Datasets:

margiela00

/

test_question3

like 0

Мэдээлэл зүй гэж юу вэ ?

Мэдээлэл зүй буюу Информатик нь мэдээлэл боловсруулалт болон мэдээллийн системийн инженерчлэлийг судалдаг шинжлэх ухааны салбар юм. Энэ нь мэдээлэл, түүний боловсруулалт, хадгалалт, хайлт, дамжуулалт, төлөөлөл зэргийг судалдаг. Мэдээлэл зүй нь компьютерийн шинжлэх ухаантай ойролцоо ч түүнээс ялгаатай. Компьютерийн шинжлэх ухаан нь тооцоолол, компьютерийн технологийн математик суурь, харин мэдээлэл зүй нь мэдээлэл, түүний боловсруулалтыг ерөнхийд нь авч үздэг. Мэдээлэл зүйн гол сэдвүүд: 1. Мэдээлэл: Мэдээлэл зүй нь мэдээллийн шинж чанар, түүний бүтэц, ангилал, кодчилол зэргийг судалдаг. 2. Мэдээллийн боловсруулалт: Мэдээллийг хэрхэн цуглуулах, хадгалах, боловсруулах, дамжуулах, хайх, задлан шинжлэх зэргийг авч үздэг. 3. Мэдээллийн систем: Мэдээлэл боловсруулах, хадгалах, дамжуулахад зориулагдсан техник, програм хангамжийн цогцыг судалдаг. 4. Тооцоолол: Мэдээллийг боловсруулахад шаардлагатай алгоритмууд, тооцооллын аргуудыг хамардаг. 5. Хэл шинжлэл: Хүний хэл, түүний бүтэц, утга, хэрэглээг компьютерт ойлгуулах асуудлыг хөнддөг. 6. Когнитив шинжлэх ухаан: Хүний танин мэдэхүйн үйл явц, түүнтэй холбоотой мэдээллийн боловсруулалтыг судалдаг. Мэдээлэл зүй нь өргөн хүрээтэй, олон салбарыг хамарсан шинжлэх ухаан бөгөөд компьютерийн шинжлэх ухаан, харилцаа холбооны шинжлэх ухаан, когнитив шинжлэх ухаан, нийгмийн шинжлэх ухаан, философи зэрэг олон салбартай давхцдаг. Энэ нь орчин үеийн нийгэмд маш чухал үүрэгтэй бөгөөд мэдээллийн технологийн хөгжил, түүний хэрэглээг ойлгоход тусалдаг.

Занданшуулсан шарил гэж юу вэ ?

Занданшуулсан шарил гэдэг нь зориудаар эсвэл тохиолдлоор агааргүй, маш бага чийгтэй орчинд хадгалагдсаны улмаас задралд ордоггүй, ялзарч мууддаггүй шарилыг хэлдэг. Занданшуулсан шарилыг мөн "муми" гэж нэрлэдэг. Занданшуулсан шарил үүсэх нөхцөл: 1. Агааргүй, маш бага чийгтэй орчин: Шавар, элс, мөс, хад чулуу зэрэг нь агаар, чийгийг нэвтрүүлдэггүй тул шарилыг хамгаалдаг. 2. Хуурай, хүйтэн температур: Чийг багатай, хүйтэн орчин нь бактерийн идэвхжилийг саатуулж, задралыг удаашруулдаг. 3. Тодорхой химийн бодис: Зарим ургамал, эрдэс бодис нь шарилыг хадгалахад тустай байдаг. Алдартай занданшуулсан шарилууд: 1. Египетийн муминууд: Египетчүүд нас барагсдаа зориудаар занданшуулж, бунханд оршуулдаг байв. 2. Италийн Отци муми: МЭӨ 3300 онд амьдарч байсан эрэгтэйг 1991 онд Альпийн нуруунаас олсон. 3. Перугийн Ла Дончелла охины муми: Инкүүдийн тахилд өргөсөн 15 настай охины муми. 4. Монголын Увс аймгийн Цагаан агуйн занданшуулсан шарил: 1500 жилийн өмнөх эмэгтэйн шарил. Занданшуулсан шарил нь тухайн үеийн хүмүүсийн амьдралын хэв маяг, соёл, зан заншлын талаар ихээхэн мэдээлэл өгдөг. Мөн эртний хүмүүсийн биологи, генетикийн судалгаанд чухал ач холбогдолтой.

Цаазаар авах ял гэж юу вэ ?

Цаазаар авах ял буюу цаазын ял нь гэмт хэрэг үйлдсэн хүнд төрөөс хуулийн дагуу ногдуулж буй ялын дээд хэмжээ юм. Энэ нь тухайн хүний амь насыг хороох замаар хэрэгждэг. Цаазаар авах ялыг гүйцэтгэхдээ галт зэвсэг, хортой тариа, цахилгаан сандал зэрэг янз бүрийн аргыг ашигладаг. Цаазаар авах ялыг дэмжигчид үүнийг ноцтой гэмт хэрэгтнүүдэд тохирсон шийтгэл, нийгмийг хамгаалах арга хэмжээ гэж үздэг. Харин эсэргүүцэгчид үүнийг хүний эрхийн зөрчил, ёс суртахууны хувьд буруу гэж үздэг. Цаазаар авах ял нь шударга бусаар хэрэглэгдэх, гэм буруугүй хүмүүст оноогдох эрсдэлтэй гэж шүүмжлэгддэг. Одоогоор дэлхийн олон орон цаазаар авах ялыг халсан бөгөөд НҮБ-аас энэ ялыг устгахыг уриалсаар байна. Гэхдээ Хятад, Иран, Саудын Араб зэрэг зарим улс орнууд одоо ч цаазаар авах ялыг хэрэглэсээр байна. Цаазаар авах ялын талаарх маргаан нь хүний эрх, шударга ёс, ёс суртахууны асуудлыг хөнддөг бөгөөд нийгэм, улс төрийн хүрээнд ширүүн хэлэлцүүлэг өрнүүлдэг. Энэ нь хүн төрөлхтний түүхэн туршид оршин тогтносоор ирсэн ч цаашид хэрхэх нь тодорхойгүй хэвээр байна.

Занданшуулсан шарилуудын жагсаалт гэж юу вэ ?

Занданшуулсан шарилуудын жагсаалт нь дэлхий даяар олдсон алдартай занданшуулсан шарилуудыг багтаасан жагсаалт юм. Энэ жагсаалтад: 1. Египетийн муминууд: Тутанхамон, Рамзес II, Нефертити зэрэг алдартай фараонууд болон бусад олон муминууд багтана. 2. Италийн Отци муми (МЭӨ 3300): Альпийн нуруунд хөлдсөн эрэгтэйн шарил. 3. Перугийн Ла Дончелла охины муми (МЭ 1450-1480): Инкүүдийн тахилд өргөсөн 15 настай охины муми. 4. Монголын Увс аймгийн Цагаан агуйн занданшуулсан шарил (1500 жилийн өмнө): Эмэгтэйн шарил. 5. Канадын Квебек мужийн Квебек хотын Роберт Вильямсоны занданшуулсан шарил (МЭ 1200-1280): Баффины арлаас олдсон эскимос эмэгтэйн шарил. 6. Оросын Алтайн бүс нутгийн Укокын гүнжийн занданшуулсан шарил (МЭӨ 5-р зуун): Алтайн соёлын үед амьдарч байсан залуу эмэгтэйн шарил. 7. Германы Дрезден хотын Цвикау дахь занданшуулсан шарил (МЭ 1000): Христийн шашны ламын шарил. 8. Англи, Йоркширын Файландын занданшуулсан шарил (МЭ 1400-1460): Насанд хүрсэн эрэгтэйн шарил. 9. Нидерландын Яйсселмерын занданшуулсан шарил (МЭ 200-300): Ромын эзэнт гүрний үед амьдарч байсан эрэгтэйн шарил. 10. АНУ-ын Колорадо мужийн Меса Верде үндэсний дурсгалт газрын занданшуулсан шарил (МЭ 1300): Ансацичуудын соёлын үед амьдарч байсан хүүхдийн шарил. Эдгээр нь зөвхөн цөөн хэдэн жишээ бөгөөд дэлхий даяар олон занданшуулсан шарил олдсоор байна. Эдгээр шарилууд нь тухайн үеийн хүмүүсийн амьдрал, соёл, зан заншил, технологийн талаар ихээхэн мэдээлэл өгдөг.

ДНХ-г шинжилсэн занданшуулсан шарилууд гэж юу вэ ?

ДНХ-г шинжилсэн занданшуулсан шарилууд нь орчин үеийн молекул биологийн арга техникийг ашиглан тэдгээрийн ДНХ-г судалсан занданшуулсан шарилуудыг хэлнэ. Эдгээр шарилуудаас ДНХ-г ялган авч, генетикийн шинжилгээ хийснээр тухайн хүний гарал үүсэл, удмын холбоо, өвчний түүх, хоол тэжээл, амьдралын хэв маягийн талаар ихээхэн мэдээлэл олж авах боломжтой. Жишээлбэл: 1. 2010 онд Италийн Палермо хотын Сицилийн их сургуулийн эрдэмтэд 18-р зууны үед нас барсан 16 занданшуулсан шарилын ДНХ-г амжилттай ялган авч, тэдний хоорондын удмын холбоог тогтоожээ. 2. 2011 онд Австрийн Инсбрук хотын Европын академийн эрдэмтэд 5300 жилийн настай "Ицын муми"-ийн ДНХ-г шинжилж, түүний генетикийн профайлыг гаргажээ. 3. 2012 онд АНУ-ын Пенсильванийн их сургуулийн эрдэмтэд 800 жилийн настай Инкагийн занданшуулсан шарилын ДНХ-г шинжилж, тэдний хоол тэжээл, өвчний түүхийг тодорхойлжээ. 4. 2015 онд Их Британийн Кембрижийн их сургуулийн эрдэмтэд 4000 жилийн настай Египетийн муминуудын ДНХ-г шинжилж, тэдний Африк, Ойрхи Дорнод, Европын популяциудтай холбоотой болохыг илрүүлжээ. ДНХ-г шинжилсэн занданшуулсан шарилууд нь түүхэн болон археологийн судалгааны чухал эх сурвалж болдог. Эдгээр судалгаа нь эртний хүмүүсийн амьдрал, соёл, нүүдэл суудал, хүн амын хөдөлгөөн, өвчлөл зэргийн талаар шинэ мэдээллүүдийг өгдөг. Цаашид энэ чиглэлийн судалгаа улам өргөжин тэлж, хүн төрөлхтний түүхийг илүү гүнзгий ойлгоход хувь нэмэр оруулна гэж найдаж байна.

Хэт улаан туяа гэж юу вэ ?

Хэт улаан туяа нь үзэгдэх гэрлээс урт долгионтой, радио долгионоос богино долгионтой цахилгаан соронзон цацрал юм. Үзэгдэх гэрлийн долгионы уртын хязгаар болох 380 нанометрээс 700 нанометр хүртэлх долгионы уртад хэт улаан туяа оршдог. Хэт улаан туяаг англи хэлээр "Infrared" буюу товчилбол IR гэж нэрлэдэг бөгөөд энэ нь "улаанаас доогуур" гэсэн утгатай. Хэт улаан туяаны долгионы уртаас хамааран дараах ангилалд хуваадаг: 1. Ойрын хэт улаан туяа (NIR): 700 нм - 1400 нм 2. Дунд хэт улаан туяа (MWIR): 1400 нм - 3000 нм 3. Холын хэт улаан туяа (LWIR): 8000 нм - 15000 нм 4. Экстрим хэт улаан туяа (FIR): 15000 нм - 1 мм Хэт улаан туяа нь дулааны цацрагийн нэг хэлбэр бөгөөд бүх объект 0 Кельвинээс дээш температуртай үед хэт улаан туяа цацруулдаг. Объектын температур өндөр байх тусам илүү их хэт улаан туяа ялгаруулдаг. Иймд хэт улаан туяаны камерыг ашиглан дулааны зургийг авах боломжтой бөгөөд энэ нь эмнэлэг, аж үйлдвэр, цэргийн салбарт өргөн хэрэглэгддэг. Хэт улаан туяаны зарим хэрэглээ: 1. Дулааны зураглал: Барилга, машин механизм, хүний биеийн дулааны зургийг авах. 2. Шөнийн харааны систем: Харанхуй орчинд объектуудыг илрүүлэх, ажиглах. 3. Уур амьсгалын судалгаа: Цаг уурын мэдээллийг цуглуулах, боловсруулах. 4. Галактикийн судалгаа: Одод, галактикуудын дулааны цацрагийг хэмжих. 5. Эмчилгээ: Арьсны өвчин, булчингийн өвдөлтийг эмчлэхэд хэт улаан туяаны эмчилгээг ашигладаг. Хэт улаан туяа нь манай амьдралд маш чухал үүрэгтэй бөгөөд түүний хэрэглээ улам бүр өргөжин тэлсээр байна.

Жон МакКэйн гэж юу вэ ?

Жон МакКэйн бол Америкийн алдарт улс төрч, цэргийн зүтгэлтэн юм. Тэрээр 1936 оны 8-р сарын 29-нд Панамын сувгийн бүст төрсөн бөгөөд 2017 оны 8-р сарын 25-нд Аризона мужид таалал төгссөн. Жон МакКэйн нь АНУ-ын Тэнгисийн цэргийн хүчинд алба хааж, Вьетнамын дайны үеэр сөнөөгч онгоцны нисгэгчээр үүрэг гүйцэтгэж байв. 1967 онд тэрээр Ханой хотыг бөмбөгдөх үеэр онгоц нь осолдож, Хойд Вьетнамын цэргүүдэд олзлогдон 5 жил гаруй хугацаанд шоронд хоригджээ. Энэ хугацаанд түүнийг хүнд хэцүү нөхцөлд тамлан зовоож байсан ч тэрээр эх орондоо үнэнч хэвээр байж, оргон зайлахаас татгалзаж байв. Эцэст нь 1973 онд Жон МакКэйн суллагдан, цэргийн албаа үргэлжлүүлэн хааж, 1981 онд тэтгэвэрт гарсан. Цэргийн албанаас халагдсаны дараа Жон МакКэйн улс төрд орж, 1982 оноос Аризона мужаас сонгогдон Конгрессын Төлөөлөгчдийн танхимд 4 удаа, Сенатын танхимд 6 удаа сонгогдон ажиллажээ. Тэрээр Бүгд Найрамдах намын гишүүн бөгөөд 2000 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нам дотроо нэр дэвшихээр өрсөлдсөн ч Жорж Буш ялалт байгуулсан. Харин 2008 оны сонгуульд Бүгд Найрамдах намаас Ерөнхийлөгчид нэр дэвшин өрсөлдсөн боловч Ардчилсан намын нэр дэвшигч Барак Обамад ялагдсан юм. Жон МакКэйн нь улс төрийн карьерынхаа туршид үндэсний аюулгүй байдал, гадаад бодлого, цэргийн асуудлаар идэвхтэй ажилласан. Тэрээр Вьетнамын дайны ахмад дайчдын эрхийг хамгаалах, цэргийн зардлыг хянах, терроризмтэй тэмцэх зэрэг олон чухал асуудлаар хууль санаачилж, батлуулж байв. Мөн тэрээр 2015-2017 онд Сенатын Зэвсэгт хүчний хорооны даргаар ажиллаж байсан юм. Жон МакКэйн бол эх оронч үзэл, шударга ёс, тэвчээр хатуужлын бэлгэдэл болсон хүн юм. Түүний амьдрал, үйл хэрэг нь олон хүнд үлгэр дууриал болсоор байна.

Барак Обама гэж юу вэ ?

Барак Обама бол Америкийн Нэгдсэн Улсын 44 дэх Ерөнхийлөгч юм. Тэрээр 1961 оны 8-р сарын 4-нд Хавай мужийн Хонолулу хотод төрсөн. Барак Обама нь Колумбийн Их Сургуулийг төгсөж, Чикагогийн Хуулийн Сургуульд суралцаж, хуулийн докторын зэрэг хамгаалсан. Тэрээр Чикаго хотод хууль зүйн багшаар ажиллаж байгаад 1996 онд Иллинойс мужийн Сенатад сонгогдсон бөгөөд 2004 онд АНУ-ын Сенатад сонгогдож, Иллинойс мужаас анхны Африк гаралтай сенатор болсон юм. 2008 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд Ардчилсан намаас нэр дэвшин өрсөлдөж, Бүгд Найрамдах намын нэр дэвшигч Жон МакКэйнийг ялж, АНУ-ын анхны Африк гаралтай Ерөнхийлөгч болсон. Тэрээр 2012 онд дахин сонгогдож, 2 дахь бүрэн хугацаагаар Ерөнхийлөгчийн албыг хашсан. Ерөнхийлөгчийн албан тушаалд ажиллах хугацаандаа Барак Обама эдийн засгийн хямралыг даван туулах, эрүүл мэндийн даатгалын шинэчлэл, цаг уурын өөрчлөлтийн эсрэг тэмцэх, ЛГБТ эрхийг дэмжих, цагаачлалын шинэчлэл хийх зэрэг олон чухал бодлогуудыг хэрэгжүүлсэн. Түүний удирдлага дор АНУ-ын эдийн засаг сэргэж, ажилгүйдлийн түвшин буурсан. Мөн тэрээр Куба улстай харилцаагаа сайжруулж, Ираны цөмийн хөтөлбөрийн асуудлаар гэрээ байгуулахад голлох үүрэг гүйцэтгэсэн. Барак Обама нь Нобелийн Энх тайвны шагнал хүртсэн бөгөөд Time сэтгүүлээс тодруулдаг "Оны хүн"-ээр 2 удаа шалгарч байсан юм. Ерөнхийлөгчийн албан тушаалаа өгсний дараа Барак Обама нийгмийн идэвхтэй ажлаа үргэлжлүүлэн, залуучуудыг дэмжих, ардчиллыг бэхжүүлэх, уур амьсгалын өөрчлөлтийн эсрэг тэмцэх чиглэлээр ажиллаж байна. Тэрээр дэлхий даяар алдартай илтгэгч, нөлөө бүхий улс төрч хэвээр байна.

Роллинг Стоунз гэж юу вэ ?

Роллинг Стоунз бол Английн домогт рок хамтлаг юм. Тус хамтлаг нь 1962 онд Лондон хотноо байгуулагдсан бөгөөд одоогоор 50 гаруй жилийн турш идэвхтэй уран бүтээл туурвиж, тоглолт хийсээр байна. Хамтлагийн үндсэн бүрэлдэхүүнд: 1. Мик Жаггер (дуу, гитар) 2. Кейт Ричардс (гитар, дуу) 3. Чарли Уоттс (бөмбөр) 4. Ронни Вүүд (гитар) зэрэг уран бүтээлчид багтдаг. Үүсгэн байгуулагдсанаасаа хойш хэд хэдэн гишүүн солигдсон ч Мик Жаггер, Кейт Ричардс нар хамтлагийн тулгуур багана хэвээр байсаар ирсэн юм. Роллинг Стоунз нь блюз рок, хард рок, психоделик рок зэрэг олон янзын хэв маягийг хослуулан тоглодог. Тэдний хамгийн алдартай дуунуудад "Satisfaction", "(I Can't Get No) Satisfaction", "Paint It Black", "Jumpin' Jack Flash", "Gimme Shelter" зэрэг орно. Нийт 30 гаруй студийн цомог, 20 гаруй тоглолтын цомог гаргаж, дэлхий даяар 250 сая гаруй хувь борлуулсан амжилттай хамтлагуудын нэг юм. Роллинг Стоунз нь Рок-н-Роллын Алдрын Танхимд 1989 онд, Их Британийн Хөгжмийн Алдрын Танхимд 2004 онд тус тус нэрээ мөнхөлсөн. Мөн тэд Time сэтгүүлээс тодруулдаг "Бүх Цаг Үеийн Шилдэг 100 Уран Бүтээлч"-ийн 4-р байрт эрэмбэлэгдэж байсан юм. Өдгөө 80-аад насны босго дээр ирсэн ч Роллинг Стоунз хамтлаг өнөөг хүртэл идэвхтэй уран бүтээлээ туурви, тоглолтоо хийсээр байгаа нь тэдний хөгжмийн авьяас, үзэгчдийнхээ хайрыг хэр их хүлээдгийн илрэл юм.

Долгорсүрэнгийн Дагвадорж гэж юу вэ ?

Долгорсүрэнгийн Дагвадорж бол Монголын алдартай бөх, бизнесмен, мэргэжлийн сүмо бөхийн ёкозүна юм. Тэрээр 1980 оны 9-р сарын 27-нд төрсөн. Д.Дагвадорж нь 14 настайдаа Японы сүмо бөхийн дунд сургуульд элсэн орж, 1998 онд мэргэжлийн сүмо бөхийн гараагаа эхэлсэн. Тэрээр маш богино хугацаанд өндөр амжилт үзүүлж, 2003 онд ёкозүна цол хүртсэн анхны монгол бөх болсон юм. Ёкозүна цол бол сүмо бөхийн хамгийн дээд цол юм. Д.Дагвадорж нь сүмо бөхийн карьерынхаа туршид 23 удаа макүчи буюу дээд зиндаанд түрүүлж, 71 башёд барилдаж, 698 даваа авсан амжилттай. Тэрээр 2010 онд зодог тайлж, сүмо бөхөөс зодог тайлсан. Сүмо бөхөөс зодог тайлсны дараа Д.Дагвадорж бизнесийн салбарт идэвхтэй ажиллаж эхэлсэн. Тэрээр Монголын томоохон групп компаниудын нэг болох "Асашёорюү Д.Дагвадорж" ХХК-ийг үүсгэн байгуулж, уул уурхай, барилга, худалдаа үйлчилгээ зэрэг олон салбарт хөрөнгө оруулалт хийж байна. Мөн тэрээр нийгмийн хариуцлагын чиглэлээр идэвхтэй ажилладаг бөгөөд хүүхэд залуучуудыг дэмжих, боловсролыг дэмжих, эрүүл мэндийн салбарт хандив тусламж үзүүлэх зэрэг үйл ажиллагаа явуулдаг. Д.Дагвадорж нь Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зөвлөхөөр ажиллаж байсан бөгөөд одоо Монголын Олимпийн Хорооны дэд ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байна. Тэрээр Монгол Улсын Соёлын Гавьяат Зүтгэлтэн цол хүртсэн юм. Ийнхүү Д.Дагвадорж нь спортын салбарт төдийгүй бизнес, нийгмийн салбарт идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж, Монгол Улсынхаа хөгжил дэвшилд хувь нэмрээ оруулсаар байна.

Мөнхбатын Даваажаргал гэж юу вэ ?

Мөнхбатын Даваажаргал буюу Хакухо Шо нь Монголын алдартай сүмо бөх, 69 дэх ёкозүна юм. Тэрээр 1985 оны 3-р сарын 11-нд Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хотод төрсөн. Хакухо нь Монголын алдарт бөх Ж.Мөнхбатын хүү бөгөөд багаасаа л сүмо бөхөд сонирхолтой байсан. Тэрээр 15 настайдаа Япон улс руу очиж, сүмо бөхийн карьераа эхлүүлсэн юм. Хакухо нь 2007 оны 5-р сард ёкозүна цол хүртсэн бөгөөд өнөөг хүртэл энэхүү цолоо хадгалсаар байна. Тэрээр сүмо бөхийн түүхэн дэх хамгийн амжилттай бөхчүүдийн нэг бөгөөд нийт 45 удаа макүчи буюу дээд зиндаанд түрүүлсэн амжилттай. Хакухо нь зөвхөн сүмо бөхийн авьяасаараа төдийгүй сайхан инээмсэглэл, найрсаг зан чанараараа алдартай. Тэрээр Япон улсад маш их хүндлэгддэг бөгөөд Японы иргэншил авсан юм. Гэвч сүүлийн жилүүдэд Хакухо нь бэртэл гэмтлийн улмаас тогтмол барилдах боломжгүй болсон. 2021 оны 9-р сард тэрээр зодог тайлах шийдвэр гаргасан бөгөөд 2022 оны 1-р сард албан ёсоор сүмо бөхөөс зодог тайлсан юм. Зодог тайлсны дараа Хакухо нь сүмо бөхийн холбоонд дасгалжуулагчаар ажиллаж байгаа бөгөөд ирээдүйн шилдэг сүмо бөхчүүдийг бэлтгэхэд хувь нэмрээ оруулахыг зорьж байна. Тэрээр мөн Монголдоо буцаж очих төлөвлөгөөтэй байгаа бөгөөд эх орондоо хөрөнгө оруулалт хийх, залуучуудыг дэмжих төслүүдийг хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байгаа юм. Ийнхүү М.Даваажаргал буюу Хакухо Шо нь Монголын сүмо бөхийн салбарт гарамгай амжилт гаргасан төдийгүй Япон-Монголын соёлын харилцааг бэхжүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн билээ.

Бадарчийн Дашням гэж юу вэ ?

Бадарчийн Дашням бол Монголын алдартай жүжигчин, дуучин юм. Тэрээр 1970 онд Улаанбаатар хотод төрсөн. Б.Дашням нь 1988 онд Улсын Багшийн Их Сургуулийн кино драмын ангид элсэн орж, 1992 онд төгссөн. Тэрээр оюутан байхдаа "Цэнхэр дэлгэц" телевизийн студид ажиллаж байсан бөгөөд хожим нь "Хошин урлагийн театр"-т жүжигчнээр ажиллаж эхэлсэн юм. Б.Дашням нь 1996 оноос эхлэн "Х-түц" хошин урлагийн хамтлагт элссэн бөгөөд тус хамтлагийн гол гишүүдийн нэг болсон. Тэрээр олон арван хошин шоу, тоглолтод оролцож, үзэгчдийн хүртээл болсон билээ. Түүнчлэн Б.Дашням нь дуучны карьераа ч амжилттай хөгжүүлсэн. Тэрээр "Х-түц" хамтлагийнхаа олон дууг дуулсан бөгөөд хувийн цомгоо ч гаргасан юм. Түүний "Хайрын захиа", "Найзууд" зэрэг дуунууд нь үе үеийн залуусын дунд хит болж байсан. Б.Дашням нь мөн кино урлагт өөрийн хувь нэмрийг оруулсан. Тэрээр "Дурсамж төгсгөл үгүй", "Миний хөрш чөтгөр", "Учиртай гурван толгой" зэрэг олон киноны гол дүрд тоглосон юм. Түүний уран бүтээлийн гавьяаг үнэлж, Монгол Улсын Засгийн газраас 2004 онд "Алтан гадас" одонгоор шагнасан. Мөн 2013 онд Монгол Улсын Соёлын Тэргүүний Ажилтан цол хүртсэн юм. Б.Дашням нь өнөөг хүртэл урлагийн салбарт идэвхтэй ажиллаж байгаа бөгөөд үзэгчдийн хүндэтгэлийг хүлээсэн жүжигчин, дуучдын нэг хэвээр байна.

