалж байжээ. Тэрээр эмирийн суудалд залрахдаа улс орноо шинэчлэх, хөгжүүлэхэд анхаарч, боловсрол, эрүүл мэнд, дэд бүтцийг сайжруулахад ихээхэн хөрөнгө оруулалт хийсэн байна. Түүний засаглалын үед Кабул хотод орчин үеийн сургууль, эмнэлэг, цахилгаан станц, утасны холбоо зэрэг дэд бүтцийн ажлууд хийгджээ. Мөн тэрээр улсын төсвийг нэмэгдүүлж, армийг шинэчилж, худалдаа, аж үйлдвэрийг хөгжүүлэхэд анхаарч байв. Гадаад харилцааны хувьд Хабибулла Хан Их Британи, Оросын эзэнт гүрнүүдтэй найрсаг харилцаатай байхыг эрмэлзэж, Афганистаны төвийг сахих бодлого баримталж байжээ. Хабибулла Хан нь 1919 онд хөдөөгийн аяллын үеэр хөнөөгдсөн бөгөөд түүний үхлийн нарийн шалтгаан тодорхойгүй хэвээр байна. Зарим түүхчид түүнийг улс төрийн өрсөлдөгч нар нь хороосон гэж үздэг. Нэг үгээр хэлбэл, Хабибулла Хан бол Афганистаны орчин үеийн түүхэнд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн удирдагч бөгөөд түүний шинэтгэлийн бодлого нь улс орны хөгжилд ихээхэн түлхэц үзүүлсэн гэж дүгнэдэг юм.

Тарантогийн булан гэж юу вэ ?

Тарантогийн булан нь Газар дундын тэнгис, Ионы тэнгисийн нэг хэсэг бөгөөд Италийн хойгийн өмнөд эрэгт байрладаг томоохон булан юм. Энэ нь Италийн Таранто хотын нэрээр нэрлэгдсэн бөгөөд олон зууны турш стратегийн чухал ач холбогдолтой газар байсаар ирсэн. Тарантогийн булан нь гурван талаараа эх газраар хүрээлэгдсэн: хойд талаараа Таранто хот, зүүн талаараа Салентогийн хойг (Пулиа муж), баруун талаараа Калабрийн хойг (Калабриа муж). Булангийн гол хот нь Таранто бөгөөд энэ нь эртний Грекийн колоничлолын үеэс хойш чухал боомт хот байсаар ирсэн. Түүхэн ач холбогдол: - Эртний Ромын үед Тарантогийн булан нь Ромын эзэнт гүрний хяналтад байсан бөгөөд Карфагены эсрэг Пуны дайны үеэр чухал үүрэг гүйцэтгэж байв. - Дундад зууны үед энэ бүс нутаг нь Византийн болон Норманы эзэнт гүрнүүдийн мэдэлд байсан. - Орчин үед Тарантогийн булан нь Италийн Тэнгисийн Цэргийн Хүчний бааз байрладаг бөгөөд НАТО-гийн усан онгоцнууд ч бас энд байрладаг. Эдийн засгийн ач холбогдол: - Загас агнуур, далайн гаралтай бүтээгдэхүүн нь энэ бүс нутгийн уламжлалт эдийн засгийн салбар юм. - Аялал жуулчлал сүүлийн жилүүдэд эрчимтэй хөгжиж байна. - Таранто хот нь ган, хими, нефть боловсруулах зэрэг аж үйлдвэрийн төв юм. Байгаль орчны асуудал: - Булангийн экосистем доройтож, бохирдол нэмэгдэж байгаа нь анхаарал татсан асуудал болоод байна. - Уур амьсгалын өөрчлөлт, далайн түвшин өсөх нь энэ бүс нутагт сөргөөр нөлөөлж болзошгүй юм. Нэг үгээр хэлбэл, Тарантогийн булан нь түүхэн ач холбогдол, стратегийн байршил, эдийн засгийн үйл ажиллагаагаараа Газар дундын тэнгисийн чухал бүс нутгуудын нэг юм.

Энейн дуулал гэж юу вэ ?

Энейн дуулал (Aeneid) бол Эртний Ромын яруу найрагч Вергилийн бичсэн алдарт туульс юм. Энэ бүтээл нь Вергилийн хамгийн сүүлийн бөгөөд хамгийн том бүтээл бөгөөд Латин уран зохиолын оргил гэж тооцогддог. Агуулга: Энейн дуулал нь Трой хотын уналтын дараа Эней баатар Грекчүүдээс зугтаж, шинэ газар нутаг хайн аялах тухай өгүүлдэг. Тэрээр Карфагены хатан хаан Дидонатай учирч, хайр сэтгэлтэй болсон ч өөрийн хувь заяаны дагуу Итали руу явах ёстой болно. Эней Италид очоод нутгийн ноёдтой тэмцэж, эцэст нь Лавиния гэдэг бүсгүйтэй гэрлэж, Лавиниум хотыг байгуулснаар Ромын эзэнт гүрний үндсийг тавьсан гэж үздэг. Вергилий энэ бүтээлдээ Энейг Ромын эзэнт гүрний үүсэл, хөгжлийн бэлгэдэл болгон дүрсэлсэн байдаг. Мөн Энейн дуулал нь Эртний Грекийн алдарт туульс болох Илионы дуулал, Одиссейн дуулалтай адил хэмжээ, бүтцийн хувьд төстэй боловч агуулгын хувьд Ромын үндэсний ухамсар, үнэт зүйлсийг илэрхийлсэн онцлогтой. Нөлөө: Энейн дуулал нь дундад зууны үеэс эхлэн Европын уран зохиол, урлагт асар их нөлөө үзүүлсэн. Олон зохиолч, яруу найрагч, зураач, хөгжмийн зохиолчид энэ бүтээлээс санаа авч, өөрсдийн бүтээлдээ ашигласаар ирсэн. Жишээлбэл, Данте Алигьери "Диваин комеди" зохиолдоо Вергилийг өөрийн замч хэмээн дүрсэлсэн бол Жованни Боккаччо, Жеффри Чосер нар ч бас Энейн дууллын нөлөөг хүлээсэн байдаг. Өнөөдөр ч Энейн дуулал нь дэлхий дахинаа сонгодог бүтээл хэвээр байгаа бөгөөд олон хэлнээ орчуулагдан, судлагдсаар байна. Энэ нь зөвхөн уран зохиолын бүтээл төдийгүй, Ромын соёл иргэншил, түүх, үнэт зүйлсийг ойлгоход чухал ач холбогдолтой юм.

Тутмос III гэж юу вэ ?

