question
stringlengths 14
70
| answer
stringlengths 673
2.06k
|
|---|---|
Коннектикут гэж юу вэ ? | Коннектикут бол Америкийн Нэгдсэн Улсын Зүүн Хойд хэсэгт орших муж улс юм. Энэ нь 1636 онд Английн колони болж байгуулагдсан бөгөөд 1788 онд АНУ-д нэгдсэн 5 дахь муж улс юм.
Коннектикут нь 14,362 км² газар нутагтай бөгөөд 2020 оны байдлаар 3.57 сая хүн амтай. Муж улсын нийслэл нь Хартфорд хот боловч хамгийн том хот нь Бриджпорт юм.
Коннектикутын онцлог:
1. Түүх: Коннектикут нь Америкийн түүхэнд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Жишээлбэл, Коннектикутын Үндсэн хууль нь дэлхийн анхны үндсэн хууль гэж тооцогддог бөгөөд АНУ-ын Үндсэн хуулийн загвар болсон.
2. Санхүү: Коннектикут нь санхүүгийн салбараараа алдартай. Хартфорд хотод Америкийн хамгийн том даатгалын компаниуд төвлөрдөг бөгөөд Гринвич хот нь хедж сангийн менежментийн төв юм.
3. Боловсрол: Коннектикутад Йелийн их сургууль зэрэг дэлхийд нэр хүндтэй их сургуулиуд байдаг.
4. Соёл: Коннектикут нь уран зохиол, урлаг, театрын салбарт нөлөө бүхий. Жишээлбэл, Марк Твен, Харпер Ли нар энд амьдарч байсан.
Коннектикут нь түүхэн ач холбогдол, санхүүгийн салбарын хүчирхэг байдал, боловсролын чанараараа алдартай. Энэ муж улс нь АНУ-ын хөгжил дэвшилд чухал үүрэг гүйцэтгэсээр ирсэн. |
Татарстан гэж юу вэ ? | Татарстан бол Оросын Холбооны Улсын бүрэлдэхүүнд багтдаг бүгд найрамдах улс юм. Энэ нь Ижилийн холбооны тойрогт хамаардаг бөгөөд нийслэл нь Казань хот юм.
Татарстан нь 68,000 км² газар нутагтай бөгөөд 2020 оны байдлаар 3.94 сая хүн амтай. Хүн амын дийлэнх нь татар, орос үндэстэн бөгөөд татар, орос хэл албан ёсны хэл болно.
Татарстаны онцлог:
1. Түүх: Татарстаны нутаг дэвсгэрт эртнээс түрэг угсааны ард түмэн оршин суусан бөгөөд 13-р зуунд Алтан Ордын бүрэлдэхүүнд байсан. 16-р зуунд Оросын эзэнт гүрний нэг хэсэг болсон.
2. Эдийн засаг: Татарстан нь газрын тос, шатахуун, хими, машин механизм үйлдвэрлэл зэрэг аж үйлдвэрийн салбараараа хүчтэй. Мөн хөдөө аж ахуй, ялангуяа үр тариа, тэжээлийн ургамал тариалдаг.
3. Шашин: Татарстаны хүн амын дийлэнх нь исламын шашинтай боловч орос үндэстнүүд нь үнэн алдартны шашинтай.
4. Соёл: Татарстан нь баян соёлын өвтэй бөгөөд татар ардын дуу, бүжиг, гар урлалын уламжлалаараа алдартай.
Татарстан нь 1992 онд ОХУ-ын бүрэлдэхүүнд орсон боловч өргөн автономитой. Энэ нь Татарстаны ард түмний хэл, соёл, зан заншлыг хадгалахад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. |
Саха гэж юу вэ ? | Саха бол Оросын Холбооны Улсын бүрэлдэхүүнд багтдаг бүгд найрамдах улс юм. Энэ нь Алс Дорнодод оршдог бөгөөд нийслэл нь Якутск хот юм.
Саха нь 3.08 сая км² газар нутагтай бөгөөд энэ нь Оросын хамгийн том субъект юм. 2020 оны байдлаар 960 мянга орчим хүн амтай бөгөөд хүн амын дийлэнх нь саха (якут), орос үндэстэн байдаг.
Сахагийн онцлог:
1. Байгаль, цаг уур: Саха нь Сибирийн хойд хэсэгт оршдог бөгөөд эх газрын эрс тэс уур амьсгалтай. Өвөл нь хүйтэн, зун нь халуун байдаг. Лена, Алдан, Вилюй зэрэг том голууд урсдаг.
2. Эдийн засаг: Саха нь алмаз, алт, нүүрс, газрын тос зэрэг ашигт малтмалаар баялаг. Мөн уул уурхай, ойн аж ахуй, загас агнуур, мал аж ахуй зэрэг салбарууд хөгжсөн.
3. Соёл: Саха нь саха (якут) үндэстний уугуул нутаг бөгөөд тэдний хэл, соёл, зан заншил нь өвөрмөц. Саха ардын дуу, бүжиг, гар урлалын уламжлал баялаг.
4. Аялал жуулчлал: Саха нь байгалийн үзэсгэлэнт газруудаараа алдартай. Ленскийн багана, Кыталык-Сыстын байгалийн цогцолборт газар, Верхояны нуруу зэрэг газрууд аялагчдын сонирхлыг татдаг.
Саха нь Оросын бүрэлдэхүүнд 1922 онд орсон боловч өргөн автономитой. Энэ нь саха үндэстний хэл, соёлыг хадгалахад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. |
Рөүд-Айленд гэж юу вэ ? | Рөүд-Айленд бол Америкийн Нэгдсэн Улсын Зүүн Хойд хэсэгт орших муж улс юм. Энэ нь Шинэ Англи бүс нутагт хамаардаг бөгөөд хамгийн жижиг муж улс юм. Рөүд-Айлендийн нийслэл нь Провиденс хот юм.
Рөүд-Айлендийн онцлог:
1. Газар зүй: Рөүд-Айленд нь 4000 км² газар нутагтай бөгөөд далайн эрэг орчимд оршдог. Муж улсын ихэнх хэсэг нь нам дор газар бөгөөд далайн эрэг, наран шарлагын газруудтай.
2. Түүх: Рөүд-Айленд нь АНУ-ын анхны 13 колонийн нэг бөгөөд 1790 онд АНУ-д нэгдсэн. Энэ нь боолчлолыг хамгийн түрүүнд устгасан муж улсуудын нэг юм.
3. Эдийн засаг: Рөүд-Айлендийн эдийн засаг нь үйлчилгээ, боловсруулах үйлдвэр, аялал жуулчлал дээр тулгуурладаг. Мөн загас агнуур, усан замын тээвэр хөгжсөн.
4. Боловсрол, соёл: Рөүд-Айленд нь Браун Их Сургууль зэрэг нэр хүндтэй их, дээд сургуулиудтай. Мөн музей, урлагийн галерей, түүхэн дурсгалт газрууд олон бий.
Рөүд-Айленд нь АНУ-ын хамгийн эртний муж улсуудын нэг бөгөөд түүхэн өв, соёлоороо баялаг юм. Мөн далайн эрэг, наран шарлагын газрууд нь аялагчдын сонирхлыг татдаг. |
Канзас гэж юу вэ ? | Канзас бол Америкийн Нэгдсэн Улсын төв хэсэгт орших муж улс юм. Энэ нь АНУ-ын "зүрх" хэмээн нэрлэгддэг бөгөөд газар зүйн байршлаараа АНУ-ын төв цэгт ойролцоо оршдог. Канзасын нийслэл нь Топика хот юм.
Канзасын онцлог:
1. Газар зүй: Канзас нь 200,000 км² газар нутагтай бөгөөд ихэвчлэн тал хээр, үржил шимт хөрстэй. Муж улсын баруун хэсэгт өндөрлөг, зүүн хэсэгт нам дор газар оршдог.
2. Эдийн засаг: Канзасын эдийн засаг нь хөдөө аж ахуй, ялангуяа үр тариа, тэжээлийн ургамал тариалалтад суурилдаг. Мөн мал аж ахуй, үйлдвэрлэл, агаарын хөлөг, машин механизм, хүнс боловсруулах үйлдвэрлэл хөгжсөн.
3. Түүх: Канзас нь анх индианчуудын нутаг байсан бөгөөд 19-р зуунд АНУ-ын нутаг дэвсгэр болж нэгдсэн. Иргэний дайны өмнө боолчлолын асуудлаар маргаантай байсан.
4. Боловсрол, соёл: Канзас нь Канзас Их Сургууль, Канзас Стэйт Их Сургууль зэрэг нэр хүндтэй их, дээд сургуулиудтай. Мөн музей, урлагийн галерей, түүхэн дурсгалт газрууд олон бий.
Канзас нь АНУ-ын хамгийн үржил шимт газар тариалангийн бүс нутгуудын нэг бөгөөд "Америкийн талхны сагс" хэмээн нэрлэгддэг. Мөн түүхэн өв, соёлоороо баялаг муж улс юм. |
Хойд Дакота гэж юу вэ ? | Хойд Дакота бол Америкийн Нэгдсэн Улсын баруун хойд хэсэгт орших муж улс юм. Энэ нь Канад улстай хиллэдэг бөгөөд АНУ-ын хамгийн хүйтэн муж улсуудын нэг юм. Хойд Дакотагийн нийслэл нь Бисмарк хот юм.
Хойд Дакотагийн онцлог:
1. Газар зүй: Хойд Дакота нь 180,000 км² газар нутагтай бөгөөд ихэвчлэн тал хээр, өндөрлөг газартай. Муж улсын баруун хэсэгт Баджландс хэмээх хадархаг толгод, зүүн хэсэгт Ред голын хөндий оршдог.
2. Эдийн засаг: Хойд Дакотагийн эдийн засаг нь хөдөө аж ахуй, ялангуяа үр тариа, тосны ургамал тариалалтад суурилдаг. Мөн мал аж ахуй, уул уурхай (нүүрс, газрын тос), аялал жуулчлал хөгжсөн.
3. Түүх: Хойд Дакота нь анх индианчуудын нутаг байсан бөгөөд 19-р зуунд АНУ-ын нутаг дэвсгэр болж нэгдсэн. 1889 онд АНУ-ын 39 дэх муж улс болсон.
4. Боловсрол, соёл: Хойд Дакота нь Хойд Дакотагийн Их Сургууль зэрэг нэр хүндтэй их, дээд сургуулиудтай. Мөн музей, урлагийн галерей, түүхэн дурсгалт газрууд олон бий.
Хойд Дакота нь АНУ-ын хамгийн цөөн хүн амтай муж улсуудын нэг боловч байгалийн үзэсгэлэнт газрууд, түүхэн өв соёлоороо алдартай. Мөн эдийн засгийн хувьд хөдөө аж ахуй, уул уурхайд тулгуурладаг. |
Өмнөд Дакота гэж юу вэ ? | Өмнөд Дакота бол Америкийн Нэгдсэн Улсын баруун хэсэгт орших муж улс юм. Энэ нь Хойд Дакотатай хиллэдэг бөгөөд АНУ-ын төв хэсэгт оршдог. Өмнөд Дакотагийн нийслэл нь Пьер хот юм.
Өмнөд Дакотагийн онцлог:
1. Газар зүй: Өмнөд Дакота нь 200,000 км² газар нутагтай бөгөөд ихэвчлэн тал хээр, өндөрлөг газартай. Муж улсын баруун хэсэгт Баджландс хэмээх хадархаг толгод, зүүн хэсэгт Коттонвуд хэмээх ойт хээр оршдог.
2. Эдийн засаг: Өмнөд Дакотагийн эдийн засаг нь хөдөө аж ахуй, ялангуяа үр тариа, махны үйлдвэрлэлд суурилдаг. Мөн аялал жуулчлал, үйлчилгээний салбар хөгжсөн.
3. Түүх: Өмнөд Дакота нь анх индианчуудын нутаг байсан бөгөөд 19-р зуунд АНУ-ын нутаг дэвсгэр болж нэгдсэн. 1889 онд АНУ-ын 40 дэх муж улс болсон.
4. Боловсрол, соёл: Өмнөд Дакота нь Өмнөд Дакотагийн Их Сургууль зэрэг нэр хүндтэй их, дээд сургуулиудтай. Мөн музей, урлагийн галерей, түүхэн дурсгалт газрууд олон бий.
Өмнөд Дакота нь АНУ-ын хамгийн алдартай аялал жуулчлалын газруудын нэг болох Рашмор ууланд байрладаг. Энэ нь АНУ-ын дөрвөн ерөнхийлөгчийн хөргийг сийлсэн уул юм. Мөн Өмнөд Дакота нь хөдөө аж ахуй, үйлчилгээний салбараараа эдийн засгийн хувьд чухал үүрэгтэй. |
Охайо гэж юу вэ ? | Охайо бол Америкийн Нэгдсэн Улсын зүүн хойд хэсэгт орших муж улс юм. Энэ нь Их Нууруудын бүс нутагт багтдаг бөгөөд Эри нуурын эрэг дагуу оршдог. Охайогийн нийслэл нь Колумбус хот юм.
Охайогийн онцлог:
1. Газар зүй: Охайо нь 116,000 км² газар нутагтай бөгөөд ихэвчлэн тал хээр, өндөрлөг газартай. Муж улсын хойд хэсэгт Эри нуур, өмнөд хэсэгт Аппалачийн уулс оршдог.
2. Эдийн засаг: Охайогийн эдийн засаг нь үйлдвэрлэл, тээвэр, худалдаа, үйлчилгээний салбарт тулгуурладаг. Мөн хөдөө аж ахуй, ялангуяа үр тариа, сүү, махны үйлдвэрлэл хөгжсөн.
3. Түүх: Охайо нь анх индианчуудын нутаг байсан бөгөөд 18-р зуунд Европчууд суурьшиж эхэлсэн. 1803 онд АНУ-ын 17 дахь муж улс болсон.
4. Боловсрол, соёл: Охайо нь Охайогийн Их Сургууль, Цинциннатийн Их Сургууль зэрэг нэр хүндтэй их, дээд сургуулиудтай. Мөн музей, урлагийн галерей, түүхэн дурсгалт газрууд олон бий.
Охайо нь АНУ-ын хамгийн олон хүн амтай муж улсуудын нэг бөгөөд эдийн засгийн хувьд чухал үүрэгтэй. Мөн Охайо нь АНУ-ын Ерөнхийлөгчийн сонгуульд шийдвэрлэх нөлөө үзүүлдэг "эргэлзэгч муж" гэгддэг. |
Алагхайрхан гэж юу вэ ? | Алагхайрхан бол Монгол улсын Говь-Алтай аймгийн Бугат сумын нутагт орших уул юм. Энэ нь Алтайн нурууны салбар уулс болох Гичгэний нурууны ноён оргил юм.
Алагхайрханы онцлог:
1. Өндөр: Алагхайрхан нь далайн түвшнээс дээш 3738 метр өндөр бөгөөд Монгол улсын 5 дахь өндөр уул юм.
2. Байршил: Алагхайрхан нь Говь-Алтай аймгийн Бугат сумын нутагт орших ба Завхан аймгийн Отгон сумтай залгаа оршдог.
3. Байгаль, цаг уур: Алагхайрханы орчим нь хуурай, хүйтэн цаг уурын нөхцөлтэй. Уулын орой хэсэгт мөнх цас, мөстэй байдаг.
4. Амьтан, ургамал: Алагхайрханы орчимд янгир, ирвэс, халиун буга зэрэг ховор амьтад амьдардаг. Мөн вансэмбэрүү, алтангагнуур зэрэг эмийн ургамал ургадаг.
5. Аялал жуулчлал: Алагхайрхан нь уулын спорт, аялал жуулчлалын гол цэгүүдийн нэг юм. Жил бүр олон тооны уулчид, аялагчид энэ уулыг зорин очдог.
Алагхайрхан нь Монгол улсын байгалийн үзэсгэлэнт газруудын нэг бөгөөд экосистемийн хувьд чухал ач холбогдолтой. Мөн энэ бүс нутагт уламжлалт мал аж ахуй эрхэлдэг малчин ардын амьдралын хэв маягийг хадгалан үлдэх нь чухал юм. |
Небраска гэж юу вэ ? | Небраска бол Америкийн Нэгдсэн Улсын Дундад Өрнөд ба Өрнөд хэсэгт орших муж улс юм. Энэ нь 1867 онд Холбоонд нэгдсэн 37 дахь муж улс болно.
Небраскагийн онцлог:
1. Газар зүй: Небраска нь 200,000 км² газар нутагтай бөгөөд ихэвчлэн тал хээр, өндөрлөг газраас бүрддэг. Миссури мөрөн муж улсын зүүн хилийг дагаж урсдаг.
2. Эдийн засаг: Небраскагийн эдийн засаг нь хөдөө аж ахуй, ялангуяа үр тариа, махны үйлдвэрлэл дээр тулгуурладаг. Мөн үйлдвэрлэл, тээвэр, үйлчилгээний салбар хөгжсөн.
3. Түүх: Небраска нь анх индианчуудын нутаг байсан бөгөөд 19-р зуунд Европчууд суурьшиж эхэлсэн. 1850-иад онд хөдөө аж ахуйн колоничлол эрчимжиж, 1867 онд Холбоонд нэгдсэн.
4. Боловсрол, соёл: Небраска нь Небраскагийн Их Сургууль, Крейтон Их Сургууль зэрэг нэр хүндтэй их, дээд сургуулиудтай. Мөн музей, урлагийн галерей, түүхэн дурсгалт газрууд олон бий.
5. Аялал жуулчлал: Небраска нь Чимэд Агуй, Скоттс Блафф, Кархенг Дюнс зэрэг байгалийн үзэсгэлэнт газруудаараа алдартай.
Небраска нь АНУ-ын хамгийн нам гүм муж улсуудын нэг боловч хөдөө аж ахуйн салбарт чухал үүрэгтэй. Мөн Небраска муж улсын нийслэл Линкольн хот нь АНУ-ын технологийн салбарт өсөн нэмэгдэж буй хотуудын нэг юм. |
Оклахома гэж юу вэ ? | Оклахома бол Америкийн Нэгдсэн Улсын Төв Өмнөд бүсэд орших муж улс юм. Энэ нь 1907 онд Холбоонд нэгдсэн 46 дахь муж улс болно.
Оклахомагийн онцлог:
1. Газар зүй: Оклахома нь 177,000 км² газар нутагтай бөгөөд ихэвчлэн тал хээр, өндөрлөг газраас бүрддэг. Муж улсын баруун хэсэгт АНУ-ын Их Тал хээрийн бүс багтдаг.
2. Эдийн засаг: Оклахомагийн эдийн засаг нь хөдөө аж ахуй, ялангуяа газрын тос, байгалийн хийн олборлолт, махны үйлдвэрлэл дээр тулгуурладаг. Мөн үйлдвэрлэл, тээвэр, үйлчилгээний салбар хөгжсөн.
3. Түүх: Оклахома нь анх индианчуудын нутаг байсан бөгөөд 19-р зуунд Европчууд суурьшиж эхэлсэн. 1889 онд Холбооны засгийн газраас "Оклахома Ланд Раш" буюу газар булаацалдах аян зохион байгуулж, олон хүн шинээр суурьшсан.
4. Боловсрол, соёл: Оклахома нь Оклахомагийн Их Сургууль, Оклахома Стэйт Их Сургууль зэрэг нэр хүндтэй их, дээд сургуулиудтай. Мөн Филбрук Петролеум Музей, Виллиам Пенн Адэр Музей зэрэг сонирхолтой музейнүүд бий.
5. Аялал жуулчлал: Оклахома нь Турнер Хад, Роман Ноос Арена, Филбрукт Хиймэл Нуур зэрэг байгалийн болон хүний гараар бүтээсэн үзэсгэлэнт газруудаараа алдартай.
Оклахома нь АНУ-ын хамгийн хурдацтай хөгжиж буй муж улсуудын нэг бөгөөд эдийн засгийн өсөлт, дэд бүтцийн хөгжил сайтай. Мөн Оклахома муж улсын нийслэл Оклахома Сити нь АНУ-ын технологийн салбарт өсөн нэмэгдэж буй хотуудын нэг юм. |
Вена (анатоми) гэж юу вэ ? | Вена гэдэг нь цусны судасны төрөл юм. Венийн судаснууд нь биед цусыг зүрх рүү буцааж авчрах үүрэгтэй.
Венийн судасны гол онцлогууд:
1. Цусны урсгал: Венийн судсаар цус удаан урсдаг бөгөөд артерийн судастай харьцуулахад даралт багатай байдаг.
2. Ханын бүтэц: Венийн судасны хана нимгэн, уян хатан бөгөөд артерийн судастай харьцуулахад илүү их хэмжээний холбогч эдийг агуулдаг.
3. Хавхлага: Венийн судасны дотор хавхлагууд байдаг нь цусны урсгалыг зүрх рүү чиглүүлэхэд тусалдаг.
4. Ангилал: Венийн судсыг гүн ба өнгөц гэж ангилдаг. Гүн венууд нь ясны дотор байрладаг бол өнгөц венууд нь арьсны доор байрладаг.
5. Үүрэг: Венийн судас нь биеийн эд, эрхтнүүдээс цусыг цуглуулж, зүрх рүү буцааж авчрах чухал үүрэгтэй.
Хүний биед хоёр том венийн судас байдаг:
1. Дээд вена кава: Толгой, хүзүү, мөр, гарнаас цус цуглуулдаг.
2. Доод вена кава: Цээжний доод хэсэг, хэвлий, хөлнөөс цус цуглуулдаг.
Эдгээр венийн судаснууд нь зүрхний баруун тосгуурт цусыг хүргэдэг. Венийн судасны эмгэгүүд нь варикоз, тромбоз, венийн дутагдал зэрэг асуудлыг үүсгэж болзошгүй юм. |
Чечень гэж юу вэ ? | Чечень бол Оросын Холбооны Улсын нэгэн субъект бөгөөд Кавказын бүс нутагт оршдог. Энэ нь Хойд Кавказын холбооны тойрогт хамаардаг бөгөөд нийслэл нь Грозный хот юм.
Чеченийн талаарх гол мэдээллүүд:
1. Түүх: Чечень нь 1991 он хүртэл Зөвлөлт Холбоот Улсын бүрэлдэхүүнд байсан бөгөөд ЗХУ задарсны дараа Ичкерийн Бүгд Найрамдах Чечень Улс гэж тунхагласан. Гэвч Оросын Холбооны Улстай хоёр удаа дайтаж, эцэст нь Оросын бүрэлдэхүүнд үлдсэн.
2. Хүн ам: Чеченийн хүн амын дийлэнх нь чечень үндэстэн бөгөөд ислам шашинтай. Албан ёсны хэл нь чечень, орос хэл юм.
3. Эдийн засаг: Чеченийн эдийн засаг нь газрын тос, байгалийн хий, хөдөө аж ахуй, үйлдвэрлэл дээр тулгуурладаг. Гэхдээ дайны улмаас эдийн засаг нь ихээхэн хохирол амссан.
4. Соёл: Чечень соёлын өвөрмөц онцлог нь уламжлалт баяр наадам, дуу хөгжим, бүжиг, гар урлалын бүтээгдэхүүн юм.
5. Аялал жуулчлал: Чечень нь байгалийн үзэсгэлэнт газруудтай, тухайлбал, Саридак уул, Аргун хавцал, Гехи-Чу хүрхрээ зэрэг газрууд аялагчдын сонирхлыг татдаг.
Чечень нь сүүлийн хэдэн арван жилийн турш улс төрийн тогтворгүй байдал, зэвсэгт мөргөлдөөний улмаас ихээхэн хямралтай тулгарсан. Одоогоор Рамзан Кадыров тэргүүтэй засгийн газар удирдаж байгаа бөгөөд улс орныг сэргээн босгох, хөгжүүлэхээр ажиллаж байна. |
Дагестан гэж юу вэ ? | Дагестан бол Оросын Холбооны Улсын бүрэлдэхүүнд багтдаг субъект юм. Энэ нь Кавказын бүс нутагт оршдог бөгөөд нийслэл нь Махачкала хот юм.