Мангалжалавын Ананд гэж юу вэ ?

Мангалжалавын Ананд бол Монголын алдартай боксчин юм. Тэрээр 1998 оны 5-р сарын 3-нд Улаанбаатар хотод төрсөн. М.Ананд нь багаасаа л боксын спортоор хичээллэж эхэлсэн бөгөөд 10 настайдаа анхны тэмцээндээ оролцож байжээ. Тэрээр Монголын шилдэг залуу боксчдын нэг болохын хувьд улсынхаа нэрийн өмнөөс олон улсын тэмцээнүүдэд амжилттай оролцсон юм. М.Ананд нь 2019 онд ОХУ-д болсон Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнээс хүрэл медаль хүртсэн. Энэ нь Монголын боксын түүхэн дэх анхны ДАШТ-ий медаль байсан юм. Түүнчлэн тэрээр 2021 оны Токиогийн Олимпын наадамд оролцож, хүрэл медалийн төлөө тоглох эрхээ авсан. Гэвч тэрээр Кубын тамирчинд ялагдсанаар 5-р байрт шалгарсан юм. М.Ананд нь Монголын боксын ирээдүйн од гэгддэг бөгөөд цаашид ч олон улсын тэмцээнүүдэд амжилттай оролцоно гэдэгт итгэлтэй байдаг. Тэрээр одоогоор Монголын Армийн Алдар спорт хороонд харьяалагдан бэлтгэл сургуулилтаа базааж байна. М.Анандын амжилт нь Монголын боксын хөгжилд чухал ач холбогдолтой бөгөөд залуу үеийнхэнд үлгэр дууриал болсоор байна. Цаашид тэрээр улсынхаа нэрийг дэлхийд гаргах, олимпын медальтан болох зорилготой ажиллаж байгаа юм.

Даваагийн Батбаяр гэж юу вэ ?

Даваагийн Батбаяр бол Монголын алдартай бизнесмен, улс төрч юм. Тэрээр 1948 онд Улаанбаатар хотод төрсөн. Д.Батбаяр нь 1967 онд Нийслэлийн 1-р дунд сургууль төгссөн бөгөөд 1972 онд Москвагийн Олон улсын харилцааны дээд сургуулийг төгссөн. Тэрээр их сургуулиа төгсөөд Монгол Ардын Хувьсгалт Намын (МАХН) Төв Хорооны нарийн бичгийн даргын туслахаар ажиллаж эхэлсэн юм. Д.Батбаяр нь 1990-ээд оны эхээр Монгол Улс ардчилсан хувьсгалын замд орсон үед улс төрийн карьераа эхлүүлсэн. Тэрээр 1992 онд Монгол Улсын Их Хурлын гишүүнээр сонгогдож, 1996 онд дахин сонгогдон ажилласан юм. Түүнчлэн Д.Батбаяр нь бизнесийн салбарт ч идэвхтэй ажилласан. Тэрээр "Буян" ХК-ийг үүсгэн байгуулж, удирдаж байсан бөгөөд Монголын томоохон бизнес эрхлэгчдийн нэг болсон юм. Гэвч Д.Батбаяр нь улс төрийн карьерынхаа туршид хэд хэдэн удаа маргаантай асуудалд холбогдож байсан. Тухайлбал, 1996 онд тэрээр Казиногийн хэрэгт холбогдон, Их Хурлын гишүүнээс огцрохоос өөр аргагүй болсон юм. Мөн 2004 онд тэрээр залилангийн хэргээр баривчлагдаж, 6 жил хорих ял эдэлсэн байна. Д.Батбаяр нь 2014 онд 66 насандаа таалал төгссөн. Түүний намтар нь Монголын шилжилтийн үеийн нийгэм, улс төрийн түүхийн нэгэн сонирхолтой хэсэг юм.

Нямжавын Цэвэгням гэж юу вэ ?

Нямжавын Цэвэгням бол Монголын алдартай жүдо бөх юм. Тэрээр 1972 оны 5-р сарын 24-нд Увс аймагт төрсөн. Н.Цэвэгням нь багаасаа л жүдо бөхөөр хичээллэж эхэлсэн бөгөөд 1988 оноос эхлэн улсын шигшээ багт багтаж, олон улсын тэмцээнд оролцож эхэлсэн юм. Тэрээр -60 кг, -73 кг, -81 кг жингүүдэд барилддаг байв. Н.Цэвэгнямын хамгийн том амжилт бол 1996 оны Атлантын олимпын наадмаас мөнгөн медаль хүртсэн явдал юм. Тэрээр энэ амжилтаараа Монголын жүдо бөхийн түүхэн дэх анхны олимпын медальтан болсон юм. Түүнчлэн Н.Цэвэгням нь Азийн наадам, Азийн аварга шалгаруулах тэмцээнээс хэд хэдэн медаль хүртэж байсан. Тэрээр 1991 онд Азийн аварга болж, 1994 онд Азийн наадмаас алтан медаль хүртсэн юм. Н.Цэвэгням нь 2000 оны Сиднейн олимпын дараа зодог тайлж, дасгалжуулагчаар ажиллаж эхэлсэн. Тэрээр Монголын жүдо бөхийн холбооны ерөнхий нарийн бичгийн даргаар ажилладаг бөгөөд залуу үеийнхэнд жүдо бөхийн ур чадварыг зааж, өвлүүлэхэд хувь нэмрээ оруулсаар байна. Н.Цэвэгням нь Монгол Улсын Гавьяат тамирчин цолтой бөгөөд Монголын жүдо бөхийн түүхэн дэх нэгэн гарамгай тамирчин юм. Түүний амжилт, хөдөлмөр зүтгэл нь залуу үеийнхэнд үлгэр дууриал болсоор байна.

Батмөнхийн Энхбат гэж юу вэ ?

Батмөнхийн Энхбат бол Монголын алдартай бизнесмен, улс төрч юм. Тэрээр 1973 онд Улаанбаатар хотод төрсөн. Б.Энхбат нь 1990-ээд оны эхээр Монгол Улс зах зээлийн эдийн засагт шилжих үед бизнесийн салбарт хөл тавьсан. Тэрээр "Женко" группийг үүсгэн байгуулж, барилга, худалдаа, үйлчилгээний чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэн юм. Б.Энхбат нь 2004 онд Монгол Улсын Их Хурлын гишүүнээр сонгогдож, улс төрийн карьераа эхлүүлсэн. Тэрээр 2008-2012 онд Их Хурлын гишүүнээр дахин сонгогдон ажилласан бөгөөд энэ хугацаанд Зам, тээвэр, барилга, хот байгуулалтын сайдаар ажиллаж байв. Б.Энхбат нь мөн спортын салбарт идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулдаг. Тэрээр Монголын Жүдо Бөхийн Холбооны ерөнхийлөгчөөр ажилладаг бөгөөд Монголын жүдо бөхийг хөгжүүлэх, дэмжихэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Түүний удирдлагын дор Монголын жүдо бөх олон улсын тэмцээнд өндөр амжилт гаргаж, олимпын аваргууд төрөн гарсан юм. Б.Энхбат нь 2021 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд Ардчилсан Намаас нэр дэвшин өрсөлдсөн ч ялагдсан. Одоогоор тэрээр улс төрийн идэвхтэй үйл ажиллагаанаас татгалзаж, бизнесийн салбартаа анхаарлаа хандуулж байна. Б.Энхбат нь Монголын нийгэм, улс төрийн амьдралд өөрийн гэсэн өвөрмөц ул мөрийг үлдээсэн хүмүүсийн нэг юм. Түүний бизнесийн амжилт, улс төрийн карьер, спортод оруулсан хувь нэмэр нь түүнийг Монголын нийгмийн нэр хүндтэй хүмүүсийн нэг болгосон юм.

Эрхэм-Очирын Санчирболд гэж юу вэ ?

Эрхэм-Очирын Санчирболд бол Монголын алдартай жүдо бөх юм. Тэрээр 1997 оны 10-р сарын 18-нд Архангай аймагт төрсөн. Э.Санчирболд нь багаасаа л жүдо бөхөөр хичээллэж эхэлсэн бөгөөд 2015 оноос эхлэн насанд хүрэгчдийн ангилалд өрсөлдөж эхэлсэн. Тэрээр -90 кг жинд барилддаг. Э.Санчирболдын хамгийн том амжилт бол 2021 оны Токиогийн олимпын наадмаас хүрэл медаль хүртсэн явдал юм. Тэрээр энэ амжилтаараа Монголын жүдо бөхийн түүхэн дэх олимпын медальтнуудын эгнээнд багтсан юм. Түүнчлэн Э.Санчирболд нь ДАШТ-ээс хошой хүрэл медаль (2019, 2021), Азийн наадмаас алтан медаль (2018), Азийн аварга шалгаруулах тэмцээнээс хошой мөнгө, нэг хүрэл медаль хүртэж байсан. Тэрээр Монгол Улсын аварга шалгаруулах тэмцээнээс олон удаа түрүүлж, улсынхаа нэрийг олон улсын тавцанд өндөрт өргөж яваа билээ. Э.Санчирболд нь одоо Монголын жүдо бөхийн шигшээ багийн тамирчин бөгөөд ирээдүйн олимп, дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд өндөр амжилт гаргахаар зорьж байна. Түүний хөдөлмөр зүтгэл, авхаалж самбаа, тууштай зан нь залуу үеийнхэнд үлгэр дууриал болсоор байна.

Алтангадасын Хүчитбаатар гэж юу вэ ?

Алтангадасын Хүчитбаатар бол Монголын алдартай жүдо бөх юм. Тэрээр 1979 оны 9 сарын 10-нд Төв аймгийн Алтанбулаг суманд төрсөн. А.Хүчитбаатар нь 1995 оноос эхлэн жүдо бөхөөр хичээллэж эхэлсэн бөгөөд 2001 оноос эхлэн насанд хүрэгчдийн ангилалд өрсөлдөж эхэлсэн. Тэрээр -60 кг, -66 кг жинд барилддаг байсан. А.Хүчитбаатарын хамгийн том амжилт бол 2008 оны Бээжингийн олимпын наадмаас хүрэл медаль хүртсэн явдал юм. Тэрээр энэ амжилтаараа Монголын жүдо бөхийн түүхэн дэх олимпын анхны медальтан болсон юм. Түүнчлэн А.Хүчитбаатар нь ДАШТ-ээс хүрэл медаль (2009), Азийн наадмаас алтан медаль (2006), Азийн аварга шалгаруулах тэмцээнээс хошой мөнгө, нэг хүрэл медаль хүртэж байсан. Тэрээр Монгол Улсын аварга шалгаруулах тэмцээнээс олон удаа түрүүлж, улсынхаа нэрийг олон улсын тавцанд өндөрт өргөж явсан юм. А.Хүчитбаатар нь 2016 онд зодог тайлж, одоо жүдо бөхийн дасгалжуулагчаар ажиллаж байна. Тэрээр Монголын жүдо бөхийн холбооны дэд ерөнхийлөгчөөр ажилладаг бөгөөд залуу үеийнхэнд жүдо бөхийн ур чадвар, туршлагаасаа хуваалцаж, энэ спортыг хөгжүүлэхэд хувь нэмрээ оруулсаар байна. А.Хүчитбаатарын амжилт, зүтгэл нь Монголын жүдо бөхийн хөгжилд ихээхэн түлхэц үзүүлсэн бөгөөд түүний нэрийг Монголын спортын түүхэнд алтан үсгээр бичиж үлдээсэн юм.

Дамдины Дэмбэрэл гэж юу вэ ?

Дамдины Дэмбэрэл бол Монголын алдартай жүдо бөх юм. Тэрээр 1941 оны 4-р сарын 15-нд Ховд аймгийн Манхан суманд төрсөн. Д.Дэмбэрэл нь 1960-аад оноос эхлэн жүдо бөхөөр хичээллэж эхэлсэн бөгөөд 1968 оноос эхлэн насанд хүрэгчдийн ангилалд өрсөлдөж эхэлсэн. Тэрээр -70 кг, -80 кг жинд барилддаг байсан. Д.Дэмбэрэлийн хамгийн том амжилт бол 1980 оны Москвагийн олимпын наадмаас хүрэл медаль хүртсэн явдал юм. Тэрээр энэ амжилтаараа Монголын жүдо бөхийн түүхэн дэх олимпын анхны медальтнуудын нэг болсон юм. Түүнчлэн Д.Дэмбэрэл нь ДАШТ-ээс хошой хүрэл медаль (1973, 1975), Азийн наадмаас алтан медаль (1974), Азийн аварга шалгаруулах тэмцээнээс хошой мөнгө, нэг хүрэл медаль хүртэж байсан. Тэрээр Монгол Улсын аварга шалгаруулах тэмцээнээс олон удаа түрүүлж, улсынхаа нэрийг олон улсын тавцанд өндөрт өргөж явсан юм. Д.Дэмбэрэл нь 1982 онд зодог тайлж, одоо жүдо бөхийн дасгалжуулагчаар ажиллаж байна. Тэрээр Монголын жүдо бөхийн холбооны удирдах зөвлөлийн гишүүнээр ажилладаг бөгөөд залуу үеийнхэнд жүдо бөхийн ур чадвар, туршлагаасаа хуваалцаж, энэ спортыг хөгжүүлэхэд хувь нэмрээ оруулсаар байна. Д.Дэмбэрэлийн амжилт, зүтгэл нь Монголын жүдо бөхийн хөгжилд ихээхэн түлхэц үзүүлсэн бөгөөд түүний нэрийг Монголын спортын түүхэнд алтан үсгээр бичиж үлдээсэн юм.

Фүкүда Ясүо гэж юу вэ ?

Фүкүда Ясүо бол Японы алдартай жүдо бөх юм. Тэрээр 1957 оны 12 сарын 11-нд Иватэ аймагт төрсөн. Фүкүда Ясүо нь 1970-аад оноос эхлэн жүдо бөхөөр хичээллэж эхэлсэн бөгөөд 1978 оноос эхлэн насанд хүрэгчдийн ангилалд өрсөлдөж эхэлсэн. Тэрээр -60 кг жинд барилддаг байсан. Фүкүда Ясүогийн хамгийн том амжилт бол 1980 оны Москвагийн олимпын наадмаас алтан медаль хүртсэн явдал юм. Тэрээр энэ амжилтаараа Японы жүдо бөхийн түүхэн дэх олимпын анхны аваргуудын нэг болсон юм. Түүнчлэн Фүкүда Ясүо нь ДАШТ-ээс хошой алтан медаль (1979, 1981), Азийн наадмаас алтан медаль (1980), Азийн аварга шалгаруулах тэмцээнээс хошой алтан медаль хүртэж байсан. Тэрээр Япон Улсын аварга шалгаруулах тэмцээнээс олон удаа түрүүлж, улсынхаа нэрийг олон улсын тавцанд өндөрт өргөж явсан юм. Фүкүда Ясүо нь 1982 онд зодог тайлж, одоо жүдо бөхийн дасгалжуулагчаар ажиллаж байна. Тэрээр Японы жүдо бөхийн холбооны удирдах зөвлөлийн гишүүнээр ажилладаг бөгөөд залуу үеийнхэнд жүдо бөхийн ур чадвар, туршлагаасаа хуваалцаж, энэ спортыг хөгжүүлэхэд хувь нэмрээ оруулсаар байна. Фүкүда Ясүогийн амжилт, зүтгэл нь Японы жүдо бөхийн хөгжилд ихээхэн түлхэц үзүүлсэн бөгөөд түүний нэрийг Японы спортын түүхэнд алтан үсгээр бичиж үлдээсэн юм.

Цогтын Амарбаясгалан гэж юу вэ ?

Цогтын Амарбаясгалан бол Монголын алдартай жүдо бөх юм. Тэрээр 1979 оны 11 сарын 27-нд Дархан хотод төрсөн. Ц.Амарбаясгалан нь 1990-ээд оноос эхлэн жүдо бөхөөр хичээллэж эхэлсэн бөгөөд 2000 оноос эхлэн насанд хүрэгчдийн ангилалд өрсөлдөж эхэлсэн. Тэрээр -60 кг жинд барилддаг байсан. Ц.Амарбаясгалангийн хамгийн том амжилт бол 2008 оны Бээжингийн олимпын наадмаас хүрэл медаль хүртсэн явдал юм. Тэрээр энэ амжилтаараа Монголын жүдо бөхийн түүхэн дэх олимпын анхны медальтнуудын нэг болсон юм. Түүнчлэн Ц.Амарбаясгалан нь ДАШТ-ээс хошой хүрэл медаль (2005, 2007), Азийн наадмаас алтан медаль (2010), Азийн аварга шалгаруулах тэмцээнээс хошой мөнгө, нэг хүрэл медаль хүртэж байсан. Тэрээр Монгол Улсын аварга шалгаруулах тэмцээнээс олон удаа түрүүлж, улсынхаа нэрийг олон улсын тавцанд өндөрт өргөж явсан юм. Ц.Амарбаясгалан нь 2012 онд зодог тайлж, одоо жүдо бөхийн дасгалжуулагчаар ажиллаж байна. Тэрээр Монголын жүдо бөхийн холбооны удирдах зөвлөлийн гишүүнээр ажилладаг бөгөөд залуу үеийнхэнд жүдо бөхийн ур чадвар, туршлагаасаа хуваалцаж, энэ спортыг хөгжүүлэхэд хувь нэмрээ оруулсаар байна. Ц.Амарбаясгалангийн амжилт, зүтгэл нь Монголын жүдо бөхийн хөгжилд ихээхэн түлхэц үзүүлсэн бөгөөд түүний нэрийг Монголын спортын түүхэнд алтан үсгээр бичиж үлдээсэн юм.

Java гэж юу вэ ?

Java бол Sun Microsystems компанийн боловсруулсан програмчлалын хэл юм. Анх 1991 онд James Gosling нар Java-г бүтээсэн бөгөөд 1995 онд анхны хувилбар нь гарсан. Java нь объект хандалтат технологид суурилсан, өргөн хэрэглээтэй, платформ хамаарахгүй ажиллах боломжтой хэл юм. Энэ нь Java Virtual Machine (JVM) дээр ажилладаг бөгөөд JVM нь .class файлуудыг уншиж, тэдгээрийг машины хэл рүү хөрвүүлдэг. Java-гийн гол давуу талууд: 1. Платформ хамаарахгүй: Java код нь ямар ч төхөөрөмж, үйлдлийн систем дээр ажиллах боломжтой. 2. Объект хандалтат: Java нь объект хандалтат програмчлалын загварт тохирсон, дахин ашиглах боломжтой код бичихэд хялбар. 3. Хүчирхэг сан: Java нь маш олон төрлийн класс сан, фреймворкуудтай бөгөөд энэ нь хөгжүүлэлтийг хурдасгадаг. 4. Олон зориулалттай: Java-г веб, мобайл, десктоп аппликейшн, серверийн програмууд, тоглоом, IoT зэрэг олон салбарт ашигладаг. 5. Найдвартай, аюулгүй: Java нь автомат санах ойн удирдлага, хүчтэй хяналттай байткод, sandbox орчин зэргээр аюулгүй байдлыг хангадаг. Java нь Android аппликейшн хөгжүүлэлт, веб хөгжүүлэлт, банк санхүү, үйлдвэрлэл, боловсрол зэрэг олон салбарт өргөн ашиглагддаг. Мөн Java-г Enterprise орчинд ихээр ашигладаг бөгөөд Spring, Hibernate зэрэг алдартай фреймворкууд Java дээр суурилдаг. Нийтдээ Java бол хүчирхэг, найдвартай, олон талын хэрэглээтэй програмчлалын хэл бөгөөд орчин үеийн програм хангамжийн салбарт чухал байр суурь эзэлдэг.

Самак Сундаравеж гэж юу вэ ?

Самак Сундаравеж бол 2008 оны 1 сарын 29-нөөс 9 сарын 8-ныг хүртэл Тайландын Ерөнхий сайдын албыг хашиж байсан улс төрч юм. Тэрээр 1935 оны 6 сарын 13-нд төрсөн бөгөөд Бангкок хотын уугуул иргэн юм. Самак нь Тайландын нэрт улс төрч Таксины ах байсан юм. Самак Сундаравеж нь 2007 оны 8 сард болсон парламентын сонгуульд Ардын Хүч Нам (People's Power Party)-ыг удирдан ялалт байгуулсан. Ингээд 2008 оны 1 сард тэрээр Тайландын Ерөнхий сайдаар томилогдсон юм. Гэвч түүний засаглалын үед Тайландад улс төрийн хямрал үүссэн. 2008 оны 7 сард эсэргүүцлийн жагсаал, цуглаан газар авсан бөгөөд 8 сарын 26-нд Засгийн газрын ордон руу жагсагчид дайран орсон хэрэг гарсан. Эцэст нь 2008 оны 9 сарын 8-нд Үндсэн хуулийн шүүх Самакийг албан тушаалаа урвуулан ашигласан хэргээр огцрох ёстой гэж шийдвэрлэсэн. Ийнхүү Самак Сундаравеж ердөө 7 сар Ерөнхий сайдын албыг хашсаны эцэст огцорсон юм. Самак Сундаравеж нь 2009 онд Тайландын Парламентын сонгуульд дахин нэр дэвшсэн ч ялагдсан. Тэрээр 2009 оны 11 сарын 24-нд нас барсан бөгөөд түүний нас баралтын шалтгаан нь тодорхойгүй байгаа юм. Самак Сундаравежийн богино хугацааны засаглал нь Тайландын улс төрийн тогтворгүй байдлыг харуулсан чухал үйл явдал болсон юм. Гэсэн хэдий ч түүний намын нөлөө Тайландын улс төрд өнөөг хүртэл хүчтэй хэвээр байна.

Олимпын наадам гэж юу вэ ?

Олимпын наадам бол дэлхийн хамгийн том спортын арга хэмжээ юм. Энэ нь дөрвөн жил тутамд зохион байгуулагддаг бөгөөд дэлхийн өнцөг булан бүрээс тамирчид оролцдог. Олимпын наадмын түүх нь эртний Грекийн үед холбогддог. Анхны Олимпын наадам МЭӨ 776 онд Грекийн Олимп хотод болж байжээ. Харин орчин үеийн Олимпын наадмыг 1896 онд Францын Pierre de Coubertin санаачилж, Афин хотноо анх удаа зохион байгуулсан. Олимпын наадам нь зуны болон өвлийн гэсэн хоёр төрөлтэй. Зуны Олимпод хөнгөн атлетик, усанд сэлэлт, гимнастик, теннис зэрэг спортын төрлүүд багтдаг бол өвлийн Олимпод цана, мөсөн тэшүүр, хоккей зэрэг өвлийн спортууд орно. Олимпын наадмын гол зорилго нь улс орнуудын найрамдал, эв нэгдлийг бэхжүүлэх, залуучуудын хүч чадлыг сорих, спортоор дамжуулан энх тайван, нөхөрлөлийг түгээн дэлгэрүүлэхэд оршдог. Олимпын бэлгэ тэмдэг нь таван өнгийн цагираг бөгөөд энэ нь дэлхийн тивүүдийг төлөөлдөг. Олимпын тангараг нь "Хурднаас хурдан, өндрөөс өндөр, хүчтэйгээс хүчтэй" гэсэн уриатай. Монгол Улс анх 1964 оноос эхлэн Олимпын наадамд оролцож эхэлсэн бөгөөд одоогоор нийт 32 медаль хүртээд байна. Монголчуудын хувьд Олимпын наадам нь үндэсний бахархал, баяр хөөрийн бэлгэдэл болдог. Олимпын наадам нь спортын амжилтаас гадна соёл, боловсрол, эв нэгдлийг түгээн дэлгэрүүлдэг чухал арга хэмжээ юм. Энэ нь хүн төрөлхтний нэгдмэл байдлыг илэрхийлэх, улс орнуудын харилцан ойлголцлыг сайжруулахад ихээхэн хувь нэмэр оруулдаг билээ.

Брисбэн гол гэж юу вэ ?

Брисбэн гол нь Австралийн Квийнслэнд мужийн зүүн өмнөд хэсгээр урсдаг томоохон гол юм. Энэ гол нь Их ус хагалбарын нуруунаас эх авдаг бөгөөд 344 км урт урсаж, эцэст нь Мортон буланд цутгадаг. Брисбэн голын сав газарт Австралийн гуравдахь том хот болох Брисбэн хот оршдог. Голын эрэг дагуу олон тооны үйлдвэр, уурхай, хөдөө аж ахуйн бүс байрладаг. Брисбэн гол нь Австралийн чухал усан замуудын нэг бөгөөд усан тээврийн хувьд ач холбогдолтой. Мөн энэ гол нь загас агнуур, усалгаа, цахилгаан эрчим хүчний үйлдвэрлэлд өргөн ашиглагддаг. Гэвч сүүлийн жилүүдэд уур амьсгалын өөрчлөлт, хүний буруутай үйл ажиллагаанаас шалтгаалан Брисбэн голын усны түвшин буурах, бохирдох зэрэг асуудлууд тулгарч байна. Иймд уг голыг хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээнүүдийг авч хэрэгжүүлж байна. Брисбэн гол нь Австралийн байгалийн үзэсгэлэнт газруудын нэг бөгөөд жуулчдын сонирхлыг ихээр татдаг. Голын эрэг дагуух цэцэрлэгт хүрээлэнгүүд, амралтын газрууд нь амралт, зугаалгын таатай орчныг бүрдүүлдэг. Нийтдээ Брисбэн гол нь Австралийн эдийн засаг, байгаль орчин, аялал жуулчлалын салбарт чухал үүрэг гүйцэтгэдэг стратегийн ач холбогдол бүхий голуудын нэг юм.