Тутмос III нь Шинэ Эзэнт Улсын үеийн Египетийн 18 дахь хаан (МЭӨ 1479-1425 оны орчим) байсан. Тэрээр Египетийн түүхэн дэх хамгийн алдартай, нөлөө бүхий фараонуудын нэг юм. Тутмос III нь Тутмос II-ын хүү бөгөөд бага насандаа эцгийнхээ хамт хаанчилж байгаад эцгийнхээ нас барсны дараа ганцаараа хаан ширээнд суусан. Тэрээр эцгийнхээ бодлогыг үргэлжлүүлэн Египетийн эзэнт гүрнийг өргөжүүлэх, цэргийн хүчийг бэхжүүлэхэд анхаарч байв. Цэргийн амжилтууд: - Тутмос III нь Сири, Палестин, Нуби зэрэг бүс нутгуудад 17 удаагийн аян дайн хийж, Египетийн нөлөөг тэлж, эзэнт гүрний хил хязгаарыг Евфрат мөрөн хүртэл өргөтгөсөн. - Тэрээр Миттани улсыг ялж, Египетэд захирагдах болсон. - Нубид довтолж, тэнд Египетийн нөлөөг бэхжүүлсэн. Барилгын ажлууд: - Тутмос III нь Карнакийн сүмийн цогцолборыг өргөтгөж, шинэ барилгууд барьсан. - Тэрээр Луксор сүмд шинэ барилга нэмж барьсан. - Фив хотод олон сүм, барилга байгууламжууд баригдсан. Шашны бодлого: - Тутмос III нь Амон бурханд онцгойлон хүндэтгэл үзүүлж, түүний тахилгыг дэмжиж байв. - Тэрээр бусад бурхдыг хориглож, зөвхөн Амоныг шүтэхийг тушаасан. Өв залгамжлал: - Тутмос III нь Египетийн эзэнт гүрнийг хамгийн өргөн уудам болгож, цэргийн хүчирхэг улс болгон хөгжүүлсэн. - Түүний үед Египетийн соёл, урлаг, архитектур хөгжлийнхөө оргилд хүрсэн. - Тутмос III-ын удирдлагын ур чадвар, цэргийн авьяас нь түүнийг Египетийн түүхэн дэх хамгийн агуу фараонуудын нэг болгосон юм. Тутмос III нь МЭӨ 1425 онд нас барсан бөгөөд түүний үхлийн дараа Египетийн эзэнт гүрэн аажмаар сулрах болсон хэдий ч түүний өв залгамжлал, нөлөө нь удаан хугацаанд үргэлжилсээр байв.

Жюль Верн гэж юу вэ ?

Жюль Верн (1828-1905) бол Францын алдарт зохиолч, улс төрч бөгөөд шинжлэх ухааны уран сэтгэмжийн зохиолын төрөл жанрыг үндэслэгчдийн нэг юм. Түүний бүтээлүүд дэлхий даяар алдартай бөгөөд олон хэлнээ орчуулагдан, кино, тайзны бүтээл болон хувирсаар байна. Зохиолын карьер: - Жюль Верн анх хуулийн чиглэлээр суралцаж байсан ч зохиолч болох хүсэл мөрөөдөлдөө хөтлөгдөн Парист ирсэн. - Тэрээр эхэндээ жүжгийн зохиол бичиж байгаад аялал, шинжлэх ухааны сэдвээр бичих болжээ. - 1863 онд "Агаарын бөмбөлгөөр 5 долоо хоног аялсан нь" зохиолоо хэвлүүлснээр алдаршсан. - Үүний дараа "Газрын төвд аялсан нь", "Далайн ёроолд 20000 бээр аялсан нь", "Нууцлаг арал" зэрэг алдарт бүтээлүүдээ туурвисан. Улс төрийн карьер: - Жюль Верн 1883 онд Амьен хотын зөвлөлийн гишүүнээр сонгогдон, насан туршдаа энэ албан тушаалд ажиллаж байв. - Тэрээр хотынхоо хөгжил дэвшилд идэвхтэй хувь нэмэр оруулж, боловсрол, нийтийн аж ахуйн асуудлыг онцгойлон анхаарч байв. Бүтээлийн онцлог: - Жюль Верний зохиолууд нь тухайн үеийн шинжлэх ухаан, технологийн ололт амжилтыг уран сайхны сэтгэлгээтэй хослуулсан, адал явдалт, сонирхолтой агуулгатай байдгаараа онцлог юм. - Түүний бүтээлүүд уншигчдыг шинэ ертөнц, шинэ боломжуудтай танилцуулж, тэдний сонирхол, төсөөллийг төрүүлдэг. - Жюль Верн өөрийн зохиолуудаар дамжуулан хүмүүст шинжлэх ухаан, технологийн ач холбогдлыг ойлгуулахыг зорьж байв. Өв залгамжлал: - Жюль Верн бол ХХ зууны шинжлэх ухааны уран сэтгэмжийн зохиолын хөгжилд асар их нөлөө үзүүлсэн бөгөөд түүний бүтээлүүд өнөөг хүртэл уншигчдын хүртээл болсоор байна. - Түүний нэрэмжит шагнал, музей байдаг бөгөөд жил бүр олон улсын наадам зохион байгуулагддаг. - Жюль Верн бол зөвхөн Францын бус, дэлхийн утга зохиолын түүхэн дэх нэрт зүтгэлтэн юм.

2 сарын 3 гэж юу вэ ?

2 сарын 3 нь Григорийн тооллын жилийн 34 дэх өдөр юм. Энэ өдөр нь: 1. Дэлхийн үсгийн өдөр: - ЮНЕСКО-гоос 1999 оноос эхлэн жил бүрийн 2 сарын 3-ныг Дэлхийн үсгийн өдөр болгон тунхагласан. - Энэ өдөр үсэг бичгийн ач холбогдол, боловсролын салбарт үзүүлэх нөлөөг онцлон тэмдэглэдэг. 2. Олон улсын хорт хавдартай тэмцэх өдөр: - Энэ өдөр хорт хавдрын аюул, урьдчилан сэргийлэх арга зам, эмчилгээний талаар олон нийтэд мэдээлэл хүргэх, хандив цуглуулах арга хэмжээнүүд зохион байгуулагддаг. 3. Монгол Улсын Зэвсэгт хүчний өдөр: - Монгол Улсын Зэвсэгт хүчин 1921 оны 3 сарын 18-нд байгуулагдсан бөгөөд энэ өдрийг Зэвсэгт хүчний өдөр болгон тэмдэглэдэг. 4. Алдартнуудын төрсөн өдөр: - 2 сарын 3 нь олон алдартай хүмүүсийн төрсөн өдөр юм. Тухайлбал, Германы алдарт физикч Феликс Клейн, Америкийн жүжигчин Блайт Даннер нар энэ өдөр мэндэлжээ. 5. Түүхэн үйл явдлууд: - 1451 - Истанбул хотын Константинополь сүмд Оттоманы эзэнт гүрний анхны хаан Мехмед II-г өргөмжилжээ. - 1865 - АНУ-ын Ерөнхийлөгч Абрахам Линкольн Хамтын нөхөрлөлийн төлөөлөгчидтэй уулзаж, Иргэний дайныг дуусгавар болгох талаар хэлэлцжээ. - 1917 - АНУ-ын Конгресс Куба улсаас цэргээ гаргах шийдвэр гаргажээ. Ийнхүү 2 сарын 3 нь түүхэн ач холбогдол бүхий олон үйл явдал, тэмдэглэлт өдрүүдтэй холбоотой өдөр юм.

