question
stringlengths 14
70
| answer
stringlengths 673
2.06k
|
|---|---|
Лувсандаржаа гэж юу вэ ? | Лувсандаржаа нь Монголын сурвалжит язгууртны нэг бөгөөд Боржигин овогтой холбоотой. Тэрээр Чингис хааны үр сад, Алтан ургийн гишүүн юм.
Лувсандаржаа нь XVI-XVII зуунд амьдарч байсан бөгөөд түүний тухай баримтууд түүхэн сурвалжуудад тэмдэглэгдсэн байдаг. Гэхдээ түүний намтар, үйл хэргийн талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл олдоход хомс байна.
Монголын түүхэнд Лувсандаржаа шиг олон тооны сурвалжит язгууртнууд байсан бөгөөд тэд Чингис хааны үр сад, Алтан ургийн гишүүд байв. Эдгээр язгууртнууд нь Монголын нийгэм, улс төрд чухал үүрэг гүйцэтгэж, Монголын соёл иргэншлийг хөгжүүлэхэд ихээхэн хувь нэмэр оруулсан юм.
Харамсалтай нь, Лувсандаржаагийн тухай дэлгэрэнгүй мэдээлэл хомс байгаа тул түүний амьдралын талаар илүү ихийг хэлэх боломжгүй байна. Гэхдээ түүний нэр Монголын түүхэнд тэмдэглэгдсэн нь түүний ямар нэгэн чухал үүрэг гүйцэтгэж байсныг илтгэж байж болох юм. |
Тана гэж юу вэ ? | Тана гэдэг нь Цин гүрний үед хааны ойрын төрөл садан, ялангуяа хааны охид, ач охидод олгодог 5-р зэргийн цол юм. Тана цол нь пүнлүү цолын дараа орох цол бөгөөд "tana" гэж монголоор дуудна.
Тана нар нь хааны гэр бүлийн гишүүд бөгөөд улс төрийн чухал шийдвэр гаргахад оролцож болно. Тэд мөн нийгмийн өндөр статустай, тусгай эрх мэдэл, хангамж эдэлдэг байв. Тана нар нь хааны зөвшөөрлөөр гэрлэх эрхтэй бөгөөд тэдний гэрлэлт нь улс төрийн ач холбогдолтой байж болно.
Цин гүрний үед тана нарыг мөн дотоод, гадаад гэж ангилдаг байв. Дотоод тана нар нь манж, монгол угсаатай бол гадаад тана нар нь хань, хотон зэрэг угсаатай байв. Тана нарын эрх мэдэл, статус нь тухайн үеийн улс төрийн нөхцөл байдлаас хамаарч харилцан адилгүй байсан ба зарим үед хааны эрх мэдэлд ч сорилт учруулж байв.
Орчин үед тана цол нь зөвхөн түүхэн дурсгалын утгаар хэрэглэгддэг болсон. Харин Хятадын зарим уламжлалт ёс заншил, зан үйлд тана цолтнуудыг хүндэтгэлтэй дурсдаг хэвээр байна. |
Хийд гэж юу вэ ? | Хийд гэдэг нь Буддын шашны лам хуврагуудын сууж, шашны үйл ажиллагаа явуулдаг газрыг хэлнэ. Хийд нь голдуу том барилга байшин, цогцолбор байдлаар байх бөгөөд дотор нь сүм дуган, номын сан, лам нарын сууц зэрэг багтана.
Хийдийн гол зорилго нь:
1. Шашны ёслол, мөргөл үйлдэх: Лам нар өдөр тутмын мөргөл, залбирал, ном хурал зэрэг шашны ёслолуудыг хийдэг.
2. Боловсрол олгох: Хийдэд шавь нар суралцаж, буддын шашны ном судар, философи, анагаах ухаан зэргийг судалдаг.
3. Нийгмийн үйлчилгээ үзүүлэх: Хийд нь орон нутгийн иргэдэд боловсрол, эрүүл мэндийн үйлчилгээ үзүүлэх, ядуусыг тэтгэх зэрэг нийгмийн үйлчилгээ үзүүлдэг.
4. Соёлын өвийг хадгалах: Хийд нь уран барилга, урлагийн бүтээл, ном судар зэрэг соёлын өвийг хадгалж, хамгаалдаг.