Эзэн хааны коллеж (Лондон) гэж юу вэ ?

Эзэн хааны коллеж (англи. Imperial College London) нь Лондон хотод байрладаг, 1907 онд байгуулагдсан, 100 гаруй жилийн түүхтэй, Их Британийн нэр хүндтэй, судалгааны чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг улсын их сургууль юм. Энэ их сургууль нь анх 1907 оны 7-р сарын 8-нд Эзэн хааны Хааны дүрмийн дагуу Эзэн хааны Шинжлэх ухаан, технологийн коллеж (Royal College of Science and Technology), Эзэн хааны дүрслэх урлагийн сургууль (Royal School of Mines), Шинжлэх ухааны факультетийг нэгтгэн байгуулагдсан байна. 2007 оны 7-р сард Эзэн хааны коллеж 100 жилийн ойгоо албан ёсоор тэмдэглэсэн бөгөөд 2004-2009 онд ректороор физикч, профессор Ричард Лайонс ажиллаж байжээ. 2013 онд тус коллеж Лондонгийн Их сургуулийн бүрэлдэхүүнээс гарч бие даасан их сургууль болсон байна. Эзэн хааны коллеж нь инженерчлэл, бизнес, анагаах ухаан, шинжлэх ухааны чиглэлээр дэлхийд тэргүүлэгч их сургуулиудын нэг юм. Тус сургууль нь QS World Rankings-д 2022 онд дэлхийн хэмжээнд 6-р байранд эрэмбэлэгджээ. Эзэн хааны коллежид 22 Нобелийн шагналтан, 3 Филдсийн медальтан, Тюрингийн 1 шагналтан, 74 Хаант нийгэмлэгийн гишүүн, 110 Роял Академийн гишүүн, 14 Леонардо да Винчийн шагналтан, 5 утга зохиолын Номын шагналтан, 5 Крикетийн Дэлхийн цомын шагналтнууд багшилж, суралцаж байсан нь энэ сургуулийн нэр хүндийг харуулж байна.

Брисбэн гэж юу вэ ?

Брисбэн бол Австралийн Квийнслэнд мужийн нийслэл хот юм. Энэ хот нь Австралийн зүүн өмнөд эрэг дээр, Брисбэн голын эрэг дагуу оршдог. Брисбэн нь Австралийн гуравдахь том хот бөгөөд 2.6 сая орчим хүн амтай. Энэ хот нь Австралийн эдийн засаг, соёл, боловсролын чухал төвүүдийн нэг юм. Брисбэн хотын түүх нь 1820-иод оноос эхтэй бөгөөд анх шоронгийн суурин байсан. Харин 1840-өөд оноос энгийн иргэд суурьших болсноор хот хурдацтай хөгжиж эхэлжээ. 1859 онд Квийнслэнд муж байгуулагдахад Брисбэн түүний нийслэл болсон байна. Брисбэн хот нь өнөөдөр олон соёлын үйл ажиллагаа, арга хэмжээгээрээ алдартай. Жил бүр уламжлал болгон зохион байгуулагддаг Брисбэний наадам, Комеди фестиваль, Олон улсын кино наадам зэрэг арга хэмжээнүүд олон жуулчдыг татдаг. Мөн Брисбэн хот нь боловсролын салбараараа ч алдартай бөгөөд Квийнслэндийн Их сургууль, Гриффит Их сургууль зэрэг нэр хүндтэй их сургуулиуд энд байдаг. Брисбэн хотын цаг агаар нь дулаан, нарлаг бөгөөд жилийн дундаж температур нь 20°C орчим байдаг. Гэхдээ зун нь халуун, чийглэг байх ба үе үе үер бууж, шуурга болдог. Нийтдээ Брисбэн бол Австралийн амьдралын чанар өндөртэй, байгалийн үзэсгэлэнт хотуудын нэг бөгөөд жуулчид, шинээр суурьшигчдын дунд алдартай хот юм.

Батжаргалын Батбаяр гэж юу вэ ?

Батжаргалын Батбаяр буюу Баабар нь Монгол Улсын нэрт зохиолч, улс төрч, нийтлэлч юм. Тэрээр 1954 онд Архангай аймагт төрсөн бөгөөд одоогоор Улаанбаатар хотод амьдарч байна. Баабар нь 1972 онд Улаанбаатар хотын дунд сургууль төгссөний дараа Польшийн Краков хотын Ягелоны Их Сургуульд түүхийн чиглэлээр суралцаж, 1979 онд төгссөн байна. Тэрээр Монголд ирээд ШУА-ийн Түүхийн хүрээлэнд ажиллаж эхэлсэн ба 1980-1990-ээд онд "Шинэ үе" сонины сурвалжлагчаар ажиллаж байжээ. Баабар нь 1980-аад оны сүүлчээр Монголд ардчилсан хувьсгал эхлэхэд идэвхтэй оролцож, Ардчилсан Холбооны Ерөнхий Зохицуулах Зөвлөлийн даргаар сонгогдон ажилласан. Тэрээр Монголын ардчилсан хөдөлгөөнд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн хүмүүсийн нэг юм. Түүнчлэн Баабар нь Монголын улс төрд идэвхтэй оролцож, 1991-1994 онд Парламентын гишүүнээр сонгогдон ажиллаж байсан. Мөн 1996-2004 онд дахин Парламентад сонгогдож, 1998-1999 онд Сангийн сайдаар ажиллаж байжээ. Баабар нь Монголын нийгэм, улс төрийн талаар олон ном, нийтлэл бичсэн бөгөөд түүний бүтээлүүд англи, польш, орос хэл рүү орчуулагдан хэвлэгдсэн байдаг. Тэрээр Монголын түүх, соёлын талаарх мэдлэгээрээ алдартай бөгөөд Монголын түүхийн олон ном бичиж, редакторласан байдаг. Баабар нь мөн Монголын тэргүүлэх блогчдын нэг бөгөөд түүний блог нь монголчуудын дунд маш алдартай юм. Тэрээр өөрийн блогоороо дамжуулан нийгэм, улс төрийн талаар идэвхтэй байр сууриа илэрхийлдэг. Нийтдээ Баабар бол Монголын нийгэм, улс төрийн амьдралд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн, олон талын авьяастай хүн юм. Түүний бүтээлүүд, үзэл бодол нь Монголын олон нийтэд ихээхэн нөлөө үзүүлсээр байна.

Жонатан Свифт гэж юу вэ ?

Жонатан Свифт (1667-1745) бол Ирландын алдарт зохиолч, улс төрч, сэтгэгч юм. Тэрээр Англи хэлт яруу найрагч, зохиолчдын дотроос хамгийн алдартай хошин шогчдын нэг гэгддэг. Свифт Дублин хотод төрсөн бөгөөд Дублины Их Сургуульд суралцаж төгссөн. Тэрээр сүм хийдэд ажиллаж байсан ч удалгүй улс төрийн карьер хөөж эхэлсэн. Тэрээр Вигнамын намын гишүүн болж, парламентад сонгогдон ажиллаж байв. Гэвч Свифтийн хамгийн алдартай бүтээл нь түүний уран зохиол юм. Тэрээр хошин шог, улс төрийн шүүмжлэлт зохиолуудаараа алдартай. Түүний хамгийн алдартай бүтээл бол "Гулливерийн аялал" (1726) юм. Энэ номдоо тэрээр нийгмийн тогтсон ёс, улс төрийн бузар булай байдлыг шүүмжлэн харуулсан байдаг. Свифт мөн "Дублин хотын хүүхдийн эмнэлэг", "Свифтийн эмнэлэг" зэрэг буяны байгууллагуудыг үүсгэн байгуулсан нь түүний нийгмийн хариуцлагатай, энэрэнгүй зан чанарыг харуулдаг. Түүний бусад алдартай бүтээлүүдэд "Хөөрхөн модон гуталтай охины захидал", "Юлия авгайн захидал", "Пол Стелла хоёрын харилцаа" зэрэг багтана. Свифт насан туршдаа хүнд өвчтэй байсан бөгөөд 1745 онд Дублин хотод таалал төгссөн. Түүнийг Дублин хотын Сент Патрикийн сүмд оршуулсан бөгөөд түүний булшин дээр "Hic depositum est Corpus / Hoc requiescat in pace" буюу "Энд Жонатан Свифтийн бие оршуулагдав. Түүний сүнс амар амгалан нойрсов" гэсэн бичээстэй байдаг. Жонатан Свифт бол Англи хэлт утга зохиолын түүхэн дэх хамгийн нөлөө бүхий зохиолчдын нэг бөгөөд түүний бүтээлүүд өнөөг хүртэл уншигчдын хүртээл болсоор байна.

Хуан Фернандесын арлууд гэж юу вэ ?

Хуан Фернандесын арлууд нь Номхон далайн баруун өмнөд хэсэгт, Чилийн эргээс 670 км зайтай орших жижиг арлуудын бүлэг юм. Энэ арлууд нь Робинзон Крузо, Александ Селькирк, Санта Клара гэсэн 3 том арлаас бүрддэг. Хуан Фернандесын арлууд нь анх 1574 эсвэл 1563 онд Испанийн аялагч Хуан Фернандес нээсэн гэж үздэг. Гэхдээ тэр үед арлуудыг судалж, газрын зураг дээр тэмдэглээгүй байсан тул хожим нь олон удаа дахин нээгдэж байжээ. Арлууд нь галт уулын гаралтай бөгөөд халуун орны ургамал, амьтдаар баялаг. Ялангуяа Робинзон Крузо арал дээр ховор шувууд, хөхтөн амьтад олноор амьдардаг. Мөн арлуудын эргэн тойронд янз бүрийн далайн амьтад, тухайлбал, далайн хав, далайн арслан, янз бүрийн загаснууд элбэг тохиолддог. Хуан Фернандесын арлууд нь Чилийн засаг захиргааны хувьд Вальпараисо бүсийн нэг хэсэг юм. Одоогоор арлууд дээр цөөн тооны хүн амьдардаг бөгөөд гол төлөв загас агнуур, аялал жуулчлалаар амьдардаг. Робинзон Крузо арал нь Александр Селькиркийн нэрэмжит байсан бөгөөд энэ арал дээр 1704 онд Александр Селькирк хаягдаж, 4 жил 4 сарын турш ганцаараа амьдарч байсан түүхтэй. Энэ түүхээс сэдэвлэн Даниэл Дефо "Робинзон Крузо" романаа бичсэн гэдэг. Хуан Фернандесын арлууд нь байгалийн үзэсгэлэнт газар, ховор амьтан, ургамлаараа алдартай бөгөөд ЮНЕСКО-гийн Дэлхийн өвийн жагсаалтад 1994 онд бүртгэгдсэн. Гэвч сүүлийн жилүүдэд уур амьсгалын өөрчлөлт, хүний буруутай үйл ажиллагаанаас шалтгаалан арлуудын экосистем доройтож байгаа нь анхаарал татаж байна.

Мадрид гэж юу вэ ?

Мадрид бол Испани улсын нийслэл хот бөгөөд Европын холбооны гишүүн орнуудын нийслэл хотуудаас хүн амын тоогоороо Лондон, Берлиний дараа гуравдугаарт ордог том хот юм. Мадрид нь Испанийн төв хэсэгт, далайн түвшнээс дээш 667 метрийн өндөрт оршдог. Хотын түүх нь IX зуунд Арабчуудын үед эхэлсэн гэж үздэг бөгөөд тухайн үед Кордовын халифт улсын харьяанд байсан байна. Харин 1085 онд Кастилийн ван VI Альфонсо хотыг эзлэн авснаар Мадрид Христийн шашинтнуудын мэдэлд шилжжээ. XVI зуунд Испанийн хаант улсын нийслэл болсноор Мадрид улс төр, эдийн засгийн хувьд хурдацтай хөгжиж эхэлсэн. Ялангуяа Австрийн эзэнт гүрний үед (1516-1700) Мадрид Европын нэгэн том соёл, урлагийн төв болж хөгжсөн байна. Өнөөдөр Мадрид нь Испанийн улс төр, эдийн засаг, соёлын төв хэвээр байна. Хотод олон музей, урлагийн галерей, түүхэн дурсгалт газрууд байдаг. Тухайлбал, Прадо музей, Рейна София музей, Тиссен-Борнемица музей зэрэг дэлхийд алдартай музейнүүд Мадридад байдаг. Мөн Мадрид нь Европын томоохон худалдаа, бизнесийн төвүүдийн нэг бөгөөд олон улсын томоохон компаниудын төв оффисууд энд байрладаг. Хотын эдийн засагт үйлчилгээний салбар, тэр дундаа аялал жуулчлал чухал үүрэгтэй. Мадрид нь өвөрмөц соёл, түүх, архитектурын өвөөр баялаг хот бөгөөд жил бүр олон сая жуулчид зочилдог. Хотын иргэд буюу "мадри́дистас" нь найрсаг, инээмсэглэл ихтэй, идэвхтэй амьдралын хэв маягаараа алдартай.

Иен гэж юу вэ ?

Иен нь Япон улсын мөнгөн тэмдэгт юм. Олон улсын валютын код нь JPY бөгөөд ¥ гэсэн тэмдэглэгээтэй. Иен нь дэлхийн хамгийн их арилжаалагддаг валютуудын нэг бөгөөд АНУ-ын доллар, евро, фунт стерлинг, Швейцарын франкийн дараа дөрөвдүгээрт ордог. Иений үүсэл нь 1871 онд Японы Засгийн газраас шинэ мөнгөн тэмдэгтийг нэвтрүүлэх тухай зарласантай холбоотой. Урьд нь Японд янз бүрийн феодалын эзэмшил газрууд өөрсдийн мөнгөн тэмдэгтийг хэрэглэж байсан бол нэгдсэн улс болсноор стандартчилагдсан үндэсний мөнгөн тэмдэгттэй болох шаардлага гарсан байна. Иений анхны нэгж нь 1/100 буюу "сэн", 1/1000 буюу "рин" гэсэн дэд нэгжтэй байв. Гэвч одоо эдгээр дэд нэгжийг бараг хэрэглэхээ больсон. Иений дэвсгэртүүд нь 6,500-аас 10,000 иен хүртэлх дүнтэй байдаг бол зоос нь 1, 5, 10, 50, 100, 500 иен гэсэн дүнтэй байдаг. Японы эдийн засгийн хүчирхэг байдал, экспортод чиглэсэн үйлдвэрлэл, технологийн дэвшил зэрэг нь иений ханшийг тогтвортой байлгахад чухал үүрэгтэй. Гэхдээ сүүлийн жилүүдэд Японы эдийн засгийн өсөлтийн удаашрал, түүхий эдийн үнийн уналт зэргээс шалтгаалан иений ханш сулрах хандлагатай байна. Иен нь зөвхөн Японд төдийгүй Зүүн Өмнөд Азийн зарим орнуудад ч өргөн хэрэглэгддэг. Жишээлбэл, БНАСАУ-д иенийг албан ёсны мөнгөн тэмдэгт болгон хэрэглэдэг.

Никобарын арлууд гэж юу вэ ?

Никобарын арлууд нь Энэтхэгийн далайн Бенгалын буланд орших, Энэтхэгт харьяалагддаг арлуудын бүлэг юм. Энэ нь Андаманы арлуудын өмнөд хэсэгт байрладаг бөгөөд 22 арлаас бүрддэг. Никобарын арлуудын нийт газар нутгийн хэмжээ 1,841 км2 бөгөөд хамгийн том арал нь Кар Никобар юм. Арлуудын хойд үзүүр нь Андаманы арлуудтай ойролцоо байдаг бол өмнөд үзүүр нь Индонезийн Суматра аралтай ойр байдаг. Арлуудын ихэнх хэсэг нь ширэнгэн ойгоор хучигдсан бөгөөд амьтан, ургамлын аймаг баялаг юм. Энд олон зүйлийн шувуу, могой, хавч, яст мэлхий зэрэг амьтад амьдардаг. Мөн цөөн тооны ховор амьтад, тухайлбал, Никобарын заан, Никобарын лемур сармагчин зэрэг нь зөвхөн эдгээр арлуудад л байдаг. Никобарын арлуудад 1869 оноос Англичууд захирч эхэлсэн бөгөөд 1947 оноос Энэтхэгийн нэгдсэн мужийн нэг хэсэг болсон. Одоогоор Андаман, Никобарын арлууд нь Энэтхэгийн холбооны нутаг дэвсгэр болж, Порт Блэйр хот нь тэдгээрийн нийслэл юм. Арлуудын оршин суугчдын ихэнх нь уугуул иргэд бөгөөд тэдний дотор Никобарчууд, Шомпенчууд зэрэг овгууд багтдаг. Тэд уламжлалт аж амьдралаа хадгалан үлдсэн хэвээр байна. Гэвч сүүлийн жилүүдэд аялал жуулчлал хөгжихийн хэрээр арлуудын экосистем, уугуул соёлд сөргөөр нөлөөлж буй. Цаашид эдгээр арлуудыг хамгаалах, тогтвортой хөгжлийг дэмжих асуудал чухал болоод байна.

Менежмент гэж юу вэ ?

Менежмент гэдэг нь байгууллагын зорилтыг тодорхойлж, түүнд хүрэх замыг нарийн төлөвлөх, шаардлагатай нөөцийг зохион байгуулах, хүмүүсийг удирдан чиглүүлэх, үйл ажиллагааг хянах, үнэлэх, сайжруулах үйл явц юм. Менежментийн гол зорилго нь байгууллагын нөөцийг үр ашигтай, үр дүнтэй ашиглах замаар зорилгодоо хүрэхэд оршино. Үүний тулд менежерүүд дараах үндсэн чиг үүргийг хэрэгжүүлдэг: 1. Төлөвлөх - Ирээдүйн зорилго, стратегийг тодорхойлох 2. Зохион байгуулах - Нөөцийг зохистой хуваарилах, бүтцийг бий болгох 3. Удирдах - Хүмүүсийг манлайлах, урамшуулах, хянах 4. Хянах - Үйл ажиллагаанд хяналт тавих, үнэлэх 5. Захиран зохицуулах - Алдаа дутагдлыг засах, сайжруулах арга хэмжээ авах Эдгээр чиг үүргийг хэрэгжүүлэхдээ менежерүүд техникийн (мэргэжлийн), хүмүүнлэгийн (харилцааны), сэтгэлгээний (шийдвэр гаргах) ур чадваруудыг ашигладаг. Менежментийн онол, практик нь бизнесийн салбарт төдийгүй төрийн болон төрийн бус байгууллага, эрүүл мэнд, боловсрол гэх мэт олон салбарт өргөн хэрэглэгддэг. Орчин үед менежментийн арга барилд инновац, дижитал шилжилт, тогтвортой хөгжил зэрэг шинэ сорилтууд тулгарч байна. Товчхондоо, менежмент бол байгууллагын амжилтад хүргэх гол хүчин зүйл бөгөөд үр дүнтэй менежментийн ачаар байгууллагууд өрсөлдөх чадвараа дээшлүүлж, урт хугацаанд тогтвортой хөгждөг байна.

Мемфис Гриззлис гэж юу вэ ?

Мемфис Гриззлис бол Америкийн Теннесси муж улсын Мемфис хотод төвтэй, Үндэсний Сагсан Бөмбөгийн Холбоо (NBA)-ны баг юм. Тэд анх 1995 онд Канадын Ванкувер хотод "Ванкувер Гриззлис" нэртэйгээр байгуулагдаж, 2001 онд Мемфис руу нүүсэн байна. Одоогоор Гриззлис баг NBA-ийн Баруун бүсийн Өмнөд дивизонд өрсөлддөг. Тэд ФедЭкс Форум цэнгэлдэхэд тоглодог бөгөөд энэ нь тэдний албан ёсны талбай юм. Багийн нэр "Gizzly" нь Хойд Америкт тархсан том биетэй баавгайг хэлдэг бөгөөд энэ нь хүч чадал, тэсвэр хатуужлыг бэлгэддэг. Гриззлис багийн түүхэнд Марк Газоль, Зак Рэндольф, Майк Конли зэрэг шилдэг тоглогчид тоглож байсан. Тэд 2013 онд анх удаа плей-оффт оролцож, хоёр дахь шатанд шалгарч байсан амжилттай. 2020-21 оны улиралд Гриззлис баг плей-оффт эргэн оролцож, Юта Жаззын эсрэг тоглосон ч харамсалтай нь ялагдал хүлээсэн. Гэсэн хэдий ч залуу, авьяаслаг тоглогчдынхоо ачаар ирээдүйд илүү өндөр амжилт гаргана гэдэгт итгэлтэй байна. Мемфис Гриззлис бол Мемфис хотынхоо бахархал, спортын салбарын нэгэн чухал хэсэг бөгөөд фенүүдийнхээ хайрыг хүлээсэн баг юм.

Төгс-Очирын Намнансүрэн гэж юу вэ ?

Төгс-Очирын Намнансүрэн (1878-1919) бол Монгол Улсын тусгаар тогтнолын төлөө тэмцэгч, улс төрч, Богд Хаант Монгол Улсын анхны Ерөнхий сайд байсан хүн юм. Намнансүрэн 1878 онд одоогийн Өвөрхангай аймагт төрсөн. Залуудаа Хятадын нөлөөнөөс ангид байхыг эрмэлзэж, монголчуудын дунд үндэсний ухамсарыг сэргээхийг хичээж байв. Тэрээр 1911 оны үндэсний эрх чөлөөний хувьсгалд идэвхтэй оролцож, Богд хааны зөвлөхөөр ажиллаж байсан юм. 1912 онд Богд хаан Намнансүрэнг Монгол Улсын анхны Ерөнхий сайдаар томилсон. Тэрээр Оросын эзэнт гүрэнтэй найрсаг харилцаа тогтоох, улс орныхоо бие даасан байдлыг бэхжүүлэхийг эрмэлзэж байв. Мөн тэрээр Монгол Улсын анхны Үндсэн хуулийг боловсруулахад оролцож, орчин үеийн боловсрол, шинжлэх ухааныг хөгжүүлэхийг дэмжиж байсан юм. Намнансүрэн 1919 онд 41 насандаа таалал төгссөн. Түүнийг Монголын тусгаар тогтнол, үндэсний эв нэгдлийн төлөө зүтгэсэн их хүн гэж үздэг бөгөөд түүний нэрэмжит гудамж, сургууль, хөшөө дурсгал Монголд байдаг. Төгс-Очирын Намнансүрэн бол Монголын орчин үеийн түүхэнд гарамгай үүрэг гүйцэтгэсэн төрийн зүтгэлтэн, үндэсний баатар хүн юм. Түүний үйл хэрэг, үзэл санаа нь өнөөг хүртэл монголчуудад үлгэр дууриал, урам зориг өгсөөр байна.

Хатанбаатар Магсаржав гэж юу вэ ?

Хатанбаатар Магсаржав (1878-1927) бол Монголын цэргийн жанжин, тусгаар тогтнолын төлөө тэмцэгч, үндэсний баатар хүн юм. Тэрээр 1878 онд Булган аймгийн Хутаг суманд төрсөн бөгөөд залуудаа лам болж, хожим нь цэргийн албанд орсон байна. 1911 оны үндэсний эрх чөлөөний хувьсгалын үеэр Магсаржав Ховд хотыг Манж, Хятадуудаас чөлөөлөх тулаанд гол үүрэг гүйцэтгэсэн. Энэ гавьяагаараа тэрээр Богд хаанаас "Хатанбаатар ван" цол хүртсэн юм. 1913-1914 онд Магсаржав Монголын Засгийн газрын цэргийн яамны сайдаар ажиллаж байв. 1920-иод онд тэрээр Монголын автономитыг устгахыг оролдсон Хятадын цэргүүдтэй тэмцэж, 1921 онд Ардын хувьсгалын ялалтыг хангахад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Ардын засгийн жилүүдэд Магсаржав Бүх цэргийн жанжин, Цэргийн зөвлөлийн гишүүнээр ажиллаж, улс орныхоо батлан хамгаалах чадавхийг бэхжүүлэхэд хувь нэмрээ оруулсан. Тэрээр мөн Монгол, Зөвлөлтийн армийн хамтарсан сургуулилтыг удирдан явуулж байв. Хатанбаатар Магсаржав 1927 онд 49 насандаа таалал төгссөн. Түүнийг Монголын тусгаар тогтнол, үндэсний эрх чөлөөний төлөө зүтгэсэн их хүн гэж үздэг бөгөөд түүний нэрэмжит гудамж, сургууль, музей, хөшөө дурсгал Монголд байдаг. Хатанбаатар Магсаржав бол Монголын орчин үеийн түүхэнд гарамгай үүрэг гүйцэтгэсэн цэргийн жанжин, үндэсний баатар хүн юм. Түүний эх оронч үзэл санаа, эрэлхэг зоригт байдал нь монголчуудад үеийн үед үлгэр дууриал болсоор байна.

Стивен Харпер гэж юу вэ ?