Папарацци гэж юу вэ ?

Папарацци гэдэг нь алдартай хүмүүсийн амьдралын агшин бүрийг фото зургийн хальсанд буулган, тэдгээрийг сонин сэтгүүл, телевизээр цацаж, дуулиан тарьдаг зурагчдыг хэлдэг. Энэ нэр томъёо анх 1960-аад оны үед Италиас гаралтай бөгөөд Федерико Феллини найруулагчийн "Ла Долсе Вита" киноны гол дүр болох паппарацио гэх зурагчнаас үүдэлтэй юм. Папараццийн онцлог шинж чанарууд: 1. Нууцаар зураг авах: Папарацци нар алдартнуудыг дагаж, тэдний хувийн амьдралын агшнуудыг нууцаар зураг авдаг. 2. Сенсаци хөөцөлдөх: Тэд алдартнуудын скандал, маргаантай асуудлуудыг илрүүлэх, олон нийтэд цацахыг эрмэлздэг. 3. Их хэмжээний мөнгө олох: Папарацци нар авсан зургуудаа өндөр үнээр худалдах, сонин сэтгүүлд нийтлүүлэх замаар их хэмжээний орлого олдог. 4. Ёс зүйн хязгаарыг давах: Зарим папарацци нар алдартнуудын хувийн орон зай, нууцыг үл хүндэтгэн, ёс зүйн хязгаарыг давдаг. Папараццийн үйл ажиллагаа нь нийгэмд хоёрдмол нөлөө үзүүлдэг. Нэг талаас тэд алдартнуудын амьдралыг олон нийтэд ил болгодог ч нөгөө талаас хувь хүний нууцад халдаж, ёс зүйгүй үйлдэл гаргадаг гэж шүүмжлэгддэг. Сүүлийн жилүүдэд дижитал технологийн хөгжил, сошиал медиа платформуудын өсөлттэй холбоотойгоор папараццийн үйл ажиллагаа улам идэвхжиж, хяналт тавихад төвөгтэй болсон. Гэхдээ нөгөө талаас энэ нь алдартнуудын хувийн амьдралд заналхийлэл учруулж байна гэж үздэг.

Алтай хэл гэж юу вэ ?

Алтай хэл гэдэг нь Евразийн баруун хэсэгт тархан суурьшсан монгол, түрэг, манж-түнгүс зэрэг ард түмнүүдийн хэрэглэдэг хэлний бүлгийг хэлдэг. Энэ нь дэлхий дээрх хамгийн том хэлний бүлгүүдийн нэг юм. Алтай хэлний онцлогууд: 1. Газар зүйн тархалт: Алтай хэлнүүд нь Төв Ази, Зүүн Европ, Сибирийн бүс нутагт өргөн тархсан байдаг. 2. Хэл зүйн ижил төстэй байдал: Алтай хэлнүүд нь хэл зүйн бүтцийн хувьд ижил төстэй, тухайлбал үгийн сүүлийн байрлалд залгавар залгадаг, SOV (subject-object-verb) дарааллаар өгүүлбэр зохиодог зэрэг онцлогтой. 3. Харилцан ойлголцох чадвар: Алтай хэлнүүдийн дотор багтах хэлнүүд нь харилцан ойлголцох чадвартай байдаг. Жишээлбэл, монгол, халимаг, буриад хэлнүүд нь харилцан ойлголцох боломжтой. 4. Хэлний тоо ба хэрэглэгчдийн тоо: Алтай хэлний бүлэгт 60 гаруй хэл багтдаг бөгөөд нийт 150 сая орчим хүн эдгээр хэлээр ярьдаг. Алтай хэлний бүлэгт дараах хэлнүүд багтдаг: 1. Монгол хэлнүүд: Монгол, халимаг, буриад, ойрад гэх мэт. 2. Түрэг хэлнүүд: Турк, азербайжан, узбек, казах, киргиз гэх мэт. 3. Манж-түнгүс хэлнүүд: Манж, эвенк, эвен гэх мэт. 4. Япон, солонгос хэл зэрэг зарим судлаачид Алтай хэлний бүлэгт оруулдаг. Гэхдээ Алтай хэлний ангилал, ялангуяа япон, солонгос хэлийг энэ бүлэгт оруулах эсэх талаар хэл шинжээчдийн дунд маргаантай асуудал байдаг. Зарим судлаачид эдгээр хэлнүүдийг Алтай хэлний бүлэгт оруулах нь тохиромжгүй гэж үздэг.

Уиллард Либби гэж юу вэ ?

Уиллард Либби бол Америкийн Нэгдсэн Улсын Колорадо муж улсаас гаралтай химич юм. Тэрээр 1908 оны 12 сарын 17-нд төрж, 1980 оны 9 сарын 8-нд таалал төгссөн. Уиллард Либби нь радио-нүүрстөрөгчийн он тооллыг хөгжүүлэхэд гол үүрэг гүйцэтгэсэн. Радио-нүүрстөрөгчийн он тоолол нь археологи, геологи, палеонтологи зэрэг салбаруудад маш чухал хэрэглээтэй арга юм. Энэхүү аргыг нээснийхээ төлөө тэрээр 1960 онд Химийн салбарын Нобелийн шагналыг хүртсэн юм. Радио-нүүрстөрөгчийн он тоолол нь органик үлдэгдэл дэх нүүрстөрөгчийн задралыг хэмжих замаар тухайн олдворын насыг тодорхойлдог. Энэ арга нь археологичдод эртний олдворуудын насыг тогтоож, түүхэн үйл явдлуудыг он цагийн хувьд зөв дараалалд оруулахад тусалдаг. Уиллард Либби нь Беркли дэх Калифорнийн их сургууль, Чикагогийн их сургууль, Лос Анжелес дахь Калифорнийн их сургууль зэрэг нэр хүндтэй сургуулиудад багшилж, судалгааны ажил хийж байсан. Тэрээр мөн АНУ-ын Цөмийн Энергийн Комиссын гишүүнээр ажиллаж байв. Түүний нээлт, хувь нэмэр нь шинжлэх ухааны олон салбарт асар их ач холбогдолтой байсан бөгөөд түүнийг 20-р зууны нэрт эрдэмтдийн нэг гэж үздэг.