Монголд олон зуун жилийн турш хийдүүд чухал үүрэг гүйцэтгэсээр ирсэн. Зарим алдартай хийдүүд нь Гандантэгчинлэн хийд (Улаанбаатар), Амарбаясгалант хийд (Сэлэнгэ), Эрдэнэзуу хийд (Өвөрхангай) зэрэг болно. 1930-аад онд олон хийд устгагдсан ч сүүлийн жилүүдэд дахин сэргээгдэж, шашны болон соёлын төв болсоор байна. |
Лам гэж юу вэ ? | Лам гэдэг нь Буддын шашны санваартан, хувраг хүнийг хэлнэ. Лам нар нь бурхан шашны номлол, ёс зүйг дагаж, сахил хүртэн амьдралын хэв маягаа өөрчилдөг.
Лам болохын тулд заавал дараах шатуудыг дамждаг:
1. Шавь болох: Хүүхэд наснаасаа эхлэн хийдэд шавилан сууж, лам багшаас суралцах.
2. Сахил хүртэх: Насанд хүрсэн хойноо ламын сахил хүртэж, тусгай тангараг өргөнө. Ингэснээр ламын амьдралын хэв маягийг баримтална.
3. Судалгаа хийх: Урт удаан хугацаанд буддын шашны ном судар, гүн ухаан, анагаах ухаан зэргийг судална.
4. Ёс зүйг баримтлах: Лам нар архи уух, тамхи татах, мах идэх, эмэгтэй хүнтэй ойртох зэргийг цээрлэж, ёс зүйтэй байх ёстой.
Лам нар янз бүрийн үүрэг гүйцэтгэдэг:
- Мөргөл, ном хурах
- Шавь нарт хичээл заах
- Ном судар бичих, орчуулах
- Олон нийтэд номлол хийх
- Анагаах ухаанаар үйлчлэх
Монголд лам нар нийгэмд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг байсан бөгөөд шашин, боловсрол, эрүүл мэндийн салбарт ихээхэн хувь нэмэр оруулж байв. Орчин үед лам нарын тоо цөөрсөн ч тэдний үүрэг, нөлөө хэвээр байна. |
Жаяг гэж юу вэ ? | Жаяг гэдэг нь Монголын уламжлалт дуурь, театрын тайзнаа тоглогддог жүжиг юм. Жаяг нь Төв Азийн ард түмний дунд өргөн дэлгэрсэн уламжлалт урлагийн нэг хэлбэр бөгөөд Монгол, Төвөд, Буриад зэрэг орнуудад өөр өөрийн онцлогтой хөгжиж ирсэн байна.
Жаягийн онцлог шинж чанарууд:
1. Дуулалт жүжиг: Жаягт дуу, хөгжим, бүжиг, жүжгийн элементүүд хосолсон байдаг. Гол дүрүүд дуулж, харилцан яриа өрнүүлдэг.
2. Шашны агуулга: Ихэнх жаягт Буддын шашны түүх, домог, үлгэр, сургаалийг өгүүлдэг. Гэхдээ заримдаа ардын аман зохиолоос сэдэвлэсэн байж болно.
3. Маск ба хувцас: Жүжигчид тод өнгийн хувцас, маск зүүж тоглодог нь жаягийн нэг онцлог юм. Маск нь дүрийн зан чанар, сэтгэлийг илэрхийлдэг.
4. Хөгжмийн дагалдах хэрэгсэл: Жаягт уламжлалт монгол хөгжмийн зэмсгүүд болох лимбэ, бишгүүр, хуучир зэрэг ашиглагддаг.
5. Театрын тоглолт: Жаягийг задгай талбай, сүм хийд, театрт тоглодог. Үзэгчид тойрон сууж үздэг уламжлалтай.
Монголд жаяг 17-р зуунаас эхлэн дэлгэрч, Ноён хутагт Данзанравжаагийн "Саран хөхөө" жаяг нь хамгийн алдартай нь юм. Жаяг нь монголын уламжлалт урлаг, соёлын биет бус өвийн чухал хэсэг бөгөөд өнөөг хүртэл тоглогдсоор байна. |
Чөмөг гэж юу вэ ? | Чөмөг гэдэг нь малын тагалцаг хэсэг юм. Үүнийг дотор нь ясан чөмөг, махан чөмөг гэж ангилдаг.
Ясан чөмөг гэдэг нь малын хөлийн чөмөгний яс юм. Харин махан чөмөг гэдэг нь тагалцгийн махыг хэлнэ.
Чөмөг нь монголчуудын уламжлалт хоолны нэг чухал орц болдог. Ялангуяа ясан чөмгийг буцалгаж, шөлийг нь уудаг. Энэ нь эрдэс бодис, коллаген агуулсан тул эрүүл мэндэд ашигтай гэж үздэг.
Мөн чөмгийг жижиглэн хөшиглөж, бусад махтай хольж янз бүрийн хоол бэлтгэдэг. Жишээлбэл, чөмөгтэй бууз, банш, цуйван хийх нь элбэг.
