id
int64 1
25.9k
| content
stringlengths 88
24.4k
| category
stringclasses 1
value | language
stringclasses 1
value |
|---|---|---|---|
1 | Бүгінгі күні магниттік сұйықтықтарды алудың ең көп таралған жолы-химиялық конденсация әдісі. Магнетиттің синтезі сәтті өту үшін реактивтердің пропорцияларын және олармен жұмыс істеу технологиясын нақты сақтау қажет. Оның негізгі технологиялық операцияларын баяндаймыз. Магниттік бөлшектер сыртқы магнит өрісінің әсерінен мақсатты түрлерді таңдап біріктіру және манипуляциялау немесе қажетті жерге тасымалдау үшін пайдаланылуы мүмкін. Оның көлеміне байланысты магниттік нанобөлшектер суперпарамагнитті болып табылады, олардың жалаңаш түрінде немесе беткі жабыны бар жабын арқылы әртүрлі қолдану салаларында үлкен әлеуеті бар және нақты қолдану үшін таңдалған функционалдық тобы. Осы жұмыста, сондай-ақ осы тұжырымдаманы иллюстрациялау үшін магнитті нанобөлшектерді қолданудың үш саласы қарастырылады, атап айтқанда: тығыздық бөлуге арналған магнитті сұйықтықтарда, терапевтік және диагностикалық тестілеуде, сондай-ақ ағынды суларды өңдеуде және металл иондарын жоюда. Нанодисперсті магнетитті алуға арналған бастапқы реактивтер-бұл темір тұздарының сулы ерітінділері: FeCl3 * 6Н2О және FeS04 * 7Н2О. Ерітіндіні дайындалған күннен бастап 1 ай бойы қолдануға болады. FeS04 * 7Н2О ерітіндісінің қажетті мөлшерін дайындау үшін 38 г тұзды тұрақты араластыру кезінде 75 мл суға толығымен еріту керек. Ерігенде ерітіндіні екі валентті темірдің үш валентті күйге өтуін болдырмау үшін қыздыруға болмайды. Осылайша алынған темір тұздарының ерітінділерін жалпы колбаға құяды, онда тұрақты араластырғанда 180 мл 25% NH4OH су ерітіндісін құяды. Магнетит реакциясы бойынша химиялық конденсация әдісімен алынады 2 - және 3-валентті темір тұздарының (FeCl3 • 6Н2О, FeSO4 • 7Н2О) 25 %-дық аммоний гидроксидінің артық ерітіндісі (NH4OH). Дисперстік коллоидтық дәрежедегі магнетитті алу шарттарының бірі-бөлшектердің өсуін шектеу мақсатында ерітінділерді қарқынды араластыру. Магнетитті бөлу үшін магнетиттің Сулы суспензиясы және реакция өнімдері бар колбаны магнитқа апарады, онда магнетит магниттік сепарация жолымен аналық ерітіндіден (реакция өнімдерінен) бөлінеді. Бұл ретте магнетиттің тұнба түріндегі Сулы суспензиясы төменгі жағында орналасқан, бұл жатырдың ерітіндісін ағызуға мүмкіндік береді. (Химиялық зертханалық практикада және химиялық технологияда декантация деп ерітіндіні тұнбадан төгу жолымен сұйық дисперстік жүйенің (суспензияның) қатты фазасының механикалық бөлімшесі түсініледі.) Суспензияны жуу процесін бірнеше рет қайталаған жөн. Соңғы жуу аяқталғаннан кейін колбаны магнетиттің Сулы суспензиясын шоғырландыру және одан суды барынша алып тастау мақсатында қайтадан магнитқа қояды.Тұздарды тұндыру арқылы дайындалған магнетитті пептизациялау магнитті сұйықтықты дайындаудың келесі маңызды кезеңі болып табылады. Пептизация деп сулы ортада магнитті сұйықтықтың концентратын алу үшін магнетиттің тұрақтануы түсініледі. Ол үшін 50-60 °С дейін қыздыру кезінде 1:1 (10 мл трансформатор майы және 10 мл олеин қышқылы) компоненттерінің арақатынасымен трансформаторлық майдағы олеин қышқылының қоспасын дайындайды. Содан кейін тұрақты қолмен араластыру және электр плитасында қыздыру кезінде магнетиттің Сулы суспензиясына 75-80° С кезінде олеин қышқылы мен трансформатор майының қоспасын құяды. Процесс 3-5 минутқа созылады. Алынған магниттік сұйықтық (МС) тұрақты болуы және уақыт өте келе ерітілмеуі үшін МС (паста) концентратын сусыздандыру қажет. Ол үшін 75-80°С паста этил спиртімен спирт мөлдір болғанға дейін жуылады (25 г магнетитке шамамен 150 мл). , паста мен этил спиртінің қоспасын 60-70 °С дейін қыздыра отырып, қарқынды араластыру кезінде жүргізеді. МС концентратын диспергирлеу үшін оған трансформаторлық май (~20 мл-ден) шағын үлестермен құйылады. Алдын ала араластыру қолмен жүргізіледі (фторопластты ұштығы бар таяқшамен), содан кейін техникалық МС бар стақан плиткаға қойылады, онда 80-85 °С кезінде 1-2 сағат бойы МС Автоматты араластырғышпен араластыру кезінде диспергирлеу жалғастырылады. Алынған МС-біртекті, қара, тән жылтырлығы бар өнім автоматты араластырғышта араластыруды жалғастыра отырып, содан кейін бөлме температурасына дейін салқындатылады. МС дайындау оны центрифугалау арқылы аяқталады. Бұл үшін техникалық МС пластмасса стакандарға құяды және бөлу факторы 6000 g 1 сағат ішінде центрифугалайды [1]. Процесс аяқталғаннан кейін параметрлерді өлшеуге кірісуге болады (қанығу магниттілігі, тығыздығы, тұтқырлығы және т.б.). Магниттік бөлшектер сыртқы магнит өрісінің әсерінен мақсатты түрлерді таңдап біріктіру және манипуляциялау немесе қажетті жерге тасымалдау үшін пайдаланылуы мүмкін. Оның көлеміне байланысты магниттік нанобөлшектер суперпарамагнитті болып табылады, олардың жалаңаш түрінде немесе беткі жабыны бар жабын арқылы әртүрлі қолдану салаларында үлкен әлеуеті бар және нақты қолдану үшін таңдалған функционалдық тобы. Осы жұмыста, сондай-ақ осы тұжырымдаманы иллюстрациялау үшін магнитті нанобөлшектерді қолданудың үш саласы қарастырылады, атап айтқанда: тығыздық бөлуге арналған магнитті сұйықтықтарда, терапевтік және диагностикалық тестілеуде, сондай-ақ ағынды суларды өңдеуде және металл иондарын жоюда. Наноқұрылымды материалдар көбінесе бірегей электрлік, химиялық, құрылымдық және магниттік қасиеттерге ие, бұл оларды ақпаратты сақтауды, биосенсорлық технологияларды және биомедициналық инженерияны қоса алғанда, қолданудың әртүрлі жаңа салаларында қолдануға мүмкіндік береді [1]. Магнитті қасиеттерге ие нанобөлшектер функционалды молекулаға селективті бекітуді қамтамасыз ете алатын, нысананың магниттік қасиеттерін бере алатын мағынада үлкен артықшылықтарға ие, сондай-ақ электромагнит немесе тұрақты магнит түзетін магнит өрісін басқару арқылы айла-шарғы жасауға және қажетті орынға тасымалдауға мүмкіндік береді [1]. Магнитті нанобөлшектердің тасымалдаушылары үш функционалдық бөліктен тұрады: магнит өткізгіш, беткі жабынды және функционалданған сыртқы жабынды. Тасушының ортасында сыртқы магнит өрісінің қатысуымен бөлшектердің магниттік манипуляциясын жүзеге асыруға мүмкіндік беретін суперпарамагнитті өзек бар. Магнитті ядроның құрамы қолдану аймағына байланысты. Мысалы, жоғары тотығу тұрақтылығы бар магнетит (Fe3O4) және маггемит (γ-Fe2O3) қазіргі уақытта медициналық қолдану үшін қабылданған жалғыз улы емес магниттік материалдар болып табылады [2]. Кобальт, никель және неодим-темір-бор сияқты материалдардан тұратын магнитті өзекшелер жақсартылған магнитті қасиеттерге ие болуы мүмкін, алайда бұл материалдар тотығуға бейім немесе адам ағзасында қолдану үшін бетоксикалық болуы мүмкін . Магнитті нанобөлшектер физикалық булану жолымен синтезделуі мүмкін, механикалық уыттану және химиялық жолмен. Оның өлшемдерінің арқасында магнит нанобөлшектері гравитациялық өрістің, магнит өрісінің градиентінің және бөлшектердің бірбірімен байланысында пайда болатын әлеуетті магнит агломерациясының әсерін еңсере алады [2]. Екінші жағынан, бөлшектер лондондық типтегі тартылу ван-дер-Ваальс күштерінің әрекеті нәтижесінде бір-біріне тартылуы мүмкін. Сонымен қатар, бұл жүйенің қоршаған ортасымен өзара әрекеттесуін азайту үшін, тұрақтылықты қамтамасыз ету және агломерацияның алдын алу үшін, жабынның бетіне стерильді итеру қажет болуы мүмкін. Функционалданған сыртқы жабын дәрілік заттың биологиялық белсенді молекуласы немесе металл иондарын тазалауға арналған лиганд сияқты компонент болуы мүмкін. Осы функционалданған беттік топтардың мысалдары магниттік нанобөлшектерді түрлі қолдану шеңберінде қаралатын болады. Ферромагнитті материалдар домендер ретінде белгілі облыстарға бөлінеді. Магнитті емес үлгіде бұл домендердің сәттері кездейсоқ түрде бағытталған, бірақ сыртқы қоса берілген магниттік өріс бағытында туралау үрдісі бар. Бөлшектер өлшемі белгілі бір ең төменгі сыни өлшемге жақын болғандықтан, жиі наномөлшемді диапазонда, домендік қабырғалардың түзілуі энергетикалық қолайсыз болады. Магниттеудегі өзгерістер Домна қабырғаларының қозғалысы есебінен емес, арқалардың айналу есебінен болады.Бұл қасиеттерді көрсететін бөлшектер бір байланыс деп аталады. Жылу және электр энергиясымен қамтамасыз ету, жылу және электр энергиясымен қамтамасыз ету, жылу және электр энергиясымен қамтамасыз ету, жылу және электр энергиясымен қамтамасыз ету, жылу және электр энергиясымен қамтамасыз ету, жылу және электр энергиясымен қамтамасыз ету, жылу және электр энергиясымен қамтамасыз ету, жылу және электр энергиясымен қамтамасыз ету. Бұл материалдардың суперпарамагнитті қасиеті жеке бөлшектердің сыртқы магнит өрісі әсер еткенде ғана магнитті болуына пайдалы, бірақ өрісті жою кезінде қалдық магниттілік көрсетпейді. Сонымен қатар, бөлшектер өлшемі бөлшектердің шағын өлшемін қолдануға берілетін функционалдандыру үшін бетінің үлкен ауданын қамтамасыз етеді. interest.In бұл мақалада магнитті нанобөлшектердің қасиеттері қолданылатын үш қолдану саласы қарастырылады, атап айтқанда: тығызметрлік бөлу, медициналық қолдану және сарқынды суларды тазарту және металлдарды жою [3]. Магнитті нанобөлшектерді тығыздық бөлу үшін қолдану магнитті сұйықтықтар тұрақты коллоидты дисперсиялар немесе беттік-белсенді затпен жабылған және гидрофобты немесе гидрофильді сұйықтық-тасығышта суспендирленген бір өлшемді наноөлшектердің суспензиялары болып табылады. Бұл сұйықтықтар суперпарамагнитті мінез-құлыққа ие. Магнитті емес материалдарды әртүрлі дозиметрлік құрамның компоненттеріне бөлумагниттік сұйықтықтарды пайдалана отырып, құю әдісі болып табылады.Екі іргелі күш магнит өрісінің градиентіне орналастырылған магнитті сұйықтықтың осы көлеміне (V) әсер етеді. Бұл күш ауырлық күші (Fg) және магниттік күш (Fm). Магниттік сұйықтықтың көлеміне жиынтық күш: | TEXT | kaz |
2 | Мұнда ρ-магниттік сұйықтықтың тығыздығы, µ - вакуумның магниттік өткізгіштігі, M-сұйықтықтың магниттелуі, H-магниттік өрістің кернеулігі, h/z-тік магниттік өріс, g-еркін түсуді жеделдету.Эквалайзердегі жақшадағы өрнек. 1 Егер магнит өрісінің градиенті гравитация параллельді және сол мағынасы бар деп болжасаңыз, сұйықтықтың көрінетін тығыздығы ретінде қарастыруға болады [2]. Сұйықтыққа ұшыраған магниттік өрістің градиентін өзгертіп, магниттік сұйықтықтың көрінетін тығыздығын басқаруға болады. Жыл сайын магнитті нанобөлшектер биомедицинада кеңінен қолданылады, олар ісіктердің гипертермиясы және дәрілік заттарды адрестік жеткізу үшін қолданылады, олардың негізінде МРТ-контрастирлеуші агенттер және жоғары дәлдіктегі биосенсорлар құрылады [1, 2]. Биомедицина саласындағы магниттік нанобөлшектердің арасында ең көп таралған магнетит нанобөлшектері бар. Наноөлшемді магнетит гидротермалды синтез, Темірдің органикалық тұздарының Жоғары температуралы ыдырауы, сондай-ақ тұндыру әдісі сияқты әртүрлі тәсілдермен алынуы мүмкін [3]. Тұндыру әдісі магнетит нанобөлшектерін алудың ең қолжетімді тәсілі болып табылады, өйткені басқа әдістерге қарағанда ол жоғары температураны талап етпейді, экологиялық қауіпсіз және іске асыруда салыстырмалы қарапайым. Дегенмен, оның таралуына және іске асырудың қарапайымдылығына қарамастан, оны жүргізудің бірыңғай әдістемесі жоқ: синтездің физикалық-химиялық шарттары өзгереді,бұл алынатын нанобөлшектердің сипаттамаларында көрсетіледі. Әдетте, аммиактың су ерітіндісінен темірдің екі және үш валентті тұздарын тұндыру әдісі бойынша наноөлшемді магнетитті алу әдістемесіндегі ең үлкен біртектілік инертті атмосфераны пайдалану мәселесі болып табылады. Авторлардың қатары ауа оттегінің қатысуымен реакция жүргізеді, ал басқа авторлардың пікірінше инертті атмосфераны пайдалану қажет. Ауа оттегінің болуы екі валентті темірдің үш валентке дейін тотығу қаупін тудырады, соның нәтижесінде күшті ферромагниттік қасиеттерге ие магнетиттің (Fe3O4) орнына магнетит (γ-Fe2O3) пайда болуы мүмкін, оның магниттік қасиеттері айтарлықтай әлсіз немесе олар мүлдем жоқ α-Fe2O3. Біздің өз тәжірибемізіміз көрсеткендей, инертті атмосферада реакция жүргізу қажет, бұл барынша жаңғыртылатын нәтижелер алуға мүмкіндік береді. Алайда, тіпті инертті атмосфераны пайдалана отырып, наноөлшемді магнетитті алған кезде өте ерекше нәтижелерді байқауға болады. | TEXT | kaz |
3 | Реакция азот атмосферасында майлы моншаны пайдалана отырып, магнитті араластырғышта үш колбада жүргізіледі. Темір сульфатының (II) және темір хлоридінің (III) ілмелерін 2:1 моль қатынасында дистильденген суда ерітеді. № 1-3 тәжірибелерде тазартылған су алдын ала инертті газ атмосферасында қайнаған. № 4-6 тәжірибелерде қайнатылған тазартылған су Қосымша PH 2,1–2,2-ге дейін тұз қышқылының ерітіндісімен қышқылданған. № 7-10 тәжірибелерде қайнатылған тазартылған су pH 1,8-1,9 дейін тұз қышқылы ерітіндісімен қышқылданған. Нәтижесінде құрамында 2мас концентрациясы бар темір хлоридтерінің (II) және (III) қоспасы бар су ерітіндісі пайда болады. %. Алынған ерітіндіні азот тогында тұрақты араластыру кезінде 70 °C дейін қыздырады. Содан кейін аммиак ерітіндісін құяды (4 көлемі. содан кейін реакциялық қоспа 30 минут бойы 70 °C температурада азоттың токында тұрақты араластыру кезінде ұсталады. Алынған нанобөлшектер тұрақты неодимді магнитте магнитті сепарация жолымен тұндырады, тұнбаларды дистилденген сумен жуады, процедураны жуу суларында pH 7,0 мәніне жеткенге дейін бірнеше рет қайталайды. Нанобөлшектерді жуғаннан кейін магнитке тұндырады және алдын ала инертті газ атмосферасында қайнатылған дистилденген суда ресуспендиялайды. Пайда болған суспензияны алдын ала азотпен сатылған ыдысқа апарады және 2-4 °C температурада герметикалық ыдыста сақтайды. Суспензиядан алынған суспензияның концентрациясын анықтау үшін мұқият араластырылғаннан кейін 1 мл-ден бес аликвот алынады, олар 120 °C температурада кептіргіш шкафта тұрақты салмаққа дейін кептіріледі. | TEXT | kaz |
4 | Тәжірибелердің бірінші сериясын өткізу кезінде (№1-3 тәжірибелер) нанобөлшектері алынды. Осы микрофотографияда ұзындығы 20-дан 400 нм-ге дейін және қалыңдығы 2 нм наностержндар анық көрінеді. Наностержндер жанама реакция өнімі және олардың болуы жағымсыз. Сур. 1, б-қара өрісте сол бөлшектердің микрофотографиясы. Қара өрісте бөлшектер микрофотографиясында кристалды торға ие заттар анық көрінеді, ал аморфты заттар әлсіз ажыратылады, сондықтан бұл өзектер кристалды торға ие және ең алдымен монокристалдар болып табылады. Сурет 1. Бірінші тәжірибе сериясында синтезделген нанобөлшектердің электрондық микрофотографиялары: а) ашық өрісте; б) қараңғы өрісте; в) электрондық дифракция (SAED) SAED спектріне сәйкес (сур.1, в), бұл наноұстағыштар магнетиттен өзгеше құрамы бар деп айтуға болады, өйткені спектрде магнетитке тән сақиналардан басқа оған сәйкес келмейтін сақиналар байқалады. Магнетитке тән емес, сақиналар өте әлсіз, бұл наностерждер қоспа екенін көрсетеді. Сипатталмаған сақиналардың әлсіз білінуіне байланысты, сондай-ақ магнетит сақинасына олардың салынуына байланысты оларды сипаттау және наностержндердің химиялық құрамын анықтау өте қиын. Әдеби деректерге негізделе отырып, наностержн химиялық құрамы бойынша гоэтит (α-FeOOH) болып табылады деп болжауға болады. Сонымен, Rosalia Marino-Fernandez және әріптестерінің жұмысында гоэтит ұқсас тұндыру әдісі бойынша синтезделді [4]. Бұл жұмыста келтірілген электрондық микрофотографиялардың талдауынан наноөлшемді гоэтит бізге алынған наноөлшеуіштер болып табылатыны көрініп тұр. Наностержндердің пайда болуының ең ықтимал себебі еківалентті темір гидролизінің алдындағы ерімейтін қосылыстар түзілетін үшвалентті темір гидролизі болып табылады. ерімейтін гидрооқышқылдарының шөгуі pH 2,2 кезінде байқалады, ал еківалентті Темірдің ерімейтін гидрооқышқылдарының түзілуі үшін pH кем дегенде 7,0 талап етіледі, ал олардың толық шөгуі үшін pH 9,0–14,0 талап етіледі. Осылайша, ерімейтін қосылыстардың пайда болуымен үшвалентті темір гидролизі басталды, ал еківалентті темір гидролизі әлі болмайды. Бұл жағдайда магнетиттің пайда болуы мүмкін емес, өйткені оны алу үшін Fe2+ және Fe3+ бір мезгілде тұндыру қажет . Fe3+ ерте гидролизінің нәтижесінде темір гидроксиді түзіледі, содан кейін ауыспалы құрамды ферригидриттерге ауысады: 5Fe2O3 * 9H2O немесе Fe2O3•xH2O (x = 1÷5). Қартаю нәтижесінде алынған ферригидриттер үш валентті темір оксигидроксидіне (III) FeO(OH) өтеді. Fe3+ гидролизі байқалмайтын, бастапқы ерітіндіні pH дейін Қышқылдандыру жолымен үшвалентті Темірдің уақытынан бұрын шөгуін болдырмауға болады. Содан кейін қышқылданған ерітіндіге аммиак ерітіндісін PH 9,0–14,0 мәндеріне жеткенге дейін тез қосу қажет, ол кезде магнетит түзіле отырып, Fe3+ және Fe2+ бір мезгілде гидролизі ағады. Fe3+ ерте шөгуінің алдын алу үшін, тәжірибелердің екінші сериясында (№6-8 тәжірибелер), темір тұздарының ерітіндісі алдын ала pH 2,0–2,3 дейін қышқылданған. Қалған тәжірибе № 1 тәжірибесіне ұқсас болды. Қышқылдану кезінде пайда болған нанодержниктердің саны мен мөлшері айтарлықтай азайды. Дегенмен, олардың шамалы болуын байқауға болады, бұл суретте (2,а) көрінеді. Тәжірибелердің екінші сериясында алынған SAED спектрлері №1 тәжірбиеде алынған SAED спектрімен ұқсас болды және оларға магнетитке тән емес сақиналар да қатысты. 2-сурет. Нанобөлшектердің электронды микрофотографиялары: а) екінші сериядағы тәжірибелердің синтезделген; Б) үшінші сериядағы тәжірибелердің синтезделген 3-сурет. Тәжірибелердің үшінші сериясында синтезделген үлгінің рентгенограммасы Наностержндердің түзілуінің алдын алу үшін үшінші тәжірибе сериясы өткізілді, оларда темір тұздарының бастапқы ерітіндісі PH 1,8-1,9 дейін күштірек қышқылдандырылды, қалған реакцияны жүргізу тәсілі өзгеріссіз қалды. Бастапқы реакциялық қоспаның қышқылдануының арқасында жағымсыз қоспадан толықтай құтыла алды. Сур. 2, ал PH 1,8– 1,9 дейін қышқылданған аналық ерітіндіден синтезделген нанобөлшектердің микрофотографиясы ұсынылған. Бұл микрофотографияда реакция барысында магнетиттің нанобөлшектері ғана пайда болғаны анық көрінеді. Алынған нанобөлшектердің химиялық құрамы магнетитке (Fe3O4) сәйкес келеді және рентгенофазды талдау арқылы расталған (сурет 3) және электрондық дифракция (сурет 2,б). Соңғы өнімде қоспалардың болмауы соңғы өнімнің химиялық құрамымен де, нанодержкалардың болмауымен де расталады. Электрондық микрофотография көмегімен алынған деректерді талдауға негізделе отырып (сурет 2,а), электрондық дифракция (SAED) және нанобөлшектердің рентгенограммасының деректері (сурет 3), тәжірибелердің үшінші сериясында алынған нанобөлшектер 12 ± 4 нм бөлшектерінің орташа диаметрі бар магнетиттің нанобөлшектері болып табылады деп айтуға болады [5]. Осылайша, тұндыру әдісімен магнетиттің нанобөлшектерін синтездеудің физикахимиялық шарттарын талдау және іріктеу негізінде 70 °С температурада инертті газ (азот) атмосферасында магнетиттің нанобөлшектерін химиялық құрамы мен өлшемдері бойынша біртекті алудың оңтайлы тәсілі әзірленді. Жарық түсіретін электрондық микроскопия, SAED селекторлы диафрагмасы бар электрондық дифракция және рентгенофазды талдау әдістерімен азот атмосферасында рН 1,8–1,9 және 70 °С температурада синтездеу жүргізу кезінде алынған нанобөлшектер Темірдің басқа қосылыстарының қоспасыз (гоэтит) бөлшектерінің орташа диаметрі 12 ± 4 нм магнетит болып табылады. Алынған магнетит нанобөлшектері биомедициналық мақсаттар үшін пайдаланылуы мүмкін [6]. | TEXT | kaz |
5 | Қазақстанда экологиялық таза өндірістерді дамытуға, шикізат пен энергияның жаңартылатын көздерін пайдалануға арналған Курс экономиканың шикізаттық бағыттылығы, жабдықтардың тозуының жоғары деңгейі, ескірген технологияларды қолдану проблемаларының болуымен бетпе - бет келіп отыр. Ғылым мен инновацияны қолдауға арналған мемлекеттік шығыстар қазіргі заманның талаптарына сәйкес келмейді. Кәсіпорындар экологиялық инновацияларға қызығушылық танытпайды. Жасыл бастамаларды қаржылық қолдау негізінен халықаралық ұйымдар есебінен жүзеге асырылады. Авторлар экологиялық инновациялар мен ғылымды қаржыландыруға баға берді, жасыл экономикаға көшуді жандандыру бойынша ұсыныстар берді. | TEXT | kaz |
6 | Онтологиялық теорияның заманауи антропологиялық нұсқаларында қалалық орта адам өмірінің кеңістігі ретінде пайда болады. Қаланың мәдениет символы бола отырып, оны өмірдің нақты нысандарына айналдырудың механизмі ретінде әлеуметтік және психологиялық қоғамдастықтар мен адамның жеке басын қалыптастырады. Қалалық орта әлеуметтік әл-ауқатқа, әлеуметтік қатынастарға тікелей әсер етеді, мінез-құлқын қалыптастырады, азаматтардың мәдениетін қалыптастырады. Сонымен қатар, қалалық орта - бұл әрбір тарихи дәуірдің халықтың тұрмыс-тіршілігінің көрінісі, қаланың тұрғындарының мәдени интеграциясына ықпал ететін қоғамдық көзқарас. Адам өмірінің ортасын құру - шығармашылық, тартымды, жайлы, қауіпсіз, үйлесімді, қаланың өмір артықшылығын біріктіретін және . Тұрақты қалалық ортаны қалыптастыру мәдениеті ландшафтты дизайнды қалалық ортаны нақты әлеуметтік-мәдени кеңістікке айналдыру әдістерінің және әдістерінің жиынтығы ретінде анықтайды. Рухани жағынан байытылған, мәдениет қалыптасқан қалалық орта көркемдік талғамға ықпал етеді, адамның және адамның қоғамында ойлауды, мінезқұлқын, көзқарасын, дүниетанымын және мәдениетін қалыптастырады [1]. Сол себепті, осы мақала тақырыбы,ұсынылып отырған ғылыми жұмыс тақырыбының, «Заманауй қалалық орта ұйымдастыруға тәстүрлі тәсілдердің ықпалы» анықтаушы факторы ретінде жазылған. Аталмыш ғылыми жұмыстың жүзеге асыру жолдарын және ерекшеліктерін анықтау үшін: заманауй қалалық ортаны қалыптастыру мәдениетінің философиялық негіздерін айқындау; қазіргі заманғы тұрақты қалалық ортаны қалыптастырудағы мәдени дәстүрлердің рөлін көрсету; заманауй қалалық ортаны қалыптастырудың қазіргі әлеуметтік-мәдени проблемаларын талдау; заманауй қалалық ортаны қалыптастыру үрдістерін анықтау қажеттілік етті. Заманауи қалалық ортаны қалыптастыру мәдениеті - белгілі бір әлеуметтік кеңістік, тарихи уақыт контексінде қалыптасып, дамыған және қалыптасқан мәдени дәстүрлерге негізделген күрделі әлемнің жаңа имиджін іздейтін әлеуметтік-мәдени құбылыс. Қалалық кеңістікті қалыптастырудың мәдени дәстүрлерін талдау заманауй қалалық ортаны қалыптастырудың заңдылықтары мен принциптерін анықтауға мүмкіндік берді: мәселен, . Ұсынылып отырған ғылыми жобаның басты объектісі дәстүрлі киіз . Ал айналасын абаттандыруда дәстүрлі немесе ұлттық нақыштағы кіші сәулет нысандары, ландшафттық жобалау қолданылады. Ғылыми жұмыс идеясы бойынша, қазақи дәстүрді шетелдік туристерге, сонымен қатар еліміздің азаматтарына арналған . Жобаның басты мақсаты, келешек ұрпақтың күнделікті өмірінде, өмір сүру ортасында, қазақтардың дәстүрлі, ұлттық атмосферасын аманат ету, сонымен қатар, шетелден келген қонақтар мен туристтерге қазақ халқының дәстүрімен демалыс аймағы арқылы таныстыру және көрсету. Кеңістік этникалық түсініктер мен халықтың дәстүрлі архитектуралық ортасының бейнелері арасында белгілі бір байланыс бар. , , , сияқты ғалымдардың әрқайсысы тарихи типтегі, мәдениеттегі кеңістікке тән тұжырымдамасын дамытады және, сонымен бірге, осы тұжырымдаманың өзгеруі тарихи этномәдени үрдістің маңызды және терең метаморфозын дәл көрсетеді деп ойлайды. Сондықтан этнос дәстүрлі сәулетінің мәнін түсіну үшін кеңістіктің тұжырымдамасын, сондай-ақ соңғы, динамикалық формалар, рәміздер және т.б. этникалық түсініктерін зерделеу қажет [2]. Қазақстанның заманауи дәстүрлі сәулеті тәуелсіз идеологиялық-стильдік және тұжырымдамалық бағыт болып табылады, ол мынадай позициялармен сипатталуы мүмкін: | TEXT | kaz |
7 | Жоғарыда айтылған лауазымдардың әрқайсысы контенттік жоспарда нақты зерттеуге және теориялық түсінуге лайық. Терең теориялық және тұжырымдамалық аппараттарсыз, отандық сәулет өнерінің жоғары деңгейлі заманауи дәрежесіне жету және оның кең перспективаларын ашу мүмкін емес. Арнайы тарихи, теориялық және тәжірибелікпрактикалық жұмыстың қажеттігіне тағы да тоқтала отырып, біз Қазақстанның дәстүрлі сәулетінің кейбір қағидаларын жинақтадық. Қазірдің өзінде орнатқанымыздай, заманауй дәстүрлі : 1) ұлттық сәулет өнерінің тарихы (ескерткіштері) және ұлттық сәулет өнерінің дәстүрлері (әдістері, стильдері); 2) этностың рухани және материалдық мәдениеті; 3) қоғамның идеологиялық бағыттылығы, әлеуметтік-экономикалық жағдайы, табиғи, құрылыс және техникалық және басқа да аймақтық факторлар. Қазақстанның дәстүрлі сәулеті заманауи деңгейді және оның дамуындағы үздіксіздіктің принциптерін белгілі бір идеологиялық және теориялық тұғырнамаға негізделген. Қазақстанның сәулетін заманауи деңгейге шет елдердің жетістіктерінің тәжірибесін шығармашылық пайдалану және оларды сыни қайта қарау арқылы қол жеткізуге болады. Көршілес елдердің архитектурасының идеологиялық және теориялық тұғырнамасын бейімдеу және өңдеу этно сәулетінің заманауи тұжырымдамасын жасаудың аса қажет шарты болып табылады. Әрине, шығармашылық және сыни көзқарассыз қол жеткізу мүмкін емес. Дәстүрлі мұраға, рухани мәдениетке, эстетикалық идеалға, заманауи технологияға, экологияға, технологияға, жобалау мақсаттарына және т.б. сияқты іргелі мәселелерге қатысты іріктеу және ойластырылған ұстаным қажет. Сонымен бірге, басқа елдерге қатысты ғылыми, техникалық және материалдық дамудың қол жеткізілген деңгейін және мүмкіндігін ескере отырып, әлемдік деңгейге ұмтылу қажет [3]. Этномәдениеттің идеологиялық және теориялық тұғырнамасы - тарих, философия, мәдениет және Қазақстанның қазіргі заманғы өміріне байланысты мазмұнды және қалыптастыру көздері. Этномәдени бағытты идеологиялық және теориялық негіздеудің бастауы - жүйелі талдау және рухани және материалдық мәдениетті шығармашылық интерпретациялау, сондай-ақ Қазақстандағы сәулет және . Заманауи этномәдени бағыт дәстүрлі қалыптасқан көздеріне тар және қарапайым көзқарастан алшақтап қалады, ұлттық мәдениет негізінде шетелдік туристер үшін тартымды экзотикалық ғимараттар құру қажет. Мұның бәрі отандық сәулеттің әлеуметтік-мәдени, экономикалық, эстетикалық қайта бағдарлануы және бірегейлік пен сәйкестілік тұрғысынан мәселелері әлі шешілмегенін және сәулеттік . Ең алдымен тұрғындардың этномәдени қажеттіліктерін, жаңа эстетикалық мұраларын, тіпті республиканың халықаралық беделін ескере отырып, тұрғын үй, қоғамдық ғимараттар типологиясы қажет [4]. Бұдан әрі республикадағы қазіргі заманғы тұрғындардың рухани қажеттіліктерін қанағаттандыратын шынайы этномәдени құндылықтарға арнайы жасалған ғимараттар мен құрылыстардың жаңа типологиясы шетел модельдеріне сәулет және құрылыс-техникалық қасиеттері жағынан кем емес. Этномәдени бағыт бойынша қазақ халқының өскелең, заманауи, рухани және мәдени қажеттіліктерін түпнұсқа жүйелік стильде көрсететін эстетикалық идеалға деген ұмтылысы гипотетикалық түрде көрсетіледі. Заманауи адамдардың түрлі талғамдарына сай келетін эстетикалық идеалдың жарқын сезімі мен терең түсінуі сәулет шығармашылығының ең күрделі, бірақ қажетті іздеу тапсырмасы болып табылады. Бірде-бір рухани күш ұлттық сәулеттің эстетикалық идеалының құрылымын рационалды түрде растауға қабілетті емес, ол сәулет ғылымының ауқымынан тыс. Бұл бүкіл адамның танымының ішкі әлемінің айрықша құзыры, яғни шығармашылық түйсігі. Дегенмен, бүгінгі күні ешкім адамның санасында жаңа эстетикалық идеалдың белгілі бір рухы бар екендігімен ешкім бәсекелспейді. Мұнда жалғыз мәселе - қалаған этномәдени сергектің, сұлулықтың бейнесін мұқият табу. Отандық табиғаттың сұлулығы, «күй» мелодиялық ырғақтары мен дыбыстары, киіз үйдің әсем безендіруі, қазақ қызының тікелей күлкісі - бұл барлық этнос эстетикалық идеалының керемет сәулелерінің айқын көрінісі, яғни, берік іргетасы бар. Өздеріңіз білетіндей, эстетикалық идеал - сәулет стилінің және көркемдік сананың ажырамас бөлігі. Оның шығармашылығында белгілі бағыттаушы күші бар. Қазіргі заманғы эстетикалық сұлулық идеясы, біздің ойымызша, халықтық және қолданбалы өнер туындыларындағы, сәулет өнеріндегі, сондай-ақ туған табиғат пен заманауи мотивтердің рационалды жіктелуін қиындататын пластикалық формалардың дәстүрлі сұлулығының, түс комбинациясының, сұлулықтың және басқа компоненттердің көркем және рухани синтезі болып табылады. Бұл жердегі мақсат қарапайым, қазақтың эстетикалық идеалы батыс, постсоветтік және басқа да сәулеттен жоғарырақ көрсету, олар Қазақстанның қазіргі заманғы архитектурасын толығымен толтырды [5]. Ғаламдық доктринасына белсенді көзқарас жағдайында ұлттық сәулетті дамыту, өзінің рухани идентификациясын іздеу қазақстандық сәулетшілер үшін ең күрделі мәселе болып табылады. Әсіресе, ежелгі, ортағасырлық және қазіргі заманғы тарих тығыз қарым-қатынаста болғандықтан, отандық сәулет тарихын, шығу тегінің шығармашылық күш-жігерін, халықтарының мәдениетімен дәстүрлі байланыстарды терең түсінуді тереңдетіп зерттеу және қайта қарау маңызды. Біздің рухани және мәдени атмосферасы және біздің қоғамның нақты техникалық және экономикалық мүмкіндіктері, шын мәнінде, сәулеттің әрі, атап айтқанда, монументалды өнер тағдырын алдын ала анықтайды. Мұнда біз тек бір мәселеге назар аударғымыз келеді - ұлттық мәдениеттің болашақ дамуының заманауи сәулетті дамыту үрдістерімен өзара байланысы. Сәулет біздің этномәдениеттің бір элементі ретінде қарастырылуы мүмкін, себебі жалпы мәдениет пен сәулет жалпыға ортақ және нақты қатынаста болады. Мәдениет элементі ретінде сәулет этнос өнерінің басқа компоненттерінің (музыка, би, поэзия) ерекшеліктерін бейнелейді. Этномәдениеттің ерекшеліктері мен үлгілерінің көбеюі, таным және модельдеуде, сондай-ақ заманауи өмірдің тұрақты дәстүрлерін, уақыт пен кеңістіктің жаңа имиджін бейнелейтін ең үлкен құндылықтарға ие. Қазақстанның сәулетін жаңғырту келесілерде қол жеткізілмейтін нәтижелерге қол жеткізген кезде ғана болады: | TEXT | kaz |