Стивен Жозеф Харпер (1959 онд төрсөн) бол Канадын улс төрч бөгөөд 2006 оноос 2015 он хүртэл Канадын 22 дахь Ерөнхий сайдаар ажиллаж байсан. Тэрээр Консерватив намын гишүүн бөгөөд 2004 онд тус намын даргаар сонгогдсон. Харпер 1959 онд Онтарио мужийн Торонто хотод төрсөн. Тэрээр Альберта Их Сургуулийг эдийн засагчаар төгссөн бөгөөд улс төрд орохоосоо өмнө эдийн засгийн чиглэлээр ажиллаж байв. 1993 онд Харпер анх удаа парламентад сонгогдож, 1997 он хүртэл Калгарийн баруун хэсгийг төлөөлж байв. 2002 онд тэрээр дахин парламентад сонгогдож, 2004 онд Канадын Консерватив намыг үүсгэн байгуулж, намынхаа даргаар сонгогджээ. 2006 оны холбооны сонгуульд Консервативчууд ялалт байгуулж, Харпер Ерөнхий сайдаар томилогдов. Тэрээр эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих, татварыг бууруулах, аюулгүй байдлыг сайжруулах, Афганистан дахь цэргийн ажиллагааг үргэлжлүүлэх зэрэг бодлогуудыг хэрэгжүүлсэн. 2015 оны сонгуульд Харперын нам ялагдаж, тэрээр Ерөнхий сайдын албан тушаалаа Жастин Трюдод шилжүүлэн өгсөн. Гэсэн хэдий ч Харпер Канадын улс төрд урт хугацаанд нөлөө бүхий улс төрч байсаар ирсэн бөгөөд консерватив үзэл баримтлалыг түгээн дэлгэрүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн гэж үздэг. Стивен Харпер бол Канадын орчин үеийн түүхэнд нөлөө бүхий улс төрчдийн нэг юм. Түүний улс төрийн карьер, үзэл баримтлал нь Канадын улс төр, нийгэмд гүнзгий ул мөрийг үлдээсэн гэж хэлж болно.

Микаэл Жан гэж юу вэ ?

Микаэл Жан (1957-2021) бол Канадын улс төрч, дипломатч бөгөөд 2005-2010 онд Канадын 27 дахь Ерөнхий захирагчаар ажиллаж байсан. Тэрээр Квебек мужид төрсөн бөгөөд Францын гаралтай. Жан залуудаа сэтгүүлч, багшаар ажиллаж байгаад улс төрд орсон. Тэрээр 1984 онд Либерал Намаас парламентад сонгогдож, 2001 он хүртэл Квебек мужийг төлөөлж байв. Парламентын гишүүнээр ажиллах хугацаандаа тэрээр Канад-Францын харилцааг бэхжүүлэх, франкофон соёлыг хөхиүлэн дэмжих чиглэлээр идэвхтэй ажилласан. 2005 онд Канадын Ерөнхий сайд Пол Мартин Жаныг Ерөнхий захирагчийн албан тушаалд нэр дэвшүүлсэн бөгөөд тэрээр 2005-2010 онд энэ албыг хашсан. Ерөнхий захирагчийн хувьд Жан Канадын нэгдмэл байдлыг бэхжүүлэх, цөөнх үндэстнүүдийн эрх ашгийг хамгаалах, олон улсын харилцааг өргөжүүлэх чиглэлээр ажилласан. Ерөнхий захирагчийн албан тушаалаас чөлөөлөгдсөний дараа Жан НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын тусгай зөвлөхөөр ажиллаж, франкофон орнуудын асуудал хариуцсан. Тэрээр мөн Францын Гадаад легионд алба хашиж, Францын Хүндэт легионы одонгоор шагнуулж байв. Микаэл Жан бол Канадын нийгэм, улс төрд өөрийн гэсэн өвөрмөц ул мөрийг үлдээсэн улс төрч юм. Түүний амьдрал, үйл хэрэг нь Канадын олон янз байдал, цөөнх үндэстнүүдийн эрх ашгийг хамгаалах, франкофон соёлыг түгээн дэлгэрүүлэхэд чухал хувь нэмэр оруулсан гэж үздэг.

Серена Виллиамс гэж юу вэ ?

Серена Жэймка Виллиамс (1981 онд төрсөн) бол Америкийн мэргэжлийн теннисчин бөгөөд дэлхийн домогт эмэгтэй теннисчдийн нэг юм. Тэрээр ганцаарчилсан болон хос төрөлд аль алинд нь "Их дуулга"-ын аварга болж байсан. Виллиамс 1981 онд АНУ-ын Флорида мужид төрсөн бөгөөд багаасаа теннисээр хичээллэж эхэлсэн. Тэрээр 1995 онд мэргэжлийн тамирчнаар гарч, удалгүй дэлхийн шилдэг теннисчдийн эгнээнд багтах болсон. Серена Виллиамс нь ганцаарчилсан төрөлд 23 удаа "Их дуулга"-ын аварга болж, эмэгтэйчүүдийн теннист шинэ рекорд тогтоосон. Үүнд Австралийн нээлттэй тэмцээнд 7 удаа, Ролан Гаррост 3 удаа, Уимблдонд 7 удаа, Америкийн нээлттэй тэмцээнд 6 удаа түрүүлсэн амжилт багтана. Түүнчлэн тэрээр Олимпийн наадмаас 4 алтан медаль хүртсэн. Түүний ихэр эгч Винус Виллиамстай хамтран тоглодог хос төрөлд ч Серена маш амжилттай байсан бөгөөд 14 удаа "Их дуулга"-ын аварга болж, 3 удаа Олимпийн алтан медаль хүртжээ. Серена Виллиамс нь зөвхөн теннисний талбай дээр төдийгүй нийгмийн идэвхтэн, бизнес эрхлэгч, загвар өмсөгчөөр ч алдартай. Тэрээр эмэгтэйчүүдийн эрх, арьсны өнгөөр алагчлах явдлын эсрэг тэмцэх, спортын салбарт жендэрийн тэгш байдлыг хангахын төлөө тууштай ажилладаг. Спортын амжилт, нийгмийн идэвх санаачилгаараа Серена Виллиамс нь орчин үеийн спортын ертөнцөд онцгой байр суурь эзэлдэг бөгөөд түүнийг бүх цаг үеийн шилдэг эмэгтэй тамирчдын нэгээр тооцдог.

Рожер Федерер гэж юу вэ ?

Рожер Федерер (1981 онд төрсөн) бол Швейцарын мэргэжлийн теннисчин бөгөөд дэлхийн домогт эрэгтэй теннисчдийн нэг юм. Тэрээр ганцаарчилсан төрөлд 20 удаа "Их дуулга"-ын аварга болж, эрэгтэй теннисчдийн дунд шинэ рекорд тогтоосон. Федерер 1981 онд Швейцарт төрсөн бөгөөд багаасаа теннисээр хичээллэж эхэлсэн. Тэрээр 1998 онд мэргэжлийн тамирчнаар гарч, удалгүй дэлхийн шилдэг теннисчдийн эгнээнд багтах болсон. Рожер Федерер нь ганцаарчилсан төрөлд Австралийн нээлттэй тэмцээнд 6 удаа, Ролан Гаррост 1 удаа, Уимблдонд 8 удаа, Америкийн нээлттэй тэмцээнд 5 удаа түрүүлсэн. Ингэснээр тэрээр "Их дуулга" тэмцээнүүдэд хамгийн олон удаа түрүүлсэн эрэгтэй теннисчин болсон юм. Түүнчлэн Федерер нь Олимпийн наадмаас 2 медаль хүртсэн бөгөөд Дэвисийн цомын тэмцээнд Швейцарын шигшээ багийг төлөөлөн тоглож, улсаа төлөөлөн өрсөлдөж байв. Федерер нь теннисний талбай дээрх ур чадвар, хөдөлгөөний хурд, цохилтын техникээрээ алдартай. Түүнийг олон шинжээч, тамирчид бүх цаг үеийн шилдэг теннисчин хэмээн үздэг. Гэвч Федерер нь зөвхөн теннисний амжилтаараа бус, нийгмийн хариуцлага, сайн үйлсийн ажлаараа ч алдартай. Тэрээр өөрийн нэрэмжит сангаараа дамжуулан боловсрол, эрүүл мэндийн салбарт хандив өргөдөг бөгөөд Африк, Азийн орнуудад хүүхдүүдэд зориулсан сургууль, эмнэлэг барьж байгуулахад дэмжлэг үзүүлдэг. Рожер Федерер бол зөвхөн теннисний ертөнцөд төдийгүй, нийт спорт, нийгмийн салбарт үлгэр жишээ үзүүлдэг, олон хүний хүндэтгэл хүлээсэн тамирчин юм.

Ноолуур гэж юу вэ ?

Ноолуур бол Монгол ямааны унгас юм. Энэ нь маш нарийн ширхэгтэй, нягт ихтэй боловч хөнгөн, дулаан алдадгүй чанартай, дээд зэрэглэлийн бүтээгдэхүүн юм. Монгол ямаа нь жилд нэг удаа л буюу хаврын улиралд ноолуураа өгдөг бөгөөд нэг ямаанаас дунджаар 150-300 грамм ноолуур гарах ба уг амьтны биеийн онцлогоос хамааран 500 грамм хүртэл ноолуур гарах тохиолдол ч бий. Ноолуурыг анх Хятад улсад үйлдвэрлэж эхэлсэн ба одоогоор дэлхий даяар ноолуурын зах зээлийн 70 орчим хувийг дангаараа бүрдүүлдэг. Гэхдээ Монгол улс нь дэлхийн хоёр дахь том ноолуур үйлдвэрлэгч орон бөгөөд жилд 15 тонн ноолуур үйлдвэрлэдэг. Ноолуурыг будаж, ноолууран утас болгосны дараа олон төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд ашигладаг. Үүнд: - Цамц, свитер, малгай, бээлий зэрэг хувцас - Ороолт, алчуур - Оймс - Бэлэг дурсгалын зүйлс гэх мэт Ноолуур нь маш зөөлөн, дулаахан, биед эвтэйхэн мэдрэмж төрүүлдэг учраас хүмүүс үнэтэй ч гэсэн худалдан авахдаа дуртай байдаг. Мөн ноолуур нь маш нарийн ширхэгтэй учраас агаар нэвтрүүлэх чадвар сайтай, хөлс шингээх чадвартай байдаг. Ноолуур бол Монголын эдийн засагт чухал үүрэгтэй стратегийн бүтээгдэхүүн бөгөөд Монгол улсын экспортын гол нэрийн бүтээгдэхүүний нэг юм. Иймд Монгол улс ноолуурын үйлдвэрлэлээ улам хөгжүүлэх, дэлхийн зах зээлд өрсөлдөх чадвараа дээшлүүлэхэд анхаарч ажиллаж байна.

Юмжаагийн Цэдэнбал гэж юу вэ ?

Юмжаагийн Цэдэнбал (1916-1991) бол Монгол Ардын Хувьсгалт Намын удирдагч бөгөөд 1940 оноос 1984 он хүртэл Монгол Улсын удирдагчаар ажилласан. Тэрээр Монгол Улсын түүхэн дэх хамгийн урт хугацаанд төрийн эрх барьсан удирдагч юм. Цэдэнбал 1916 онд Увс аймагт малчин ардын гэр бүлд төрсөн. Залуудаа сургуульд суралцаж, 1938 онд Эрхүү хотын Санхүү эдийн засгийн дээд сургуулийг төгссөн. 1939 онд Монгол Ардын Хувьсгалт Намд элссэн бөгөөд 1940 онд намын Ерөнхий нарийн бичгийн даргаар сонгогдсон. 1940-1984 оны хооронд тэрээр Монгол Ардын Хувьсгалт Намын удирдлагад ажиллаж, улс орноо социалист замаар хөгжүүлэх бодлого явуулсан. Цэдэнбалын үед Монгол Улс аж үйлдвэржих, хөдөө аж ахуй, газар тариалангийн салбар хөгжих, боловсрол, эрүүл мэндийн тогтолцоо бүрэлдэх зэрэг олон ахиц дэвшил гарсан. Мөн Монгол Улс олон улсын тавцанд идэвхтэй оролцож, НҮБ-д элссэн. Гэвч Цэдэнбалын дэглэмийн үед улс төрийн хэлмэгдүүлэлт, хүний эрхийн зөрчил гарч байсныг түүхчид онцолдог. 1984 онд Цэдэнбалыг эрүүл мэндийн шалтгаанаар огцруулж, Москвад эмчлүүлэхээр илгээсэн. Тэрээр 1991 онд Москва хотноо нас барсан бөгөөд 2003 онд Монголдоо оршуулагдсан. Ю.Цэдэнбал бол Монголын орчин үеийн түүхэнд гарамгай үүрэг гүйцэтгэсэн удирдагч бөгөөд түүний үйл хэргийг маргаантай хүлээн авдаг. Нэг талаас түүнийг улс орноо хөгжүүлэхэд ихээхэн хувь нэмэр оруулсан гэж үздэг бол нөгөө талаас авторитар дэглэм тогтоож, хүний эрхийг зөрчсөн гэж шүүмжилдэг. Ямартай ч Ю.Цэдэнбал бол Монголын түүхэн дэх нөлөө бүхий удирдагчдын нэг юм.

Монголын Ардчилсан Холбоо гэж юу вэ ?

Монголын Ардчилсан Холбоо (МоАХ) бол Монголын ардчиллын төлөө тэмцэгчдийн нэгдэл юм. Энэ холбоо нь 1989 оны 12-р сард байгуулагдсан бөгөөд Монгол Улсыг ардчилсан замд оруулахад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Тухайн үед Монгол Улс социалист нийгэмд амьдарч байсан бөгөөд улс төрийн олон ургальч үзэл, хүний эрх, эрх чөлөө хязгаарлагдмал байв. Харин Зөвлөлт Холбоот Улсад Горбачёвын өрнүүлсэн "перестройка" буюу өөрчлөн байгуулалтын бодлого нь Монголд ч нөлөөлж, ардчиллыг дэмжигч залуучуудын хөдөлгөөн өрнөсөн юм. Энэ цаг үед Монголын Ардчилсан Холбоо байгуулагдаж, ардчилсан шинэчлэлийг шаардсан. Тус холбооны анхны зохицуулагчаар Санжаасүрэнгийн Зориг сонгогдсон. МоАХ нь улс төрийн жагсаал, цуглаан зохион байгуулж, олон намын систем тогтоох, хүний эрхийг хангах, чөлөөт сонгууль явуулах зэрэг шаардлага тавьж байв. МоАХ-ны үйл ажиллагаа нь Монголд ардчилсан хувьсгал хийхэд хүргэсэн. 1990 оны 3-р сард тус холбоо Монгол Ардын Хувьсгалт Намын удирдлагыг огцрохыг шаардсан өлсгөлөн зарласны үр дүнд МАХН-ын Төв Хорооны Улс Төрийн Товчоо бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ огцорсон. Ингээд Монголд ардчилсан сонгууль явагдаж, олон намын тогтолцоо бий болсон юм. Өнөөдөр Монголын Ардчилсан Холбоо нь Монголын ардчиллыг бэхжүүлэх, хамгаалахад хувь нэмрээ оруулсаар байна. Тус холбоо нь ардчилсан үнэт зүйлсийг түгээн дэлгэрүүлэх, иргэний нийгмийг хөгжүүлэх, залуучуудын манлайллыг дэмжих чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг. МоАХ бол Монголын ардчиллын түүхэн дэх чухал үүрэг гүйцэтгэсэн байгууллага юм.

Эрдэнэбүрэн сум гэж юу вэ ?

Эрдэнэбүрэн сум нь Ховд аймагт байрладаг сум юм. Энэ сум нь Ховд аймгийн төвөөс 75 км зайтай оршдог бөгөөд Улаанбаатар хотоос 1552 км алслагдсан байдаг. Эрдэнэбүрэн сум нь 1924 онд байгуулагдсан ба одоогоор 4688 хүн амтай. Сумын нутаг дэвсгэр 268,5 га талбайтай бөгөөд далайн түвшнээс дээш 1182-4208 метрийн өндөрт оршдог. Сумын нутаг дэвсгэрийн ихэнх хэсгийг уулархаг, цөлийн бүс эзэлдэг. Эрдэнэбүрэн сум нь Монгол Алтайн нуруунд багтах Бүргэдтэй хайрхан, Маш, Шонт зэрэг өндөр уулстай. Мөн Хонгион, Ямаат, Бөөрөгт, Долоон нуурын гол зэрэг томоохон голууд, Их булаг, Долоон нуур, Хонгион нуур зэрэг байгалийн үзэсгэлэнт газруудтай. Сумын эдийн засгийн гол салбар нь мал аж ахуй бөгөөд ялангуяа ямаа, хонь, тэмээ өсгөдөг. Мөн газар тариалан, жижиг дунд үйлдвэрлэл хөгжиж байна. Эрдэнэбүрэн сум нь түүх соёлын өв уламжлалаараа баялаг. Жишээлбэл, Түрэгийн үеийн хүн чулуун хөшөө, Уйгарын үеийн балбал чулуу, Хар хятаны үеийн булш, Эрдэнэбүрэн хийдийн туурь зэрэг олон түүхэн дурсгалтай. Эрдэнэбүрэн сум нь байгалийн үзэсгэлэнт сайхан, түүх соёлын өв уламжлалаараа алдартай сум юм.

Лувр гэж юу вэ ?

Лувр бол Францын нийслэл Парис хотод байрладаг дэлхийн хамгийн том, алдартай урлагийн музей юм. Энэ музей нь Сена мөрний баруун эрэг дээр, Луврын ордон хэмээх түүхэн цогцолборт байрладаг. Луврын музейг анх 1792 онд байгуулсан бөгөөд Францын хувьсгалын дараа олон нийтэд нээлттэй болгожээ. Одоогоор музейн цуглуулгад 550,000 гаруй үзмэр байдаг бөгөөд эртний Египет, Грек, Ром, Европын дундад зууны үе, сэргэн мандалтын үе, орчин үеийн урлагийн бүтээлүүд багтдаг. Луврын музейн хамгийн алдартай бүтээлүүдийн нэг бол Леонардо да Винчигийн "Мона Лиза" зураг юм. Үүнээс гадна Микеланжелогийн "Босоо хөвгүүн", Рафаэлийн "Балтазар Кастильоне", Вермеерийн "Гялалзсан бүсгүй" зэрэг дэлхийд алдартай уран зургууд энд байдаг. Музейн барилга нь өөрөө ч гайхалтай түүхтэй. Анх 13-р зуунд Филипп II хааны үед баригдсан цайз байсан бол хожим нь ордон болж өөрчлөгджээ. Орчин үед Луврын пирамид хэмээх шилэн пирамид хаалгыг нэмж барьсан нь музейн өнгө төрхийг улам баяжуулсан юм. Жил бүр Лувр музейг 10 сая гаруй хүн үздэг бөгөөд энэ нь дэлхийн хамгийн их зочинтой музейнуудын нэг юм. Музей даваа гарагаас ням гараг хүртэл 09:00-18:00 цагийн хооронд ажилладаг. Лувр бол зөвхөн Францын төдийгүй дэлхийн урлаг соёлын өвийг хадгалж, түгээн дэлгэрүүлдэг онцгой газар юм. Энэ музейг үзэх нь урлагийн түүхийн аялал хийх боломжийг олгодог.

Жамбын Батмөнх гэж юу вэ ?

Жамбын Батмөнх (1926-1997) бол Монголын сүүлчийн коммунист удирдагч байсан улс төрч, эрдэмтэн юм. Тэрээр 1974 оноос 1984 он хүртэл БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөлийн дарга буюу ерөнхий сайдаар, 1984 оноос 1990 он хүртэл АИХ-ын Тэргүүлэгчдийн дарга буюу төрийн тэргүүнээр тус тус ажиллаж байв. Ж.Батмөнх 1926 онд Увс аймгийн Хяргас суманд төрсөн. 1939-1951 онд Хяргас сумын бага сургууль, Улаангом хотын дунд сургууль, МУИС-ийг тус тус төгсөж эдийн засагч мэргэжил эзэмшжээ. 1958-1961 онд ЗХУКН-ын дэргэдэх Нийгмийн ухааны академид суралцан эдийн засгийн ухааны дэд эрдэмтний зэрэг хамгаалжээ. Тэрээр 1948 онд МАХН-д элссэн бөгөөд 1962 оноос эхлэн намын дээд албан тушаалуудад ажиллаж эхэлсэн. 1973 онд МАХН-ын Төв Хорооны Улс төрийн товчооны гишүүн, 1974 онд БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөлийн дарга буюу ерөнхий сайдаар томилогдсон. Ж.Батмөнх Монголын удирдагчаар ажиллаж байх хугацаандаа улс орныхоо эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийг хурдасгах, ардчилсан шинэчлэлийг эхлүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Тэрээр 1980-аад оны дунд үеэс эхлэн Монголд ардчилсан өөрчлөлтийг эхлүүлж, гадаад харилцаагаа өргөжүүлэх, ЗХУ-тай харилцаагаа шинэчлэх бодлого явуулж эхэлсэн юм. 1990 оны ардчилсан хувьсгалын үеэр Ж.Батмөнх улс төрийн өөрчлөлтийг хүлээн зөвшөөрч, энх тайвнаар шилжих замыг сонгосноор цус урсгалгүй ардчилалд шилжих боломжийг олгосон гэж үздэг. Ж.Батмөнх 1997 онд Улаанбаатар хотноо таалал төгссөн. Түүнийг Монголын орчин үеийн түүхэнд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн улс төрч, шинэчлэгч хэмээн үнэлдэг юм.

Думаагийн Содном гэж юу вэ ?

Думаагийн Содном (1933-2002) бол Монгол Улсын төрийн зүтгэлтэн, эдийн засагч юм. Тэрээр 1984-1990 онд БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөлийн дарга буюу ерөнхий сайдаар ажиллаж байсан. Д.Содном 1933 онд Дорноговь аймгийн Өргөн суманд малчин ардын гэр бүлд төржээ. 1950-1954 онд Улаанбаатар хотын Санхүү, эдийн засгийн техникум, 1954-1958 онд ЗХУ-ын Эрхүү хотын Санхүү, эдийн засгийн дээд сургуулийг төгссөн байна. Тэрээр 1958-1963 онд Сангийн яаманд мэргэжилтэн, валютын хэлтсийн даргаар ажиллаж байгаад 1963-1969 онд БНМАУ-аас ЗХУ-д суугаа ЭСЯ-нд худалдааны төлөөлөгчөөр томилогджээ. 1969-1974 онд Улсын төлөвлөгөөний комисст хэлтсийн дарга, орлогч даргаар ажилласан байна. 1974-1984 онд Улсын төлөвлөгөөний комиссын нэгдүгээр орлогч дарга, Улсын төлөвлөгөөний комиссын даргаар ажиллаж байгаад 1984-1990 онд БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөлийн дарга буюу ерөнхий сайдаар томилогдон ажиллажээ. Д.Содном Монгол Улсын эдийн засгийн хөгжлийн төлөвлөлт, удирдлага, зохион байгуулалтын чиглэлээр идэвхтэй ажилласан. Тэрээр 1980-аад оны сүүлчээр Монгол Улсын эдийн засгийг шинэчлэх, зах зээлийн харилцаанд шилжүүлэх эхлэлийг тавьсан гэж үздэг. 1990 оны ардчилсан хувьсгалын дараа Д.Содном улс төрийн амьдралаас холдож, судалгаа шинжилгээний ажил хийх болсон. Тэрээр 2002 онд Улаанбаатар хотноо нас барсан. Д.Содномыг Монгол Улсын эдийн засгийн хөгжил, шинэчлэлд чухал хувь нэмэр оруулсан төрийн зүтгэлтэн, эдийн засагч хэмээн үнэлдэг юм.

Фтор гэж юу вэ ?

Фтор нь химийн элемент бөгөөд F гэсэн тэмдэглэгээтэй, атомын дугаар нь 9 юм. Энэ нь үелэх системийн 7-р бүлэгт багтдаг галоген юм. Фтор нь шар өнгөтэй, хоёр атомт хий байдлаар оршдог бөгөөд озонтой төстэй үнэртэй байдаг. Фтор нь маш идэвхтэй элемент бөгөөд урвалд өндөр хурдтай ордог. Энэ нь бараг бүх элементүүдтэй урвалд ордог бөгөөд ус, хүчил, шүлтийн металлуудтай хүртэл урвалд ордог. Ийм учраас фторыг байгальд чөлөөт хэлбэрээр нь олоход хэцүү бөгөөд ихэвчлэн минерал, эрдэс бодисуудад агуулагддаг. Фтор нь хүний биед маш чухал үүрэгтэй. Ялангуяа ясны эрүүл мэндэд нэн чухал бөгөөд кальцийн солилцоонд оролцдог. Гэхдээ хэт их хэмжээгээр хэрэглэвэл хортой нөлөө үзүүлж болзошгүй. Фторыг олон салбарт өргөн ашигладаг. Үүнд: 1. Шүдний оо, ам зайлагч бодисуудад бактерийг устгах, шүдний өнгөрийг бэхжүүлэх зорилгоор ашигладаг. 2. Хагас дамжуулагч үйлдвэрлэлд цэвэрлэгээний бодис, химийн урвалжуудаар хэрэглэдэг. 3. Цөмийн реакторт саармагжуулагч бодисоор ашигладаг. 4. Хөргөлтийн системүүдэд хөргөлтийн шингэн болгон хэрэглэдэг. 5. Резин, пластик материалын үйлдвэрлэлд тосолгооны бодисоор ашигладаг. Эдгээрээс гадна фторыг эмийн бодис, будаг, керамик материал зэрэг олон салбарт өргөн ашигладаг.

Архангельск муж гэж юу вэ ?

Архангельск муж нь Оросын Холбооны Улсын баруун хойд хэсэгт орших муж юм. Нийслэл нь Архангельск хот бөгөөд 413,100 хүн амтай. Мужийн нутаг дэвсгэр 589,900 км² бөгөөд 2020 оны байдлаар 1,136,528 хүн амтай байна. Архангельск муж нь Баруун Хойд Холбооны тойрогт хамаардаг бөгөөд Цагаан тэнгис, Баренцын тэнгис, Карын тэнгистэй хиллэдэг. Мөн Шпицбергений арлууд болон Франц-Иосифын газар нь тус мужид харьяалагддаг. Мужийн эдийн засгийн гол салбарууд нь загас агнуур, мод боловсруулах үйлдвэр, автомашин үйлдвэрлэл, хөнгөн үйлдвэр, хүнсний үйлдвэрлэл юм. Мөн Плесецк сансрын буудал нь тус мужид байрладаг. Архангельск мужид Северодвинск, Котлас, Вычегда зэрэг томоохон хотууд багтдаг. Мужийн нутгаар Хойд Двина, Онега, Вычегда зэрэг том голууд урсдаг бөгөөд Варакушка, Лач, Усолка зэрэг олон тооны нуурууд байдаг. Архангельскийн байгалийн үзэсгэлэнт газруудаас Пинега карстын үзмэр, Беломор канал, Кижи музей-заповедник зэргийг дурдаж болно. Мөн тус мужид олон тооны түүхэн дурсгалт газрууд, музейнүүд байдаг. Архангельск муж нь Оросын Холбооны Улсын чухал бүс нутгуудын нэг бөгөөд байгалийн баялаг, түүх соёлын өв, эдийн засгийн хөгжлөөрөө онцлог юм.