Түүнчлэн чөмгийг нүдэж, гурилтай хольж боов боорцог хийх, эсвэл шууд идэх нь бий.
Ийнхүү чөмөг нь монголчуудын хоол хүнсэнд өргөн хэрэглэгддэг, шим тэжээл сайтай хүнс юм. |
Эдвард Игер гэж юу вэ ? | Эдвард Игер (Edward Iger) бол Америкийн бизнесмен, Уолт Дисней Компанийн гүйцэтгэх захирал (CEO), ерөнхийлөгч юм. Тэрээр 2005 оноос хойш тус компанийг удирдаж байна.
Эдвард Игер 1951 онд Нью-Йорк хотод төрсөн. Тэрээр Иелийн их сургуулийг олон улсын харилцааны чиглэлээр төгссөн. Карьераа телевизийн салбараас эхлүүлж, ABC сувагт продюсер, сурвалжлагчаар ажиллаж байв.
1994 онд Уолт Дисней Компанид нэгдэж, ABC сувгийн даргаар томилогдон ажилласан. 2000-аад оны эхээр компанийн COO (Chief Operating Officer) болж, 2005 онд CEO болсон.
Эдвард Игерийн удирдлага дор Дисней компани маш амжилттай ажилласан. Тэрээр Pixar Animation Studios, Marvel Entertainment, Lucasfilm зэрэг студиудыг худалдан авч, Дисней+ стриминг үйлчилгээг нэвтрүүлсэн. Мөн Шанхай, Парист Диснейлэнд нээж, компанийн орлогыг ихээхэн нэмэгдүүлсэн.
2021 онд Эдвард Игер Дисней компанийн захирлуудын зөвлөлийн даргаар сонгогдож, 2022 оны сүүлээр CEO-ийн албан тушаалаа өгөхөөр болсон. Гэхдээ компанийн зөвлөхөөр үргэлжлүүлэн ажиллах юм.
Эдвард Игер бол Дисней компанийн түүхэн дэх хамгийн амжилттай удирдагчдын нэг бөгөөд түүний манлайлал компанийг дэлхийн хэмжээний медиа, зугаа цэнгэлийн групп болгоход чухал үүрэг гүйцэтгэсэн гэж үздэг. |
Богд хан уул гэж юу вэ ? | Богд хан уул бол Монгол улсын нийслэл Улаанбаатар хотын урд хэсэгт орших уулархаг газар юм. Энэ нь Монголоос ЮНЕСКО-д бүртгэгдсэн анхны дархан цаазат газар бөгөөд Монголчуудын хувьд арвин баялаг түүхтэй, ариун дагшин газар нутаг юм.
Богд хан уул нь далайн түвшнээс дээш 2261 метр өндөр, 41,651 га талбайг хамарч, Улаанбаатар хотын урд хэсгээр сунан тогтсон байдаг. Уулын хаяанд Цэцээ гүн, Манзушир хийд зэрэг алдартай газрууд байдаг.
Богд хан уулыг анх 1294 онд Их Юань улсын хаан зарлигаар дархалсан бөгөөд Богд хан буюу Хаан Богд гэж нэрлэжээ. Ингэснээр энэ уул Монголын анхны дархан цаазат газар болсон түүхтэй.
Уулын экосистем нь олон янзын ан амьтан, ургамлын аймгийг багтаадаг. Мөн энд палеонтологийн олон чухал олдвор илэрсэн байдаг.
Богд хан уул нь Монголчуудын хувьд ариун дагшин газар бөгөөд эртнээс тахин шүтэж ирсэн уламжлалтай. Одоо ч гэсэн олон хүн энэ уулыг зорин очиж, мөргөл үйлддэг.
Дархан цаазат Богд хан уул нь байгалийн үзэсгэлэнт газар, түүх соёлын дурсгалт газар аль алиных нь хувьд Монголын чухал баялаг юм. Иймд энэ уулыг хамгаалах, судлах ажлыг тасралтгүй хийж байна. |
Богд гэж юу вэ ? | "Богд" гэдэг нь Монгол хэлний "хувилгаан", "гэгээн" гэсэн утгатай үг юм. Энэ нь Бурханы шашны номлолоор бол бурхан, бодьсадва нарыг хэлдэг.
Монголд "Богд" хэмээх цолыг анх 16-р зуунд Түмэдийн Алтан хаан өөрийн ач хүү Гомбодоржид өргөмжилсөн байдаг. Тэр цагаас хойш Монголын шарын шашны тэргүүн лам нар "Богд" хэмээх цолыг хүртэх болжээ.