8 | Жоғары өнімді есептеулердің жоғары оқу орындарында қарастырылуы кең мүмкіндіктерге ие. Бұл осы бағыт бойынша білім беру ғана емес, сонымен бірге білім алушылар үшін іргелі ғылыми зерттеулер жүргізуге де жол ашылады деп айтуға болады. Мақаланың мақсаты - жоғары өнімді есептеулерді тиімді ұйымдастырудың әдістерін келтіріп, оның ұтымды нұсқасын оқу процесінде үлкен көлемді деректерді есептеуде қолдану жолы ретінде ұсыну. Ең алдымен жоғары өнімді есептеулерді жете түсіну мен қажеттілігін анықтау мақсатында бұқаралық ақпарат көздерінде жиі беріліп жүрген әр салалар үшін мысалдарды беріп өтсек. Көлік саласы бойынша () айтуынша, көліктің бетонды қабырғаға соғылуының қажетті параметрлерін өлшеуге арналған апаттық сынақтарды жүргізу үшін Фордқа 10-нан 150-ге дейін жаңа прототиптер қажет болады. Ал оның жалпы құны 4-тен 60 млн доллар. Суперкомпьютерлердегі жоғары өнімді есептеулерді қолдану прототиптер санын үштен бірге азайтты [1]. Ауа райын болжау саласынан бір мысал. Күрделі есептеулердің бірі-климатты модельдеу мәселесі, яғни ауа райын болжау есебі. Климаттық есеп құрамына Жердің географиялық қабығында болатын процестер мен құбылыстарды сипаттайтын бірнеше блоктар мен ішкі жүйелер кіреді. Модельде энергияның берілуіне байланысты физикалық процестер сипатталады: атмосферада радиацияның берілуі, судың фазалық ауысуы, кинетикалық энергияның таралуы, бұлттың пайда болуы, конвекция және т.б. Ол модель үш өлшемді кеңістіктегі сызықты емес дифференциалдық теңдеулер жүйесі болып табылады екен. Бұл теңдеулер жүйесін шешу климат жүйесі күйлерінің ансамблінің барлық негізгі сипаттамаларын қажетті уақыт аралығында алуға мүмкіндік береді. Осы мысалдардан кейін климат өзгерістерінен басқа жер сілкіністерін, цунамилерді және басқа да табиғи апаттарды болжау да өте күрделі математикалық есептерді шешуді қажет ететіндігін түсінеміз. Ал ғарышты зерттеу есептері мен ядролық реактивтерді сынау, жасау сияқты өте күрделі есептер де бар [2]. Медицина саласы бойынша да жоғары өнімді есептеулер қолданылып жүр. Мысалы, онкология ауруларын емдеуде, дұрыс диагноз қою кезінде қолданылады екен. Қанды модельдеуде де қолданылып келеді. Қанды жоғары өнімді есептеулер көмегімен модельдеу мәселесімен , айналысты. Олар қанды модельдеуде тиімді құрал ретінде аралас архитектуралы кластерлер мен GPU-ды ұсынды [3]. Жоғары өнімді есептеулерді жүргізетін мамандарға деген қажеттілік те ұлғайып келетіні айтпаса да түсінікті. Ал мамандар қажеттілігі жаңа талаптар, білімдер, іскерлік пен дағдыларды қажет етеді. Мамандарға қойылатын негізгі талаптар төмендегідей болу керек деп есептейміз: | TEXT | kaz |
9 | Зерттеу әдісі ретінде салыстырмалы әдіс алынды, яғни С++ тілі мен Python тілдерінде қарапайым есептер шығарылып, нәтижелері салыстырылды. Соның негізінде есептердің түрлеріне қарай жоғары өнімді тіл мен тиімді әдіс таңдалынып алынды. Сол есептердің бірінен мысал келтіріп өтсек, анықталған интегралдың (белгілі пи санының) 10000 таңбаға дейінгі мәнін есептеудің бірнеше нұсқасын анықтап, ішінен тиімді әдісті және тілді анықтадық. өзінің мақаласында анықталған интегралды (пи санын) стандартты құралдармен есептеуге талдау жасаған [4]. Онда паскаль тілі мен ЕхсеІ-де қарастырып, нақты есептеу құралы мен қателіктерді анықтаған. Ал, біз анықталған интегралды есептеуде қолданылатын жоғары өнімді тілді, яғни С++ пен Python тілдерін салыстырып, тиімді тілді анықтап, ұтымды әдісті анықтадық. Анықталған интегралдың триллиондаған таңбаға дейінгі мәнін есептеудің айтарлықтай практикалық мәні жоқ деуге болады. Өйткені, ракетаны ұшыру үшін пи санының үтірден кейін 15 таңбасының мәні ғана жеткілікті екен. Дегенмен де оны есептеу формулаларын жетілдіріп, есептеу формулаларымен триллиондаған таңбаға дейінгі мәнін ұсынып, оның мәнін есептеуде әлемдік рекордтар орнатуда. Мәселен, соңғы рекордты орнатты. инфрақұрылымын пайдаланып, 121 күнде пи санының үтірден кейін 31,4 триллион мәнін есептеді. Есептеу құрылғысы ретінде 25 виртуальды машинасын пайдаланды [5]. Анықталған интегралдың мәнін анықтаудың белгілі тәсілдері өте көп, олар: Бэйли-Боруэйн-Плафф әдісі, Чудновский әдісі, әдісі, Беллард әдісі және т.б. Осы әдістердің ішінен Бэйли-Боруэйн-Плафф әдісі мен Беллард әдістеріне тоқталып өтсек. Бэйли-Боруэйн-Плафф әдісі формуласы [Бэйли — Боруэйн — Плафф формуласы]: | TEXT | kaz |
10 | Осы формулалар бойынша пи санының 10000-ға дейінгі мәнін есептеуді бірнеше әдіспен С++ тілі мен Python тілдерінде қарастырып, нәтижелерін салыстырдық. Осылайша, тиімді алгоритм мен тілді анықтадық. Біздің жағдайда, пи санын есептеудегі тиімді тіл Python тілі болды. Бэйли-Боруэйн-Плафф және Беллард әдістері бойынша С++ тілінде тек 48 таңбаға дейін ғана есептей алды. Ал Python тілінде 10000 таңбасына дейін есептедік. С++ тілі жоғары өнімді есептеу тілі саналады. Дегенмен де, анықталған интергалды Беллард, Бэйли-Боруэйн-Плафф әдістері арқылы есептеуде Python тілі жоғары нәтиже көрсетті. Бірақ, С++ тіілінде есептеудің жоғары өнімді алгоритмі бар. Ол ұзын арифметика әдісі. Ол әдіс бойынша анықталған интегралдың 10000 таңбасын бірнеше есе жылдам есептейді. Оны Python-да қолдану нақты сандар үшін келмейді, тек бүтін сандарда ғана қолданылады. Жоғары өнімді есептеулерді оқу үдерісінде жүзеге асыру жолдары ұсынылған зерттеу жұмысымыздың мақсатына байланысты іске асырылуда. Зерттеу жұмысының іске асырылуы бойынша есептер массивтер тақырыбы бойынша компьютерлерде, ал магистратура бөлімінде компьютерлер мен Param-Bilim IKCEICT Қазақстан-Индия ақпараттықкоммуникациялық технологиялар оқу орталығында орналасқан Linux операциялық жүйесін қолдайтын суперкомпьютерлі кластерінде есептеулер жүргізумен жүріп жатыр. | TEXT | kaz |
11 | Қалалар өнеркәсіптің, құрылыстың, энергетиканың, көлік парктерінің, халықтың шоғырлану орны бола отырып, ауаның, жер үсті және жер асты суларының, топырақтың антропогендік ластану көздері болып табылады. Оларды өз аумағына және айналасына газ тәрізді, сұйық және қатты заттардың көп мөлшерін шашатын жанартаулармен салыстыруға болады. Қала қоршаған кеңістікпен зат пен энергияны белсенді түрде алмасады [1]. Саябақ аймақтары көміртектің, яғни климаттың өзгеруінің қозғаушы күшінің, зиянды ластануын азайтады. Саябақтар денсаулық сақтаудың кейбір негізгі мәселелерін азайтады. Сондай-ақ саябақ аймақтарының пайдасынан мыналарды атап өтуге болады: | TEXT | kaz |
12 | Саябақ аймақтары адам ағзасының қалыпты физиологиялық қызметін барынша қамтамасыз ете алады, оның физикалық және моральдық күштерін қалпына келтіруге жәрдемдесетін негізгі экологиялық таза аумақтар болып табылады [2]. Жоғары қысымды, инсультті болдырмау үшін егде жастағы адамдар үшін моральдық демалу және тыныш орта маңызды. Жоғарыда айтылған мәліметтерге сүйене отырып, егдежастағы адамдардың демалысы үшін саябақ аймақтарын құру тамаша шешім болып табылады. | TEXT | kaz |
13 | Саябақ аймақтары. Таза ауа, күн сәулесі физикалық белсенділікпен бірге күшті иммунитет, сергектік пен жақсы көңіл-күй береді.Сондай-ақ, саябақтар – бұл адамдар бос уақыттарын өткізуге, қаланың қарбаласынан демалуға және жай ғана табиғаттан ләззат алуға болатын орын [3]. Артықшылықтар тізіміне келесі ақпаратты да қосуға болады: Қарт адамдар уақыт өткізетін, араласатын және қызығушылық клубтарын құратын орын пайда болады; Таза ауа, табиғат денсаулықты жақсартады, яғни иммунитетті көтереді және өмір сүру деңгейін арттырады; | TEXT | kaz |
14 | Біріншіден, бұл физикалық және моральдық күштерін қалпына келтіретін демалыс орындары болғандықтан көптеген көгалдандыруды, пайдалы ағаштар мен өсімдіктерді қамтиды. Соның ішінде эстетикалық ләззат алу үшін су бұрқақтар және егде жастағы адамдарға бейімделген шағын архитектуралық пішіндер, ыңғайлы орындықтар, ілулі әткеншектерді қамтиды. Егде жастағы адамдарға ыңғайлы болу үшін барлық пішіндерді жарақаттанудың алдын алу үшін өткір бұрыштарсыз дөңгелектеуге болады. Бұл эстетикалық жағымды және қауіпсіз көрінеді. Шағын архитектуралық формалардың мысалын 1-суреттен көруге болады. | TEXT | kaz |
15 | Ең бастысы, егде адамдар үшін отыруға және табиғатты тамашалауға мүмкіндік беретін орын қажет. Жақсы нұсқалардың бірі ретінде адамның силуэтіне арналған шезлонгтар. 2-суреттен саябақ шезлондарын көре аласыз. Бұл шезлонгтар адамның силуэтіне арнап жасалған, жартылай жатқан күйінде денені босаңсытуға мүмкіндік береді, төменгі арқадағы жүктемені азайтады, Егер түстер бойынша сұрыптама жүргізсек, жасыл түске баса назар аударған дұрыс. Жасыл түске жиі қарау пайдалы. Ол, офтальмологтар анықтағандай, визуалды анализаторларға тыныштандыратын және жалпы жүйке жүйесіне тыныштандыратын әсер етеді. Гүлденген жапырақтары бар шөптерді немесе ағаштарды бақылау көз шаршауын жеңілдетеді.Сондай-ақ, ең тыныштандыратын түс–көк. Кішкентай архитектуралық пішіндерді осы түске бояуға болады. | TEXT | kaz |
16 | Екіншіден, спортпен шұғылдану үшін ашық спорт аймақтарын құру. Егде жастағы адамдардың көпшілігі, жасы үлкен болса да, денесі әлі де жақсы жағдайда. Олар үшін спорт алаңдарын, тренажерлерді, веложолдар мен жабық бассейнді орналастыруға болады. өйткені, спорт-денсаулықты нығайтады (Сурет-3). Спортпен шұғылдану ағзадағы өзгерістерді бәсеңдетуге және көптеген «жасқа байланысты» аурулардың даму қаупін азайтуға көмектеседі: остеопороз, инфаркт, инсульт, гипертония, ишемиялық ауру, қант диабеті және басқалар. | TEXT | kaz |
17 | Көптеген жандар тамақ дайындағанды ұнатады, ал ең дәмді тағамдарды тек әжелер ғана пісіруді біледі. Осы орайда олар өз тәжірибелерімен бөлісетін және бір-бірінің тағамдарынан ауыз тие алатындай аспаздық клубтар құру да өте жақсы болар еді. Осының арқасында басқа елдердің қонақтарымен де тәжірибе алмасуға болады. өйткені, қазақ халқы ең қонақжай және табақ тарту, ауыз тию және сарқыт сияқты тағамға қатысты көптеген дәстүрлері бар. Мұның бәрі біздің еліміздегі туризмді дамытуға қосқан үлесті қамтиды. Жоғарыда айтылған сөздерден қорытынды жасай отырып, саябақ аймақтарын егде жастағы адамдар үшін ең оңтайлы орта ретінде ұйымдастыру маңызды болушы еді. өйткені, олардың сыртқы әлем, табиғат және басқа адамдармен күнделікті қарым-қатынас жасау шынымен өте маңызды. Осының арқасында олар махаббат пен қамқорлықты сезінеді және бұл олардың әл-ауқатына да жақсы әсер етеді. Қорыта келе, зейнеткерлік жастағы адамдарға арналған саябақ аймағына талдау жасау, саябақ аймақтарының артықшылықтары және олардың зейнеткерлік жастағы адамдарға қажеттілігін анықтау. | TEXT | kaz |
18 | Сайт беттері Интернетте HTTP немесе https протоколдары арқылы қол жетімді. Вебсайттың интернетте өз орны бар, оны әр сайт үшін жеке мекен-жай анықтайды, немесе әдетте URL деп атайды. Кез-келген веб-сайттың иесі бар, оның иесі жеке тұлға да, заңды тұлға да бола алады. Қазіргі уақытта адамдар көптеген ақпаратты білуді, жаңа білімді үйренуді ұнатады. Қазір адамдар өмірде септігін тигізетін кез келген ақпаратты бағалайды. Сондықтан, қазіргі уақытта интернет кез келген ақпаратты таба алады және қысқаша, түсінікті сипаттай алады. Интернет сипаттайтын ақпаратты түсіну үшін бізге фотосуреттер мен бейнелерді көрсетеді. Технология күн санап өзгеру үстінде, бүгінгі таңда газеттер мен журналдардың баспа өнімдері өзекті болмауда. Қазір барлығы интернет арқылы мағұлмат ала алады. Бүгінгі таңда әрбір компанияға веб-сайт қажет, компанияның веб-сайтының болуы өзектілігі мен сенімділігін сипаттайды. Веб-сайт фирманың сапасын жақсарту үшін қажет, аудиторияға компания туралы өнім ақпаратын сипаттауы үшін бұл веб-сайт өте маңызды, өйткені ақпарат оңай қол жетімді болады. Интернетте әр түрлі функциялар бар сайтың көптеген түрлері бар. Сайттар екі түрге бөлінеді: коммерциялық немесе коммерциялық емес болып. Жұмыс істейтін және веб-сайты бар бизнес коммерциялық өкілдік болып табылады. Интернет-сауда онлайн бизнес саласы коммерциялық емес нысан болып табылады [1]. | TEXT | kaz |
19 | Егер мемлекет халықаралық сауданың барлық мүмкіндіктерін пайдаланбаса, онда ол экономикалық дамуда әлдеқайда артта қалу қаупі бар. Сондықтан халықаралық жүктерді тасымалдауға енгізілген кез келген шектеу мемлекет экономикасына үнемі теріс әсер етеді. Халықаралық сауданы ынталандыру ел дамуының экономикалық көрсеткіштерінің айтарлықтай өсуіне алып келеді. Бүгінде экономикасы Халықаралық сауда мен халықаралық тасымалдарға тәуелді болмайтын елдер іс жүзінде жоқ. Алайда, барлық халықаралық сауда және, тиісінше, халықаралық көлік тасымалы кейбір факторларға байланысты, олардың арасында ғылымитехникалық инновациялар, халықаралық еңбек бөлінісін тереңдету және трансұлттық корпорациялардың қалыптасуы үлкен әсер етеді. Халықаралық саудада әр түрлі Жүк түрлерінің мыңдаған түрлері бір елден екінші елге ауысады, оларды тасымалдау үшін әртүрлі тасымалдау схемалары мен әртүрлі көлік түрлері қолданылады. Жүкті тасымалдау үшін пайдаланылатын жүріп – тұру құралдарының түріне қарай халықаралық тасымалдар автомобиль, теміржол, өзен, теңіз, авиация, сондай-ақ аралас-интермодальды, мультимодальды, аралас-контейнерлік болып бөлінеді, онда жүктің бір партиясын тасымалдау үшін көліктің бірнеше түрі пайдаланылады. Логистиканың дамуы мен өзгеруінің айқын себептерінің бірі-әлемдік сауданың дамуына байланысты жүк тасымалына сұраныстың артуы. Атап айтқанда, жоспарлау, жабдықтау, сауданы қамтитын өндірістің жаһандануы таратылған сауда мен көлік желілерінің дамуына әкелді [1]. Халықаралық логистикалық қызметтер нарығында оның дамуының бірқатар тән тенденцияларын ажыратуға болады. | TEXT | kaz |
20 | Соңғы 20 жылда логистикалық қызметтердің әлемдік нарығы тұрақты түрде кеңейіп келеді, мультимодальды көлік қызметтерінен бастап тауар ағындарын жинақтау және сату алдындағы дайындау технологиялары, дистрибьюторлық Арналарды басқару, дебиторлық берешекті бақылауға дейінгі күрделі технологиялары бар дистрибьюторлық орталықтарға дейін кешенді функционалдық шешімдердіұсынады. Көрсетілетін қызметтер аясының кеңеюі компаниялар ауқымының өсуіне және соның салдарынан шығындарды қысқартуға әкеп соғады [2]. | TEXT | kaz |
21 | Жаңа мыңжылдықта халықаралық сауданы реттеу саласында айтарлықтай өзгерістер болды. Көптеген сауда кедергілері, ең алдымен ЕО елдерінде, Оңтүстік-, АҚШ пен Канадада жойылды немесе айтарлықтай азайды, бұл іскерлік белсенділікке жағымды әсер етті. Теңіз, теміржол және авиациялық контейнерлік тасымалдау индустриясын дамытуұлттық және жекелеген өңірлік нарықтарды жаһандық нарыққа айналдыруға өз үлесін қосады. Оның пайда болу себептерінің бірі барлық тұтынушыларға (елге немесе аймаққа қарамастан) ортақ қажеттіліктердің қалыптасуы болды. Бұл жерде байланыс құралдары үлкен рөл атқарды. Тұтынушылардың қалауыныңұқсастығы дәстүрлі тауарлардан жаңа тауарлардың пайдасына жаппай бас тартуға әкелді, олар мәдени және экономикалық факторлардың әсерінен баға мен сапада тиімді түрде ерекшеленуі керек еді. Жергілікті баға деңгейіне сәйкес келетін бағамен сатылатын жоғары сапалы тауар бүкіл әлемдегі адамдар үшін тартымды. Сонымен қатар, дамыған және гүлденген елдердің нарықтарындаұсынылғанғаұқсас өнімді пайдалану осы елдердегі өмір сүру деңгейіне жақындау елесін жасайды. Халықаралық логистика аймақтандыру факторына сезімтал, бұл шекаралары ортақ елдерде байқалады. Бенилюкс, ЕО, Оңтүстік - , АҚШ және Канададағы табысты макрологиялық аймақтық құрылымдар мен жүйелердің көптеген сандық мысалдары белгілі. Осы сериядан 320 миллионнан астам тұтынушыны қамтитын интеграцияланған еуропалық нарықты құру. Аймақтық фактор жаһандану тенденциясын Саяси жүйелер мен аймақ мемлекеттерінің экономикалық деңгейініңұқсастығы; әлеуметтік өмір салтының, дәстүрлердің, тарихи тамырлардың жақындығы сияқты аспектілер арқылы күшейтеді; Халықтың көші-қоны; энергия мен шикізат ресурстарының бірыңғай көздері; жалпы көлік жүйесі және жол инфрақұрылымы; Бірыңғай телекоммуникациялар; кедендік және сауда кедергілерінің болмауы және т.б. 1987 жылы қабылданған Жалпыға бірдей еуропалық акт ЕО-ға мүше елдер арасындағы сауда кедергілерін алып тастауға және тауарлардың, қызметтердің, капиталдың, сондай-ақ адамдардың қозғалысын жеңілдетуге бағытталған. Қазіргі заманғы сауда мен өндіріс, ең алдымен, ақпараттық-компьютерлік технологияларға негізделген жоғары технологияларсыз жасай алмайды. Перспективалы бағыттардың бірі ғаламдық Интернет желісінің мүмкіндіктерін пайдалану болып табылады, ол арқылы белсенді пайдаланушылар – тауар өндірушілер, көтерме және бөлшек сауда құрылымдары кез-келген артық делдалдарды айналып өтіп, сатып алушыларға (сатушыларға) шығып, логистикалық шешімдер негізінде экономикалық есептеулерді өз таңдауын басшылыққа ала отырып, олармен мәмілелер жасай алады. Тасымалдаушылар, экспедиторлар, сақтандыру компаниялары және т. б. сияқты бизнестегі логистикалық делдалдарды таңдауға да қатысты. Жоғары технологияларды енгізу халықаралық ақпараттық логистикалық жүйелердің көмегімен тауарларды физикалық бөлу және сатудыұйымдастыру операцияларын бақылауды білдіреді. Мұнда сіз Navstar және Imnarsat-C GPS типті спутниктік байланыс және навигация жүйелерін, штрих-кодты сканерлеуді, жүктер мен құжаттарды автоматты түрде сәйкестендіруді, EDI және EDIFACT стандарттарындағы электрондық деректер алмасу жүйелерін және т. б. қолдануды көрсете аласыз. Әрине,ұйымдастырылған тауар нарықтары деңгейінде әлемдік сауда жүйесінде құрылымдық өзгерістер қажет: қазіргі заманғы халықаралық тауар өткізгіш логистикалық құрылымдарды, сыртқы сауда орталықтарын, логистикалық орталықтарды, холдингтерді, тауар нарықтарының конъюнктурасын зерттеу және талдау орталықтарын құру және т. б. Сонымен, халықаралық логистиканы ілгерілету үшін көптеген мемлекеттер (мысалы, ЕО, АҚШ және Канада елдері) халықаралық сауда, экономикалық, әлеуметтік-саяси және экономикалық қатынастарды дамыту жолындағы сауда, кедендік, Көлік және қаржылық кедергілерді алып тастау бөлігінде жүргізетін Ағаш өңдеу процедуралары маңызды болып табылады. Соңғы 25 жылда логистикадағы көлік қызметінің дамуына пайдалы әсер еткен бірқатар елдердің (ең алдымен АҚШ пен ЕО елдерінің) көлік заңнамасында өзгерістер болды. Мәселен, көліктегі мемлекеттік секторды қысқартуға, көлік кедергілерін алып тастауға, көліктің әртүрлі түрлерінің жұмысын үйлестіруге, көлік сервисін жақсартуға, бағалар мен тарифтерді төмендетуге бағытталған заңдардың, әкімшілік және құқықтық актілердің кең спектрі пайда болды. Мұндай шаралар еркін бәсекелестікті дамытуға ықпал етті және нәтижесінде интеграцияланған логистиканы дамытуға, халықаралық көлік-логистикалық жүйелерді құруға маңызды ынталандыру болды. Нарықтық реттеу саласындағы өзгерістердің салдары Көлік және экспедиторлық сервистіұсыну туралы келісімшарттар жасасу тәжірибесі болды; магистральдық тасымалдаушыларға тарифтер мен қызметтерге қатысты тәуелсіз қадамдар жасауға құқық беру; бірыңғай тариф (өтпелі жүк ставкасы) және бірыңғай көлік құжаты (интермодальды тасымалдау коносаменті) бойынша интермодальды тасымалдау қызметінұсыну. Интермодальды тасымалдау-қазіргі уақытта екі немесе одан да көп көлік түрлерінің артықшылықтарын біріктіретін халықаралық логистика саласындағы ең жылдам дамып келе жатқан сала. Интермодальды логистикалық сервис операторы жүк жөнелтушіге тасымалдау процесіне байланысты көптеген қосалқы операцияларға қарамастан, айтарлықтай үзіліссіз жеткізуді қамтамасыз ететін қызметтіұсынады. Халықаралық логистикалық қызметті жүзеге асыру үшін коммуникация мен бақылаудың тиімді жүйелерін пайдалану қажет. Құжаттарды ресімдеу, экспорт-импортты басқару және жүкті тікелей тасымалдау мәселелері Тапсырыс беруші үшін ерекше маңызға ие болады. Оның сұраныстарын қанағаттандыра алатын жеткізуші ең бәсекеге қабілетті болады [5, 20-21 беттер]. Күрделі логистикалық жүйелердің жұмыс істеуі сенімді және тиімді көлікэкспедициялық қызмет көрсетусіз мүмкін емес. Ол үшін материалдық ресурстардың нақты нарықтарына байланған күрделі логистикалық өндірістік-көлік және көлік-өткізу жүйелерінің буындары мен оларда бар бағалар мен сұраныс көлемі бар түпкілікті дайын өнім арасындағы жүктерді жедел жеткізуді қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін халықаралық көлік дәліздері құрылады. Көліктің әр түрінің тасымалдауға қызмет көрсетудегі рөлі анықталған тауарларды жеткізудің жаңа көліктік-логистикалық жүйелері пайда болады. Жаңа жүк ағындарының қалыптасуы әртүрлі мемлекеттердің көлік жүйелерінің үйлесімділігі проблемаларын тудырады [6, б. 27]. | TEXT | kaz |
22 | Жоғарыда аталған мәселелерді сәтті шешу үшін кәсіпорындар өздеріне тап болатын операциялардың барлық күрделілігі мен алуан түрлілігін жақсы көрсетуі керек. Халықаралық логистикалық жүйенің маңызды ерекшелігі-оның жүйелік интеграция құралы болып табылатын үйлестірудің жоғары деңгейіне деген қажеттілігі. Кәсіпорындар жер шарының кез келген жерінен логистикалық операцияларды электрондық деректер алмасу жүйелері арқылы басқару мүмкіндігіне ие болуы керек. Осы мақсаттар үшін аппараттық және бағдарламалық жасақтаманы жаңарту үлкен инвестицияларды қажет етеді. Жүйелік интеграцияұзақ процесс болып табылады және бірнеше компанияда қажетті электронды құралдар бар. Халықаралық логистикалық жүйелерді жоғары деңгейдеұстау үшін жүк тасымалдаушылар мен мамандандырылған логистикалық кәсіпорындар арасындағы одақ өте маңызды. Онсыз бірде-бір компания коммерциялық тиімді халықаралық операцияларды жүргізе алмайды және бүкіл әлем бойынша өндірушілермен, тұтынушылармен, көтерме саудагерлермен және бөлшек сауда желілерімен сенімді байланыста бола алмайды. Халықаралық логистикалық стратегияларды іске асыру жолдарын қарастырыңыз: | TEXT | kaz |
23 | Логистикалық фирмаларды дамыту стратегиясы ресурстардыұтымды бөлу үшін бизнестің басым түрлеріне және операцияларға шоғырланады, оларды фирманың нақты артықшылықтары бар бәсекеге қабілетті салаларға бағыттайды. Батыс тәжірибесіндегі бұл тәсіл негізгі құзыреттіліктің анықтамасы (негізгі құзыреттілік) деп аталады. Онымен байланысты атосорингтің таралуы, яғни өзінің бизнес-процесін қысқарту немесе одан бас тарту (әдетте негізгі емес, бейінді емес және /немесе кәсіпорын үшін тұрақты емес) және оны негізгі қызметке назар аудару үшін мамандандырылған компанияларға беру. Аутосоринг қызметтерін жеткізушілер жаңа технологияларды өзгертуде. Логистикалық инфрақұрылымды үнемі өзгерту сұраныс пенұсыныстың өзгеруіне бейімделу үшін қажет. Динамикалық бәсекелестік ортада өнім ассортименті, жеткізу шарттары және өндірістік қажеттіліктер үздіксіз жаңартылып отырады. Логистиканың тиімділігі инфрақұрылымға тікелей байланысты. | TEXT | kaz |