Герман хэл гэж юу вэ ?

Герман хэл нь Энэтхэг-Европын хэлний гэр бүлийн Баруун Германы салбарт хамаарах хэл юм. Энэ нь Герман, Австри, Швейцарь, Бельги, Люксембург, Лихтенштайн зэрэг улсуудад албан ёсны хэл болдог бөгөөд Европын холбооны хамгийн өргөн хэрэглээтэй хэлнүүдийн нэг юм. Герман хэлийг дэлхий дахинд 130 сая орчим хүн эх хэлээрээ ярьдаг бөгөөд хоёр дахь хэлээрээ ярьдаг хүмүүсийн тоогоороо дэлхийд 10-т ордог. Герман хэл нь латин цагаан толгойн үсгээр бичигддэг. Герман хэлний онцлог шинж чанарууд: 1. Герман хэл нь маш нарийн дүрэм журамтай, үг зүйн хувьд нэлээд төвөгтэй хэл юм. Жишээлбэл, нэр үг нь ганц, олон тоотой, хүйсээр ялгаатай байдаг. 2. Герман хэлэнд дуудлагын онцлог ихтэй. Жишээлбэл, ch, th, sch зэрэг авианууд нь монгол хэлнээс ялгаатай дуудлагатай. 3. Герман хэлэнд үг зохиох явдал их байдаг. Нэг үгийг хэд хэдэн үг нийлүүлэн зохиож болдог. 4. Герман хэлэнд өгүүлбэрийн бүтэц нь монгол хэлнээс ялгаатай. Тухайлбал, үйл үг нь өгүүлбэрийн төгсгөлд байрладаг. Герман хэл нь дэлхийн олон оронд заавал судлах хэл болсон бөгөөд бизнес, шинжлэх ухаан, технологи, инженерчлэл, урлаг соёл зэрэг салбарт өргөн хэрэглэгддэг. Мөн герман хэл нь англи хэлтэй ойролцоо учраас англи хэл сурахад герман хэлний мэдлэг ихээхэн тустай байдаг.

Шинэ Газар гэж юу вэ ?

Шинэ Газар бол Хойд мөсөн далайд орших арлууд бөгөөд Баренцын тэнгис, Карын тэнгисүүдийг заагладаг, Европын хамгийн зүүн хойд цэг юм. Энэ нь Оросын Холбооны Улсын Архангельск мужид харьяалагддаг. Шинэ Газар нь хоёр том арлаас бүрддэг: 1. Хойд арал (Северный) - 90% 2. Өмнөд арал (Южный) - 9% Эдгээр арлууд нь хоорондоо 2,3 км өргөнтэй Маточкины хоолойгоор тусгаарлагддаг. Шинэ Газрын нийт талбай 90,650 км2 бөгөөд үүнээс газрын талбай нь 55,200 км2, нуур цөөрөм, гол, намгийн талбай 36,000 км2-г эзэлдэг. Шинэ Газрын хамгийн өндөр цэг нь 1547 метр өндөртэй. Арлуудын ихэнх хэсэг нь тундрын бүст хамаарагдах ба хүн амын ихэнх нь эрэг орчмын суурингуудад амьдардаг. Шинэ Газар нь цэрэг, стратегийн ач холбогдолтой бөгөөд ЗХУ-ын үед цөмийн туршилтын талбай болж байсан. Одоо ч Оросын цөмийн туршилтын гол талбай хэвээр байгаа. Шинэ Газрын байгаль, экологи нь хүний үйл ажиллагааны улмаас ихээхэн доройтсон. Ялангуяа цөмийн туршилтууд нь арлуудын байгаль орчин, амьтан, ургамалд ноцтой хохирол учруулсан. Иймд Шинэ Газрыг хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай байгаа юм.

Франц-Иосифын газар гэж юу вэ ?

Франц-Иосифын газар нь Хойд мөсөн далайн Баренцын тэнгист орших, Оросын Холбооны Улсын эзэмшлийн, 190 орчим арлаас бүрдэх олтриг юм. Энэ нь Шпицбергений зүүн талд оршдог. Франц-Иосифын газрын нийт талбай 16,100 км2, хамгийн өндөр цэг нь 620 метр өндөртэй Винер-Нейштадтын газар арал дээр байдаг. Ихэнх хэсэг нь мөсөн голоор хучигдсан байдаг ч хойд туйлын цаг уурын нөлөөгөөр сүүлийн жилүүдэд мөс нь ихээхэн хайлж байгаа. Арлууд нь их тектоник хөдөлгөөний үйлчлэлээр үүссэн бөгөөд одоо ч идэвхтэй байдаг. Франц-Иосифын газар нь Евразийн эх газрын зүүн хойд захад оршдог бөгөөд Хойд туйлд хамгийн ойрхон орших эх газрын нэг юм. Тус олтриг анх 1873 онд Австри-Унгарын эзэнт гүрний судалгааны багийнхан нээсэн бөгөөд Австри-Унгарын хаан Франц-Иосиф I-ийн нэрээр нэрлэгджээ. 1926 онд ЗХУ-ын нутаг дэвсгэр болсон. Одоо Оросын Холбооны Улсын Архангельск мужид харьяалагддаг. Франц-Иосифын газарт байнгын оршин суугчид байхгүй ч Оросын цэргийн бааз, цаг уурын станцууд байдаг. Мөн сүүлийн жилүүдэд аялал жуулчлалын сонирхол нэмэгдэж байна.

Баренцын тэнгис гэж юу вэ ?

Баренцын тэнгис нь Умард мөсөн далайн нэг хэсэг бөгөөд баруун хойд талаараа Шпицберген арлуудаар, зүүн хойд талаараа Франц-Иосифын газраар, зүүн талаараа Шинэ Газраар хүрээлэгдсэн байдаг. Тэнгисийн зүүн талд Мурманск хот оршдог. Баренцын тэнгисийн нийт талбай 1,405,000 км² бөгөөд дундаж гүн нь 230 метр. Хамгийн гүн цэг нь 590 метр. Тэнгисийн ёроол нь тэгш талархаг бөгөөд гүехэн устай, элсэрхэг шороотой байдаг. Баренцын тэнгис нь Хойд Атлантын урсгалын нөлөөгөөр харьцангуй дулаан ус бүхий тэнгис юм. Жилийн ихэнх хугацаанд мөсөөр хучигдсан байдаг ч зуны улиралд мөс хайлж, усан замын тээвэр хийх боломжтой болдог. Баренцын тэнгис нь загас агнуур, далайн гаралтай баялгийн нөөцтэй. Мөн газрын тос, байгалийн хийн ордууд илэрсэн байдаг. Гэхдээ Баренцын тэнгис нь хүйтэн, ширүүн уур амьсгалтай, давалгаа ихтэй, мөсөн урсгал ихтэй зэргээс шалтгаалан усан замын тээвэрт хүндрэл учруулдаг. Иймд тэнгисийг ашиглахад тодорхой сорилтууд тулгардаг. Баренцын тэнгис нь Норвеги, Оросын хувьд стратегийн ач холбогдолтой бөгөөд хоёр орны эдийн засаг, аюулгүй байдалд чухал үүрэгтэй.

Дашийн Бямбасүрэн гэж юу вэ ?

Дашийн Бямбасүрэн бол Монгол Улсын улс төрийн зүтгэлтэн, Гавьяат эдийн засагч, доктор, профессор юм. Тэрээр 1942 оны 6-р сарын 20-нд Хэнтий аймгийн Биндэр сумд Ононы Шаазгайтын талд төрсөн. 1960-1965 онд ЗХУ-ын Москвагийн эдийн засаг-тоо бүртгэлийн дээд сургуулийг эдийн засагч статистикч мэргэжилтэй төгссөн. 1972-1975 онд ЗХУКН-ын Төв Хорооны дэргэдэх Нийгмийн ухааны академийг төгссөн бөгөөд 1984 онд Эдийн засгийн шинжлэх ухааны дэд докторын зэрэг хамгаалсан. Д.Бямбасүрэн 1965-1989 онд Статистикийн төв газарт, Үнэ стандартын улсын хорооны даргаар, Авто тээврийн барилга угсралтын засварын трестийн даргаар, ШУТ-н Улсын хорооны харьяа Удирдлагын автоматжуулсан системийн эрдэм шинжилгээ, зураг төслийн төвийн захирлаар, Удирдах ажилтны мэргэжил дээшлүүлэх институтийн захирлаар тус тус ажиллаж байв. 1989 онд БНМАУ-ын Сайд Нарын Зөвлөлийн орлогч, нэгдүгээр орлогч, даргаар ажиллаж байсан бөгөөд 1990 оны ардчилсан сонгуулийн дараа 9 сарын 10-нд Ерөнхий сайдаар томилогдон ажилласан. 11 жил Засгийн газрын гишүүнээр ажиллаж, 4 удаа УИХ-ын гишүүнээр сонгогдож байсан туршлагатай улстөрч юм. Д.Бямбасүрэн нь Монголын гадаад харилцааг хөгжүүлэхэд ихээхэн хувь нэмэр оруулсан бөгөөд Япон, ОХУ, АНУ, Хятад зэрэг олон оронтой найрсаг харилцаа тогтоох, хамтын ажиллагааг өргөжүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Тэрээр Монгол Улсыг зах зээлийн эдийн засагт шилжих шилжилтийн үед удирдан чиглүүлж, улс орныг хямралаас гаргахад онцгой хувь нэмэр оруулсан гэж үздэг. Одоогоор Д.Бямбасүрэн "Шинэ толь" сониныг эрхлэн гаргаж, нийтлэл бичиж, улс орны хөгжил дэвшилд хувь нэмрээ оруулсаар байна.

Карын тэнгис гэж юу вэ ?

Карын тэнгис нь Хойд мөсөн далайн нэг хэсэг бөгөөд Оросын Холбооны Улсын хойд хэсэгт оршдог. Энэ нь Шинэ Газар болон Хойд Газар гэсэн хоёр том арлын хооронд байрладаг. Карын тэнгисийн нийт талбай 880,000 км² орчим бөгөөд дундаж гүн нь 110 метр. Хамгийн гүн цэг нь 600 метр хүрдэг. Тэнгисийн ёроол нь тэгш талархаг бөгөөд элсэрхэг шороотой байдаг. Карын тэнгис нь жилийн ихэнх хугацаанд мөсөөр хучигдсан байдаг. Зуны улиралд л мөс хайлж, усан замын тээвэр хийх боломжтой болдог. Гэхдээ тэнгисийн мөсний зузаан харилцан адилгүй байдаг тул усан онгоцоор аялахад хүндрэлтэй байдаг. Карын тэнгис нь загас агнуур, далайн гаралтай баялгийн нөөцтэй. Мөн газрын тос, байгалийн хийн ордууд илэрсэн байдаг. Карын тэнгис нь Оросын Холбооны Улсын хувьд стратегийн ач холбогдолтой бөгөөд тус улсын эдийн засаг, аюулгүй байдалд чухал үүрэгтэй. Гэхдээ тэнгисийн хүйтэн, ширүүн уур амьсгал, мөсөн урсгал ихтэй зэргээс шалтгаалан усан замын тээвэрт хүндрэл учруулдаг. Иймд тэнгисийг ашиглахад тодорхой сорилтууд тулгардаг. Карын тэнгис нь байгаль орчны хувьд ч онцгой ач холбогдолтой. Энэ бүс нутагт олон зүйлийн ан амьтад, ялангуяа цагаан баавгай, хавч, далайн хав зэрэг амьдардаг. Мөн энэ нь шувуудын нүүдлийн гол замуудын нэг юм.

Ням-Осорын Туяа гэж юу вэ ?

Ням-Осорын Туяа бол Монгол Улсын нэрт улс төрч, бизнесмен юм. Тэрээр 1958 онд Улаанбаатар хотод төрсөн бөгөөд одоогоор Монгол Ардын Намын нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байна. Н.Туяа нь 1975-1980 онд ЗХУ-ын Москва хотын Хүнсний технологийн дээд сургуульд суралцаж, хүнсний инженер-технологич мэргэжил эзэмшсэн. 1984-1988 онд Москвагийн Их сургуулийн дэргэдэх Улс төрийн дээд сургуулийг төгссөн бөгөөд улс төр судлаач мэргэжилтэй. Тэрээр 1980 оноос хойш хүнсний үйлдвэрлэлийн салбарт ажиллаж эхэлсэн бөгөөд 1989-1991 онд Хүнсний үйлдвэрийн нэгдлийн ерөнхий захирлаар ажиллаж байв. 1991-2003 онд "Талх чихэр" ХК-ийн ерөнхий захирлаар ажиллаж, компанийг хөгжүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. 2003-2010 онд НИТХ-ын төлөөлөгчөөр сонгогдон ажиллаж, 2007-2010 онд НИТХ-ын Тэргүүлэгчдийн даргаар ажиллав. 2010-2012 онд УИХ-ын Тамгын газрын ерөнхий нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байсан. 2012 оноос хойш Н.Туяа Монгол Ардын Намын удирдах албан тушаалд ажиллаж байна. Тэрээр намынхаа эмэгтэйчүүдийн байгууллагыг удирдаж, жендэрийн тэгш байдлыг хангах, эмэгтэйчүүдийн улс төрийн оролцоог нэмэгдүүлэхэд анхаарч ажилладаг. Н.Туяа нь бизнесийн салбарт олон жил ажилласан туршлагатай бөгөөд Монголын хүнсний үйлдвэрлэлийн салбарын хөгжилд чухал хувь нэмэр оруулсан. Түүнчлэн тэрээр улс төрийн салбарт идэвхтэй ажиллаж, төрийн өндөр албан тушаалуудыг хашиж байсан туршлагатай улс төрч юм.

Лаптевын тэнгис гэж юу вэ ?

Лаптевын тэнгис нь Хойд мөсөн далайн нэг хэсэг бөгөөд Оросын Холбооны Улсын хойд хэсэгт оршдог. Энэ нь Лена мөрний цутгалангаас баруун тийш Таймырын хойг хүртэл үргэлжилдэг. Лаптевын тэнгисийн нийт талбай 672,000 км² орчим бөгөөд дундаж гүн нь 50 метр. Хамгийн гүн цэг нь 100 метр хүрдэг. Тэнгисийн ёроол нь тэгш талархаг бөгөөд элсэрхэг шороотой байдаг. Лаптевын тэнгис нь жилийн ихэнх хугацаанд мөсөөр хучигдсан байдаг. Зуны улиралд л мөс хайлж, усан замын тээвэр хийх боломжтой болдог. Гэхдээ тэнгисийн мөсний зузаан харилцан адилгүй байдаг тул усан онгоцоор аялахад хүндрэлтэй байдаг. Лаптевын тэнгис нь загас агнуур, далайн гаралтай баялгийн нөөцтэй. Мөн газрын тос, байгалийн хийн ордууд илэрсэн байдаг. Лаптевын тэнгис нь Оросын Холбооны Улсын хувьд стратегийн ач холбогдолтой бөгөөд тус улсын эдийн засаг, аюулгүй байдалд чухал үүрэгтэй. Гэхдээ тэнгисийн хүйтэн, ширүүн уур амьсгал, мөсөн урсгал ихтэй зэргээс шалтгаалан усан замын тээвэрт хүндрэл учруулдаг. Иймд тэнгисийг ашиглахад тодорхой сорилтууд тулгардаг. Лаптевын тэнгис нь байгаль орчны хувьд ч онцгой ач холбогдолтой. Энэ бүс нутагт олон зүйлийн ан амьтад, ялангуяа цагаан баавгай, хавч, далайн хав зэрэг амьдардаг. Мөн энэ нь шувуудын нүүдлийн гол замуудын нэг юм. Лаптевын тэнгисийн эрэг орчмоор Якутын автономит тойрог, Красноярскийн хязгаарын нутаг дэвсгэр оршдог. Эдгээр бүс нутгууд нь уул уурхай, газрын тос, байгалийн хийн олборлолтоор баялаг юм.

Дорнод Сибирийн тэнгис гэж юу вэ ?

Дорнод Сибирийн тэнгис нь Хойд мөсөн далайн нэг хэсэг бөгөөд Оросын Холбооны Улсын хойд хэсэгт оршдог. Энэ нь Новосибирскийн арлуудаас баруун тийш Шинэ Сибирийн арлууд хүртэл үргэлжилдэг. Дорнод Сибирийн тэнгисийн нийт талбай 913,000 км² орчим бөгөөд дундаж гүн нь 50 метр. Хамгийн гүн цэг нь 155 метр хүрдэг. Тэнгисийн ёроол нь тэгш талархаг бөгөөд элсэрхэг шороотой байдаг. Дорнод Сибирийн тэнгис нь жилийн ихэнх хугацаанд мөсөөр хучигдсан байдаг. Зуны улиралд л мөс хайлж, усан замын тээвэр хийх боломжтой болдог. Гэхдээ тэнгисийн мөсний зузаан харилцан адилгүй байдаг тул усан онгоцоор аялахад хүндрэлтэй байдаг. Дорнод Сибирийн тэнгис нь загас агнуур, далайн гаралтай баялгийн нөөцтэй. Мөн газрын тос, байгалийн хийн ордууд илэрсэн байдаг. Дорнод Сибирийн тэнгис нь Оросын Холбооны Улсын хувьд стратегийн ач холбогдолтой бөгөөд тус улсын эдийн засаг, аюулгүй байдалд чухал үүрэгтэй. Гэхдээ тэнгисийн хүйтэн, ширүүн уур амьсгал, мөсөн урсгал ихтэй зэргээс шалтгаалан усан замын тээвэрт хүндрэл учруулдаг. Иймд тэнгисийг ашиглахад тодорхой сорилтууд тулгардаг. Дорнод Сибирийн тэнгис нь байгаль орчны хувьд ч онцгой ач холбогдолтой. Энэ бүс нутагт олон зүйлийн ан амьтад, ялангуяа цагаан баавгай, хавч, далайн хав зэрэг амьдардаг. Мөн энэ нь шувуудын нүүдлийн гол замуудын нэг юм. Дорнод Сибирийн тэнгисийн эрэг орчмоор Якутын автономит тойрог, Бүгд Найрамдах Саха Улсын нутаг дэвсгэр оршдог. Эдгээр бүс нутгууд нь уул уурхай, газрын тос, байгалийн хийн олборлолтоор баялаг юм.

Чукотын тэнгис гэж юу вэ ?

Чукотын тэнгис нь Хойд мөсөн далайн нэг хэсэг бөгөөд Аляска, Оросын Холбооны Улсын хойд хэсэгт оршдог. Энэ нь Дорнод Сибирийн тэнгисээс баруун тийш Чукотын хойг хүртэл үргэлжилдэг. Чукотын тэнгисийн нийт талбай 595,000 км² орчим бөгөөд дундаж гүн нь 50 метр. Хамгийн гүн цэг нь 125 метр хүрдэг. Тэнгисийн ёроол нь тэгш талархаг бөгөөд элсэрхэг шороотой байдаг. Чукотын тэнгис нь жилийн ихэнх хугацаанд мөсөөр хучигдсан байдаг. Зуны улиралд л мөс хайлж, усан замын тээвэр хийх боломжтой болдог. Гэхдээ тэнгисийн мөсний зузаан харилцан адилгүй байдаг тул усан онгоцоор аялахад хүндрэлтэй байдаг. Чукотын тэнгис нь загас агнуур, далайн гаралтай баялгийн нөөцтэй. Мөн газрын тос, байгалийн хийн ордууд илэрсэн байдаг. Чукотын тэнгис нь Оросын Холбооны Улс, АНУ-ын хувьд стратегийн ач холбогдолтой бөгөөд хоёр орны эдийн засаг, аюулгүй байдалд чухал үүрэгтэй. Гэхдээ тэнгисийн хүйтэн, ширүүн уур амьсгал, мөсөн урсгал ихтэй зэргээс шалтгаалан усан замын тээвэрт хүндрэл учруулдаг. Иймд тэнгисийг ашиглахад тодорхой сорилтууд тулгардаг. Чукотын тэнгис нь байгаль орчны хувьд ч онцгой ач холбогдолтой. Энэ бүс нутагт олон зүйлийн ан амьтад, ялангуяа цагаан баавгай, хавч, далайн хав зэрэг амьдардаг. Мөн энэ нь шувуудын нүүдлийн гол замуудын нэг юм. Чукотын тэнгисийн эрэг орчмоор Аляск муж, Чукотын автономит тойрог, Бүгд Найрамдах Саха Улсын нутаг дэвсгэр оршдог. Эдгээр бүс нутгууд нь уул уурхай, газрын тос, байгалийн хийн олборлолтоор баялаг юм.

Норвегийн тэнгис гэж юу вэ ?

Норвегийн тэнгис нь Хойд мөсөн далайн нэг хэсэг бөгөөд Норвеги, Исланд, Фарерын арлуудын хооронд оршдог. Энэ нь Европын хойд хэсэгт байрладаг бөгөөд Баренцын тэнгис, Гренландын тэнгистэй хиллэдэг. Норвегийн тэнгисийн нийт талбай 1,383,000 км² орчим бөгөөд дундаж гүн нь 1,700 метр. Хамгийн гүн цэг нь 3,970 метр хүрдэг. Тэнгисийн ёроол нь тэгш талархаг биш, хад асга ихтэй байдаг. Норвегийн тэнгис нь жилийн турш мөсөөр хучигдаагүй байдаг. Харин өвлийн улиралд хойд хэсэгт нь мөс тогтож болно. Тэнгисийн усны температур нь улирлаас хамаарч харилцан адилгүй байдаг бөгөөд зуны улиралд дулаан, өвлийн улиралд хүйтэн байдаг. Норвегийн тэнгис нь загас агнуур, далайн гаралтай баялгийн нөөцтэй. Мөн газрын тос, байгалийн хийн ордууд илэрсэн байдаг. Норвеги улс нь эдгээр баялгийг идэвхтэй ашиглаж, эдийн засгийн хөгжилдөө чухал хувь нэмэр оруулдаг. Норвегийн тэнгис нь Норвеги, Исланд, Фарерын арлуудын эдийн засаг, аюулгүй байдалд чухал үүрэгтэй. Энэ нь эдгээр орнуудын худалдаа, тээвэр, загас агнуурын салбарт стратегийн ач холбогдолтой юм. Норвегийн тэнгис нь байгаль орчны хувьд ч онцгой ач холбогдолтой. Энэ бүс нутагт олон зүйлийн ан амьтад, ялангуяа халим, далайн хав зэрэг амьдардаг. Мөн энэ нь шувуудын нүүдлийн гол замуудын нэг юм. Норвегийн тэнгисийн эрэг орчмоор Норвеги, Исланд, Фарерын арлуудын нутаг дэвсгэр оршдог. Эдгээр бүс нутгууд нь уул уурхай, загас агнуур, аялал жуулчлалаар баялаг юм.

Гренландын тэнгис гэж юу вэ ?

Гренландын тэнгис нь Хойд мөсөн далайн нэг хэсэг бөгөөд Гренланд арлын зүүн эрэг, Исланд, Ян Майены арал, Норвегийн хойд хэсгийн хооронд оршдог. Энэ нь Арктикийн бүсэд байрладаг бөгөөд Норвегийн тэнгис, Норвегийн урсгалтай холбогддог. Гренландын тэнгисийн нийт талбай 1,205,000 км² орчим бөгөөд дундаж гүн нь 1,460 метр. Хамгийн гүн цэг нь 4,800 метр хүрдэг. Тэнгисийн ёроол нь тэгш талархаг биш, хад асга ихтэй байдаг. Гренландын тэнгис нь жилийн ихэнх хугацаанд мөсөөр хучигдсан байдаг. Зуны улиралд л мөс хайлж, усан замын тээвэр хийх боломжтой болдог. Гэхдээ тэнгисийн мөсний зузаан харилцан адилгүй байдаг тул усан онгоцоор аялахад хүндрэлтэй байдаг. Гренландын тэнгис нь загас агнуур, далайн гаралтай баялгийн нөөцтэй. Мөн газрын тос, байгалийн хийн ордууд илэрсэн байдаг. Гренландын тэнгис нь Гренланд, Исланд, Норвегийн эдийн засаг, аюулгүй байдалд чухал үүрэгтэй. Энэ нь эдгээр орнуудын худалдаа, тээвэр, загас агнуурын салбарт стратегийн ач холбогдолтой юм. Гренландын тэнгис нь байгаль орчны хувьд ч онцгой ач холбогдолтой. Энэ бүс нутагт олон зүйлийн ан амьтад, ялангуяа цагаан баавгай, халим, далайн хав зэрэг амьдардаг. Мөн энэ нь шувуудын нүүдлийн гол замуудын нэг юм. Гренландын тэнгисийн эрэг орчмоор Гренланд, Исланд, Норвегийн нутаг дэвсгэр оршдог. Эдгээр бүс нутгууд нь уул уурхай, загас агнуур, аялал жуулчлалаар баялаг юм.

Цагаан тэнгис гэж юу вэ ?