Хамгийн алдартай Богд бол 8-р Богд Жавзандамба хутагт (1869-1924) юм. Тэрээр 1911 онд Монгол Улсын эзэн хаанаар өргөмжлөгдөж, 1921 оны Ардын хувьсгал хүртэл хаан ширээнд сууж байв.
Түүнчлэн "Богд" гэдэг үгийг зарим тохиолдолд ариун дагшин газар, уул усны нэрэнд хэрэглэдэг. Жишээлбэл, Богд хан уул, Богд ламын хийд гэх мэт.
Ийнхүү "Богд" гэдэг нь Монголчуудын хувьд хүндэтгэл бишрэлийн утга агуулсан, шашин шүтлэг, түүх соёлтой холбоотой чухал ухагдахуун юм. |
Хайрхан гэж юу вэ ? | "Хайрхан" гэдэг нь монгол хэлний "хайр", "хайртай" гэсэн үгнээс гаралтай бөгөөд "хайрласан", "хүндэтгэсэн" гэсэн утгатай.
Энэ үгийг голдуу уул, овоо, гол горхи зэрэг байгалийн дурсгалт газруудын нэрэнд хэрэглэдэг. Жишээлбэл, Отгонтэнгэр хайрхан, Хан-Хэнтий хайрхан, Дарьганга хайрхан гэх мэт.
Монголчууд эрт дээр үеэс уул усаа хайрлан хамгаалж, тахин шүтэж ирсэн уламжлалтай. Тиймээс тэдний хувьд "хайрхан" гэдэг үг нь зүгээр л газар нутгийн нэр төдийгүй, харин тухайн газрыг хайрлаж хүндэтгэх ёс заншил, итгэл үнэмшлийг илэрхийлдэг.
Хайрхан уулыг ихэвчлэн тахилгатай, ариун дагшин газар гэж үздэг бөгөөд жил бүр тахилга өргөж, хишиг буян хүртэх ёслол үйлддэг. Мөн хайрхан уулыг догшин, сүр жавхлантай гэж боддог учраас хүндэтгэл үзүүлэн дуудах нэршлийг нь хэрэглэдэг байна.
Товчхондоо, "хайрхан" гэдэг нь монголчуудын байгаль дэлхийгээ хайрлан хүндэтгэх сэтгэлгээ, уламжлалт ёс заншлыг илэрхийлсэн чухал ухагдахуун юм. |
Гаачин лам ринбүчи гэж юу вэ ? | Гаачин лам ринбүчи гэдэг нь Төвдийн бурханы шашны Гэлүгба урсгалын нэгэн том ламын нэр юм.
Түүний жинхэнэ нэр нь Рэгдэл бүрүлгү (Ригдол түлкү) боловч Гаачин лам ринбүчи гэдгээр нь илүү алдаршсан байдаг.
Гаачин лам ринбүчи нь 19-р зууны сүүлч, 20-р зууны эхэн үед амьдарч байсан бөгөөд Монголын бурханы шашинд ихээхэн нөлөө үзүүлжээ. Тэрээр Монголд хэдэнтээ морилж, олон хүнд номын авшиг хүртээж, шашны үйлсийг ихээр бүтээсэн гэдэг.
Ялангуяа тэрээр Богд Жавзандамба хутагтын багш байсан бөгөөд Монголын шарын шашны хөгжилд чухал үүрэг гүйцэтгэжээ. Түүнийг Монголд байх хугацаанд Их Хүрээнд Амарбаясгалант хийдийг барьж босгосон байна.
Гаачин лам ринбүчи нь мэдлэг чадвар, увдис авьяасаараа алдартай байсан бөгөөд олон шавь нарт номын авшиг хүртээж, шашны ном судрыг тайлбарлан зааж байжээ. Түүнийг Монголын ард түмэн ихэд хүндэтгэн биширдэг байв.
Товчхондоо, Гаачин лам ринбүчи бол 20-р зууны эхэн үеийн Монголын бурханы шашны нэрт зүтгэлтэн, Богд хааны багш байсан бөгөөд Монголын шашин соёлын хөгжилд онцгой хувь нэмэр оруулсан хүн юм. |
Ринбүчи гэж юу вэ ? | Ринбүчи гэдэг нь Төвдийн бурханы шашинд өндөр дээд лам нарын цол хэргэм юм. Энэ нь "эрдэнэ" гэсэн утгатай Төвд үг бөгөөд маш их мэдлэг, чадвартай, туршлагатай лам нарт олгодог хүндтэй цол юм.
Ринбүчи цолыг анх 17-р зуунд Төвдийн бурханы шашны Гэлүгба урсгалын удирдагч Банчин богдын үед олгож эхэлсэн түүхтэй. Цолоор шагнуулахын тулд тухайн лам маш өндөр түвшний номын мэдлэг, бясалгалын чадвартай байхаас гадна олон жилийн туршлага хуримтлуулсан байх шаардлагатай.