Монгол дахь дэлхийн өв гэж юу вэ ?

Монгол дахь дэлхийн өв гэдэг нь ЮНЕСКО-гийн Дэлхийн өвийн жагсаалтад бүртгэгдсэн Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дэх соёлын болон байгалийн өвийг хэлдэг. Монгол Улс анх 1990 онд Дэлхийн өвийн конвенцид нэгдэн орсон бөгөөд одоогоор 5 өв бүртгэгдээд байна. Үүнд: 1. Орхоны хөндий (соёлын өв): Орхон голын хөндийд байрладаг энэ газар нь Монголын эртний нийслэл хотууд, түүхэн дурсгалт газруудыг агуулдаг. Тухайлбал, 8-р зууны үед байгуулагдаж байсан Уйгурын эзэнт гүрний нийслэл Ордубалык, 13-р зууны Их Монгол Улсын нийслэл Хархорум зэрэг хотуудын туурь энд байдаг. 2. Увс нуурын ай сав газар (байгалийн өв): Монгол-Оросын хилийн бүс нутагт орших Увс нуур нь далайн түвшнээс дээш 753 метрийн өндөрт оршдог, 3350 км2 талбайтай нуур юм. Энэ бүс нутаг нь олон янзын экосистем, ховор амьтан, ургамлын зүйлүүдийг агуулдаг. 3. Петроглифийн цогцолбор (соёлын өв): Монгол Алтайн нурууны зүүн хэсэгт байрладаг энэ газар нь хадны сүг зургийн дурсгалуудаар баялаг юм. Эдгээр сүг зургууд нь хүрэл зэвсгийн үеэс эхлээд төмөр зэвсгийн үе хүртэлх хугацаанд зурагдсан байдаг. 4. Монголын тайгын цэвдэг (байгалийн өв): Монголын хойд хэсэгт орших Дархадын хотгор, Хөвсгөл нуур орчмын бүс нутаг нь Сибирийн тайгын өмнөд хэсэгт хамаарагддаг. Энэ нутаг нь цэвдэг, мөнх цэвдэг, мөсөн голууд, нуурууд зэрэг онцлог ландшафттай. 5. Бурхан Халдун уул, түүнийг хүрээлсэн тахилгат газар нутаг (соёлын өв): Хэнтий аймгийн нутагт орших Бурхан Халдун уул нь Чингис хааны төрсөн нутаг бөгөөд түүний оршуулгын газар гэж үздэг. Энэ уул нь эртнээс монголчуудын хувьд ариун дагшин газар байсаар ирсэн. Эдгээр өвүүд нь Монголын түүх, соёл, байгаль, экосистемийн онцлог, ач холбогдлыг харуулдаг чухал дурсгалт газрууд юм.

Евклидийн алгоритм гэж юу вэ ?

Евклидийн алгоритм бол хоёр натурал тооны хамгийн их ерөнхий хуваагчийг олоход ашигладаг математикийн арга юм. Энэ алгоритмыг анх МЭӨ 300 оны үед Евклид "Elements" номдоо дурдсан байдаг. Алгоритмын гол санаа нь хоёр тоо a, b (a ≧ b)-гийн хувьд a-г b-д хуваахад гарах үлдэгдэл r байх ба a, b хоёрын хамгийн их ерөнхий хуваагч нь b, r хоёрын хамгийн их ерөнхий хуваагчтай тэнцүү байна гэсэн шинж чанарт үндэслэдэг. Евклидийн алгоритмыг дараах байдлаар томъёолж болно: gcd(a, b) = gcd(b, a mod b) Энд gcd(a, b) нь a, b хоёрын хамгийн их ерөнхий хуваагчийг илэрхийлнэ. a mod b нь a-г b-д хуваасан үлдэгдлийг илэрхийлнэ. Жишээ нь, 1071 ба 1029-ийн хамгийн их ерөнхий хуваагчийг Евклидийн алгоритмаар олъё. 1. 1071 ÷ 1029 = 1 үлдэгдэл 42 2. 1029 ÷ 42 = 24 үлдэгдэл 21 3. 42 ÷ 21 = 2 үлдэгдэл 0 Үлдэгдэл 0 гарч ирэхэд өмнөх үлдэгдэл болох 21 нь 1071 ба 1029-ийн хамгийн их ерөнхий хуваагч болно. Евклидийн алгоритм нь хоёр тооны хамгийн их ерөнхий хуваагчийг хурдан, үр дүнтэй олох боломжийг олгодог. Энэ нь криптографи, кодчилол, тоо теори зэрэг математик, компьютерийн ухааны олон салбарт өргөн хэрэглэгддэг чухал алгоритмуудын нэг юм.

Дөрөвдүгээр Интернационал гэж юу вэ ?

Дөрөвдүгээр Интернационал нь Иосиф Сталины удирдаж байсан "Гуравдугаар Интернационал" буюу Коминтерний эсрэг, Лев Троцкийгийн санаачилгаар 1938 онд байгуулагдсан олон улсын коммунист байгууллага юм. Коминтерн нь 1919 онд Владимир Лениний санаачилгаар байгуулагдсан бөгөөд дэлхийн коммунист хувьсгалыг дэмжих зорилготой байв. Гэвч 1924 онд Ленин нас барсны дараа Сталин Коминтернийг өөрийн хяналтад оруулж, Зөвлөлтийн ашиг сонирхлыг хамгаалах хэрэгсэл болгон ашиглаж эхэлсэн юм. Үүнийг эсэргүүцсэн Троцкий 1938 онд Дөрөвдүгээр Интернационалыг байгуулсан байна. Дөрөвдүгээр Интернационалын гол зорилго нь: 1. Дэлхийн пролетари хувьсгалыг дэмжих 2. Сталинизмын эсрэг тэмцэх, ажилчин ангийн ардчиллыг хамгаалах 3. Троцкист үзэл санааг түгээн дэлгэрүүлэх Анх байгуулагдахдаа Дөрөвдүгээр Интернационал нь 22 намыг багтаасан боловч удалгүй задран унасан. Учир нь Троцкийг 1940 онд хөнөөсөн бөгөөд түүний дараа уг байгууллага сулрах замд орсон юм. Одоо ч Дөрөвдүгээр Интернационал нэртэй янз бүрийн жижиг бүлгүүд оршин тогтнож байгаа ч тэдгээр нь анхны байгууллагын нөлөө, ач холбогдлыг хүрэхгүй байна. Дөрөвдүгээр Интернационал нь марксизм-ленинизмын онолыг баримталдаг боловч сталинизмыг эсэргүүцдэг. Энэ нь коммунист хөдөлгөөн доторх чухал хуваагдлын нэг илрэл бөгөөд 20-р зууны улс төр, нийгмийн түүхэнд гүнзгий ул мөр үлдээсэн юм.