Цагаан тэнгис нь Оросын Холбооны Улсын баруун хойд хэсэгт орших багахан тэнгис юм. Энэ нь Баренцын тэнгисийн нэг булан бөгөөд Кола хойг, Карелийн хойг хоёрын хооронд оршдог. Цагаан тэнгисийн нийт талбай 90,000 км² орчим бөгөөд дундаж гүн нь 60 метр. Хамгийн гүн цэг нь 340 метр хүрдэг. Тэнгисийн ёроол нь тэгш талархаг биш, хад асга ихтэй байдаг. Цагаан тэнгис нь жилийн ихэнх хугацаанд мөсөөр хучигдсан байдаг. Зуны улиралд л мөс хайлж, усан замын тээвэр хийх боломжтой болдог. Гэхдээ тэнгисийн мөсний зузаан харилцан адилгүй байдаг тул усан онгоцоор аялахад хүндрэлтэй байдаг. Цагаан тэнгис нь Архангельск хотоор дамжуулан Балтын тэнгистэй сувгаар холбогддог. Энэ нь Оросын Холбооны Улсын худалдаа, тээврийн чухал маршрут юм. Цагаан тэнгис нь загас агнуур, далайн гаралтай баялгийн нөөцтэй. Мөн газрын тос, байгалийн хийн ордууд илэрсэн байдаг. Цагаан тэнгис нь Оросын Холбооны Улсын эдийн засаг, аюулгүй байдалд чухал үүрэгтэй. Энэ нь Оросын Холбооны Улсын худалдаа, тээвэр, загас агнуурын салбарт стратегийн ач холбогдолтой юм. Цагаан тэнгис нь байгаль орчны хувьд ч онцгой ач холбогдолтой. Энэ бүс нутагт олон зүйлийн ан амьтад, ялангуяа цагаан баавгай, халим, далайн хав зэрэг амьдардаг. Мөн энэ нь шувуудын нүүдлийн гол замуудын нэг юм. Цагаан тэнгисийн эрэг орчмоор Оросын Холбооны Улсын нутаг дэвсгэр оршдог. Энэ бүс нутаг нь уул уурхай, загас агнуур, аялал жуулчлалаар баялаг юм.

Чех гэж юу вэ ?

Чех улс нь Төв Европт орших далайд гарцгүй улс юм. Энэ нь Польш, Герман, Австри, Словак улсуудтай хиллэдэг. Чех улсын нийслэл нь Прага хот бөгөөд албан ёсны хэл нь чех хэл юм. Чех улс нь 10.6 сая хүн амтай бөгөөд нийт 78,866 км2 газар нутагтай. Энэ нь Европын холбоо, НАТО-гийн гишүүн орон юм. Чех улсын түүх нь маш эртнээс эхтэй бөгөөд дундад зууны үед Бохеми, Морави, Чехийн Силези зэрэг нутгуудаас бүрдэж байсан. 20-р зууны эхээр Чехословак улс байгуулагдаж, 1993 онд Чех, Словак хоёр тусдаа улс болон салсан. Чех улс нь аж үйлдвэржсэн, хөгжингүй орон бөгөөд эдийн засгийн хувьд Европын холбоонд чухал байр суурь эзэлдэг. Үйлчилгээний салбар, үйлдвэрлэл, технологийн салбар хөгжсөн. Чех улсын соёл, урлаг нь дэлхийд алдартай. Прага хот нь дундад зууны үеийн архитектур, музей, галерей, театруудаараа алдартай. Чех улсаас Карел Чапек, Франц Кафка, Ярослав Хашек зэрэг алдартай зохиолчид төрөн гарсан. Чех улс нь боловсролын салбараараа ч алдартай бөгөөд Карлын Их Сургууль нь Төв Европын хамгийн эртний их сургуулиудын нэг юм. Чех улсын хүн амын дийлэнх нь христийн шашинтай боловч шашин шүтэх эрх чөлөөтэй. Албан ёсны валют нь Чех крон юм. Чех улс нь аялал жуулчлалын сонирхолтой газар бөгөөд жил бүр олон сая жуулчид зочилдог. Прага хот, Карловы Вары, Чески Крумлов зэрэг хотууд аялагчдын дунд алдартай.

Женев гэж юу вэ ?

Женев бол Швейцарын хоёр дахь том хот юм. Энэ нь Женев мужийн нийслэл бөгөөд Рон гол Женев нуураас (францаар "Lac Léman") гарч буй хэсэгт байрладаг. Женев хотод олон улсын байгууллагууд олноор төвлөрсөн байдаг. Тухайлбал, Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын олон агентлаг, Улаан Загалмайн төв байр зэрэг олон чухал байгууллага энд байрладаг. Иймд Женевийг олон улсын хот гэж нэрлэх нь бий. Женев хот нь банк санхүү, цаг, үнэт эдлэлийн үйлдвэрлэлээрээ алдартай. Мөн эм, тоног төхөөрөмж, хувцас загварын салбар хөгжсөн байдаг. Женев хотын түүх нь Ромын эзэнт гүрний үеэс эхтэй. Дундад зууны үед Женев нь чухал худалдааны төв байсан бөгөөд шинэчлэлийн үеийн төв болж байв. 16-р зуунд Женев хотод протестант шашны шинэчлэл эхэлсэн. Женев хот нь үзэсгэлэнт байгаль, түүхэн дурсгалт газруудаараа алдартай. Жет д'О хотын төвд байрлах ус оргилуур, Реформацын хөшөө, Вильсон цамхаг зэрэг олон сонирхолтой газар байдаг. Женев хотод франц хэл давамгайлдаг ч герман, англи, португал хэлээр ч ярьдаг. Хотын хүн амын дийлэнх нь христийн шашинтай. Женев хот нь дэлхийн хамгийн өндөр амьдралын чанартай хотуудын нэг бөгөөд аюулгүй байдал, эрүүл мэнд, боловсролын салбараараа тэргүүлдэг.

Дарийн Дамдин гэж юу вэ ?

Дарийн Дамдин нь Монголын алдарт бөх, үндэсний бөхийн дархан аварга цолтой. Тэрээр 1931 онд Хөвсгөл аймгийн Цагаан-Үүр суманд төрсөн бөгөөд 2002 онд таалал төгссөн. Дарийн Дамдин анх 1952 онд улсын наадамд ирж барилдан, шууд зургаа давж долоогийн даваанд Чимэд-Очир аваргад унаж улсын начин цол хүртсэн. Үүнээс хойш тэрээр улсын наадамд 23 удаа шөвгөрч, үүнээс 5 удаа түрүүлж, 5 удаа үзүүрлэсэн амжилттай. Түүний бөхийн замналын онцлох амжилтууд: - 1956 онд 9 давж түрүүлэн улсын арслан цол хүртсэн - 1958 онд 9 давж түрүүлэн улсын аварга цол хүртсэн - 1959 онд 9 давж түрүүлэн даян аварга болсон - 1960 онд 9 давж түрүүлэн дархан аварга цол хүртсэн - 1961 онд 8 давж үзүүрлэсэн - 1967 онд 8 давж үзүүрлэсэн - 1968 онд 7 давсан - 1970 онд 7 давсан - 1971 онд 6 давсан - 1973 онд 8 давж үзүүрлэсэн - 1974 онд 7 давсан - 1975 онд 7 давсан - 1981 онд 6 давсан - 1983 онд 6 давсан - 1984 онд 6 давсан - 1985 онд 6 давсан Нийтдээ улсын наадамд 23 удаа шөвгөрч, үүнээс 5 удаа түрүүлж, 5 удаа үзүүрлэсэн. Мөн 1964 оны Токиогийн олимпод Монголын багийн тугчийн үүргийг гүйцэтгэж байсан. Дарийн Дамдин нь Монголын бөхийн спортын түүхэнд гарамгай амжилт үзүүлсэн домогт бөхчүүдийн нэг бөгөөд түүний нэрэмжит барилдаан, шагнал одоо ч үргэлжилсээр байна.

Зимбабве гэж юу вэ ?

Зимбабве бол Африкийн өмнөд хэсэгт орших далайд гарцгүй улс юм. Энэ нь Замби, Ботсвана, Өмнөд Африк, Мозамбик зэрэг улсуудтай хиллэдэг. Зимбабвегийн нийслэл Хараре хотод засгийн газрын төв байрладаг. Зимбабве улсын нутаг дэвсгэрт эртнээс хүн амьдарч байсан бөгөөд 11-15-р зуунд Их Зимбабве хэмээх соёл иргэншил цэцэглэн хөгжиж байжээ. 19-р зууны сүүлээр Европын колончлогчид ирж, 1923 онд Өмнөд Родези гэдэг нэрээр Их Британийн колони болсон байна. 1965 онд Родези нь Их Британиас тусгаарлан, Родези улсаа тунхагласан ч олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдөөгүй байв. 1979 онд Родези улс нэрээ Зимбабве-Родези болгон өөрчилсөн ба удалгүй 1980 онд Зимбабве улс болон өөрчлөгдөж, Роберт Мугабе ерөнхийлөгч болсон. Зимбабве улс байгалийн баялаг ихтэй, ялангуяа алмаз, алт, хромын нөөц элбэг. Гэвч сүүлийн жилүүдэд эдийн засгийн хямрал, инфляци, ажилгүйдэл ихэссэн. Мөн улс төрийн тогтворгүй байдал, хүний эрхийн зөрчил газар авсан. Зимбабвед шона, мндебеле зэрэг янз бүрийн овог аймгууд амьдардаг бөгөөд албан ёсны хэл нь англи, шона, мндебеле хэл юм. Хүн амын дийлэнх нь христийн шашинтай. Зимбабве улсын нэр нь "чулуун байшин" гэсэн утгатай бөгөөд энэ нь Их Зимбабве хэмээх эртний хот суурины нэрнээс гаралтай юм. Зимбабве улс нь Викториа хүрхрээ, Матобо үндэсний хүрээлэн, Их Зимбабве туурь зэрэг байгалийн үзэсгэлэнт газруудаараа алдартай.

Роберт Мугабе гэж юу вэ ?

Роберт Мугабе бол Зимбабвегийн улс төрч бөгөөд 1987 оноос 2017 он хүртэл Зимбабве улсын Ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байсан. Тэрээр 1924 онд Кутамад төрсөн бөгөөд 2019 онд 95 насандаа таалал төгссөн. Мугабе залуудаа багшаар ажиллаж байгаад улс төрд орж, Зимбабвегийн Африкийн Үндэсний Эвсэл (ZANU)-ийн удирдагчдын нэг болсон. 1980 онд Зимбабве тусгаар тогтносны дараа Ерөнхий сайдаар томилогдож, 1987 онд Ерөнхийлөгчийн албыг хашиж эхэлсэн. Эхэндээ Мугабе эдийн засгийн шинэчлэлийг хэрэгжүүлж, ядуурлыг бууруулах арга хэмжээ авч байсан ч сүүлийн жилүүдэд түүний дарангуйллын шинж тодорч, хүний эрхийн зөрчил газар авсан. Тэрээр сонгуулийг луйвардах, сөрөг хүчнийг хавчих, хэвлэл мэдээллийг хязгаарлах зэргээр эрх мэдлээ хадгалж байв. 2000-аад оны эхээр Мугабе цагаан арьст фермерүүдийн эзэмшлийг хурааж, хар арьстнуудад өгсөн нь эдийн засгийн уналтад хүргэсэн. Үүний улмаас инфляци огцом өсч, ажилгүйдэл нэмэгдэн, ард иргэд ядууралд автсан. Гадаад ертөнцөд Мугабег дарангуйлагч хэмээн үздэг бөгөөд АНУ, Европын холбоо түүнд хориг арга хэмжээ авч байсан. Гэвч Мугабе өөрийгөө империализмын эсрэг тэмцэгч хэмээн өмгөөлдөг байв. 2017 онд 93 настай Мугабе өөрийн эхнэр Грейсийг залгамжлагчаар тодруулсныг эсэргүүцсэн армийнхан төрийн эргэлт хийж, Мугабег огцрохыг шаардсан. Шахалтад орсон Мугабе эрх мэдлээ шилжүүлэхээс аргагүй болсон юм. Роберт Мугабе бол Зимбабвегийн орчин үеийн түүхэнд гол дүр болсон хүн боловч түүний удирдлагын сүүлийн үед гарсан ухралт, дарангуйлал нь улс орныг доройтолд хүргэсэн гэж үздэг.

Морган Цвангирай гэж юу вэ ?

Морган Цвангирай бол Зимбабвегийн улс төрч бөгөөд Ардчилсан Өөрчлөлтийн Төлөө Хөдөлгөөн (АӨТХ)-ийг үүсгэн байгуулагч юм. Тэрээр 1952 онд Жимбане тосгонд төрсөн бөгөөд одоо АӨТХ намын дарга, Зимбабвегийн Ерөнхий сайдын албыг хашиж байна. Цвангирай залуудаа социалист үзэл баримталж, Зимбабвегийн Үндэсний Чөлөөлөх Арми (ЗҮЧА)-д элссэн. Гэвч 1990-ээд оны эхээр тэрээр ардчиллыг дэмжих болсон бөгөөд 1999 онд АӨТХ-г байгуулж, Ерөнхийлөгч Роберт Мугабегийн эсрэг тэмцэх болсон. 2000-аад оны эхээр Цвангирай хэд хэдэн удаа Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшсэн боловч ялагдсан. 2008 оны сонгуульд тэрээр Мугабегаас илүү санал авсан ч олонхи болж чадаагүй тул дахин санал хураалт явуулахаас татгалзаж, улс төрийн хүчирхийллээс зайлсхийхийг хүссэн юм. 2009 онд Цвангирай Мугабетэй эвслийн засгийн газар байгуулахаар тохиролцож, Ерөнхий сайд болсон. Гэвч энэ нэгдэл удаан үргэлжлээгүй бөгөөд 2013 оны сонгуульд АӨТХ ялагдал хүлээсэн. Цвангирай нь Зимбабвегийн ардчилал, хүний эрхийн төлөө тэмцэгч гэдгээрээ алдартай. Тэрээр Мугабегийн дарангуйллыг эсэргүүцэж, олон удаа баривчлагдаж, хоригдож байсан. Гэхдээ зарим шүүмжлэгчид түүнийг улс төрийн туршлага дутмаг, өрсөлдөгчдөө хэт их найддаг хэмээн шүүмжилдэг. Морган Цвангирай бол Зимбабвегийн ардчиллын төлөө тэмцэгч, Роберт Мугабегийн гол өрсөлдөгч байсан улс төрч юм. Түүний манлайлал, тэмцэл нь Зимбабвегийн улс төрийн хөгжилд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн гэж үздэг.

Нидерланд гэж юу вэ ?

Нидерланд бол Баруун Европт орших улс юм. Нидерланд нь Нидерландын хаант улсыг бүрдүүлэгч 4 орны нэг бөгөөд хууль ёсны нийслэл нь Амстердам хот, бодит байдал дээр Засгийн газрын байрладаг хот нь Хааг юм. Нидерланд нь Европын зүрх хэсэгт оршдог бөгөөд Бельги, Герман, Их Британи зэрэг улсуудтай ойр дотно харилцаатай. Нидерландын нийт газар нутгийн хэмжээ 41,864 км² бөгөөд хүн ам нь 17 сая орчим. Албан ёсны хэл нь Голланд хэл буюу Нидерланд хэл юм. Нидерланд нь дэлхийн хамгийн чинээлэг, хөгжингүй орнуудын нэг бөгөөд эдийн засгийн чөлөөт байдлаараа тэргүүлдэг. Дэлхийн хамгийн том боомтуудын нэг Роттердам хот энд байдаг. Мөн Нидерланд нь Европын Холбоо, НАТО, Эдийн Засгийн Хамтын Ажиллагаа ба Хөгжлийн Байгууллага (OECD) зэрэг олон улсын байгууллагуудын үүсгэн байгуулагч гишүүн юм. Нидерландын соёл, урлагийн өв уламжлал маш баялаг бөгөөд Ван Гог, Вермеер, Рембрандт зэрэг алдартай зураачид энэ оронд төрж өссөн. Мөн Нидерланд нь дэлхийд алдартай "лаванда цэцэг", "бяслаг", "гоёмсог гутал" зэргээрээ алдартай. Нидерланд бол Европын нэгэн чухал орон бөгөөд эдийн засаг, улс төр, соёлын хувьд дэлхийд нөлөө бүхий улс юм.

Унгар гэж юу вэ ?

Унгар бол Төв Европт орших далайд гарцгүй улс юм. Унгар нь Австри, Словак, Украин, Румын, Серби, Хорват, Словени зэрэг долоон улстай хиллэдэг. Нийслэл нь Будапешт хот бөгөөд Дебрецен, Печ, Сегед зэрэг томоохон хотууд бий. Унгарын түүх нь IX зуунаас эхтэй бөгөөд Унгарчууд анх нүүдэлчин овог аймгууд байсан. X зуунд Унгарын анхны хаант улс байгуулагдаж, дараа нь Австри-Унгарын эзэнт гүрний нэг хэсэг болсон. Дэлхийн I, II дайны дараа Унгар бие даасан улс болсон боловч коммунист дэглэмд орсон. 1989 онд ардчилсан хувьсгал ялж, Унгар өнөөгийн парламентын бүгд найрамдах улс болсон. Унгар нь 93,030 км² газар нутагтай, 10 сая орчим хүн амтай. Албан ёсны хэл нь Унгар хэл буюу Мажяр хэл юм. Унгар хэл нь Урал хэлний бүлэгт багтдаг бөгөөд Европын бусад хэлнүүдээс ялгаатай. Унгар нь эдийн засгийн хувьд хөгжиж буй орон бөгөөд машин механизм, хими, хүнс, мэдээллийн технологи зэрэг салбарууд хөгжсөн. Мөн Унгар нь дэлхийд алдартай "Балатоны нуур", "Хэвиез нуур" зэрэг байгалийн үзэсгэлэнт газруудтай. Унгарын соёл, урлагийн өв уламжлал баялаг бөгөөд Ференц Лист, Франц Лехар зэрэг алдартай хөгжмийн зохиолчид, Имре Кертиес, Петер Эстерхази зэрэг зохиолчид энэ оронд төрж өссөн. Мөн Унгарын хоол хүнс, дарс нь дэлхийд алдартай. Унгар бол Төв Европын чухал орнуудын нэг бөгөөд түүх, соёлын өв уламжлалаараа баялаг, эдийн засгийн хувьд хөгжиж буй улс юм.

Лос-Анжелес гэж юу вэ ?

Лос-Анжелес бол Америкийн Нэгдсэн Улсын Калифорни муж улсын өмнөд хэсэгт орших том хот юм. Энэ нь АНУ-ын хамгийн олон хүн амтай хот бөгөөд дэлхийн хамгийн их хүн амтай 20 хотын нэг юм. Лос-Анжелес нь Номхон далайн эрэг дагуу сунаж тогтсон бөгөөд хотын төвөөс эргийн зурвас хүртэл 100 гаруй км зайтай. Хотын эргэн тойронд уулс, цөл, далай зэрэг олон янзын газар зүйн онцлог бүхий байгаль орчин бий. Лос-Анжелес нь кино урлагийн нийслэл гэгддэг бөгөөд Холливуд дүүрэг нь дэлхийн кино үйлдвэрлэлийн төв юм. Мөн энэ хот нь телевиз, дуу хөгжим, видео тоглоомын үйлдвэрлэлээрээ алдартай. Лос-Анжелест олон тооны их, дээд сургууль, музей, урлан байдаг. Жишээлбэл, Лос-Анжелесын Урлагийн Институт, Калифорнийн Их Сургуулийн Лос-Анжелес дахь салбар (UCLA), Getty Center зэрэг нь алдартай байгууллагууд юм. Түүнчлэн Лос-Анжелес нь спортын томоохон төв бөгөөд NBA-гийн Лос-Анжелес Лэйкерс, Лос-Анжелес Клипперс, MLB-гийн Лос-Анжелес Дожерс, NFL-гийн Лос-Анжелес Рэмс, Лос-Анжелес Чаржерс зэрэг олон баг энд төвтэй. Гэсэн хэдий ч Лос-Анжелес нь түгжрэл, агаарын бохирдол, ядуурал, гэмт хэрэг зэрэг асуудлуудаас болж зовж шаналдаг. Эдгээр асуудлыг шийдвэрлэх нь хотын удирдлагуудын тулгамдсан сорилт хэвээр байна. Лос-Анжелес бол АНУ-ын хамгийн том, олон талт хотуудын нэг бөгөөд урлаг, спорт, бизнесийн салбарт чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Гэхдээ хотын хурдацтай хөгжил, өсөлтийн асуудлууд нь ирээдүйд анхаарал хандуулах шаардлагатай байна.

Дели гэж юу вэ ?

Дели бол Энэтхэгийн нийслэл хот бөгөөд улс орны хойд хэсэгт Ямуна голын эрэг дээр оршдог. Энэ нь Энэтхэгийн хамгийн эртний хотуудын нэг бөгөөд түүний түүх нь 6-р зууны үеэс эхтэй. Дели нь Энэтхэгийн соёл, түүх, архитектурын өвийг харуулсан олон дурсгалт газруудтай. Тухайлбал: 1. Улаан Цайз - Моголын эзэн хааны ордон байсан бөгөөд одоо музей болон ашиглагддаг. 2. Кутуб-Минар - Дэлхийн хамгийн өндөр тоосгон цамхаг бөгөөд ЮНЕСКО-гийн Дэлхийн өвд бүртгэгдсэн. 3. Хумаюны Бунхан - Моголын эзэн хаан Хумаюны булш бөгөөд Персийн архитектурын хэв маягийг харуулдаг. 4. Лотосын Сүм - Бахай шашны мөргөлийн газар бөгөөд лотос цэцгийн хэлбэртэй баригдсан. 5. Акшардам - Хинду шашны мөргөлийн газар бөгөөд Энэтхэгийн уламжлалт архитектурыг харуулдаг. Дели нь Энэтхэгийн улс төрийн төв бөгөөд Парламент, Ерөнхийлөгчийн ордон, Засгийн газрын байрууд энд байрладаг. Мөн энэ нь худалдаа, аж үйлдвэрийн чухал төв юм. Дели нь хүн амын тоогоороо Энэтхэгт хоёрт ордог бөгөөд 2020 оны байдлаар 29 сая орчим хүн амтай. Хотын хүн амын дийлэнх нь хинди, панжаби, урдү хэлээр ярьдаг. Гэсэн хэдий ч Дели нь агаарын бохирдол, замын түгжрэл, ядуурал зэрэг асуудлуудтай тулгардаг. Эдгээр асуудлыг шийдвэрлэх нь хотын удирдлагуудын тулгамдсан сорилт хэвээр байна. Дели бол Энэтхэгийн түүх, соёлын баялаг өвийг харуулсан хот бөгөөд улс орны улс төр, эдийн засгийн амьдралд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Гэхдээ хотын хурдацтай хөгжил, өсөлтийн асуудлуудыг шийдвэрлэх шаардлагатай байна.

Рафаэл Надал гэж юу вэ ?

Рафаэл Надал бол Испанийн мэргэжлийн теннисчин юм. Тэрээр 1986 оны 6 сарын 3-нд Испанийн Мальорка арал дээр төрсөн. Надал нь теннисний ертөнцөд "Шороон кортын хаан" хэмээн алдаршсан бөгөөд шороон гадаргуутай талбайд маш амжилттай тоглодог. Тэрээр Францын нээлттэй тэмцээнд 14 удаа түрүүлсэн нь тус тэмцээний түүхэн дэх хамгийн олон түрүүлсэн тамирчин юм. Надал нь нийт 22 Их Дуулгын цом хүртсэн бөгөөд үүгээрээ теннисний түүхэн дэх хамгийн амжилттай тамирчдын нэг болсон. Тэрээр Австралийн нээлттэй тэмцээнд 2 удаа, Вимблдонд 2 удаа, Америкийн нээлттэй тэмцээнд 4 удаа тус тус түрүүлж байсан. Түүний карьерын онцлох амжилтуудын нэг бол 2008 оны Вимблдоны финалд таван цагийн турш үргэлжилсэн ширүүн тулаанд Рожер Федерерийг ялсан явдал юм. Энэ тоглолт нь теннисний түүхэн дэх хамгийн шилдэг финалуудын нэг гэгддэг. Надал нь Испанийн шигшээ багийн бүрэлдэхүүнд 2004 оноос хойш тоглож байгаа бөгөөд 2008, 2011, 2019 онуудад Дэвисийн цомыг хүртэж байсан. Тэрээр мөн 2008 оны Бээжингийн Олимпод түрүүлж, алтан медаль хүртсэн. Надал нь теннисний талбай дээрх авхаалж самбаа, хүчирхэг довтолгоо, сэтгэл зүйн хатуужлаараа алдартай. Тэрээр мөн сайн үйлсийн элч бөгөөд өөрийн нэрэмжит сангийн хүрээнд хүүхдүүдэд зориулсан олон төсөл, хөтөлбөрүүдийг санхүүжүүлдэг. Эдгээр амжилт, хувь нэмрүүдийнхээ ачаар Рафаэл Надал нь теннисний ертөнцөд домогт тамирчин болон үлджээ.

Дамбадондогийн Баатаржав гэж юу вэ ?

Дамбадондогийн Баатаржав бол Монголын тайз, дэлгэцийн жүжигчин юм. Тэрээр 1942 онд Улаанбаатар хотод төрсөн бөгөөд 1961-1963 онд Монгол кино үйлдвэрт жүжигчнээр ажиллаж байгаад 1963-1967 онд УБДС-ийн Кино драмын ангид суралцаж төгссөн. Баатаржав нь 1967 оноос Улсын драмын эрдмийн театрт жүжигчнээр ажиллаж эхэлсэн бөгөөд 1976 онд уг театрын захирлаар томилогдон ажиллаж байсан. Тэрээр 1990-ээд оны эхээр Монголын радиод ажиллаж байгаад 1991 онд Соёлын яамыг татан буулгахад Улсын төв театрын даргаар томилогджээ. Баатаржав нь олон алдартай жүжигт тоглосон бөгөөд тухайлбал: - 1968 онд Ж.Пүрэвдоржийн "Хөгшин чоно ульсан нь" жүжигт Сэнгээгийн дүрд - 1968 онд Д.Нацагдоржийн "Учиртай гурван толгой" дуурийн Юндэнгийн дүрд - 1971 онд Ш.Цэрэнгийн "Их замын эхэнд" жүжигт Цэвээн ноёны дүрд - 1972 онд У.Шекспирийн "Отелло" жүжигт Отеллогийн дүрд - 1976 онд Д.Мягмарын "Найрын ширээний ууц" жүжигт Доржийн дүрд - 1979 онд У.Шекспирийн "Лир ван" жүжигт Лир вангийн дүрд тус тус тоглосон байна. Түүнчлэн тэрээр "Мандухай цэцэн хатан", "Ацаг шүдний зөрөө", "Зэрэг нэмэхийн өмнө", "Тод магнай" зэрэг олон алдартай кинонуудад гол дүрүүдийг бүтээсэн юм. Д.Баатаржав нь урлагийн салбарт оруулсан хувь нэмрээ үнэлүүлэн 1972 онд БНМАУ-ын Гавьяат жүжигчин, 1981 онд Ардын жүжигчин цол хүртсэн. Тэрээр мөн 1991 онд Монгол Улсын анхны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшиж байсан юм. Д.Баатаржав нь Монголын театр, киноны урлагт үнэтэй хувь нэмэр оруулсан алдартай жүжигчин, найруулагч, менежер байсан бөгөөд түүний бүтээлүүд монголчуудын дунд өнөөг хүртэл хүндлэгдсээр байна.