Ринбүчи лам нар нь Төвдийн бурханы шашны салбар урсгалуудад өндөр нэр хүндтэй бөгөөд тэдний үг сургаалыг дагаж мөрддөг. Мөн тэд шашны ёслол, бясалгал, номын айлдварыг удирдан явуулдаг.
Одоог хүртэл Төвдийн бурханы шашинд Ринбүчи цолтон цөөнгүй байдаг бөгөөд тэдний дотор Далай лам, Панчен лам, Бакула ринбүчи зэрэг алдартай хүмүүс багтдаг.
Монголд ч гэсэн Ринбүчи цолтой лам нар байсны нэг жишээ нь дээр дурдсан Гаачин лам ринбүчи юм. Иймд Ринбүчи гэдэг нь Төвдийн бурханы шашны дээд цол бөгөөд Монголын бурханы шашинд ч нөлөө үзүүлсэн байдаг. |
Жадо ринбүчи гэж юу вэ ? | Жадо ринбүчи гэдэг нь Төвдийн бурханы шашны Нингма урсгалын нэрт ламын нэр юм. Түүний бүтэн нэр нь Жадо ринбүчи Рэнбүүчий Лувсан Түвдэн Жамцо (རྗེ་བཙུན་རིན་པོ་ཆེ་ལུས་པ་ཐུབ་བསྟན་འཇམ་ཚོ།) бөгөөд 1954 онд Төвдийн Кхам мужид төрсөн.
Жадо ринбүчи бага наснаасаа эхлэн лам болохоор суралцаж, Төвдийн олон том хийдэд шавилан суусан. Тэрээр ялангуяа Нингма урсгалын гол судар, тарнийн номлолуудыг гүнзгий судалж, өндөр түвшинд хүрсэн гэдэг.
1983 онд Жадо ринбүчи Энэтхэг улсын Дарамсала хотод очиж, Далай ламаас бодьсадвын санваар хүртсэн байна. Үүний дараа тэрээр Энэтхэг дэх Төвдийн дүрвэгсдийн тосгодод ажиллаж, шашны үйлсийг идэвхтэй явуулж эхэлжээ.
1991 оноос хойш Жадо ринбүчи Европ, Америк тивүүдэд олон удаа морилж, Төвдийн бурханы шашны талаар номын айлдвар хийсээр ирсэн. Тэрээр барууны орнуудад Төвдийн соёл, шашныг таниулах, түгээн дэлгэрүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн юм.
Жадо ринбүчи одоо ч дэлхийн олон оронд морилсоор байгаа бөгөөд Төвдийн бурханы шашны Нингма урсгалын нэрт төлөөлөгчдийн нэг хэвээр байна. Түүний номын айлдвар, бясалгалын хичээлүүд олон хүний сонирхлыг татсаар байдаг. |
Компьютерын криминалистик гэж юу вэ ? | Компьютерын криминалистик нь криминалистикийн шинжлэх ухааны салбар бөгөөд компьютерын гэмт хэргийн ул мөр үлдсэн мэдээлэл хадгалах төхөөрөмжүүдийг олж илрүүлэх, түүнд шинжилгээ хийх, түүнд агуулагдах баримт болон бусад дижитал нотлох баримтуудын эх сурвалжийг тодруулах зорилготой арга техник юм.
Компьютерын криминалистик нь 1970-аад оноос эхлэн хөгжиж эхэлсэн бөгөөд компьютерын технологи, интернэт, дижитал төхөөрөмжүүдийн хөгжлийн хэрээр улам бүр өргөжин тэлсээр байна. Энэ салбарын мэргэжилтнүүд компьютерын систем, сүлжээ, дижитал нотлох баримтыг задлан шинжлэх замаар гэмт хэргийн талаарх мэдээллийг цуглуулж, гэмт этгээдийг илрүүлэх, шүүхийн шийдвэр гаргахад ашиглагддаг нотлох баримтыг бүрдүүлдэг.
Компьютерын криминалистикийн үндсэн үе шатууд:
1. Урьдчилан сэргийлэх: Боломжит аюул заналхийлэл, эмзэг байдлыг тодорхойлж, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ авах.
2. Илрүүлэх ба хариу үйлдэл үзүүлэх: Гэмт хэргийн шинж тэмдэг илэрсэн үед хариу арга хэмжээ авах, нотлох баримт цуглуулах.
3. Шинжлэх: Цуглуулсан нотлох баримтыг задлан шинжлэх, тайлах, дүн шинжилгээ хийх.