24 | Нaзaрбaeв «Қaзaқcтaн жoлы – 2050: Бiр мaқcaт, бiр мүддe, бiр бoлaшaқ» aтты жoлдaуындa Қaзaқcтaнның әлeмдeгi eң дaмығaн 30 eлдiң қaтaрынa кiру мәceлeciн қoзғaды. Oндa былaй дeлiнгeн: «Әлeмнiң дaмығaн 30 eлiнiң қaтaрынa ұмтылыc кeзiндe бiзгeaдaл бәceкeлecтiк, әдiлeттiлiк, зaңның үcтeмдiгi жәнe жoғaры құқықтық мәдeниeт axуaлы қaжeт». Нaрықтық қaтынacтaрдың құрылымындa мeмлeкeттiк қaржы зoр рөл aтқaрaды [1]. Мeмлeкeттiң қaржыcы мeмлeкeттiң экoнoмикaлық, әлeумeттiк,caяcи функциялaрын oрындaу үшiн oны қaжeттiaқшaлaй рecурcтaрмeн қaмтaмacыз eтeтiн eлдiң қaржы жүйeciнiң мaңызды cфeрacы бoлып тaбылaды жәнeoлaр экoнoмикa мeн coциумдaғы caн aлуaн өзaрa бaйлaныcтaрды қaмтитын мeмлeкeттiк ceктoрдың өндiрicтiк жәнe әлeумeттiк қaтынacтaрдaғы ic-қимылмeн бaйлaныcты. Мeмлeкeт қaржыcының ic-әрeкeтi кeзiндe өзaрa тығыз бaйлaныcты eкi үдеріс пaйдa бoлaды: мeмлeкeттiк құрылымдaрдың қaрaмaғынa қaржы рecурcтaрын жұмылдыру жәнe қaрaжaттaрды мeмлeкeттiң әр түрлi қызмeттeрiнe пaйдaлaну. Бұл үдерістiң aлғaшқыcы өзiнiң көрiнiciн мeмлeкeттiң кiрicтeрi ұғымындa, eкiншici мeмлeкeттiң шығыcтaрындa тaбaды. Aтaлғaн ұғымдa жeкe дaрa звeнoлaрдың әрқaйcыcы cпeцификaлық oрын aлaды coнымeн қaтaр рecпубликaлық жәнe жeргiлiктi дeңгeйлeрдe ic әрeкeт eтeдi. Құрaмы рecпубликaлық жәнe жeргiлiктi дeңгeйлeрдe қaлыптacaтын мeмлeкeт қaржыcындa бюджeттiк қaтынacтaр мaңызды рөл aтқaрaды. Бюджeттiк өзaрa бaйлaныcтaр көмeгiмeн мeмлeкeттiк құрылымдaрдың қaрaмaғынa қaржылық әдicпeн қaйтa бөлiнeтiн ұлттық тaбыcтың eдәуiр бөлiгi жұмылдырылaды. Түрлi дeңгeйдiң бюджeттeрi – рecпубликaлық, жeргiлiктi бюджeттeр тиiciншe өкiмeт пeн бacқaрудың рecпубликaлық жәнe жeргiлiктioргaндaры үшiн тiрлiктiң қaржы бaзacы бoлып тaбылaды. Aлғaш рeт «қaзынaшы» дeгeн ұғымды 15 ғacырдa Иoaнн 3-дeн Пeтр Вeликий билiк eткeн уaқыт aрaлығындa Пaтшaлық Қaзынaшылық бacқaрғaн мeкeмeнiң Қaзынaлық бұйрықтың штaттық кecтeciндe кeздecтiругe бoлaды.Oл мeкeмeдeaлтын, күмic, ыдыc-aяқ, бaрқыт, жiбeк мaтaлaр жәнe бacқa әшeкeй бұйымдaр caқтaудa тұрaтын.Coл кeздeгi жoғaрғы қaржы бaқылaу мeкeмeci Aлeкceй Миxaйлoвич пaтшa билiк eткeн уaқыттa құрылғaн Eceп бұйрығы бoлaтын. Бұйрықтың мiндeтi көп жылғы кiтaптaр нeгiзiндe бүкiл eлдiң кiрicтeрi мeн шығыcтaры, қaлдықтaрын eceпкeaлу бoлып тaбылaтын. Бұл бұйрық coл кeздe қaзiргi зaмaнғы қaзынaшылықтың қызмeтiн oрындaғaн бoлaтын.Бюджeттi қaзынaшылық aтқaру – мeмлeкeтпeн бeкiтiлкeн мeмлeкeттiк қaзынa,coның iшiндe, бюджeттiк қoр құрaлдaрының жүргiзiлiп жaтқaн бюджeттiк,caлықтық,aқшa-нecиe, әлeумeттiк жәнecaяcи рeфoрмaлaр шeңбeрiндe қaлыптacу мeн жұмcaу үдерісi. Coнымeн қaтaр, бюджeттiк қaрaжaттaрдың уaқытындa түcуi мeн мaқcaтты пaйдaлaнуын бaқылaу,oлaрдың eceбi, мoнитoригi жәнe бacқaру бoлып тaбылaды. Қaзынaшылық зaңнaмaдaбeлгiлeнгeн тәртiппeн рecпубликaлық бюджeттi aтқaру жәнe жeргiлiктi бюджeттeрдiң aтқaрылуынa қызмeт көрceту, мeмлeкeттiк мeкeмeлeрдiң шoттaрынa қызмeт көрceту, вaлютa түрлeрi бoйыншa ұлттық жәнe шeтeл вaлютacындa төлeмдeрдi жәнeaқшaлaй aудaрымдaрды жүзeгeacыру, рecпубликaлық жәнe жeргiлiктi бюджeттeрдiң aтқaрылуы турaлы eceптiлiктi қaлыптacтыру функциялaрын oрындaйды [2]. Қaзынaшылықтың мeмлeкeттiң қaржылық жүйeciндeгi рөлi eрeкшe. Ceбeбi, бюджeттeрдiң кaccaлық aтқaрылуын қaзынaшылық oргaндaры қaмтaмacыз eтeдi. Қaзынaшылықтың бiрнeшeaнықтaмacы бaр. Қaзынaшылық – бұл мeмлeкeттiк бюджeттiң кaccaлық aтқaрылуын жүзeгeacырaтын мeмлeкeттiк қaржылық oргaн; қaзынaшылық – бюджeттi aтқaрaтын, aқшa қaрaжaттaрын жұмcaу мeн caқтaуғa бaқылaу жacaйтын мeмлeкeттiк қaржылық oргaн; қaзынaшылық – рecпубликaлық бюджeттi aтқaру жәнe жeргiлiктi бюджeттeрдiң aтқaрылуынa қызмeт көрceту, рecпубликaлық жәнe жeргiлiктi бюджeттeрдiң aтқaрылуы бoйыншaoпeрaциялaрды eceпкe aлуды қaмтaмacыз eту жәнe мeмлeкeттiк мeкeмeлeрдiң қoлмa-қoл aқшaны бaқылaу шoттaры мeн мeмлeкeттiк мeкeмeлeрдiң шoттaры бoйыншa oпeрaциялaрды жүргiзу caлacындaғы функциялaрды жүзeгe acырaтын мeмлeкeттiк oргaн бoлып тaбылaды. Қaзынaшылық өз қызмeтiндe мeмлeкeттiк бюджeткe түceтiн түciмдeр, oлaрды жeргiлiктi бюджeттeр бoйыншa үйлecтiру, жeргiлiктi бюджeттeрдiң шoттaрын, рecпубликaлық жәнe жeргiлiктi бюджeттeрдiң eceбiнeн ұcтaлaтын мeмлeкeттiк мeкeмeлeрдiң шoттaрын,aудaрым oпeрaциялaрын жүргiзу жәнe oлaрды eceпкe aлуын жүргiзу мәceлeлeрi бoйыншa жeргiлiктi aтқaрушы жәнe уәкiлeттioргaндaрмeн өзaрa қaрым-қaтынac жacaйды. Рecпубликaлық жәнe жeргiлiктi бюджeттeрдiң aтқaрылуынa қызмeт көрceту мәceлeлeрi бoйыншa aлдын-aлa жәнe aғымдaғы бaқылaуды қaмтaмacыз eтeдi. Қaзынaшылық бюджeт жүйeciндeгi буxгaлтeрлiк eceп пeн eceптiлiктi жәнe қaзынaшылық oргaндaры жүйeciндeiшкi бaқылaуды дaмытуғaжәнe жeтiлдiругe қaтыcaды. Қaзынaшылық рecпубликaлық бюджeттiң aтқaрылуынa бaқылaу жүргiзeдi жәнe жeргiлiктi бюджeттeрдiң aтқaрылуынa қызмeт көрceтудi ұйымдacтыруын жaқcaртуды жүзeгe acырaды. Қaзынaшылық бюджeттiк бaғдaрлaмaлaрдың (кiшi бaғдaрлaмaлaрдың) қaржылaндыру жocпaрлaрын aтқaру бoйыншa oпeрaциялaрды eceпкe aлуды қaмтaмacыз eтeдi. Қaзынaшылық жeргiлiктi aтқaрушы жәнe уәкiлeттi oргaндaрдың бiрлiк принциптeрiн caқтaуын, бюджeт түciмдeрiн қaйтa бөлу aрқылы бюджeттeрдiң өзaрa әрeкeтiнe нeгiздeлгeн жәнe бiрыңғaй нoрмaтивтiк құқықтық бaзaмeн қaмтaмacыз eтiлгeн бaрлық дeңгeйдeгi бюджeттeрдiң тoлықтығын, нaқтылығын, трaнcпaрeнттiлiгiн, жaуaпкeршiлiгi мeн дeрбecтiгiн қaмтaмacыз eтeдi [4]. «Қазынашылық-клиент» ақпараттық жүйесі (ҚК АЖ, Жүйе) – министрлігі Қазынашылық комитетінің және оның аумақтық бөлімшелерінің құжаттарды қабылдау және өңдеу жөніндегі функцияларды автоматтандыруды қамтамасыз ететін ақпараттық жүйесі болып табылады. ҚК АЖ – Үкіметтің қаржы ресурстарын тиімді әрі пәрменді басқаруды және бюджеттің атқарылуын бақылауды қамтамасыз ететін функционалдық сипаттар кешені. барлық деңгейлерін қамтиды және үкіметтік ұйымдармен, Ұлттық банкпен, төлем жүйелерімен, министрліктермен, әкімдіктермен, бюджеттік бағдарлама әкімшілерімен және мемлекеттік мекемелермен өзара функционалдық әрекет етуді қамтамасыз етеді. Бюджеттік бағдарлама әкімшілері мемлекеттік мекемелер, квазимемлекеттік сектор субъектілері ҚК АЖ клиенттері болып табылады. «Қазынашылық-клиент» ақпараттық жүйесінің мақсаты – замануи, интеграцияланған және тиімділігі жоғары ақпараттық ортаны ұсыну арқылы Қазынашылықтың қызмет көрсетілетін мемлекеттік мекемелермен өзара әрекет ету тиімділігін арттыру. Қазынашылықтың біріктірілген ақпараттық жүйесінің құрамдас бөлшегі болып табылады. «Қазынашылық-клиент» ақпараттық жүйесінің міндеттері: | TEXT | kaz |
25 | «Қазынашылық-клиент» ақпараттық жүйесінің артықшылықтары – ҚК АЖ-ға 12 856 мемлекеттік мекеме, соның ішінде 315 квазимемлекеттік сектор субъектісі қосылған. 35 134 белсенді пайдаланушы мемлекеттік бюджет қаражатын есептеу және жұмсау рәсімдерін жүргізе отырып, Қазынашылық жүйесінде нақты уақыт режимінде операцияларды жүзеге асырады. 2017 жылғы 01 қаңтардағы жағдай бойынша «Қазынашылық-клиент» АЖ жүйесі арқылы өңделген (төленген) құжаттар саны: 29184110 төлеуге берілетін шот; 2146141 Азаматтық-құқықтық мәмілелерді тіркеуге арналған өтінім; 658375 өзгерту жоспарлары мен анықтамалары; 152 071 квазимемлекеттік сектор субъектілерінің төлем тапсырмалары; 235 806 Аумақтық салық органдарының және т.б. төлем тапсырмалары. Қазақстандық банкаралық есеп айырысу орталығынан күнделікті орташа есеппен 30 мың төлем және бюджетке 40 мың түсім өткізіледі. Айдың аяғында осы көрсеткіштер екі еселенеді, себебі осы кезеңде мемлекеттік мекемелер негізгі төлемдерді (жалақы, жәрдемақы, салық және басқаларды) өткізеді. ҚК АЖ-дың негізгі міндеті қаржылық операцияларды уақтылы жүргізу болып табылатындықтан, жүйенің өнімділігіне түсетін жүктеме артқан жағдайдың өзінде «Қазынашылық-клиент» АЖ Қазынашылық комитетінің бірыңғай ақпараттық ортасында бірлесіп жұмыс жасау мүмкіндігін ұсынады. Мемлекеттік мекемелер өзіне-өзі қызмет көрсету режимінде құжаттардың электрондық нысандарын толтырады. Осы құжаттар тексерілгеннен, келісілгеннен және бекітілгеннен кейін олар Қазынашылықтың біріктірілген ақпараттық жүйесінде автоматты түрде қол жетімді болады. | TEXT | kaz |
26 | Жaлпы қaзынaшылықтың мәнi бюджeттiң aтқaрылуы, жeргiлiктi бюджeттeргe eceпкaccaлық қызмeт көрceту, зaң құзырeтi шeгiндe бюджeттiң кiрicтeрi мeн шығыcтaры турaлы нaқтылы eceп бeру бoлып тaбылaды. Қaзынaшылық ic-әрeкeттiң нeгiзгi мaзмұны қaржы жыл бoйы бeкiтiлгeн кiрicтeр aлу мeн қaрacтырылғaн шығыcтaрды icкe acыру үдерістeрi түciнiлeтiн бюджeттi aтқaру бaрыcындa көрiнeдi. Ocы ic-әрeкeттiң мaңызды құрылымдық элeмeнтi бoлып, нeгiзiндe кaccaның бiрлecтiк принципi жaтқaн, бюджeттi кaccaлық aтқaру тaбылaды. Бұл принциптiң мaғынacы бaрлық бюджeттiк құрaлдaр Ұлттық бaнктeгi бiрыңғaй қaзынaшылық шoтқa түciп,coл шoттaн бaрлық шығыcтaр oрындaлуын тұжырымдaйды. Дeмeк, бюджeттi қaзынaшылық aтқaру жүйecicoл aтқaру үдерісiндe пaйдa бoлaтын aқшa құрaлдaрының кiрic жәнe шығыc aғымдaрын бiр шoттa шoғырлaндыруғa мүмкiншiлiк жacaйды. | TEXT | kaz |
27 | Сондықтан аймақтық ұйымдар өздерінің негіздерінде біріктіретін факторларға байланысты: географиялық (Африка бірлігі одағы), мәдени (Ислам ынтымақтастық ұйымы), геосаяси ( ұйымы) немесе экономикалық (Оңтүстік- елдері ассоциациясы) [1]. мемлекеттерінің арасында Түрікменстан тәуелсіздік алғаннан бері біржақтылықты немесе екіжақтылқты қолдап келедіжәне мүмкіндігінше аймақтық немесе көп жақты ынтымақтастықты дамытуға кедергі жасайды. Алайда, өзбекстан неғұрлым өзгермелі саясатқа ие, егер өзбекстан жетекші позицияға ие болса, мемлекет басшылары аймақтықтылықты қолдайды, ал олардың пікірінше, елдің егемендік құқықтары сақталмағанда, олар біржақтылықты қолдайды. Ташкент көп жақты ынтымақтастыққа үлкен қызығушылық танытпайды, бірақ екіжақты қарым-қатынасты ерекше атап көрсетеді. Қазақстан көп жақтылықтан гөрі,ең алдымен аймақтықты белсенді қорғауға ұмтылды. Екінші жағынан, Қырғызстан басынан бастап көпжақты тұрақтылықты қолдады, бұны 1998 жылы елдің Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі куәландырады. Тәжікстан ойын алаңы мен акторлардың жағдайларына байланысты өзінің әрекетінде әртүрлі стратегияларды қудалайды және үйлестіреді. Аймақтық ұйымдардың саны бойынша, , Солтүстік- қатар, әлемнің барлық өңірлерінде соңғы орын алады, ал аймақтың республикалары салыстырмалы түрде экономикалық және стратегиялық тұрғыдан бір-бірімен аз интеграцияланған. Аймақ елдерінің кейбір мәселелері трансшекаралық сипатқа ие (су және энергетикалық ресурстар, көлік және әлеуетті исламдық қарсылық), сондықтан оларды шешу аймақтық ынтымақтастықты қажет етеді. аймақтық ұйымдардың көпшілігі, негізінен, коммуникация үшін платформалар болып табылады. Саммиттер мен мәжілістерде қабылданған қорытынды құжаттар, әдетте, қандай да бір іске асыру механизмдерінен айырылған ниеттер туралы мәлімдемелердің сипатына ие. Осылайша, аймақтық ұйымдар халықаралық қатынастарда мемлекет пен оның көшбасшылары үшін халықаралық жүйеде қалай әрекет ету керектігі туралы ережелер мен нұсқаулықтарды беру ретінде айқындалған әлеуметтік рөл атқарады. Мұндай әлеуметтену әсері осы елдердегі өзгерістерге әсер ету мақсатында авторитарлық елдердің билеушілерін тартудың артықшылықтары туралы көптеген келіспеушіліктер тудырады. Осындай қарым-қатынас арналарын сақтау демократиялық құндылықтарды насихаттауда маңызды рөл атқарады, бірақ авторитарлық көшбасшылар нормативтік құндылықтарға негізделген халықаралық және аймақтық ұйымдардың әлемін қалай жетілдіре алатындығын және өздерінің заңдылықтарын нығайту үшін қолдануға үйренеді. Мұндай қауіптену, әсіресе көптеген аймақтық ұйымдардың қызметі жергілікті нормативтік мәдениетке әсер етпейтін елдеріне қатысты. Аймақтық ұйымдар көбінесе кездесулер өткізуге арналған орындар ретінде әрекет етті, онда мемлекеттерінің басшылары, аймақтерминнің классикалық мағынасында сөйлей алды және дауларға бейресми арналар ретінде әрекет ете алды. Оларға тұрақты сынға қарамастан, ТМД құрылымдары, бұрынғы Кеңес республикалары арасындағы диалог үшін ашық арналарды сақтауға мүмкіндік берді. мемлекеттері басшылары мен олардың қытайлық әріптестері арасындағы байланыстарды орнатудағы ШЫҰ қызметі ұйымның ең үлкен жетістіктерінің бірі болып табылады. Бұл өңірлер арасындағы тарихи сенімсіздікті кем дегенде ішінара төмендетуге және одан да сындарлы жұмыс ортасын қалыптастыруға мүмкіндік берді. ШЫҰ комиссияларының, форумдарының және жұмыс топтарының таралуы саяси және мәдени салалардағы барлық секторлардағы қарқынды дипломатиялық қозғалысқа әкелді. Мемлекет басшылары мен министрліктердің басшылары кездесетін және офицерлер кездесетін әскери жаттығулардан басқа, елдерінің мемлекеттік мекемелерінің мыңдаған қызметкерлері, ғалымдар мен ғалымдар Қытайға барады, онда олар толық құрметпен қарсы алады және жауапты болады қытайлық әріптестеріне бару. ШЫҰ қамқорлығымен қол қойылған көптеген серіктестік келісімдердің арқасында институционалдық және жеке танысуы соңғы бірнеше жылда елеусіз өсті. Сондықтан, ШЫҰ қызметінің оң нәтижесі - барлық тараптардың «екінші жағынан» хабардар болуын арттыру, жеке тұлғааралық қарым-қатынастарды нығайту және құпиялылықты, кем дегенде ішінара, қатынастарды қалыптастыру [2]. Қауіпсіздік саласында екі оқиға өңірлік құрылымдардың кез-келген ұжымдық ісшараны ұйымдастырудағы қиындықтарын атап көрсетті: Ауғанстан 2001 жылдан кейін ШЫҰ үшін және 2010 жылы ҰҚШҰ үшін Қырғызстандағы оқиғалар. Жалпы алғанда, мысал ретінде біз есірткі контрабандасына қарсы күресті ұйымдастырудағы қиындықтарды келтіре аламыз. Ауғанстан сыртқы қоғам тұрғысынан ШЫҰ-ның сәтсіздігінің белгісі болды. 2001 жылы, 11 қыркүйектегі террорлық шабуылдардан кейінгі бірнеше аптадан кейін ғана ШЫҰң анықтамасы бойынша «әсер ету ортасына» АҚШ-тың басып кіруі, және оның еуропалық одақтастарының тез, әрі жаппай әскери қимылдарды жасау, АҚШ-тың әлемдегі жетекші держава қабілетін көрсетті. ШЫҰ мүше-мемлекеттері бүкіл ұйымнан бірыңғай жауап берудің орнына бір тәртіппен жауап берді. Мәскеу мен Вашингтон арасындағы жақындасу және Қырғызстан мен өзбекстандағы екі американдық әскери базаның ашылуы қытайлық биліктің наразылығын тудырды және мүше мемлекеттер арасындағы саяси сенімнің әлсіреуіне себеп болды [3]. 2000 жылдың ортасында. ШЫҰ ауған аренасында белсенді ойыншы болуға тырысып, Ауғанстанмен байланыс орнату үшін бірінші топты құрды [4]. Ауғанстанның 2012 жылы ШЫҰ-да бақылаушы мәртебесіне ие болғаны соншалықты, бұл ұйымның Ауғанстанда іс жүзінде жоқтығы және Ауғанстандағы жағдайға әсер ету үшін шектеулі құралдар бар. ШЫҰ Ауғанстандағы халықаралық коалиция күштерінің ісәрекеттеріндегі жетіспеушілігін сынағанымен, ШЫҰ мүше мемлекеттерінің ешқайсысы өз әскерлерін Ауғанстанға жіберуге дайын емес. Барлық елдер Кабулмен саяси қатынастарды екіжақты негізде қалыптастырып жатыр: Ресей кеңестік дәуірдің мұрасы себебінен [5]Қытай өзінің пайдалы қазбаларды барлау мен өндіруге үлкен инвестициялары арқасында; Қазақстан гуманитарлық көмек және Ауғанстанға астық жеткізу есебінен; өзбекстан мен Тәжікстанның энергия экспорты мен Ауғанстанның солтүстік өңірлеріндегі этникалық диаспораларының болуы. Біртұтас әскери күштің құрылуы ШЫҰ-ға мүше елдердің мақсаты емес, сонымен бірге, ШЫҰ аясындағы азаматтық инфрақұрылымды қалпына келтіру саласындағы бірлескен іс-қимылдар да талқыланбайды [6]. 2010 жылы ҰҚШҰ-да осындай дилеммаға тапболды. Ош және Қырғызстанның оңтүстігіндегі этникалық қақтығыстар ішкі дағдарыстар жағдайынд акез-келгенаймақтық реакция механизмдерінің жоқтығын айқындады. Ресейге бағытталған, ҰҚШҰ-ның атынан әрекет ету өтінішіне қарамастан, сыртқы әсер етілмеді.Мәскеу араласудан бас тартты, мұндай іс-әрекеттер үшін құқықтық негіздің жоқтығын еске салды, өйткені ҰҚШҰ-ға мүше елдер арасындағы бірлескен қызмет аясында сыртқы немесе сыртқы күштерден шабуыл болған жағдайда ғана қарастырылады, бірақ ішкі қақтығыстар жағдайында емес. өзбекстан ҰҚШҰ-ның кез келген араласуына қарсы шықты, себеі Ресей әскерлері өзбекстанның оңтүстік шекарасында тұрақты негізде орналасатынына қауіптенді [7]. Осы сәтсіздік нәтижесінде Ресей ҰҚШҰ жарғысына өзгертулер енгізуді ұсынды және олар 2010 ж. желтоқсанда мақұлданды. Бұдан былай араласу «Шартқа қатысушы мемлекеттің қауіпсіздігіне, тұрақтылығына, аумақтық тұтастығына және егемендігіне қауіп төндіретін басқа қарулы шабуылдар» жағдайында да қарастырылады. Заманауи даму институты (ИНСОР) – ғылыми-талдамалық орталық, өзбекстанның ұйымнан шығуын ескере отырып, ҰҚШҰ шеңберіндегі шешімдерді бірауыздан емес, енді ол қол жетімді көпшілік дауыспен қабылдауды ұсынды [8]. Алайда, араласудың қажетті құқықтық негізі бар Ресейдің өз әскерлерін елдеріндегі саяси немесе әлеуметтік дағдарыстарға тікелей қатысуға жіберуі екіталай. ШЫҰ және Пекин, атап айтқанда, Қырғызстандағы дағдарыс кезінде үнсіз қалады, қантөгісті алдын алу қажеттілігі туралы мәлімдемемен шектелді [9]. Жанжал аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз ету құралы ретінде ұйымның заңдылығын әлсіретті. ШЫҰ да, ҰҚШҰ үшін де Қырғызстан мен Тәжікстанның екі мүше еліндегі жағдайдың нашарлауы тек қана қауіпсіздік мәселелерін ғана емес, сонымен бірге осы ұйымдардың тетіктерінің әлсіздігі мен мүше елдердегі негізгі дағдарыстарға ұжымдық жауап беру мүмкіндігінің болмауына назар аударады. Есірткінінің заңсыз айналымына қарсы күрес - бұл қауіпсіздік саласындағы сәтсіздіктің тағы бір мысалы болып табылады. Есірткі және қылмыс жөніндегі басқармасы, аймақтық ақпараттық үйлестіру орталығы және шекара қауіпсіздігі жөніндегі бастама тобы, Одақтың шекараны басқаруға жәрдемдесу бағдарламасы (BOMCA) сияқты мекемелер мен бағдарламалар қызметінің таралуына қарамастан, декларативті мәлімдемелерден тыс ұжымдық әрекеттерді үйлестіру үшін саяси ерік-жігердің болмауы байқалады. Есірткінің заңсыз айналымымен күресу үшін жауапты органдар жоғары дәрежеде саясатпен қамтамасыз етілген және қауіпсіздік қызметтерімен және, осылайша, басқарушы топтарға тікелей қатысы бар, олардың қызметі тұманмен жабылады [10].Тәжікстанда әртүрлі құқық қорғау органдарының өздерінің есірткіге қарсы күрес бағдарламалары бар, олардың шеңберінде «олардың» есірткі сатушылары қорғалған және бәсекелестерден қорғалады. Қырғызстанда есірткіні бақылау жөніндегі агенттік 2009 жылдың қазанында президент таратылды, агенттік жүргізген операциядан кейін президенттің отбасына есірткі саудасына тікелей қатысуы себеп болды. Агенттік 2010 жылдың сәуір айында Бакиев режимін құлатқаннан кейін қалпына келтірілді. Халықаралық немесе аймақтық ұйымдардың ұлттық биліктің тиімсіз қызметіне және олардың сыбайлас жемқорлық схемаларына бақылау жасауға құқық болады деген күдік бар. Бұл сыртқы (халықаралық және аймақтық) және ұлттық биліктер арасындағы ынтымақтастықты шектейтін күшті фактор. Осылайша, халықаралық ынтымақтастық ұлттық егемендік қағидасына қайшы келеді, бұл мемлекеттердің халықаралық донорларға мемлекеттер арасында есірткі айналымына қарсы күресті бақылауды шектеуі туралы айтылады. өңірлік қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласындағы басқа да іс-қимылдардан ниеттер туралы декларациядан басқа ештеңе жоқ. Мысалға, АөСШК үшін бұл, ең алдымен, бұл мекемені халықаралық аренадағы мәртебесін көтеру құралы ретінде қарастыратын Азия мемлекеттерінің басшылары арасындағы кездесулер алаңы [11]. Соңында келесі қорытындыға келуге болады. Аймақтық ұйымдар күн тіртібін құрмайды: халықаралық ұйымдармен жасалған келісімдер міндетті болып саналмайды. Негізгі мәселелер күн тәртібінің бөлігі болып және режимнің қауіпсіздігін қабылдауына байланысты. Аймақтық ұйымдарға деген сенімнің жоқтығы: аймақтық ұйымдар декларациялары мен осы декларациялар іс жүзінде жүзеге асырылуының арасындағы алшақтықтың ұзақ мерзімді салдары көптеген сұрақтар мен сенімсіздікті туғызады. Осындай алшақтық мұндай ұйымдарға азаматтарының сенімін төмендетуі мүмкін және қол қойылған келісімдер міндетті болып табылмайтын билеуші элиталардың идеясын қолдайды. | TEXT | kaz |
28 | Хурлук, Турбат, Исфиджаб, Құлан, Мирки, Талхиз, Жаркент елді мекендері сияқты қалпына келтіру жұмыстары жүргізіліп жатқан маңызды туристік нысандарды қосу керек. Тараз шаһарының дамуының негізгі ескерткіштері үлкен ғылыми және танымдық қызығушылық тудырады, оларды туристік маршруттарға тартуға, ал кейінгі кезеңдегі құрылыстарды туристік инфрақұрылым мекемелері мен мәдени - этнографиялық орталықтар ретінде пайдалануға мүмкіндік береді. Осылайша, еліміздегі мәдени орталықтар және жолын көркейту, әрі жаңғырту міндеттері алға қойылып және соған орай қызметтер атқарылуда. Олар бізді тарихи процесті терең жан-жақты зерттеуге бағыттайды, оны зерттеудің басым бағыттарын анықтайды және дінімізді, ділімізді ұмытпай, дәріптеуге насихаттайтын болады. | TEXT | kaz |
29 | Әлемнің көптеген дамыған елдері өздерінің байлықтарының едәуір бөлігін туристік сектордан түскен табыстардан құрды. Сарапшылардың болжамына сәйкес туризм ұлттық экономиканың саласы ретінде алдағы онжылдықта әлемдегі жетекші экспорттық сала болуға үміттенеді. Бұл тенденция экономикалық өсуге, халықтың мәдени және материалдық деңгейінің көтерілуіне, көліктің жақсаруына және адамдардың бос уақытының көбеюіне байланысты. 2010 жылдан 2030 жылға дейінгі кезеңде әлемдегі туристер саны жылына 3,3% өсіп, 1,8 млрд адамға жетеді деп болжануда. ЮНВТО мәліметтері бойынша туризм әлемдегі жалпы ұлттық өнімнің оннан бір бөлігін, 1,4 триллион доллар экспорттық кірісті және шетелдік инвестициялардың 11% -дан астамын, сондай-ақ әлемдегі әрбір 11-ші жұмыс орнын қамтамасыз етеді [1]. Қазақстанда халықаралық туристік нарықта өзінің лайықты орнын алуға мүмкіндік беретін бірегей табиғи ресурстар мен мәдени-тарихи ескерткіштер бар. - транзиттік дәлізінің құрылысы аяқталған жағдайда Ресейге, Солтүстік- территориялық жақындығы, ҚХР және ортақ шекараның және ірі көлік артерияларының болуы бізге Азия елдерінің туристік нарығында лайықты орын алуға ерекше жағдайлар жасайды. Түркіменстан мен Иранға баратын теміржол құрылысының аяқталуы шығанағына кедергісіз қол жетімділігін қамтамасыз етті. туристік индустрияны дамытудың басты мақсаты - бір жағынан туристердің өсіп келе жатқан сұранысын, екінші жағынан, әлеуметтікэкономикалық дамуға қомақты үлесті қамтамасыз ете отырып, бәсекеге қабілетті туристік индустрияны қалыптастыру болып табылады. Шетелдік инвестицияларды аймақтық экономикаға, атап айтқанда туристік индустрияға тарту - мемлекеттің бірінші кезектегі міндеттерінің бірі. Туризмді дамытудың стратегиялық мақсаты - туристік қызметтердің заманауи желісін құру, туризм индустриясын дамыту және инвестицияларды тарту арқылы аймақтардың әлеуетін пайдалану. Соңғы жылдары шетелдік инвестициялардың белсенді ағынымен және жалпы елдің дамуымен туризм аумақтардың әлеуметтік-экономикалық дамуының өзіндік катализаторы бола отырып, республика экономикасының айтарлықтай құрамдас бөлігіне айналды, бұл жұмыспен қамтудың өсуі, экономиканың сабақтас салаларының дамуын ынталандыру, аймақтардағы инфрақұрылым мен коммуникацияларды дамыту үдерістеріне оң әсер етті. Қазіргі кезде әлеуметтік-экономикалық дамудың сапалы жаңа кезеңін жүзеге асыруда. Оның мәні мемлекеттің нарықтық тетіктер мен экономикалық басқарудың әдістерін мейлінше кең қолдануға көшудің біртіндеп жүзеге асырылуында. Алайда дамыған елдерде қалыптасқан экономикалық басқарудың әдістерін қолданумен қатар, біздің республикада басқа елдерге қарағанда қолайлы бизнес-климат құруға бағытталған басқарудың принципті жаңа әдістері мен механизмдері қолданылады. Осылайша, және спорт министрлігі «Kazakh Tourism» ҰК» АҚ-мен бірлесіп, туризм индустриясының инвестициялық тартымдылығын арттыру шарттарын анықтады. Қажетті шаралар туризм индустриясын дамытудың 2019-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасына енгізілген. бағдарлама шеңберінде ТОП-10 аймақтары үшін бас жоспарлар, сондай-ақ оларды іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарлары әзірленді. Бас жоспарлар негізгі 10 туристік бағыттарын, соның ішінде Нұр-Сұлтан қаласының аумағын, Каспий теңізінің жағалауларын, Алматы және облыстарынан Алакөл көлдерін, Балқаш, Щучинско-Бұрабай, Баянауыл, Имантау-Шалқар курорттық аймақтары, Алматы тау кластері және Байқоңыр ғарыш айлағын қамтиды. Мемлекеттік бағдарлама туризмдегі инвестициялық тартымдылықты арттырудың келесі шараларын анықтайды - жеңілдіктер беру, жеңілдетілген несие қарастыру, пайыздық мөлшерлемені және несие бойынша пайыздық мөлшерлемені субсидиялау, капиталға тікелей бақылаусыз қатысу. Жеңілдетілген несиелендіруді қамтамасыз ету үшін туризм саласындағы «қарапайым заттар үнемдеу» бағдарламасы бойынша несиелерді субсидиялауға және кепілдендіруге арналған тауарлар тізіміне енгізілген, жобалар қаржыландырылатын аумақтар анықталған. Жалпы халықаралық консалтингтік компаниялардың шетелдік капиталды тарту тәжірибесі кез-келген елде заңдардың сапасы, инвестициялар ағыны мен экономикалық өсім арасында тікелей байланыс бар екенін көрсетеді. Қаржылық ресурстарды қайта бөлудің жаһандық үдерісі шеңберінде қазіргі тенденциялар мен инвестициялық капиталға бәсекелестікті ескере отырып, біздің елде инвестициялық тартымдылықты арттырудың негізгі бағыттары айқындалды және біртіндеп жүзеге асырылуда [2]. Солайша, біздің зерттеу жұмысымыздың барысында туристік индустрияға инвестиция тартудың негізгі себептері анықталды: ● франчайзингті туризмде кеңінен қолдану; ● туризм үнемдеуді және стратегиялық басқару шешімдерін талап ететін технологиялық индустрияға айналуда. Теория жүзінде шетелдік инвестор: | TEXT | kaz |
30 | инфрақұрылымды құруға қатыса алады (орналастыру орындары, тамақтану орындары, спорттық және туристік орталықтар, көлік және т.б.). Осылайша, шетелдік инвестициялар біздің елімізге туризм индустриясын жаңартуға көмектеседі. Кіріс туризмін танымал етудің әлеуеті бар екендігі сөзсіз, бірақ орналастыру орындары мен тамақтандыру орындарының жетіспеушілігі біздің елде экономиканың осы саласының дамуына айтарлықтай кедергі келтіреді. Бұл саланың жағдайы қазіргі кезде ескірген материалдық базасымен, тарихи-мәдени мұра объектілерінің, ұлттық саябақтардың, автомобиль жолдарының, су жүйелерінің жанындағы нашар дамыған инфрақұрылымымен сипатталады. Қолданыстағы тамақтану және орналастыру орындары халықаралық стандарттарға сәйкес келмейді. Еліміздің аймақтарында заманауи қонақ үйлердің құрылысы баяу қарқынмен жүріп жатыр. Бұл сала капиталдың едәуір сыйымдылығымен және ұзақ мерзімді өтеу кезеңдерімен сипатталады, нәтижесінде бұл белгілі бір аймақта туризмнің дамуын шектейтін фактор болып табылады. Орташа еуропалық статистикаға сәйкес, туристтің орналасуына жұмсалатын шығындар оның барлық жол шығындарының төрттен бірін құрайды. Капиталдың жоғары қарқындылығы және қонақ . Бұл инвестициялық ресурстарды тарту жағдайында қонақ . Шет елдердің тәжірибесін зерттеу барысында инвестицияларды тарту үшін арнайы агенттіктердің ашылуы елге шетелдік капиталды тартуға ғана емес, сонымен бірге халықаралық деңгей және инвесторлармен тікелей байланысқа негізделген инвестициялық климатты орнатуға мүмкіндік беретін елдің жағымды имиджін қалыптастырудың өте маңызды құралы екендігі анықталды. Осындай жолмен шетелдік капитал ағындарын тарта білген шет елдердің көптеген табысты мысалдары бар. Туризм нарығында жетекші елдердің барлығында қолданылған туризмге инвестицияларды тартудың ең тиімді түрі - мемлекеттікжекеменшік серіктестік (МЖС). Мұндай серіктестіктің артықшылықтары айқын: | TEXT | kaz |
31 | Туризм индустриясы МЖС шеңберінде көптеген мәселелерді тиімді шешуге болатындығын айқындады және ынтымақтастықтың әртүрлілігі осы нақты жағдайлар үшін оңтайлы нұсқаны таңдауға мүмкіндік береді. Еуропа елдерінде МЖС кеңінен қолданылады - білім беруде, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда және мәдени мұра объектілерінде, аумақтарды насихаттауда және т.б. Мүмкін, МЖС аясында дамытылатын туризм, туристік әлеуетін арттырудың, тарихи мұралар мен табиғи ресурстардың ескерткіштерінің сақталуын қамтамасыз ететін маңызды құралға айналады. Қазіргі кезде туризм индустриясы өзінің дамуында бірқатар күрделі құрылымдық проблемаларды бастан кешіруде. Салалық проблемалар бұрыннан таныс: бұл дамымаған туристік инфрақұрылым, оны дамыту үшін қаржылық ресурстардың жеткіліксіздігі, туристік аймақтардың даму орталықтарынан қашықтығы, демек, соңғы туристік өнімді жасау кезінде көлік шығындарының жоғары құрамдас бөлігі деңгейі және жағдайы қазіргі туристік нарық талаптарына сәйкес келмейтін орналастыру орындарының және мәдени-сауық мақсаттарының жеткіліксіз саны. Бұл проблемалардың барлығы шетелдік қаржыландырудың көмегімен кешенді тәсіл мен дәйекті шешімді қажет етеді. Туризмге шетелдік инвестицияларды тарту үшін өте маңызды: | TEXT | kaz |
32 | Солайша, шетелдік инвестициялар бірінші кезекте туристік инфрақұрылымды дамытуға бағытталуы қажет: қолайлы жағдайларды қамтамасыз ететін қонақүйлер мен басқа орналастыру орындарының желісін құру және шетелдік қонақтардың көзқарасы бойынша қызықты туристік маршруттарды қалыптастыру. Туристік инфрақұрылым кешенің дамытудың маңыздылығын атап өту керек, ол тек орналастыру орындарын ғана емес, сонымен қатар туристік көрнекті орындарды, көлік, қоғамдық тамақтану орындарын, кәдесыйлар, байланыс және басқа да көрсеткіштерді қамтиды. Сонымен қатар, инвестициялық жобаларды жүзеге асырудың маңызды факторы - жолдар, газ және сумен жабдықтау, ағынды суларды тазарту және энергиямен жабдықтау жүйелері инфрақұрылымдарын дамыту болып табылады, оларсыз туризм индустриясын құру және дамыту мүмкін емес[3]. Қазіргі кезде Қазақстанда туризм саласындағы инвестициялық қызметті ішкі қаржыландыру үшін жеткілікті мүмкіндіктер жоқ. Елеулі инвестициялық қажеттілікті ішкі резервтер есебінен қанағаттандыру мүмкін болмағандықтан, шикізат секторына ғана емес, сонымен қатар туристік индустрияға шетелдік инвестицияларды тартуды барынша күшейту қажет. | TEXT | kaz |