Уранчимэгийн Мөнх-Эрдэнэ гэж юу вэ ?

Уранчимэгийн Мөнх-Эрдэнэ бол Монгол улсын алдартай тайз, дэлгэцийн жүжигчин юм. Тэрээр 1982 оны 9-р сарын 22-нд Өвөрхангай аймгийн Арвайхээр хотод төрсөн. Мөнх-Эрдэнэ нь 2004 онд Соёл Урлагийн Их Сургуулийг (СУИС) жүжигчний мэргэжлээр төгссөн бөгөөд 2004 оноос хойш Х-ТҮЦ продакшнд жүжигчнээр ажиллаж байна. Тэрээр олон алдартай тайзны жүжигт тоглосон бөгөөд тухайлбал: - "Хориотой жүжиг" - "Сарны цагаан цус" - "Парисын дарь эхийн сүм" мюзикл - "Би ч гэсэн жаргамаар байна" гэх мэт Мөн тэрээр "Сэргээш" I, II, "Шарталт", "Худалч залуу", "Ганц бие бүсгүйчүүд", "Хүүгүй ломбард", "Омарын эрэлд", "Содура", "Гурван найз" зэрэг олон алдартай кинонуудад гол дүрүүдийг бүтээсэн юм. Мөнх-Эрдэнэ нь жүжигчнээс гадна кино найруулагч, продюсерээр ажилладаг. Тэрээр "Нэг хоёрын гурваа", "Ангарагаас ирсэн эмэгтэй" зэрэг кинонуудыг найруулж, продюсерлэсэн. Түүний уран бүтээлийн ажил, авьяас чадварыг үнэлэн Монгол Улсын Засгийн газраас 2012 онд Соёлын тэргүүний ажилтан цол тэмдгээр шагнаж байсан бол 2022 онд Алтан гадас одонгоор энгэрийг нь мялаасан юм. У.Мөнх-Эрдэнэ нь Монголын орчин үеийн театр, киноны урлагт өөрийн гэсэн өвөрмөц хэв маягтай, олны танил жүжигчдийн нэг бөгөөд түүний цаашдын уран бүтээлийн замнал улам өргөжин тэлэх болно гэдэгт итгэлтэй байна.

Зэрэг сум гэж юу вэ ?

Зэрэг сум нь Монгол улсын баруун хязгаарт орших Ховд аймагт харьяалагддаг сум юм. Тус сум нь 1924 онд байгуулагдсан бөгөөд хуучнаар Засагт хан аймгийн Дархан бэйлийн хошуунд хамаарч байжээ. Зэрэг сум нь Ховд аймгийн төвөөс 148 км зайтай оршдог бөгөөд нийт 755,0 мянган га газар нутагтай. Сумын нутаг дэвсгэр нь далайн түвшнээс дээш 4000 гаруй метр өндөрт өргөгдсөн байдаг. Зэрэг сум нь мал аж ахуйн салбараараа алдартай бөгөөд 2021 оны байдлаар 208275 толгой мал тоологдсон байна. Үүнээс тэмээ 2444, адуу 6464, үхэр 6198, хонь 70899, ямаа 132870 толгой байна. Зэрэг сум нь байгалийн үзэсгэлэнт газруудаараа ч алдартай. Тухайлбал, Цамбагарав уул, Хар ус нуур, Хар нуур, Дөргөн нуурууд нь энэ сумын нутагт багтдаг. Мөн Хонгион, Ямаат, Ангирт, Барлаг, Цагаантүнгэ, Хөх, Ногоон нуур зэрэг олон тооны жижиг нуурууд бий. Зэрэг сумын ард иргэд нь ихэвчлэн уламжлалт мал аж ахуй эрхэлдэг бөгөөд сүүлийн жилүүдэд аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх чиглэлээр анхаарч байна. Тус сум нь Монголын баруун хязгаарын онгон байгаль, өвөрмөц соёл, зан заншлыг хадгалан үлдсэнээрээ онцлог юм.

2005 он гэж юу вэ ?

2005 он бол Григорийн тооллын ердийн жил буюу долоо хоногийн ням гарагаар эхэлсэн жил юм. Энэ нь манай эриний 2005 дахь он бөгөөд 3 дахь мянган болон 21-р зууны 5 дахь он, 2000-аад оны зургаа дахь жил болж байна. 2005 онд дэлхий дахинд олон чухал үйл явдал болсон. Тухайлбал: 1. Иракийн сонгууль: 2005 оны 1-р сарын 30-нд Иракт анх удаа ардчилсан сонгууль болж, шинэ Үндсэн хуулийг батлав. 2. Ромын пап II Иохан Паул нас барсан: 2005 оны 4-р сарын 2-нд Ромын католик шашны тэргүүн II Иохан Паул Ватиканд таалал төгссөн. 3. Лондонгийн метронд террорист халдлага: 2005 оны 7-р сарын 7-нд Лондонгийн метронд Аль-Кайда бүлэглэлийн дөрвөн гишүүн амиа золиослох халдлага үйлдэж, 52 хүн амиа алдсан. 4. Кашмирын газар хөдлөлт: 2005 оны 10-р сарын 8-нд Пакистаны Кашмир мужид 7.6 магнитудын хүчтэй газар хөдлөлт болж, 86,000 гаруй хүн амь үрэгдсэн. 5. Хүрээлэн буй орчны асуудал: 2005 онд дэлхийн дулаарал, цаг уурын өөрчлөлтийн асуудал олон улсын анхаарлын төвд байсан бөгөөд Киотогийн протокол хүчин төгөлдөр болсон. Эдгээр нь 2005 онд болсон зарим гол үйл явдлууд юм. Энэ он нь дэлхийн улс төр, нийгэм, эдийн засаг, байгаль орчны хувьд чухал ач холбогдолтой жил байсан гэж хэлж болно.

Глюкоз гэж юу вэ ?

Глюкоз бол альфа-глюкоз, бета-глюкоз гэсэн хоёр изомер хэлбэрээр оршдог, моносахарын нэг төрөл юм. Энэ нь амьд организмд энергийн гол эх үүсвэр болдог чухал нэгдэл юм. Химийн томьёогоор C6H12O6 гэж илэрхийлэгддэг глюкоз нь шингэн, хатуу аль ч төлөвт оршиж болно. Глюкозын молекул нь циклик бүтэцтэй, пиранозын цагираг бүтэцтэй байдаг. Глюкоз нь ургамлын фотосинтезийн үр дүнд үүсдэг бөгөөд ургамлын навч, үндэс, жимс зэрэгт агуулагддаг. Амьтны биед глюкоз нь хоол боловсруулах замаар задарч, цусаар дамжин эсүүдэд хүрдэг. Ингэснээр эсүүд глюкозыг задлан, ATP (аденозин трифосфат) хэлбэрээр энергийг гарган авдаг. Цусан дахь глюкозын хэмжээ хэвийн хязгаараас хэтэрвэл чихрийн шижин өвчин үүсэх эрсдэлтэй. Иймд цусан дахь сахарын хэмжээг тогтмол хянаж, зохистой хэмжээнд байлгах нь чухал юм. Глюкоз нь хүнсний бүтээгдэхүүн, ундаа, эмийн найрлаганд өргөн хэрэглэгддэг. Жишээлбэл, чихэр, жимс, жимсгэнэ, зарим төрлийн будаа, талх зэрэгт глюкоз агуулагддаг. Түүнчлэн глюкозыг эмнэлгийн зориулалтаар судсаар тарьж хэрэглэдэг. Тиймээс глюкоз бол амьд организмын үйл ажиллагаанд маш чухал үүрэгтэй, энергийн гол эх үүсвэр болдог органик нэгдэл юм.

Аляска гэж юу вэ ?

Аляска бол Америкийн Нэгдсэн Улсын хамгийн том муж улс юм. Энэ нь АНУ-ын эх газраас тусдаа оршдог бөгөөд хойд туйл руу хамгийн их ойртсон байдаг. Аляскийн нутаг дэвсгэр 1,717,854 км.кв талбайтай бөгөөд үүгээрээ АНУ-ын хамгийн том муж юм. Харин хүн амын тоо нь 739,795 (2020 оны байдлаар) бөгөөд энэ үзүүлэлтээрээ АНУ-д 47-д ордог. Аляскад хэд хэдэн том хот байдаг. Тухайлбал: 1. Анкориж - Аляскийн хамгийн том хот бөгөөд эдийн засгийн төв юм. 2. Фэрбенкс - Их сургуулийн хотхонтой, аялал жуулчлалын төв. 3. Джуно - Аляскийн нийслэл хот. Аляск нь байгалийн үзэсгэлэнт газруудаараа алдартай. МакКинли уул (Денали), бага Денали, Хойд Америкийн хамгийн өндөр оргил; Г Gates of the Arctic, Glacier Bay, Katmai, Kenai Fjords, Kobuk Valley, Lake Clark зэрэг олон үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэн; Тонгасс, Chugach зэрэг үндэсний ойн сангууд энд байдаг. Аляскийн эдийн засаг нь газрын тос, байгалийн хий, загас агнуур, уул уурхай, аялал жуулчлал зэрэг салбаруудад тулгуурладаг. Мөн цэргийн баазууд эдийн засагт чухал үүрэгтэй. Аляск нь АНУ-ын 49 дэх муж бөгөөд 1959 оны 1-р сарын 3-нд албан ёсоор нэгдэн орсон. Нийслэл нь Джуно хотод байрладаг. Ийнхүү Аляска бол АНУ-ын хамгийн том, байгалийн үзэсгэлэнт, эдийн засгийн хувьд стратегийн ач холбогдол бүхий муж юм.

Хавай гэж юу вэ ?

Хавай бол Америкийн Нэгдсэн Улсын 50 дахь муж улс юм. Энэ нь Номхон далайн төв хэсэгт орших арлуудаас бүрддэг. Хавай муж нь Оаху, Мауи, Кауаи, Хавай гэсэн дөрвөн том арлаас бүрддэг. Эдгээр арлууд нь галт уулын гаралтай бөгөөд идэвхтэй болон идэвхгүй галт уулстай. Хавайн нийслэл нь Оаху арал дээрх Хонолулу хот юм. Энэ хот нь Хавайн эдийн засаг, соёл, аялал жуулчлалын төв юм. Хавай нь дулаан, чийглэг уур амьсгалтай, үзэсгэлэнт байгаль, цагаан элсэн эрэг, галт уулс, халуун рашаан зэргээрээ алдартай. Иймд жил бүр олон сая жуулчид Хавайг зорин очдог. Хавайчууд анх Полинезийн бүс нутгаас ирсэн бөгөөд өвөрмөц соёл, зан заншилтай. Тэд уламжлалт бүжиг, дуу, хөгжим, гар урлалаараа алдартай. Хавайн эдийн засаг нь аялал жуулчлал, хөдөө аж ахуй, цэргийн салбар, эрчим хүчний үйлдвэрлэл зэрэгт тулгуурладаг. Хавай бол АНУ-ын хамгийн их нарны энерги үйлдвэрлэдэг муж юм. Хавай нь 1898 онд АНУ-ын нутаг дэвсгэр болсон бөгөөд 1959 оны 8-р сарын 21-нд албан ёсоор АНУ-ын 50 дахь муж болж нэгдсэн. Ийнхүү Хавай бол АНУ-ын хамгийн залуу, үзэсгэлэнт, өвөрмөц соёлтой, аялал жуулчлалаараа алдартай муж юм.

Бари гэж юу вэ ?

Бари бол Италийн өмнөд хэсэгт орших Пулья мужийн нийслэл хот юм. Энэ нь Адриатын тэнгисийн эрэг дээр байрладаг бөгөөд Италийн 10 дахь том хот юм. Бари хот нь эртний түүхтэй бөгөөд Ромын эзэнт гүрний үед чухал боомтын хот байсан. Одоо ч Бари нь Италийн чухал боомтуудын нэг хэвээр байна. Жилд 1000 гаруй усан онгоц энд ирдэг. Бари хотын түүхэн хэсэг нь ЮНЕСКО-гийн Дэлхийн өвд бүртгэгдсэн. Энд Свябато сүм, Сан Никола сүм, Кастелло Норманно-Свеvo зэрэг олон түүхэн дурсгалт барилга байдаг. Бари хот нь мөн их, дээд сургуулиудаараа алдартай. Бари их сургууль нь 1089 онд байгуулагдсан бөгөөд Европын хамгийн эртний их сургуулиудын нэг юм. Бари хотын эдийн засаг нь үйлчилгээ, худалдаа, аялал жуулчлал, хөдөө аж ахуйд суурилдаг. Энэ хот нь Италийн чухал хүнсний ногоо, жимс, үр тарианы зах зээлийн төв юм. Бари хот нь мөн "Бари" хэмээх алдартай хөлбөмбөгийн багтай. Энэ баг нь Италийн Серия А лигт тоглодог. Ийнхүү Бари бол Италийн түүх, соёлын өвийг хадгалсан, боловсрол, эдийн засгийн хувьд чухал ач холбогдолтой хот юм.

Агнуурын тэнгис гэж юу вэ ?

Агнуурын тэнгис нь Номхон далайн нэг хэсэг бөгөөд Камчаткын хойг, Чукотын хойг, Корякийн тэнгис, Берингийн хоолойгоор хүрээлэгдсэн байдаг. Энэ тэнгис нь Оросын Холбооны Улс, Япон, АНУ-ын Аляска мужийн эргээр оршдог. Агнуурын тэнгис нь 1,528 км² талбайтай, дундаж гүн нь 838 метр, хамгийн гүн цэг нь 3,658 метр юм. Энэ тэнгист Гижига, Авача, Каргаполово, Усть-Камчатск зэрэг голууд цутгадаг. Агнуурын тэнгис нь загас агнуур, далайн амьтдын нөөцөөрөө баялаг. Энд халим, аврага загас, далайн хав, далайн арслан зэрэг олон төрлийн амьтад амьдардаг. Мөн энэ тэнгист олон төрлийн загас, хавч, далайн замаг ургадаг. Гэвч сүүлийн жилүүдэд Агнуурын тэнгисийн экосистем доройтож байгаа нь хүний буруутай үйл ажиллагаанаас шалтгаалж байна. Загас агнуурын хэт их ачаалал, бохирдол, уур амьсгалын өөрчлөлт зэрэг нь энэ тэнгисийн байгаль орчинд сөргөөр нөлөөлж байна. Агнуурын тэнгис нь байгалийн үзэсгэлэнт газар бөгөөд жуулчдын сонирхлыг ихээр татдаг. Гэхдээ энэ тэнгисийг хамгаалах, хадгалах нь маш чухал юм. Иймд орон нутгийн засаг захиргаа, байгаль хамгаалах байгууллагууд хамтран ажиллаж, Агнуурын тэнгисийн экосистемийг хамгаалах арга хэмжээ авч байна.

Селебесийн тэнгис гэж юу вэ ?

Селебесийн тэнгис нь Индонезийн Сулавеси (хуучнаар Целебес) арлын зүүн, зүүн өмнөд хэсэгт оршдог тэнгис юм. Энэ тэнгис нь Филиппиний тэнгисийн баруун хэсэгт байрладаг бөгөөд Сулавеси, Минданао, Сулу зэрэг арлуудаар хүрээлэгдсэн байдаг. Селебесийн тэнгис нь 280,000 км2 талбайтай, дундаж гүн нь 5,500 метр бөгөөд хамгийн гүн цэг нь 6,220 метр юм. Энэ тэнгисийн ёроолд олон тооны галт уул, хөндий, хотгор байдаг. Селебесийн тэнгис нь биологийн олон янз байдлаараа баялаг. Энд 400 гаруй төрлийн шүрэн хад, 600 гаруй төрлийн загас, хавч, далайн хав, халим зэрэг олон төрлийн амьтад амьдардаг. Мөн энэ тэнгист далайн гахай, далайн муур зэрэг ховор амьтад байдаг. Селебесийн тэнгис нь загас агнуур, далайн бүтээгдэхүүн олборлолтоор чухал ач холбогдолтой. Гэвч сүүлийн жилүүдэд хууль бусаар загас агнах, бохирдол, уур амьсгалын өөрчлөлт зэрэг нь энэ тэнгисийн экосистемд сөргөөр нөлөөлж байна. Селебесийн тэнгис нь мөн геополитикийн хувьд чухал ач холбогдолтой. Энэ тэнгис нь Малаккагийн хоолой, Ломбокийн хоолой зэрэг стратегийн ач холбогдол бүхий усан замуудтай холбогддог. Иймд энэ бүс нутагт Индонези, Филиппин, Малайз зэрэг улсуудын хооронд маргаантай асуудлууд байдаг. Ийнхүү Селебесийн тэнгис нь байгалийн баялаг, биологийн олон янз байдлаараа баялаг, геополитикийн ач холбогдол бүхий чухал тэнгис юм.

Тасманы тэнгис гэж юу вэ ?

Тасманы тэнгис нь Номхон далайн салбар тэнгис бөгөөд Австралийн зүүн өмнөд хэсэг, Тасманы арал, Шинэ Зеландын хойд арлын хооронд оршдог. Энэ тэнгисийг анх 1890 онд Английн алдарт далайчин Жеймс Күүк нээсэн бөгөөд Голландын судлаач Абель Тасманы нэрээр нэрлэжээ. Тасманы тэнгис нь 2,300 км урт, 1,900 км өргөн, нийт 2,300,000 км2 талбайтай. Энэ тэнгисийн дундаж гүн 4,938 метр бөгөөд хамгийн гүн цэг нь 7,235 метр юм. Тасманы тэнгис нь Номхон далайн бусад хэсгүүдтэй харьцуулахад харьцангуй тайван, давлагаа багатай байдаг. Энэ тэнгис нь Австрали, Шинэ Зеландын эдийн засагт чухал үүрэгтэй. Тасманы тэнгист загас агнуур, далайн тээвэр, аялал жуулчлал хөгжсөн байдаг. Мөн энэ тэнгист байгалийн хий, нефть, занар зэрэг ашигт малтмалын нөөц элбэг байдаг. Тасманы тэнгис нь биологийн олон янз байдлаараа баялаг. Энд 200 гаруй төрлийн шүрэн хад, 100 гаруй төрлийн загас, хавч, далайн хав, халим зэрэг олон төрлийн амьтад амьдардаг. Мөн энэ тэнгист далайн гахай, далайн муур зэрэг ховор амьтад байдаг. Гэвч сүүлийн жилүүдэд уур амьсгалын өөрчлөлт, бохирдол, хууль бус загас агнуур зэрэг нь Тасманы тэнгисийн экосистемд сөргөөр нөлөөлж байна. Иймд Австрали, Шинэ Зеландын засгийн газрууд хамтран ажиллаж, энэ тэнгисийн байгаль орчныг хамгаалах арга хэмжээ авч байна. Ийнхүү Тасманы тэнгис нь байгалийн үзэсгэлэнт газар, биологийн олон янз байдлаараа баялаг, эдийн засгийн ач холбогдол бүхий чухал тэнгис юм.

Бохайн тэнгис гэж юу вэ ?

Бохайн тэнгис бол Хятадын зүүн хойд хэсэгт орших булан юм. Энэ нь Шар тэнгисийн салбар тэнгис бөгөөд Ляодун хойг, Шаньдун хойг, Бохайн булангийн хооронд оршдог. Бохайн тэнгис нь 78,000 км2 талбайтай, дундаж гүн нь 25 метр бөгөөд хамгийн гүн цэг нь 38 метр юм. Бохайн тэнгис нь Хятадын эдийн засагт чухал үүрэгтэй. Энэ тэнгист загас агнуур, далайн тээвэр, газрын тос, байгалийн хийн олборлолт хөгжсөн байдаг. Мөн Бохайн тэнгисийн эрэг орчимд Тианжинь, Далянь зэрэг том боомтууд байрладаг. Бохайн тэнгис нь биологийн олон янз байдлаараа баялаг. Энд 100 гаруй төрлийн загас, хавч, далайн хав, халим зэрэг олон төрлийн амьтад амьдардаг. Мөн энэ тэнгист далайн гахай, далайн муур зэрэг ховор амьтад байдаг. Гэвч сүүлийн жилүүдэд Бохайн тэнгис ихээхэн бохирдож, экосистем нь доройтож байна. Үүний гол шалтгаан нь эргийн бүсийн хүн амын төвлөрөл, үйлдвэржилт, хөдөө аж ахуйн үйл ажиллагаанаас үүдэлтэй бохирдол юм. Мөн газрын тос, байгалийн хийн олборлолт нь осол гарах эрсдэлтэй. Хятадын засгийн газар Бохайн тэнгисийн байгаль орчныг хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ авч байгаа ч цаашид илүү их хүчин чармайлт шаардлагатай байна. Учир нь Бохайн тэнгис нь Хятадын эдийн засаг, байгаль орчинд чухал ач холбогдолтой юм. Ийнхүү Бохайн тэнгис нь эдийн засгийн ач холбогдол бүхий, биологийн олон янз байдлаараа баялаг ч бохирдол, доройтлын аюулд өртөж буй чухал тэнгис юм.

Умард Солонгос гэж юу вэ ?

Умард Солонгос буюу Бүгд Найрамдах Ардчилсан Солонгос Ард Улс (БНАСАУ) нь Ази тивийн зүүн хойд хэсэгт орших улс юм. Энэ улс нь Солонгосын хойгийн умард хэсгийг эзэлдэг бөгөөд өмнөд талаараа Өмнөд Солонгостой хиллэдэг. Баруун талаараа Шар тэнгис, Япон тэнгис, зүүн талаараа Япон тэнгис, Номхон далайтай хиллэдэг. Хойд талаараа Хятад, Орос улстай хиллэдэг. Умард Солонгос нь 1948 онд байгуулагдсан бөгөөд одоог хүртэл коммунист дэглэмтэй. Тус улсыг Ким овогтын гэр бүл удирддаг бөгөөд одоогийн удирдагч нь Ким Жон Ун юм. Умард Солонгос нь дэлхийн хамгийн хаалттай, тоталитар дэглэмтэй орнуудын нэг юм. Умард Солонгос нь цөмийн зэвсэг, баллистик пуужингийн хөтөлбөрөөрөө олон улсын хориг арга хэмжээнд өртсөн. Мөн хүний эрхийн ноцтой зөрчил, хүнсний хомсдол, ядуурал зэрэг асуудлууд тус улсад тулгардаг. Умард Солонгосын эдийн засаг нь төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засагтай бөгөөд үйлдвэрлэл, худалдааны ихэнх хувийг төр хянадаг. Гэсэн хэдий ч сүүлийн жилүүдэд зах зээлийн элементүүд нэвтэрч эхэлсэн. Умард Солонгос нь дэлхийн улс орнуудтай харилцаа холбоогоо сайжруулах, эдийн засгаа хөгжүүлэх, хүний эрхийн нөхцөл байдлыг сайжруулах шаардлагатай тулгардаг. Гэхдээ одоогоор энэ улс нь дэлхийн хамгийн хаалттай, тусгаарлагдмал орнуудын нэг хэвээр байна.

Беркли гэж юу вэ ?

Беркли нь АНУ-ын Калифорни муж улсын Сан Франциско хотын ойролцоо орших хот юм. Энэ хот нь Аламида тойрогт хамаардаг бөгөөд 112 мянга гаруй хүн амтай. Беркли хот нь дэлхийд алдартай Калифорнийн Их Сургуулийн Беркли кампус байрладаг учраас "Беркли" гэдэг нэрээр танигдсан. Энэ их сургууль нь судалгаанд суурилсан, нэр хүндтэй сургуулиудын нэг бөгөөд шинжлэх ухаан, технологи, инженерчлэл, математик, физик, хими зэрэг салбаруудаар дэлхийд тэргүүлдэг. Беркли хот нь мөн Лоренс Беркли Үндэсний Лаборатори гэх АНУ-ын Эрчим хүчний яамны судалгааны төв байрладаг. Энэ лабораторид эрдэмтэд, инженерүүд шинжлэх ухааны олон салбарт судалгаа хийдэг. Түүхэн хувьд Беркли хот нь 1960-70-аад онд соёлын хувьсгал, иргэний эрхийн төлөөх тэмцэл, энх тайвны төлөөх хөдөлгөөний төв байсан. Одоо ч гэсэн энэ хот нь либерал үзэл санаа, нийгмийн шударга ёс, байгаль орчны хамгаалал зэрэг үнэт зүйлсийг дээдэлдэг хүмүүсийн төв хэвээр байна. Беркли хот нь Сан Францискогийн булангийн эрэг дагуу оршдог бөгөөд байгалийн үзэсгэлэнт газруудтай. Мөн энэ хотод олон музей, урлагийн галерей, ресторан, кафе байдаг нь оюутнууд болон жуулчдын дунд алдартай. Ийнхүү Беркли бол боловсрол, судалгаа, шинжлэх ухааны төв бөгөөд либерал үзэл санаа, нийгмийн идэвхтэй байдлаараа алдартай хот юм.

Нобелийн шагнал гэж юу вэ ?