Дагестаны талаарх гол мэдээллүүд:
1. Түүх: Дагестан нь эртнээс олон үндэстэн ястан, янз бүрийн шашин шүтлэгтэй хүмүүсийн нутаг дэвсгэр байсаар ирсэн. 19-р зуунд Оросын эзэнт гүрний нэг хэсэг болсон бөгөөд Зөвлөлтийн үед Дагестаны Автономит Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Улс болж байв.
2. Хүн ам: Дагестанд 30 гаруй үндэстэн ястан амьдардаг бөгөөд тэдний дотроос авар, даргин, лак, табасаран, ногай зэрэг үндэстнүүд хамгийн олон тоотой. Албан ёсны хэл нь орос хэл боловч олон үндэстний хэлээр ярьдаг.
3. Шашин: Дагестаны хүн амын дийлэнх нь ислам шашинтай, ялангуяа сунни урсгалыг дагадаг. Мөн христиан, иудаизм шашинтнууд ч бий.
4. Эдийн засаг: Дагестаны эдийн засаг нь газрын тос, байгалийн хий, хөдөө аж ахуй, үйлдвэрлэл, аялал жуулчлал дээр тулгуурладаг.
5. Соёл: Дагестан нь баян соёлын өвтэй бөгөөд уламжлалт дуу хөгжим, бүжиг, гар урлалын бүтээгдэхүүн алдартай. Мөн олон алдартай яруу найрагч, зохиолчид энэ нутгаас төрөн гарсан байдаг.
Дагестан нь байгалийн үзэсгэлэнт газруудаараа алдартай, тухайлбал, Каспийн тэнгисийн эрэг, Сулак хүрхрээ, Кизляр цөл зэрэг газрууд аялагчдын сонирхлыг татдаг. Гэхдээ сүүлийн жилүүдэд террорист халдлага, улс төрийн тогтворгүй байдлаас үүдэн аялал жуулчлалын салбар хөгжихөд саад учруулж байна. |
Цусны сийвэн гэж юу вэ ? | Цусны сийвэн нь цусны шингэн хэсэг бөгөөд фибриноген, альбумин, глобулин зэрэг уургууд болон бусад олон төрлийн бодисуудыг агуулдаг. Цусны сийвэн нь цусны эзэлхүүний 55% орчим хувийг эзэлдэг.
Цусны сийвэнгийн үндсэн үүрэг:
1. Цусны бүлэгнэлтийг хангах: Фибриноген нь цус алдалтын үед идэвхжиж, тромбин үүсгэж, цусны бүлэгнэлтийг хангадаг.
2. Дархлааны системийг дэмжих: Альбумин, глобулин зэрэг уургууд нь дархлааны системийн үйл ажиллагаанд оролцдог.
3. Осмос даралтыг тогтворжуулах: Альбумин нь цусны осмос даралтыг тогтворжуулж, шингэний тэнцвэрт байдлыг хадгалахад тусалдаг.
4. Хорт бодисыг саармагжуулах: Цусны сийвэн нь хорт бодис, эмийн бодисыг саармагжуулж, биеэс зайлуулахад тусалдаг.
5. Тэжээлийн бодисыг зөөвөрлөх: Цусны сийвэн нь өөх тос, липопротеин, витамин, дааврыг зөөвөрлөхөд оролцдог.
Цусны сийвэнгийн шинжилгээ нь элэг, бөөр, булчингийн эмгэг, халдвар, дархлааны өвчний оношилгоонд чухал ач холбогдолтой. Цусны сийвэнгийн уургийн хэмжээ, найрлага нь эрүүл мэндийн байдлыг илтгэдэг. |
Удмурт гэж юу вэ ? | Удмурт бол Оросын Холбооны Улсын бүрэлдэхүүнд багтдаг субъект юм. Энэ нь Ижилийн холбооны тойрогт хамаардаг бөгөөд нийслэл нь Ижевск хот юм.
Удмуртын талаарх гол мэдээллүүд:
1. Түүх: Удмурт нь удмурт үндэстний уугуул нутаг бөгөөд 1920 онд Вотскийн автономит муж нэртэйгээр анх байгуулагдаж байсан. 1934 онд Удмурт АССР болон өргөжсөн бөгөөд 1990 онд Удмурт Улс болсон.
2. Хүн ам: Удмуртын хүн амын дийлэнх хувийг удмурт (28%), орос (62%) үндэстнүүд эзэлдэг. Албан ёсны хэл нь удмурт, орос хэл боловч удмурт хэл нь финно-угорын хэлний бүлэгт багтдаг.
3. Шашин: Удмуртуудын ихэнх нь христийн шашинтай боловч уламжлалт шаманизм шашин ч бас дэлгэрсэн байдаг.
4. Эдийн засаг: Удмуртын эдийн засаг нь машин механизм, металл боловсруулах, мод боловсруулах, барилгын материал үйлдвэрлэл, хөдөө аж ахуй дээр суурилдаг.
5. Соёл: Удмурт нь баян соёлын өвтэй бөгөөд ардын дуу, бүжиг, гар урлалын бүтээгдэхүүн алдартай. Мөн удмурт хэл дээрх утга зохиол, яруу найраг хөгжсөн байдаг.
Удмурт нь байгалийн үзэсгэлэнт газруудаараа алдартай, тухайлбал Кама мөрөн, Ижил мөрөн, олон тооны нуурууд, ойн бүс нутаг зэрэг газрууд аялагчдын сонирхлыг татдаг. |
Ус гэж юу вэ ? | Ус бол устөрөгч, хүчилтөрөгчийн нэгдэл бодис юм. Энэ нь H2O гэсэн химийн томьёотой бөгөөд дэлхий дээрх амьдралын үндэс суурь болдог. Ус нь дараах шинж чанаруудтай:
1. Химийн шинж чанар:
- Ус нь өнгөгүй, үнэргүй, амтгүй шингэн.
- Усны молекул нь 104.5° налуу байрласан хоёр устөрөгчийн атом, нэг хүчилтөрөгчийн атомоос тогтоно.
- Ус нь сайн уусгагч бодис бөгөөд олон төрлийн давс, хүчил, шүлтийн уусмалыг агуулдаг.
2. Физик шинж чанар:
- Ус нь 0°C-д хатуу (мөс), 100°C-д хий (уур) төлөвт шилждэг.
- Усны нягт нь 1 г/см³ буюу хамгийн их нягттай байдаг.
- Ус нь дулаан дамжуулах чадвар сайтай, дулааны багтаамж өндөртэй.
3. Биологийн ач холбогдол:
- Ус нь амьд организмын бүтцийн гол хэсэг бөгөөд биохимийн урвалд оролцдог.
- Ургамал, амьтны биеийн усны агууламж 50-90%-ийг эзэлдэг.
- Ус нь экосистемийн чухал бүрэлдэхүүн хэсэг бөгөөд уур амьсгал, хөрсний үржил шимд нөлөөлдөг.
Дэлхийн гадаргын 71%, хүний биеийн 60-65%, ургамлын 40-90% орчим хувийг ус эзэлдэг. Цэвэр ус нь хүн, амьтны амьдралын салшгүй хэсэг бөгөөд усны нөөцийг хамгаалах, зохистой ашиглах нь маш чухал юм. |
Башкортостан гэж юу вэ ? | Башкортостан бол Оросын Холбооны Улсын бүрэлдэхүүнд багтдаг субъект юм. Энэ нь Ижилийн холбооны тойрогт хамаардаг бөгөөд нийслэл нь Уфа хот юм.
Башкортостаны талаарх гол мэдээллүүд:
1. Түүх: Башкортостан нь башкир үндэстний уугуул нутаг бөгөөд 1919 онд Зөвлөлт Холбоот Улсын бүрэлдэхүүнд орж, 1993 онд Бүгд Найрамдах Башкортостан Улс болсон.
2. Хүн ам: Башкортостаны хүн амын дийлэнх хувийг орос (36%), татар (24%), башкир (29%) үндэстнүүд эзэлдэг. Албан ёсны хэл нь орос, башкир хэл юм.
3. Шашин: Башкортостаны ихэнх хүн ам ислам шашинтай боловч христийн шашин ч бас дэлгэрсэн байдаг.
4. Эдийн засаг: Башкортостаны эдийн засаг нь нефть, байгалийн хий, нүүрс, металлургийн үйлдвэрлэл, хөдөө аж ахуй дээр суурилдаг.
5. Соёл: Башкортостан нь баян соёлын өвтэй бөгөөд башкир ардын дуу, бүжиг, курес бөх, морины уралдаан зэрэг уламжлалт спорт, наадмууд алдартай.
Башкортостан нь байгалийн үзэсгэлэнт газруудаараа алдартай, тухайлбал Уралын нуруу, Ямантау уул, Ачит нуур, Инсер гол зэрэг газрууд аялагчдын сонирхлыг татдаг. Мөн Уфа хотод байрлах Башкортостаны Үндэсний Музей нь башкирын түүх, соёлын өвийг харуулдаг. |
Агаарын бохирдол гэж юу вэ ? | Агаарын бохирдол гэдэг нь хүн болон бусад амьд биетээс шалтгаалсан хувилахуйн болон амин бодисууд, элдэв тоосжилтын нөлөөгөөр агаар мандлын байгалийн шинж чанар өөрчлөгдөх үзэгдэл юм.
Агаарын бохирдлын гол эх үүсвэрүүд:
1. Үйлдвэрлэл, уул уурхайн үйл ажиллагаанаас ялгарах утаа, хорт хий
2. Автотээврийн хэрэгслийн яндангаас гарах утаа
3. Халаалтын систем, цахилгаан станцаас ялгарах утаа
4. Хог хаягдлыг шатаах, хөдөө аж ахуйн үйл ажиллагаанаас үүдэлтэй утаа, тоос
5. Барилгын материалын үйлдвэрлэл, будаг, цавуунаас ялгарах химийн бодис
Агаарын бохирдлын сөрөг нөлөө:
1. Хүний эрүүл мэндэд муугаар нөлөөлөх: амьсгалын замын өвчин, харшил, хавдар үүсгэх
2. Ургамал, амьтны аймагт хор хөнөөл учруулах: ургамлын өсөлт буурах, амьтдын тоо толгой хомсдох
3. Дэлхийн дулаарал, озоны цоорхой үүсэхэд нөлөөлөх
4. Хүчиллэг бороо үүсгэх, ус, хөрсний бохирдлыг нэмэгдүүлэх
Иймд агаарын бохирдлыг бууруулах, урьдчилан сэргийлэх нь хүн төрөлхтний тулгамдсан асуудлын нэг юм. Үүний тулд дараах арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх нь чухал:
- Ногоон технологи нэвтрүүлэх, сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэрийг ашиглах
- Нийтийн тээврийг хөгжүүлэх, унадаг дугуй, явган алхах зэрэг эко ээлтэй хэвшлийг дэмжих
- Хог хаягдлыг ангилах, дахин боловсруулах, хаягдал багатай үйлдвэрлэл, хэрэглээг хөхиүлэн дэмжих
- Ногоон байгууламж барих, мод тарих замаар агаар цэвэршүүлэх
- Агаарын чанарын хяналт шинжилгээг сайжруулах, стандартыг чангатгах |
Ингушет гэж юу вэ ? | Ингушет бол Оросын Холбооны Улсын бүрэлдэхүүнд багтдаг субъект юм. Энэ нь Хойд Кавказын холбооны тойрогт хамаардаг бөгөөд нийслэл нь Магас хот юм.
Ингушетийн талаарх гол мэдээллүүд:
1. Түүх: Ингушет нь ингуш үндэстний уугуул нутаг бөгөөд 1924 онд Чечень-Ингушетын автономит муж болж байгуулагдсан. 1992 онд Чеченээс тусгаарлан гарч, 1993 онд Бүгд Найрамдах Ингушет Улс болсон.
2. Хүн ам: Ингушетийн хүн амын дийлэнх хувийг ингуш үндэстэн эзэлдэг бөгөөд албан ёсны хэл нь ингуш, орос хэл юм.
3. Шашин: Ингушетийн ихэнх хүн ам ислам шашинтай.
4. Эдийн засаг: Ингушетийн эдийн засаг нь хөдөө аж ахуй, жижиг дунд үйлдвэрлэл, худалдаа үйлчилгээнд тулгуурладаг.
5. Соёл: Ингушет нь баян соёлын өвтэй бөгөөд ингуш ардын дуу, бүжиг, тууль, үлгэр домог, уран барилга зэрэг уламжлалт соёл, зан заншил нь алдартай.
Ингушет нь байгалийн үзэсгэлэнт газруудаараа алдартай, тухайлбал Кавказын нуруу, Терек гол, Воздвиженная гэх мэт газрууд аялагчдын сонирхлыг татдаг. Мөн Ингушетийн музей, Фрунзе музей зэрэг соёлын өвийг харуулсан музейнүүд байдаг.
Гэхдээ Ингушет улс нь сүүлийн жилүүдэд улс төрийн тогтворгүй байдал, зэвсэгт мөргөлдөөн, террорист халдлагын аюулд өртөж байсан. Одоо ч гэсэн эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн асуудлууд тулгамдаж байгаа хэдий ч Ингушет улс аюулгүй байдал, хөгжил дэвшлийн төлөө хичээн ажиллаж байна. |
Чуваш гэж юу вэ ? | Чуваш бол Оросын Холбооны Улсын бүрэлдэхүүнд багтдаг субъект юм. Энэ нь Ижил мөрний холбооны тойрогт хамаардаг бөгөөд нийслэл нь Чебоксары хот юм.
Чуваш улсын талаарх гол мэдээллүүд:
1. Түүх: Чуваш нь чуваш үндэстний уугуул нутаг бөгөөд 18-р зууны дунд үеэс Оросын эзэнт гүрний нэг хэсэг болсон. 1920 онд Чувашын Өөртөө Засах Область байгуулагдаж, 1991 онд Бүгд Найрамдах Чуваш Улс болсон.
2. Хүн ам: Чуваш улсын хүн амын дийлэнх хувийг чуваш үндэстэн эзэлдэг бөгөөд албан ёсны хэл нь чуваш, орос хэл юм.
3. Шашин: Чуваш улсын ихэнх хүн ам Үнэн алдартны шашинтай.
4. Эдийн засаг: Чуваш улсын эдийн засаг нь автомашины үйлдвэрлэл, хөнгөн үйлдвэр, хүнс, мод боловсруулах үйлдвэрлэлд суурилдаг.
5. Соёл: Чуваш улс нь баян соёлын өвтэй бөгөөд чуваш ардын дуу, бүжиг, тууль, үлгэр домог, уран барилга зэрэг уламжлалт соёл, зан заншил нь алдартай.
Чуваш улс нь байгалийн үзэсгэлэнт газруудаараа алдартай, тухайлбал Волга-Камскийн үндэсний парк, Ивановка суурингийн ойролцоох "Утес" хад, Чебоксарын усан сан зэрэг газрууд аялагчдын сонирхлыг татдаг. Мөн Чебоксары хотод байрлах Чуваш улсын музей, Чуваш улсын дүрслэх урлагийн музей зэрэг соёлын өвийг харуулсан музейнүүд байдаг.
Чуваш улс нь Оросын холбооны субъектуудын дотроос хамгийн тайван, тогтвортой хөгжиж буй улсуудын нэг юм. Гэхдээ эдийн засгийн хөгжил, ажилгүйдлийг бууруулах, дэд бүтцийг сайжруулах зэрэг сорилтууд тулгарсаар байна. |
Бүгд Найрамдах Карель Улс гэж юу вэ ? | Бүгд Найрамдах Карель Улс (Карели) бол Оросын Холбооны Улсын бүрэлдэхүүнд багтдаг субъект юм. Энэ нь Баруун Хойд Холбооны тойрогт хамаардаг бөгөөд нийслэл нь Петрозаводск хот юм.
Карелийн талаарх гол мэдээллүүд:
1. Түүх: Карель нь карел үндэстний уугуул нутаг бөгөөд 13-р зуунаас Новгородын Бүгд Найрамдах Улсын нэг хэсэг байсан. 1940 онд Финляндаас булаан авсан нутгийг нэгтгэж, Карело-Фины ЗХУ-ыг байгуулсан ба 1956 онд Карелийн АССР болгон өөрчилсөн. 1991 онд Бүгд Найрамдах Карель Улс болсон.
2. Хүн ам: Карелийн хүн амын дийлэнх хувийг орос үндэстэн эзэлдэг бөгөөд цөөн тооны карел үндэстэн оршин сууж байна. Албан ёсны хэл нь орос хэл юм.
3. Шашин: Карелийн ихэнх хүн ам Үнэн алдартны шашинтай.
4. Эдийн засаг: Карелийн эдийн засаг нь ойн аж ахуй, мод боловсруулах үйлдвэрлэл, уул уурхай, аялал жуулчлалд суурилдаг.
5. Соёл: Карель нь фин-угорын соёлын нөлөөг ихээр авсан бөгөөд карел ардын дуу, бүжиг, тууль, үлгэр домог, уран барилга зэрэг уламжлалт соёл, зан заншил нь алдартай.
Карель нь байгалийн үзэсгэлэнт газруудаараа алдартай, тухайлбал Ладога нуур, Онега нуур, Калевальскийн үндэсний парк зэрэг газрууд аялагчдын сонирхлыг татдаг. Мөн Петрозаводск хотод байрлах Карелийн үндэсний музей, Карелийн дүрслэх урлагийн музей зэрэг соёлын өвийг харуулсан музейнүүд байдаг.
Карель улс нь Оросын холбооны субъектуудын дотроос хамгийн тайван, тогтвортой хөгжиж буй улсуудын нэг юм. Гэхдээ эдийн засгийн хөгжил, ажилгүйдлийг бууруулах, дэд бүтцийг сайжруулах зэрэг сорилтууд тулгарсаар байна. |
Мордова гэж юу вэ ? | Мордова буюу Бүгд Найрамдах Мордови Улс нь Оросын Холбооны Улсын бүрэлдэхүүнд багтдаг субъект юм. Энэ нь Ижил мөрний холбооны тойрогт хамаардаг бөгөөд нийслэл нь Саранск хот юм.
Мордовагийн талаарх гол мэдээллүүд:
1. Түүх: Мордова нь мордов үндэстний уугуул нутаг бөгөөд 8-р зуунаас Киевийн Русийн нэг хэсэг байсан. 1930 онд Мордовын Автономит муж байгуулагдаж, 1934 онд Мордовын АССР болсон. 1991 онд Бүгд Найрамдах Мордови Улс болсон.
2. Хүн ам: Мордовагийн хүн амын дийлэнх хувийг мордов үндэстэн эзэлдэг бөгөөд цөөн тооны орос, татар, эрзя үндэстэн оршин сууж байна. Албан ёсны хэл нь мордов, орос хэл юм.
3. Шашин: Мордовагийн ихэнх хүн ам Үнэн алдартны шашинтай.
4. Эдийн засаг: Мордовагийн эдийн засаг нь машин үйлдвэрлэл, хөнгөн үйлдвэр, хүнс, мод боловсруулах үйлдвэрлэлд суурилдаг.
5. Соёл: Мордова нь финно-угорын соёлын нөлөөг ихээр авсан бөгөөд мордов ардын дуу, бүжиг, тууль, үлгэр домог, уран барилга зэрэг уламжлалт соёл, зан заншил нь алдартай.
Мордова нь байгалийн үзэсгэлэнт газруудаараа алдартай, тухайлбал Смольный үндэсний парк, Темниковскийн үндэсний парк зэрэг газрууд аялагчдын сонирхлыг татдаг. Мөн Саранск хотод байрлах Мордовын үндэсний музей, Мордовын дүрслэх урлагийн музей зэрэг соёлын өвийг харуулсан музейнүүд байдаг.
Мордова улс нь Оросын холбооны субъектуудын дотроос хамгийн тайван, тогтвортой хөгжиж буй улсуудын нэг юм. Гэхдээ эдийн засгийн хөгжил, ажилгүйдлийг бууруулах, дэд бүтцийг сайжруулах зэрэг сорилтууд тулгарсаар байна. |
Сариола гэж юу вэ ? | Сариола бол Германы хөгжмийн зохиолч Рихард Вагнерын "Нибелунгийн бөгж" дуурийн цомнолын нэг хэсэг болох "Рейний алт" дуурийн эхлэл хэсэгт гардаг бурхан юм.
Тэрээр Рейний усны савдаг бөгөөд Рейний алтыг харж хандаж байдаг гэж өгүүлдэг. Сариола нь гоо үзэсгэлэнтэй, залуу насны төрхтэй, алтан шаргал үстэй, далайн гүн усанд амьдардаг гэж дүрслэгддэг.
Вагнерын дуурийн цомнолд Сариолагийн дүр нь байгалийн үзэсгэлэн, цэвэр ариун байдлыг илэрхийлдэг бөгөөд Рейний алтны нууцыг хадгалж, хамгаалдаг гэж үздэг. Түүний дуу хоолой нь хүчирхэг, гүн гүнзгий утга агуулгатай бөгөөд үзэгчдэд гүн сэтгэгдэл төрүүлдэг.
Сариола нь зөвхөн Вагнерын дуурийн цомнолд төдийгүй германы домог, үлгэрт ч гардаг дүр юм. Тэрээр германы ардын аман зохиолд чухал байр суурь эзэлдэг бөгөөд олон зураач, яруу найрагч, хөгжмийн зохиолчдын бүтээлд дүрслэгдсэн байдаг. |
Өгөгдөл гэж юу вэ ? | Өгөгдөл гэдэг нь тоо, текст, дүрс зураг гэх мэт компьютерт хадгалагдаж буй бүх төрлийн мэдээллийг хэлнэ. Өгөгдөл нь компьютерийн програмын үйл ажиллагаанд ашиглагддаг бөгөөд үр дүнд нь мөн өгөгдөл үүсдэг.
Өгөгдлийн төрлүүд:
1. Тоон өгөгдөл (Number): Бүхэл тоо, бутархай тоо, хувьсагч зэрэг математик утгууд.
2. Текст өгөгдөл (Text): Үсэг, тэмдэгтүүдээс бүрдсэн мэдээлэл.
3. Логик өгөгдөл (Logical): Үнэн/Худал гэсэн утгатай.
4. Дүрс өгөгдөл (Image): Зураг, график, видео зэрэг медиа файлууд.
5. Дуу өгөгдөл (Audio): Дуу, хөгжим, ярианы бичлэг зэрэг аудио файлууд.
Өгөгдөл нь компьютерийн санах ойд хадгалагдахдаа бит (0, 1) хэлбэрээр кодлогддог. Програм нь өгөгдлийг уншиж, боловсруулж, өөрчилж, хадгалдаг.
Өгөгдөл нь компьютерийн шинжлэх ухаан, программ хангамж, мэдээллийн технологийн салбарт маш чухал ойлголт юм. Орчин үеийн дижитал ертөнцөд өгөгдөл нь бизнес, судалгаа, шинжлэх ухаан, боловсрол гэх мэт олон салбарт өргөн ашиглагддаг. |
Добэрман пинчэр гэж юу вэ ? | Добэрман пинчэр нь нохойны нэгэн төрөл юм. Тэднийг XIX зууны сүүлчээр Германд амьдардаг байсан Карл Фредрих Луис Добэрман гэдэг хүн анх гарган авсан гэж үздэг.
Добэрман пинчэр нь дараах онцлогуудаараа алдартай:
1. Гадаад төрх: Хурц, гялалзсан нүдтэй, нарийхан биетэй, богино үстэй, ихэвчлэн хар эсвэл бор өнгөтэй.
2. Ухаалаг, сэргэлэн зан: Добэрманууд маш ухаалаг, суралцах чадвар сайтай, эзэндээ үнэнч ноход юм.
3. Хамгаалах чадвар: Тэд гэр бүлээ хамгаалахын тулд зоригтой, хүчирхэг байдаг тул хамгаалалтын нохойгоор их ашигладаг.