4. Хэргийг мөрдөх: Шинжилгээний үр дүнд үндэслэн гэмт хэргийг мөрдөн шалгах, гэмт этгээдийг илрүүлэх.
5. Шүүхэд нотлох: Цуглуулсан нотлох баримтыг шүүхэд танилцуулж, гэм буруутай этгээдэд ял оногдуулахад ашиглах.
Компьютерын криминалистик нь кибер гэмт хэрэг, эдийн засгийн гэмт хэрэг, терроризмын эсрэг тэмцэх, үндэсний аюулгүй байдлыг хангахад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Энэ салбарын мэргэжилтнүүд компьютерын инженерчлэл, програмчлал, сүлжээний протокол, криптографи, хууль эрх зүйн мэдлэг зэрэг өргөн хүрээний ур чадвартай байх шаардлагатай. |
MS SQL сервер гэж юу вэ ? | MS SQL сервер нь Microsoft компанийн үйлдвэрлэсэн өгөгдлийн сангийн удирдлагын систем (DBMS - Database Management System) юм. Энэ нь өгөгдлийг хадгалах, зохион байгуулах, удирдах зориулалттай программ хангамж бөгөөд ихэвчлэн том хэмжээний өгөгдөл боловсруулалт шаарддаг байгууллагуудад ашиглагддаг.
MS SQL сервер нь анх 1989 онд Sybase компанитай хамтран хөгжүүлсэн SQL Server 1.0 хувилбараар эхэлсэн. Хожим нь Microsoft энэхүү бүтээгдэхүүнийг өөрийн үндсэн бүтээгдэхүүн болгон хөгжүүлсээр ирсэн. Одоогоор MS SQL серверийн хамгийн сүүлийн хувилбар нь 2022 онд гарсан SQL Server 2022 юм.
MS SQL серверийн гол онцлогууд:
1. Өгөгдлийн бүрэн бүтэн байдлыг хангах: Өгөгдлийн бүрэн бүтэн байдлыг хангах олон механизмтай, тухайлбал транзакшн, түгжээ, журнал бичилт гэх мэт.
2. Өргөжих боломжтой: Том хэмжээний өгөгдлийг боловсруулахад тохиромжтой, өргөжих боломжтой архитектуртай.
3. Аюулгүй байдал: Өгөгдлийн нууцлал, бүрэн бүтэн байдлыг хангах олон түвшний аюулгүй байдлын механизмтай.
4. Хүчин чадал сайтай: Их хэмжээний өгөгдлийг хурдан боловсруулах, олон хэрэглэгчид зэрэг үйлчлэх чадвартай.
5. Бусад системтэй холбогдох боломжтой: .NET framework, Java, Python зэрэг олон программчлалын хэлтэй холбогдож ажиллах боломжтой.
6. Өргөн хэрэглээ: Веб аппликейшн, мобайл апп, бизнесийн интеллект, машин сургалт зэрэг олон төрлийн системд өргөнөөр ашиглагддаг.
MS SQL сервер нь Windows үйлдлийн системд суурилсан бөгөөд өгөгдлийг T-SQL (Transact-SQL) хэл ашиглан удирддаг. Энэ нь Oracle, MySQL, PostgreSQL зэрэг бусад өгөгдлийн сангийн системүүдтэй өрсөлддөг томоохон бүтээгдэхүүн юм. |
Зөгий гэж юу вэ ? | Зөгий нь Hive гэсэн англи үгнээс гаралтай, хүснэгтэн хэлбэрээр өгөгдлийг хадгалдаг, query ажиллуулдаг систем юм. Зөгий нь SQL-тэй төстэй Hive Query Language (HQL) ашиглан өгөгдөлдөө query ажиллуулдаг.
Зөгий нь Hadoop файл системд (HDFS) хадгалагдсан өгөгдөлтэй ажилладаг бөгөөд MapReduce ашиглан өгөгдөл боловсруулалт хийдэг. Энэ нь том хэмжээний өгөгдлийг задлан шинжлэх, тайлан үйлдэхэд тохиромжтой.
Зөгийн гол онцлогууд:
1. Өгөгдлийг хүснэгтэн хэлбэрээр хадгалдаг: Өгөгдлийг схемтэй хүснэгтүүдэд хадгалдаг нь өгөгдөлд хандах, боловсруулахад хялбар болгодог.
2. HQL ашигладаг: SQL-тэй төстэй HQL хэл ашиглан өгөгдөлд query ажиллуулдаг нь хэрэглэхэд хялбар.
3. MapReduce ашигладаг: Том хэмжээний өгөгдлийг параллелиар боловсруулахад MapReduce ашигладаг.
4. HDFS-тэй ажилладаг: Hadoop-ын файл систем болох HDFS-д өгөгдлөө хадгалдаг.
5. Нээлттэй эхтэй: Зөгий нь нээлттэй эхтэй Apache төслийн нэг хэсэг учраас үнэгүй, өргөн хэрэглээтэй.