33 | Орта ғасырда Қытайға дейінгі ұлан-ғайыр аймақты мекен еткен түрк тілдес тайпалардың ішіндегі ең ірі ұлыстардың бірі – *қыпшақтардың* қоныстану территориясы шығыс жазба-деректерінде ** атауымен белгілі. Қыпшақ тайпаларының әйгілі әскери табыстарының арқасында X-XIII ғасырларда олар өздерінің туы астына Еуразияның далалық белдеуінде өмір сүрген барлық дерлік көшпелі тайпаларды топтастыра алды. Тайпалық қыпшақ қоғамының қалыптасуы көне қыпшақтар мен оның құрамындағы басқа да түркі тілдес көпшелілердің Еуразия даласына кеңінен қоныстануына мүмкіндік беріп, парсы тілдес көшпенділердің түркілену үдерісінің жалғасуына, түркі мәдениеті мен тілінің басқа да этникалық ортада таралуына септігін тигізді. Нәтижесінде қыпшақ тіліндегі орта ғасырлық жәдігерлер тарихи-әлеуметтік және сол кезеңдегі саяси жағдайларға орай әр дәуір мен кезеңде, түрлі жерде әр түрлі әліпбимен жазылып отырды. XІ-XVІІ ғасырларда Қырым, Подолия, Польша, Венгрия, Египетте *араб, латын, армян, славян, руна* жазуларымен жазылған қыпшақ (половец, хардеш, құман) және печенег тілдеріндегі жазба ескерткіштердің қазіргі түркі тілдері арасында алатын орны ерекше. Армян-қыпшақ тілінде жазылған, 1521-1669 жылдарға тиесілі 112 жазба ескерткіш бүгінгі күні шамамен 25-30 мың беттен тұратын көлемді жазбалардың жиынтығын қалыптастыруда. Бұл армян-қыпшақ ескерткіштерінің мәдени маңыздылығының жоғарылығын айғақтай түсетіні ақиқат. Қазіргі таңда армян-қыпшақ жазба ескерткіштері Киевте (Каменец-Подольск армян сот істерінің акт кітаптары және «Философ тасының құпиясы» шығармасы), Львовта (1 армян-қыпшақ сөздігі және 26 жеке құжаттар), Ереванда (3 христиандық және филологиялық мазмұндағы қыпшақ ескерткіштері және 6 қыпшақ тіліндегі армян жазбалары), Санкт-Петербургте (армян-қыпшақ сөздігі, Псалтырь), Венада (3 армянқыпшақ сөздігі және 13 христиандық және сот ісі мазмұнындағы қолжазбалар – Төре бітігі, акт кітаптары, Псалтырьлар, дұғалық кітаптар, 3 пірәдір Антонның өсиет кітаптары), Венецияда (10 қолжазба, атап айтқанда Псалтырьлар, дұғалық кітапшалар, акт кітаптары және жылнамалар), Краков, Варшава, Вроцлав қалаларында (Псалтырь, дұғалық кітап, күнтізбе, 1528-1604 жылдардағы Сот ісі кітабын қоса есептегенде қолжазба саны 11), Парижде (4 қолжазба, олар: Псалтырь, күнтізбе, Төре бітігі және « туралы аңыз» бен жылнамалардан тұратын жинақ), Герлада (Арменополис, Шамошувар – Румыния – Псалтырь) және Лейденде (1 дұға кітабы) сақталған [1, c. 587]. Армян-қыпшақ тіліндегі жазба ескерткіштер көлемі жағынан ауқымды, жанрлық тұрғыда сан алуан, оларды тақырыптық жүйеге негіздей отырып, 6 топқа бөліп қарастыруға болады: | TEXT | kaz |
34 | «Каменец жылнамасы» қысқа және кеңейтілген нұсқаларда жазылған. Қазіргі уақытта еңбектің бұл нұсқалары Париж ұлттық кітапханасында №194 қолжазба түрінде (қысқа нұсқасы) және Венециядағы әулие Лазарь аралы мхиттаристер кітапхана қорында №1700 қолжазба түрінде (кеңейтілген нұсқасы, 169 бет) сақталып отыр. нұсқасының латын тіліндегі транскрипциясын 1957 жылы жариялап, француз тіліне «L'arméno-coman et les «Ephémérides» de Kamieniec» деген атаумен аударған, басылымды сөздікпен толықтырған. «Жылнама» мәтінінде 1060/1611 жылғы қаңтардан – 1062/1613 жылғы 3/13 қарашаға дейінгі жазбалар кездеседі. сақталған нұсқасының толық мәтінін 1896 жылы «История армян Польши и Румынии с приложением первоисточников» деген атаумен армян графикасында жариялайды. Қолжазбадағы қыпшақ мәтіндерін, дәлірек айтқанда Цецор түбі шайқасы мен Хотин соғысы сипатталған бөлігін 1968 жылы ағылшын тіліне аударып, «An Armeno-Kipchak Chronicle on the Polish-Turkish Wars in 1620-1621» тақырыбында жариялайды. пен еңбектерін ағылшын аудармасы және транслитерациясымен бере отырып, есімдер мен жағырапиялық атаулар көрсеткіштері және глоссарийлермен толықтырып, 1969 жылы өз еңбегін «Armeno-Kipchak Parts from the Kamenets Chronicle» тақырыбында жариялаған. | TEXT | kaz |
35 | «Венеция жылнамасының» үзінділерін 1957 жылы жариялаған еңбегінде келтірген болатын. Польша жылнамасын пен Э. Алишан жарияланымдарын негізге ала отырып, тыңғылықты зерттеп, 1981 жылы «La Chronique de Pologne» - un monument armeno-kiptchak de premiere moitie du XVII siècle» тақырыбымен қайта басып шығарады. Екі жылнама да армян әліпбиімен қыпшақ тілінде жазылған, көлемі қысқа және Иса пайғамбардың туылған кезеңінен бастап 1537 жылға дейінгі және 1530 жылғы оқиғалар баяндалады. Бұл екі қолжазба әлі күнге дейін арнайы зерттеу нысаны болған емес. Алайда үзінділердің толық берілмеуі не оқиғалар желісінің бір-бірімен тығыз байланыста дамымауы қолжазба құндылығын жоғалтпайды. | TEXT | kaz |
36 | Сот-әкімшілік істерін жүргізуге арналған құжаттар, кәсіптік және қоғамдық ұйымдарының жарғылары, заң кодекстері мен діни-азаматтық өзін-өзі басқару актілерін қамтитын құжаттар армян-қыпшақ ескерткіштерінің ауқымды бөлігін құрайтыны белгілі. Осы ескерткіштердің арасындағы түбегейлісі әрі қазақтың құқықтық тарихын зерттеудің қосымша көзі болып табылатын құжат – 1519 жылы армян тілінен латын тіліне аударылып, поляк королі бекіткен, кейіннен Львов армян-қыпшақтарының тіліне аударылған «Төре бітігі» заңдар жинағы. Бұл құнды қолжазба кіріспеден, зайырлы заңдардан және қосымша баптар сипатты үш бөлімнен тұрады. Мұнда мемлекет билігіне, өзге де құқықтарға және сот ісіне қатысты әр түрлі құқықтық қатынастарды реттеген 124 баптан тұратын «Армян төресінің кітабы» және «Іс жүргізу кодексіне» арналған 99 қосымша баппен қамтылған [2, c. 9]. | TEXT | kaz |
37 | Армян-қыпшақ ескерткіштеріне тиесілі филологиялық зерттеулердің денін армян графикасымен жазылған қыпшақ тіліндегі екі көмекші оқу құралы (грамматикалық оқулық), бес қыпшақша аударма сөздік және бір Забур (Псалтырь) сөздігі құрайды. Көмекші оқу құралдары (грамматикалық оқулықтар) шамамен 1581-1613 жылдары Львов қаласында армянша-қыпшақша жазылған және қазіргі уақытта олар Матенадаран қолжазбалар институтында (Ереван/Армения) және Вена мен Санкт-Петербург кітапханаларында, атап айтқанда: *Львов университеті кітапханасының қолжазбалар бөлімінде (366 бет, №51); Санкт- Салтыков-Щедрин мемлекеттік кітапханасында (280 бет, №8); Вена ұлттық кітапханасында (106 бет, №3); мхитаристтер кітапханасында (178 бет, №84 және 301 бет, №311) тіркелген.* 1968-1972 жылдары Э. қаласында армянша-қыпшақша аударма сөздіктің Венадағы 3 нұсқасын негізге ала отырып, «Dictionnaire Arméno-Kiptchak d'après trois manuscrits des collections viennoises» поляк және француз тілдеріндегі мағынасы көрсетілген қыпшақ-поляк-француз тілдерінде сөздік жасады әрі бұл еңбектің бес қолжазбаның кейбір беттерінің факсимилесімен ұсынылуы ерекше болды. Кейінгі уақытта бұл жұмысы , , Дж. Клосонның этимологиялық зерттеулеріне арқау болғаны мәлім. Ереван қаласының Матенедаран қолжазбалар қорында cақталған мәтіндер негізінде армян ғалымдары тарапынан жазылған мен «Описание и историкофилологический анализ армянографичных кипчакоязычных рукописей Института древних рукописей Матендарана имени (Ереван, Армения)» атты ғылыми-зерттеу есебі, «Об одном армяно-кыпчакском грамматическом пособии XVI в.» еңбектері де құнды зерттеулердің қатарынан орын алары сөзсіз [5], [6]. | TEXT | kaz |
38 | Бүгінгі күні Еуропаның мұрағаттар қорында армян графикасымен жазылған бірқатар діни мазмұндағы қолжазбалар сақталған, дәлірек айтсақ олар: 5 Псалтырь кітабы, 1 жинағы, 9 дұға кітабы, дінтанушы (теолог) Антонның 4 уағыз жинағы, 1 пасха күнтізбесі және 18 жылдық күнтізбе мен армян және көне түрк тілінде аталған 12 жылдық жануарлар күнтізбесінің тізімі. Армян графикасы негізінде қыпшақ тілінде жазылған діни қолжазбалардың бірі – 1618 жылы Львов қаласында жазылған «Алғыш бітігі» дұға кітабы. Еңбекте қыпшақ тілінің синтаксистік құрылымында ауытқушылықтар байқалады, бұл аударма әсерінен деп есептейміз. Кітаптың нұсқасы Лейден университеті кітапханасында сақталған. «Алғыш бітігін» зерттеуді алғаш рет болды, ол 1961 жылы «» басылымында «An Armeno-Kipchak Print from Lvov» тақырыбында мақаласын жазған болатын, ғалым сондай-ақ үш дұғаның транскрипциясы мен сөздігін жариялады. | TEXT | kaz |
39 | Көркем шығармалар қатарына XVI-XVIII ғасырларда Каменец-Подольск мен Львов аймақтарында қыпшақ тіліндегі ескерткіштердің ішіндегі көркем-дидактикалық жанрдағы « сөзі» атты еңбегін жатқызуға болады. Қазіргі таңда бұл қолжазба Вена (Австрия) қаласындағы армян мхитаристтер Конгрегациясы кітапханасында 468 нөмірлі қолжазбамен тіркеулі. Бұл қолжазбаны 1964 жылы француз ғалымы мен поляк зерттеушісі «Histoire du sage Hikar" dans la version arménokiptchak» атауымен француз тілінде жариялады. Вена кітапханасындағы армян қолжазбаларының каталогын түзген өз еңбегінде ескерткіштің атын «Хикардың тарихы мен өсиеті (армян тілінен қысқартылып аударылған)» деп көрсеткендіктен, авторлар осы атаудың негізінде « тарихының армян-қыпшақ нұсқасы» деген атпен бастырып, фотокөшірмесін де бірге берген. Осы басылымның негізінде ескерткіш «История мудрого Хикара», «Сказание об Акире премудром», «Сказание о премудром Акире (Хикаре)» немесе «История и изречения премудрого Хикара» деп аталып жүр. Отандық ғалым ескерткішті қазіргі қазақ тіліне транскрипциялап, алғаш рет қазақ тіліне аударып, ескерткіш тілінің фонетикалық, лексикалық, морфологиялық жүйесін жан-жақты талдап, соңында қыпшақша-қазақша сөздік беріп, «Армян жазулы қыпшақ ескерткіші « сөзінің тілі» деген атпен 1990 жылы жариялады [7, Б. 12-13]. | TEXT | kaz |
40 | Жаратылыстану ғылымдарының санатынан көрінетін армян-қыпшақ ескерткіштерінің бірі, құнды қолжазба – 1626-1631 жылдары жазылған «Философия тасының құпиялары (Тайны философского камня)» еңбегі. Қазіргі уақытта армян-қыпшақ ескерткіштері тарапынан транскрипцияланып [8] тілдік ерекшеліктерін зерттеу қолға алынуда. Осы бағытта жазылған «Кыпчакские языки: куманский и армяно-кыпчакский» еңбегі [9] бұған дәлел. Елімізде армян графикасымен жазылған қыпшақ мұраларын зерттеуге бағытталған «Интегративное исследование армяно-кыпчакских памятников и подготовка специалистовтюркологов по армяно-кыпчакским памятникам в » жобасының жүзеге асырылуы ( Түркітану кафедрасы ғалымдары) және «Қыпшақтар: тарих және тіл (армян-қыпшақ ескерткіштері негізінде)» еңбегінің жариялануы да [10] армян-қыпшақ ескерткіштерінің жанрлық сипатын аша түсетіндігі анық. Бүгінгі таңда армян-қыпшақ жазба мұраларының түркі тарихы мен түркі тілдері үшін айтарлықтай мол мұра болып танылып отырғаны анық. Өйткені бұл жазба ескерткіштердегі сөздік қордың негізінде түркі халықтарының мәдени-рухани дүниесі, материалдық мәдениеті, қоғамдық-әлеуметтік өмірі, кәсібі мен тұрмыс-салты танылатыны белгілі. Мақалада біздің дәуірімізге жеткен армян-қыпшақ мұраларын жанрлық тұрғыда сипаттап, мәлімет беруге тырыстық. Бұл тақырып өзектілігін жоғалтпай, көптеген ғылыми деректер мен зерттеулерге арқау болады деп үміттенеміз. Аталған мақала AP13068438 «Армян-қыпшақ ескерткіштері тіліндегі әмбебаптық пен ерекшелік» жобасы аясында дайындалды. | TEXT | kaz |
41 | 2018 жылы 18 сәуірде жою туралы шешім қабылданған күннен бастап 72 жыл болады. 1946 жылы 18 сәуірде Ұлттар лигасы - 1919 жылы құрылған, Халықтар арасындағы ынтымақтастыққа жәрдемдесу және олардың бейбітшілік пен қауіпсіздігіне кепілдік беру мақсатында қалыптасуына байланысты өмір сүруі тоқтатылды. Париж бейбітшілік конференциясында (1919-1920 жж.) Құралған және Версаль бейбітшілік шартына (1919 ж.) дүниежүзілік соғысты (1914-1918 жж.) Аяқтаған басқа да бейбіт келісімдерге кіретін арнайы комиссия жасаған , бастапқыда 44 елмен қол қойды, соның ішінде Антанта тарапынан соғысқа қатысқан 31 мемлекет немесе соған қосылған және соғыста бейтараптық сақтаған 13 мемлекет. Лигасының жарғысын ратификацияламады және оның мүшелігіне кірген жоқ. мүшелерінің жалпы саны 45-60 мемлекет арасында өзгеріп отырды. Бірінші дүниежүзілік соғыс нәтижесінде пайда болған бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін үкіметаралық ұйым құрудың алғашқы тәжірибесі болды. Кейінірек, тарих бұл тәжірибе екіұштылықсыз екенін көрсетті, өйткені қазіргі уақытқа дейін Лиганың қызметі сынға ұшырайды, ал оның жетістіктері көп жағдайда байқалмайды. Сонымен бірге, оның Жарғысында көрсетілген идеялар сәтсіздікке ұшыраған жоқ, керісінше, уақыт халықаралық құқықтың дамуы үшін маңыздылығы мен өзектілігін көрсетті деп айту дұрысырақ болар еді. жасаушылардың негізгі қателігі - әлемді біртұтас және Бірінші дүниежүзілік соғыстың жеңімпазына толықтай тиесілі ретінде көру. Осының салдарынан оның Жарғысында көптеген қарама-қайшылықтар, қарулы күштерді пайдалануға тікелей тыйым салынбауы және отаршылдық жүйенің іс жүзінде заңдастырылуы фактісі болды. құру кезінде әлемде екі басым әлеуметтік-экономикалық жүйе пайда болды, соның арқасында мемлекеттердің тиімді ынтымақтастығы принципіне негізделген халықаралық-саяси ойлауды бейнелейді. кезеңінде жарияланған отандық ғалымдардың зерттеулерінде айтылғандай, осы еңбектердің көпшілігі құрылу тарихы, оның құрылымы алдымен объективті (1925 жылға дейін), содан кейін сыни, идеологиялық тұрғыдан түсті, оның қызметін бағалауды сипаттады. Сонымен қатар, 1926 жылдан бері жарияланған зерттеулердің басым бөлігі тек Лиганың жетістіктерін айтпай нақты нәтижелерге жете алмаған мәселелерді қарады. Осылайша, осы зерттеулердің көпшілігі заңгерлікке қарағанда тарихи еді және көбінесе журналистік сипатта болды. Екінші топқа соғыстан кейінгі кезеңде жарияланған қалыптасуы мен қызметіне арналған отандық ғалымдардың еңбектері кіреді. Осы көздер тобында монографиясын «. 1919-1934 жж.,» атап өту қажет. құру және оның қызметі туралы алғашқы ішкі жалпылама зерттеу болды және осы халықаралық ұйымның тарихына қатысты жалпы түсінік берді [1]. Үшінші топқа 1920-1945 жж. Кезеңінде шыққан шетелдік ғалымдардың көптеген басылымдары бар, онда пайда болуы мен қызмет етуінің тарихи аспектілері ұсынылған, бірақ оның Жарғысының көптеген ережелері талданды. Соңғы дерек көздер тобы соғыстан кейінгі жылдары жарияланған шетелдік авторлардың еңбектері болып табылады [2]. Бұл мақаланың мақсаты - қызметін оның қағидаттары мен идеяларының сабақтастығы, сондай-ақ осы ұйымның халықаралық құқықты одан әрі прогрессивті дамытудағы рөлі туралы жан-жақты талдау және қарастыру. Бұл мақсат келесі мәселелерді қамту арқылы жүзеге асырылады: | TEXT | kaz |
42 | Зерттеудің нормативтік-құқықтық негізі Париж бейбітшілік конференциясы нәтижесінде жасалған бейбіт шарттар, сондай-ақ Ұлттар лигасы мен шеңберінде қабылданған ресми құжаттар мен материалдар, соның ішінде халықаралық шарттар мен келісімдер болды. тұрақты палатасының шешімдері мен консультативтік пікірлері маңызды дереккөз болып табылады. Зерттеудің әдіснамалық негізі болып табылатын танымдық ғылыми теорияның негізгі принциптері, оның негізгі принциптері историзм, объективтілік, толыққандылық, салыстыру, ғылыми сипаттама, сыни қабылдау және ұсынылатын ұсыныстарды көрсету болып табылады. Қазіргі уақытта заңдық әдебиет басты кемшіліктерінің бірі соғыс халықаралық дауды шешуге ең соңғы шешім ретінде қолдануға мүмкіндік беретін көзқарас қалыптастырды. Алайда, Жарғының ережелерін талдау осы құжаттың жалпы мағынасы, сондай-ақ 11-баптың ережелері Лигаға әмбебап бейбітшілікке кедергі келтіруі мүмкін кезкелген соғысты және әрекеттерді тоқтатуды талап етті деп қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Статуттың қақтығыстың сипатына қарамастан, онда ол халықаралық құқықтың іргелі қағидаттарына айналған бірқатар принциптерді қамтиды. Олардың ішінде: мемлекеттердің егемендік теңдігі; мемлекеттің ішкі істеріне араласпау; мемлекеттердің аумақтық тұтастығы мен саяси тәуелсіздігі; міндеттемелерді адал орындау; күшін немесе күш қолдану қаупін жоққа шығару; халықаралық дауларды бейбіт жолмен шешу; мемлекетаралық ынтымақтастық. Статуттың қақтығыстың сипатына қарамастан, онда ол халықаралық құқықтың іргелі қағидаттарына айналған бірқатар принциптерді қамтиды. Олардың ішінде: мемлекеттердің егемендік теңдігі; мемлекеттің ішкі істеріне араласпау; мемлекеттердің аумақтық тұтастығы мен саяси тәуелсіздігі; міндеттемелерді адал орындау; күшін немесе күш қолдану қаупін жоққа шығару; халықаралық дауларды бейбіт жолмен шешу; мемлекетаралық ынтымақтастық [4]. шеңберінде құрылған мандаттар жүйесі мемлекеттердің отарлық саясатында сапалы жаңа құбылысқа айналды. Басқарылатын аумақтардың тұрғындарының құқықтарын қорғаудың жетілдірілмеген механизміне қарамастан, осы жүйенің маңыздылығы оның шеңберінде отаршылдық мәселе реформаланып жатқандығы болды. Бұл екі жағдаймен белгіленеді: 1) БҰҰ-ның қамқорлық жүйесі шеңберінде мандаттар жүйесінің негізгі қағидалары қарызға алынды және кейіннен өзгертілді; 2) қорғаншылық жүйесінде алдында тұрған ең өзекті мәселелер шешілген жоқ. Осылайша, БҰҰ-ның қамқорлық жүйесі саясатымен басқарылатын аумақтарға қатысты үздіксіздіктің көптеген ерекшеліктерін сақтап қалды. Халықаралық әділ соттың тұрақты сотының қызметі қазіргі заманғы халықаралық құқықтың дамуына әсер етті, өйткені оның шешімдері мен консультативтік пікірлері осындай қағидалар мен институттарды бекітті: халықаралық жауапкершілік принципі; міндеттемелердің әділ орындалу принципі; мемлекеттердің егемендік теңдігі қағидаты; forum prorogatum институты. Палата туралы ережеде алғаш рет уақытша шаралар туралы ереже бекітілді, ол кейіннен расталды. Сонымен қатар, Палата тәжірибесі азшылық құқықтарын қорғау және адамның негізгі құқықтарын қорғау қағидатын дамыту үшін мекеменің қалыптасуына ықпал етті; jus cogens нормаларының тұжырымдамасының дамуына әсер етті. Зерттеудіңтеориялықжәнетәжірибелікмаңызыұлттарлигасыныңқызметінхалықаралыққұ қықтұрғысынанзерттеугеарналғанғылымикөзқарастарауқымынкеңейтугемүмкіндікбереді.зер ттеудіңматериалдарыменнегізгінәтижелерібіріккенұлттарұйымыныңжаңахалықаралыққұқық тықмәселелерменайналысатыніс-әрекеттерінжан- жақтыталдаужәнеқарастыруүшінпайдаланылуымүмкінболады. Ұлттарлигасыныңжарғысыныңжәнебіріккенұлттарұйымыныңжарғысыныңкейбіререже лерінсалыстырмалыталдасақ,әрине, мемлекетаралықынтымақтастыққағидасыұлттарлигасыныңқасындажатыр.Статуттыңжекелег енбаптарықару-жарақтықысқарту, бейбітшілікпенқауіпсіздіктіқамтамасызету, сондайақэкономикалық, әлеуметтікжәнегуманитарлықмәселелердішешусаласындағымемлекеттердіңынтымақтастығы наарналған.Соныменбіргеәмбебапбейбітшіліктісақтаумәселесіеңерекшеболды, алайдастатуттыңтекүшмақаласыәлеуметтік-экономикалықмәселелердішешугеарналды. Мемлекеттерарасындағыынтымақтастыққағидаты БҰҰ Жарғысында (3-бап, 1-тармақ) белгіленді, оғансәйкесұйымныңмақсаты - экономикалық, әлеуметтік, мәденижәнегуманитарлықмәселелердішешудехалықаралықынтымақтастық, сондайақадамқұқықтарынқұрметтеудідамыту.Лигатәжірибесінескереотырып, БҰҰ Жарғысыныңмәтінінесаясиемесынтымақтастықтуралыекітарауенгізілдіжәне БҰҰныңнегізгіоргандарыныңбіріретіндеэкономикалықжәнеәлеуметтіккеңесболды. | TEXT | kaz |
43 | Елдегі қалалану үдерісінің жеделдетуімен, қалалық ғимараттарда және құбырды көп қажет ететін аудандарда инженерлік құрылысты ұйымдастыру, іргетас қазаншұңқырының инженериясының қоршаған ортаға әсерін қалай алдын алу болса жобаның қауіпсіз және өркениетті құрылысының маңызды мәселесі болып табылады. Бұл мақалада Бақылау деректерімен біріктірілген жерасты туннелінің іргетас қазаншұңқырының жобасы негізінде іргетастың қазаншұңқырын қазу нәтижесінде пайда болған іргелес ғимараттардың шөгінділері талданады, шөгудің сипаттамалары қортындыланады, сондай-ақ күшейту шаралары мен әсерлері қысқаша таныстырылады және талданады. бұнда іргетас қазаншұңқырды қазу кезінде қорғау шаралары бойынша ұсыныстар беріледі. 1988 жылы Мәскеуде жарық көрген ―өнеркәсіптік кәсіпорындарды қайта құру және ‖ кітабында төмендегідей мұзмындарды қарастырамыз. Құрылыстардың жанында батырылатын элементтерден жасалған қадалар іргетастары мен тілдік қоршауларды жобалау ерекшеліктері. Құрылыстардың жанында балғамен немесе діріл жабдығымен батырылатын элементтерден жасалған қадалар іргетастары мен тілдік қоршаулардың жобасын әзірлеу кезінде батырылатын элементтерден құрылыстарға дейінгі ең аз қашықтықты анықтау қажет. қашықтығы кестеде көрсетілгеннен аз болса. бастапқы деректерді 4-бөлімнің нұсқауларына сәйкес жинау керек және п 1.4 талаптарына сүйене отырып, пп сәйкес рұқсат етілген қашықтықтарды [r] анықтау керек. 2.3-2.5, 2.13 және 2.15. 1.4 а тармағының талаптарын ескере отырып, қадалар мен қазаншпунттарды соғуға және дірілге батыруға, егер олардан құрылыстарға дейінгі арақашықтық төмендегі кестеде көрсетілгеннен кем болмауы керек.[1] | TEXT | kaz |
44 | Бұл мақалада біз , қатарлы Қытайдың мықты құрылыс мамандарының мәлім бір зерттеу нысанын мысалға келтіре отырып талдау жасаймыз.Бұл нысан – жерасты туннелінің терең іргетас қазу жобасы. Іргетас қазаншұңқыры «1» цифры пішінді, ұзындығы 850 m, ені шамамен 29 m. ал іргетас қазаншұңқырының ең терең жері шамамен 15.2 m. Туннель жобасының трассасының екі жағындағы ғимараттардың арақашықтығы салыстырмалы түрде жақын, ал құбырлар мен құбырлар желісі тығыз.Іргелес ғимараттар мен іргетас қазаншұңқырының арасындағы ең қысқа қашықтық небәрі 8- 10m.Қауіпсіздік ережелерін ескере отырып, құбырлар және жобаның жанындағы негізгі ғимараттар уақытында бақыланады және талданады. Бақылау мәліметтеріне сәйкес, жобаның бірқалыпты жүруін қамтамасыз ету үшін жолдың кейбір учаскелері pеактивті(айналмалы) бүріккіш ерітінділерді қадалардымен күшейтілген. | TEXT | kaz |
45 | Жерасты туннелін салу кезінде жобаның айналасында қоршаған ортаның жылжуын бақылау пункттері, су деңгейін бақылау пункттері, Екінші деңгейдегі шөгуді бақылау пункттері және тірек осьтік күштерді бақылау ойықтары(нүктелері) орналастырылған (1 суретте көрсетілгендей). Оның ішінде іргетас қазаншұңқырының айналасындағы іргелес ғимараттардың шөгуін бақылайтын туннель бойында 140-тан астам бақылау пункттері орнатылған. Жобаның іргетас қазаншұңқырын сусыздандыру кезінде 5#, 6#, 10#, 11#, 12# және 16# ғимараттардың жолдары, сондай-ақ емхана, әскери кешен ғимараты және құрылыстар 62#, 63# және 64# жолдардың шығыс жағына шөгу мониторингі басталды. | TEXT | kaz |
46 | Бақылау кезеңінде шөгу мөлшері салыстырмалы түрде аз болған 16#, 63# және 64# ғимараттарды қоспағанда, басқа ғимараттардың шөгу мөлшері дабыл мәнінен асып түсті. Атап айтқанда, іргетас қазаншұңқырының жағындағы ғимараттардың қоныстануының артуы үйлердің дифференциалды қоныстануының артуына әкелді, сондықтан мониторинг(бақылау) деректері ұзақ уақыт бойы дабыл қағады. Әскери аймақ кешені ғимаратының жанындағы F84 ойығының жинақталған шөгуі -113.12mm; 11# ғимараттың F50 өлшеу ойығының шөгуі -89.53mm, ал максималды дифференциалды шөгу 10.41mm; F51 ойығының шөгуі. 12# ғимарат -113.17 mm, максималды дифференциалды шөгу 35.12 mm болды.[2-3] | TEXT | kaz |
47 | 11# және 12# ғимараттардың бақылау ойығының деректерін талдау негізінде (2-суретте көрсетілгендей) шөгу үрдісі динамикалық және кезеңді болып табылады және оны шамамен төрт кезеңге бөлуге болады: бірінші кезең - Біркелкі шөгу кезеңі және екінші кезең – Дифференциалды шөгу кезеңі, үшінші кезең – Жеделдетілген шөгу кезеңі, төртінші – Шөгу тұрақтылығы кезеңі (3-суретте көрсетілгендей). | TEXT | kaz |
48 | Жауын-шашынның мониторингі(бақылау) іргетас қазаншұңқырынан маусым айының соңына дейін жүргізілді. 11# және 12# ғимараттардың шөгуі біркелкі шөгу тенденциясын көрсетеді, орташа шөгу шамамен 5.1 mm, орташа тәуліктік шөгу жылдамдығы шамамен 0.36 mm, ал максималды жиынтық шөгу 8.17 mm. Талдаудан кейін: бір жағынан, туннельдің K4+010~K4+030 учаскесінің іргетас қазаншұңқырының тереңдігі -15 ~ -14 m, Жоба іргетас қазаншұңқырының түбіндегі лайлы сазды қабаттан әлсіз қысымды суды сорғызтып алу үшін терең ұңғымадағы сусыздандыру қолданылады; екінші жағынан, бұл бөлік құрылыс сапасының ақауларына байланысты суды тоқтататын перде қалқаны құрмады, ал айналасындағы араластырғыш қадалар тығыздалған суды тоқтататын перде құрмады.[4-6] 2-сурет Іргетас қазаншұңқырының, #және 12# ғимараттардың шөгуін бақылау пункттерінің схемалық орналасуы | TEXT | kaz |
49 | Бұл кезең маусымның аяғынан шілде айының ортасына дейін созылады. Бұл кезеңде әрбір өлшеу ойықтарының мәні айтарлықтай ерекшеленеді, ал іргетастың қазаншұңқырына жақын орналасқан ғимараттардың шөгуі алыс орналасқан ғимараттардан үлкенірек. Олардың ішінде іргетас қазаншұңқырына жақын орналасқан F45, F51, F50, F49, F44 қатарлы өлшеу ойықтарының шөгу мөлшері үлкен, және орташа шөгу мәні 32.65 мм, бұл дабыл мәнінен асып түседі; F55, F54, F53, F47 және F46 , іргетас қазаншұңқырынан салыстырмалы түрде алыс орналасқан Басқа өлшеу ойықтарының(нүктелерінің ) орташа шөгуі 14.4 mm, бұл салыстырмалы түрде аз, ал F43, F42, F48, F56, F52 және басқа өлшеу ойықтарының орташа шөгу мәні 27.7 mm. 3-сурет 11# және 12# ғимараттардың шөгуін бақылау деректерін талдау диаграммасы Сараптама бойынша: осы кезеңде ғимарат алдындағы К4+010~К4+030 учаскесінде қалалық құбыр құрылысы жүргізілуде. Құрылыс кезіңінде қазылған таяз іргетас қазаншұңқырының тереңдігі 6m, ені 5m, ал ол пішінді(секциялық) болат және Дөңгелек ағаш тіректімен бекітіледі. Сонымен қатар құрылыс кезіңінде жеңіл ұңғыма (ойықтарында)нүктелерінде вакуумды сусыздандыруы ( Dewatering ) қолданылады, ал 11# және 12# ғимараттардың іргетасы іргетас қазаншұңқырының шетінен небәрі 5м қашықтықта орналасқан. Сондықтан әрбір өлшеу ойығының айқын шөгу сипаттамалары қалалық құбыр құрылысы және жеңіл ұңғыма (ойықтарында)нүктелерінде вакуумды сусыздандыруы іргелес ғимараттардың шөгуінің себебі болып табылатынын көрсетеді.[7-8] | TEXT | kaz |
50 | Бұл кезең шілде айының ортасынан шілденің соңына дейін жарты айға созылды. Әрбір өлшеу ойығының шөгу мәні мен шөгу жылдамдығы арта берді, ал өсу жылдамдығы артып, деректер айырмашылығы айқын болды. Алдыңғы кезеңмен салыстырғанда орташа шөгудің өлшеу ойықтарының деректері айқын өсті, оның ішінде 11# ғимараттың ортасындағы F43, F42, F48, F56, F52 өлшеу ойықтары және іргетас қазаншұңқырының жанындағы F45, F51, F50, F49, F44, F57 өлшеу ойықтарының орташа шөгу мәні 43.42 mm, бұл алдыңғы кезеңмен салыстырғанда бір еседен астам; іргетас қазаншұңқырынан алыс жағында орналасқан F55, F54, F53 және F47 өлшеу ойықтарының орташа шөгу мәні 40.62 mm, бұл алдыңғы кезеңмен салыстырғанда екі есе өсті. Сонымен қатар, 11# және 12# ғимараттарының дифференциалды шөгуі жалғастырды өседі, максималды отыру айырмашылығы 4.42 mm және максималды Үлкен көлбеу жылдамдығы шамамен 0.46%, бұл кезде кейбір ғимараттарда жарықтар пйда болады. Талдаудан кейін: (1) Алдыңғы кезеңде қалалық құбыр құрылысы аяқталды, бірақ K4+010~K4+030 учаскесінде ультра терең іргетас қазаншұңқырын қазу тірек құрылымының жылжуына әкелді, қазаншұңқырының шеті шөгуге апарып соғоды. (2) Бұл кезеңдегі құрылыс жаңбырлы маусыммен тұспа-тұс келді, жауын-шашын мөлшері күрт артады, іргетас қазаншұңқырының айналасындағы дренаждық қондырғылар шамадан тыс жүктелді, көптеген суды тоқтататын перделерде судың ағып кетуі және қалдық су қалу жағдайы орын алды, ал қазаншұңқырдың сыртындағы жер үсті суы шұңқырға құм және топырақ алып кіргізеді. (3) Тірек жүйесінің құрылыс сапасының проблемасы жер бетінің шөгуінің тағы бір себебі болып табылады.Құрылыс алаңында құрылысшы тарап артық қазуға асығуы, сызбаларға сәйкес салмауы, болат тіреуді орнына орнатпаған және алдын алау кернеуі жоба талаптарына сәйкес келмеуі және басқа жағдайлар жиі орын алады. Сондықтан, жоғарыда аталған әртүрлі факторлар 11# және 12# ғимараттардың іргетас қазаншұңқырының жағындағы бөлегі тез шөгуіне себеп болды. [7-8] | TEXT | kaz |