4. Идэвхтэй, хөдөлгөөнтэй: Добэрманууд идэвхтэй дасгал хөдөлгөөн, сургалт шаарддаг.
5. Эрүүл мэнд: Тэд ихэвчлэн эрүүл, урт настай байдаг ч заримдаа зүрхний өвчин, хавдар зэрэг эрүүл мэндийн асуудалтай тулгардаг.
Добэрман пинчэрүүд нь цагдаа, хил хамгаалах, эрэн хайх, аврах ажиллагаанд өргөн ашиглагддаг. Мөн тэд гэрийн тэжээвэр амьтан, хамгаалалтын нохойгоор алдартай. Зөв сургалт, нийгэмшүүлэлттэй бол добэрманууд эзэндээ үнэнч, хайртай хань болдог. |
Кабардино-Балкари гэж юу вэ ? | Кабардино-Балкари бол Оросын Холбооны Улсын бүрэлдэхүүнд багтдаг Бүгд Найрамдах Улс юм. Энэ нь Хойд Кавказын бүс нутагт оршдог бөгөөд нийслэл нь Нальчик хот юм.
Кабардино-Балкарийн талаар дараах зүйлсийг мэдэх нь чухал:
1. Хүн ам: 2021 оны байдлаар 866,000 орчим хүн амтай. Хүн амын дийлэнх нь кабард ястан (57%) болон балкар ястан (23%) юм.
2. Хэл: Албан ёсны хэл нь орос, кабард, балкар хэл юм.
3. Шашин: Ихэнх хүн ам нь исламын шашинтай.
4. Эдийн засаг: Аж үйлдвэр, хөдөө аж ахуй, аялал жуулчлал нь эдийн засгийн гол салбарууд юм.
5. Соёл: Кабардино-Балкари нь баялаг соёлын өвтэй. Жишээлбэл, уламжлалт бүжиг, хөгжим, гар урлалын бүтээгдэхүүн алдартай.
6. Байгаль: Энэ бүс нутаг нь үзэсгэлэнт байгалиараа алдартай. Европын хамгийн өндөр оргил болох Эльбрус уул энд байдаг.
7. Түүх: Кабардино-Балкари нь эртнээс хүн ам суурьшиж ирсэн газар бөгөөд янз бүрийн эзэнт гүрнүүдийн нөлөөнд байсаар ирсэн. 1992 онд Зөвлөлт Холбоот Улс задарсны дараа Бүгд Найрамдах Улсын статус олгогдсон.
Кабардино-Балкари нь Оросын Холбооны Улсын бүрэлдэхүүнд багтдаг ч өөрийн гэсэн өвөрмөц соёл, хэл, зан заншилтай үндэстэн юм. |
Бүгд Найрамдах Алтай Улс гэж юу вэ ? | Бүгд Найрамдах Алтай Улс нь Оросын Холбооны Улсын бүрэлдэхүүнд багтдаг Бүгд Найрамдах Улс юм. Энэ нь Сибирийн холбооны тойрогт хамаардаг бөгөөд нийслэл нь Горно-Алтайск хот юм.
Бүгд Найрамдах Алтай Улсын талаар дараах зүйлсийг мэдэх нь чухал:
1. Байршил: Алтайн БНУ нь Монгол, Хятад, Казахстан улсуудтай хиллэдэг. Баруун талаараа Алтайн нуруунд хүрдэг.
2. Хүн ам: 2021 оны байдлаар ойролцоогоор 220,000 хүн амтай. Хүн амын дийлэнх нь орос үндэстэн боловч алтайчууд, казакууд зэрэг цөөнх үндэстнүүд ч бий.
3. Хэл: Албан ёсны хэл нь орос хэл боловч алтай хэлийг ч хүлээн зөвшөөрдөг.
4. Шашин: Ихэнх хүн ам нь Үнэн алдартны шашинтай боловч уугуул шашин шүтлэг, бурханы шашин зэрэг бусад шашин ч бий.
5. Эдийн засаг: Мал аж ахуй, уул уурхай, мод боловсруулах үйлдвэр, аялал жуулчлал нь эдийн засгийн гол салбарууд юм.
6. Байгаль: Алтайн БНУ нь үзэсгэлэнт байгаль, өвөрмөц экосистемээрээ алдартай. Алтайн нуруу, Телецкое нуур зэрэг байгалийн үзэсгэлэнт газрууд олон жуулчдыг татдаг.
7. Түүх: Энэ бүс нутагт эртнээс хүн ам суурьшиж ирсэн ба янз бүрийн эзэнт гүрнүүдийн нөлөөнд байсаар ирсэн. 1922 онд Ойрадын автономит муж байгуулагдаж, 1948 онд Горно-Алтайн автономит муж болж өөрчлөгдсөн. 1992 онд Бүгд Найрамдах Улсын статус олгогдсон.
Алтайн БНУ нь Оросын Холбооны Улсын бүрэлдэхүүнд багтдаг ч өөрийн гэсэн өвөрмөц соёл, хэл, зан заншилтай үндэстэн юм. |
Адыгей гэж юу вэ ? | Адыгей бол Оросын Холбооны Улсын бүрэлдэхүүнд багтдаг Бүгд Найрамдах Улс юм. Энэ нь Хойд Кавказын холбооны тойрогт хамаардаг бөгөөд нийслэл нь Майкоп хот юм.
Адыгеягийн талаар дараах зүйлсийг мэдэх нь чухал:
1. Байршил: Адыгей нь Хар тэнгисийн хойд эрэг дээр оршдог бөгөөд Краснодарын хязгаартай хүрээлэгдсэн байдаг.
2. Хүн ам: 2021 оны байдлаар ойролцоогоор 470,000 хүн амтай. Хүн амын дийлэнх нь орос үндэстэн (64%) боловч адыг буюу черкес үндэстэн (26%) ч цөөнгүй хувийг эзэлдэг.
3. Хэл: Албан ёсны хэл нь орос, адыг хэл юм.
4. Шашин: Ихэнх хүн ам нь исламын шашинтай боловч Үнэн алдартны шашин, бусад шашин шүтлэг ч бий.
5. Эдийн засаг: Газрын тос, байгалийн хий олборлолт, хөдөө аж ахуй, аж үйлдвэр нь эдийн засгийн гол салбарууд юм.
6. Түүх: Адыгей нь эртнээс адыг буюу черкес үндэстний нутаг дэвсгэр байсан. 18-р зууны сүүлээр Оросын эзэнт гүрний нөлөөнд орж, 1922 онд Черкесийн автономит муж байгуулагдсан. 1992 онд Бүгд Найрамдах Улсын статус олгогдсон.
Адыгей нь Оросын Холбооны Улсын бүрэлдэхүүнд багтдаг ч өөрийн гэсэн өвөрмөц соёл, хэл, зан заншилтай үндэстэн юм. |
Карачай-Черкеси гэж юу вэ ? | Карачай-Черкеси бол Оросын Холбооны Улсын бүрэлдэхүүнд багтдаг Бүгд Найрамдах Улс юм. Энэ нь Хойд Кавказын холбооны тойрогт хамаардаг бөгөөд нийслэл нь Черкесск хот юм.
Карачай-Черкесийн талаар дараах зүйлсийг мэдэх нь чухал:
1. Байршил: Карачай-Черкеси нь Кавказын нурууны баруун хэсэгт оршдог бөгөөд Ставрополийн хязгаар, Кабардино-Балкар, Гүрж, Абхаз зэрэг улс орнуудтай хиллэдэг.
2. Хүн ам: 2021 оны байдлаар ойролцоогоор 470,000 хүн амтай. Хүн амын бүтэц нь карачай (38%), орос (34%), черкес (11%) зэрэг олон үндэстнээс бүрддэг.
3. Хэл: Албан ёсны хэл нь орос, карачай-балкар, черкес, абаз, ногай хэл юм.
4. Шашин: Ихэнх хүн ам нь исламын шашинтай боловч Үнэн алдартны шашин, бусад шашин шүтлэг ч бий.
5. Эдийн засаг: Газрын тос, байгалийн хий олборлолт, хөдөө аж ахуй, аж үйлдвэр нь эдийн засгийн гол салбарууд юм.
6. Түүх: Карачай-Черкеси нь эртнээс карачай, балкар, черкес зэрэг үндэстнүүдийн нутаг дэвсгэр байсан. 19-р зууны сүүлээр Оросын эзэнт гүрний нөлөөнд орж, 1922 онд Карачай-Черкесийн автономит муж байгуулагдсан. 1992 онд Бүгд Найрамдах Улсын статус олгогдсон.
Карачай-Черкеси нь Оросын Холбооны Улсын бүрэлдэхүүнд багтдаг ч өөрийн гэсэн өвөрмөц соёл, хэл, зан заншилтай олон үндэстэн ястнаас бүрддэг улс юм. |
Хакас гэж юу вэ ? | Хакас бол Оросын Холбооны Улсын бүрэлдэхүүнд багтдаг Бүгд Найрамдах Улс юм. Энэ нь Сибирийн холбооны тойрогт хамаардаг бөгөөд нийслэл нь Абакан хот юм.
Хакасын талаар дараах зүйлсийг мэдэх нь чухал:
1. Байршил: Хакас нь Енисей мөрний дээд урсгалын сав газарт оршдог бөгөөд Красноярскийн хязгаар, Тува, Алтайн хязгаар, Кемеровын муж зэрэг субъектүүдтэй хиллэдэг.
2. Хүн ам: 2021 оны байдлаар ойролцоогоор 533,000 хүн амтай. Хүн амын дийлэнх нь орос үндэстэн (82%) боловч хакас үндэстэн (12%) ч цөөнгүй хувийг эзэлдэг.
3. Хэл: Албан ёсны хэл нь орос, хакас хэл юм.
4. Шашин: Ихэнх хүн ам нь Үнэн алдартны шашинтай боловч уламжлалт бөө мөргөл, бусад шашин шүтлэг ч бий.
5. Эдийн засаг: Нүүрс олборлолт, металлурги, мод боловсруулах үйлдвэр, хөдөө аж ахуй нь эдийн засгийн гол салбарууд юм.
6. Түүх: Хакас нь эртнээс киргиз үндэстний нутаг дэвсгэр байсан бөгөөд 8-р зуунд Енисейн киргизийн хаант улс оршин тогтносон. 13-р зуунд Монголын эзэнт гүрний нөлөөнд орж, 17-р зуунаас Оросын эзэнт гүрний мэдэлд шилжсэн. 1930 онд Хакасын автономит муж байгуулагдаж, 1992 онд Бүгд Найрамдах Улсын статус олгогдсон.
Хакас нь Оросын Холбооны Улсын бүрэлдэхүүнд багтдаг ч өөрийн гэсэн өвөрмөц соёл, хэл, зан заншилтай үндэстэн юм. |
Мэрилэнд гэж юу вэ ? | Мэрилэнд бол Америкийн Нэгдсэн Улсын Зүүн эргийн Дундад Атлантын бүсэд орших АНУ-ын нэгэн муж улс юм. Энэ нь АНУ-ын анхны 13 колонийн нэг бөгөөд 1788 оны 4-р сарын 28-нд АНУ-ын Үндсэн хуулийг соёрхон баталсан 7 дахь муж улс болсон.
Мэрилэндийн талаар дараах зүйлсийг мэдэх нь чухал:
1. Байршил: Мэрилэнд нь Атлантын далайн эрэг дээр оршдог бөгөөд Пенсильвани, Делавэр, Виржини, Баруун Виржини зэрэг муж улсуудтай хиллэдэг. Мөн Колумбын тойрог нь Мэрилэнд болон Виржини муж улсуудын нутаг дэвсгэрийн хооронд байрладаг.
2. Хүн ам: 2020 оны байдлаар ойролцоогоор 6.2 сая хүн амтай. Хүн амын ихэнх нь Балтимор, Вашингтон хотуудын метрополитан бүсэд төвлөрсөн байдаг.
3. Эдийн засаг: Биотехнологи, мэдээллийн технологи, аюулгүй байдлын салбар, их сургуулиуд, судалгааны төвүүд нь Мэрилэндийн эдийн засгийн гол хөдөлгөгч хүч болдог.
4. Түүх: Мэрилэнд нь Английн хатан хаан I Мэригийн нэрэмжит нэрлэгдсэн. Анх католик шашинтнуудын орогнол газар болж байсан ч удалгүй протестант шашин давамгайлах болсон. Иргэний дайны үеэр Мэрилэнд нь Холбооны улсын талд үлдсэн ч боолчлолыг устгах хөдөлгөөнд идэвхтэй оролцож байв.
5. Соёл: Мэрилэнд нь далайн хоол, ялангуяа хясааны шөл, краб кэйкээрээ алдартай. Мөн морины уралдаан, завины спорт нь түгээмэл хобби юм.
Мэрилэнд нь АНУ-ын түүхэнд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн бөгөөд өнөөдөр биотехнологи, боловсрол, судалгааны салбарт тэргүүлэгч муж улсуудын нэг хэвээр байна. |
Виржини гэж юу вэ ? | Виржини бол Америкийн Нэгдсэн Улсын Зүүн Өмнөд хэсэгт орших муж улс юм. Энэ нь АНУ-ын анхны 13 колонийн нэг бөгөөд 1788 оны 6-р сарын 25-нд АНУ-ын Үндсэн хуулийг соёрхон баталсан 10 дахь муж улс болсон.
Виржинигийн талаар дараах зүйлсийг мэдэх нь чухал:
1. Байршил: Виржини нь Аппалачийн уулархаг бүсээс Атлантын далайн эрэг хүртэл үргэлжилдэг. Хойд Каролина, Теннесси, Кентакки, Баруун Виржини, Мэрилэнд зэрэг муж улсуудтай хиллэдэг. Мөн Потомак голын зарим хэсэг нь Виржини, Вашингтон хотын хооронд хил болдог.
2. Хүн ам: 2020 оны байдлаар ойролцоогоор 8.6 сая хүн амтай. Хүн амын ихэнх нь Хэмптон Рөүдс, Ричмонд, Вашингтоны метрополитан бүсэд төвлөрсөн байдаг.
3. Эдийн засаг: Хөдөө аж ахуй, уул уурхай, үйлчилгээний салбар, батлан хамгаалах аж үйлдвэр, технологийн салбар нь Виржинигийн эдийн засгийн гол хөдөлгөгч хүч болдог.
4. Түүх: Виржини нь АНУ-ын түүхэнд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Жеймстаун (1607), Йорктаун (1619) зэрэг сууринууд нь АНУ-д Европчуудын анхны суурьшлууд байв. Иргэний дайны үед Виржини Конфедерацийн талд байсан бөгөөд дайны дараа Холбооны улсад буцаж нэгдсэн.
5. Соёл: Виржини нь АНУ-ын анхны ерөнхийлөгчид болох Жорж Вашингтон, Томас Жефферсон, Жеймс Мэдисон нарын төрсөн нутаг юм. Мөн Виржинигийн Их Сургууль нь АНУ-ын анхны их сургуулиудын нэг бөгөөд UNESCO-гийн Дэлхийн өвд бүртгэгдсэн.
Виржини нь АНУ-ын түүх, улс төрд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн бөгөөд өнөөдөр эдийн засгийн хөгжил, боловсролын чанараараа тэргүүлэгч муж улсуудын нэг хэвээр байна. |
Умард Осети гэж юу вэ ? | Умард Осети-Алания бол Оросын Холбооны Улсын Өмнөд Холбооны тойрогт багтдаг Бүгд Найрамдах Улс юм. Энэ нь Хойд Кавказын бүс нутагт оршдог бөгөөд Гүрж, Кабард-Балкар, Ингушет, Чечень зэрэг улс орнуудтай хиллэдэг.
Умард Осетийн талаар дараах зүйлсийг мэдэх нь чухал:
1. Байршил: Умард Осети нь Кавказын нурууны ар талд оршдог. Нийслэл нь Владикавказ хот бөгөөд Москва хотоос өмнө зүгт 1,800 км зайтай байдаг.
2. Хүн ам: 2010 оны тооллогоор ойролцоогоор 712,000 хүн амтай. Хүн амын дийлэнх нь осетичууд бөгөөд орос, армен, гүрж зэрэг цөөнх үндэстнүүд ч бас амьдардаг.
3. Түүх: Умард Осети нь 1924 онд Зөвлөлт Холбоот Улсын бүрэлдэхүүнд Автономит Бүгд Найрамдах Улс статустайгаар орсон. ЗХУ задрахад 1992 онд Оросын Холбооны Улсын бүрэлдэхүүнд Бүгд Найрамдах Улс болсон.
4. Эдийн засаг: Умард Осетийн эдийн засаг нь металлургийн үйлдвэрлэл, барилгын материалын үйлдвэрлэл, хүнсний үйлдвэрлэл, хөнгөн үйлдвэрлэл зэрэг салбаруудад тулгуурладаг.
5. Соёл: Осетичууд нь Кавказын бүс нутгийн уугуул иргэд бөгөөд өвөрмөц соёл, зан заншилтай. Тэдний хэл нь Иран хэлний бүлэгт багтдаг бөгөөд Шашин нь Христийн шашин (Ортодокс) юм.
Умард Осети нь Оросын Холбооны Улсын бүрэлдэхүүнд багтдаг ч өөрийн гэсэн өвөрмөц соёл, хэл, зан заншилтай. Гэхдээ Өмнөд Осетитай нэгдэх эрмэлзэлтэй байдаг нь Орос, Гүржийн харилцаанд нөлөөлдөг. |
Мари Эл гэж юу вэ ? | Мари Эл бол Оросын Холбооны Улсын Ижил Мөрний Холбооны тойрогт багтдаг Бүгд Найрамдах Улс юм. Энэ нь Ижил мөрний баруун эрэг дээр оршдог бөгөөд хойд талаараа Киров муж, зүүн талаараа Татарстан, өмнө талаараа Чуваш, баруун талаараа Нижегород мужтай хиллэдэг.
Мари Элийн талаар дараах зүйлсийг мэдэх нь чухал:
1. Байршил: Мари Эл нь Ижил мөрний дунд хэсэгт оршдог. Нийслэл нь Йошкар-Ола хот бөгөөд Москва хотоос зүүн зүгт 850 км зайтай байдаг.
2. Хүн ам: 2021 оны тооллогоор ойролцоогоор 677,000 хүн амтай. Хүн амын дийлэнх нь маричууд бөгөөд орос, чуваш, татар зэрэг цөөнх үндэстнүүд ч бас амьдардаг.
3. Түүх: Мари Эл нь 1920-иод оноос эхлэн Зөвлөлт Холбоот Улсын бүрэлдэхүүнд Автономит Бүгд Найрамдах Улс статустайгаар орсон. ЗХУ задрахад 1992 онд Оросын Холбооны Улсын бүрэлдэхүүнд Бүгд Найрамдах Улс болсон.
4. Эдийн засаг: Мари Элийн эдийн засаг нь мод боловсруулах үйлдвэрлэл, машин механизмын үйлдвэрлэл, хүнсний үйлдвэрлэл, хөдөө аж ахуй зэрэг салбаруудад тулгуурладаг.
5. Соёл: Маричууд нь Финно-Угор хэлний бүлэгт багтдаг бөгөөд өвөрмөц соёл, зан заншилтай. Тэдний уламжлалт шашин нь Паганизм буюу Байгалийн шүтлэг юм.
Мари Эл нь Оросын Холбооны Улсын бүрэлдэхүүнд багтдаг ч өөрийн гэсэн өвөрмөц хэл, соёл, зан заншилтай. Мөн байгалийн үзэсгэлэнт газруудаараа алдартай бөгөөд жуулчдын сонирхлыг ихээр татдаг. |
Кентакки гэж юу вэ ? | Кентакки бол Америкийн Нэгдсэн Улсын Дундад Өрнөд бүсэд орших муж улс юм. Энэ нь зүүн талаараа Виржини, Баруун Виржини, хойд талаараа Охайо, Иллинойс, баруун талаараа Индиана, Миссури, Теннесси, өмнө талаараа Теннесси муж улсуудтай хиллэдэг.
Кентаккийн талаар дараах зүйлсийг мэдэх нь чухал:
1. Байршил: Кентакки нь АНУ-ын зүүн өмнөд хэсэгт оршдог. Нийслэл нь Франкфорт хот бөгөөд Вашингтон хотоос баруун өмнө зүгт 750 км зайтай байдаг.
2. Хүн ам: 2020 оны тооллогоор ойролцоогоор 4.6 сая хүн амтай. Хүн амын дийлэнх нь европ гаралтай америкчууд бөгөөд африк гаралтай америкчууд, латин америкчууд зэрэг цөөнх үндэстнүүд ч бас амьдардаг.
3. Түүх: Кентакки нь анх 1792 онд Кентаккийн нутаг дэвсгэр болж байгуулагдсан. Америкийн Иргэний дайны үеэр Кентакки нь Холбооны Улсын талд үлдсэн ч боолчлолыг халах тухай хуулийг батлахаас өмнө боолчлолыг хүлээн зөвшөөрдөг байсан.
4. Эдийн засаг: Кентаккийн эдийн засаг нь хөдөө аж ахуй, уул уурхай, үйлдвэрлэл, аялал жуулчлал зэрэг салбаруудад тулгуурладаг. Морин уралдаан, виски үйлдвэрлэл, автомашины үйлдвэрлэл нь Кентаккийн алдартай салбарууд юм.
5. Соёл: Кентакки нь морины уралдаан, блюграсс хөгжим, бурбон виски зэргээрээ алдартай. Мөн коллежийн сагсан бөмбөгийн спортоор алдартай бөгөөд Луйсвилл хотод жил бүр Кентаккийн Дерби морины уралдааныг зохион байгуулдаг.
Кентакки нь АНУ-ын чухал муж улсуудын нэг бөгөөд өвөрмөц соёл, түүх, байгаль, эдийн засгаараа алдартай. |
Үржингийн Хүрэлбаатар гэж юу вэ ? | Үржингийн Хүрэлбаатар бол Монгол Улсын Соёлын Гавьяат зүтгэлтэн, Хэл бичгийн ухааны доктор, яруу найрагч, зохиолч, сэтгүүлч, шүүмж судлаач, дууны шүлгийн нэрт мастер юм. Тэрээр 1954 онд Говь-Алтай аймгийн Төгрөг суманд төрсөн.
Үржингийн Хүрэлбаатарын намтар, бүтээлийн талаар дараах зүйлсийг дурдаж болно:
1. Боловсрол: Ү.Хүрэлбаатар нь УБИС-ийн хэл уран зохиолын ангийг 1977 онд, МУИС-ийн сэтгүүлчийн ангийг 1984 онд тус тус төгссөн. 2001 онд "Монголын уран зохиолын 1990-ээд үеийн уран сайхны сэтгэлгээний хувьсал" сэдвээр докторын зэрэг хамгаалсан.
2. Ажил, алба: Тэрээр ШУА-ийн Хэл зохиолын хүрээлэнд эрдэм шинжилгээний ажилтнаар ажиллаж байсан бөгөөд "Улаанбаатар", "Өнөөдөр", "Ням гариг", "Билгүүн судар", "Хөдөлмөр" зэрэг сонинуудад редактор, хариуцлагатай нарийн бичгийн даргаар ажилласан. Мөн "Засгийн газрын мэдээ" сонины Ерөнхий эрхлэгчээр ажиллаж байв.
3. Бүтээл: Ү.Хүрэлбаатар нь 20 гаруй ном, түүний дотор "Шинэ үнэр", "Гал морин цаг", "Торгоны маань хээ", "Уянгын төрх" зэрэг яруу найргийн номууд туурвисан. Мөн "Эрээн даавуу", "Хөх өвсний дууль", "Улаан гэрийн хоригдол", "Насны зам" зэрэг романууд бичсэн.
4. Шагнал: Ү.Хүрэлбаатар нь 2009 онд Монгол Улсын Соёлын Гавьяат зүтгэлтэн цол хүртсэн. Түүний бүтээлүүд нь монголын орчин үеийн уран зохиолд чухал байр суурь эзэлдэг бөгөөд олон шагнал хүртэж байсан.