Зөгий нь data warehouse, big data analytics, business intelligence зэрэг олон чиглэлд өргөн ашиглагддаг. Мөн Pig, Spark зэрэг бусад big data технологиудтай хамтран ажилладаг.
Гэхдээ Зөгий нь OLTP (Online Transactional Processing) систем биш, харин OLAP (Online Analytical Processing) системд илүү тохирно. Өөрөөр хэлбэл, Зөгий нь өгөгдлийг байнга шинэчлэх, жижиг хэмжээний өгөгдөлд хандахад бус, харин том хэмжээний өгөгдлийг нэгтгэн дүн шинжилгээ хийхэд илүү тохиромжтой. |
Балт зөгий гэж юу вэ ? | Балт зөгий нь Apache Zope болон ZODB (Zope Object Database) дээр суурилсан вэб аппликейшн хөгжүүлэх фреймворк юм. Энэ нь Python програмчлалын хэл дээр бичигдсэн, өгөгдлийн сантай ажиллахад хялбар, модульчлагдсан бүтэцтэй.
Балт зөгийн гол онцлогууд:
1. Вэб аппликейшн хөгжүүлэлтэд зориулагдсан: Балт зөгий нь вэб аппликейшн хөгжүүлэхэд тохиромжтой, олон төрлийн вэб технологиудыг дэмждэг.
2. Python дээр суурилсан: Балт зөгий нь Python хэл дээр бичигдсэн бөгөөд Python-ы баялаг сан, модулиудыг ашиглах боломжтой.
3. Өгөгдлийн сантай ажиллахад хялбар: Балт зөгий нь ZODB өгөгдлийн сантай ажилладаг бөгөөд энэ нь объект-хандлагат өгөгдлийн загварыг ашигладаг тул өгөгдөлтэй ажиллахад хялбар.
4. Модульчлагдсан бүтэцтэй: Балт зөгий нь модульчлагдсан бүтэцтэй бөгөөд энэ нь кодыг дахин ашиглах, засвар үйлчилгээ хийхэд хялбар болгодог.
5. Өргөн хэрэглээтэй: Балт зөгийг вэб аппликейшн, контент менежментийн систем, группвэйр зэрэг олон чиглэлд ашигладаг.
Балт зөгий нь Zope вэб аппликейшн серверт суурилсан бөгөөд Zope-ын олон онцлог шинж чанаруудыг өвлөн авсан. Гэхдээ Балт зөгий нь Zope-оос ялгаатай, илүү хялбар, уян хатан архитектуртай.
Балт зөгийг ашиглан вэб аппликейшн хөгжүүлэх нь хурдан, хялбар бөгөөд өгөгдөлтэй ажиллахад ч хялбар байдаг. Мөн Балт зөгий нь өргөн хэрэглээтэй, найдвартай ажиллагаатай тул том хэмжээний төслүүдэд ч тохиромжтой сонголт байж болно. |
LaTeX гэж юу вэ ? | LaTeX нь TeX системд суурилсан, баримт бичих формат юм. Энэ нь математик, инженерчлэл, шинжлэх ухааны салбарт өргөн хэрэглэгддэг бөгөөд өндөр чанартай, мэргэжлийн түвшний баримт бичихэд тохиромжтой.
LaTeX-ын гол онцлогууд:
1. Текст процессинг: LaTeX нь текст процессингийн систем бөгөөд баримтын логик бүтцийг тодорхойлоход анхаардаг. Хэрэглэгч баримтын агуулгыг тодорхойлж, LaTeX нь үзүүлэлтийг автоматаар зохицуулдаг.
2. Математикийн тэмдэглэгээ: LaTeX нь математикийн томъёо, тэгшитгэлийг маш сайн дэмждэг. Математикийн тэмдэглэгээг LaTeX-ын тусгай синтаксаар бичдэг бөгөөд энэ нь цэвэр, уншихад хялбар байдлаар харагдуулдаг.
3. Өргөн хэрэглээ: LaTeX нь ном, өгүүлэл, судалгааны тайлан, презентаци, CV зэрэг олон төрлийн баримт бичихэд ашиглагддаг.
4. Чөлөөт ба нээлттэй эхтэй: LaTeX нь үнэгүй, нээлттэй эхтэй программ хангамж бөгөөд хэн ч татаж авч, ашиглах боломжтой.