51 | Шілде айының соңынан кейін әрбір өлшеу ойықтарының шөгуінің баяулау үрдісі байқалады, әсіресе іргетас қазаншұңқырына жақын орналасқан F45, F51, F50 және F49 өлшеу ойықтарынде шөгу мониторингі деректері мен шөгу жылдамдығының деректері айтарлықтай төмендейді, және құрылыстың отыруы тұрақты болып келеді. Жүргізілген талдауға сәйкес, К4+010~К4+030 қимасының іргетас қазаншұңқыры осы кезеңде түбіне дейін қазылған және қоршау құрылымының деформациясы тұрақты болып, қоршаған ортаға әсерді азайтады; сонымен бірге, көршілес ғимараттарды күшейту үшін құрылыс тарапы реактивті қадаларды пайдаланды, ал күшейту шаралары белгілі рол атқарды.Нәтижесінде шөгу тұрақтанды. | TEXT | kaz |
52 | Бұл жобаның терең іргетас қазаншұңқырын қазу кезінде іргелес ғимараттар төрт сипаттамалық кезеңді көрсетті: біркелкі шөгу, дифференциалды шөгу, жеделдетілген шөгу және шөгу тұрақтылығы. Талдау жүргізілгеннен кейін іргетас қазаншұңқырын қазу нәтижесінде пайда болған қоршау құрылымының деформациясы және жер асты суларының деңгейінің төмендеуінен туындаған жер үсті шөгуі және біркелкісіз шөгу іргетас қазаншұңқыры жобасының экологиялық әсерінің негізгі себептері болып табылады. Қалалық тығыз аудандарда іргетас қазаншұңқырының инженерлік құрылысын ұйымдастыру үшін мыналар қажет: (1) іргетас қазаншұңқырының айналасындағы ортаны бүкіл процесс кезінде динамикалық бақылау, бұл уақтылы реттеудің алдын-ала ескертуінің алғышарты; суды тоқтататын перде және тірек жүйесінің сапасы қатаң бақыланады, бұл іргелес ғимараттардың қауіпсіздігін қамтамасыз етудің кілті болып табылады; (3) pеактивті(айналмалы) бүріккіш ерітінділерді қадаларды бөлу қабырғалары сияқты белсенді қорғаныс шаралары деформацияны тиімді алдын алу немесе іргелес ғимараттар қирауын азайту үшін қолданылады. | TEXT | kaz |
53 | Ұлт тәуелсіздігі – күнделікті тұрмыс тіршілігіміз, еңбегімізде, мәдениетіміз бен әдебиетімізде терең із қалдырды. Қазақ сөз өнері арна бағыттарынан жаңылмастан, соны тақырып пен тың идеялық көркемдік ізденістер тұрғысынан ілгерілей түсті. Тәуелсіздік кезеңіндегі қаламгерлер туындыларының тақырыптық-идеялық бағыттары әрқилы болғанымен, барлығына ортақ мақсат – жаңа көркемдік тәжірибе жинақтауға деген ұмтылыс. Түрлі тәжірибелерге ашық постмодернистік кезең әдебиетіне тән белгілер қатарына интермәтінділік, шизоанализ, деконструкция, ризоматика, иронизм мен симулякрларды жатқызып жүр. Соңғы уақытта зерттеушілер назарына іліккен «Симуляция мен симулякрлар» теориясының орны ерекше. Жас прозашылар «Тарақандар», «Журналист, молда, киллер және жөзөкше», «Үздіксіз әуез», «Нерд», «Мен он төртке толғанда», «Матрица», «Квант» әңгімелерінен қоғамдағы мәселелерді бейнелеуде жаңа формалық ізденістері байқалады. Қазіргі әлем – ақпарат әлемі. Оның шексіз ағыны шындықты іс жүзінде «жойып», көптеген көшірмелер мен симулякрлар жасайды. Философия, әлеуметтану салаларына ортақ ұғым симулякрлардың пайда болу себептерін зерттеу – қазіргі уақытта қоғамдағы ең өзекті мәселелердің бірі. Ал, әдебиет - қоғам өмірінің айнасы. Көркем шығармада симулякрлардың өзіндік орны мен қызметі бар. «Симулякр**»** сөзі мыңдаған жылдар бойы әртүрлі тілдерге аударылып, бірнеше рет мағыналық реңктерін өзгерткен философиялық термин ретінде қолданылып келеді. «Симулякр» латынның «simulo» сөзінен шыққан, «түр жасау», «кейіпке ену» деген мағынаны білдіреді [1]. Яғни, симулякрдың семантикалық ерекшеліктерін төмендегідей топшылай аламыз: | TEXT | kaz |
54 | Симулякрдың ең қарапайым мысалы ретінде сандық фотосуретті алуға болады. Бірақ, фотосуретте бейнеленген объектінің іс жүзінде түпнұсқасы болмауы да мүмкін. Мұндай жалғандық арнайы бағдарламалық жасақтаманың көмегімен жасалады. Симулякрдың түпкі мағынасы – ақиқаттың немесе жаратылыстың, жаратушының көшірме бейнесі, формасы, танымдық образы. Бірақ нақты емес, анықталмаған образ. Симулякр ұғымына әлемде қарсы пікір көп. Соған қарамастан, постмодернистік әдебиетте симулякр көп колданылады. Антикалық әдебиет дәуірінде алғашқы «симулякрға» қатысты ойлар Платон еңбектерінде кездеседі. Платон бірінші болып «Софист» диалогында шындықты бұрмалайтын фантом-симулякрлардің болу мәселесін айтады. Терминді постмодернизм айналымына енгізген болса, кейінірек , , , және т.б. ғалымдар толықтай түсіндірді. Француз философы 1969 жылы жазылған «Платон және симулякр» мақаласында симулякрды түпнұсқаны да, көшірмені де мойындамайтын, қабылдамайтын белгі деп көрсетеді. Ол сәйкестіктен айырылған сурет, ұқсастықтан айырылған образ деп түсіндіреді [3. 53]. Француз ойшылы симулякр ұғымын өркениетті әлемдегі қазіргі философиялық, әлеуметтік-саяси жағдайды сипаттаудың кең контекстінде енгізді. Бодрияйр өзінің «Симуляциялар мен симулякрлар» (1981), «Терроризм рухы. Шығанақ соғысы болмады» (1995) зерттеу еңбектерінде ғалым бүкіл әлемнің симуляцияға ұшырағанын жазады. Философтың ойынша, билік, әлеуметтік институттар, саяси партиялар, мәдениет институттары, соның ішінде өнер саласы күрделі, нақты істермен, проблемалармен айналыспайды, тек осындай әрекеттерге еліктейді, жаһандық ауқымда симуляциялық ойын ойнайды [4. 44]. Философ симулякр-образдың дамуының 4 кезеңін бөледі: 1-кезең. Шынайы бейне, біз сенетін көшірме, оны іргелі шындықтың көрінісі деп атауға болады. Бодрийярдың пікірінше, «сакраменталды сипатқа ие» (отражение реальности). Мысалы, айнадағы бейне, фотосуреттер және т.с.с. 2-кезең. Шындықтың қатерлі көрінісі, «іргелі шындықты бүркемелейтін және бұрмалайтын» және зиянды сенімсіз көшірме (искажение реальности). Бұл жерде белгілер мен бейне белгінің өзі инкапсуляцияға қабілетсіз болатын қандай да бір белгісіз шындықтың бар екендігін меңзеуі мүмкін. 3-кезең. Іргелі шындықтың жоқтығын бүркемелейді, мұнда белгі түпнұсқасыз көшірме болса да, сенімді көшірме болып көрінеді (нет отсылки к оригиналу). Символдар нақты нәрсені бейнелеуі мүмкін, ал шын мәнінде түпнұсқасы жоқ. Бодрийярдың пікірінше, мұндағы бейнеде «сиқырлық сипат» бар, бүкіл мағына жасанды түрде сиқырланып, алхимиялық шындыққа сілтеме болып шығады. 4-кезең. Таза симуляция, көшірменің көшірмесі (симулякр в чистом виде). Симулякр тек ойдан шығарылған гиперреалды әлемнің көшірмесін қайталайды. Модельдеу дәуірі барлық корреляцияның, барлық референттердің жойылуынан және олардың кейіннен белгілер жүйесінде жасанды түрде қайта жандануынан басталады. Бір нәрсені бүркемелейтін белгілерден, артында ештеңе жоқ белгілерге көшу шешуші бетбұрысты білдіреді» [4. 78]. Симулякрлар күнделікті өмірімізден бөлек, өнер салаларында, мәдениетте, әдебиетте де көрініс тауып жатқанын атап өтеді. Ғалымның тұжырымдарында өмір шындығы бар. Постмодернистік эстетикада симулякр классикалық эстетика жүйесіндегі көркем бейнеге жатады. Егер бейнеде (көшірме) түпнұсқамен ұқсастық болса, онда симулякр өзінің бастапқы шығу көзінен анағұрлым алшақ болады.Көркем шығармада автор өзінің өмір, адамдар, қоршаған орта және т.б. туралы дүниетанымын суреттейді. Симулякр әлемді және ақиқатты танудың жетілмегендігін, заттардың шынайы табиғатын түсінуде адамның мүмкіндіктері шектеулі деп көрсетеді. Әлемдік әдебиеттегі симулякрдың қолданысы Дж. Оруэлдың «1984», «Көкектің ұясы», «Раушан гүлдің атауы», орыс әдебиетінде «Кысь», «Чапаев және бос кеңістік», «», татар әдебиетінде «Қорқыныш», «Сары үйлердің құпиясы», «Сенің періштеңнің есімі», қазақ әдебиетінде «Жармақ», «Бекторының қазынасы», «Жаконданың жанары», «Өлмейтін құс», «Өмірмен қоштасу», «Көзіңнен айналдым», «Квант», «Матрица», «Мүлдем жарық жанбайтын терезе» және т.б. шығармаларында көрініс береді. «Бекторының қазынасы» хикаятында Бекторы образы мифопоэтикалық элемент арқылы «» ертегісінен бүгінгі заманға ауысып, осы заманның кейіпкерін адастыру жолында жұмыс істейді. Шын мәнінде бұл өмірде Бекторы жоқ. Бекторы – мифологиялық симулякр-бейне. Бірақ оны бар қылатын адамдардың ниеті мен дүниеге құмарлық пиғылдары. Яғни жоқты бар қылатын адамдардың өздері. Кейіпкердің ниеті түзеле сала Бекторының қуаты азайып, кейіпкердің жүрегін оп-оңай қайтарып бере салады. Автор метапроза жанрында жазған туындысында оқиғалар тізбегін композиция ішіндегі композиция тәсілімен беру арқылы біршама ұзақ оқиғаны уақыт кеңістігінен бөліп алып, оқырмандар алдына қоя қояды [5]. "Жаконданың жанары" әңгімесінде оқырманмен ойын симулякрды қолдану арқылы жүзеге асырылады. Басты кейіпкер - Атағұл кісі өлтіруге тапсырыс алады. Бірақ кейінірек өзінің құрбаны - сүйіктісі Бағилаға бір кездері сабақ берген сүйікті мұғалімі екенін біліп, аяушылық жасап, көліктен түсіп, аман қалуына мүмкіндік береді. Көп ұзамай Бағилаға келіп, болған істің мән жайын түсіндіріп, өз өмірін өзгертуге уәде береді [6. 111]. Осылайша, оқиғаның басынан бастап автор оқырманды айтылатын оқиғаның дұрыстығына сендіреді. Сюжеттің соңында ғана оқырман оқиғаның бұл нұсқасы тек бас кейіпкердің қиялында жүзеге асырылғанын біледі. Шығарма соңында Атағұл көлік апатына ұшырайды. Жантәсілім етер сәтінде көз алдынан күні бойғы оқиғалар (құрбанын қалай кездестіргені, аяусыз көлігінен түсіріп, жүрелетіп отырғызып қақ маңдайдан атып тастағаны) зулап өте шығады. Оқырман қиялындағы әлем жойылып, оқиғалардың бастапқы нұсқасы жоққа шығады. деген сезімі, қылмыстық жолдан бас тарту, фазенданы құрбан ету - бәрі өтірік, тек елес болып шығады. Автор симулякрды қолдана отырып, ойынды жүргізеді, оқырманның санасында жалған психологизм тудырады. өзінің «Матрица» деген шығармасында қазіргі қоғамның жағдайын көркем бейнелейді. Әңгіменің басты кейіпкері – ғылыми орталықтардың бірінде қызмет етуші Досжан. арманы алдында беті қалыңдай түскен, бір кездегі өзі белгілеген мақсатының бағытынан жаңылған, капсула ішіндегі адамға теңейді [7. 65]. Досжанның мұндай ауыр күйге ұшырауына себеп – тұрмыс тапшылығы. Кейіпкер іштей құлдырап, өзінің әлемін жасап алады. Досжанның өмірден түйген ойынша, материалдық және тұрмыстық-әлеуметтік қиындықтар, жалақының жеткіліксіздігі, ақшалай несиелер, парақорлық – ғалымдардың рухани әлеуетін тұралатып, ғылыми ізденістері мен жаңалық ашу мүмкіндігін бәсеңдетеді. Осылайша қоғамдағы өзекті деп танылған мәселелерді сипаттау арқылы жазушы өз оқырманын кейіпкер іс-әрекетінің мотивін, ішкі сезімі мен ойын түсіндіруге мүмкіндік алады. Шығармада жас ғалымның өз материалдық жағдайын жасау үшін қатты үміттенген әкім сыйақысына іліге алмауы оның басқа да қарыздары: екі банктен алған несие уақытының өтіп кетуі, үш микрокредиттік ұйым қарыздарын қайтара алмағаны, әріптестерімен болған қақтығыстар Досжанның еріксіз өмірімен қош айтысуына түрткі болады. Адамның тығырыққа тіреліп, шыға алмай қалуы күйзеліске әкеліп, оның дұрыс шешім шығара алмауынан көрінеді. Ұзақ толғана келе ойындағысын жүзеге асырады. Дамбаға қарай бара жатқан жолда көлік астына түседі. Бірақ, таңғаларлығы өзі секіргісі келген көпір үстінде пальтолы жігітті көреді. *Темекісін езуіне қыстырып алып, дамбаның жиегіндегі темірге шалқая сүйеніп тұрған бұл Досжанның өзі еді* [7, 80]. Бас кейіпкер осылайша зерттеу ұйымының қолдан жасалған жалған матрицасына түсіп, «тағдыры тұйықталған» тағдырласы, өзінің сәтсіз көшірмесімен бетпе-бет келеді. Бір уақытта екі кеңістік тоқайласады. Бодрийярдың ойынша, әлемді толық иллюзия ретінде қабылдау, өмірдің шынайылығына күмән келтіру – барлық ұлы мәдениеттердің тарихында орын алған. Адамдар ерте және орта кезеңдерде бұл мәселені шешуде өнерге жүгініп, қиялдары мен армандарын символдық бейнелер арқылы астарлап, құбылтуға тырысса, XX ғасырда «Матрицаны» ойлап тапқан [4, 56]. Тығырыққа тірелген адам өзінің өткеріп жатқан жағымсыз эмоцияларынан, психологиялық күйзелістен, алаңдаудан, қорқудан қашып, виртуалды әлемге кіруге тырысады. Нәтижесінде, бұл әлем шынайы өмірді ауыстырады. Адам виртуалды әлемді қабылдайды. Гаджеттер мен смартфондарға тәуелділік, цифрланған әлем, қиял мен ғажайып әлемді сипаттайтын кинотуындылар, әлеуметтік желілердегі әлемжәлемділік, бір-бірінен аумайтын күнделікті күйбең тірлік түрлі ойларға жетелейді. | TEXT | kaz |
55 | Көптеген зерттеушілер әдебиеттегі симулякрлардың пайда болуын тұтынушылар қоғамының қалыптасуымен, ғылыми техникалық прогресспен және ақпарат ағымының толастамай үнемі жаңарып отыруымен байланыстырады. Тұтынушылар қоғамы дайын өнімдерді пайдаланып, өндіруші қоғамның құлына айналады, адамдар шығармашылық әлеуетін пайдаланбай, мәселелерді шешуде оңай жолдарды таңдауға тырысады. «Симулякрды адамзаттың басын жұтатын тажал» [4. 11] деп көрсетуі де содан. Ойымызды түйіндей келе, кез-келген көркем шығарма - өмірдің көшірмесі деген қорытындыға келеміз. Туындыда суреттелген өмір, қоғам бейнесі – автор қиялы мен суреткерлік шеберлігінің жемісі. Көркем туындыдағы шындықты суреттеуде жаңа әдіс ретінде симулякр көрсете аламыз. | TEXT | kaz |
56 | Білім беру технологияларында келесі түрлер жиі кездеседі: Білімді презентациялаутехнологиялары.Басты міндет - білім беру. Оқытуға үйрету, қажетті кәсіби қасиеттерді тәрбиелеу, топтық жұмыс дағдылары - басымдылықтар жоқ. Бұл өзін сырттай және қашықтықтағы білім беруде ескірген қарапайым технологиялық сұлба. Алынатын білімдерді тәжірибелік іс-әрекеттегі дағдылармен, нақты қызметтік жұмыспен, прагматизммен және т.с.с. байыту. Бұл жерде мазмұн және әдістеме бойынша барлық дағдылар типтік практикалық тапсырмаларды шешу дағдыларына бағынады. Білім беруді фундаментализациялау технологиясы ойлаудың дамуына, дағдыларды талдауға және мәселелерді зерттеуге, іс-әрекет нұсқаларын таңдауға бағдарланған. Өздігінен білім алу технологиясы өздігінен білім алу дағдыларын дамытуға бағдарланған. Үздіксіз білім алуға және ЖОО кейін оқытуға үйретуді қалыптастыру. Бұл өздігінен жұмыс істеудің басымдылық технологиясы. Қарқынды тренинг технологиясы, оның нашар нұсқасы емтиханды жақсы тапсыру үшін «сүйреу» болып табылады. Қалған білімді тексеру осындай технологияларға бағдарланады. Білім қалған болмайды, олар жаңа сапаға өзгертіледі, бұл технологияларды меңгеру қиынға соғады. Білім берудің пәндік-ақпараттық технологиясы – бұл пәндік кәсіби-іскерлік және мақсатты білім беру технологиясы. Біріншісі шектеулі технологиялық үдерісті талап етеді, екіншісі – белгілі іс-әрекеттің саласында іскерлік белсенділікті, үшіншісі болашақты іздеу мүмкіндігі және кең іс-әрекет диапазонында мансап траекториясын болжайды. Кең салалы, кәсіби білім беру технологиялары. Олар бакалаврларды дайындау кезінде елеулі. Бізде маман иесі туралы белгілі бір ұғым қалыптасқан, бұған бакалар ұғымы жатпайды. Бірақ әлі маман иесі болған жоқ, себебі оны даярлауда ескірген, маманды даярлау технологиясы қолданылады. Оқу үдерісін ұйымдастыру мен әдістемелік тәсілдерді пайдалану жөнінде технологиялық сұлбаларды саралау оқыту технологиясының келесі топтарын бөліп көрсетуге мүмкіндік береді: әлеуметтік-психологиялық басымдылықтар технологиясы, онда оқытушының тұлғасына, тәрбиелеу іс-әрекетінің әдістемелік жұмыс әдістеріне белгілі бір еркіндікті, оның даралығының көрінуіне басты назар аударылады; бүкіл оқу үдерісінің қатаң ұйымдастырушылық шектеулер технологиясы бұл міндетті типтілік, детальдік регламентация, жоғары тәртіп талаптары, бақылауды күшейту деген мағынаны береді; стиль, күрделілік, қазіргі заманғы әдістерді және жалпы оқыту әдістерін пайдалануды, оқу тобы мен оқытушылар тобының ерекшеліктерін есепке алу технологиясы бойынша түзетуге болатын бейімделу типінің технологиясы; адамға қатысты техниканың рөлі ұлғайтылған кездегі технократиялық технологиялар, бұл оқытудан компьютерлік бағдарламаларды алып тастайтын технология емес, бұл адам мен адамның өзара байланысын бұзатын технология; креативті білім беру технологиясы, тұлғаның дамыған шығармашылық потенциалында, оның ерекше ойлау қабілетінің, өздігінен даму үдерісінде құрылған. Сондай-ақ, оқыту технологиясын құрастырудың келесі ұстанымдары анықталды: оқу жоспарындағы рационалды технологиялармен қамтамасыз ету ұстанымы, оқу жоспары белгілі бір технологиялық сипаттамаларды анықтауға бағдарланған; құндылықтарды бағдарлау ұстанымы бойынша технология білімді алу мен жинақтау үдерісін ғана емес, ие болу немесе құндылықтар жүйесін түзетуді және белгілі бір кәсіби сананы қалыптастыруды білдіреді; типологиялық тиімділік ұстанымы, яғни білім беру мақсаттары мен оның рационалдық критерийлеріне, мамандық сипатына, тәжірибелік іс-әрекетте кәсібилікті жүзеге асырудың әлеуметтік-экономикалық жағдайларына максимальды деңгейде жауап беретін технологиялық сұлбасының типін таңдау; білім беру технологиясының гуманизация ұстанымы, оқытушының бастапқы рөлін, оның тұлғасын, интеллектуалды потенциалың, педагогикалық тәжірибенің қамтамасыз етілуі; білім беру технологиясындағы сапаны кезеңмен бақылаудың ұстанымы. Бұл тек білімді бақылау ғана емес, сондай-ақ білім беру үдерісінің мақсаттарына қозғалуды бақылау; білім беру үдерісіндегі қазіргі заманғы ақпараттық мүмкіндіктерді есепке алу ұстанымы; технологиялық икемділік ұстанымы, технологиялық сұлбаны түзету мүмкіндіктерін қамтамасыз етеді; уақытты үнемдеу ұстанымы (бөлу, қолдану, есепке алу); білім беру үдерісінің ырғақтылық ұстанымы. Қашықтықтан оқыту технологиясының сапа критерийлеріне келесілерді жатқызуға болады: оқыту үдерісінің біркелкілігі және ырғақтылығы, ол параллель пәндердің сандық көрсеткіштерінен, олардың көлемдік сипаттамаларының өлшемділігінен, апталық жүктемеден, бақылау шараларын бөлуден құралатынын; оқыту үдерісінің қарқындылығы, яғни оқу сабақтарының еңбекке сыйымдылығы, оқу жүктемесінің жалпы көлемін салыстыруды; дәрістен, әңгімелесуден ақыл-кеңестік педагогикалық материалдарына оқыту әдістерінің алуан түрлілігін. көзбен шолу, материалды меңгеруді жылдамдататын үдеріс; оқытушы мен студенттің өзара әрекеттестігін; оқыту үдерісінің мақсатты бағдары біліммен толықтыру емес, ол кәсіби сананы қалыптастыру және өздігінен оқу дағдыларымен толатынын; оқытудың технологиялық сұлбасына: сызықтық-реттіліктің, қайтару-түсудің, мәселелікіздеудің, түзетушіліктің типтік жатуы; оқыту технологиясының икемділігі таңдау, оқыту технологиясында міндетті және таңдалатын пәндердің ара қатынасының мүмкіндігін. Қашықтықтан оқыту тиімділігін бағалау оқу іс-шараларының нәтижелілігі, үлгерімді және тыңдаушылардың қанағаттануын, білім сапасы көрсеткіштерін шығаруды білдіреді. Қашықтықтан оқыту тиімдігі интерактивтілігімен, есте сақталуымен, икемділігімен, қолайлылығымен және қашықтықтан оқытуда көмек беру мүмкіндігімен анықталады. Біз оқытудың интерактивті формасын пайдалану курсты меңгеруге кеткен уақытты едәуір қысқартуға мүмкіндік береді деген [5] пікірімен келісеміз. Оқу материалдарын баяндау және оқу материалын конспекттілеу жөніндегі керітартпа жұмыстың қажеттілігін болдырмау уақыт шығындарын едәуір қысқартады. Оқытуды толық даралау жүзеге асырылады. Жұмыс қарқынын өзінің дайындығына және психологиялық ерекшеліктеріне сәйкес білім алушының өзі таңдайды. Білім алушылардың жұмыс жылдамдығының алуан түрлілілігі 15-20 пайызға дейін және одан да көп пайызға жете алады. Оқытушылар үшін Гекадем жүйесіндегі оқытушы-тъюторлардың жұмысын талдау негізінде алынған мәліметтер бойынша уақытты ұту орын алады. Оқытудың интерактивті формасындағы білімді бақылауға кеткен уақыт осы формаларды пайдаланбағанға қарағанда б есе аз. Жүйеде білім алушылармен алынатын бағалардың статистикасын жүргізу мүмкіндігі бар, ол оқыту үдерісімен үздіксіз және терең басқаруға мұмкіндік береді. Жүйе оқытушыға келесі мүмкіндікті береді: | TEXT | kaz |
57 | Осының барлығы оқу курсын сүйемелдеу кезінде оқытушы-тъюторлардың уақытын едәуір үнемдейді. Ұтыс ақпараттың көлемінде және алуан түрлілігінде. Оқу материалы түрінде ұсынымған ақпарат барлық оқу үдерісін анықтайды. Білімді бақылау тиімділігі білімнің кіру және шығу формаларын бақылаудың алуан түрлілілігіне байланысты (телеконференциялар, on-line тестілер, жобалар). Оқыту сапасына, яғни оқыту тиімдігіне оқыту тұжырымдамасы, оқыту мазмұнын ұйымдастыру және құрылымдау, оқыту әдістері, оқыту құралдары және ақпараттық білім беру ортасы әсер етеді. Осылайша, оқыту тиімділігі барлық құраушы бөліктерден және жалпы оқытудың әдістемелік жүйесіне байланысты. Оқытудың бағдарламалық-техникалық құралдарын (ақпараттық технологиялар) педагогикалық көзқарасы тарапынан олардың дидактикалық қасиеттерін және қызметтерін ескере отырып пайдалану сапалы және ғылыминегізделген болады. Қашықтықтан оқыту формасының жаңа моделін анықтаудың мәселесі туындайды, оны бағалау қажет. Бұған оқытуды құрылымдау, оқыту мазмұнын ұйымдастыру және педагогикалық және ақпараттық технологияларды таңдау, оқыту құралдарын таңдау, жалпы ақпараттық білім беру ортасын ұйымдастыруға байланысты. Әрбір моделдің оқу үдерісін ұйымдастыруда ерекшелігі бар, бұларды ескермей кетуге болмайды. Сонымен қатар, қашықтықтан оқыту – бұл жүйе және жүйе ретінде бағалануы қажет. Педагогикалық тиімділік көрсеткіштерін анықтау үшін сараптау әдісі, эксперименталдық әдіс, хронометраж, педагогикалық тесттер, анкеталар, бейнетаспаға жазу, мүмкін болатын жерде сауалнама, ситуативтік модельдер, бақылау жұмыстары, мұғалмнің сабаққа дайындалу картасы сынды зерттеулерде көпшілік мақұлдаған әдістерді пайдалануға болады. | TEXT | kaz |
58 | Сілтілі және сілтілі жер металл сульфаттарында радиациялық ақаулардың түзілу процесстерінің зерттелуі олардың дозиметрлер, сцинтилляторлар және люминофорлар ретінде қолдануымен байланысты. Мысал ретінде, сирек кездесетін элемент қосылған натрий сульфатының кристалдары термолюминесценттік дозиметрлер ретінде қолданылады [1]. Сілтілі және сілтілі жер металл сульфаттарында кристалдық құрылымды түзуші бөлшектер ионды-коваленттік байланысқа ие. Металл иондары мен оксианионды топтар (сульфаттар) арасында иондық байланыс, ал оксианионды топ ішінде төрт оттегі атомдары мен бір күкірт атомы коваленттік байланыспен байланысады. Күкірт атомы тетраэдрлік пирамиданың ортасында, ал пирамида шыңдарында оттегі атомдары орналасады. Рентген құрылымдық талдау мәліметтері бойынша [2], сілтілі метал сульфаттарында анионды комплекс дұрыс тетраэдрлік құрылымға ие. Натрий сульфаты ромбты кристалдық жүйеге және Fddd кеңістікті топқа жататын бейорганикалық қосылыс, табиғатта мирабилит, глауберит және тенардит минералдар түрінде кездеседі, кристалдық құрылымы 1-суретте көрсетілген. Na2SO4 кристалы сулы ерітіндіден баяу булану әдісі арқылы кристалл түрінде алынады [3]. Сурет 1. Na2SO4 кристалы 3D кристалдық құрылымы [3] Сілтілі және сілтілі жер металл сульфаттарында аниондық комплексі сәулелену процесстерінде негізгі рөл атқаратыны [4] жұмыста көрсетілген. Электрондық өтулерге қатысатын, валенттік аймақтың жоғарғы бөлігі сульфат анионының , , , , орбитальдарынан қалыптасады. Өткізгіш аймақтың төменгі бөлігі анионның толтырылмаған және орбитальдарынан, жоғарғы бөлігі катионның электрондық күйлерінен қалыптасады. Электрон-кемтіктік қармап алу орталықтарының түзілуі келесі реакциялар нәтижесі ретінде ұсынылған [5-7]: | TEXT | kaz |
59 | Нәтиже ретінде сілтілі металл сульфаттарында кемтіктік және электрондық қармау орталықтары және тұрақты электрондық қармау орталықтары түзіледі. Радиациялық ақаулардың немесе электрон-кемтіктік қармап алу орталықтарының түзілу механизмін анықтау үшін бұл процесстердің кинетикасын зерттеу қажет. | TEXT | kaz |
60 | Na2SO4 және К2SO4 кристалдары баяу булану (изотермиялық) әдіс арқылы 40°C температурада сулы ерітіндіде, лабораториялық колбаларда өсірілген. Ерітінділерді дайындау үшін дистилденген су мен натрий және калий сульфаттарының ұнтақтары Sartorius лабораториялық электронды таразы және 40°C температурада MI0102003 5 Inch LED Hotplate магниттік араластырғышы арқылы дайындалған. Ерітінді құрамы (концентрациясы): 200 мл дистилденген су мен 85 гр натрий және калий сульфаттарының ұнтағы. Эксперимент кезінде баяу булану әдісі арқылы өсірілген Na2SO4 және К2SO4 кристалдары 2a-суретте көрсетілген. Сәулелену және қозу спектрлері өлшенген натрий және калий сульфат кристалдары 2b және 2c суреттерде көрсетілген, өлшемі 9х7х4 мм. Өсірілген Na2SO4 және К2SO4 кристалдары ромбты кристалдық жүйеге жататыны айқын байқалады. Сурет 2. a – Баяу булану әдісі арқылы өсірілген Na2SO4 және К2SO4 кристалдары, b және c – өлшеулер үшін таңдалған үлгілер | TEXT | kaz |
61 | Na2SO4 және К2SO4 кристалдарының сәуле шығару және қозу спектрлерін өлшеу үшін ультракүлгін және көрінетін аймақ диапазонында жұмыс істейтін SOLAR CM2203 спектрофлуориметр арқылы, бөлме температурасында, яғни 300 К кезінде өлшенген. Алынған мәліметтер математикалық және статистикалық функциялармен жұмыс істеуге арналған OriginPro 8 бағдарламалық жасақтама арқылы өңделген. Сурет 3. 300К температурада a) 6,2 эВ (200 нм) және b) 5,9 эВ (210 нм) энергиялы фотондармен қоздырылған Na2SO4 кристалының сәуле жолақтары 3-суретте 300 К температурада 6,2 эВ (200 нм) және 5,9 эВ (210 нм) энергиялы фотондармен қоздырылған Na2SO4 кристалының сәуле жолақтары көрсетілген. Сурет бойынша, максимумы 4 эВ және 3,72 эВ болатын сәуле жолақтары және 3 эВ болатын ұзын толқынды сәуле жолақтары айқын байқалады. Сурет 4. 300К температурада a) 6,2 эВ (200 нм) және b) 5,8 эВ (215 нм) энергиялы фотондармен қоздырылған К2SO4 кристалының сәуле жолақтары 4-суретте 300 К температурада 6,2 эВ (200 нм) және 5,8 эВ (215 нм) энергиялы фотондармен қоздырылған К2SO4 кристалының сәуле жолақтары көрсетілген. Сурет бойынша, максимумы 4 эВ болатын сәуле жолақтары және 3 және 3,6 эВ болатын ұзын толқынды сәуле жолақтары айқын байқалады. 5-суретте Na2SO4 кристалының 3,88 эВ (320 нм) және 3 эВ (415 нм) сәуле жолағы үшін 300 К-дегі қозу спектрлері көрсетілген. Қозу спектрінің нәтижелері бойынша 3,88 эВ сәуле жолағы 5,1-6,2 эВ энергиялы фотондармен қоздырылған кезде байқалады. Қозу спектрінің нәтижелері бойынша энергиясы 3 эВ сәулелену жолағы энергиясы 5,1 эВ және одан жоғары энергиялы фотондармен қоздырылған кезде байқалады. Сурет 5. Na2SO4 кристалының a) 3,88 эВ (320 нм) және b) 3 эВ (415 нм) сәуле жолағы үшін 300 К-дегі қозу спектрі Эксперименттер нәтижелері бойынша, Na2SO4 кристалында 3 эВ және 3,7-4,1 эВ сәуле жолақтары 5,1-6,2 эВ энергиялы фотондармен қоздырылған кезде пайда болады. Сәуле жолақтарын тудыратын 5,1 эВ минималды фотон энергиясын Na2SO4 кристалының тыйым салынған аймағының ені ретінде бағалауға болады. Сурет 6. К2SO4 кристалының a) 4 эВ (310 нм) және b) 3 эВ (415 нм) сәуле жолағы үшін 300 К-дегі қозу спектрі 6-суретте К2SO4 кристалының 4 эВ (310 нм) және 3 эВ (415 нм) сәуле жолағы үшін 300 К-дегі қозу спектрлері көрсетілген. Қозу спектрінің нәтижелері бойынша 4 эВ сәуле жолағы 5,3-6 эВ энергиялы фотондармен қоздырылған кезде байқалады. Қозу спектрінің нәтижелері бойынша энергиясы 3 эВ сәулелену жолағы энергиясы 5,5 эВ және одан жоғары энергиялы фотондармен қоздырылған кезде байқалады. Кристалдардың тыйым салынған зонасы ретінде сәуле жолақтарын тудыратын фотондар энергиясының минимал мәні ретінде бағаланды, К2SO4 кристалы үшін тыйым салынған зона ені 5,5 эВ. | TEXT | kaz |
62 | Баяу булану әдісі арқылы ерітіндіден, өлшемдері шамамен 9х7х4 мм Na2SO4 және К2SO4 кристалдары өсірілген. Na2SO4 кристалында 3 эВ ұзын толқынды және 3,7-4,1 эВ қысқа толқынды сәуле жолақтары 5,9-6,2 эВ энергиялы фотондармен қоздырылған кезде қалыптасады. К2SO4 кристалында 2,8-3,6 эВ ұзын толқынды және 4 эВ қысқа толқынды сәуле жолақтары 5,3-6 эВ энергиялы фотондармен қоздырылған кезде қалыптасады. Na2SO4 және К2SO4 кристалының сәулелену жолақтарын тудыратын минималды фотон энергиясы бағаланған, яғни Na2SO4 кристалының тыйым салынған аймағының ені 5,1 эВ-тан, ал К2SO4 кристалының тыйым салынған аймағының ені 5,5 эВ-тан артық болуы керек. | TEXT | kaz |