Үржингийн Хүрэлбаатар бол монголын орчин үеийн утга зохиол, сэтгүүл зүйд томоохон хувь нэмэр оруулсан бүтээлч хүмүүсийн нэг юм. Түүний уран бүтээлүүд нь монголын ард түмний сэтгэл зүрхэнд хоногшин үлдсээр байна. |
Хиймэл оюун гэж юу вэ ? | Хиймэл оюун (AI) нь хүний оюун ухааныг загварчлан, компьютер системд суулгах замаар бие даан сурч, шийдвэр гаргах, асуудал шийдвэрлэх чадвартай технологи юм. AI-г хөгжүүлэх гол зорилго нь хүнтэй адилхан сэтгэх, суралцах, шийдвэр гаргах чадвартай машин бүтээх явдал юм.
AI-ийн талаар дараах зүйлсийг онцолж болно:
1. Түүх: AI-ийн үндэс 1950-иад оноос эхтэй бөгөөд анхны AI хөтөлбөрүүдийг тухайн үед боловсруулж эхэлсэн. Гэхдээ 1980-аад оноос AI-ийн хөгжил эрчимжиж, 2010-аад оноос хурдацтай хөгжиж эхэлсэн.
2. Төрөл: AI-ийг хязгаарлагдмал AI (narrow AI), ерөнхий AI (general AI), супер AI (super AI) гэсэн 3 төрөлд хуваадаг. Одоогийн ихэнх AI системүүд нь хязгаарлагдмал AI-д хамаардаг бөгөөд тодорхой нэг чиглэлд зориулагдсан байдаг.
3. Технологи: AI-ийг хөгжүүлэхэд машин сургалт (machine learning), гүн сургалт (deep learning), байгалийн хэл боловсруулалт (natural language processing), компьютер харааны технологи (computer vision) зэрэг олон технологи ашигладаг.
4. Хэрэглээ: AI-ийг өргөн хүрээнд ашигладаг. Жишээлбэл, виртуал туслах, зөвлөгөө өгөх систем, дүрс таних, дуу таних, орчуулга хийх, тоглоом, эрүүл мэнд, санхүү, тээвэр, боловсрол гэх мэт.
5. Нөлөө: AI нь хүний амьдралыг илүү хялбар, хурдан, үр дүнтэй болгоход чухал үүрэг гүйцэтгэж байна. Гэхдээ AI-ийн хөгжил нь ёс зүйн асуудлууд, ажлын байрны хомсдол, алгоритмын ялгаварлан гадуурхалт зэрэг сорилтуудыг дагуулж байна.
AI нь хурдацтай хөгжиж буй технологи бөгөөд ирээдүйд хүний амьдралд улам их нөлөө үзүүлэх төлөвтэй байна. Гэхдээ AI-ийн хөгжлийг зөв удирдан чиглүүлж, сөрөг үр дагаврыг багасгах нь чухал юм. |
Увс нуур гэж юу вэ ? | Увс нуур бол Монгол улсын баруун хойд хэсэгт орших Увс аймгийн нутагт байрладаг давстай нуур юм. Энэ нь далайн түвшнээс дээш 759 метрийн өндөрт оршдог бөгөөд ойролцоогоор 3350 км.кв талбайтай, 84 км урт, 79 км өргөн, дундаж гүн нь 6 метр, хамгийн гүн хэсэг нь 20 метр хүрдэг.
Увс нуурын талаар дараах онцлогуудыг дурдаж болно:
1. Давстай ус: Увс нуур нь давстай устай нуур бөгөөд усны давсжилтын хэмжээ нь 18.8‰ байдаг. Энэ нь Севан нуураас 7 дахин, Хар тэнгисээс 2 дахин их давстай гэсэн үг юм.
2. Амаржих газар: Увс нуур нь Алтайн нурууны салбар уулсаар хүрээлэгдсэн бөгөөд эргэн тойрон нь өндөр уулсаар хашсан байдаг. Иймд энэ нуур нь амаржих газар болдог.
3. Ан амьтан: Увс нуурын орчимд олон төрлийн ан амьтад амьдардаг. Тухайлбал, янгир, аргаль, угалз, ирвэс, цоохор ирвэс, хадны суусар, зэрлэг гахай зэрэг ховордсон амьтад энд бий.
4. Ургамал: Нуурын эргэн тойронд төрөл бүрийн ургамал ургадаг. Ялангуяа давсархаг газраар бударгана, шарилж, баглуур зэрэг ургамал элбэг тохиолдоно.
5. Аялал жуулчлал: Увс нуур нь байгалийн үзэсгэлэнт газар бөгөөд жил бүр олон жуулчид ирдэг. Нуурын эргэн тойронд амарч зугаалах, загасчлах, шувуу ажиглах зэрэг үйл ажиллагаа явуулах боломжтой.
6. Дэлхийн өв: 2003 онд Увс нуурыг ЮНЕСКО-гоос Дэлхийн байгалийн өвд бүртгэсэн. Энэ нь тус нуурын экосистемийн онцлог, биологийн олон янз байдлыг хамгаалахад чухал ач холбогдолтой.
Увс нуур нь Монгол орны байгалийн үнэт өвийн нэг бөгөөд өвөрмөц экосистемтэй, олон төрлийн ан амьтан, ургамлын аймагтай онцгой газар юм. |
Хар нүх гэж юу вэ ? | Хар нүх гэдэг нь огторгуйн орон зайд үүссэн маш хүчтэй таталцлын орон юм. Энэ нь гэрэл, цахилгаан соронзон долгион зэрэг бүх зүйлийг өөртөө татаж авдаг тул гадагш юу ч ангижран гарч чаддаггүй. Хар нүхийг тойрсон "таталцлын хүчний зааг" гэж нэрлэдэг бөгөөд энэ заагаас дотогш нэвтэрсэн бүх зүйл хар нүхнээс хэзээ ч гарч чадахгүй.
Хар нүхний талаар дараах зүйлсийг онцолж болно:
1. Үүсэл: Хар нүх нь аварга их масстай одны мөхлөгийн үеэр үүсдэг гэж үздэг. Огторгуйн энгийн од нь өөрийн бүрэлдэхүүн элементүүдийг цөмийн нэгдэх урвалаар хувиргаж, өөрийн амьдралын туршид тогтвортой байдлаа хадгалдаг. Гэвч одны түлш дуусахад тухайн одны жин маш их бол татах хүчний нөлөөгөөр агшин, заримдаа хэдхэн километрийн хэмжээтэй болж жижгэрдэг.
2. Шинж чанар: Хар нүх нь маш их масстай, гэхдээ маш бага эзлэхүүнтэй байдаг. Жишээлбэл, дэлхийн массыг агуулсан хар нүх нь ширээний хэмжээтэй л болно. Хар нүхний гадаргуу дээрх татах хүч нь асар их бөгөөд энэ нь гэрэл, цахилгаан соронзон долгионыг ч өөртөө татаж авдаг.
3. Илрүүлэлт: Хар нүхийг шууд ажиглах боломжгүй ч түүний оршин байгааг эргэн тойрны биетүүдтэй харилцан үйлчилж байгаагаар нь таньж болно. Жишээлбэл, хар нүх рүү татагдан орж байгаа хий, тоосонцорыг ажиглах замаар хар нүхний оршин байгааг баталж болно.
4. Онол ба таамаглал: Хар нүхний талаарх судалгаа, онол таамаглал нь орчин үеийн физик, сансар судлалын чухал сэдвүүдийн нэг юм. Зарим онолоор хар нүх нь өөр ертөнцтэй холбоотой байж болзошгүй гэж үздэг.
5. Судалгаа: Хар нүхний шинж чанар, зан төлөвийг судлах нь одон орон судлал, квант механик, ерөнхий харьцангуй онол зэрэг салбаруудын уулзвар дээр хийгддэг. Хар нүхний талаарх судалгаа нь бидний орчлон ертөнцийн талаарх ойлголтыг улам гүнзгийрүүлэхэд чухал ач холбогдолтой юм.
Хар нүх нь орчлон ертөнцийн хамгийн сонирхолтой, нууцлаг объектуудын нэг бөгөөд түүний талаарх судалгаа, нээлтүүд нь шинжлэх ухааны томоохон ахиц дэвшлийг авчрах магадлалтай юм. |
Аристотель гэж юу вэ ? | Аристотель (МЭӨ 384-322) бол Грекийн алдарт философич, эрдэмтэн юм. Тэрээр Платоны шавь байсан боловч хожим нь өөрийн философийн сургуулийг байгуулж, багшаасаа ялгаатай үзэл баримтлалуудыг дэвшүүлсэн. Аристотелийн бүтээлүүд нь логик, метафизик, этика, улс төр, биологи, физик зэрэг олон салбарыг хамарч, дундад зууны үед Европын сэтгэлгээнд гүнзгий нөлөө үзүүлж байв. Түүнийг барууны философийн эцэг гэж үздэг.
Аристотелийн гол санаануудаас дурдвал:
1. Логик: Аристотель орчин үеийн формаль логикийн үндэс суурийг тавьсан. Тэрээр силлогизмын дүрмүүдийг боловсруулж, дедуктив аргументын хэлбэрүүдийг тодорхойлсон.
2. Метафизик: Аристотель метафизикийг "анхны философи" гэж нэрлэж, оршихуйн мөн чанарыг судалсан. Тэрээр субстанц, потенциал, актуальность зэрэг ойлголтуудыг нэвтрүүлсэн.
3. Этика: Аристотелийн ёс зүйн үзэл санаанд хүний сайн сайхан амьдрал нь аз жаргал (эвдамониа)-д хүрэхэд оршдог. Тэрээр ёс суртахууны гол дундаж байдлыг барих, найзын харилцаа чухал болохыг онцолсон.
4. Биологи: Аристотель амьтдыг ажиглаж, ангилах системийг боловсруулсан. Тэрээр амьд организмуудын талаар нарийвчилсан ажиглалт, тайлбаруудыг хийсэн.
5. Улс төр: Аристотель төрийн тухай номондоо засаглалын янз бүрийн хэлбэрүүдийг харьцуулж, тэдгээрийн давуу болон сул талуудыг шинжилсэн. Тэрээр ардчиллыг дэмжиж байсан ч түүний хязгаарлалтуудыг онцолсон.
Аристотелийн бүтээлүүд нь дундад зууны үед Европын их сургуулиудад заавал судлах хичээлүүд байсан бөгөөд түүний үзэл санаанууд шашны сургаал, шинжлэх ухаанд гүнзгий нөлөөлсөн. Орчин үед ч түүний зарим санаанууд хүчин төгөлдөр хэвээр байна. |
Ари гэж юу вэ ? | Ари гэдэг нь Монголын Нууц Товчоонд дурдагддаг нэр томъёо юм. Энэ нь монголчуудын угсаа гарвалыг тэмдэглэсэн чухал бичгийн дурсгал болно.
Нууц товчоонд дурдсанаар, Алунгоо хатан тэнгэрийн гэрлээс жирэмслэн төрүүлсэн гурван хөвгүүний ахмад нь Буха Хатаги, дундах нь Бухату Саяжи, отгон нь Бодончар мунхаг нар байв.
Бодончар нь ах нараасаа салж, өөрийн удмаа үүсгэсэн бөгөөд түүний үр сад нь боржигин овогтнууд юм. Харин Буха Хатаги, Бухату Саяжи нарын үр удам нь ари овогтон болсон гэж тэмдэглэжээ.
Тиймээс ари гэдэг нь Алунгоо хатны ахмад хоёр хөвгүүний удам угсааг илэрхийлсэн нэр томъёо болох нь харагдаж байна. Энэ нь монголчуудын угсаа гарвалын талаарх домгийн нэг хэсэг юм.
Гэхдээ ари гэдэг нэр томъёоны талаар түүхчид, судлаачдын дунд маргаантай асуудлууд байдаг. Зарим судлаачид үүнийг түрэг хэлний "ари" буюу "анхны" гэсэн утгатай үг гэж үздэг бол нөгөө хэсэг нь монгол хэлний "ари" буюу "эелдэг, дөлгөөн" гэсэн утгатай холбон тайлбарладаг.
Ямартай ч ари гэдэг нэр томъёо нь монголчуудын угсаа гарвалын талаарх домгийн чухал хэсэг бөгөөд түүхэн ач холбогдолтой юм. |
Дивертикулоз гэж юу вэ ? | Дивертикулоз нь ходоод гэдэсний салст бүрхэвчийн доор байрлах булчинлаг давхаргад учирсан гэмтлийн улмаас ходоод гэдэсний ханын сулрал үүсэж, гэдэсний агууламжаар дүүрсэн уут маягийн цүлхэн хэлбэрийн өөрчлөлтийг хэлнэ.
Энэ нь голдуу бүдүүн гэдэсний хэсэгт тохиолддог бөгөөд насжилтын явцад үүсдэг. Дивертикулоз нь ихэвчлэн 50-аас дээш насныханд тохиолддог ба настайчуудын 30% орчим нь энэ өвчнөөр өвчилдөг гэсэн судалгаа байдаг.
Шалтгаан:
- Насжилт
- Буруу хооллолт (ялангуяа ширхэглэг багатай хоол)
- Идэвхгүй амьдралын хэв маяг
- Архаг стресс
- Тамхидалт
- Архидалт
- Кофейн зэрэг бодисын хэрэглээ
Шинж тэмдэг:
- Хэвлийн доод хэсэгт өвдөлт мэдрэгдэх
- Хэвлий орчмоор хөндүүрлэх
- Дотор муухайрах, бөөлжих
- Цус алдах
- Халуурах
- Суулгах
Хүндрэл:
- Дивертикулит (дивертикулын үрэвсэл)
- Цочмог хэвлийн хам шинж (перитонит)
- Гэдэсний түгжрэл
- Шулуун гэдэсний цус алдалт
Оношилгоо:
- Ходоод гэдэсний дурангийн шинжилгээ
- Компьютерт томографи
- Рентген шинжилгээ
Эмчилгээ:
- Хоол хүнсний зохистой горим баримтлах (ширхэглэг ихтэй хүнс хэрэглэх)
- Хангалттай шингэн уух
- Тогтмол дасгал хөдөлгөөн хийх
- Эмийн эмчилгээ (антибиотик, спазмолитикууд, өвдөлт намдаах эм)
- Хүндэрсэн тохиолдолд мэс засал шаардлагатай
Дивертикулоз нь насжилтын явцад үүсдэг түгээмэл өвчин боловч зохистой хооллолт, идэвхтэй амьдралын хэв маягаар урьдчилан сэргийлэх боломжтой юм. |
Дамдинсүрэнгийн Нямхүү гэж юу вэ ? | Дамдинсүрэнгийн Нямхүү бол Монгол Улсын нэрт тамирчин, жүдо бөхийн олон улсын мастер цолтой юм. Тэрээр 1967 онд Увс аймагт төрсөн бөгөөд одоогоор Үндэсний биеийн тамирын дээд сургуульд багшаар ажиллаж байна.
Д.Нямхүү нь 1979 оноос эхлэн жүдо бөхөөр хичээллэж эхэлсэн бөгөөд 1985 онд спортын мастер, 1990 онд ОУХМастер цол хүртжээ. Тэрээр 65 кг-ын жинд өрсөлддөг байв.
Түүний амжилтуудаас дурдвал:
- 1988 оны Сеулийн олимпод оролцож, шагналт 5-р байр эзэлсэн
- 1989 онд Белград хотноо болсон ДАШТ-д 5-р байр эзэлсэн
- 1991 онд Япон улсад болсон Азийн АШТ-ээс мөнгөн медаль хүртсэн
- 1992 оны Барселоны олимпод оролцож, 60 кг-ын жинд өрсөлдөн шагналт 5-р байр эзэлсэн
Д.Нямхүү нь Монголын жүдо бөхийн спортын хөгжилд үнэтэй хувь нэмэр оруулсан бөгөөд одоо залуу үеийнхэнд мэдлэг туршлагаа өвлүүлэн, багшийн ажил хийж байна. |
Висконсин гэж юу вэ ? | Висконсин бол Америкийн Нэгдсэн Улсын төв хойд хэсэгт орших муж юм. Энэ нь АНУ-ын "Их Нуурууд" хэмээх бүс нутагт багтдаг бөгөөд Мичиган нуурын баруун эрэг дагуу оршдог. Висконсины нийслэл нь Мэдисон хот бөгөөд хамгийн том хот нь Милуоки юм.
Висконсин нь газар зүйн хувьд олон янз бөгөөд тал хээр, ой мод, нуур цөөрөм, гол мөрөн элбэгтэй. Мужийн нэр нь одоогийн Висконсин голын нэрнээс гаралтай бөгөөд энэ нэр нь Algonquian хэлний "gathering of the waters" буюу "усны цуглаан" гэсэн утгатай үгнээс үүссэн гэж үздэг.
Висконсин нь эдийн засгийн хувьд хөдөө аж ахуй, үйлдвэрлэл, аялал жуулчлалаараа алдартай. Тус мужид сүү, бяслаг үйлдвэрлэлээрээ тэргүүлдэг тул "Америкийн бяслагны муж" хэмээн нэрлэгддэг. Мөн машин механизм, цахилгаан хэрэгсэл, хүнсний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг.
Висконсин мужид Мэдисоны Их Сургууль, Маркеттагийн Их Сургууль зэрэг нэр хүндтэй их сургуулиуд байдаг. Мөн байгалийн үзэсгэлэнт газрууд ихтэй тул жил бүр олон жуулчид зорин ирдэг. |
Одвогийн Балжинням гэж юу вэ ? | Одвогийн Балжинням бол Монгол Улсын нэрт жүдо бөх юм. Тэрээр 1960 онд Увс аймагт төрсөн бөгөөд 2003 онд таалал төгссөн.
О.Балжинням нь 1980-аад оны сүүлчээс 1990-ээд оны эхэн үед Монголын жүдо бөхийн шигшээ багт тоглож байсан юм. Тэрээр 95 кг-ын жинд өрсөлддөг байв.
Түүний гол амжилтуудын нэг бол 1989 оны Жүдо бөхийн ДАШТ-ээс хүрэл медаль хүртсэн явдал юм. Мөн тэрээр 1988 оны Сөүлийн олимпод оролцож, шагналт 5-р байр эзэлж байв.
О.Балжинням нь Монгол Улсын Гавьяат тамирчин цолоор шагнуулж байсан бөгөөд Монголын жүдо бөхийн спортод үнэтэй хувь нэмэр оруулсан тамирчдын нэг юм. Түүний амжилт, зүтгэл нь Монголын жүдо бөхийн хөгжилд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн гэж үздэг. |
Фернандо Торрес гэж юу вэ ? | Фернандо Хосе Торрес Санс (Fernando José Torres Sanz) бол Испанийн алдарт хөлбөмбөгчин юм. Тэрээр 1984 оны 3-р сарын 20-нд Фуэнлабрада хотод төрсөн.
Ф.Торрес нь довтлогчийн байрлалд тоглодог бөгөөд Испанийн Ла Лига болон Английн Премьер Лигт тоглож байсан туршлагатай. Тэрээр карьераа Испанийн Атлетико Мадрид клубт эхлүүлж, 2001-2007 онд тус багт тоглосон.
2007 онд Торрес Ливерпүүл рүү шилжиж, 2011 он хүртэл тус багт тоглохдоо 142 гоол оруулсан нь клубын түүхэн дэх шилдэг довтлогчдын нэг болсон юм. 2011 онд тэрээр Челси рүү 50 сая фунтын төлбөртэйгээр шилжиж, 2014 он хүртэл тоглосон. Дараа нь Италийн Милан клубт түрээсээр тоглож байгаад 2014 онд Атлетико Мадрид руугаа буцаж ирсэн.
Ф.Торрес нь Испанийн шигшээ багийн бүрэлдэхүүнд 110 удаа тоглож, 38 гоол оруулсан. Тэрээр 2008, 2012 оны Европын аварга шалгаруулах тэмцээн, 2010 оны Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд Испанийн шигшээ багийн бүрэлдэхүүнд багтаж, улсаа төлөөлөн тоглосон юм.
Фернандо Торрес нь Испанийн хөлбөмбөгийн домогт тоглогчдын нэг бөгөөд түүний авхаалж самбаа, гоол оруулах чадвар нь дэлхий дахинаа алдартай. |
Өлзийтийн Бадрах гэж юу вэ ? | Өлзийтийн Бадрах (1895-1937) нь Монгол Улсын төрийн сайд, улс төрийн зүтгэлтэн байсан хүн юм. Тэрээр 1895 онд Увс аймгийн Давст суманд төрсөн бөгөөд 1924 онд Монгол Ардын Намд элссэн байна.
Ө.Бадрах нь 1926-1927 онд Засгийн газрын зохион зааварлах хэлтсийн даргаар ажиллаж байсан бол 1928-1932 онд МАХН-ын Төв Хорооны хэлтсийн эрхлэгч, нарийн бичгийн даргаар сонгогдон ажилласан байна.
1932-1934 онд Эрүүлийг хамгаалах яамны сайдаар томилогдон ажиллаж байгаад 1934 онд хилс хэргээр ЗХУ-д цөлөгджээ. Гэвч 1937 онд эх орондоо дуудагдан ирсэн ч удалгүй баривчлагдаж, 1937 оны 12-р сард цаазлуулсан байна.
Ө.Бадрах нь Монгол Улсын тусгаар тогтнол, ардчиллын төлөө идэвхтэй тэмцэж байсан төрийн зүтгэлтэн боловч тухайн үеийн улс төрийн хэлмэгдүүлэлтэд өртөж, харамсалтай хувь заяаг туулсан хүн юм. Түүний нэр төр 1992 онд сэргээгдэж, цагаатгагдсан байна. |
Бугын Дэжид гэж юу вэ ? | Бугын Дэжид (1927-2002) нь Монгол Улсын нэрт жүжигчин, уран бүтээлч байсан хүн юм. Тэрээр 1927 онд Увс аймгийн Ховд суманд малчин айлд мэндэлжээ.
Б.Дэжид 1949 онд Улаанбаатар хотод ирж, гар үйлдвэрийн артельд ажиллаж байгаад 1950 оноос Улсын Хүүхдийн Театрт жүжигчнээр орж, насан эцэслэх хүртлээ буюу 30 гаруй жил тайзны урлагт зүтгэсэн байна.
Тэрээр "Урагшлах замд", "Их замын эхэнд", "Элбэг дээл", "Эх орон", "Гологдсон хүүхэн" зэрэг олон киноны гол болон туслах дүрд тоглож, үзэгчдийн хүндэтгэлийг хүлээсэн жүжигчин болжээ. Ялангуяа 1966 онд "Эх орон" киноны Дарь авгайн дүрийг амилуулсан нь түүний карьерын оргил болсон гэж үздэг.
Б.Дэжид нь зөвхөн кино урлагт бус театрын тайзнаа ч олон дүр бүтээсэн бөгөөд "Мандухай цэцэн хатан", "Сүрэг чоно", "Отелло", "Лир ван" зэрэг алдарт жүжгүүдэд тоглож байжээ.
Түүний уран бүтээлийн гавьяаг үнэлж, 1974 онд БНМАУ-ын Гавьяат Жүжигчин цол хүртээсэн байна. Б.Дэжид нь Монголын театр, кино урлагийн салбарт үнэтэй хувь нэмэр оруулсан алдартнуудын нэг юм. |
Түмэнбаярын Рагчаа гэж юу вэ ? | Түмэнбаярын Рагчаа (1917-2015) нь Монгол Улсын нэрт зураач, уран бүтээлч байсан хүн юм. Тэрээр 1917 онд Увс аймгийн Хяргас суманд төрсөн бөгөөд багаасаа л зураг зурах авьяастай байжээ.
Т.Рагчаа нь 1931 онд Улаанбаатар хотод ирж, Гар үйлдвэрийн артельд ажиллахын зэрэгцээ зургийн бүлгэмд суралцаж, зураач болох гараагаа эхэлсэн байна. Тэрээр 1943 онд Москва хотын В.И.Суриковын нэрэмжит уран зургийн академид суралцахаар явж, 1951 онд төгссөн юм.