Нобелийн шагнал нь дэлхийн хамгийн нэр хүндтэй шагналуудын нэг юм. Энэ шагналыг анх 1895 онд Швед улсын химич, инженер Альфред Нобель нас барахдаа гэрээслэсэн. Тэрээр өөрийн хөрөнгийн ихэнх хэсгийг шинжлэх ухаан, соёл, энх тайвны төлөө онцгой амжилт гаргасан хүмүүст шагнал олгоход зориулахыг хүссэн байна. Нобелийн шагналыг дараах 6 салбарт олгодог: 1. Физик: Физикийн салбарт онцгой амжилт гаргасан эрдэмтдэд олгодог. 2. Хими: Химийн салбарт шинэ нээлт, бүтээл туурвисан эрдэмтдэд олгодог. 3. Анагаах ухаан ба Физиологи: Эрүүл мэнд, анагаах ухааны салбарт чухал ач холбогдол бүхий нээлт хийсэн эрдэмтдэд олгодог. 4. Утга зохиол: Уран зохиолын салбарт онцгой бүтээл туурвисан зохиолчдод олгодог. 5. Энх тайван: Дэлхийн энх тайван, хүмүүнлэгийн үйлсэд онцгой хувь нэмэр оруулсан хүмүүст олгодог. 6. Эдийн засаг: 1968 оноос эхлэн Шведийн төв банкны санаачилгаар эдийн засгийн салбарт онцгой амжилт гаргасан эрдэмтдэд олгодог болсон. Нобелийн шагналыг жил бүрийн 10-р сарын эхээр зарладаг бөгөөд шагнал гардуулах ёслол 12-р сарын 10-нд буюу Альфред Нобелийн нас барсан өдөр болдог. Шагналыг мөнгөн шагнал, медаль, гэрчилгээ дагалддаг. Нобелийн шагнал нь шинжлэх ухаан, соёл, нийгмийн салбарт онцгой амжилт гаргасан хүмүүсийг алдаршуулах, тэдний ажлыг үнэлэх, цаашид ийм амжилтуудыг дэмжих зорилготой юм. Энэ шагнал нь хүн төрөлхтний хөгжил дэвшилд хувь нэмэр оруулсан олон алдартнуудыг тодруулсаар ирсэн билээ.

Бешбармак гэж юу вэ ?

Бешбармак бол киргиз үндэстний уламжлалт гол хоол юм. Энэ нь адууны мах, гурил, төмс, лууван, сонгино зэргээс бүрддэг. Бешбармак хийхдээ адууны махыг усанд хийж буцалгана. Дараа нь гурилаа зуурч, нимгэн элдээд, урт нарийхан хэрчинэ. Төмс, лууванг жижиглэн хэрчиж, сонгиноо хагас цагариг хэлбэрээр хэрчинэ. Буцалсан махныхаа шөлийг бага зэрэг авч, дотор нь хэрчсэн төмс, лууван, сонгиноо хийгээд давс, чинжүү нэмж 15 минут жигнэнэ. Ингээд бэлэн болсон шөлөндөө хэрчсэн гурилаа хийж, дахин 5-10 минут жигнэнэ. Бешбармакийг ихэвчлэн адууны толгой, хуйх, цээж, бөгснөөс авсан махаар хийдэг. Махыг жижиглэн хэрчих, яснаас нь салгах зэргээр бэлтгэнэ. Зарим тохиолдолд үхэр, хонины махаар ч хийж болно. Энэ хоолыг ихэвчлэн найр хүндэтгэлийн арга хэмжээ, баяр ёслолын үеэр бэлтгэдэг. Гэхдээ өдөр тутмын хоолонд ч бас хийдэг. Бешбармакийг ширээн дээр тавихдаа махыг том аяганд хийж, дээр нь жигнэсэн ногоогоо тавина. Харин гурилаа тусад нь жижиг аяганд хийж, хажуугаар нь өгнө. Идэхдээ мах, ногоо, гурилаа хольж идэх нь элбэг. Киргиз ард түмэн бешбармакийг "хоёр хурууны хоол" гэж нэрлэдэг. Учир нь энэ хоолыг идэхдээ халбага, сэрээ хэрэглэхгүй, гараараа авч иддэг уламжлалтай. Мөн бешбармак идэхдээ ярих, дуулах, инээх зэргийг цээрлэдэг заншилтай. Ийнхүү бешбармак нь киргиз үндэстний хоолны соёлын салшгүй хэсэг бөгөөд тэдний уламжлал, зан заншлыг илэрхийлдэг онцлог хоол юм.

Монгол Улсын Засгийн Газар гэж юу вэ ?

Монгол Улсын Засгийн газар бол Монгол Улсын төрийн дээд байгууллага бөгөөд гүйцэтгэх эрх мэдлийг хэрэгжүүлдэг. Үндсэн хуулиар Ерөнхий сайд, Засгийн газрын гишүүдээс бүрддэг. Засгийн газрын үндсэн чиг үүрэг: 1. Хууль тогтоомжид нийцүүлэн улс орны удирдлагыг хэрэгжүүлэх 2. Эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн бодлого боловсруулж хэрэгжүүлэх 3. Төсвийн төслийг боловсруулж, УИХ-д өргөн барих 4. Гадаад харилцааг удирдах, гэрээ хэлэлцээр байгуулах 5. Төрийн захиргааны байгууллагуудын үйл ажиллагааг удирдан зохицуулах 6. Үндэсний аюулгүй байдлыг хангах, батлан хамгаалах бодлого явуулах 7. Хууль дээдлэх ёсыг сахиулах, авлигатай тэмцэх Ерөнхий сайд нь Засгийн газрыг тэргүүлж, үйл ажиллагааг нь удирдана. Ерөнхий сайдыг парламентад олонх суудал авсан нам, эвслээс нэр дэвшүүлж, Ерөнхийлөгч 5 хоногийн дотор батламжилна. Ерөнхий сайд нь Засгийн газрын бүтэц, бүрэлдэхүүнийг Ерөнхийлөгчтэй зөвшилцөн УИХ-д өргөн барьдаг. Засгийн газрын гишүүд буюу сайд нар нь тодорхой салбарын бодлого, үйл ажиллагааг хариуцдаг. Одоогийн байдлаар 16 яамтай үйл ажиллагаа явуулж байна. Засгийн газар нь үйл ажиллагаагаа УИХ-ын өмнө хариуцдаг бөгөөд УИХ-аас итгэл үзүүлэх эсэх асуудлаар санал хураалт явуулж болно. Хэрэв итгэл үзүүлээгүй тохиолдолд Ерөнхий сайд огцрох эсвэл Засгийн газар бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ огцордог. Ийнхүү Монгол Улсын Засгийн газар нь улс орны хөгжил дэвшлийг хангах, ард иргэдийн сайн сайхан амьдралыг бүрдүүлэхийн төлөө ажилладаг төрийн чухал байгууллага юм.

Казахстан гэж юу вэ ?

Казахстан бол Төв Азид орших бүрэн эрхт улс юм. Баруун талаараа Каспийн тэнгистэй хиллэдэг бол хойд, дорнод, өмнөд талаараа Орос, Хятад, Киргиз, Узбекистан, Туркменистан гэсэн 5 улстай хил залгана. Нийслэл нь Астана хот. Газар зүйн хувьд Казахстан маш том нутаг дэвсгэртэй. Нийт 2,724,900 км.кв талбайтай нь дэлхийд 9-р байранд ордог. Ихэнх нутаг нь тал хээр, цөл, уулархаг бүс нутагт хамаарна. Хойд хэсэгт нь Сибирийн тайга, өмнөд хэсэгт нь Тянь-Шань, Памир зэрэг өндөр уулс оршдог. Хүн амын тоо 2020 оны байдлаар 18.4 сая орчим. Үүний 69% нь казах үндэстэн бол 15% нь орос, үлдсэн хувийг бусад 100 гаруй үндэстэн эзэлдэг. Албан ёсны хэл нь казах, орос хэл өргөн хэрэглэгддэг. Түүхийн хувьд Казахстан нь эртнээс нүүдэлчдийн нутаг байсан бөгөөд Хүннү, Түрэг, Монголчуудын эзэнт гүрний нэг хэсэг байв. 13-р зуунд Зүчийн улсын бүрэлдэхүүнд багтаж байгаад 15-р зуунд Казахын хант улс байгуулагджээ. 18-р зуунаас Оросын эзэнт гүрний нөлөөнд орж, 1936 онд ЗХУ-ын бүрэлдэхүүнд Казахын ЗСБНХУ нэртэйгээр элссэн. 1991 онд ЗХУ задрахад тусгаар тогтносон бүрэн эрхт улс болсон. Эдийн засгийн хувьд Казахстан нь газрын тос, байгалийн хий, нүүрс, төмрийн хүдэр зэрэг ашигт малтмалаар баялаг. Мөн хөдөө аж ахуй, үйлдвэрлэл, үйлчилгээний салбар хөгжсөн. Нэг хүнд ногдох ДНБ-ээрээ дэлхийд 50-р байранд ордог. Улс төрийн хувьд Казахстан нь ерөнхийлөгчийн засаглалтай, нэг танхимтай парламенттай. 1991 оноос хойш Нурсултан Назарбаев ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байгаад 2019 онд огцорсон. Одоогийн ерөнхийлөгч нь Кассым-Жомарт Токаев юм. Ийнхүү Казахстан бол түүхэн уламжлал, соёл, байгалийн баялаг, эдийн засгийн хөгжлөөрөө онцлог Төв Азийн орон юм.

Монгол улсын их дээд сургуулиуд гэж юу вэ ?

Монгол Улсын их, дээд сургуулиуд нь тус улсад үйл ажиллагаа явуулдаг, бакалавр болон түүнээс дээш зэрэг олгодог сургалтын байгууллагууд юм. Одоогоор Монгол Улсад 90 гаруй их, дээд сургууль үйл ажиллагаа явуулж байна. Үүнд: 1. Монгол Улсын Их Сургууль (МУИС) - 1942 онд байгуулагдсан, хамгийн анхны их сургууль. 2. Монгол Улсын Шинжлэх Ухаан Технологийн Их Сургууль (ШУТИС) - 1959 онд байгуулагдсан техник технологийн чиглэлийн тэргүүлэх сургууль. 3. Анагаахын Шинжлэх Ухааны Үндэсний Их Сургууль (АШУҮИС) - 1942 онд байгуулагдсан, эмч, эмнэлгийн мэргэжилтэн бэлтгэдэг гол сургууль. 4. Монгол Улсын Боловсролын Их Сургууль (МУБИС) - 1951 онд байгуулагдсан, багш, боловсролын ажилтан бэлтгэдэг. 5. Соёл Урлагийн Их Сургууль (СУИС) - 1963 онд байгуулагдсан, урлаг, соёлын салбарын мэргэжилтэн бэлтгэдэг. 6. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль (СЭЗИС) - 1924 онд байгуулагдсан, эдийн засаг, бизнесийн чиглэлээр мэргэжилтэн бэлтгэдэг. 7. Үндэсний Батлан Хамгаалахын Их Сургууль (ҮБХИС) - 1921 онд байгуулагдсан, цэргийн алба хаагчдыг бэлтгэдэг. 8. Хөдөө Аж Ахуйн Их Сургууль (ХААИС) - 1958 онд байгуулагдсан, хөдөө аж ахуйн салбарын мэргэжилтэн бэлтгэдэг. Эдгээр сургуулиудаас гадна хувийн хэвшлийн олон их, дээд сургууль үйл ажиллагаа явуулдаг. Их, дээд сургуулиуд нь бакалавр, магистр, докторын зэрэг олгох сургалт явуулахын зэрэгцээ судалгаа шинжилгээний ажил хийдэг. Их, дээд сургуулиудын элсэлтийн ерөнхий шалгалтыг жил бүрийн 6-р сард зохион байгуулдаг бөгөөд элсэгчид сонгосон мэргэжлээсээ хамааран 2-4 хичээлээр шалгалт өгдөг. Их, дээд сургуульд элсэх босго оноо нь сургууль, мэргэжлээс хамаарч харилцан адилгүй байдаг.

Казы гэж юу вэ ?

Казы бол казах болон түрэг гаралтай ард түмний уламжлалт махан бүтээгдэхүүн юм. Энэ нь адууны махыг боловсруулж, утаж, хатааж хийдэг. Казыг дараах байдлаар хийдэг: 1. Адууны гуя, хүзүүний махыг авч, 5-7 см зузаантай, 10-15 см урттай хэрчинэ. 2. Хэрчсэн махыг сайтар давсалж, чинжүү, саримсаар амтална. 3. Дараа нь махыг адууны нарийн гэдсэнд хийж, модон шороор чангалж боодог. 4. Боосон махыг утаанд хэдэн долоо хоног хатаана. Ингэснээр мах уян хатан, амттай болно. 5. Хатаасан казыг удаан хугацаагаар хадгалж болно. Идэхийн өмнө нимгэн зүсэж, талхтай хамт идэх нь түгээмэл. Казы нь уураг, тос, амин дэм, эрдэс бодисоор баялаг. Ялангуяа В бүлгийн амин дэм ихтэй. Мөн хүйтэнд даах чадварыг сайжруулдаг тул өвлийн улиралд их хэрэглэдэг. Казыг дангаар нь идэхээс гадна хоолны хачир, шөл, хуушуур, пирошки зэрэгт хэрэглэж болно. Жишээлбэл, казыг жижиглэн хэрчиж, будаатай холиод хуушуур хийх нь түгээмэл. Казы нь казах ард түмний уламжлалт хоол боловч одоо Киргиз, Узбекистан, Туркмен, Азербайжан зэрэг бусад орнуудад ч түгээмэл хэрэглэдэг. Мөн Орос, Украин зэрэг зарим орнуудад ч худалдаалдаг.

Амазон мөрөн гэж юу вэ ?

Амазон мөрөн бол Өмнөд Америкт орших дэлхийн хамгийн том мөрөн юм. Энэ нь усны урсацын хэмжээгээрээ дэлхийд тэргүүлдэг бөгөөд уртаараа Нил мөрний дараа хоёрт орно. Амазоны эх нь Перу улсын Анд уулсын баруун хажууд орших Укаяли, Мараньон голуудын бэлчир юм. Эдгээр голууд нийлж Амазон мөрнийг үүсгэдэг. Амазон мөрөн нь Перу, Колумби, Бразил зэрэг улсуудаар дайран урсаж, эцэст нь Атлантын далайд цутгадаг. Амазон мөрний урт нь 6400 км орчим бөгөөд өргөн нь газар бүрд харилцан адилгүй байдаг. Голын дундаж өргөн 5-10 км боловч зарим хэсэгтээ 100 км хүртэл өргөсдөг. Мөрний гүн нь дунджаар 20-50 метр боловч хамгийн гүн хэсэгтээ 100 метр хүрдэг. Амазон мөрөн нь маш их хэмжээний ус агуулдаг бөгөөд секундэд 209000 шоо метр ус урсдаг нь дэлхийн аль ч мөрнөөс илүү их юм. Мөн Амазоны ай сав нь дэлхийн хамгийн том ай сав бөгөөд 7 сая шоо км талбайг хамардаг. Амазон мөрөн нь биологийн олон янз байдлаараа алдартай. Энд дэлхийн амьтан, ургамлын зүйлийн 10%-иас илүү нь оршин амьдардаг. Жишээлбэл, 2000 гаруй загасны зүйл, 500 гаруй ховор шувуу, 3000 гаруй ургамлын зүйл энд бий. Гэвч сүүлийн жилүүдэд Амазоны ширэнгэн ой устаж, доройтож байгаа нь байгаль хамгаалагчдын анхаарлыг ихээр татаж байна. Ойн хомсдол, уур амьсгалын өөрчлөлт зэрэг нь Амазоны экосистемд ноцтой аюул учруулж байна.

Брижит Бардо гэж юу вэ ?

Брижит Бардо (Brigitte Bardot) бол Францын алдарт жүжигчин, дуучин, загвар өмсөгч юм. Тэрээр 1934 оны 9-р сарын 28-нд Парис хотод төрсөн. Бардо залуудаа балетчин болохыг мөрөөддөг байсан ч 15 настайдаа загвар өмсөгчөөр ажиллаж эхэлсэн. 1952 онд кино урлагт хөл тавьж, "Crazy for Love" киногоор анхны дүрээ бүтээсэн. Гэхдээ түүнийг жинхэнэ алдарт хүргэсэн бүтээл бол 1956 онд гарсан "And God Created Woman" кино байв. Энэ киноны дараа тэрээр Европын хамгийн алдартай жүжигчдийн нэг болсон юм. Бардо нийт 48 кинонд тоглож, хэд хэдэн дуу бичүүлсэн. Түүний хамгийн алдартай кинонуудын дотор "Viva Maria!" (1965), "Contempt" (1963), "The Truth" (1960) зэрэг багтдаг. Мөн тэрээр 80 гаруй дуу бичүүлсэн бөгөөд "Brigitte Bardot Sings" цомгоо 1968 онд гаргаж байв. 1973 онд 38 насандаа Бардо жүжигчний карьераа өндөрлүүлж, амьтдын эрхийг хамгаалах үйлсэд анхаарлаа хандуулсан. Тэрээр өөрийн нэрэмжит санг байгуулж, амьтдын эрхийг хамгаалах олон кампанит ажил явуулсан. Мөн тэрээр цагаан хоолтон болж, амьтны арьс ширэн бүтээгдэхүүн хэрэглэхийг эсэргүүцдэг. Бардо нь зөвхөн кино урлагт бус, хувцас загвар, поп соёлд ч асар их нөлөө үзүүлсэн. Түүний үс засалт, хувцаслалт нь 1950-60-аад оны охидын дунд тренд болж байв. Мөн тэрээр феминист хөдөлгөөний бэлгэ тэмдэг болж, эмэгтэйчүүдийн эрх чөлөө, тэгш байдлыг дэмждэг байв. Өнөөдөр 88 настай Брижит Бардо нь Францын нэрт жүжигчин, дуучин төдийгүй амьтдын эрхийн төлөө тэмцэгч хэвээр байна. Түүний амьдрал, уран бүтээл нь олон хүнд урам зориг, сэдэл өгсөөр байгаа юм.

Филиппин гэж юу вэ ?

Филиппин бол Зүүн Өмнөд Азид орших арлын орон юм. Энэ нь Номхон далайн баруун хэсэгт 7500 гаруй арлаас бүрддэг. Филиппиний нийслэл нь Манила хот бөгөөд хамгийн том хот нь Бөөн Манила юм. Филиппиний түүх нь маш олон соёл иргэншлийн нөлөөг агуулдаг. Эртний үед Филиппинд австронез угсааны ард түмэн амьдарч байсан бол дараа нь Хятад, Энэтхэг, Исламын соёлын нөлөө орж ирсэн. 16-р зуунд Испанийн колоничлолын үед Филиппин Христийн шашинт орон болсон. 1898 онд АНУ Испаниас Филиппинийг худалдаж авсан бөгөөд 1946 онд тусгаар тогтносон. Өнөөдөр Филиппин бол ардчилсан, зах зээлийн эдийн засагтай орон юм. Хүн амын тоо 2021 оны байдлаар 111 сая орчим бөгөөд тэдний дийлэнх нь католик шашинтай. Албан ёсны хэл нь англи, филиппин хэл боловч 180 гаруй хэл аялгуу байдаг. Филиппиний эдийн засаг нь үйлчилгээ, аж үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн салбаруудад тулгуурладаг. Гол экспортын бүтээгдэхүүн нь электрон бараа, нефть, модон эдлэл юм. Мөн аялал жуулчлал, гадаад валютын шилжүүлэг чухал орлого оруулдаг. Филиппиний соёл нь испани, америкийн соёлын хольцтой. Хүмүүс нь найрсаг, инээмсэглэл ихтэй, гэр бүлдээ хайртай. Хоол хүнс нь испани, хятад, малайзын хоолны нөлөөтэй бөгөөд будаа, загас, гахайн мах, далайн гаралтай хүнс түгээмэл хэрэглэдэг. Филиппиний байгаль, цаг уур нь халуун, чийглэг. Жилийн дундаж температур 26°C орчим байдаг. Арлуудын дунд тропикийн ой, галт уул, цэнгэг усны эх үүсвэр элбэг. Гэхдээ Филиппин нь байгалийн гамшигт их өртөмтгий бөгөөд жилд 20 орчим хар салхи дайрдаг. Дээрх мэдээллээс харахад Филиппин бол түүх, соёлын баялаг өвтэй, байгалийн үзэсгэлэнт орчинтой сонирхолтой орон юм.

Тоо гэж юу вэ ?

Тоо гэдэг нь аливаа зүйлийн тоо хэмжээг илэрхийлэхэд ашигладаг ухагдахуун юм. Тоо нь бидний өдөр тутмын амьдралд маш чухал үүрэгтэй бөгөөд математик, шинжлэх ухаан, технологи, бизнес, санхүү зэрэг олон салбарт өргөн хэрэглэгддэг. Тооны талаарх ойлголтыг дараах байдлаар ангилж болно: 1. Натурал тоо: 1, 2, 3, ... гэх мэт эерэг бүхэл тоонууд 2. Бүхэл тоо: ..., -3, -2, -1, 0, 1, 2, 3, ... гэх мэт бүх натурал тоо болон тэдгээрийн сөрөг утгууд 3. Рационал тоо: a/b хэлбэртэй, энд a, b нь бүхэл тоо бөгөөд b ≠ 0. Жишээ нь 3/4, 22/7 гэх мэт. 4. Иррационал тоо: рационал бус бодит тоонууд. Жишээ нь π (пи), √2 гэх мэт. 5. Бодит тоо: рационал болон иррационал тоонуудын нэгдэл 6. Комплекс тоо: a + bi хэлбэртэй, энд a, b нь бодит тоо, i нь хуурмаг нэгж (√(-1)). Тоотой холбоотой үндсэн үйлдлүүд: - Нэмэх (+) - Хасах (-) - Үржих (×) - Хуваах (/ эсвэл ÷) Эдгээр үйлдлүүдийг ашиглан тоонуудыг хооронд нь харьцуулах, нэгтгэх, задлах, хувьсах хэмжигдэхүүн болгон ашиглах боломжтой. Тоо нь математикийн суурь ухагдахуун бөгөөд геометр, алгебр, анализ, магадлал зэрэг математикийн бусад салбаруудын үндэс суурийг тавьдаг. Мөн тоо нь бидний өдөр тутмын амьдралд тооцоолол хийх, асуудал шийдвэрлэх, шинжлэх ухааны судалгаа хийхэд маш чухал үүрэгтэй.

Теорем гэж юу вэ ?

Теорем гэдэг нь математик, логик, философи зэрэг салбаруудад өргөн хэрэглэгддэг нэр томъёо юм. Теорем гэдэг нь тодорхой нөхцөл, таамаглалын дор үнэн болох нь батлагдсан өгүүлбэрийг хэлнэ. Теоремын гол шинж чанарууд: 1. Теорем нь тодорхой нөхцөл, таамаглал дээр үндэслэсэн байдаг. 2. Теоремыг батлахын тулд логикийн дүрмүүдийг ашиглан алхам алхмаар нотолдог. 3. Теорем нь ерөнхий үнэн зөв байдлыг илэрхийлдэг бөгөөд түүнийг олон удаа хэрэглэх боломжтой. 4. Теоремыг батлах явцыг "теоремын нотолгоо" гэж нэрлэдэг. Жишээлбэл, Пифагорын теорем нь "Тэгш өнцөгт гурвалжны гипотенузын квадрат нь катетуудын квадратуудын нийлбэртэй тэнцүү" гэсэн өгүүлбэрийг илэрхийлдэг. Энэ теоремыг тэгш өнцөгт гурвалжны шинж чанаруудыг ашиглан алгебрын аргаар нотолж болно. Теоремын нотолгоонд дараах алхмууд багтана: 1. Теоремын нөхцөл, таамаглалыг тодорхойлох 2. Теоремыг батлахад шаардлагатай леммүүд (туслагч теоремууд)-ийг батлах 3. Үндсэн теоремыг леммүүд болон логикийн дүрмүүдийг ашиглан алхам алхмаар нотлох 4. Нотолгооны алхам бүрийг тайлбарлах, шалгах Теорем нь математикийн мэдлэгийн үндсэн нэгж бөгөөд шинжлэх ухааны олон салбарт чухал үүрэгтэй. Теоремыг ашиглан шинэ мэдлэг, ойлголтуудыг бий болгох, асуудлуудыг шийдвэрлэх, ертөнцийг танин мэдэхэд тусалдаг.

Асоо Тароо гэж юу вэ ?

Асоо Тароо бол Японы алдартай манга зураачдын нэг юм. Түүний жинхэнэ нэр нь Мураками Акира бөгөөд 1970 оны 9 сарын 20-нд Канагава мужид төрсөн. Асоо Тароо нь ихэвчлэн инээдмийн, адал явдалт төрлийн манга зурдаг бөгөөд түүний бүтээлүүд Япон улсад маш их алдартай. Тэрээр бага наснаасаа л манга зурах сонирхолтой байсан ба анхны бүтээлээ дунд сургуульд байхдаа гаргаж байжээ. Асоо Тароогийн хамгийн алдартай бүтээлүүдэд: 1. "Chibi Maruko-chan" (1990) - Марко охины өдөр тутмын амьдралын тухай инээдмийн манга 2. "Shizuka-chan" (1993) - Шизүка охины тухай инээдмийн манга 3. "Futari Etchi" (1997) - Насанд хүрэгчдэд зориулсан романтик инээдмийн манга зэрэг орно. Эдгээр манга нь Японд маш их алдартай бөгөөд олон сая хувь зарагдсан байдаг. Мөн түүний зарим бүтээлүүд анимэ болон кино болон гарсан. Асоо Тароогийн онцлог хэв маяг нь хошин шог, инээдмийн элементүүдийг ашигладаг явдал юм. Түүний дүрүүд ихэвчлэн хүүхэд шиг царайтай, хөгжилтэй зан авиртай байдаг. Тэрээр өдөр тутмын амьдрал, хүмүүсийн харилцаа, сэтгэл хөдлөлийг ажиглан, тэдгээрийг хошин шогоор дамжуулан илэрхийлдэг. Асоо Тароо одоо ч идэвхтэй манга зураач хэвээр байгаа бөгөөд түүний шинэ бүтээлүүдийг фенүүд нь тэсэн ядан хүлээдэг. Тэрээр Японы манга соёлд үнэтэй хувь нэмэр оруулсаар байна.