63 | Соның ішінде Г.Смағұлова табиғат құбылыстары, ауа райына қатысты жасалған мағыналас фразеологизмдерді үш топқа бөліп қарастырды. Ыстық күнге байланысты фразеологизмдер: аспан айналып жерге түскендей, аспан аптап, күн шыжу, құс қанаты күйгендей, қырық күн шілде, ми қайнатар; Боранға байланысты фразеологизмдер: ақ боран,ақ түтек боран, ақ түтек үскірік, алай-түлей боран, қара боран, тас боран, шұнақ боран; Суық, аязға байланысты фразеологизмдер: ақ қар,көк мұз,қызыл шұнақ сары аяз, қыстың көзі қырауда, сақылдаған сары аяз, сары шұнақ аяз [2,123]. Табиғат құбылыстары жел, боран, қар, құйын, жауын, тұман, қырау сияқты сөздердің ерекше бейнесін жасауда түс атауларыұтымды пайдаланылады. Табиғат құбылыстарын бейнелейтін фразеологизмдерді өз ішінді ә.Қайдардың «Адам. Қоғам. Табиғат» деп аталатын үш томдық еңбегінің негізінде төрт топқа бөліп қарастыруымызға болады: | TEXT | kaz |
64 | Адам баласы табиғаттың бір бөлшегі. Табиғат әлемінде болып жатқан құбылыстар, тау-тас, өзен-көл, аспан әлемі, қоршаған орта адамның өміріне, күнделікті тіршілігіне әсер етіп отырады. Бұл жөнінде өзінің «Қазақ әлемі» деген еңбегінде: «Көшпелілер табиғат құбылыстарына, қоршаған ортаға қарсыласы ретінде қарамаған. Неғұрлым табиғат сырын терең танып, табиғатпен етене болған сайын өмір сүруге қолайлы мүмкіндіктердің де молая түсетінін жақсы білген. Сондықтан да, көшпелілер үшін қоршаған орта, тау-тас, өзен-көл, дала-орман, табиғат құбылыстары, тіптен аспан денелеріне дейін баршасы «тұлғаланған», «кейіптенген» немесе жанданған қалпында қабылданады. Тілімізде дәл солай бейнеленеді» [3,194]. Мысалы: | TEXT | kaz |
65 | сақылдаған сары аяз* Таңауды қусырып сақылдаған сары аяз жігіттердің қаперіне де кірер емес (С.Мұратбеков). сары шұнақ аяз* әлгінде ет қызулықпен сезбепті, үскіріктің ащы зәрі күшейіп, кешкілікке қарай сары шұнақ аяздың құтырына түскен түрі бар (С.Мұратбеков). күн шайдайашылды* ...Жапалақтап жауған қардан кейін, алай-түлей боп жеркөкті сапыра теңселткен боран соғып өткен соң, ертеңіне күн шайдай ашылатын бір кез болады (С.Мұратбеков). қара дауыл* Қаперінде ештеңе жоқ шаруа иелері жылдағы дағдысымен жабағы жүндерін қырқып, енді жайлауға шығуға қамданып отырғанда, аяқ астынан бір қара дауыл соқты да кетті (Қ.Жұмаділов). Табиғат құбылыстарын бейнелейтін фразелологизмдердің бір ерекшелігі – олардың құрамындағы түс атаулары. Бұл туралы: «Табиғат бізге ерекше әсемдігімен, сәнімен, бояу-нақышымен қымбат. Оның сұлулығы, көз тартар көркі ең алдымен түрлі-түсті реңіне байланысты. Басын ақ қар шалған асқар таулары мен мұнартқан зеңгір шыңдар, арайлап атқан таң мен алаулап батқан күн, толқынды теңіздер мен айдынды шалқар көлдер, жөңки көшкен бұйра бұлттар мен күн сәулесімен көмкерілген кемпірқосақ, жасыл орман мен көкорай шалғын дала, жеміс жидек, гүл-бәйшешек, аспандаұшқан аққу мен жерде жортқан алтайы қызыл түлкі т.б. – осының бәрі өз өңімен, өз реңімен, бір-бірін қайталамайтын неше алуан түрлі-түсімен, нақыш-бояуымен көрікті де көркем, әсерлі де әсем», - деп ғалымдар түр-түстің бейнесін береді [4,3]. Табиғат құбылыстарын бейнелейтін фразеологизмдерді түс атауланына қарай бөліп қарауға болады. Мысалы: «Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі» еңбегінде осы фразеологизмдерге тоқталған: | TEXT | kaz |
66 | Ақ ақ (сүт) түман ақ жауын ақ қар,көк мұз ақ түтек боран Зымыраған шананы ақ түтек лезде жұтты да кетті (Ш.Мұртаза). Алыстан-алыстан ақ қар жамылған алқаптың ар жағынан қарауытып Евгеньканың тал-дарағы елес береді (Ш.Мұртаза). Көк тіреген таулардың ақ қар, көк мұз жамылған шыңдары көрінбей кетті (Ш.Мұртаза). Кей-кейдеұйытқып-ұйытқып жел соққанда терезе алды ақ түтекке айналды (Ш.Мұртаза). Кеше ақ түтекборанда неге ол менің тереземнің алдынан кетпей қойды? (Ш.Мұртаза) үсті-бастары ақ қырау шөпшілер шаналарын қора алдына қатарластыра тоқтады (С.Мұратбеков). ала қанат қар (жер бетінің бір аумағына тұтас жаумай, бір аумағына жауатын жерге ала тускен қар) ала құйын (аяқ астынан көтеріліп, астан-кестең, қалай-болса солайұйытқып соққан боранды жел) [6,138] Қызыл түс табиғат құбылыстарының түрлі жағдайларын анық көрсетеді. Қызыл дегенде ең алдымен көзімізге от елестейді. Бұл туралы «Түр-түстердің тілдегі көрінісі» атты еңбегінде қызыл деген о бастан жалынның, күннің түсі және бұл түс көптеген халықтардың белгісі ретінде де қолданылады. *Қызыл шұнақ аяз, қызыл жел, қызыл арай* секілді фразеологизмдер күнге, күнделікті ауа-райына қатысты айтылып отыр делінген [4,68]. Ақ, қара, ала, қызыл секілді түс атауларыэпитет қызметінде фразеологизмдердің мағыналық реңктерін дамытып, экспрессивтілік мән үстеп тұр. Қорыта келгенде, ежелден табиғатпен етене жақын болған адамзат оның тылсым күштеріне, табиғат құбылыстарына ерекше мән берген. Қазақ тілінің сөздік қорының молдығы, байлығы біз нысан етіп отырған табиғат бейнесін беретін фразеологизмден көрінеді. Қазақ тілінің көркемділігін, айшықтылығын танытатын бұл тұрақты тіркестер көркем шығармаларда табиғатты барынша жанды суреттеуде, ерекше бейнелерін көрсетуде қолданылады. | TEXT | kaz |
67 | бұрыштарының қосындысы 0 360 болғандықтан, оларды тригонометриялық кестеден аламыз. Мысалы, 0 0 0 135 , 135 , 90 немесе 0 0 0 120 , 120 , 120 т.с.с. Пайда болған *AOC*, *BOC*, *AOB* үшбұрыштарының қабырғаларын *x*, *y*,*z* 0 болатындай өрнектейміз. *AOC*, *BOC*, *AOB* үшбұрыштардың әрбіреуіне косинустар формуласын қолданып теңдеулер жүйесін құрамыз. *S ABC S AOB SBOC S AOC* аудандарды есептеу барысында пайда болған өрнектің мәнін есепте деп құрастырған жүйемізге шарт қоямыз. Жоғарыда көрсетілеген мысалдар бойынша бірнеше есептерді келтіруге болады. Сонымен, алгебралық есептерді геометриялық тәсілмен шешудің артықшылықтары: | TEXT | kaz |
68 | Қазіргі кезде ғылым мен техниканың даму деңгейі әрбір адамды сапалы және терең білім мен іскерліктің болуын, ойлау қабілетінің жоғары, шығармашылықпен жұмыс істеуін талап етеді. Оқушылардың математикалық білімін жоғары деңгейде оқыту, яғни тереңдету әр ұстаздың алдындағы міндет. Мұғалім шеберлігінің негізгі көрсеткіштерінің бірі - әдістеме саласындағы ғылыми жаңалықтар мен озық тәжірибені жетік игеру. Дарынды балалардың қабілетін дамытудың жолдары көп. Соның ішінде олимпиадалардың рөлі ерекше. Оқушылардың пәнге қызығушылығын оятатын, олардың математикалық ой - өрісінің, шығармашылық қабілетінің дамуына дәнекер болатын қосымша тақырыптар көп әсерін тигізеді. Олимпиадалық есептерді алып қарайтын болсақ, қиындығы өте жоғары. Мұндай есептерді шығару оқушылардан терең ізденуді, терең ойлануды, еңбекқорлықты, шыдамдылықты талап етеді және соған тәрбиелейді. Олимпиадада кездесетін есептер мектеп көлемінде нақты оқылмайды, сондықтан оған қосымша ізденіп, еңбектену керек. 5-7 сынып оқушыларын олимпиадалық есептерді шешуге үйрету барысында әртүрлі тәсілдерді қарастыруға болады. Солардың бірі, Дирихле принципін осы мақалада қарастыратын боламыз. Мақаланың мақсаты олимпиадалық есептерді шығару барысында орта буын оқушыларын математикалық ұғым анықтамаларын, оның қасиеттерін, қажетті теоремаларды білу, алуан түрлі түрлендіру ережелері мен алгоритмдерін жетік, еркін меңгеру, мектептің математика курсында айтылатын теориялық мәселелерді толық меңгеру. | TEXT | kaz |
69 | Математиканың әртүрлі есептерін шығару барысында «Дирихле принципі» атты арнайы тәсіл қолданылады. Дирихле принципінің ең кең тараған тұжырымдамасы: Егер қояндар торларға қояндар саны торлар санынан көп болатындай торларға отырғызылса, кем дегенде бір торда бір қояннан артық қоян болады. Егер *m* қоян *n* торға отырғызылса, онда кем дегенде бір торда кемінде *n m* қоян болады,ал кемінде бір торда *n m* санынан аспайтындай қоян отырады. | TEXT | kaz |
70 | Егер торлар қояндарға қарағанда көбірек болса, онда кем дегенде бір тор бос болады. Дирихле принципі маңызды, қызықты әрі пайдалы әдіс. Оны күнделікті өмірде де қолдану адамның логикалық ойлау қабілетін дамытады. Бұл әдіс бізге ойымызды жалпылауға мүмкіндік береді. Осы әдіске байланысты бірнеше мысалдар қарастырайық. | TEXT | kaz |
71 | Енді шашкилер түрлі түсті болған жағдайды қарастырамыз. Ақ шашкилердің орналасуларының кез келген жағдайын алайық. Осы шашкилерді олардың кез келген екеуі әртүрлі түс болатындай 8 түрлі түске бояймыз. Бірінші біз 8 түстің бірімен бояп шығамыз, екінші 7 түстің біреуімен және т.с.с. Нәтижесінде 8! тәсіл шығады. Сонымен барлық тәсіл 2 8!8! 8! болады. | TEXT | kaz |
72 | Шашырау нәтижесі бойынша ядроның құрылысы мен қасиеттері туралы көп мағлұмат алуға болады. Шашырау процесінің әсерлесу потенциалы мен оның тереңдігінің параметрлерін нақтылау жұмыстары да негізгі мәселелердің бірі. 9Ве ионының басқа ядролармен әсерлесуі және одан туындаған реакцияларды зерттеу 9Ве элементін үдету [6] мүмкін болған кезден бері қызықты болып саналады. Мәселен, Mg-ден Ag аралығындағы түрлі ядролардың 14-26 МэВ энергия аймағында серпімді шашырауы мен соавторларының жұмысында [6] зерттелді, жұмыста 9Ве ионының 12С ядросында серпімді шашырауы зерттелсе, ал мына мақалалар серпімді шашырау кезіндегі «ауысым процесін» көрсете білді. Сондай-ақ келесі зерттеулерде 9Ве ядросының 28Si ядросымен серпімді шашырауы зерттелді. Жұмыстың мақсаты ретінде 9Ве+28Si жүйесі үшін Елаб=12-17 МэВ энергия аралығындағы серпімді шашырау бойынша алынған эксперименттік мәндерді жақсы сипаттайтын оптикалық потенциал параметрлерін алу болып қабылданды. | TEXT | kaz |
73 | Бөлшектердің атом ядросымен әсерлесу потенциалдарын есептеуде ең көп таралған әдістің бірі серпімді шашырау мәліметтерін өңдеудің оптикалық моделіне негізделген – феноменологиялық талдау әдісі [14]. Әдетте, есептеулер соқтығысушы ядролардың массалық центр арақашықтығына ғана тәуелді болатын орталық потенциалдармен шектеледі. Бұндай оптикалық потенциалды келесі түрде жазуға болады: | TEXT | kaz |
74 | бұл жерде формуланың бірінші мүшесі -VC(r) кулондық потенциал, V(r) - потенциалдың нақты құраушысы, WV(r) және WS(r) - жорамал потенциалдың тиісінше көлемдік және беттік мәндері. Талдаулар көлемдік түрдегі Вудс-Саксондық потенциалымен жүргізілді. Вудс-Саксон формфакторын потенциалдың нақты және жорамал бөлігі үшін келесідей түрде жазуға болады: | TEXT | kaz |
75 | V0 және W0, ar және ai , Rr және Ri - нақты және жорамал потенциалдардың сәйкесінше тереңдігі, диффузия коэффициеттері және радиустары. Радиустар әсерлесуші ядролардың A1 және A2 массалық сандары арқылы анықталады: | TEXT | kaz |
76 | Оптикалық потенциал параметрлері өзіндік ерекше заңдылық: rr = ri и ar = ai ретінде алынып, ал нақты және жорамал потенциал тереңдіктерінің қатынасы V0/W0~10 деген болжаммен, сәйкесінше 100 және 10 деп қабылданды. Алынған ОП нәтижелері 1-ші кестеде көрсетілген. Анализ нәтижелері төмендегі 1-суретте бейнеленген. Сурет 1. 9Ве+28Si Елаб=12-17 МэВ аралығында серпімді шашырауының бұрыштық таралуы. Нүктелер - эксперименттік мәндер, қызыл сызықтар - оптикалық модель талдау нәтижелері | TEXT | kaz |
77 | 9Ве ядросының 28Si ядросынан 12-17 МэВ энергия аймағында серпімді шашырауының эксперименттік мәндері оптикалық модель аясында Fresco кодының көмегімен талданды. Талдауда бекітілген rr = ri и ar = ai , және V/W~10 ерекше заңдылық бойынша сипатталып көрсетілді. Талдау нәтижелері бойынша теориялық қималардың эксперимент нүктелерін жақсы сипаттайтыны айқындалды. Зерттеудің алға қойған мақсаты орындалып ОМ оңтайлы потенциалдық параметрлер жиыны алынды. Алдағы уақытта осы жұмысты әрі қарай нақтылап, басқа да заңдылықтар, модельдер аясында тексеру жұмыстары жоспарланып отыр. | TEXT | kaz |
78 | Ядролық физика, жаңа материалдар және технологиялар халықаралық кафедрасының докторанты, , Нұр-Сұлтан, жетекшісі – . Радон қоршаған ортадағы қауіпті радиоактивті элементтердің бірі болып табылады. Радонның ауадағы концентрациясын зерттеудің бірнеше әдістері бар [1]. Қатты денелі альфатректі детекторларды (ҚДАТД) қолдану арқылы анықтау радон зерттеулерінде кеңінен қолданылатын әдіс. Бұл әдістің басты артықшылығы бірнеше детектор үлгілерін біруақытта экспозициялау және оларды орталықтандырылған химиялық өңдеу мүмкіндігі. Бұл ауқымды қаржылық және уақыттық шығындарды болдырмауға жағдай туғызады. Зарядталған ауыр бөлшек орта арқылы өту кезінде оның материалының иондалуына алып келеді. Осының нәтижесінде қатты дененің молекула деңгейіндегі құрылымы бөлшектердің траекториясының бойымен бұзылады. ҚДАТД жұмыс принципі осы құбылысқа негізделген [2]. Трек эффектісі көптеген материалдарда бар. Әсіресе, ол нитроцеллюлоза немесе әртүрлі поликарбонаттар сияқты ұзын молекулалы материалдарда ерекше байқалады. Және мұндай материалдар детектор дайындау үшін ең қолайлы болып табылады [3]. ҚДАТД көптеген салада: ядролық физика, ядролық химия, сонымен қатар биомедициналық және экологиялық, адам денсаулығына әсер ету зерттеулерінде кеңінен қолданылады. Толығырақ олардың классификациялары мен қолдану салаларына осыған дейінгі жұмыста шолу жасалған болатын [4]. Қазіргі таңда біз Ақмола облысының елді-мекендерінде және Нұр-Сұлтан қаласында ҚДАТД қолдану арқылы ауадағы радон концентрациясын анықтауға арналған зерттеу жұмыстарын жүргізіп жатырмыз. Негізгі және түпкі мақсаты Ақмола облысының, одан кейін мүмкіндігінше территориясының, радон картасын жасау болып табылатын бұл ауқымды зерттеу жұмысында Dosirad (Франция) өндірген LR-115 type 2 тректі детекторы қолданылды. Жалпы LR-115 type 2 детекторлары келесі мақсатта кеңінен қолданылады: | TEXT | kaz |
79 | Бөкейхановтың шығармашылық мұрасы бүгінгі таңда тарихшылармен әдебиеттанушылар тарапынан зерттеуге алынып, ал қайраткердің экономикалық көзқарасын ғылыми талдау ісі сәл кешеуілдеп қалғандай әсер қалдырады. алған базалық білімі тұрғысынан–экономист.Ол 1894 жылы Санкт- орман шаруашылығы академиясының экономика факультетін бітірген. Тергеу материалдарында тіркелген жеке іс- қағаздарының бірінде ол мамандығым «оценщик»деп те көрсетеді. қазақ жерінің,оның асты-үсті табиғи байлықтарының терең білгірі ретінде мойындаған. үшін нәтижелі болған оның академик басқарған Сібір теміржолы бойындағы аудандарды экономикалық тұрғыдан зерттеу экспедициясы еді. Бұл экспедицияға қатыса жүріп, ол қазақ қойына арналған монографиялық зерттеуін аяқтайды. Бұл қазақ қой шаруашылығы туралы алғашқы іргелі зерттеу еңбегі болатын. Қазақ қойы туралы бұдан бұрында (мәселен, .б.), кейінде зерттеу жұмыстары болған. зерттеуі қазақ қасиет тұтатын мал тұқымы туралы тереңдігімен, нәзікте жанжақтылығымен ерекшеленеді. Енді осы еңбектерге қысқа болса да тоқталып өтейік. Павлодар уезі халқының тарихына байланысты еңбегінен бүгінгі біздер үшін де қызықты мынадай тарихи деректерді кездестіреміз. Кереку (жергілікті халық бұл өңірдіосылай атайды) өңірі ілгері замандардан мал шаруасына және егіншілікке қолайлы, жері құнарлы, елге құтты мекен болған. Сондықтан да бұл өңір үшін түрлі этникалық қауымдар арасында үзіліссіз күрес жүріп отырған. Сондай қарулы қақтығыстардың соңғысы ХVIII ғасырда қазақтар мен қалмақтар арасында жүргендігін ел ішінде сақталған ауыз екі әңгімелерден байқауға болады. қазақ халқының дәстүрлі мал шаруашылығының артықшылықтары мен әлсіз жақтарын терең әрі нәзік түсінген ғалым болды. Ғалымның бұл реттегі сұңғылалығына оның қой шаруашылығына арналған монографиялық зерттеуінің 2-ші тараумен таныса отырып көз жеткізуге болады. Тарауда жасалған тұжырымдар Семей, Ақмола және Торғай облыстарына қарайтын 12 уездегі қазақ қожалықтарын статистикалық тұрғыдан зерттеу арқылы алынған.Әлекең қазақ жеріндегі қой шаруашылығын Ресейдің малға бай деген Астрахань, Таврия губернияларындағы және Дон облысындағы жағдаймен салыстырады. Мәселен, 1897 жылға тиесілі көрсеткіштер бойынша: Астрахань губерниясында 1 адам басына шаққанда– 2,45 басқой; экспедициясыныңкөрсетулерібойыншабұлкөрсеткіш: Ақмолаоблысында– 3,93 басқойданкелген [1, 83]. Осы көрсеткіштергесүйенеотырып қазақдаласы тұрғындарыныңқажетінеөсірілетінқойсаныЕуропалықРесейдіңеңмалғабайдегенгубернияларына нанағұрлымасыптүседідегентұжырымжасайды. Осы тарауда қазаққойларынасипаттамабереотырып: «Аққойдықазақбайларыөсіреді, өйткені, аққойдыңжүнінен қазақтыңбайкиізүйінеқажетақкиіздаярланады. Біраққойаяздықысқатөзімдіемес. Яғниортажәнекедейқазаққожалықтарынааққойөсірутиімсіз, сондықтандабұлқожалықиелеріқоютүстіқойөсіругебейім. Қазаққойларыныңбасымбөлігі боз жәнеқоңырболыпкеледі», –депжазады. қазақ қойына берген сипаттамасын мынадай сөздермен аяқтайды: қазақ қойы бұл жануар туралы айтылатын ғайбат сөздерге лайық емес. Қазақ қойының кеңістікте өзін еркін сезінуге мүмкіндік беретін ғажапес-жадыбар. Мәселен, жас қозы жаңа жайылым іздеп 10-15 шақырым ұзап, шыққан жеріне оңай-ақ оралады. Әккі қойлар күзгі және қысқы жайылымдардағы құнарлы оты бар жерлерді жақсы айыра біледі, бұл ретте малшылар қалың қарлы қыста қойдың тапқырлығына сүйеніп қарда жайылымдарды анық тайды. қазақ малына берген мінездемесі осындай тереңдігімен және жылылығымен ерекшеленеді. Жоғарыда аталған ғылыми-зерттеу экспедицияларына қатынасуы, сондай-ақ, ғұлама ғалымның кейінгі байқаулары мен зерттеулері оны қандай тұжырымдарға жетеледі? Жергілікті халықтың дәстүрлі шаруашылығын, жер қорын пайдалану жүйесімен мәдениетін зерттеу арқылы орталық үкімет орындарына нақты ұсыныстар әзірлеу үшін ұйымдастырылған бұл экспедиция жұмыстарына қатынасу барысында қазақ даласына байланысты империялық биліктің көздеген мақсатын бұрын өзі байқай бермеген жаңа қырынан таныды. Соның нақты көрінісі үкіметтің қазақ көшпелі және жартылай көшпелі қожалықтарын жаппай экспедицияның көздеген ортақ мақсаты орта қазақ қожалықтарын отырықшы өмірге аударуға қажет болатын жер нормасын анықтау болатын. Қазақ қожалықтарын отырықшы өмірге аудару өз ретінде патшалық билікке қалған қазақ жеріне ішкі губерниялардан мыңдаған орыс шаруаларын көшіріп әкеліп қоныстандыруға жол ашатын еді. XX ғасырдың басындағы Ресей үкіметінің есебі бойынша қазақ жері, біріншіден, империяның ішкі губернияларындағы жер тапшылығын шешуге мүмкіндік туғызатын құрал болса, екіншіден, оның батыс мемлекеттерімен кезекті технологиялық текетіресінде өнеркәсіптік бай шикізат көзіне айналдыру,үшінші мал шаруашылығын одан әрі дамыту. Ал әлемдік күштердің өзара қарсыласу процесі барысында империя құрамындағы кіші этникалық құрылымдардың табиғи мүддесімен мәдени құндылықтары соншалықты жоғары мәнге ие бола алмайтындығы о бастан белгілі. Қазақ елі, оның табиғи және адами әлеуеті Ресейдің батыс мемлекеттерімен текетіресінде күш қоры (резерв) міндетін атқаруға тиіс болды.Қазақ қоғамының мұндай ауыр сыннан өту мүмкіндігі қандай, ентелеп еніп келе жатқан капитализм сұраныстарына қазақ жұртын емен жауап бере алады деген сауалдар туындады. Бұл сауалға байланысты мынадай пікірі қалыптасқан:Қазақ елінің байлығының көптігі рас. Бірақ ол байлықты онды-солды шаша бермей тиянақты түрде,қазақтардың өздеріне пайдалану керек.Ал шаруашылыққа келер болсақ, мал басына сылдандырып, тиімді мал шаруашылығына көшу қазаққа жат емес. алдымен патшалық биліктің, кейінірек кеңестік биліктің қазақ елін тез арада отырықшы тұрмысқа аудару жобасына үзілді-кесілді қарсы шықты. «Мал шаруа сытымақ емес, төре келе жатыр деп қолға ала қоятын», –деп жазды ол [2, 11]. Кеңес өкіметінің қазақ қожалықтарын ешқандайда даярлықсыз, бірнеше жылдың төңірегінде отырықшы тұрмысқа аудару әрекетін ол ұлт өміріне жасалған эксперимент ретінде бағалады. Яғни, эксперименттер лабораторияларда жүргізілмек, ал адамдар қоғамын эксперимент кеңістігіне айналдыру қоғам үшін нағыз трагедияға айналуы әбден мүмкін екендігін ескертті. және оның серіктері Дулатұлы «Қазақ» газеті арқылы қазақ халқын патша әкімшілігінің әрбір отбасындағы ер адамға 15 десятинадан жер үлесін алып, отырықшы тұрмысқа өтуге шақырған шараларына мойынсұнбай, қарсылық көрсетуге шақырды. Бұл ретте ол башқұрт халқының ауыр тәжірибесінен сабақ алуға үндеді. Егіншіліктің қыр-сырынан бейхабар жұрт әуелде әкімшілік орындарының үгітіне сеніп, ер басына он бес десятинадан жер алуға келісіп, соңынан отырықшы тұрмысқа бірден көндіге алмастан, алған үлесін көрші орыс мұжығына қант-шайға айырбастап, ең соңында өз Отанында жер иелігі жоқ босқынға айналған еді. Алдымен патшалық билік тұсында, сонан соң кеңес өкіметі жағдайында бастаған қазақ зиялылары биліктен қазақ жеріне ішкі Ресейден орыс шаруаларын көшіріп әкеліп қоныстандыру шараларын тоқтатуды талап етті. Бұл істе алаштық және кеңестік ұстанымдағы ұлт зиялылары ауыз-бірлік танытты, бір үрдістен шығып отырды. Метрополия тарапынан жүріп жатқан отарлау саясаты жағдайында алаштық ұстанымдағы зиялылар жерге жекеменшік енгізу саясатына үзілді-кесілді қарсылық танытып, жерді қауымдық меншік түрінде пайдалану тиімді екендігін дәлелдеуге күш салды. Аграрлық сектордың тез дамуын қамтамасыз ету үшін жеке шаруалар ерікті кооператив болып ұйымдасқаны тиімді екенін Дания елінің тәжірибесімен дәлелдеп бағып еді . Халқының бірегей сауаттылығы негізінде бүкіл Данияға тараған кооперация қозғалысы бірлескен еңбек тиімділігін арттырып, елді тез арада байытуға негіз болды. Архив материалдарына қарағанда, «Алаш» автономиясы құрылғанға дейін Торғай облысындағы Уақытша үкіметтің комиссары дәрежесіндегі ауылды кооперациялауды пәрменді түрде қолға алып, бұл шара соңынан Қазақ-Алаш автономиясына кірген 10 облыстың бәрінде де қарқынды жүргізілгенін атап өту керек. Жер мәселесі Алаш партиясының бағдарламасында жеке тарау ретінде берілді. Онда, мәселен, негізгі заңын жасағанда жер сыбағасын алдымен жергілікті жұртқа берілсін, қазақ жер сыбағасын отырған жерлерден алып орналасқанша қазақ жеріне қоныс аударушылар келмесін…», –деген жолдар бар еді [3, 57]. 1914 жылы желтоқсан айында басшылығымен өткен ІІ Бүкіл қазақ съезі қазақ мемлекеттігін Алаш форматы ретінде ұсынған болатын. Сол құрылтайда бір ауыздан ұйғарым қабылдап: «Алаш автономиясының 10 облысының жерасты-үстінің байлығы, жер-су, пайдалы қазбалары бөлінбес Алаш меншігінде», деп бекітілген болатын. Бұл ұйғарым келешек Қазақстанның алдыңғы қатарлы мемлекет болып қалыптасып, өсіпөркендеуінің негізі боларына толық кепіл, сенім артылған-ды. келешек жас мемлекетіміздің алдында тұрған өрелі мақсаттары туралы: «Үстіміздегі ХХғасыр–өркениет бәсекелестігінің заманы. Бұл уақытта күн астындағы орын үшін күреспейтін һәм мәдениетке талпынбайтын ұлттың табылуы кәдік…Қазіргі әлемдік соғыста ғылым үстемдік алды. Күнделікті өмірде ғылым айқындаушы күшке айналды. Білімсіз халық өркениет қалтарыстарында қалып қоятынын айтып жату артық. Өз мәдениетін сақтау, барлық жақсы нәрселерді игеру жолындағы күреске қазақтарда қосылды.Бізге білімді, тәжірибелі саясатшылар, жоғары білікті мамандар қажет. Бізге фабрикалар, зауыттар, шаруашылық ұйымдары, кооперативтер және басқа да көп нәрселер керек. Мұның бәрі білімді қазақтарды қажетсінеді. Мұның бәрі бір күнде немесе бір жылда пайда болмайды. Осының бәрін өмірде жедел іске асыру үшін жіті жоспарлау, мамандардың бейнетті еңбегі, ауқатты азаматтардың қаржысы керек және істі дереу қолға алу керек»деп жазған еді.Осы сөздері арқылы біздің өмірімізде жердің,шаруашылықтың маңыздылығын жеткізе білген еді.Осы мақала арқылы шаруашылыққа қатысты негізгі түсінігін келтірдік.Бұл мақала зерттеуді қажет етеді. | TEXT | kaz |