Т.Рагчаа нь Монголын дүрслэх урлагийн хөгжилд онцгой хувь нэмэр оруулсан бөгөөд "Ардын жүжигчин", "Зураач", "Урчуудын эвлэлийн хорооны дарга" зэрэг удирдах албан тушаалуудыг хашиж байжээ. Түүний бүтээлүүд монголын ард түмний амьдрал, зан заншил, байгаль орчныг гүн гүнзгий утга агуулгатайгаар харуулдаг онцлогтой.
Т.Рагчаа нь олон шавь нарыг бэлтгэж, Монголын дүрслэх урлагийн салбарт үнэтэй хувь нэмэр оруулсан их мастер юм. Түүний уран бүтээлийн гавьяаг үнэлж, 1984 онд БНМАУ-ын Ардын Зураач цол хүртээсэн байна. Т.Рагчаа нь 98 насандаа таалал төгссөн бөгөөд Монголын урлаг соёлын ертөнцөд үлдээсэн гавьяа нь мөнхөд дурсагдах болно. |
Иллиной гэж юу вэ ? | Иллиной бол Америкийн Нэгдсэн Улсын баруун хойд хэсэгт орших муж улс юм. Энэ нь АНУ-ын төв хэсэгт байрладаг бөгөөд Иллинойс голын нэрээр нэрлэгджээ.
Иллиной муж улс нь хүн амын тоогоор АНУ-д 5-д орох том муж бөгөөд нийслэл нь Спрингфилд хот юм. Харин хамгийн том хот нь Чикаго бөгөөд АНУ-ын 3 дахь том хот юм. Чикаго хот нь Иллинойн хойд хэсэгт Мичиган нуурын эрэг дээр оршдог.
Иллиной муж нь газар тариалангийн бүс нутаг бөгөөд үр тариа, эрдэнэ шиш, шар буурцаг зэрэг таримлуудаараа алдартай. Мөн аж үйлдвэрлэл, ялангуяа машин механизм, тоног төхөөрөмж, хүнс боловсруулах үйлдвэрлэл сайн хөгжсөн.
Иллиной мужид байгалийн үзэсгэлэнт газрууд ихээр байдаг ба Шаавее мужийн парк, Старвед Рок мужийн парк зэрэг алдартай газрууд олон жуулчдыг татдаг. Мөн Иллиной муж нь АНУ-ын Ерөнхийлөгч асан Абрахам Линкольны төрсөн нутаг юм.
Иллиной муж нь боловсрол, эрүүл мэндийн салбараараа ч тэргүүлэгчдийн нэг бөгөөд Чикагогийн Их Сургууль, Нортвестерн Их Сургууль зэрэг нэр хүндтэй их сургуулиуд энд байдаг. |
Делавар гэж юу вэ ? | Делавар бол Америкийн Нэгдсэн Улсын зүүн эргийн Дундад Атлантын бүсэд орших муж улс юм. Энэ нь АНУ-ын хамгийн жижиг мужуудын нэг бөгөөд газар нутгийн хэмжээгээрээ Род-Айлендийн дараа 2-т ордог.
Делавар муж нь Атлантын далайн эрэг дээр байрладаг бөгөөд хойд талаараа Пенсильвани, баруун болон өмнөд талаараа Мэрилэнд, зүүн талаараа Нью-Жерси мужуудтай хиллэдэг. Делавар мужийн нийслэл нь Довер хот юм.
Делавар муж нь анх 1630-аад онд Европчууд суурьшсан бөгөөд АНУ-ын тусгаар тогтнолын төлөөх дайны үеэр Британийн ноёрхлоос салан тусгаарласан анхны 13 колонийн нэг байжээ. Тиймээс ч Делаварыг "Анхны муж улс" хэмээн нэрлэдэг.
Делавар муж нь бизнесийн таатай орчноороо алдартай бөгөөд олон том корпорацууд энд бүртгэлтэй байдаг. Мөн химийн үйлдвэрлэл, хүнс боловсруулах үйлдвэрлэл сайн хөгжсөн. Делавар мужид дулаан уур амьсгалтай, элсэрхэг эрэг, далайн эрэг орчмоор байгалийн үзэсгэлэнт газрууд ихээр байдаг нь жуулчдыг татдаг.
Делавар муж нь боловсролын салбараараа ч сайн хөгжсөн бөгөөд Делаварын Их Сургууль, Делаварын Технологийн Институт зэрэг нэр хүндтэй их сургуулиуд энд байдаг. |
Уламжлагдсан зах зээл гэж юу вэ ? | Уламжлагдсан зах зээл гэдэг нь худалдан авагч, худалдагчийн харилцааг хялбарчилсан загварыг хэлнэ. Энэ загварт худалдан авагч, худалдагчийн аль аль нь зах зээлийн тухай бүрэн мэдээлэлтэй, ижил төстэй бараа бүтээгдэхүүний үнэ адилхан байна гэж үздэг.
Уламжлагдсан зах зээлийн онцлог шинж чанарууд:
1. Олон худалдан авагч, худалдагч нар байдаг.
2. Ижил төстэй бараа бүтээгдэхүүн зарагддаг.
3. Худалдан авагч, худалдагч нар зах зээлийн тухай бүрэн мэдээлэлтэй байдаг.
4. Аль нэг худалдан авагч, худалдагч дангаараа зах зээлд нөлөөлж чадахгүй.
5. Үнэ нь эрэлт, нийлүүлэлтийн тэнцвэрээр тодорхойлогддог.
Энэ загварт үнэ тогтоохдоо эрэлт, нийлүүлэлтийг тэнцвэржүүлэх замаар хийдэг. Хэрэв эрэлт нийлүүлэлтээс их байвал үнэ өсөх бол нийлүүлэлт эрэлтээс их байвал үнэ буурна гэсэн үг.
Гэхдээ бодит амьдрал дээр ийм цэвэр уламжлагдсан зах зээл байдаггүй. Гэхдээ энэ загвар нь микро эдийн засгийн суурь ойлголтуудыг тайлбарлахад хэрэглэгддэг чухал хэрэгсэл юм. |
Санхүүгийн хэрэгсэл гэж юу вэ ? | Санхүүгийн хэрэгсэл гэдэг нь санхүүгийн анхдагч хэрэгслээс үүсэн бий болсон тодорхой үнэ цэн бүхий, хөрвөх чадвартай, эдийн засгийн хувьд ашигтай санхүүгийн бүтээгдэхүүнийг хэлнэ. Санхүүгийн хэрэгслийн гол жишээнүүдэд:
1. Хувьцаа: Компаниас гаргасан, тодорхой хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийсэн этгээдэд ногдол ашиг хуваарилах эрхийг олгодог үнэт цаас.
2. Бонд: Засгийн газар, компаниас гаргасан, тодорхой хугацааны дараа үндсэн төлбөрийг хүүгийн хамт эргүүлэн төлөх үүрэг хүлээсэн өрийн бичиг.
3. Валют: Улс орнуудын мөнгөн тэмдэгт, гадаад валютын арилжаа.
4. Фьючерс ба опцион гэрээ: Ирээдүйд тодорхой хугацаанд, урьдчилан тохиролцсон үнээр худалдах, худалдан авах эрх, үүрэг бүхий стандартчилагдсан гэрээ.
5. Своп, форвард гэрээ: Хоёр талын хооронд ирээдүйд тодорхой хугацаанд, урьдчилан тохиролцсон нөхцөлөөр солилцох мөнгөн урсгалыг илэрхийлсэн гэрээ.
6. Лизинг: Эд хөрөнгийг түрээслүүлэгч нь түрээслэгчид эд хөрөнгө ашиглуулах, түрээсийн төлбөр авах санхүүгийн түрээсийн гэрээ.
7. Даатгал: Даатгуулагч нь даатгагчтай гэрээ байгуулж, тодорхой хураамж төлөх замаар эрсдэлээс хамгаалуулах үйлчилгээ.
Эдгээр санхүүгийн хэрэгслүүд нь хөрөнгө оруулагчдад өндөр өгөөж олох, эрсдэлээ удирдах боломжийг олгодог. Харин санхүүгийн байгууллагуудад хөрөнгө татах, зээл олгох, эрсдэлээ хуваарилах боломжийг бүрдүүлдэг. |
Форвард гэрээ гэж юу вэ ? | Форвард гэрээ (Forward contract) нь хөшигний ард байгуулагддаг, тодорхой нэр төрлийн хөрөнгийг ирээдүйд, урьдчилан тохиролцсон үнээр, тодорхой хугацаанд худалдах, худалдан авах эрх, үүрэг бүхий гэрээ юм. Форвард гэрээ нь ихэвчлэн валют, бараа бүтээгдэхүүн, санхүүгийн хэрэгсэл зэрэг активуудад хийгддэг.
Форвард гэрээний онцлогууд:
1. Хувийн тохиролцоогоор байгуулагддаг: Талууд хоорондоо шууд тохиролцож, гэрээний нөхцөлүүдийг тохируулдаг.
2. Стандартчилагдаагүй: Гэрээний нөхцөлүүд нь талуудын хэрэгцээ, шаардлагад нийцүүлэн тохируулагдаж болно.
3. Биржийн бус арилжаа: Форвард гэрээ нь биржийн арилжаанаас гадуур, хөшигний ард хийгддэг.
4. Төлбөрийн үүрэг: Гэрээний дуусах өдөр талууд гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлэх ёстой.
5. Эрсдэл өндөртэй: Нэг тал гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлэхгүй байх эрсдэлтэй.
Форвард гэрээ нь талуудад ирээдүйн мөнгөн урсгалыг тогтворжуулах, үнийн хэлбэлзлээс хамгаалах боломжийг олгодог. Жишээлбэл, импортлогч компани ирээдүйд шаардлагатай валютаа одоогийн ханшаар худалдан авах форвард гэрээ байгуулж болно. Ингэснээр валютын ханшийн эрсдэлээс хамгаалагдана.
Гэхдээ форвард гэрээ нь зөвхөн талуудын хооронд л хүчин төгөлдөр байдаг бөгөөд гуравдагч этгээдэд шилжүүлэх боломжгүй. Мөн гэрээний нөгөө тал үүргээ биелүүлэхгүй байх эрсдэл байдаг. |
Фьючерс гэж юу вэ ? | Фьючерс гэрээ (Futures contract) нь тодорхой нэр төрлийн стандартчилагдсан бараа, санхүүгийн хэрэгслийг ирээдүйд, урьдчилан тохиролцсон үнээр, тодорхой хугацаанд худалдах, худалдан авах эрх, үүрэг бүхий гэрээ юм. Фьючерс гэрээ нь биржийн арилжаанд зориулагдсан бөгөөд худалдан авагчийг "лонг" позиц, худалдагчийг "шорт" позиц гэж нэрлэдэг.
Фьючерс гэрээний онцлогууд:
1. Стандартчилагдсан: Гэрээний нөхцөлүүд, хэмжээ, чанар нь биржээр тогтоогдсон байдаг.
2. Биржийн арилжаа: Фьючерс гэрээ нь зөвхөн биржийн арилжаанд оролцдог.
3. Клирингийн танхим: Арилжааны баталгаа болгож клирингийн танхим талуудын оронд гэрээний талууд болдог.
4. Өдөр тутмын тохиролцоо: Арилжаа явагдах өдөр бүр фьючерс гэрээний үнэ цэнэ тохируулагддаг.
5. Хөрвөх чадвар сайтай: Фьючерс гэрээг арилжаа явагдах өдрүүдэд хялбархан худалдах, худалдан авах боломжтой.
Фьючерс гэрээ нь хеджерүүдэд эрсдэлээ удирдах, спекулянтчдад ашиг олох боломжийг олгодог. Жишээлбэл, үр тарианы фермер ирээдүйн ургацаа борлуулах фьючерс гэрээ байгуулж, үнийн эрсдэлээс хамгаалагдаж болно. Нөгөө талаас, хөрөнгө оруулагч үнийн өөрчлөлтөөс ашиг олохын тулд фьючерс гэрээнд спекуляци хийж болно.
Фьючерс гэрээ нь форвард гэрээнээс ялгаатай нь стандарчилагдсан, биржийн арилжаанд оролцдог, өдөр тутмын тохиролцоотой байдаг. Энэ нь фьючерс гэрээг илүү хөрвөх чадвартай, эрсдэл багатай болгодог. |
Опцион гэж юу вэ ? | Опцион гэрээ (Option contract) нь худалдагч тал (writer) худалдан авагч талд (holder) тодорхой хөрөнгийг тодорхой хугацаанд, урьдчилан тохиролцсон үнээр худалдан авах эсвэл худалдах эрх, боловч үүрэг биш олгох гэрээ юм. Опцион гэрээ нь худалдан авах эрхтэй холбоотой бол "call option", худалдах эрхтэй холбоотой бол "put option" гэж нэрлэдэг.
Опцион гэрээний онцлогууд:
1. Эрх, боловч үүрэг биш: Опцион эзэмшигч гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлэх албагүй.
2. Төлбөр (premium): Опцион худалдан авахын тулд опцион эзэмшигч нь опцион бичигчид төлбөр төлдөг.
3. Гүйцэтгэх үнэ (strike price): Опцион эзэмшигч гэрээгээ гүйцэтгэх тохиолдолд ашиглах үнэ.
4. Лавлах үнэ (underlying asset): Опцион гэрээнд суурилсан хөрөнгө, жишээлбэл хувьцаа, валют, бараа бүтээгдэхүүн гэх мэт.
5. Хугацаа (expiration date): Опцион гэрээг гүйцэтгэх сүүлийн өдөр.
Опцион гэрээ нь хөрөнгө оруулагчдад эрсдэлээ удирдах, ашиг олох боломжийг олгодог. Жишээлбэл, хувьцааны үнэ өснө гэж таамаглаж буй хөрөнгө оруулагч тухайн хувьцааны call option-ийг худалдан авч болно. Хэрэв хувьцааны үнэ өсвөл опцион эзэмшигч гэрээгээ гүйцэтгэж, хямд үнээр хувьцаа худалдан авч, өндөр үнээр зарж ашиг олох боломжтой. Харин хувьцааны үнэ буурвал опцион эзэмшигч гэрээгээ гүйцэтгэхгүй, зөвхөн төлбөрөө алдана.
Опцион гэрээ нь маш уян хатан бөгөөд янз бүрийн стратегиудыг хэрэгжүүлэх боломжийг олгодог. Гэхдээ опцион нь нарийн төвөгтэй, эрсдэл өндөртэй санхүүгийн хэрэгсэл тул зөвхөн туршлагатай хөрөнгө оруулагчид ашиглах нь зүйтэй. |
Своп гэж юу вэ ? | Своп (Swap) нь хоёр тал хоорондоо мөнгөн урсгал солилцох нөхцөлтэй, тодорхой хугацаанд үргэлжлэх санхүүгийн гэрээ юм. Свопын гол зорилго нь талуудын аль нэгнийх нь санхүүгийн эрсдэлийг бууруулах, нөгөө талынхаа эрсдэлийг нэмэгдүүлэх явдал юм.
Свопын төрлүүд:
1. Валютын своп (Currency swap): Талууд өөр өөр валютаар зээл авах, хүү төлөх, үндсэн төлбөрийг солилцох гэрээ.
2. Хүүгийн своп (Interest rate swap): Талууд тогтмол ба хөвөгч хүүгийн төлбөрийг солилцох гэрээ.
3. Инфляцын своп (Inflation swap): Талууд инфляцын түвшинтэй уялдуулсан мөнгөн урсгалыг солилцох гэрээ.
4. Дефолтын своп (Credit default swap): Зээлдэгч дефолт болох эрсдэлээс хамгаалах зорилготой гэрээ.
Свопын давуу талууд:
1. Эрсдэлийн удирдлага: Своп нь талуудын санхүүгийн эрсдэлийг бууруулах, тодорхой бус байдлыг багасгах боломжийг олгодог.
2. Уян хатан байдал: Свопын нөхцөлийг талуудын хэрэгцээ, шаардлагад нийцүүлэн тохируулах боломжтой.
3. Өртөг багатай: Своп нь зах зээлийн үнэ дээр суурилсан тул ихэвчлэн хямд өртөгтэй байдаг.
4. Нууцлал: Свопын гэрээ нь хоёр тал хоорондын хэлэлцээр тул нууцлалын өндөр түвшинтэй байдаг.
Гэсэн хэдий ч своп нь эрсдэл дагуулж болзошгүй. Хэрэв нэг тал гэрээгээ биелүүлэхгүй бол нөгөө талд ихээхэн хохирол учруулж болно. Иймд свопын гэрээнд орохдоо талуудын санхүүгийн чадавхи, итгэл даах чадварыг сайтар судлах нь чухал юм. Мөн свопын үнэлгээ, эрсдэлийн удирдлагыг мэргэжлийн түвшинд хийх шаардлагатай. |
Их Хорь гэж юу вэ ? | Их Хорь (G20) нь дэлхийн хамгийн том эдийн засагтай 19 улс болон Европын Холбооны гишүүн орнуудаас бүрдсэн форум юм. Их Хорийн гишүүд дэлхийн эдийн засгийн гарцын 85%, дэлхийн худалдааны 75%-ийг бүрдүүлдэг бөгөөд дэлхийн хүн амын гуравны хоёрыг эзэлдэг.
Их Хорийн гишүүд:
1. АНУ
2. Япон
3. Герман
4. Франц
5. Их Британи
6. Итали
7. Канад
8. Орос
9. Хятад
10. Бразил
11. Энэтхэг
12. Мексик
13. Австрали
14. Өмнөд Африк
15. Саудын Араб
16. Турк
17. Аргентин
18. Индонез
19. Өмнөд Солонгос
20. Европын Холбоо
Их Хорийн гол зорилго нь олон улсын санхүү, эдийн засгийн салбарт тулгарч буй асуудлуудыг хэлэлцэх, шийдвэрлэх замаар дэлхийн эдийн засгийн тогтвортой байдлыг хангах явдал юм. Их Хорь нь дэлхийн эдийн засгийн бодлого боловсруулах, хэрэгжүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.
Их Хорийн үйл ажиллагаа:
1. Санхүүгийн тогтвортой байдлыг хангах
2. Эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих
3. Олон улсын худалдааг либералчлах
4. Макро эдийн засгийн бодлогыг уялдуулах
5. Дэлхийн эдийн засагт нөлөөлж болзошгүй эрсдэлүүдийг удирдах
Их Хорь жил бүр дээд хэмжээний уулзалт зохион байгуулдаг бөгөөд энэ үеэр гишүүн орнуудын төрийн тэргүүн, сангийн сайд нар цуглаж, дэлхийн эдийн засгийн тулгамдсан асуудлуудыг хэлэлцдэг. Их Хорийн шийдвэрүүд нь зөвлөмжийн шинжтэй боловч дэлхийн эдийн засагт ихээхэн нөлөө үзүүлдэг. |
Пацифизм гэж юу вэ ? | Пацифизм (Pacifism) нь дайн, хүчирхийллийг эсэргүүцэж, энх тайван, зохицон амьдрахыг дэмждэг үзэл баримтлал юм. Пацифистууд дайныг хүлээн зөвшөөрөхгүй, зэвсэгт мөргөлдөөнийг шийдэл гэж үздэггүй. Харин маргаантай асуудлыг яриа хэлэлцээ, хамтын ажиллагаагаар шийдвэрлэх ёстой гэж үздэг.
Пацифизмын үндсэн зарчмууд:
1. Хүчирхийллийг эсэргүүцэх: Пацифистууд хувь хүн, улс орны түвшинд хүчирхийллийг хүлээн зөвшөөрөхгүй.
2. Энх тайвныг эрхэмлэх: Пацифистууд энх тайван, зохицон амьдрахыг дээдэлдэг.
3. Шашингүй байх: Пацифизм нь шашнаас ангид, харин ёс суртахууны үндэслэлтэй.
4. Улс төрийн идэвхтэй байх: Пацифистууд нийгэм, улс төрийн идэвхтэй оролцоотой байж, энх тайвны төлөө тэмцдэг.
Пацифизмын хэлбэрүүд:
1. Абсолют пацифизм: Ямар ч тохиолдолд дайн, хүчирхийллийг зөвшөөрөхгүй.
2. Харьцангуй пацифизм: Дайныг эцсийн арга хэмжээ болгон хүлээн зөвшөөрч болно.
3. Прагматик пацифизм: Дайны үр дагаврыг харгалзан үзэж, энх тайвныг эрхэмлэдэг.
Пацифизмын түүхэн жишээнүүд:
1. Махатма Гандигийн энх тайвны тэмцэл
2. Мартин Лютер Кингийн иргэний эрхийн хөдөлгөөн
3. Вьетнамын дайны эсрэг жагсаал цуглаан
Пацифизм нь хүн төрөлхтний түүхэнд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн бөгөөд өнөөг хүртэл дэлхий дахинаа энх тайван, ардчиллыг түгээн дэлгэрүүлэхэд хувь нэмрээ оруулсаар байна. |
Японы Үндсэн Хууль гэж юу вэ ? | Японы Үндсэн Хууль (Kyūjitai: , Shinjitai: , Hepburn: "Nihonkoku Kenpō") нь Япон улсын одоо мөрдөгдөж буй үндсэн хууль юм. Энэ нь 1946 оны 11-р сарын 3-нд батлагдаж, 1947 оны 5-р сарын 3-наас хүчин төгөлдөр болсон. Японы Үндсэн Хуулийн онцлог нь энх тайвныг эрхэмлэсэн, цэргийн хүчийг хязгаарласан заалтууд юм.
Японы Үндсэн Хуулийн бүтэц:
1. Оршил
2. 1-р бүлэг: Ерөнхий заалт
3. 2-р бүлэг: Энх тайвны заалт
4. 3-р бүлэг: Иргэний эрх, үүрэг
5. 4-р бүлэг: Төрийн эрх мэдэл
6. 5-р бүлэг: Шүүх эрх мэдэл
7. 6-р бүлэг: Санхүү, төсөв
8. 7-р бүлэг: Нутгийн удирдлага
9. 8-р бүлэг: Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах журам
Японы Үндсэн Хуулийн онцлох заалтууд:
1. 9-р зүйл: Япон улс дайнаас татгалзаж, цэргийн хүч хэрэглэхээс татгалзана.
2. 10-р зүйл: Япон улс олон улсын эрх зүйг хүндэтгэнэ.
3. 11-р зүйл: Япон улс ардчилсан засаглалыг хүлээн зөвшөөрнө.
4. 12-р зүйл: Япон улсын иргэд үндсэн эрхээ эдэлнэ.
5. 13-р зүйл: Япон улсын иргэд тэгш эрхтэй байна.
Японы Үндсэн Хууль нь дэлхийн II дайны дараа Япон улсыг ардчилах, энх тайвныг эрхэмлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Энэ нь Японы нийгэм, улс төрийн тогтолцоонд ихээхэн нөлөө үзүүлсэн бөгөөд өнөөг хүртэл Японы ардчиллын суурь болсоор байна. |
Цуур гэж юу вэ ? | Цуур нь Монголчуудын уламжлалт хөгжмийн зэмсэг бөгөөд модон үлээвэр хөгжмийн төрөлд багтдаг. Цуурын гол онцлог нь морины явдал, үйл хөдлөлийг дууриах, морины янз бүрийн хөдөлгөөнийг илэрхийлэхэд оршдог.
Цуурын бүтэц:
1. Цуур нь нарийн шовгордуу хус модон бие, 3 нүхтэй, урт нь 40 см орчим байдаг.
2. Цуурын доод амсарт нь авиа гаргах нүх байдаг бөгөөд нүхний өмнө хэсэгт нимгэн металлаар хийсэн хэл буюу "ам" байдаг.
3. Цуурын дээд амсарт нь үлээх нүх байдаг.
Цуурыг хэрэглэх арга:
1. Цуурыг тоглоход хөгжимчний ур чадвар, авхаалж самбаа их шаарддаг.