Амуу гэж юу вэ ?

Амуу гэдэг нь тариа будааны ерөнхий нэр, ургамалаас гаргаж авдаг хүнсний бүтээгдэхүүнүүдийн ерөнхий нэр юм. Үүнд улаан буудай, тутарга, эрдэнэ шиш зэрэг цардуул ихээр агуулдаг үр тариа багтдаг. Эдгээр нь дэлхийн хүн амын байнга хэрэглэдэг хоол хүнс бөгөөд энергийн чухал эх үүсвэр болдог. Монгол хэлэнд "амуу" гэдэг үг нь "тариа" гэсэн утгатай хятад гаралтай үг бөгөөд харин "буудай" гэдэг нь перс хэлнээс монгол хэлэнд орж ирсэн үг юм. Амуу тариа нь хүнсний гурил, цавуу, крахмал зэргийг үйлдвэрлэхэд ашиглагддаг. Мөн малын тэжээл, биотүлш үйлдвэрлэхэд ч ашиглаж болно. Амуу тариа нь уураг, эслэг, витамин, эрдэс бодис зэрэг шим тэжээлийг агуулдаг тул хүний хоол тэжээлд маш чухал үүрэгтэй. Дэлхийн хэмжээнд жил бүр хэдэн тэрбум тонн амуу тариа тариалагддаг бөгөөд үүний ихэнх хувийг Азид тариалдаг. Монгол оронд ч гэсэн амуу тариа, ялангуяа улаан буудайг өргөн тариалдаг бөгөөд манай улсын газар тариалангийн гол таримал юм.

Элсэн чихэр гэж юу вэ ?

Элсэн чихэр бол чихэрлэг амттай амтлагч юм. Энэ нь хоёр үндсэн төрөлтэй: сахроз (ширээн дээрх элсэн чихэр) ба фруктоз (жимсэнд агуулагддаг). Элсэн чихэр нь янз бүрийн хоол хүнсэнд амт оруулахаас гадна хадгалах хугацааг уртасгах, текстурыг сайжруулах зэрэг үүрэгтэй. Элсэн чихэр нь нишингэ, чихрийн манжин зэрэг ургамлаас гаргаж авдаг. Нишингийн ишийг шахаж, шүүсийг нь гарган авч, халаах замаар элсэн чихэр үйлдвэрлэдэг. Харин чихрийн манжингийн үндсийг усанд найруулж, сахарыг нь ялгаж авдаг. Элсэн чихэр нь хүний биед хурдан шингэдэг нүүрс ус бөгөөд богино хугацаанд их хэмжээний энерги өгдөг. Гэхдээ удаан хугацаанд их хэмжээгээр хэрэглэх нь таргалалт, чихрийн шижин зэрэг эрүүл мэндийн асуудал үүсгэж болзошгүй. Элсэн чихэрийг ширээн дээрх цагаан элсэн чихэр, бор элсэн чихэр, хүрэн элсэн чихэр гэх мэт янз бүрийн хэлбэрээр худалдаалдаг. Цагаан элсэн чихэр нь хамгийн түгээмэл хэрэглэгддэг бөгөөд цэвэршүүлсэн сахроз юм. Бор элсэн чихэр нь бага зэрэг цэвэршүүлээгүй учраас арай бараан өнгөтэй, онцгой амттай байдаг. Элсэн чихэр нь нарийн боов, зайрмаг, ундаа, соус зэрэг олон төрлийн хүнсний бүтээгдэхүүнд өргөн хэрэглэгддэг. Мөн зарим хоол, жорыг амтлахад ашигладаг.

Григорийн тоолол гэж юу вэ ?

Григорийн тоолол бол одоо дэлхий нийтээр хамгийн өргөн хэрэглэгддэг цаг тооллын систем юм. Энэхүү тооллыг 1582 онд Ромын пап Григорий XIII анх санаачилж, нэвтрүүлсэн байдаг. Тухайн үед Европын ихэнх орнууд Юлианы тооллыг хэрэглэж байсан боловч улирлын цаг хугацаа нь нарны жилтэй зөрүүтэй болсон байв. Иймд Григорий XIII энэ алдааг засварлахын тулд шинэ тооллыг нэвтрүүлэх шийдвэр гаргажээ. Григорийн тооллын гол онцлог нь: 1. Жилийн турш 365 хоногтой бөгөөд 4 жил тутамд 2 сарын 29-ний өдрийг нэмж, 366 хоногтой өндөр жил болгодог. Гэхдээ зуун жилийн тоогоор төгссөн жилүүдийн зөвхөн 400-д нь л өндөр жил болгоно. 2. Жилийг 12 сард хуваадаг бөгөөд сар бүр 28-31 хоногтой байна. 3. Долоо хоног нь даваа гарагаас эхэлж, ням гарагаар дуусдаг. 4. Он тооллыг Есүс Христийн мэндэлсэн оноос эхлэн тоолдог. МЭӨ 1 оноос өмнөх үеийг МЭӨ үе гэж нэрлэдэг. Григорийн тооллыг анх 1582 онд Испани, Португал, Итали, Польш зэрэг католик шашинт орнууд хэрэглэж эхэлсэн. Харин протестант шашинт орнууд арай хожуу буюу 17-18-р зуунд нэвтрүүлжээ. Зарим орнууд 20-р зууны эхэн үе хүртэл Юлианы тооллыг хэрэглэсээр байв. Өнөөдөр Григорийн тоолол нь дэлхийн ихэнх оронд албан ёсоор хэрэглэгдэж буй стандарт цаг тооллын систем болсон. Гэхдээ зарим орнууд уламжлалт цаг тооллоо хэрэглэсээр байгаа бөгөөд тэдгээрийн зарим нь Григорийн тоололтой зэрэгцүүлэн хэрэглэж байна.

Кесарево хагалгаа гэж юу вэ ?