80 | Мәдениет саласында мелекеттік саясатын жүзеге асыру және қалыптастыру кезінде жаһандану жағдайларында елдің мәдени-рухани өмірдің салт-дәстүрлері мен тәжірибесі ғана ескермейді, сонымен қатар әмбебап сипаттағы халықаралық актілер қағидаттары (Адам құқықтар бойынша жаппай декларациясы(1948 ж.), әлеуметтік, экономикалық және мәдени құқықтар жөнінде Халықаралық шарт(1966 ж.), БҰҰ мыңжылдық Декларациясы (2000 ж.), сондай-ақ халықаралық мәдени серіктестіктің және мәдени саясаттын, мәдени сұрақтары бойынша ұсынымдар, конвенциялар, декларациялар, халықаралық мәдени серіктестік жөнінде Декларациясы (Табиғи және мәдени мұрасын сақтау жөнінде конвенциясы (1972 ж.), (1982 ж.), «Біздің мәдени әртүрлілігі» (1996 ж.) ЮНЕСКО Мәлімдемесі, «Даму мүдделерінде мәдени саласында саясаты бойынша іс әрекеттердің жоспары» (1998 ж.) есептеледі. Халықаралық-құқықтық аспектісіндегі «мәдениет әлеуметтік тобын немесе қоғамын сипаттайтын эмоционалдық, зияткерлік, материалдық және рухани айқын көрсетілген сипаттардың жиынтығы» сияқты анықталады [3, 7]. Мамандар атап өткендей, заманауи жаһанданушы қоғамда екпіндей ауысатын әлемнің контексінде әлеуметтік сәйкестіктің және мәдени саясаттың жаһандыратын сұрақтары, саясатын және мәдениеттің өзара байланысы ұлғаяды. «Жаһандану қатып қатқан жергілікті мәдениеттерге жай ғана әсер етпейді, ал олардың өзгеретін жаһандық жағдайын қоса өреді» [4, 391]. американдық философтың қөзқарасынан жаһандану ұлттық мәдениеттердің теңдесі жоқ сіңісуі ғана емес, бірақ, сондай-ақ жаңа әлемдік мәдениетін қалыптастыру және мәдениеттің және бизнестің қосылуы [5, 123]. Жаһандандыру процестердің осындай даму векторына қарсы ресей философы шығады: «Нарықтың мәдениет заңның бағындырумен туындаған мұндай «жаһандану» мәдениет саласында оны азып-тозып өлуге және ұмытуға ұшыратып, ерекше этникалық және ұлттық мәдениетін басуға әкеледі» [6, 369]. Басқа жағынан жаһандану, этника сәйкестігіннің шалпын көбінесе бастамашылық етіп мәдениетін өзара байыту үшін мүмкіндіктерін құрайды. «2004 жыл ішінде адамның даму жөнінде баяндамада: заманауи алуан түрлі әлеміндегі мәдени бостандығы» «жаһандану адамдар арасындағы байланысын кеңейтеді, өмір салтына, идеялар, құндылықтар алмасу тереңдігі және ауқымы бойынша теңдесі жоқ етіп жасайды» деп атап айтылған [7, 103]. Бұқаралық ақпарат құралдарының қарқынды таратуы, интернет-технологияның, теледидардың, киноның туындауы мәдениет функция мен құрылым жөнінде, демек, мәдени саясаты жөніндегі көріністі түбегейлі өзгертті. , Э. және ресейлік мәдениеттанушылар мәдениет екі бірін-бірі толықтыратын үрдістермен сипатталады-бір жағынан жынысы, жасына, дініне, кең таралған әуендер мен мәтіндерге, мәдени стереотиптерге немесе тіпті мекемелерге қарамастан адамдарды біріктіретін жаһандық массалық мәдениеттің қалыптасуына, ал екінші жағынан - әртараптандыруға, мәдени қоғамдастықтардың өсіп келе жатқан алуан түрлілігіне әкеледі. Психологиялық тіректердің іздеулерінде адамдар өздерінің «шыққан тегіне» жүгінеді-этностың «ядро» сәйкестігін жасайтын мәдени және тарихи салт-дәстүрлерге [8]. Заманауи жағдайларындағы Жапонияның мәдени саясатын «Жапониядағы жаһандану гомогендеуге әкелген жоқ, ал үлкен әртүрлілік пен көпқарама-қарсылыққа жол аша отырып, динамика түрде дамыды» деп қарастыруға болады [9, 96]. Ұлттық сәйкестіктің мәселесі Жапония алдында әрдайым тұратын, өйткені ол өзінің барлық тарихы ішінде шетел мәдениетін бейімдеді және алып пайдаланды. Жапонияда орта ғасырларында Қытайға (дәстүрлі сәйкестік) бағдарланды, кейін, Мэйдзи қалпына келтірумен бастап, Батысқа (инновациялық сәйкестік) қарай қайта бағдарланды. әлеуметтанушы көзқарасына сәйкес жапон санасы үшін инновациялық сәйкестік пен дәстүрлі сәйкестіктің қосылысына тән. Осылай, Жапонияда қосбірлікті сәйкестігі қалыптасты: сыртқы (институционалдық) — батыс және ішкі (рухани-адамгершілік) — қиыр шығыс [10, 84]. Жаһандалған әлемінде, қайда мәдениеттер мен мемелекеттер арасында шекаралар өшіріледі, жапондар өзін-өзі сәйкестендіруі жөнінде қайтадан ойлану қажет. Жоғарыда айтылғандай, мемлекеттің мәдени саясаты жаһанданған әлемнің жағдайларында ұлттық сәйкестігін ұстап тұруға және сақтауға қызмет етуге талап етілген. Жапонияның мәдени саясаты үш негізгі бағыттарда жүзеге асырылады: 1) мәдени мұраны сақтау ("әлемдік мұра" ЮНЕСКО бағдарлама шегіндегі Жапоня қызметі), 2) өңірлердің мәдени жаңғыртуы (дағдарыс аймақтарында "мәдени индустрия" дамыту), 3) сыртқы мәдени саясаты (шетелде корпоративті жапония мәдениетін таратумен қамтамасыз етілетін әлемдік алаңында қолайлы Жапония беделін қалыптастыру). Жапонияда мемлекеттік мәдени саясатын екі ұйым жүзеге асырады: Білім, мәдениет, спорт, ғылым мен Жапония үкіметінің техникалар (MEXT), сондай-ақ Жапонияның шет істердің Министрлігінің қамқорлығымен Жапон қорының Министрлік шегінде мәдениет аясындағы агенттігі. Мәдениет жөнінде агенттігі, негізінен, ішкі мәдени саясатына жауап береді (дегенмен, бірнеше кейбір бағдарламалар, мысалы, шетелдіктер арасында жапон тілдің таратуы сыртқы мәдени саясаттың бөлігі болып табылады), ал барлық әлем бойынша 19 филиалдары бар Жапон қоры ішкі мәдени саясатын жүзеге асырады. Мәдени мұрасы сақтау бойынша Жапония қызметі әлемнің мәдени саясаттың ең маңызды саласын білдіреді. 1972 ж. ЮНЕСКО бас конференциясы, мәдени құндылықтарын сақтау мәселесін зерттей отырып «адамгершіліктің мәдени және табиғи мұрасына зақымдануының, сондай-ақ оларды одан әрі қауіпті, зиянды және бүлдіретін құбылыспен ұлғайтатын әлеуметтік және экономикалық өмірдің дамуына дәстүрлі себептермен ғана шақыратын қиратуы одан әрі қауіп төндіред»і деген қорытындыға келді [11]., Елдің мәдени саясаты ішкі саяси сияқты және сыртқы саяси қызметі сияқты ажырамас компонентін білдіреді. Кең мағынада мәдени саясатын қағидаттардың және нормалардың жиынтығы ретінде, сондай-ақ әртүрлі мемлекеттік және қоғамдық институттар арқылы мәдениетін тарату және дамыту, жаңғырту, сақтау бойынша шараларды және жүйелердің шарасы ретінде қарастырады. Осылай, Я мәдениеттің ресейлік теорияшылы «халықтың жан-жақты терең инмәдениеттану және әлеуметтану бойынша ағартушылық, ойын-сауық, ғылыми, діни, шығармашылық, баспа, коммуникациялық, әлеуметтікұйымдастыру және басқа да мемлкеттік және қоғамдық институттар және білім арқылы жүзеге асыратын практикалық шаралардың және идеологиялық қағидаттар жиынтығы ретінде» мәдени саясатын анықтайды [1, 141]. Мәдени саясатын тар мағынасында-бұл мәдени саласында мемлекеттін қызметі болып табылады. Мәдени саясаты саяси билігімен кездесетін азаматтық қоғамы кеңістігінде билік және мәдениет қиылысында орыны бар. Мәдениет, билік және саясат тек ажырағысыз ғана емес, олар сәйкестігін және қоғамын қалыптастыратын біртұтас тұтастық элементтері болып табылады [2, 13]. Мәдени саясаты мәдени өндіру жүйелерін реттеу, мәдениет пен билік қарымқатынасын қалыптастыруы, қоғамның мәдениеттері әртүрлі біркелкі топтардың қолдау мақсаттары болып қызмет етеді (мұрасының индустриясы, бос уақыт және ойын-сауық индустриясы, мәдени туризмнің индустриясы). Кез келген елдің мәдени саясаты ішкі және сыртқы факторлардың ықпалына ұшыраған. Мәдениет саласында мелекеттік саясатын жүзеге асыру және қалыптастыру кезінде жаһандану жағдайларында елдің мәдени-рухани өмірдің салт-дәстүрлері мен тәжірибесі ғана ескермейді, сонымен қатар әмбебап сипаттағы халықаралық актілер қағидаттары (Адам құқықтар бойынша жаппай декларациясы(1948 ж.), әлеуметтік, экономикалық және мәдени құқықтар жөнінде Халықаралық шарт(1966 ж.), БҰҰ мыңжылдық Декларациясы (2000 ж.), сондай-ақ халықаралық мәдени серіктестіктің және мәдени саясаттын, мәдени сұрақтары бойынша ұсынымдар, конвенциялар, декларациялар, халықаралық мәдени серіктестік жөнінде Декларациясы (Табиғи және мәдени мұрасын сақтау жөнінде конвенциясы (1972 ж.), (1982 ж.), «Біздің мәдени әртүрлілігі» (1996 ж.) ЮНЕСКО Мәлімдемесі, «Даму мүдделерінде мәдени саласында саясаты бойынша іс әрекеттердің жоспары» (1998 ж.) есептеледі. Халықаралық-құқықтық аспектісіндегі «мәдениет әлеуметтік тобын немесе қоғамын сипаттайтын эмоционалдық, зияткерлік, материалдық және рухани айқын көрсетілген сипаттардың жиынтығы» сияқты анықталады [3, 7]. Мамандар атап өткендей, заманауи жаһанданушы қоғамда екпіндей ауысатын әлемнің контексінде әлеуметтік сәйкестіктің және мәдени саясаттың жаһандыратын сұрақтары, саясатын және мәдениеттің өзара байланысы ұлғаяды. «Жаһандану қатып қатқан жергілікті мәдениеттерге жай ғана әсер етпейді, ал олардың өзгеретін жаһандық жағдайын қоса өреді» [4, 391]. американдық философтың қөзқарасынан жаһандану ұлттық мәдениеттердің теңдесі жоқ сіңісуі ғана емес, бірақ, сондай-ақ жаңа әлемдік мәдениетін қалыптастыру және мәдениеттің және бизнестің қосылуы [5, 123]. Жаһандандыру процестердің осындай даму векторына қарсы ресей философы шығады: «Нарықтың мәдениет заңның бағындырумен туындаған мұндай «жаһандану» мәдениет саласында оны азып-тозып өлуге және ұмытуға ұшыратып, ерекше этникалық және ұлттық мәдениетін басуға әкеледі» [6, 369]. Басқа жағынан жаһандану, этника сәйкестігіннің шалпын көбінесе бастамашылық етіп мәдениетін өзара байыту үшін мүмкіндіктерін құрайды. «2004 жыл ішінде адамның даму жөнінде баяндамада: заманауи алуан түрлі әлеміндегі мәдени бостандығы» «жаһандану адамдар арасындағы байланысын кеңейтеді, өмір салтына, идеялар, құндылықтар алмасу тереңдігі және ауқымы бойынша теңдесі жоқ етіп жасайды» деп атап айтылған [7, 103]. Бұқаралық ақпарат құралдарының қарқынды таратуы, интернет-технологияның, теледидардың, киноның туындауы мәдениет функция мен құрылым жөнінде, демек, мәдени саясаты жөніндегі көріністі түбегейлі өзгертті. , Э. және ресейлік мәдениеттанушылар мәдениет екі бірін-бірі толықтыратын үрдістермен сипатталады-бір жағынан жынысы, жасына, дініне, кең таралған әуендер мен мәтіндерге, мәдени стереотиптерге немесе тіпті мекемелерге қарамастан адамдарды біріктіретін жаһандық массалық мәдениеттің қалыптасуына, ал екінші жағынан - әртараптандыруға, мәдени қоғамдастықтардың өсіп келе жатқан алуан түрлілігіне әкеледі. Психологиялық тіректердің іздеулерінде адамдар өздерінің «шыққан тегіне» жүгінеді-этностың «ядро» сәйкестігін жасайтын мәдени және тарихи салт-дәстүрлерге [8]. Заманауи жағдайларындағы Жапонияның мәдени саясатын «Жапониядағы жаһандану гомогендеуге әкелген жоқ, ал үлкен әртүрлілік пен көпқарама-қарсылыққа жол аша отырып, динамика түрде дамыды» деп қарастыруға болады [9, 96]. Ұлттық сәйкестіктің мәселесі Жапония алдында әрдайым тұратын, өйткені ол өзінің барлық тарихы ішінде шетел мәдениетін бейімдеді және алып пайдаланды. Жапонияда орта ғасырларында Қытайға (дәстүрлі сәйкестік) бағдарланды, кейін, Мэйдзи қалпына келтірумен бастап, Батысқа (инновациялық сәйкестік) қарай қайта бағдарланды. әлеуметтанушы көзқарасына сәйкес жапон санасы үшін инновациялық сәйкестік пен дәстүрлі сәйкестіктің қосылысына тән. Осылай, Жапонияда қосбірлікті сәйкестігі қалыптасты: сыртқы (институционалдық) — батыс және ішкі (рухани-адамгершілік) — қиыр шығыс [10, 84]. Жаһандалған әлемінде, қайда мәдениеттер мен мемелекеттер арасында шекаралар өшіріледі, жапондар өзін-өзі сәйкестендіруі жөнінде қайтадан ойлану қажет. Жоғарыда айтылғандай, мемлекеттің мәдени саясаты жаһанданған әлемнің жағдайларында ұлттық сәйкестігін ұстап тұруға және сақтауға қызмет етуге талап етілген. Жапонияның мәдени саясаты үш негізгі бағыттарда жүзеге асырылады: 1) мәдени мұраны сақтау ("әлемдік мұра" ЮНЕСКО бағдарлама шегіндегі Жапоня қызметі), 2) өңірлердің мәдени жаңғыртуы (дағдарыс аймақтарында "мәдени индустрия" дамыту), 3) сыртқы мәдени саясаты (шетелде корпоративті жапония мәдениетін таратумен қамтамасыз етілетін әлемдік алаңында қолайлы Жапония беделін қалыптастыру). Жапонияда мемлекеттік мәдени саясатын екі ұйым жүзеге асырады: Білім, мәдениет, спорт, ғылым мен Жапония үкіметінің техникалар (MEXT), сондай-ақ Жапонияның шет істердің Министрлігінің қамқорлығымен Жапон қорының Министрлік шегінде мәдениет аясындағы агенттігі. Мәдениет жөнінде агенттігі, негізінен, ішкі мәдени саясатына жауап береді (дегенмен, бірнеше кейбір бағдарламалар, мысалы, шетелдіктер арасында жапон тілдің таратуы сыртқы мәдени саясаттың бөлігі болып табылады), ал барлық әлем бойынша 19 филиалдары бар Жапон қоры ішкі мәдени саясатын жүзеге асырады. Мәдени мұрасы сақтау бойынша Жапония қызметі әлемнің мәдени саясаттың ең маңызды саласын білдіреді. 1972 ж. ЮНЕСКО бас конференциясы, мәдени құндылықтарын сақтау мәселесін зерттей отырып «адамгершіліктің мәдени және табиғи мұрасына зақымдануының, сондай-ақ оларды одан әрі қауіпті, зиянды және бүлдіретін құбылыспен ұлғайтатын әлеуметтік және экономикалық өмірдің дамуына дәстүрлі себептермен ғана шақыратын қиратуы одан әрі қауіп төндіред»і деген қорытындыға келді [11, 1]. | TEXT | kaz |
81 | Мемлекеттік тілдің мәртебесі, латын қаріпіне негізделген қазақ әліпбиінің мәселесі, оқыту процесін ақпараттандырудың артықшылықтары мен мүмкіндіктері – бүгінгі күн тәртібінде тұрған өзекті тақырыптар. «Білім туралы» заңында білім беру жүйесін ақпараттандыру мемлекеттік білім саясатының негізгі қағидаларын жүзеге асырудың маңызды бір механизмі екендігі айтылды [1]. Білім беру жүйесінде пәнді оқыту әдістемесінің сапалылығы елеулі қызмет атқарады. Сол себепті қазақ тілін оқытудың әдістемесін, тілді тиімді тәсілдермен үйрету жағдайын зерттеу, оқыту барысындағы оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру мақсатындағы әдістерді анықтау өзекті мәселе. Әдіснама саласында қазақ тілін оқытудағы интернет ресурстарын қолданудың әдістері мен тәсілдері әлі де зерттеуді қажет етеді. Сонымен қатар оқытуды қашықтан ұйымдастыру жүйесінде де бұл мәселе маңызға ие. Себебі қашықтан білім беру барысындағы оқытудың негізгі құралдары, ресурстары интернет кеңістігімен тығыз байланысты. Негізінен, қазақ тілін оқыту әдістемесіне үлес қосқан ғалымдарға тоқталар болсақ, қазақ зерттеуші-ғалымдарының басында – тұрады. Ғалымның «Оқу құралы», «Тіл-құрал», «Сауат ашқыш» атты оқулықтары, сонымен қатар «Әліппе астары», «Қай әдіс жақсы», «Нұсқаушы», «Баяншы» секілді еңбектері оқыту әдістемесі саласына қосқан елеулі туындылары деп айтуға болады. Ғалым оқыту мәселесі жөнінде: «Үйрену һәм үйрету ең басында қиын. Балалар оқудың басында қиналмаса, оқудан тауы шағылмай, көңілі қайтып мұқалмайды, оқуға ықыластанып, оқыған сайын қызығады», – деп оқытудың әуел баста қиын екендігін, оқушының қабылдау психологиясын ашып көрсетеді [2, 323]. Сондай-ақ қазақ тілін оқыту әдістемесіне зерттеу еңбектер жазып қалдырған зерттеушілер қатарына «Тәрбиеге жетекші», «Кім оқытады?» («Еңбекші қазақ» г., 1923), «Сауатты бол», «Учебник казахского языка для взрослых» (Қызылорда, 1936) атты еңбектерінің маңызы зор. Оқыту процесі мәселесіне өз пікірлерін қалдырған ғалымдарға «Тіл мәдениеті және қазақ тілін оқыту», , «Қазақ тілін оқыту методикасы», «Қазақ тілін оқытудың дидактикалық негіздері», «Қазақ тілін оқыту әдістемесі», «Қазақ тілі методикасы» атты еңбектерін және қазір де мақалалар жазып, өз үлестерін қосып жүрген зерттеушілер , , , , , жатқызуға болады. Ғалымдардың еңбектерінде сөз болып жүрген мәселелердің қатарына – тілді оқытуда компьютерлік технологияларды қолданудың әдістемесін жатқызуға болады. Жалпы білім беру процесінде электронды оқу құралдарын, компьютерлік технологияны пайдаланудың ақпараттық мүмкіндігі және әдіснамалық негізі әлі де біріздене қойған жоқ. Дегенмен де, жалпы білім беру жүйесінде жаңаша оқыту әдістері талданып жүрген зерттеушілердің еңбектері де бар. Әдіскерғалымдардың еңбектеріндегі алға шыққан мәселе – білім беруді ақпараттандыру және электронды оқулықтар, интернет ресурстарды қолдана отыра тың әдістермен оқытуды ұйымдастыру. Оқыту процесінде ақпараттық құралдарды, компьютердің сан қилы мүмкіндіктерін, интернет ресурстарын қолдану – оқушының кеңінен қамтылған және үздіксіз білім алуына мүмкіндік береді. Сондай-ақ компьютерлік технологияларды оқыту процесінде пайдалану – оқушының интелектуалдық белсенділігін дамытуына, сандық сауаттылығын арттыруына жағдай жасайды. Интернет ресурстарды қазақ тілін оқытуда қолдану арқылы оқушы ізденімпаздыққа, ақпараттарды өз бетінше сұрыптап, таңдау барысында сын тұрғысынан ойлау қабілетін арттыруға үйреніп, өз бетінше білім алуға дағдыланады. Сонымен бірге тілдік жаттығуларды орындау арқылы орфографиялық, стилистикалық қателіктерге жол бермей, жүйелі жұмыс жасауға үйренеді. Осы орайда жаңаша оқыту технологияларын қолдану арқылы оқытудың маңызы жөнінде ғалым : «Жаңаша жаңғыртып оқыту, жоғары белсенділікті дамыту және деңгейлік оқыту әдістемелерін жоғары дәрежеде дамыту оқытудың техникалық және электронды құралдарын жан-жақты пайдаланғанда ғана толық орындалады», – деген пікір білдіреді [3, 148]. Сонымен қатар ғалым оқыту процесіндегі негізгі инновациялық технологияларға: | TEXT | kaz |
82 | Компьютердің мол мүмкіндігін, интернет ресурстарды қолдану арқылы оқыту – үздіксіз білім берудің негізгі көзі екендігін айттық. Осы орайда келесі *иллюстрациялық әдіс* – жаңа тақырыпты түсіндірудің ең ұтымды әдісі. Себебі иллюстрациялық көрнекі құралдарды пайдалану оқушылардың ақпаратты тез, ұғынықты қабылдауына септігін тигізеді. Дегенмен де, сабақ барысында көрнекі құралдарды тақырыпқа сай мәтіндермен, жаттығулармен ұштастыра қолдану қажет. Бұл жөнінде ғалым : «Адамға қажет тақырып, сөйлем, тұрақты тіркес, мәтін арқылы ұсынылып, грамматика сол тілдік қатынастың қажетіне қарай сұрыпталғанда ғана нәтиже береді», – деп ой тұжырымдайды [4, 152]. Иллюстарциялық әдістің қолдану ауқымы өте кең. Мәселен, қазіргі таңда бүкіләлемдік пандемия жағдайында барлық білім ордалары қашықтан оқыту жүйесінде білім беріп жатыр. Осы мәселе аясында иллюстрациялық әдісті қолдана отырып оқушының назарына әр түрлі видео, аудио жазбалар, презентация, сурет, кесте, схема, диаграммаларды көрсету арқылы қазақ тілін оқытуға болады. Қашықтан білім беру барысында көрнекі құралдарды қазақ тілін оқытуда демонстрациялау арқылы оқушының тілді меңгеруге ықыласын арттырып, оқытушыға берілген ақпаратты түсінікті етіп оқытуға көмектеседі. Интернет ресурстарын оқушы жиі қолдану арқылы жан-жақты қамтылған ақпаратпен білімін толықтыруды әдеттенсе, оқытушы компьютерлік технологияны қолдана отыра сабақтың танымдық тұрғысынан ауқымын кеңейтіп, жаңаша әдістермен қызықты сабақ жүргізуге дағдыланады. Сонымен қатар бүгінде қашықтан білім беруде on-line байланыста жүргізілетін сабақтарды off-line форматта видеосабақтар түсіру арқылы жүргізу де қалыптасып келе жатыр. Оқытушылардың сандық сауаттылығы мен кәсіби шеберлігінің нәтижесінде жасалған видеосабақтар екі тараптың да уақытын үнемдеп, кез келген уақытта үздіксіз білім алуға қолайлы жағдай жасайды. Осы орайда оқытушыға бірден-бір көмекші құрал ретінде, сан қилы мүмкіндігі бар интернет ресурстарын талдап, ұсынамыз: | TEXT | kaz |
83 | Қорыта айтқанда, кестеде көріп отырғанымыздай, оқытушының оқыту процесін қызықты, танымды, есте қаларлықтай етіп өткізуіне мол мүмкіндік беретін қосымшалар өте көп. Оқушының назарын, ынтасын оятатын жаңа әдістерді, интернет пен компьютердің шеңберін пайдалана отырып оқыту – бүгінде дамып келе жатқан процесс. Оқушының мотивациясын жігерлендіріп, нәтижеге жетуге ынталандыратын әдістерді қолдану оқытушының шеберлігімен тығыз байланысты. Аталған интернет ресурстарын оқытуда пайдалану жас ұрпақтың сандық сауаты, ақпаратты қабылдауда сын тұрғысынан ойлау қабілетін дамытуына мол мүмкіндік береді. | TEXT | kaz |
84 | Тәуелсіздіктің 25 жылы ішінде Қазақстанның экономикалық платформасы әр күйде, әр түрде болып, әлемдік теңгерімді экономика жүйесіне ену мақсатында ҚР Президентінің басшылығымен бірқатар реформалардан өтті. Мемлекетімізде теріс үрдістердің алдын алу үшін бүгінгі таңда барлық ықтимал шаралар қолданылуда. ҚР Назарбаев 2014 ж. желтоқсанда жалпыұлттық телемост барысында үдемелі индустриялық-инновациялық дамудың бірінші «бесжылдығын» (2010-2014жж.) қорытындылап, Қазақстанға жаңа пост-индустриялдық заман келе жатқанын атап өтті. Бұл «заман» Мемлекеттік 2015-2019 жж. арналған индустриялық-инновациялық дамудың бағдарламасы болып шықты. Аталмыш бағдарлама ҚР Президентінің 2014 ж. 1 тамыздағы Жарлығымен бекітіліп, экономика саласындағы диверсификациялауды ынталандыру мен өңдеуші өнеркәсіптің бәсекеге қабілеттілігін арттыруды мақсат етіп қойды [1]. МИИДБ-2 металлургия, химия, мұнай-химия, машина жасау, материалдар құрылысы, тамақ өнеркәсібі сияқты 14 сектордан тұратын 6 басымдықты белгілей отырып, ел экономикасының технологиялық платформаға ауысуына бағытталған кластерлік саясатын айқындаған. Жекеше секторды тарту арқылы осы басымдықтарға кластерлік саясат қолданылады, ал ұлттық, аймақтық және инновациялық түрдегі кластерлерді қалыптастыру үшін инновациялық гранттар (шетелдік технологияларды сатып алу үшін) және индустриялық-инновациялық инфрақұрылым, оның ішінде арнайы экономикалық аймақтар секілді құралдар тартылуда. ҚР 2015 жылғы 29 қазандағы Кәсіпкерлік кодексінің 247-бабына сәйкес, индустриялық-инновациялық инфрақұрылым элементтеріне арнайы экономикалық аймақтар, технопарктер, индустриялық аймақтар, инновациялық кластерлер сияқтылар жатады [2]. Ал « арнайы экономикалық аймақтар туралы» ҚР 2011 ж. 21 шілдедегі Заңының 1-бабының 1-тармағында келесі анықтама берілген: «*арнайы экономикалық аймақ* (АЭА)– қызметтің басым түрлерін жүзеге асыру үшін арнайы экономикалық аймақтың арнайы құқықтық режимі қолданылатын, дәл белгіленген шекаралары бар ҚР аумағының бір бөлігі» [3]. АЭА индустриялық-инновациялық дамудың қозғаушы күші бола отырып, бәсекеге қабілетті өндірістерді жедел дамыту, халықты жұмыспен қамтамасыз ету, салаларға инвестициялар тарту және озық технологияларды енгізу сияқты басым мақсаттарды көздейді. Экономиканы диверсификациялау, тиімділігі жоғары әрі бәсекеге қабілетті өндірісті қалыптастыру мен жаңа технологияларды тарту мақсатында ҚР 10 АЭА құрылды: «Астана – жаңа қала», «Ақтау теңіз порты», «Инновациялық технологиялар паркі», «Ұлттық индустриялық мұнай-химия технопаркі» және т.б. Арнайы экономикалық аймақтар МИИДБ-2 қажетті шарты бола тұрып, ҚР Президентінің 2014 ж. желтоқсандағы «Нұрлы жол» инфрақұрылымды дамытудың 2015-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында» да қызметтің ажырамас бөлігі есебінде бекітілген. «Инновациялық технологиялар паркі» арнайы экономикалық аймағы ҚР Президентінің 2003 жылы 18 тамыздағы Жарлығымен құрылды. Алматыда орналасқан АЭА басты мақсаттары: ақпарат, телекоммуникация мен байланыс, жаңартылатын энергия көздері, табиғатты тиімді пайдалану, мұнай мен газды өңдеу мен тасымалдау саласындағы технологиялық даму; әлемдік шаруашылық байланыс жүйесіне ҚР экономикасының енуі; бәсекеге қабілетті әрі тиімділігі жоғару өндірісті қалыптастыру мен тауарлардың жаңа түрлеріне көптеп инвестициялар тарту. 2013 жылдың жазында ҚР Назарбаев өзінің Алматы қаласына жасаған жұмыс сапарында аталмыш арнайы экономикалық аймаққа барып қайтты. Елбасы мемлекеттің инновациялық кластерге ерекше көңіл бөлінетіні және «Инновациялық технологиялар паркі» АЭА-ның тек бірінші кезектегі құрылысына 7,5 млрд теңге инвестицияланса, екінші кезек құрылысының инфрақұрылымына 3 млрд теңгеге жуық қаржынын бөлінгенін атап өтті. Кездесу барысында назарына жүз пайыз қазақстандық мазмұндағы инновациялық жобалар ұсынылды, атап айтсақ, «SAT&Co» компаниясының видеосуреттің үш өлшемді виртуалды трансляциялаудың жаңа технологиясы көрсетілді [4]. Сонымен қатар, 2013 жылы желтоқсанда ресейлік «Сколково» қорының жаңа технологияларды әзірлеу мен коммерциализациялау бойынша заманауи ғылыми-инновациялық кешенінен «Инновациялық технологиялар паркі» АЭАқа делегация келіп, инновациялық технологиялар кластерінің атқарушы директоры презентация мен экскурсиядан кейін арнайы экономикалық аймақтың кең территориясы мен жоғары деңгейлі жұмыс климаты жайлы ерекше атап өткен. Қазіргі таңда өндірістік алаңының құрылысын келесі перспективасы жоғары компаниялар іске асыруда: DS Multimedia (Қазақстан-Корея) – электрондық бөлшектер өндірісі, KazTechInnovations (Қазақстан - Жапония) – қамаудағы адамдар үшін электрондық білезіктер шығаратын зауыт құрылысы, LogyCom (Қазақстан - АҚШ) – деректерді өңдеу орталығы. «Инновациялық технологиялар паркі» АЭА-да заттар интернеті, «ақылды қала», «индустрия 4.0» сияқты өзекті бағыттарда жұмыс жасайтын, 25 компаниядан тұратын инновациялық кластер – TechGardenLab орналасқан. EXPO-2017 халықаралық көрмені өткізу аясында «Инновациялық технологиялар паркі» АЭА өзінің қызметін келесі секторлардағы жобаларға арнамақ: «Жаңа энергетика», «Таза технологиялар» «Ақпараттық технологиялар», «Ақылды орта». Өйткені, EXPO-2017 халықаралық көрмесі әлемдік масштабта инновациялық жобалардың генерациясы, апробациясы және коммерциализациясы үшін ірі платформа болып табылады. Инновациялық кластердің директоры кластердегі жұмыстардың екінші кезеңі іске асырылуда және 13 млрд тенгені құрайтын бұл кезең «» мен «МИИДБ-2» ҚР Президентің жобалары шеңберінде жүргізіліп жатқанын атап өтті [5]. Осылайша, индустриялықинновациялық инфрақұрылым элементі болып табылатын арнайы экономикалық аймақ МИИДБ-2 басты мақсаты болып табылатын жаңа немесе жетілдірілген өндірістер мен технологияларды дамыту қызметін іске асырады. Сонымен қоса, жалпылама бағдарлама аясында инновациялық-технологиялық даму көлік, мұнайгазхимия, тау-металлургиялық кешен сияқты экономика салаларын модернизациялау, ҚР-ның экономикасы үшін жаңа секторлар құру, төртінші өндірістік революцияға (Индустрия – 4.0) көшу міндеттерін шешеді. Бұл міндеттер келесі іс-шаралар жүйесі арқылы шешіледі: • Салалық ғылыми-зерттеу орталықтары аясында «Жаңа индустрия», «Ақылды орта», «Е-Коммерция», «Таза технологиялар», «Жаңа энергетика» бағыттарында 5 компетенция Орталықтары құрылады және өндірістердің технологиялық дамуы мен технологиялардың коммерциялануына инновациялық гранттардың бөлінуі жалғасуы тиіс; • Салалар үшін Технологиялық саясат концепцияларды құру; • Технологиялық саясат аясында Жол карталарына тиімді платформа қалыптастырылуы тиіс; • Жастардың технологиялық озық идеяларын жүзеге асыру мақсатында «» бағдарламасын одан әрі жетілдіру. | TEXT | kaz |
85 | Ұйымдағы кез-келген қызмет екі жүйе шеңберінде жүзеге асырылады. Біріншісі – бұл операциондық (ұймдастырушылық) жүйе, ол қойылған мақсаттарға жетуге негізделген. Екіншісі – бұл құрауыш бөліктері болып саясат, бюджеттер, ережелер, есеп жəне есептілік жүйесі табылатын бақылау жүйесі. Шектен тыс шығып жатқан ауытқулар туралы уақытылы ақпарат алу үшін бақылау қажет болады. «ұйымдағы ішкі бақылау» деген түсінікке анықтама берейік. Ішкі бақылау түсінігін кең мағынада, сонымен қатар, тар мағынада да қарастыруға болады. Бұл бөлімде ішкі бақылаудың тар мағынадағы анықтамасы қоладнылады. Яғни, ішкі бақылау басқару процесі кезеңінің бірі деп қарастырылады. Ішкі бақылау компанияның қойылған мақсаттарына жетуге бағытталған процесс болып табылады [1]. Ішкі бақылау мақсаты – тиімді шешім қабылдау үшін басқару объектісінің ақпараттық айқындылығы. Ішкі бақылау кəсіпорын басшылығымен ұйымдастырылады жəне шаруашылық операцияларын орындаудың заңдылығын, олардың экономикалық тиімділігін анықтайды. Бұл ішкі бақылаудың бақылаудың басқа түрлерінен бірінші жəне негізгі айырмашылығы. Тəуелсіз аудитті тəуелсіз аудитор жүргізеді, ол қорытынды іс-əрекет формалары мен түрлерін орнатады. Ішкі бақылау – бұл барлық қызметкерлердің шаруашылық операцияларын жүзеге асыру барысында өз міндеттерін тиімді орындауы үшін басшылық қолданатын іс-шаралар жүйесі. Ішкі бақылау бұл операциялардың заңдылығы мен кəсіпорын үшін мəнін анықтайды. Бақылау нəтижелері туралы айтпастан бұрын, оның мақсаттарын білу қажет. Ішкі бақылау белгілі бір мақсаттарға бағытталса ғана пайдалы болады. Ұйым қызметінің кезеңдері – жабдықтау, өндіру, сатып-өткізу – ішкі бақылау объектілері болып табылады. Ішкі бақылауды жүзеге асыру барысында əртүрлі əдістер қолданылады, оларға келесідей элементтер кіреді: | TEXT | kaz |
86 | Жоғарыда аталған барлық əдістер бірыңғай жүйені құрайды жəне кəсіпорынды басқару мақсатында қолданылады. Ішкі бақылау мəліметтері кəсіпорын басшылығы мен басқару персоналына кəсіпорын қызметі туралы толық ақпаратты жедел алуға көмектеседі. Ішкі бақылауды өткізу əрбір кəсіпорын үшін міндетті болып табылады. Ірі кəсіпорындарда ішкі бақылау бойынша арнайы бөлімшелер құрылуы мүмкін – ішкі аудит бөлімдері. Ішкі бақылауды жүзеге асыру барысында алынған ақпарат кəсіпорын ішінде пайдаланылады. Ол басшылық жəне менеджерлер үшін қажет болады. Кəсіпорындағы ішкі бақылау мақсаттары болып табылады: | TEXT | kaz |
87 | Жоғарыда аталған мақсаттарға жету үшін бухгалтерлік есеп жүйесі мен ішкі бақылау жүйесінің келісімділігі қажет болып табылады. Бухгалтерлік есеп жүйесінің құрамына мəліметтерді жинау, оларды тіркеу жəне өңдеу кіреді. Бухгалтерлік есептің тиімді жүйесі қамтамасыз етуі керек: | TEXT | kaz |
88 | Жоғарыда аталған міндеттер бухгалтерлік қаржылық есеп, бухгалтерлік басқару есебі мен ішкі бақылау жүйесі арасында ажырамас байланыс бар екенін көрсетеді. Кəсіпорынның ұйымдастырушылық құрылымына, қызметкерлерінің санына, еншілес ұйымдарының бар болуына, бухгалтерлік есепті орталықтандыру деңгейіне жəне басқа себептерге байланысты ішкі аудит күрделілігі анықталады. Халықаралық тəжірибе бойынша аудиттелетін субъектідегі ішкі бақылау жағдайын тексерудің жалпы нəтижелерін баяндау кезінде аудиторлық қорытындыға енгізген жөн болып табылады [2]: | TEXT | kaz |
89 | 2007 ж. 28 ақпандағы № 234 «Бухгалтерлік есеп жəне қаржылық есептілік туралы» 24 бабына сəйкес ұйым бухгалтерлік есеп жəне қаржылық есептілік туралы заңнаманы, есеп саясатын, операцияларды тиімді жүзеге асыруы үшін ішкі бақылауды ұйымдастыруға құқылы. Ішкі бақылаудың ұйымдастырылуын басшылық қамтамасыз етеді. заңнамасына сəйкес мемлекеттік органдар тарапынан мемлекеттік мекемелер бақылауы жүзеге асырылады [3]. сəйкес ішкі бақылау 5 элементтен тұрады: | TEXT | kaz |
90 | Ішкі бақылау жүйесінің құрауыштары өзара байланыста қателерді, қаржылық есептілікті дайындау кезінде есеп ақпаратының өзгерісін болдырмау, айқындау жəне түзетуді қамтамасыз етуі қажет. Экономикалық əдебиеттерде ішкі аудит түсінігі отандық жəне шетел авторларымен əртүрлі түсіндіріледі. Осылайша, мысалы, «ішкі аудит есеп жəне басқа да бақылау мəліметтерін талдау мақсатында басшылық ұйымдастырған ішкі бақылау жүйесінің элементі болып табылады» деп есептейді. көз-қарасы бойынша, «ішкі аудит – бұл ұйымның ішкі құжаттарымен регламенттелген ұйымның қызмет етуін бақылау бойынша қызмет». | TEXT | kaz |
91 | Ішкі бақылаудың дамуында кəсіпорындар масштабтарының өзгерісі жəне қызметінің күрделенуі өзіндік рөл атқарды. Ұйымдағы ішкі бақылау жүйесінің талаптары бухгалтерлік есеп жүйесімен байланысты болмайды, ал қолмен жүзеге асырыалтын жəне автоматтандырылған есеп жүйелеріне тарала береді. Жұмыс процестерін толығымен қамтамасыз ету үшін ақпаратты электронды өңдеу əдістеріне байланысты ішкі бақылау жүйесінің ұйымдастырушылық құрылымын сипаттау қажет. Бұл жағдайда келесілерді есепке алу қажет: | TEXT | kaz |