2. Цуурыг үлээхдээ хэлний хойд хэсгийг хатуу тагнай өөд шахаж үлээх үед хэлний үзүүр хөдөлж, авиа гардаг.
3. Цуураар тоглож буй хөгжимчин хэлний үзүүрийг огцом хөдөлгөх замаар морины янз бүрийн хөдөлгөөнийг илэрхийлдэг.
Цуурын соёлын ач холбогдол:
1. Цуур нь монголчуудын уламжлалт соёл, зан заншлын салшгүй хэсэг юм.
2. Цуурыг морин хуурын хамтаар тоглодог уламжлалтай.
3. Цуур нь морины сүлд хийморийг илэрхийлдэг хөгжмийн зэмсэг гэж үздэг.
Цуур нь монголчуудын уламжлалт хөгжмийн өв соёлын чухал хэсэг бөгөөд морины соёлтой салшгүй холбоотой. Энэ нь монголчуудын түүх, соёлын онцлогийг илэрхийлдэг үнэт өв юм. |
Дөрвөд гэж юу вэ ? | Дөрвөд нь Ойрад Монголчуудын нэгэн том овог юм. Дөрвөд нь 1400-1755 оны хооронд тогтносон Дөрвөн Ойрадын дөрвөн гол овгийн нэг байсан.
Дөрвөдийн гарал үүслийн талаар хэд хэдэн таамаглал байдаг:
1. Нэг таамаглалаар Увс аймгийн Өлгий сумын нутагт байдаг Өгөөдэй хэмээх газраас Дөрвөдүүд нүүдэллэн гарч ирсэн гэдэг.
2. Өөр нэг таамаглалаар Дөрвөдүүд нь Баядууд, Өөлдүүд, Торгуудууд, Захчидуудтай хамтран Ойрадын холбоог бүрдүүлж байсан гэдэг.
3. Зарим судлаачдын үзэж буйгаар Дөрвөд нь Ойрадын бүрэлдэхүүнд 1207 оноос хойш орсон байна.
Дөрвөдүүд нь Ойрадын ноёдын удирдлага дор 17-р зуунд Хөх нуур, Волга мөрөн, Увс нуур зэрэг газруудаар нүүдэллэн амьдарч байжээ. 1754 онд Дөрвөдүүд Манжийн эсрэг бослого гаргасан ч ялагдаж, улмаар Манжийн захиргаанд орсон байна.
Одоогоор Дөрвөдүүд Монгол улсын баруун хойд хэсэгт, ялангуяа Увс аймагт төвлөрөн амьдарч байна. Мөн Оросын Халимаг, Хятадын зарим бүс нутагт Дөрвөд угсаатнууд амьдардаг.
Дөрвөдүүд нь Монголын түүхэнд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн овгуудын нэг бөгөөд өөрсдийн хэл, соёл, зан заншлаа хадгалан үлджээ. |
Норовын Алтанхуяг гэж юу вэ ? | Норовын Алтанхуяг бол Монгол Улсын улс төрч, 27 дахь Ерөнхий сайд юм. Тэрээр 1958 оны 1 сарын 20-д Увс аймгийн Улаангом хотод төрсөн.
Боловсрол:
- 1976 онд Улаангом хотын 10 жилийн 1 дүгээр дунд сургууль
- 1981 онд Монгол Улсын Их Сургуулийг физикч мэргэжлээр төгссөн
- 1992 онд ХБНГУ-ын Гадаад худалдааны академийг бизнесийн удирдлага мэргэжлээр төгссөн
- 1999 онд Лондон хотын Стэнтон коллежийг төгссөн
Ажил, албан тушаал:
- 1981-1996 онд Монгол Улсын Их Сургууль, Физик электроникийн тэнхимд багшаар ажилласан
- 1996-2000 онд Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн
- 1998 онд Монгол Улсын Хөдөө Аж Ахуй, Үйлдвэрийн сайдаар ажилласан
- 2004-2012 онд Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн
- 2008-2012 онд Монгол Улсын тэргүүн шадар сайдаар ажилласан
- 2008 онд Ардчилсан намын даргаар сонгогдсон
- 2012-2014 онд Монгол Улсын 27 дахь Ерөнхий сайдаар ажилласан
Норовын Алтанхуяг нь Монгол Улсын улс төрийн тавцанд идэвхтэй оролцож, улс орныхоо хөгжил дэвшилд хувь нэмрээ оруулсан туршлагатай улс төрч юм. Тэрээр боловсрол, эдийн засаг, хөдөө аж ахуйн салбарт ажиллаж, улс орныхоо ирээдүйн төлөө ажилласаар ирсэн. |
Харь гарагийн соёл иргэншил гэж юу вэ ? | Харь гарагийн соёл иргэншил гэдэг нь Дэлхийгээс өөр гараг эсвэл нарны аймгийн бусад биет дээр үүсэж хөгжсөн, манай соёл иргэншлээс ялгаатай соёл иргэншлийг хэлдэг.
Энэ нь зөвхөн шинжлэх ухааны уран зөгнөлт зохиол, кино, телевизийн контентод төдийгүй астробиологи, одон орон судлал, философи, нийгмийн ухааны салбарт ч хамаатай ойлголт юм.
Харь гарагийн соёл иргэншлийн талаарх таамаглалууд:
1. Харь гарагт амьдрал үүссэн байж болзошгүй: Одон орон судлаачид сансрын өргөн уудам орчинд амьдрал үүсэх магадлал өндөр гэж үздэг.
2. Харь гарагийнхан Дэлхийд зочилсон байж болзошгүй: Зарим хүмүүс үл таних нисдэг биетүүд (UFO) нь харь гарагийн зочдын хөлөг байж болзошгүй гэж итгэдэг.
3. Харь гарагийнхан радио долгион илгээдэг байж болзошгүй: Радио телескопоор сансраас ирэх дохиог хайх замаар харь гарагийн соёл иргэншилтэй холбоо тогтоох оролдлого хийгддэг.
4. Харь гарагийн соёл иргэншил маш өндөр хөгжилтэй байж болох юм: Зарим эрдэмтэд харь гарагийнхан Дэлхийнхнээс хэдэн зуун жилээр түрүүлж хөгжсөн байж болзошгүй гэж таамагладаг.
Гэхдээ одоогоор харь гарагийн соёл иргэншлийн оршин тогтнолыг батлах бодит нотолгоо олдоогүй байна. Цаашид сансрын судалгаа, технологийн дэвшил ахисаар байвал энэ асуултад хариулт олоход ойртож магадгүй юм. |
Тод бичиг гэж юу вэ ? | Тод бичиг нь 1648 онд Ойрадын Зая Бандид Огторгуйн далай Намхайжамцын зохиосон бичиг юм. Энэ нь Монгол бичгийг ойрад аялгад тохируулан өөрчилсөн цагаан толгойтой монгол бичиг юм.
Тод бичгийг зохиосон учир нь XVII зууны үед Ойрадын бичиг үсэгтэй болох талаар ихээхэн анхаарч байсантай холбоотой. Тухайн үед хэд хэдэн хүн бичиг зохиох оролдлого хийсний эцэст Зая Бандид лам халх аялгад тохируулан зассан монгол бичгийг тэрхүү янз маягаар ойрад аялгад тохируулан өөрчилсөн байна.
Тод бичгийн гол онцлог нь:
1. Монгол бичгийн уламжлалыг хадгалсан
2. Ойрад аялгын авиа, үеийн онцлогт тохируулсан
3. Цагаан толгойтой, үсгүүдийг цэггүй бичдэг
4. Үгийн адагт "Г" гэсэн үсэг залгаж бичдэг
5. Монгол бичгээс ялгаатай нь "Ж", "З", "Ц", "Ч", "Д" зэрэг үсгүүдийг өөрчилсөн
Тод бичиг нь ойрад монголчуудын дунд өргөн дэлгэр хэрэглэгдэж, ном судар, захидал бичих, сургалтын материал бэлтгэхэд ашиглагдаж байв. Мөн Халимаг, Шинжаан зэрэг газар ч хэрэглэж байсан түүхтэй. 1924 оноос хойш Халимагт кирилл үсэгт суурилсан шинэ бичиг нэвтрүүлснээр тод бичгийн хэрэглээ буурсан байна. |
Латин үсэг (Монголд) гэж юу вэ ? | Монгол Улсын албан ёсны бичиг нь уламжлалт монгол бичиг байсан боловч 1940-өөд оны дунд үеэс эхлэн латин үсгийг албан ёсны болгох оролдлого хийгдэж эхэлсэн байдаг.
Анх 1941 оны 2 сарын 1-нд Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсын албан ёсны бичиг болгосон боловч монгол хэлний бүх дуу авиаг тэмдэглэж чадахгүй байсан тул хэрэглээ нь хязгаарлагдмал байв. Ингээд 1946 оны 1 сарын 1-нээс эхлэн кирилл үсгийг албан ёсны болгож, өнөөг хүртэл хэрэглэгдсээр байна.
Монголд хэрэглэж байсан латин үсгийн системийг "Монгол латин үсэг" гэж нэрлэдэг бөгөөд үүнд:
A, B, C, D, E, F, G, H, I, J, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, U, V, W, X, Y, Z гэсэн 26 үсэг багтдаг.
Монгол латин үсгийн онцлогууд:
1. Монгол хэлний авиа, үеийн онцлогийг бүрэн тэмдэглэж чадаагүй
2. Зарим үсгүүд давхардсан утгатай байсан (жишээ нь: "C" ба "CH")
3. Гадаад үгийг бичихэд тохиромжгүй байсан
4. Хэвлэлийн машин, тоног төхөөрөмжид тохирохгүй байсан
Иймд монгол латин үсгийн хэрэглээ удаан үргэлжлээгүй бөгөөд 1946 оноос хойш кирилл үсэг Монгол Улсын албан ёсны бичиг болсоор өнөөг хүрсэн байна. |
Хүмүүнлэгийн эсрэг гэмт хэрэг гэж юу вэ ? | Хүмүүнлэгийн эсрэг гэмт хэрэг нь олон улсын нийтийн хуулинд зааснаар тодорхой хүн ардын бүлэг рүү чиглэсэн хавчилт, том хэмжээний хэрцгийлэл юм. Энэ нь хамгийн ноцтой, дээд хэмжээний гэмт хэрэгт тооцогддог.
Хүмүүнлэгийн эсрэг гэмт хэргийн жишээнүүд:
1. Хүн төрөлхтний устгал (геноцид): Тодорхой үндэстэн, угсаатныг бүхэлд нь устгах зорилготой үйлдэл.
2. Хүн амыг нутгаас нь албадан зайлуулах: Хүмүүсийг амьдарч буй газраас нь хүчээр нүүлгэн шилжүүлэх.
3. Хорих ангид тамлан зовоох: Улс төрийн шалтгаанаар баривчлагдсан хүмүүст хэт хүнд нөхцөлд хорих, эрүүдэн шүүх.
4. Хүмүүсийг устгах, хядах: Тодорхой бүлэг хүмүүсийг зориудаар устгах, хөнөөх.
5. Албадан хөдөлмөр эрхлүүлэх: Дайны олзлогдогсод, энгийн иргэдийг боолчлон ажиллуулах.
Эдгээр үйлдлүүд нь хүний эрхийг ноцтой зөрчиж, олон улсын хуулийг үл тоомсорлосон хэрэг болно. Хүмүүнлэгийн эсрэг гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдүүдэд хатуу хариуцлага хүлээлгэх ёстой бөгөөд олон улсын шүүхээр шийтгүүлэх магадлалтай. |
Сара Бернар гэж юу вэ ? | Сара Бернар бол Францын алдарт жүжигчин юм. Түүний бүтэн нэр нь Сара Бернарт бөгөөд 1844 оны 10 сарын 22-нд Парис хотод төрсөн. Жинхэнэ нэр нь Анриет-Розин Бернар юм.
Тэрээр тайзны жүжигчин бөгөөд Европ, Америкт маш их алдартай байв. Мөн дуурь, инээдмийн жүжигт тоглож байсан.
Сара Бернар анх 1870-аад онд тайзнаа гарч эхэлсэн бөгөөд Виктор Хюгогийн "Ромео ба Жульетта", Шекспирийн "Гамлет" зэрэг алдарт жүжгүүдэд гол дүрд тоглосноор нэрд гарсан юм. Түүний авьяас чадвар, хувийн амьдралын сонирхолтой түүх нь олны анхаарлыг ихэд татаж байв.
Бернар мөн номын зохиолч бөгөөд хэд хэдэн роман, яруу найргийн ном бичиж хэвлүүлжээ. Түүнчлэн театрын менежментээр ажиллаж, 1899 онд Парист өөрийн нэрэмжит театрыг нээсэн байна.
Амьдралынхаа туршид тэрээр Белги, Голланд, Испани, Португали, Итали, Герман, Англи, АНУ зэрэг олон оронд аялан тоглолт хийж явсан юм.
1923 оны 3 сарын 26-нд Парист нас барсан Сара Бернарыг Парисын Пер-Лашез оршуулгын газарт оршуулжээ. Түүнийг Францын театрын урлагийн домогт од гэж үздэг бөгөөд 20-р зууны эхэн үеийн хамгийн алдартай жүжигчдийн нэг хэмээн тооцдог байна. |
Ядуурал гэж юу вэ ? | Ядуурал гэдэг нь хүний амьдралын чанарыг тодорхойлогч үндсэн хэрэгцээнүүд болох хоол хүнс, хувцас, орон байр зэргийн хангалтгүй байдлыг илэрхийлдэг ойлголт юм. Ядуурлыг ерөнхийд нь үнэмлэхүй болон харьцангуй гэж ангилдаг.
Үнэмлэхүй ядуурал гэдэг нь наад захын хэрэгцээт зүйлсээ худалдан авах чадваргүй байдал буюу өдөр тутмын хэрэглээний зардлаа нөхөж чадахгүй байхыг хэлнэ. Харин харьцангуй ядуурал нь нийгмийн дундаж түвшнээс доогуур амьдралтай хүмүүсийг хэлдэг.
Ядуурлын шалтгаанууд:
1. Боловсролын хомсдол
2. Эдийн засгийн хямрал
3. Газар нутгийн байршил, цаг уурын нөхцөл
4. Засгийн газрын буруу бодлого
5. Нийгмийн тэгш бус байдал
6. Хөгжлийн бэрхшээлтэй байдал
7. Архидалт, мансууруулах бодисын хамааралтай байдал
Ядуурлыг бууруулах арга замууд:
1. Боловсролын хүртээмжийг сайжруулах
2. Ажлын байр бий болгох, хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих
3. Нийгмийн халамжийн үйлчилгээг сайжруулах
4. Эдийн засгийн өсөлтийг хангах, ядуурлын эсрэг тусгай хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэх
5. Хөдөө аж ахуйг хөгжүүлэх, жижиг дунд бизнесийг дэмжих
Ядуурал нь хувь хүн, гэр бүл, нийгэмд сөрөг нөлөө үзүүлдэг учраас түүнийг бууруулах, арилгах нь улс орнуудын тулгамдсан асуудлын нэг хэвээр байна. |
Макромедиа гэж юу вэ ? | Макромедиа бол Америкийн программ хангамжийн компани бөгөөд 1992 онд Деррик Риверт гэдэг хүн байгуулсан. Тус компанийн төв оффис нь Сан-Францискод байрладаг байсан бөгөөд програм хангамжийн салбарт томоохон байр суурь эзэлж байв.
Макромедиа компани нь Flash, Shockwave, Dreamweaver, Director зэрэг олон алдартай программ хангамжуудыг хөгжүүлж, борлуулдаг байсан. Эдгээр программууд нь веб хөгжүүлэлт, анимаци, интерактив контент бүтээхэд өргөн ашиглагддаг байв.
2005 онд Adobe Systems компани Макромедиаг 3.4 тэрбум ам.доллараар худалдаж авсан. Ингэснээр Макромедиагийн бүтээгдэхүүнүүд Adobe-ийн багцад нэгдэж, Creative Suite-д багтах болсон юм. Жишээлбэл, Macromedia Dreamweaver MX нь Adobe Dreamweaver CS3 болж нэрээ өөрчилсөн.
Хэдийгээр Макромедиа компани бие даасан статусаа алдсан ч түүний бүтээсэн технологиуд өнөөг хүртэл веб хөгжүүлэлтийн салбарт чухал үүрэг гүйцэтгэсээр байна. Ялангуяа Flash технологи нь удаан хугацаанд веб дээрх анимаци, тоглоом, интерактив контентын стандарт болж байсан юм. |
Персийн булан гэж юу вэ ? | Персийн булан бол Иран, Ирак, Кувейт, Саудын Араб, Бахрейн, Катар, Арабын Нэгдсэн Эмират Улс, Оман зэрэг орнуудаар хүрээлэгдсэн булан юм. Энэ нь Энэтхэгийн далайн баруун хойд хэсэгт оршдог бөгөөд Ормузын хоолойгоор Оманы булан буюу Арабын тэнгистэй холбогддог.
Персийн булан нь хойноос урагш 240 мянган км.кв талбайтай, баруунаас зүүн тийш 1000 км орчим өргөнтэй. Хойд эрэгт нь Иран-Иракийн хил, урд эрэгт нь Арабын хойг орших ба баруун эрэгт нь Месопотамын нам дор газар байдаг.
Персийн буланд дэлхийн нефтийн нөөцийн 60 гаруй хувь нь байдаг тул стратегийн чухал ач холбогдолтой. Мөн загас агнуур, сувд олборлолт нь эдийн засгийн гол салбаруудын нэг юм.
Түүхэн хувьд Персийн булан нь эртнээс хойш худалдааны зангилаа бүс нутаг байсаар ирсэн. Одоо ч гэсэн энэ бүс нутагт олон боомтууд байрладаг бөгөөд усан замын тээвэр, худалдаа эрхлэлт идэвхтэй явагддаг.
Гэхдээ Персийн булан нь улс төрийн хувьд маргаантай бүс нутаг хэвээр байна. Ялангуяа Иран болон Персийн булангийн Арабын орнуудын хооронд газар нутгийн маргаан, геополитикийн өрсөлдөөн их байдаг. |
Оманы булан гэж юу вэ ? | Оманы булан бол Персийн булан болон Аравийн тэнгисийг холбосон булан юм. Энэ нь хойд талаараа Иран, Пакистаны хил залгаа бүс нутгаар, өмнөд талаараа Арабын хойгийн зүүн үзүүр болох Мусандам хойгоор тус тус хүрээлэгдсэн байдаг.
Оманы булан нь баруунаас зүүн тийш 330 км орчим урттай, хамгийн өргөн хэсэгтээ 195 км өргөнтэй. Энэ булангаар дамжуулан Персийн булангаас олборлодог газрын тос, байгалийн хийг дэлхийн зах зээлд экспортолдог.
Оманы булан нь стратегийн ач холбогдол өндөртэй бүс нутаг юм. Учир нь энэ булангаар дайрах усан замаар Персийн булангийн орнууд болон Азийн зүүн өмнөд, Зүүн Африкийн орнуудын хооронд худалдаа наймаа хийгддэг.
Түүхэн хувьд Оманы булан нь эртнээс хойш худалдааны чухал зангилаа байсаар ирсэн. Жишээлбэл, эртний Грек, Ромын үед энэ бүс нутгаар торгоны зам дайрч байсан бол дундад зууны үед Арабын худалдаачид Энэтхэг, Хятад руу аялдаг байв.
Одоогоор Оманы булангийн эргийн орнууд болох Иран, Пакистан, Оман, Арабын Нэгдсэн Эмират Улс нь энэ бүс нутагт цэргийн бааз байгуулах, тэнгисийн цэргийн хүчээ бэхжүүлэх замаар нөлөөгөө тэлэх гэж оролдож байна. |
Арабын тэнгис гэж юу вэ ? | Арабын тэнгис бол Энэтхэгийн далайн нэг хэсэг бөгөөд Арабын хойг, Энэтхэгийн хойгийн хооронд оршдог. Энэ тэнгис нь баруунаас зүүн тийш 3,862 км, хойноос урагш 1,477 км өргөнтэй, нийт 3,832,000 км.кв талбайтай.
Арабын тэнгист Инд мөрөн (Пакистан), Нетравати, Шаравати, Тапти, Махи (Энэтхэг) зэрэг томоохон голууд цутгадаг. Мөн Лаккадив, Мальдив зэрэг арлууд энэ тэнгист байрладаг.
Арабын тэнгис нь эртнээс хойш худалдаа, соёл иргэншлийн солилцооны чухал бүс нутаг байсаар ирсэн. Жишээлбэл, эртний Египетчүүд, Финикчүүд, Грекчүүд, Ромчууд энэ тэнгисээр худалдаа хийж байсан бол дундад зууны үед Арабын худалдаачид Энэтхэг, Хятад, Зүүн Африк руу аялдаг байв.
Орчин үед Арабын тэнгис нь далайн тээвэр, загас агнуур, аялал жуулчлалын чухал бүс хэвээр байна. Гэхдээ сүүлийн жилүүдэд уур амьсгалын өөрчлөлт, бохирдол зэрэг асуудлууд энэ бүс нутагт сорилт болж байна.
Арабын тэнгисийн эргийн орнууд болох Энэтхэг, Пакистан, Иран, Оман, Йемен, Саудын Араб зэрэг улсууд энэ бүс нутагт цэргийн бааз байгуулах, тэнгисийн цэргийн хүчээ бэхжүүлэх замаар нөлөөгөө тэлэх гэж оролдож байна. |
Умард Македон гэж юу вэ ? | Умард Македон бол Европын зүүн өмнөд хэсэгт, Балканы хойгт орших улс юм. Энэ улс нь хойд талаараа Косово, Серби, зүүн талаараа Болгар, өмнөд талаараа Грек, баруун талаараа Албани улстай тус тус хиллэдэг. Нийслэл хот нь Скопье юм.
Умард Македон нь 1991 онд Югославын задралаар тусгаар тогтносон. Гэхдээ шинэ улсын нэрийн асуудлаар Грек улстай маргаантай байсан бөгөөд 2019 он хүртэл "Бүгд Найрамдах Македон Улс" нэртэй байв. Учир нь Грек улс Македон нэрийг өөрийн мужийн нэр гэж үздэг байсан юм. Эцэст нь хоёр улс тохиролцоонд хүрч, одоогийн "Умард Македон" нэрийг сонгосон байна.
Умард Македон нь парламентын засаглалтай, ерөнхийлөгчийн эрх мэдэл хязгаарлагдмал улс юм. Эдийн засгийн хувьд хөдөө аж ахуй, уул уурхай, үйлчилгээний салбар чухал үүрэгтэй. Мөн аялал жуулчлал сүүлийн жилүүдэд эрчимтэй хөгжиж байна.
Умард Македон нь Европын Холбоо, НАТО-д элсэх хүсэлтэй байгаа боловч Грек, Болгар зэрэг улсуудтай хилийн маргаантай асуудлуудаа шийдвэрлэх шаардлагатай байна. Түүнчлэн дотооддоо албани үндэстний цөөнхийн эрхийн асуудал анхаарал татаж байна.
Нийт 2.08 сая хүн амтай Умард Македон улсын хүн амын дийлэнх нь македончууд бөгөөд албаничууд 25% орчим хувийг эзэлдэг. Албан ёсны хэл нь македон хэл боловч албани хэл нь хоёр дахь албан ёсны хэл болдог. |
ISAPI гэж юу вэ ? | ISAPI буюу Internet Server Application Programming Interface нь Microsoft-ийн IIS (Internet Information Services) серверт зориулсан өргөтгөлийн фреймворк юм. Энэ нь C/C++ програмчлалын хэл дээр суурилсан бөгөөд HTTP хүсэлт, хариуг удирдах, веб серверийн үйл ажиллагааг өргөтгөх, сайжруулахад ашиглагддаг.