Кесарево хагалгаа буюу кесаревын хагалгаа нь эхийн савыг хагалж, ургийг гарган авах мэс заслын арга юм. Энэ нь эхийн биеийн байдал, ургийн байршил зэргээс шалтгаалан хэвийн төрөлтийн оронд хийгддэг. Кесарево хагалгааг дараах тохиолдлуудад хийдэг: 1. Ураг доошоо хөндлөн байрласан, эсвэл төрөх замаар гарах боломжгүй үед 2. Урагт эрсдэл учирч болзошгүй үед (жишээ нь: ургийн зүрхний цохилт удаашрах) 3. Эхэд өмнө нь кесарево хагалгаа хийлгэж байсан бол 4. Эхэд өндөр цусны даралт, чихрийн шижин зэрэг эмгэг байвал 5. Ихэр хүүхдүүд төрөх үед Кесарево хагалгаа нь хэвийн төрөлттэй харьцуулахад эхэд илүү их эрсдэлтэй. Үүнд халдвар авах, цус алдах, мэдрэлийн гэмтэл зэрэг эрсдэлүүд багтана. Гэхдээ орчин үеийн анагаах ухааны дэвшлийн ачаар эдгээр эрсдэл буурсаар байна. Хагалгааны явцад эхэд ерөнхий мэдээ алдуулалт хийх бөгөөд хэвлийн доод хэсэгт хагалгаа хийнэ. Дараа нь умайн хананд хагалгаа хийж, ургийг гарган авна. Ургийг гаргасны дараа умайн хананы хагалгааг оёж, эхийн хэвлийг хаана. Кесарево хагалгааны дараа эхэд хагалгааны шарх, цус алдалтаас сэргийлэх, халдвар авахаас урьдчилан сэргийлэх зэрэг эмчилгээ шаардлагатай. Мөн хүүхдийг асрах, хөхүүлэх зэрэгт анхаарал хандуулах хэрэгтэй. Нийт төрөлтийн 10-30% нь кесарево хагалгаагаар төрдөг гэсэн судалгаа бий. Энэ нь эх, хүүхдийн эрүүл мэндэд чухал ач холбогдолтой мэс заслын арга хэдий ч зайлшгүй шаардлагагүй тохиолдолд аль болох хэвийн төрөлтийг дэмжих нь зүйтэй юм.

Ген гэж юу вэ ?

Ген гэдэг нь амьд организмын удамшлын мэдээллийг агуулсан ДНХ-ийн хэсэг юм. Генүүд нь уургийн нийлэгжилтийн мэдээллийг агуулдаг бөгөөд энэ нь организмын бүтэц, үйл ажиллагаа, хувьслыг тодорхойлоход чухал үүрэгтэй. Генийн бүтэц, үйл ажиллагааны талаар дурдвал: 1. Генүүд нь ДНХ-ийн полимерын хэсэг бөгөөд аденин (А), тимин (Т), гуанин (Г), цитозин (Ц) гэсэн дөрвөн төрлийн нуклеотидоос тогтоно. 2. Генүүд нь кодон гэж нэрлэгдэх гурван нуклеотидын дарааллаар уургийн амин хүчлүүдийг кодолдог. Нэг ген нь нэг уургийг кодолдог. 3. Генүүд нь экспресс болохдоо РНХ полимераза ферментийн тусламжтайгаар РНХ молекул болж хувирна. Энэ процессыг транскрипци гэнэ. 4. РНХ молекул нь рибосом дотор орж, трансляцийн процессоор амин хүчлүүдээс уураг нийлэгжинэ. 5. Нэг организмд олон мянган ген байдаг бөгөөд тэдгээрийн нийлбэр цогцыг геном гэнэ. 6. Генүүд нь мутацид орж, өөрчлөгдөж болно. Энэ нь шинэ шинж чанар бий болгох, эсвэл өвчин үүсгэх шалтгаан болдог. 7. Генүүд нь удамшлын нэгж бөгөөд эцэг, эхээс үр хүүхдэд дамжина. Орчин үеийн генетикийн шинжлэх ухаан нь генүүдийн бүтэц, үйл ажиллагаа, удамшлын механизмыг судалдаг. Генетик нь анагаах ухаан, биотехнологи, хөдөө аж ахуй, шүүх эмнэлэг зэрэг олон салбарт чухал ач холбогдолтой. Монгол хэлэнд "ген" гэдэг үгийг "удамшил", "генетик" гэдгийг "удамшлын" гэж орчуулж хэрэглэх нь түгээмэл. Гэхдээ эдгээр нь яг адилхан утгатай биш бөгөөд ген нь удамшлын нэгж, харин генетик нь удамшлын тухай шинжлэх ухааныг хэлнэ.

Габон гэж юу вэ ?

Габон бол Төв Африкт орших улс юм. Албан ёсны нэр нь Бүгд Найрамдах Габон Улс. Габон нь баруун талаараа Атлантын далайн Гвинейн булангаар хүрээлэгдэж, хөрш орнууд нь баруун хойд талаараа Экваторын Гвиней, хойд талаараа Камерун, зүүн болон өмнөд талаараа Бүгд Найрамдах Конго Улс юм. Газар зүйн байршлаараа Габон нь экваторын ойролцоо оршдог. Халуун, чийглэг уур амьсгалтай. Нутаг дэвсгэрийн ихэнх хэсгийг ой мод, саванна бүрхдэг. Баруун хэсэгт нь Атлантын далайн эрэг орших бөгөөд төв, зүүн хэсгээр нь өндөрлөг, уулс оршдог. Габоны хүн ам ойролцоогоор 2.2 сая орчим. Хүн амын дийлэнх нь хот суурин газарт амьдардаг. Албан ёсны хэл нь франц хэл боловч 40 гаруй янзын уугуул хэлээр ярьдаг. Эдийн засгийн хувьд Габон нь газрын тос, байгалийн хий, уул уурхайн баялаг ихтэй. Гэсэн хэдий ч хүн амын ядуурал, тэгш бус байдал их байдаг. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 60 гаруй хувийг газрын тос, байгалийн хийн олборлолт бүрдүүлдэг. Габон улс 1960 онд Францаас тусгаар тогтносон. Одоогийн Ерөнхийлөгч нь Али Бонго Ондимба бөгөөд 2009 оноос хойш төрийн эрхийг барьж байна. Габон нь нэг нам давамгайлсан ардчилсан тогтолцоотой. Соёл, түүхийн хувьд Габон нь олон янзын уугуул соёл иргэншилтэй. Францын колоничлолоос өмнө янз бүрийн овог аймгууд оршин тогтнож байв. Одоо ч уламжлалт зан заншил, баяр наадам, урлаг соёл нь хадгалагдан үлджээ. Байгаль, аялал жуулчлалын хувьд Габон нь үзэсгэлэнт байгаль, ан амьтантай. Иволин ба Лопе үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнгүүд нь горилла, шимпанзе, зааны популяцитай. Жуулчдын сонирхлыг татах гол газрууд нь Либревиль хот, Понгара хүрхрээ, Майумба толгод юм.

Гана гэж юу вэ ?