92 | Осыдан, ішкі бақылаудың заманауи жүйесі – бұл аудиттелетін субъектінің басшылығы қабылдаған əдістемелер мен іс-шаралар жиынтығы. Бақылау құралдары ішкі бақылау жүйесінің құрауыш бөліктері деп түсініледі. Аудиттелетін субъекті басшылығының тəжірибелік іс-əрекеттері өз кəсіпорнында ішкі бақылау жүйесін орнату жəне дамытуға бағытталады. Ішкі бақылау жүйесіндегі ерекше орынды бақылау-ревизиялық комиссиялар алады, олар көптеген коммерциялық құрылымдарда құрыла алады: жауапкершілігі шектеулі немесе қосымша жауапкершілігі бар серіктестерінде, акционерлік қоғамдарда, ассоциациялар мен кеңестерде. Ревизиялық комиссияның статусы шаруашылық субъектісінің жарғысында анықталуы тиіс. Айтылғандардың барлығы ұйымдағы ішкі бақылау келесідей болып табылады деп қорытынды жасауға болады: | TEXT | kaz |
93 | Осылайша, ішкі бақылау, бір жағынан, тиімді басқару шешімдерін қабылдау мүмкіндігін қамтамасыз етеді, ал басқа жағынан – ұйымдастыру жəне реттеу процестерімен қосылғанда, қабылданған шешімдердің орындалуын қамтамасыз етеді. Ішкі бақылаудың бұл жақтары ажырамас бірлікте жəне басқару процестері циклдерінде динамикалық байланыста болатынын айта кеткен жөн. | TEXT | kaz |
94 | ХХІ ғасырда инновация тек ғылыми зерттеулердің тақырыбы болуды тоқтатты және күнделікті таныс нәрсеге айналды. Жоғары технологиялар іскерлік салаға ғана емес, мәдени кеңістікке де енуде. Мұражай, заманауи өнер немесе классикалық болсын, прогреске ілесуге тырысады. өнерді жақсы көретін, бірақ көп саяхаттауға мүмкіндігі жоқ адамдар үшін әртүрлі елдердің мұражайларына виртуалды турлар бұрыннан бар. Сән тренді-өнерді аттракционмен үйлестіру-ұзақ уақыт бойы бүкіл әлем мұражайларының сыни пікірлерін тудырды. Алайда, бірнеше жыл бұрын прототип ретінде уақытша көрмелерде ғана сынақтан өткен мультимедиялық технологиялар бүгінде тұрақты экспозицияларда көбірек қолданылуда. Қазіргі мұражай әлемінің тенденцияларының бірі-интерактивті мұражайлар, олар адам мен мәдениеттің әртүрлілігінде медиатор ретінде әрекет етеді. Мұндай мұражай келушіні оның мәдениет пен тарихтың жаратушысы, олардың ажырамас бөлігі екенін түсінуге мәжбүр етеді. Мұндай мұражайлардың экспозициялары стендтер, атрибуттар мен экспонаттар емес, экспозиция идеясын жасаушы да, келуші де оны құруға қатысатын үнемі өзгеріп отыратын шындық. Интерактивті мұражайдың жағымды жақтары: интерактивті инсталляциялар, интерактивтімазмұны, жаңа деңгейіэмоциялар мен мұражайға бару, көрнекідемонстрация, кез келген процестер, шексізсаяхатбүкіл әлем бойынша, жаңартужәне «жандандыру» барэкспозициялар. Мысалға,Нью-ЙорктегіКупер-Хьюитт дизайн мұражайы келушілерге қара қалам тәрізді гаджетті ұсынады, соның арқасында кез келген адам өзін нағыз дизайнер ретінде сезіне алады. Арнайы «батыру залында» бұл құрылғыны витринадағы тұсқағаз үлгісіне келтіру керек, ал қабырғаға интерьер проекциясы бірден пайда болады, осылайша келуші өзі таңдаған дәуірдің виртуалды интерьерінде болады. Егер келуші интерактивті үстелге гүл салуға тырысса, бөлме дизайнында гүл мотивтерін қолдану тарихын тыңдауға болады. Сингапурдағы бір керемет, прогрессивті және ойландыратын интерактивті мұражай, мұражайы елдің өткені мен бүгінін зерттеуге ашық көзқараспен қарайды. 700 жылдық тарихына қызықты оқиғалармен саяхат жасауға мүмкіндік бар[2]. Мұражайдың соңғы көрмесі оның қазіргі уақытта орныққан заманауи мұражай болуға деген ұмтылысын көрсетеді. Covid-19-ға жауап ретінде олар сақтау тарихына арналған уақтылы цифрлық көрме құрды. Көрмеде әлеуметтік алыстату және контактілерді іздеу шараларының Тарихи мысалдары қолданылады, бұл бүгінгі күні қабылданған шаралардың көпшілігінің тамыры өткенге негізделгенін көрсетеді. Қалыпты мұражайлардағы ең ренжітетін нәрсе-экспонаттарға қол тигізуге тыйым салу. Вашингтонның ұлттық портрет галереясы бұл мәселені 3D технологиясымен шешті. Мұражайлар бірнеше нысандарды цифрландырды: мамонт қаңқасы, өлім маскасы, ағайынды Райттардың ұшағы. Енді кез-келген адам аты аңызға айналған АҚШ президентінің сақалына қол тигізе алады, мамонтты еркелете алады немесе әлемдегі алғашқы аэропланның фюзеляжын түрте алады. Сонымен қатар, Кливленд өнер мұражайындағы «коллекциялар қабырғасы» өткен жылы «үздік цифрлық көрме» номинациясына ие болды. Үлкен, бүкіл қабырғаға сенсорлық экран бір уақытта бірнеше адамға мұражай коллекциясымен танысуға мүмкіндік береді. Максималды үлкейтудің арқасында 3500-ден астам экспонаттарды егжей-тегжейлі қарастыруға болады, сонымен қатар бағдарлама келушілерге өзінің Виртуалды коллекцияларын құруға және оны жеке экспозиция маршрутына қосуға мүмкіндік береді. | TEXT | kaz |
95 | кіретін елдердегі кейбір мұражайлар да интерактивтілікті өз жұмысында қолданады. Дәл сол мұражайлардың бірі теңізі мұражайы. теңізі мұражайы томографиялық сканерленген және арнайы интерактивті үстелде көрсетілген мысырлық мумияларды «жандандыру» үшін 3D технологиясын пайдаланды. Егжей-тегжейлі цифрлық модель келушілерге саркофагтың мазмұнын және мумия анатомиясын қабат-қабат зерттеуге мүмкіндік береді. Варшавадағы поляк еврейлерінің тарихи мұражайы еврей халқының дәстүрі мен өміріне толық енудің әсері үшін компьютерлік технологияны қолданады. Аудио және бейне реті келушілерге Тавернада, синагогада, мектепте болуға, виртуалды трамвай терезесінен өткен ғасырдағы көшенің панорамасын көруге, шығыс еуропалық еврейлердің сөзі мен ұлттық музыкасын тыңдауға мүмкіндік береді. | TEXT | kaz |
96 | теңіз мұражайы келушілерге теңіз түбіне сүңгуге мүмкіндік берді. 11 проектор үлкен панорамалық проекцияны жасайды, соның арқасында ашық мұхитта нақты болу сезімі пайда болады. Греция мен Францияның мұражайларында Еуропалық комиссияның «CHESS» қаржылық қолдауымен әзірленген жоба бар. Арнайы онлайн-сауалнаманы толтырғаннан кейін бағдарлама клиентке профиль береді және ол үшін мұражайға барған сайын түзетілетін жеке маршрут жасайды. Мұражайдан шыққан кезде келуші өзінің сапарының фотосуретін немесе бейнесін алады. Сонымен қатар, кез-келген адам мұражайдың вебсайтында өзінің табынушылық жорығын орналастыра алады және оны әлеуметтік желілерде репост жасай алады. қаласындағы «MUSE» жаратылыстану мұражайы бейне проекциялары мен көлемді дыбысы бар арнайы мультимедиялық туннельге ие болды. Туннель келушілерге Альпі үстінде ұшу және қар жолымен түсу елесін береді. Тағы бір жаңалық «интерактивті глобус» - бұл ғарыштан көрінетін жердің көшірмесі. Онлайн режиміндегі арнайы бағдарлама атмосфералық массалардың, мұхиттар мен континенттердің қозғалысын, климаттың өзгеруін және тағы да басқасын қайталайды. қаржыландыратын тағы бір «Mesch» жобасы мұражай келушілеріне «ақылды» заттар арқылы экспонаттармен өзара әрекеттесуге мүмкіндік береді. Мысалы, «ақылды үлкейткіш» сізге өнер туындысын мүмкіндігінше жақындатуға және оны егжей-тегжейлі қарастыруға мүмкіндік береді. «ақылды кітап» саябаққа немесе жауынгерлік даңқ орындарына бару үшін пайдалы: көрікті жердің белгішесіне орналастырылуы керек арнайы бетбелгіні қолдана отырып, келуші ол туралы оқиғаны кәдімгі фонарь ретінде жасырылған жақын маңдағы репродуктордан естиді [3]. Тағы да бір қызықтыратын ерекше мұражайлар қатарына мемлекетіндегі Стелленбос қаласының мұражайы жатады.Стелленбос қаласының мұражайында келушілер бірнеше секунд ішінде уақыт машинасында бола алады. Егер мұражай келушісі дөңгелек тұтқаны сағат тілімен бұрса, ол тап сол сәтте болашақта бола алады. Ал егер қарсы бағытта бұратын болса өткен уақытқа бара алады. Келушінің таңдауы бойынша 4 метрлік экранда Африкаанс, хоса немесе ағылшын тілдеріндегі оқиғасы бар дәуірдің бейнесі пайда болады. Жақын шет елдегі мұражайлардан мұражайларды қарастырса болады.Ең танымал-Мәскеу планетарийінде орналасқан «Лунариум», Санкт-Петербургтегі «Экспериментаниум» және «ЛабиринтУм» ойын-сауық ғылымдарының астаналық мұражайы. «Лунариум» экспозициясы «Астрономия және физика» және «ғарышты түсіну» бөлімдерінен тұрады. Ойын түрінде 80-нен астам экспонаттар әртүрлі физикалық заңдар мен құбылыстарды көрсетеді. Экспериментте әрбір келуші ғылыми тәжірибеге немесе экспериментке қатыса алады. 300 интерактивті экспонаттар механика, электр, магнетизм, акустика туралы қызықты әңгімелейді. Басқатырғыштарбасқатырғыштар жасайды және оптикалық иллюзияларды көрсетеді. «Лабиринтумда» келушіге физиканың әртүрлі заңдарының жұмыс принципі айқын көрінеді. «Қара бөлме» деп аталатын жерде әркім өз көлеңкесін түсіре алады немесе найзағай жасай алады. бірнеше мұражайларында -Тольяттидегі өлкетану мұражайында, Самарадағы «Мобиус» ойын-сауық ғылымдары мұражайында, аймақтық мұражайында, ХантыМансийскідегі табиғат және адам мұражайы-әсіресе жасөспірімдер арасында құм мен проекциялық технологиялардың көмегімен таулар мен су қоймаларының қалыптасуын көрнекі түрде көрсетуге мүмкіндік беретін «құмсалғыш» интерактивті инсталляциясы танымал планетада[4]. Мәскеудегі еврей мұражайы мен толеранттылық орталығы елордадағы ең интерактивті мұражай болуы мүмкін. Онда келуші орыс еврейлерінің тарихын біліп қана қоймай, оның тарихының қайғылы беттерін де сезіне алатындай етіп ойластырылған. Тұрақты экспозиция бірнеше тақырыптық кеңістіктерге бөлінеді. Келуші диссиденттердің ас үйдегі әңгімелерін тыңдай алады, ежелгі Таураттың интерактивті нұсқасын аралап, тіпті іс жүзінде КИП киіп көре алады. Санкт-Петербургтегі «су әлемі» мұражай кешені өзінің экспозициялық кеңістігін үнемі қозғалыста болатындай етіп салған. Көрермен су әлеміне су шуын тарататын бейне проекциялар мен дыбыстық сүйемелдеу арқылы енеді және де барлық экспонаттарға қол тигізуге болады. мұражайы тірі жапсырмаларды пайдаланады -алақан өлшеміндегі шағын сандық панельдер флэш-медиадан ақпаратты таратады. Жапсырмалар динамикалық - фотосуреттерді ғана емес, сонымен қатар қысқа бейнелерді де көрсетеді, бұл жануарды табиғи ортада көруге, оның дауысы мен қоршаған табиғаттың дыбыстарын естуге мүмкіндік береді. Мәтінді оқуға болмайды, өйткені диктор жануарды атайды, бұл алфавитті әлі үйренбеген мұражайға ең кішкентай келушілер үшін өте маңызды. «Чукотка мұрасы» мұражайы өзінің экспозициясын толығымен видеоны артқа айналдырып, кеңістікті тақырыптық бейне қондырғыларымен қанықтырды. Балаларға солтүстіктің табиғатын баяндайтын компьютерлік ойын ұсынылады. Бүгінгі таңда отандық мұражайларда интерактивті дисплейлер мен үстелдер сұранысқа ие, бұл келушіге қарау немесе тыңдау үшін мазмұнды өз бетінше таңдауға мүмкіндік береді. Сондай - ақ, ақпараттық дүңгіршектер-компьютермен сенсорлық дисплей мұражай мен оның коллекциясы туралы қажетті ақпаратты мүмкіндігінше тез береді. Отандық интерактивті мұражайлар қатарына Астана қаласындағыEXPO 2017 әлемдік көрмесіне арнайы тұрғызылған « болашақ энергиясы мұражайын» жатқызуға болады. «Нұр-Әлем» - ЭКСПО Астана көрмесінің басты символы, диаметрі 80 метр болатын алып сфералық ғимарат. Доптың жоғарғы жағында энергия өндіретін екі жел генераторы орналасқан, осылайша желіден энергия шығынын азайтады. Құрылым сегіз деңгейден тұрады, олардың әрқайсысы баламалы энергия көздерінің бірі -»ғарыш энергиясы», «күн энергиясы», «жел энергиясы»,»биомасса энергиясы», «кинетикалық энергия», «су энергиясы» туралы айтады. Сегізінші деңгейде «» мұражайы орналасқан, ал аумағы 5000 шаршы метр болатын саланың негізін ұлттық павильон алып жатыр. Ол екі аймаққа бөлінеді: Қазақстанмен танысу және «Жасампаз энергия». Болашақ энергиясы мұражайында Қазақстан ғалымдарының жобалары және «жасыл» энергия көздері саласындағы жас мамандардың стартап-жобалары ұсынылған[1]. ЭКСПО көрмесі аяқталғанына қарамастан, шағын қайта құрудан кейін көрме аумағы туристер арасында өте танымал болып . | TEXT | kaz |
97 | ЭКСПО мұрасын сақтау және «Болашақ энергиясы» идеяларының өркендеуі бойынша үлкен жұмыс атқарылды. Инфрақұрылым қойма үй-жайларымен, цифрлық, телевизиялық және баспа БАҚ-қа арналған деректерді өңдеу орталығы мен медиа-орталықты, «Астана ЭКСПО-2017»,»ҰК» АҚ басқарушы компаниясының кеңсесін және ішкі істер жедел бөлімінің ғимаратын қамтитын коммуникациялар орталығымен жабдықталған кедендік терминал ретінде жұмыс істейтін қолданыстағы көлік-логистикалық орталықпен ұсынылған. ЭКСПО аумағында экскурсиялар үнемі өткізіліп тұрады. ЭКСПО билеттерінің бағасы 1500 теңгені құрайды. Көрменің барлық аумағында қажетті инженерлік коммуникациялар-сумен жабдықтау, энергиямен жабдықтау, кәріз, WI-FI және т.б. орналасқан. | TEXT | kaz |
98 | қазақ ұлтының, жалпы халқымыздың, бұрынғы және күллі әлемнің әдеби мұрасында өшпес із қалдырған жан-жақты жазушы. "Өмірбаяндық әңгімеде" Мүсірепов-прозаик Мүсірепов-драматургке айналады. Жазушының көркем сөз туындылары үнемді, бірақ мағыналы және алуан түрлі. Жазушы кейіпкерлердің бейнелерін, олардың психологиясын, ойлары мен сезімдерін ақылмен, терең және нәзік түрде ашады. жазғандай: "Мүсіреповтің тілі-мөлдір және таза, бейнелі және мәнерлі". көптеген әңгімелері, романдары, шығармалары табиғаты бойынша гуманистік болып саналады. Оларды туған халқының күші, төзімділігі, адамгершілік қасиеттері туралы ой біріктіреді. кітаптары , , шығармаларымен қатар қазіргі қазақ әдебиетінің інжу-маржаны болып табылады. Мақала аясында көптеген шығармаларының ішінен "Кездеспей кеткен бір бейне" туындысы таңдалды. Мақаланың мақсаты: туындының жанрлық ерекшелігін анықтау. Осы мақсатты іске асыру үшін келесі міндеттерді шешу қажет: шығармаларының жанрларын сипаттау; "Кездеспей кеткен бір бейне" шығармасының жанрлық ерекшеліктерін анықтау; "Кездеспей кеткен бір бейне" туындысының сюжеттік-композициялық құрылысын, баяндау тәсілін талдау. айрықша ерекшелігі оның дарындылығы емес, ал ойлауының әмбебаптығы, ұлттық және әлемдік мәдениет саласындағы білімі деп танылады. Ол қалдырған көркем мұра саны жағынан көп болмаса да, бірақ барлық әдеби жанрларды қамтиды. Кедринаның пікірінше, " шығармалары қазақ жазушылары арасында композициялық және стилистикалық жағынан жинақы болып келеді. ерекшелігі оның шығармаларының стилінде жатыр. Мүсіреповтің ұлттық әдебиеттің қалыптасуына ықпал еткен әңгімелері мен пьесалары, романдары мен повестері өмірдің барлық салаларындағы айтулы оқиғаларды, қазақ қоғамындағы әлеуметтік өзгерістерді, қазақ халқының тұрмысындағы және психологиясындағы жаңа құбылыстарды бейнелеген. ұлттық драматургияның негізін қалаушылардың бірі. Мүсіреповтің әдеби шығармашылығы жан-жақты. Бұл проза, өмірбаяндық және этнографиялық, драматургия, публицистика және т.б. Жазушының басты ерекшелігі-тарихи оқиғалардан арылып, үлкен тарихтың құйынына тап болған қарапайым адамның ұлттық өмірі мен психологиясының суретін жасау. Патриотизм мен соғыс тақырыптары проза түрінде жазылған. Айта кететін жайт, әдебиеттің шағын түрлері ұнады. Өзінің сүйікті жазушысы еліктей отырып, ол "Бүркіт әні "әңгімесін жазған. Бірақ зерттеушілердің пікірінше, романдық баяндау түрі жазушыға өте жақын. Жаңа қазақ әдебиетінің негізін қалаушылар барлық жанрларда жұмыс істеуге мәжбүр болды. "Әр түрлі жанрдағы жұмыс, - дейді Мүсірепов, - әдеби еңбекке жеңіл қарауды білдірмейді. Уақыт жазушылардан газетте жұмыс істеуді, мектептерге оқулықтар жасауды, халыққа оның үлкен істеріне көмектесуді талап етті. Сондықтан біз газеттерде жұмыс істедік, оқулықтар жаздық, біз әрқашан оқиғаларының алдыңғы қатарында болуға тырыстық". Қазақтың әңгімелеу және дидактикалық прозасының дәстүрлерін жаңғыртатын философиялық ойлар "Өмір жорығы", "Қыран жыры"әңгімелерінде көрініс тапқан. Соғыс жылдарындағы қазақ ауылы туралы шығармалар ұлттық мәдениетте жаңа бет ашты. Мәселен, "Кездеспей кеткен бір бейне" хикаяты ауылдың нақты жағдайын сипаттаудың өзекті ақиқаты, халықтың рухы мен ерік-жігерінің бастауларын түсінуге ұмтылу. Әдеби көздерді талдай отыра, "Кездеспей кеткен бір бейне" шығармасы бір әдебиеттерде хикаят деп жазылса, кей әдебиеттерде поэма, кей бірінде повесть түрінде берілген. "Кездеспей кеткен бір бейне" шығармасы қара сөзбен жазылса да, автор оны поэма деп атаған. Ал негізінен поэма дегеніміз не? Белгілі әдебиеттанушы ғалым өзінің «Әдебиеттану терминдер сөздігі» атты еңбегінде поэмаға мынадай анықтама беріледі: «Поэма (грек. poiema туынды, шығарма деген мағынада) оқиғаны өлеңмен баяндап айтатын, кейде жыр-толғау түрінде келетін көлемді шығарма [1. 274]. Сонымен қатар, әдебиеттанушы ғалым аталмыш шығарманы осы еңбегінде повесть жанрына мысал ретінде көрініс тапқан [1. 269]. Прозадағы поэма прозалық формадағы әдебиет жанры болып табылады және оған келесі сипаттамалар тән: | TEXT | kaz |
99 | Көбінесе романды классикалық мағынада прозадағы поэмаға жатқызуға болады. Шығарманың белгілі бір жанрға жататындығын автордың өзі анықтайды. Орыс әдебиетіндегі прозадағы әйгілі поэма: "Мертвые души" шығармасы. «Қазақ лирикалық прозасының даму арналары» мақаласында «Кездеспей кеткен бір бейне» туындысы нағыз лирикалық прозаның үлгісі болып табылатыны айтылған. Шығарманың кезінде поэма деп аталуы да осы сипатына қатысты айтылса керек. Жалпы, шығармаларындағы, соның ішінде «Кездеспей кеткен бір бейне» шығармасындағы лиризм өрнектері мүлде бөлек. Оның лирикалық кейіпкерлері, образдары көбіне астарлы, меңзеу түрінде болып келеді. Жазушы әрбір детальді ойната, құбылта қолдана отырып, оны символдық образ дәрежесіне дейін жеткізе біледі [2. 3]. «Кездеспей кеткен бір бейнеде» баяндау үшінші жақтан жүргізіледі. Яғни, баяндаушы шығармадағы баяндалатын жайлардан тыс тұрады. Бірақ оның өзіндік дүниетанымы, көзқарасы жоқ деп айтуға болмайды. "Ол" түріндегі баяндаушы әңгімелесуді объективті түрде жүргізеді, олардың арасында тек түсініктеме беруге болады. Мұндай әңгімелерде авторлық шегіністер үлкен рөл атқарады. Авторлық шегіністерде оның сезімі, әртүрлі мәселелерге деген көзқарасы ашылады. «Кездеспей кеткен бір бейне» шығармасында мұндай баяндау Еркебұланды суреттегенде қолданылады. Яғни, автор кейіпкерді үшінші жақтан суреттей отыра, Еркебұланның басынан кешкен оқиғалары арқылы оның өзіне тән мінез-құлқын көрсетті және сол бір қиын-қыстау кезеңнің сырын ашты. Шығармада романтикалық тақырыптың ашылуы бірден басталмайтынын көреміз. Алайда, поэтикалық толқу, өрнек байқалады. Автор өз жұмысында мәтіннің көркемдік кеңістігін қосымша дәлелдермен, кеңестермен кеңейтеді. Көркем мәтінді құру құрылымы ерекше болады. Көркем шығармада берілген ақпараттың тура және балама мағынасы көп қырлы. Осыған сәйкес, кейде кең, терең мағынасы бар ақпарат шағын мәтін арқылы берілсе де, кейде көлемді мәтін беретін ақпарат қысқартылуы мүмкін. Сонымен қатар, тәуелсіз стиль, жазушының шығармашылық болмысы ерекше мәнге ие. Бұған "жазушыоқырман"көзқарасы қосымша мүмкіндіктер береді. «Кездеспей кеткен бір бейне» шығармасында авторлық баяндау алма-кезек ауысып, бірде автор, бірде кейіпкерлер арқылы жүргізіліп, уақыт жағынан шапшаң өтпесе, бұл ұзақ туынды болар еді [3. 149]. «Кездеспей кеткен бір бейнедегі» бейне «тақырыпқа деген сыршыл қарым-қатынасы бар және оның барлық тереңдіктегі құпияларын өзінде сақтай» біледі делінеді. Бейненің түпнұсқадағы мағыналық қабаттарын қазақ тілін жете білетіндердің өздері де түсіне бермейді. Өмірлік және эстетикалық тәжірибе ретінде әртүрлі нұсқалар тууда. Суреткерді толықтай түсіну үшін детальдарға назар аудару қажет. поэмасы қабылдаудың ерекше құбылыс екендігін дәлелдейтін шығарманың бірі болып табылады. Кездеспей кеткен бір бейнеде образдың дамуының құпиялық қырлары да бар.Мысалы, «Ойы тағы да Ақлима бейнесіне ауысты. Бұл бір өмір бойына жабысқан дерт сияқты. Қараңғы түнде бір-ақ рет жарқ еткен нұрлы жүз ақындық дерті болып алды». «Кездеспей кеткен бір бейнеде» жалпы қазақ әдебиетіне тән классикалық үлгідегі сарын байқалады, осы сарын негізінде жалпы әдебиеттегі бейне пайда болды. Қазақ жазушысының повесінде сарын алдын ала ойланылып не «сценарийінің» негізінде дамиды [4. 24]. «Кездеспей кеткен бір бейнедегі» тақырып болып шығарылған бейне оның жанрлық ерекшелігін көрсетеді. Осы жерде мына тұжырым орынды болып табылады: «тақырыптың қасиеті әдеби шығарманың жанрына байланысты, жанрдан тыс оны жақсы не жаман деп бағалауға болмайды». Шығарманың алғашқы жарияланған нұсқасында автор оны «қара сөзбен жазылған поэма» деп ескертеді. Қазақ тіліндегі бұл шығарманың барлық нұсқаларында бұл ескертпелер сақталған, алайда орыс тілді нұсқасына негіз болып табылатын армян тіліндегі нұсқасында және өзге тілдердегі бұл шығарманың мәтіндерінде бұл ескертпелер сақталмаған. Мұнда мәселенің өзектілігі аудармашының не жариялаушының жауапкершілігінің төмендігінде емес. Орыс тіліндегі жарияланған шығарманың нұсқасы поэма ретінде қабылдана алмады. мәтін негізінде кейіпкер мен әңгімелеушінің қабылдау қабілеттерін байланыстыра алғандығын байқаймыз. Мүсірепов мәтінінің талқылануы мен талдануы оның кейіпкері мен әңгімелеушісінің көзқарастарының сәйкес келуі болып табылады. Осындай көзқарастың психологиялық қыры тақырыпта бағдарландырылған. Кейіпкерлердің әрекеттерінің белсенділігі жанрдың жағдайына байланысты. Әңгімеде кейіпкерге қалыпты емес жағдайлар ұшырасады. Іштей кейіпкерлер олардың бүкіл дерлік тағдырларын өзгертетін жағдайларға тап болады. Әңгімеде бұл, әдетте, бір мезетті, кенеттен пайда болған жағдай. Мүсірепов әңгімелерінде кейіпкерлер әрекеттерінің белсенділігін анықтайтын тағы бір жағдай бар, ол кейіпкердің «жатсынуы». кейіпкері басынан кешкен оқиғалар нәтижесінен қоршаған ортадан емес, өз-өзінен жатсына бастайды. Поэмада жүзеге асырылған мінездердің кейіпкерлер мен әңгімелеушінің дамуына байланысты оның ырғағын тамаша ұйымдастырады. Шығарманың соңында психологиялық көзқарастар мен ойлар ашық айтылады. Мұнда кейіпкерлердің ойлары не әңгімелеушінің жеке пікірі ғана кездеспейді, автор тарихи тұлға ретінде өз көзқарасын білдіреді. Шығармашылық жайлы, тұлға туралы жазылған повесть тұлғалық қарым-қатынас негізінде құрылған. Шығармашылық табиғаты стилистиканың өзге ұстанымдарын, ырғақты қолдануға итермелейді. шығарманы шығармашылық жайлы поэма ретінде жазған [5. 94]. «Кездеспей кеткен бір бейне» кітабы үшін Абай республикалық сыйлықты иеленген еді. | TEXT | kaz |
100 | Жастар саясаты жастардың әл-ауқаты мен дамуына ықпал ететін заңдар, ережелер, бағдарламалар мен бастамалардан тұрады. Бұл білім беру, жұмыспен қамту, денсаулық сақтау, әлеуметтік инклюзия және азаматтық белсенділік сияқты жастар өмірінің әртүрлі аспектілерін қамтитын кең термин. 2023 жылдың 28 ақпаннан бастап ресми түрде Қазақстандағы жастар жасының диапазоны 14-29 жас аралығынан 14-35 жас аралығына ауысты. Бұл жалпы халықтың жастар үлесін 3,7 млн-нан 6 млн-ға дейін ұлғайтты. Мемлекеттiк жастар саясаты туралы заңда, жастар – он төрт жастан отыз бес жасқа дейiнгi азаматтары- деп бекітілді.[1] Жастардың жас аралығының жалпы қабылданған анықтамасы болмаса да, БҰҰ оларды статистикалық мақсат үшін 15 пен 24 жас аралығындағылар деп анықтайды, сонымен бірге мүше мемлекеттердің өз анықтамалары болуы мүмкін екенін мойындайды. Осы анықтамаға сүйене отырып, балалар 14 жасқа толмаған адамдар. Дегенмен, БҰҰ "Бала құқықтары" туралы конвенциясы балаларды 18 жасқа толмаған тұлғалар деп белгілейтінін айта кеткен жөн. Бұл анықтама жастардың құқықтары туралы ұқсас құжаттың жоқтығын ескере отырып, үлкен жас тобының құқықтарын қорғауға арналған.[2] Жастардың кең ауқымды сыртқы күштердің әсерінен қалыптасатын құбылмалы категория. Оны жүз жылдан кейін қалай анықтайтынымыз сол кездегі әлеуметтік, мәдени, экономикалық, институционалдық жағдайға байланысты болады. Әлеуметтанушы ғалымдар Alan France, Julia Coffey, Steven Roberts, Catherine Waite жастардың әмбебап (немесе маңызды) анықтамасы жоқ деп санайды, керісінше, «жастар» біздің уақыт пен орынға және ондағы әлеуметтік-мәдени нормаларға байланысты өзгеріп отырады деп тұжырымдайды.[3] Тарихи тұрғыдан алғанда, психология ғылымы "жас" болу ұғымын анықтауға әсер ете отырып, «жасөспірім» терминін ғылыми термин ретінде ашты. Алғаш рет 20 ғасырда эволюциялық психолог Г. (1904) қолданды. Америкалық әлеуметтанушы C. әлеуметтанулық қиял туралы идеясын, жастарды түсінуге әлеуметтанулық көзқарас нені білдіретіні және оны бүкіл әлемдегі жастарға әсер ететін негізгі мәселелерді түсіну үшін іс- жүзінде қалай қолдануға болатыны туралы ойлау үшін пайдалануға болады. Әлеуметтік талдау проблеманы түсіну үшін бірдей маңызды төрт өлшемді пайдаланады: тарихи, құрылымдық, мәдени және сыни. Құрылымдық өлшем институттар, үкіметтер және экономика сияқты әлеуметтік ұйымның формалары адамдардың өміріне және проблемаларға қалай әсер ететінін зерттейді. Бұл факторлар контекстуализацияға үлкен әсер етеді, мысалы, қоғам жастардан оқу мен жұмысқа қатысты не күтеді. Батыстағы жастардың толық жұмыспен қамтылу нарығының құлдырауы, әдетте, қазіргі жастар тәжірибесінің анықтаушы құрылымдық ерекшелігі ретінде қарастырылады. Қазіргі тәжірибе бұрынғыдай 15 жастан бастап жұмысқа орналасуды емес, жасөспірімдер көп уақытын білім алу мекемелерінде жұмсайды. Мәдени өлшем мәселеге байланысты нормаларды, сөйлеуді және мінезқұлықты қоса алғанда, қазіргі мәдени контекстегі маңыздылыққа бағытталған . Жастарға қатысты бұл, мысалы, музыка, бұқаралық ақпарат құралдары және мәдениет. Тарихи өлшем өткен оқиғалардың қазіргі мәселеге қалай әсер еткенін зерттеуді қамтиды. Бұл жастардың тарихи тұжырымдамаларын зерттеуге алып келеді, өйткені оларға әртүрлі зерттеу салалары әсер етті. Сонымен, сыни аспект алдыңғы өлшемдерден біршама ерекшеленеді және теңсіздік, артықшылықтар мен кемшіліктер мәселелерін сыни тұрғыдан түсінуді қамтиды. Жас республика ретінде Қазақстан демографиялық жағынан жас және өте серпінді халыққа ие. Қазақстан тәуелсіздік алған 30 жыл ішінде барлық салада елеулі өзгерістер мен қайта құруларды бастан өткерді. Жастар әлеуметтік топ ретінде 1990 жылдардан бастап өтпелі кезеңнің объектісі де, субъектісі де болғаны сөзсіз. Осы маңыздылықты негізге ала отырып, 1990 жылдардан бастап Қазақстанда жастарға қатысты көптеген құқықтық нормалар қабылданып, жүзеге асыруға байланысты түрлі жобалар мен бағдарламалар әзірленді. Хронологиялық тұрғыдан алғанда бұл «Қазақстанның 2030 жылға дейінгі дамуының стратегиялық жоспары» (1997), «Мемлекеттік жастар тұжырымдамасы» (1999), «Қазақстан жастарының бағдарламасы» (2001), «2005-2007 жылдарға арналған жастар бағдарламасы» (2005 ж. ), «Қазақстанның 2020 жылға дейінгі дамуының стратегиялық жоспары». (2010 ж.), «Қазақстанның 2050 жылға дейінгі стратегиясы» (2012 ж.), «Қазақстанның 2020 жылға дейінгі жастар саясатының тұжырымдамасы» (2013 ж.) және « жастар туралы мемлекеттік заңы» (2015 ж.). Сонымен қатар, жастарды тәрбиелеу мен олардың ел дамуындағы рөлін күшейтуге қатысты басқа да тиісті заңнамалық нормалар, әсіресе білім және еңбек туралы заңдар, Жастар кеңесі сияқты институционалдық құрылымдар бар. Жастарды әлеуметтендіру, саяси белсенділік пен өкілдік ету бағытында да маңызды қадамдар жасалды. Солардың ішіндегі ең маңыздысы – (Сенат) жанынан құрылған Жастар кеңесі. Жастардың үмітін заң шығару процесінде тиімді көрсетуге бағытталған консультативтік кеңес ретінде құрылған Жастар кеңесінен басқа, жастарды саяси және әкімшілік тетіктерге қосу үшін комитеттер мен форумдар құрылды. әр түрлі министрліктер мен жергілікті әкімшіліктер деңгейінде, әсіресе Ақпарат және әлеуметтік даму министрлігінде. Екінші жағынан, Ақпарат және әлеуметтік даму министрлігінің үйлестіруімен және қолдауымен үкіметтік емес ұйымдар арқылы жастардың қоғамдық-саяси белсенділік деңгейін арттыру ынталандырылады. Осы саясаттардың барлығының нәтижесінде жастардың шешім қабылдау үдерістерінде және саясат пен бюрократия деңгейінде көрінуі жыл өткен сайын артып келеді. | TEXT | kaz |
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.