ISAPI нь ISAPI фильтер, ISAPI өргөтгөл гэсэн хоёр үндсэн хэсгээс бүрддэг:
1. ISAPI фильтер: Веб серверт нэвтрэх HTTP хүсэлт, гарах HTTP хариуг шүүх, өөрчлөх, статистик мэдээлэл цуглуулах зэрэг үйлдлийг хийдэг. Жишээлбэл, аюулгүй байдлын шалгалт, кеш хийх, контент шахах зэрэг үүрэг гүйцэтгэдэг.
2. ISAPI өргөтгөл: Веб серверт шинэ функц нэмэх, хүсэлт боловсруулах, үйлчилгээ үзүүлэхэд ашиглагддаг. Энэ нь CGI (Common Gateway Interface) скрипттэй төстэй боловч илүү хурдан, найдвартай ажилладаг.
ISAPI-г ашигласнаар веб серверийн гүйцэтгэл, аюулгүй байдал, уян хатан байдлыг сайжруулах боломжтой. Гэхдээ ISAPI нь C/C++ дээр суурилсан тул хөгжүүлэхэд хүндрэлтэй, алдаа гаргах магадлал өндөр байдаг. Иймд сүүлийн үед .NET технологид суурилсан ASP.NET фреймворкийг илүүтэй ашиглах болсон.
ISAPI нь Windows NT 4.0-ээс эхлэн IIS 4.0-тэй хамт нэвтрүүлэгдсэн бөгөөд одоог хүртэл IIS 10 хүртэл дэмжигдсээр байна. Гэхдээ шинэ системүүдэд ASP.NET, WCF зэрэг орчин үеийн технологиудыг ашиглах нь түгээмэл болсоор байна. |
Александр Солженицын гэж юу вэ ? | Александр Солженицын бол Оросын алдарт зохиолч, яруу найрагч, түүхч, нобелийн шагналтан юм. Тэрээр 1918 оны 12 сарын 11-нд ЗХУ-ын Ростов мужийн Кисловодск хотод төрсөн бөгөөд 2008 оны 8 сарын 3-нд Москва хотноо таалал төгссөн.
Солженицын залуудаа математикч, физикч болохыг мөрөөддөг байсан ч Дэлхийн 2-р дайны үед армид татагдан орж, их буучнаар тулалдаж явсан. Дайны дараа тэрээр Зөвлөлтийн шоронд 8 жил хоригдож, Сибирийн цөллөгт байсан туршлагаасаа үндэслэн олон алдартай бүтээл туурвисан юм.
Түүний хамгийн алдартай бүтээлүүдэд:
1. "Гулаг олтриг" - Зөвлөлтийн шоронгийн системийн тухай роман
2. "Иван Денисовичийн амьдралын нэг өдөр" - Шоронгийн амьдралын тухай өгүүллэг
3. "Архипелаг Гулаг" - Зөвлөлтийн шоронгийн түүхийн судалгааны ном
4. "Оросын хувь заяа" - Оросын түүх, соёл, ирээдүйн тухай эссе
Эдгээр бүтээлүүддээ тэрээр Зөвлөлтийн тоталитар дэглэм, шоронгийн системийн бодит байдлыг шүүмжлэлтэй хандаж, хүний эрх, эрх чөлөөг дээдэлсэн үзэл санаагаа илэрхийлсэн байдаг.
1970 онд Александр Солженицын утга зохиолын салбарт Нобелийн шагнал хүртсэн ч Зөвлөлт засгийн эсэргүүцлийн улмаас 1974 он хүртэл шагналаа авч чадаагүй юм. Тэр жил түүнийг Зөвлөлтөөс хөөн гаргаж, тэрээр АНУ, Швейцарьт амьдарч байгаад 1994 онд Орост эргэн ирсэн байна.
Александр Солженицын бол 20-р зууны Оросын түүхэнд гарамгай үүрэг гүйцэтгэсэн сэхээтэн бөгөөд түүний бүтээлүүд дэлхий дахинаа өргөн хүрээнд уншигдсаар байна. Тэрээр үнэнийг эрэлхийлэх, шударга ёсыг тогтоох, хүний эрхийг хамгаалахын төлөө насан туршдаа тэмцэж явсан билээ. |
Адриатын тэнгис гэж юу вэ ? | Адриатын тэнгис бол Европ тивийн баруун өмнөд хэсэгт орших тэнгис юм. Энэ нь Балканы хойг, Италийн хойг хоёрын хооронд оршдог бөгөөд хойд талаараа Венецийн булангаар дамжин Ионий тэнгистэй холбогддог.
Адриатын тэнгисийн гол онцлогууд:
1. Хэмжээ: Адриатын тэнгис нь 160 км өргөн, 800 км урт, нийт 160,000 км2 талбайтай.
2. Гүн: Тэнгисийн дундаж гүн нь 240 метр бөгөөд хамгийн гүн цэг нь 1233 метр юм.
3. Усны температур ба давсжилт: Зуны улиралд усны гадаргуугийн температур 22-25°C хүрдэг бол өвлийн улиралд 12-14°C хүрдэг. Усны давсжилт нь 38‰ байдаг.
4. Эрэг орчмын улсууд: Адриатын тэнгисийн эргийг Итали, Словени, Хорват, Босни Герцеговина, Монтенегро, Албани зэрэг улсууд хуваалцдаг.
5. Арлууд: Тэнгисийн дотор олон тооны арлууд байдаг бөгөөд хамгийн том нь Хорватын арлууд юм.
6. Эдийн засгийн ач холбогдол: Адриатын тэнгис нь загас агнуур, далайн тээвэр, аялал жуулчлалын чухал бүс нутаг юм.
7. Түүхэн ач холбогдол: Эртний Ромчууд болон Венецийн Бүгд Найрамдах Улс нь Адриатын тэнгисийг удаан хугацаанд захирч байсан түүхтэй.
Адриатын тэнгис нь Европын соёл, түүхэнд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн бөгөөд одоо ч гэсэн олон улсын худалдаа, аялал жуулчлалын чухал бүс хэвээр байна. |
Бит гэж юу вэ ? | Бит гэдэг нь мэдээллийг хадгалах, боловсруулахад ашигладаг суурь нэгж юм. Энэ нь 0 эсвэл 1 гэсэн хоёр утгын аль нэгийг авч болдог бөгөөд үүнийг "хоёртын тоолол" гэж нэрлэдэг.
Бит нь компьютерийн процессорт мэдээллийг боловсруулах, санах ойд хадгалахад ашиглагддаг. Жишээлбэл, текст файлыг хадгалахдаа тухайн текстийн тэмдэгтүүдийг битүүдээр кодчилдог. Ингэснээр компьютер тухайн мэдээллийг ойлгож, боловсруулах боломжтой болдог.
Битүүдийг нэгтгэн байт (byte) гэж нэрлэдэг бөгөөд нэг байт нь 8 биттэй тэнцүү. Өөрөөр хэлбэл, нэг байт нь 256 (2^8) янзын утга авах боломжтой.
Битүүд нь компьютерийн архитектур, програмчлалын хэл, өгөгдлийн бүтцэд чухал үүрэгтэй. Түүнчлэн бит нь мэдээллийн онолын суурь ойлголт бөгөөд мэдээллийн хэмжээг хэмжихэд ашигладаг.
Компьютерийн хөгжлийн явцад битийн хэмжээ улам бүр нэмэгдсээр байна. Орчин үеийн компьютерүүд 32-бит, 64-бит архитектуртай бөгөөд ирээдүйд 128-бит, түүнээс ч өндөр битийн архитектуртай болох магадлалтай.
Тиймээс бит бол компьютерийн ухааны салбарт маш чухал ойлголт бөгөөд мэдээллийг хадгалах, боловсруулахад зайлшгүй шаардлагатай юм. |
Хангайн нуруу гэж юу вэ ? | Хангайн нуруу бол Монгол орны төв хэсэгт орших томоохон нуруу юм. Энэ нь Архангай, Өвөрхангай, Баянхонгор, Завхан аймгуудын нутаг дэвсгэрийг хамарч, ойролцоогоор 700 км урт, 200 км өргөнтэй.
Хангайн нурууны гол онцлогууд:
1. Өндөр: Хангайн нурууны ноён оргил нь Отгонтэнгэр уул бөгөөд далайн түвшнээс дээш 4008 метр өндөр. Бусад өндөр оргилуудад Цамбагарав (4193 м), Хархираа (4040 м), Очирваань (4031 м) зэрэг багтана.
2. Геологи: Хангайн нуруу нь кембрийн өмнөх үеийн боржин, асмалжин, хувирмал занар, толигор занар, шохойн чулуу, кварцит, аргиллит, конгломерат зэрэг чулуулгаас тогтоно.
3. Ургамал, амьтан: Хангайн нуруунд ойт хээр, хээр, уулын хээр, уулын нуга, мөнх цаст, мөсөн голын бүслүүр зэрэг экосистемүүд багтдаг. Энд олон зүйлийн ан амьтад, ялангуяа ховор амьтад болох ирвэс, янгир, аргаль хонь, цоохор ирвэс зэрэг амьдардаг.
4. Гол, мөрөн: Хангайн нуруунаас Орхон, Онги, Таац, Түйн, Завхан, Богд, Чигэстэй, Буянт, Хүнгүй зэрэг олон гол горхи эх авдаг.
5. Аялал жуулчлал: Хангайн нуруу нь байгалийн үзэсгэлэнт газруудаараа алдартай бөгөөд жил бүр олон жуулчид зорин очдог. Тухайлбал, Хоргын тогоо, Тэрхийн цагаан нуур, Хөвсгөл нуур зэрэг газрууд аялагчдын сонирхлыг ихэд татдаг.
Хангайн нуруу нь Монгол орны байгаль, экологийн тэнцвэрт чухал үүрэгтэй бөгөөд биологийн олон янз байдлаараа баялаг юм. Мөн энэ бүс нутаг нь Монголчуудын уламжлалт аж амьдрал, соёлын өвийг хадгалж үлдсэнээрээ онцлог юм. |
Олхонууд гэж юу вэ ? | Олхонууд нь Монголын түүхэн овог аймгуудын нэг юм. Тэдний гарал үүслийн талаар янз бүрийн таамаглал байдаг ч нарийн тодорхой мэдээлэл хомс байна.
Зарим судлаачдын үзэж буйгаар олхонууд нь эртний Хүннү улсын үед тусдаа овог аймаг байсан бөгөөд хожим Их Монгол Улсын үед монголчуудтай нэгдсэн гэж үздэг.
Монголын Нууц Товчоонд дурдсанаар Чингис хааны дээд өвөг Торголжин баяны хоёр хөвгүүний ахмад Дува сохорын дөрвөн хөвгүүн дүрвэн нүүж дөрвөн овогтон болсон гэдэг. Үүнээс үзэхэд олхонууд нь Дува сохорын удмынхан байж болзошгүй юм.
Олхонууд нь голдуу Буриад, Халх, Өвөр Монголд тархан суурьшсан байдаг. Тэд уламжлалт мал аж ахуй эрхэлдэг бөгөөд өөрсдийн гэсэн хэл, соёл, зан заншлыг хадгалж ирсэн.
Гэхдээ олхонуудын талаарх баримт материал харьцангуй хомс учраас тэдний түүх, соёлын талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөх боломжгүй байна. Цаашид энэ чиглэлээр илүү судалгаа хийх шаардлагатай юм. |
Виллем Баренц гэж юу вэ ? | Виллем Баренц бол Голландын алдарт далайчин, судлаач байсан юм. Тэрээр 1550 онд Нидерланд улсын Терсхеллинг аралд төрсөн бөгөөд Европын хойд хэсгийн далайн замыг судлах, Зүүн Азид хүрэх далайн замыг нээх оролдлого хийснээрээ алдаршсан.
Баренцын хамгийн алдартай аялал нь 1596-1597 онд хийсэн Хойд мөсөн далайгаар дамжуулан Зүүн Азид хүрэх оролдлого байв. Тэрээр Шпицбергений арлуудыг тойрон гарах гэж оролдсон боловч мөсөн дундуур нэвтрэх боломжгүй байсан тул Вайгач арлын орчимд өвөлжихөөс өөр аргагүй болжээ. Дараа жил нь тэрээр Новая Земля арлын эргийг судалсан ч мөн л мөсөнд саатсан байна.
1600 онд Баренц гурав дахь удаагаа аялалд гарсан боловч энэ удаад амжилтгүй болж, Новая Земля арлын ойролцоо нас баржээ. Түүний багийнхан 1601 оны 6-р сард Голланд руу буцаж ирсэн байна.
Виллем Баренцын нээлт, судалгааны ажлууд нь Хойд мөсөн далайн географи, цаг уурын талаарх мэдлэгийг ихээхэн баяжуулсан юм. Түүний нэрэмжит Баренцын тэнгис, Баренцын арал зэрэг газрууд одоо ч түүний алдрыг мөнхөлсөөр байна.
Түүний аялалын тэмдэглэл, зураглалууд нь дараа үеийн судлаачдад чухал ач холбогдолтой байсан бөгөөд Хойд мөсөн далайн бүс нутгийг судлах, аялахад суурь мэдээлэл болж өгсөн юм. Иймд Виллем Баренцыг Хойд мөсөн далайн "эцэг" хэмээн нэрлэдэг билээ. |
Хезболлах гэж юу вэ ? | Хезболлах нь Ливанд төвтэй Исламын Шии урсгалын улс төрийн байгууллага, зэвсэгт бүлэглэл юм. Тэд 1982 онд байгуулагдсан бөгөөд Ливанд Исламын бүгд найрамдах засаглалыг тогтоох, тус улс дахь Палестины дүрвэгсдийн эрх ашгийг хамгаалах, Израильтай тэмцэх зэрэг зорилготой үйл ажиллагаа явуулдаг.
Хезболлах нь Ливаны өмнөд хэсэгт хүчтэй нөлөө бүхий байгууллага бөгөөд тэнд өөрийн зэвсэгт хүчнийг байршуулдаг. Тэд Израильтай удаа дараа зэвсэгт мөргөлдөөнд орж байсан ба 2006 онд Израилийн эсрэг 34 хоногийн дайн хийж байв. Мөн Сирийн иргэний дайны үеэр Асадын засгийн газрыг дэмжин оролцож байсан.
Хезболлах нь Ирантай нягт харилцаатай бөгөөд тэднээс их хэмжээний санхүүгийн болон цэргийн тусламж авдаг гэж үздэг. Харин АНУ, Израиль, Саудын Араб зэрэг улсууд тэднийг террорист байгууллага хэмээн үздэг.
Сүүлийн жилүүдэд Хезболлах нь Ливаны улс төрд идэвхтэй оролцох болсон бөгөөд 2018 оны сонгуулиар парламентад 12.5% суудал авчээ. Гэхдээ тэдний зэвсэгт хүчин, гадаад харилцаа нь маргаантай хэвээр байна.
Ерөнхийдөө Хезболлах нь Ойрхи Дорнодын улс төрийн тавцанд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг хүчирхэг байгууллага хэдий ч тэдний үйл ажиллагаа, зорилго нь олон улсын хүрээнд ихээхэн маргаантай байдаг юм. |
Перу гэж юу вэ ? | Перу бол Өмнөд Америкийн баруун хэсэгт орших улс юм. Энэ нь хойд талаараа Эквадор, Колумб, зүүн талаараа Бразил, өмнө талаараа Болив, Чили улстай хиллэдэг. Баруун талаараа Номхон далайд гарцтай.
Перу нь Өмнөд Америкийн гуравдугаар том улс бөгөөд нутаг дэвсгэрийн хэмжээ нь 1.28 сая км.кв талбайтай. Нийслэл нь Лима хот бөгөөд хүн амын тоо 32.9 сая орчим. Албан ёсны хэл нь испани хэл боловч кечуа, аймара зэрэг уугуул хэлүүд ч түгээмэл хэрэглэгддэг.
Перу улс нь Инкийн эзэнт гүрний түүхэн өвийг өвлөн авсан бөгөөд Мачу Пикчу, Кускогийн балгас зэрэг дурсгалт газруудаараа алдартай. Мөн Перугийн соёлд Испанийн колончлолын үеийн нөлөө ихээхэн байдаг.
Эдийн засгийн хувьд Перу нь уул уурхай, загас агнуур, хөдөө аж ахуйн салбарт түшиглэдэг. Зэс, алт, мөнгө зэрэг ашигт малтмалын нөөц ихтэй. Мөн кофе, хөвөн, жүрж зэрэг хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн экспортолдог.
Перу улс нь байгалийн үзэсгэлэнт газруудаараа ч алдартай. Амазоны ширэнгэн ой, Андын нуруу, Наска цөл зэрэг газрууд жуулчдын сонирхлыг ихээр татдаг. Түүнчлэн Перугийн хоол хүнс, ялангуяа цевиче, лomo saltado зэрэг уламжлалт хоолнууд дэлхий даяар алдаршсан байдаг.
Нийтдээ Перу бол түүх, соёлын баялаг өв, байгалийн үзэсгэлэнт газруудтай, эдийн засгийн хөгжлийн ахицтай улс юм. |
Арабын хойг гэж юу вэ ? | Арабын хойг нь Ази, Африкийг холбосон, Улаан тэнгис, Персийн булан, Арабын тэнгисээр хүрээлэгдсэн, Баруун Азид оршдог том хойг юм. Энэ бүс нутагт Саудын Араб, Кувейт, Арабын Нэгдсэн Эмират Улс, Катар, Оман, Йемен зэрэг улсууд багтдаг.
Арабын хойгийн нутаг дэвсгэр нь 3 сая км.кв орчим бөгөөд хүн ам нь 50 гаруй сая юм. Хойгийн ихэнх хэсгийг цөл, хагас цөл эзэлдэг ба халуун, хуурай уур амьсгалтай. Гэхдээ Улаан тэнгисийн эрэг орчмоор илүү чийглэг, ургамалжилттай байдаг.
Арабын хойг нь дэлхийн хамгийн том газрын тосны нөөцтэй бөгөөд Саудын Араб, Кувейт, Арабын Нэгдсэн Эмират, Катар зэрэг улсууд "Газрын тосны хаант улс" гэгддэг. Эдгээр орнууд газрын тос, байгалийн хийн экспортоор эдийн засгаа тэтгэдэг.
Түүхийн хувьд Арабын хойг нь Исламын шашны төв болох Мекка, Медина хотуудыг багтаадаг. Мөн эртний худалдааны замууд, тухайлбал, Торгоны замын чухал цэгүүд байрладаг байв.
Соёлын хувьд Арабын хойг нь нүүдэлчин бедуин ардын уламжлалт соёл, Исламын шашны нөлөөг хадгалсаар ирсэн. Орчин үед эдгээр улсууд уламжлал, орчин үеийн соёлыг хослуулан хөгжиж байна.
Байгаль, цаг уурын хатуу ширүүн нөхцөлтэй ч Арабын хойг нь эртнээс хүн төрөлхтөний анхаарлыг татсаар ирсэн. Ялангуяа сүүлийн зууны туршид газрын тосны олборлолт, эдийн засгийн хөгжил нь энэ бүс нутгийг дэлхийн чухал төвүүдийн нэг болгожээ. |
Өэлүн гэж юу вэ ? | Өэлүн бол Монголын эзэнт гүрний үүсгэн байгуулагч Чингис хааны эх юм. Тэрээр Есүхэй баатар, Өэлүн хатан нарын хатан болсон бөгөөд Чингис хаан түүний ууган хүү байв.
Өэлүн нь Хонгирад овгийн хүн бөгөөд Есүхэй баатар түүнийг булааж авсан гэдэг. Тэрээр Есүхэй баатартай гэрлээд Тэмүжин (Чингис хаан), Хасар, Хачиун, Тэмүгэ зэрэг хөвгүүд, Тэмүлүн охиныг төрүүлжээ.
Есүхэй баатар нас барсны дараа Өэлүн бэлэвсэн хоцорч, хүүхдүүдээ ганцаараа өсгөх болсон байна. Тэд Тайчуудын довтолгоонд өртөж, олон удаа нүүдэллэн амьдрах болжээ. Өэлүн хүүхдүүддээ эцэг, эхийн хайр, эв нэгдлийн ач холбогдлыг зааж, тэднийг хүмүүжүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн гэдэг.
Монголын Нууц Товчоонд Өэлүнийг "Бодончар мунхаг, ах дүүгүй, эр үгүй, ганц биеэр хүүхэдтэй явсан авгай" хэмээн дүрсэлсэн байдаг. Харин Рашид ад-Дин "Судрын чуулган"-д түүнийг "Хонгирадын Дэй-Сэцэний охин, арван гурван настайдаа Есүхэй баатарт очсон" гэжээ.
Өэлүн нь Монголын түүхэнд гол үүрэг гүйцэтгэсэн эмэгтэйчүүдийн нэг бөгөөд Чингис хааны амжилтад түүний нөлөө их байсан гэж үздэг. Тэрээр хүүхдүүддээ зөв хүмүүжил олгож, тэднийг удирдан чиглүүлж байсан юм. |
Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгал гэж юу вэ ? | Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгал нь 1911 онд Монгол Улс Манж Чин улсаас салж, тусгаар тогтносон түүхэн үйл явдал юм.
XVII зууны сүүлчээс эхлэн Монголын ноёд Манж Чин улсын эрхшээлд орж, 200 гаруй жил үргэлжилсэн. Гэвч XIX-XX зууны заагаар монголчууд үндэсний ухамсраа сэргээж, тусгаар тогтнох хөдөлгөөн өрнүүлсэн байна.
1911 оны 6-р сард Богд Жавзандамба хутагт тэргүүтэй Монголын ноёд, лам нар Их Хүрээнд чуулж, Манж Чин улсаас тусгаарлах шийдвэр гаргажээ. Ингээд 12-р сарын 29-нд Богд хааныг Монгол Улсын эзэн хаанаар өргөмжилж, тусгаар тогтносон Монгол Улсыг тунхагласан байна.
Энэ үйл явдлыг Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгал хэмээн нэрлэдэг бөгөөд Монголын түүхэн дэх чухал алхам болсон юм. Учир нь Монгол Улс 200 гаруй жилийн дараа анх удаа бүрэн тусгаар тогтнож, өөрийн гэсэн төр засагтай болсон байна.
Гэхдээ Монголын тусгаар тогтнол удаан үргэлжлээгүй. 1915 онд Хятад, Оросын шахалтаар Монгол Улс Хятадын "автономит" муж болсон бол 1919 онд Хятадын цэргүүд Монголыг эзлэн түрэмгийлж, автономит эрхийг устгажээ.
1921 онд Ардын хувьсгал ялснаар Монгол Улс дахин тусгаар тогтнолоо зарлаж, бүрэн эрхт улс болсон түүхтэй. Иймд 1911 оны Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгал нь Монголын тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдлын эхлэл болсон чухал үйл явдал байв. |
Мутац гэж юу вэ ? | Мутац гэдэг нь ДНХ-ийн дарааллын гэнэтийн өөрчлөлтийг хэлдэг. Энэ нь геномын ДНХ-д гарах өөрчлөлт буюу генийн мэдээлэлд гарсан өөрчлөлт юм.
Мутаци нь янз бүрийн хүчин зүйлсийн нөлөөгөөр үүсдэг. Үүнд:
1. Химийн бодис: Зарим химийн бодис ДНХ-тэй урвалд орж, бүтцийг нь өөрчилдөг.
2. Цацраг идэвхт туяа: Хэт ягаан туяа, рентген туяа зэрэг нь ДНХ-ийн бүтцийг гэмтээж, мутаци үүсгэдэг.
3. Вирус: Зарим вирусууд эсийн ДНХ-д нэгдэж, мутаци үүсгэдэг.
4. ДНХ-ийн репликацын алдаа: Эс хуваагдах үед ДНХ-ийн хуулбарлалтын явцад алдаа гарч, мутаци үүсэх нь бий.
Мутаци нь сайн муу аль аль нь байж болно. Зарим мутаци нь организмын амьдралд ямар ч нөлөө үзүүлэхгүй байхад зарим нь ашигтай шинж чанарыг бий болгодог. Харин зарим мутаци нь өвчин үүсгэх, эсвэл организмын амьдрах чадварт сөргөөр нөлөөлж болно.