Гана бол Өрнөд Африк дахь улс юм. Албан ёсны нэр нь Бүгд Найрамдах Гана Улс. Гана нь баруун талаараа Кот-д'Ивуар, хойд талаараа Буркина Фасо, зүүн талаараа Того улстай хиллэж, өмнөд талаараа Гвинейн булангийн усанд хүрдэг. Гана улс нь 238,533 км² газар нутагтай бөгөөд хүн ам нь ойролцоогоор 32 сая. Нийслэл нь Аккра хот. Албан ёсны хэл нь англи хэл боловч олон янзын уугуул хэлээр ярьдаг. Гана улс нь 1957 онд Их Британийн колоничлолоос тусгаар тогтнож, Африк тивийн анхны хараат бус улс болсон. Одоогийн Үндсэн хууль нь 1992 онд батлагдсан бөгөөд ерөнхийлөгчийн засаглалтай, олон намын тогтолцоотой. Эдийн засгийн хувьд Гана улс нь алт, какао, кофе, мод, газрын тос зэрэг байгалийн баялаг ихтэй. Мөн хөнгөн үйлдвэрлэл, хөдөө аж ахуй, загас агнуур, аялал жуулчлал хөгжсөн. Гэсэн хэдий ч ядуурал, дэд бүтцийн хомсдол зэрэг сорилтуудтай тулгардаг. Гана улс нь баян түүх, соёлын өвтэй. Эртний Ашанти, Фанте зэрэг хаант улсууд оршин тогтнож байсан. Европын колончлолын үед боолын худалдааны төв байсан. Одоо ч уламжлалт баяр наадам, зан үйл, урлаг соёл нь хадгалагдан үлджээ. Байгаль, аялал жуулчлалын хувьд Гана улс нь үзэсгэлэнт далайн эрэг, ширэнгэн ой, үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнгүүдтэй. Кайнжи үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэн, Боабенг-Fiема сармагчны нөөц газар, Какум үндэсний парк зэрэг газрууд жуулчдын сонирхлыг татдаг. Мөн Аккра хотын Кваме Нкрумагийн хөшөө, Кейп Коастын цайз зэрэг түүхэн дурсгалт газрууд бий. Гана улс нь Африкийн хөгжиж буй орнуудын нэг бөгөөд ардчилал, хүний эрхийг дээдэлдэг. Сүүлийн жилүүдэд эдийн засаг, улс төрийн тогтвортой байдал сайжирч байгаа хэдий ч ядуурал, авлига зэрэг сорилтууд хэвээр байна.

Эхүд Олмерт гэж юу вэ ?

Эхүд Олмерт нь 1945 оны 9-р сарын 30-нд төрсөн Израилийн улс төрч юм. Тэрээр 1993-2003 онд Иерусалем хотын даргаар ажиллаж байсан бөгөөд 2003 онд Кнессетэд сонгогдож, Ариел Шароны засгийн газарт сайд бөгөөд Ерөнхий сайдын үүрэг гүйцэтгэгчээр ажилласан. 2006 оны 1-р сарын 4-нд Шарон өвчний улмаас албаа хашиж чадахгүйд хүрэхэд Олмерт Ерөнхий сайдын үүрэг гүйцэтгэж эхэлсэн. Тэрээр мөн оны 4-р сарын 14-нд болсон сонгуульд тэргүүлж, Кадима намыг удирдан ялалт байгуулсан. Ингээд 2006 оны 5-р сарын 4-нд албан ёсоор Израилийн 12 дахь Ерөнхий сайдаар томилогдсон юм. Олмерт Ерөнхий сайдаар ажиллах хугацаандаа Израиль-Палестины зөрчил, Ливаны 2-р дайн зэрэг олон асуудалтай тулгарсан. Гэвч түүний засаглалын үед авлигын хэргүүд ил болж, олон нийтийн дунд нэр хүнд нь унасан. Эцэст нь 2009 оны сонгуульд Кадима нам ялагдаж, Олмерт огцрохоо зарласан. Түүний оронд Биньямин Нетаньяху Ерөнхий сайдаар томилогдсон юм. Олмерт нь Израилийн түүхэн дэх хамгийн залуу Ерөнхий сайд болж байсан бөгөөд түүний засаглал богино хугацаанд л үргэлжилсэн. Гэхдээ тэрээр Израилийн улс төрд урт хугацаанд нөлөө үзүүлсэн гэж үздэг.

Хамас гэж юу вэ ?

Хамас нь Палестины Исламист суннит байгууллага юм. Энэ нь 1987 онд анх "Муслим ахан дүүс" хөдөлгөөний салбар болон байгуулагдсан бөгөөд одоо Палестин дахь хамгийн том, нөлөө бүхий байгууллагуудын нэг болоод байна. Хамас нь Израильтай энх тайвнаар зэрэгцэн оршихыг эсэргүүцдэг бөгөөд Израилийг устгах, Палестины бүх нутаг дэвсгэрт Исламын улс байгуулахыг эрмэлздэг. Тэд зэвсэгт тэмцэл, террорист халдлага үйлдэх замаар энэ зорилгодоо хүрэхийг оролддог. Улс төрийн хувьд Хамас 2006 оны Палестины хууль тогтоох байгууллагын сонгуульд ялалт байгуулж, Газын зурвасыг захирах болсон. Гэвч олон улсын хамтын нийгэмлэг, ялангуяа АНУ, Европын холбоо, Израиль зэрэг улс орнууд Хамасыг террорист байгууллага гэж үздэг бөгөөд санхүүгийн болон бусад хориг арга хэмжээ авсаар байна. Хамас нь Иран, Сири зэрэг улсуудаас дэмжлэг авдаг гэж үздэг. Тэд Израильтай удаа дараа зэвсэгт мөргөлдөөнд орж, олон хүний амь нас, эд материалын хохирол учруулсаар байна. Нөгөө талаас Хамас нь ядуурал, боловсрол, эрүүл мэндийн салбарт идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулдаг бөгөөд Палестины ард түмний дунд нэлээд дэмжлэгтэй байдаг. Хамасын үйл ажиллагаа нь Израиль-Палестины зөрчлийг улам хурцатгаж, энх тайван шийдэлд хүрэхэд саад учруулж байна гэж олон улсын хамтын нийгэмлэг үздэг. Гэхдээ Хамас нь Палестины улс төрийн хүчин зүйл хэвээр байгаа бөгөөд цаашид ч нөлөө бүхий хэвээр байх магадлалтай юм.

Ариел Шарон гэж юу вэ ?

Ариел Шарон бол Израилийн улс төрч, цэргийн жанжин байсан хүн юм. Тэрээр 1928 онд төрж, 2014 онд таалал төгссөн. Шарон цэргийн карьераа 1948 оноос эхэлсэн бөгөөд Израилийн батлан хамгаалах хүчинд өндөр албан тушаал хашиж байв. Тэрээр 1967 оны Зургаан өдрийн дайн, 1973 оны Йом Киппурын дайнд оролцож, цэргийн удирдагчийн хувьд ихээхэн туршлага хуримтлуулсан юм. Улс төрийн карьерынхаа эхэн үед Шарон Ликуд намын гишүүн байсан бөгөөд 1999 онд тус намын дарга болж, 2001 онд Ерөнхий сайд Эхуд Барак огцорсны дараа болсон сонгуульд ялалт байгуулж, Ерөнхий сайдаар томилогдсон. Шароны засаглалын үед Израиль-Палестины зөрчил хурцадмал байдалд хүрсэн. Тэрээр Израилийн аюулгүй байдлыг хангах, Палестины терроризмыг таслан зогсооход анхаарч ажилласан. Мөн тэрээр Газын зурвас дахь Израилийн суурингуудаас цэргээ гаргах шийдвэр гаргасан нь маргаантай асуудал болсон юм. Гэвч 2005 оны сүүлээр Шарон Ликуд намаас гарч, шинэ нам болох Кадима намыг байгуулсан. Учир нь түүний баримталж буй бодлого, ялангуяа Газын зурвасын асуудлаар намынхаа байр суурьтай зөрчилдөж байв. 2006 оны 1-р сард Шарон хүнд байдлаар цус харваж, комын байдалд орсон. Түүний үүргийг тухайн үеийн Ерөнхий сайдын үүрэг гүйцэтгэгч Эхуд Олмерт түр орлон гүйцэтгэж байгаад удалгүй Ерөнхий сайдаар сонгогдсон юм. Шарон 2014 оны 1-р сарын 14-нд 85 насандаа таалал төгссөн. Ариел Шарон бол Израилийн түүхэн дэх нөлөө бүхий удирдагчдын нэг бөгөөд түүний улс төрийн шийдвэрүүд, үйл ажиллагаа нь Израиль-Палестины харилцаанд ихээхэн нөлөө үзүүлсэн гэж үздэг.

Невада гэж юу вэ ?

Невада бол Америкийн Нэгдсэн Улсын баруун хойд хэсэгт орших муж улс юм. Энэ нь 1864 онд Холбоонд нэгдсэн бөгөөд "Мөнгөн муж улс" хэмээх хочтой. Невада нь газар нутгийн хэмжээгээрээ АНУ-д долоодугаарт ордог том муж улс боловч хүн амын тоогоороо харьцангуй бага, 32-р байранд ордог. Нийслэл Карсон Сити нь тус мужийн цорын ганц хот юм. Невада мужид казино, зочид буудал, үзвэр үйлчилгээний газрууд ихээр төвлөрсөн Лас-Вегас хот байдаг нь тус мужийн нэрийн хуудас болсон. Мөн Невада мужид жил бүр "Burning Man" наадам зохион байгуулагддаг нь дэлхий даяар алдартай. Невада мужид уул уурхай, ялангуяа алт, мөнгө олборлох үйл ажиллагаа эрчимтэй хөгжсөн. Мөн хөдөө аж ахуй, аялал жуулчлал нь тус мужийн эдийн засгийн гол салбарууд юм. Невада мужид цөлийн уур амьсгал давамгайлдаг бөгөөд зун нь халуун, өвөл нь хүйтэн байдаг. Мужийн ихэнх хэсэг нь Мохаве цөлд хамаардаг ба зарим хэсэгт нь Грейт Бейсин, Сьерра-Невада нуруу оршдог. Невада муж нь байгалийн үзэсгэлэнт газруудаараа ч алдартай. Тухайлбал, Их Каньон, Долина Огня, Пирамид нуур зэрэг газрууд жуулчдын дунд ихээхэн татагддаг. Невада мужид АНУ-ын цөмийн туршилтын талбай байдаг бөгөөд 1950-1960-аад онд олон удаагийн цөмийн туршилт хийгдэж байжээ. Одоо ч гэсэн тус мужид цөмийн зэвсгийн туршилт, судалгааны ажил явагддаг. Ийнхүү Невада муж нь АНУ-ын баруун хойд хэсэгт орших онцлог соёл, түүх, байгаль, эдийн засагтай муж улс юм.

Версингеторикс гэж юу вэ ?

Версингеторикс бол МЭӨ 1-р зуунд амьдарч байсан Галлын (одоогийн Францын) Арверни овгийн удирдагч байсан хүн юм. Тэрээр Ромын эзэнт гүрний эсрэг Галлын ард түмнийг нэгтгэн тэмцэж, Галлын бие даасан байдлыг хамгаалахын төлөө тууштай тэмцэгч байсан гэж түүхэнд тэмдэглэгдсэн байдаг. Версингеторикс нь залуу насандаа Ромын соёл иргэншлийг судалж, латин хэл сурсан байна. Гэвч Ромчуудын Галлыг эзлэн түрэмгийлэх оролдлогыг эсэргүүцэж, Галлын овгуудыг нэгтгэн тэмцэх санаачилга гаргажээ. Тэрээр богино хугацаанд олон овгийн дэмжлэгийг авч, Галлын удирдагчаар өргөмжлөгдсөн байна. МЭӨ 52 онд Версингеториксийн удирдлаган дор Галлын холбоо Ромын эсрэг томоохон бослого гаргасан юм. Тэд Ромын легионуудтай хэд хэдэн удаа тулалдаж, ялалт байгуулсан ч эцэст нь Алесиагийн тулалдаанд ялагдсан байна. Энэ тулалдаанд Версингеторикс 80,000 орчим цэргийн хамт Ромын жанжин Юлий Цезарийн 50,000 цэрэгтэй тулгарч, ялагдсан гэж түүхэнд тэмдэглэгджээ. Ялагдлынхаа дараа Версингеторикс Цезарьт бууж өгч, түүний өмнө өвдөг сөгдөн, зэвсгээ хаясан гэдэг. Ингээд түүнийг МЭӨ 46 онд Цезарь Ромд авчирч, олон нийтийн өмнө жагсаал хийсэн байна. Харин МЭӨ 45 онд Версингеториксийг гянданд хорьж, боомилон хөнөөсөн гэж түүхэн сурвалжууд өгүүлдэг. Версингеторикс бол Галлын тусгаар тогтнол, эрх чөлөөний төлөө тэмцсэн үндэсний баатар бөгөөд Францын түүхэнд чухал байр суурь эзэлдэг. Түүний тухай олон ном, кино, урлагийн бүтээл туурвигдсан байдаг. Жишээлбэл, Францын алдарт зохиолч Анатоль Франс "Версингеторикс" хэмээх жүжиг бичиж, түүнийг магтан дуулсан байдаг.