Жишээлбэл, хорт хавдрын ихэнх тохиолдол нь эсийн ДНХ-д гарсан мутацийн улмаас үүсдэг. Нөгөө талаас, антибиотикт тэсвэртэй бактериуд нь мутацийн ачаар ийм шинж чанарыг олж авсан байдаг.
Иймд мутаци нь шинэ шинж чанар бий болгох замаар биологийн олон янз байдлыг нэмэгдүүлдэг чухал механизм юм. Гэхдээ мутацийн үр дагавар нь маш олон янз байдаг. |
Колийн хойг гэж юу вэ ? | Колийн хойг нь Оросын Холбооны Улсын баруун хойд хэсэгт орших хойг юм. Энэ нь хойд талаараа Баренцын тэнгис, зүүн ба өмнөд талаараа Цагаан тэнгисээр хүрээлэгдсэн байдаг.
Колийн хойгийн нутаг дэвсгэр нь Мурманск мужид харьяалагддаг. Хойгийн төв хэсэгт Лапландын байгалийн цогцолборт газар байрладаг бөгөөд энэ нь Оросын томоохон байгалийн цогцолборт газруудын нэг юм.
Колийн хойг нь баялаг ашигт малтмалын нөөцтэй. Тухайлбал, апатит, төмрийн хүдэр, зэс, никель зэрэг ашигт малтмалууд элбэг байдаг. Мөн энэ бүс нутагт загас агнуур, ойн аж ахуй хөгжсөн байна.
Колийн хойгийн нутаг дэвсгэрийн ихэнх хэсэг нь хадархаг, уулархаг бөгөөд хойд хэсэгт нь тундрын бүс, өмнөд хэсэгт нь тайгын ой тархсан байдаг. Энэ нь амьтан, ургамлын аймгийн хувьд баялаг бөгөөд олон зүйлийн ховор амьтад энд амьдардаг.
Колийн хойг нь байгаль, цаг уурын хатуу ширүүн нөхцөлтэй ч үзэсгэлэнт байгаль, арвин их баялаг нөөцтэй онцгой газар юм. |
Хотжилт гэж юу вэ ? | Хотжилт гэдэг нь хүн амын төвлөрөл хот суурин газарт ихсэх үйл явц юм. Энэ нь хөдөө орон нутгаас хот руу чиглэсэн шилжих хөдөлгөөний үр дүнд үүсдэг.
Хотжилтын гол шинж тэмдгүүд:
1. Хүн амын тоо ихсэх: Хотын хүн ам огцом өсөж, хөдөө орон нутгийн хүн амын тоо буурдаг.
2. Хот суурин газрын тэлэлт: Хүн амын өсөлтийн улмаас хотын хил хязгаар тэлж, шинэ дүүрэг, хорооллууд бий болдог.
3. Аж үйлдвэржилт: Хотжилт нь аж үйлдвэрийн салбарын хөгжилтэй холбоотой байдаг. Үйлдвэрлэл, үйлчилгээний салбар хөгжиж, ажлын байрны тоо нэмэгддэг.
4. Дэд бүтцийн хөгжил: Хотжилтын явцад зам, тээвэр, эрчим хүч, харилцаа холбоо зэрэг дэд бүтцийн салбарууд хурдацтай хөгждөг.
5. Амьдралын хэв маягийн өөрчлөлт: Хотжилт нь хүмүүсийн амьдралын хэв маягт ихээхэн өөрчлөлт авчирдаг. Жишээлбэл, хүнсний хэрэглээ, чөлөөт цагаа өнгөрөөх хэв маяг өөрчлөгддөг.
Хотжилт нь эерэг, сөрөг аль аль үр дагавартай. Эерэг талаас нь авч үзвэл, хотжилт нь эдийн засгийн өсөлт, боловсрол, эрүүл мэндийн үйлчилгээний хүртээмжийг сайжруулдаг. Харин сөрөг үр дагаварт нь агаарын бохирдол, замын түгжрэл, гэмт хэрэг зэрэг багтана.
Дэлхийн хүн амын дийлэнх хувь нь одоогоор хотод амьдарч байгаа бөгөөд цаашид ч хотжилтын хандлага үргэлжлэх төлөвтэй байна. Иймд хотжилтыг зохистой удирдан чиглүүлэх нь улс орнуудын тулгамдсан асуудлын нэг болоод байна. |
Андаманы тэнгис гэж юу вэ ? | Андаманы тэнгис нь Малаккын хоолойгоор Энэтхэгийн далайгаас тусгаарлагдсан, Өмнөд Азийн нэгэн тэнгис юм. Энэ нь Малайзын хойг, Андаманы арлууд, Никобарын арлуудаар хүрээлэгдсэн байдаг.
Андаманы тэнгисийн гол онцлогууд:
1. Байршил: Андаманы тэнгис нь Энэтхэг, Мьянмар, Тайланд, Малайз зэрэг улсуудын эргийн усанд оршдог.
2. Хэмжээ: Тэнгисийн нийт талбай ойролцоогоор 797,700 км² бөгөөд дундаж гүн нь 870 метр орчим байдаг.
3. Арлууд: Андаманы тэнгис нь олон тооны арлуудтай. Томоохон арлуудын тоонд Андаманы арлууд (Мьянмар), Никобарын арлууд (Энэтхэг) орно.
4. Биологийн олон янз байдал: Андаманы тэнгис нь биологийн олон янз байдлаараа баялаг. Энд маш олон зүйлийн далайн амьтад, ургамал ургадаг.
5. Газрын тос, байгалийн хий: Андаманы тэнгисийн ёроолоос газрын тос, байгалийн хийн нөөц илэрсэн байдаг.
6. Загасчлал: Тэнгисийн усанд загасчлал эрхлэх нь эргийн орнуудын эдийн засагт чухал үүрэгтэй.
7. Аялал жуулчлал: Андаманы тэнгисийн эрэг орчмын үзэсгэлэнт байгаль, цагаан элсэн эрэг нь аялал жуулчлалын гол бүс нутгуудын нэг юм.
Андаманы тэнгис нь байгалийн үзэсгэлэнт газар, биологийн олон янз байдал, ашигт малтмалын нөөцөөрөө алдартай. Гэвч сүүлийн жилүүдэд уур амьсгалын өөрчлөлт, бохирдол зэрэг хүчин зүйлс энэхүү экосистемд сөргөөр нөлөөлж байна. |
Андаманы арлууд гэж юу вэ ? | Андаманы арлууд нь Бенгалын булангийн өмнөд хэсэгт, Энэтхэг, Мьянмарын эргийн ойролцоо орших арлуудын бүлэг юм. Эдгээр арлууд нь Энэтхэгийн эзэмшлийн нутаг дэвсгэрт хамаардаг.
Андаманы арлуудын гол онцлогууд:
1. Байршил: Андаманы арлууд нь Энэтхэгийн эргээс ойролцоогоор 137 км зайтай, Мьянмарын эргээс 276 км зайтай оршдог.
2. Тоо ширхэг: Андаманы арлууд нь нийт 302 арлаас бүрддэг бөгөөд үүнээс 37 нь хүн амтай.
3. Хүн ам: 2011 оны байдлаар Андаманы арлуудад ойролцоогоор 343,000 хүн амьдарч байсан.
4. Уугуул иргэд: Андаманы арлуудад олон янзын уугуул овог аймгууд амьдардаг. Зарим нь ан агнуур, цуглуулгаар амьдардаг бол зарим нь орчин үеийн амьдралын хэв маягтай.
5. Байгаль, цаг уур: Андаманы арлууд нь халуун, чийглэг тропикийн уур амьсгалтай. Арлуудын ихэнх хэсгийг шигүү ой мод бүрхдэг.
6. Түүх: Андаманы арлууд нь колоничлолын үед Их Британийн шоронгийн газар байсан. Мөн Дэлхийн 2-р дайны үед Япончууд эзэлж байсан.
7. Аялал жуулчлал: Андаманы арлууд нь цэнхэр тэнгис, цагаан элсэн эрэг, баялаг байгальтай тул аялал жуулчлалын сонирхолтой цэг болдог.
Андаманы арлууд нь байгалийн үзэсгэлэнт газар, уугуул соёл, түүхэн дурсгалт газруудаараа алдартай. Гэвч сүүлийн жилүүдэд аялал жуулчлал, дэд бүтцийн хөгжил зэрэг нь уугуул иргэдийн амьдралд сорилт болж байна. |
Бруны тогтмол гэж юу вэ ? | Бруны тогтмол нь математикийн онолын чухал тогтмолуудын нэг юм. Энэ нь ихэр анхны тоонуудын урвуунуудын нийлбэрийн хязгаараар илэрхийлэгддэг.
Бруны тогтмолыг B2 гэж тэмдэглэх бөгөөд дараах томъёогоор илэрхийлж болно:
B2 = ∑[p, q] 1/(pq)
Энд [p, q] нь p, q бүхэл тоонуудын хувьд ихэр анхны тоонуудыг илэрхийлнэ. Жишээлбэл, (3, 5), (5, 7), (11, 13) зэрэг нь ихэр анхны тоонууд юм.
Бруны тогтмолын зарим чухал шинж чанарууд:
1. Бруны тогтмол нь сөрөг биш бодит тоо.
2. Бруны тогтмол нь рационал эсвэл иррационал аль нь болох нь одоог хүртэл тодорхойгүй байгаа.
3. Бруны тогтмолын тоон утгыг тооцоолох нь маш хэцүү бөгөөд одоогоор 10^13 хүртэлх ихэр анхны тоонуудыг ашиглан тооцоолсон байдаг.
4. Бруны тогтмол нь ихэр анхны тоонуудтай холбоотой олон асуудлыг судлахад чухал үүрэгтэй.
Бруны тогтмол нь математик, тэр дундаа тоо теорийн салбарт чухал ач холбогдолтой. Энэ нь ихэр анхны тоонуудын тархалт, шинж чанарыг судлахад ашиглагддаг. Цаашид Бруны тогтмолын шинж чанарыг илүү нарийвчлан судлах, түүний тоон утгыг илүү сайн тооцоолох нь математикийн чухал сорилтуудын нэг хэвээр байна. |
Ихэр анхны тоонууд гэж юу вэ ? | Ихэр анхны тоонууд гэдэг нь хоёр анхны тооны хооронд зөрүү нь 2 байх тохиолдлыг хэлдэг. Өөрөөр хэлбэл, хэрэв p ба p+2 нь анхны тоо бол (p, p+2) хосыг ихэр анхны тоонууд гэнэ.
Жишээлбэл:
(3, 5), (5, 7), (11, 13), (17, 19), (29, 31) зэрэг нь ихэр анхны тоонууд юм.
Ихэр анхны тоонуудын зарим чухал шинж чанарууд:
1. Анхны тоонуудын дундаж зөрүү нь 0 байдаг. Харин ихэр анхны тоонуудын хувьд энэ зөрүү нь ямагт 2 байдаг.
2. Ихэр анхны тоонуудын тоо хэмжээ хязгааргүй боловч тэдгээрийн нягт нь анхны тоонуудын дунд багасдаг.
3. Ихэр анхны тоонуудын бүх гишүүд нь сондгой тоо байдаг. Учир нь 2-оос бусад бүх анхны тоонууд сондгой байдаг.
4. Ихэр анхны тоонуудын нийлбэр нь ямагт тэгш тоо байдаг.
Ихэр анхны тоонуудыг судлах нь тоо теорийн чухал асуудлуудын нэг юм. Тэдгээрийн тархалт, шинж чанарыг ойлгох нь анхны тоонуудын ерөнхий шинж чанарыг тайлбарлахад тусалдаг. Ихэр анхны тоонуудтай холбоотой хамгийн алдартай таамаглалуудын нэг бол Бруны таамаглал юм. Энэ нь ихэр анхны тоонуудын урвуунуудын нийлбэр нь хязгаартай эсэх талаар асуудаг. Одоогоор энэ таамаглалыг бүрэн батлаагүй байгаа ч олон математикчид үүнийг үнэн гэж итгэдэг. |
Луужин гэж юу вэ ? | Луужин бол анх өдрийн гэгээтэй үед ертөнцийн зүг чигийг тодорхойлоход ашигладаг хэрэгсэл юм. Энэ нь хүмүүст аялал, усан онгоцны навигаци хийхэд тусалдаг. Луужингийн гол бүрэлдэхүүн хэсгүүд нь:
1. Диск: Луужингийн суурь хэсэг бөгөөд ихэвчлэн цагаан өнгөтэй байдаг.
2. Зүг чигийн сум: Дискийн голд байрласан, умард-сюань хэмээх хэсэгт заавал чиглэсэн байдаг.
3. Гадаад тойрог: Дискийн захын хэсэгт байрладаг бөгөөд 360 хэсэгт хуваагдсан байдаг.
4. Дотор тойрог: Гадаад тойргийн дотор талд байрладаг бөгөөд 24 хэсэгт хуваагдсан байдаг.
Луужинг ашиглахдаа нарны байрлалыг ажиглаж, луужингийн зүг чигийн сумыг нар руу чиглүүлнэ. Ингэснээр луужингийн дискийн хуваарьтай хэсгүүд цагийн зүүний дагуу эргэлдэж, зүг чигийг тодорхойлоход тусална.
Луужин нь Хятадын соёл иргэншлийн чухал бүрэлдэхүүн хэсэг бөгөөд эртний Хятадын шинжлэх ухааны ололт амжилтын нэг юм. Энэ нь зөвхөн зүг чиг тодорхойлохоос гадна фэнг шүй зэрэг уламжлалт практикт ч өргөн ашиглагддаг. Орчин үеийн технологи хөгжихийн хэрээр луужингийн хэрэглээ буурсан ч түүний түүхэн ач холбогдол, соёлын үнэ цэнэ хэвээр байна. |
Шулуун (математик) гэж юу вэ ? | Математикт шулуун гэдэг нь геометрийн үндсэн ойлголтуудын нэг юм. Шулуун нь төгсгөлгүй урт, хэмжээсгүй нарийхан, тэгш хэмтэй муруй юм. Шулууныг тодорхойлохдоо түүний дагуу сонгосон дурын A, B цэгүүдийн хоорондох зай нь AB нэгжтэй тэнцүү байна гэж үздэг.
Шулууныг Евклидийн огторгуйд тодорхойлдог бөгөөд Евклидийн геометрийн суурь аксиомуудын нэг нь "Хэрэв нэг шулуун нөгөө шулуунтайгаа нэг цэгт огтлолцож байвал тэдгээр нь бүхэлдээ давхцана" гэсэн байдаг.
Шулууны зарим чухал шинж чанарууд:
1. Шулуун нь төгсгөлгүй урттай байдаг.
2. Шулуун нь хэмжээсгүй нарийхан буюу өргөнгүй байдаг.
3. Шулуун нь тэгш хэмтэй муруй юм.
4. Шулууны аль ч хэсэг нь мөн шулуун байдаг.
5. Хэрэв хоёр шулуун параллель бол тэдгээр нь огтлолцохгүй.
Шулуун нь геометр, тригонометр, аналитик геометр зэрэг математикийн салбаруудад маш чухал үүрэгтэй. Мөн физик, инженерчлэл, архитектур зэрэг бусад шинжлэх ухаанд ч өргөн хэрэглэгддэг. Шулууныг ойлгох нь орон зайн харилцааг загварчлах, дүрслэх, тооцоолоход маш чухал юм. |
Эсхил гэж юу вэ ? | Эсхил бол Эртний Грекийн алдарт жүжгийн зохиолч юм. Тэрээр МЭӨ 525 он орчим Афины хотын ойролцоо язгууртны гэр бүлд төрсөн. Эсхил нь грекийн эмгэнэлт жүжгийн уран бүтээлийг үндэслэгчдийн нэг бөгөөд өнөө үед түүний 80 гаруй жүжгийн нэр мэдэгддэг ч талаас цөөн нь бидэнд хүрч ирсэн байна.
Эсхилийн бүтээлүүдээс хамгийн алдартай нь "Орестей" хэмээх бүтээл бөгөөд энэ нь гурван тусдаа жүжиг багтаадаг. Үүнд:
1. "Агамемнон"
2. "Тахил өргөгчид"
3. "Эвменид"
Эдгээр жүжгүүд нь Орест ба түүний гэр бүлийн тухай домогт үйл явдлыг өгүүлдэг. Эсхилийн бүтээлүүдэд бурхдын оролцоо, хувь заяаны тухай сэдэв голлон орсон байдаг.
Эсхил нь жүжгийн урлагт томоохон хувь нэмэр оруулсан. Тэрээр анх удаа жүжигт хоёр дахь жүжигчний дүрийг нэмж оруулсан нь жүжгийн харилцан яриа, үйл явцыг илүү нарийн, сонирхолтой болгосон юм. Мөн тэрээр тайзны чимэглэл, хувцас хэрэглэлд ихээхэн анхаарал хандуулдаг байв.
Эсхил нь МЭӨ 456 онд Италийн Сицил арал дээр нас барсан гэдэг. Нэгэн домогт өгүүлснээр, түүний толгой дээр бүргэд том чулуу унагаж, хагалсан гэдэг.
Эсхилийн бүтээлүүд нь өнөөг хүртэл дэлхий даяар тоглогдсоор байгаа бөгөөд түүний уран бүтээл нь Европын театрын урлагт асар их нөлөө үзүүлсэн юм. Тэрээр грекийн эмгэнэлт жүжгийн уран бүтээлийг хөгжүүлэхэд онцгой үүрэг гүйцэтгэсэн билээ. |
Бертран Рассел гэж юу вэ ? | Бертран Рассел бол 20-р зууны Британийн алдарт философич, логикч, нийгмийн зүтгэлтэн юм. Тэрээр 1872 онд Уэльст язгууртны гэр бүлд төрсөн бөгөөд Кембрижийн Их Сургуульд суралцаж байхдаа математик, логик, философийн чиглэлээр судалгаа хийж эхэлсэн байна.
Расселийн хамгийн алдартай бүтээл бол Логик ба математикийн үндэс суурь ном юм. Энэ номондоо тэрээр математикийн үндсийг логикийн хувьд тайлбарласан бөгөөд математикийн бүх ойлголтыг цөөн тооны аксиомоос логик дүрмийн дагуу гарган авч болно гэдгийг харуулсан юм. Энэ ажил нь математикийн логик суурь, тэмдэгтийн логикийн хөгжилд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн.
Рассел нь мөн гүн ухааны чиглэлээр идэвхтэй бичиж, ярьдаг байсан бөгөөд түүний Философийн асуудлууд ном нь орчин үеийн аналитик философийн үндэс суурийг тавьсан гэж үздэг. Тэрээр мэдлэг, үнэн, хэл, ухамсар зэрэг сэдвүүдийг гүнзгий судалж, шинжилсэн байдаг.
Рассел нь нийгмийн идэвхтэн байсан бөгөөд дайн, зэвсэглэл, нийгмийн тэгш бус байдлын эсрэг тэмцэж байв. Тэрээр дэлхийн 1-р дайны үеэр энх тайвны төлөө тэмцэж, улмаар шоронд хоригдож байсан. Дэлхийн 2-р дайны дараа цөмийн зэвсгийн эсрэг хөдөлгөөнийг удирдан оролцож байв.
Рассел нь амьдралынхаа туршид 70 гаруй ном, 2000 гаруй өгүүлэл бичсэн бөгөөд 1950 онд утга зохиолын салбарт Нобелийн шагнал хүртсэн юм. Тэрээр 1970 онд 97 насандаа таалал төгссөн.
Бертран Рассел бол 20-р зууны хамгийн нөлөө бүхий сэтгэгчдийн нэг бөгөөд түүний бүтээлүүд философи, логик, математик, улс төр, нийгмийн ухааны салбарт хүчтэй нөлөө үзүүлсээр байна. |
Криптограф гэж юу вэ ? | Криптограф нь мэдээллийг нууцлах, хамгаалах зорилгоор ашигладаг математик үйлдлүүдийн цогц юм. Энэ нь мэдээллийг ойлгомжгүй болгож, зөвхөн зөвшөөрөгдсөн хүмүүс л унших боломжтой болгодог.
Криптографи нь дараах үндсэн зарчмуудыг баримталдаг:
1. Нууцлал (Confidentiality): Зөвхөн зөвшөөрөгдсөн хүмүүс л мэдээллийг уншиж чадна.
2. Бүрэн бүтэн байдал (Integrity): Мэдээлэл өөрчлөгдөөгүй, бүрэн бүтэн байх ёстой.
3. Үнэн зөв байдал (Authenticity): Мэдээллийн эх үүсвэр найдвартай, итгэл үнэмшилтэй байх ёстой.
4. Хариуцлага (Non-repudiation): Мэдээлэл илгээгч нь илгээсэн зүйлээ үгүйсгэх боломжгүй байх ёстой.
Криптографи нь симметрик болон асимметрик түлхүүр ашигладаг. Симметрик түлхүүр нь илгээгч, хүлээн авагч хоёулаа ижил түлхүүр ашигладаг бол асимметрик түлхүүр нь нийтийн болон хувийн гэсэн хоёр өөр түлхүүр ашигладаг. Нийтийн түлхүүрээр мэдээллийг кодолж, зөвхөн хувийн түлхүүрээр л задлах боломжтой.
Криптографи нь өнөөдөр интернэт, банк, худалдаа, төрийн байгууллагууд зэрэг олон салбарт өргөн ашиглагддаг. Жишээлбэл, HTTPS протокол нь веб хөтөч, сервер хоорондын харилцааг криптографийн тусламжтайгаар нууцалдаг.
Гэхдээ криптографи нь төгс шийдэл биш бөгөөд хакерууд шинэ арга техник ашиглан кодыг тайлах, системд нэвтрэх оролдлого хийсээр байдаг. Иймд криптографийн технологийг байнга сайжруулж, шинэчилж байх шаардлагатай. |
Функц (математик) гэж юу вэ ? | Математикт функц гэдэг нь нэг буюу хэд хэдэн хувьсагчаас хамаарах дүрэм юм. Энэ дүрмийн дагуу функцийн утга нь түүний оролтын утгаас хамаарна. Өөрөөр хэлбэл, функц нь оролтын утгыг авч, тодорхой дүрмийн дагуу боловсруулалт хийн гаралтын утгыг буцаана.
Функцийг ерөнхийд нь f(x) = y гэж тэмдэглэдэг. Энд x нь функцийн оролт буюу аргумент, y нь функцийн гаралт буюу утга юм. Жишээлбэл, f(x) = 2x + 1 гэсэн функц нь x утгыг авч, түүнийг 2-оор үржүүлээд 1-ийг нэмж гаралтын утгыг олно.
Функцийн гол шинж чанарууд:
1. Оролтын утга бүрд зөвхөн нэг гаралтын утга харгалзана.
2. Оролтын утга өөрчлөгдөхөд гаралтын утга өөрчлөгдөнө.
3. Функц нь тодорхой мужид тодорхойлогдоно.
Функцийг график, томъёо, хүснэгт зэргээр илэрхийлж болно. Графикаар илэрхийлэхэд координатын хавтгай дээр функцийн бүх цэгүүдийг холбож муруй зурна. Томъёогоор илэрхийлэхэд функцийн оролт, гаралтын хоорондын хамаарлыг ашиглана. Хүснэгтээр илэрхийлэхэд оролт, гаралтын утгуудыг хүснэгтэд бичнэ.
Функцийн төрлүүд:
- Шугаман функц: f(x) = ax + b
- Квадрат функц: f(x) = ax^2 + bx + c
- Тригонометр функц: sin(x), cos(x), tan(x)
- Экспоненциаль функц: f(x) = a^x
- Логарифм функц: f(x) = loga(x)
Функц нь математик, физик, инженерчлэл, эдийн засаг гэх мэт олон салбарт өргөн хэрэглэгддэг. Бодит ертөнцийн үзэгдлүүдийг загварчлах, тооцоолол хийхэд функцийг ашигладаг. |