5. Тогтвортой: LaTeX нь маш тогтвортой ажилладаг бөгөөд баримтын форматыг удаан хугацаанд хадгалах боломжтой.
LaTeX нь энгийн текст засварлагчаар ашиглагддаг бөгөөд баримтыг LaTeX синтаксын дагуу бичдэг. Дараа нь LaTeX компилятор нь энэ кодыг DVI (Device Independent) эсвэл PDF файл руу хөрвүүлдэг.
LaTeX-ын зарим давуу талууд:
- Өндөр чанартай, мэргэжлийн түвшний харагдац
- Математикийн тэмдэглэгээг маш сайн дэмждэг
- Баримтын бүтцийг автоматаар зохицуулдаг
- Олон төрлийн баримт үүсгэх боломжтой
- Үнэгүй, нээлттэй эхтэй
Харин LaTeX-ын сурах муруй нь харьцангуй өндөр байдаг. Учир нь LaTeX нь өөрийн гэсэн синтакстай, заримдаа төвөгтэй байж болно. Гэхдээ LaTeX-ыг сурах нь цаг хугацаа, хүчин чармайлт шаарддаг ч үр дүнд нь өндөр чанартай баримт бичих боломжтой болдог. |
Франц хэл гэж юу вэ ? | Франц хэл бол дэлхий дээр 54 орны хүн амын дийлэнх нь эсвэл зарим хэсэг нь франц хэлээр ярьдаг орон юм. Энэ нь Энэтхэг-Европ хэлний аймгийн Итали хэлний бүлэгт багтдаг роман хэл юм. Франц хэл нь үгсийн сан, хэл зүйн хувьд латин хэлтэй ихээхэн төстэй боловч герман болон кельт хэлний нөлөөгөөр ялгаатай болсон байдаг.
Франц хэлний тухай сонирхолтой баримтууд:
1. НҮБ-ын албан ёсны 6 хэлний нэг нь франц хэл юм. Үүнд англи, араб, хятад, орос, испани хэлнүүд багтдаг.
2. Франц хэлийг "хайрын хэл" гэж нэрлэдэг. Энэ нь франц соёл, урлаг, утга зохиолын нөлөөллөөс үүдэлтэй.
3. Франц хэлэнд цэг, таслал, асуултын тэмдэг зэрэг бусад хэлнээс ялгаатай цэг таслалын тэмдэгтүүд байдаг. Жишээлбэл, өгүүлбэрийн эхэнд цэг тавьдаг.
4. Франц хэлэнд эр, эм хүйс гэсэн ойлголт байдаг бөгөөд үгсийн төгсгөл нь хүйсээс хамаарч өөрчлөгддөг.
5. Франц хэл нь дэлхийн хамгийн их заадаг хэлнүүдийн нэг бөгөөд дэлхий даяар 300 гаруй сая хүн франц хэлээр ярьдаг.
Франц хэл нь Францын үндэсний хэл бөгөөд Канад, Бельги, Швейцарь, Люксембург зэрэг улсуудад албан ёсны хэл болдог. Мөн Африк, Карибын тэнгисийн орнуудад франц хэл өргөн хэрэглэгддэг.
Франц хэлийг сурах нь франц соёл, түүх, урлаг, утга зохиолыг илүү гүнзгий ойлгоход тусалдаг. Түүнчлэн олон улсын харилцаа, бизнес, аялал жуулчлалын салбарт франц хэлний мэдлэг чухал ач холбогдолтой. |
Швейцар гэж юу вэ ? | Швейцар бол Төв Европт байрлах далайд гарцгүй орон юм. Энэ нь 26 улсаас бүрдсэн холбооны бүгд найрамдах улс бөгөөд Берн хот нь засгийн газрын байршил юм. Швейцар нь Герман, Франц, Итали, Австри, Лихтенштейн зэрэг улсуудтай хиллэдэг.
Швейцарын тухай сонирхолтой баримтууд:
1. Швейцар нь дэлхийн хамгийн чинээлэг, хөгжингүй орнуудын нэг юм. Энэ нь өндөр амьдралын түвшин, эдийн засгийн тогтвортой байдал, боловсролын чанартай системээрээ алдартай.
2. Швейцар нь олон хэлтэй орон бөгөөд герман, франц, итали, руманш гэсэн дөрвөн албан ёсны хэлтэй. Энэ нь Швейцарын олон янзын соёлыг тусгадаг.
3. Швейцар нь Альпийн нуруунд байрладаг бөгөөд үзэсгэлэнт байгаль, цанаар гулгах, явган аялал зэрэг байгалийн үзэсгэлэнт газруудаараа алдартай.
4. Швейцар нь дэлхийд алдартай цаг, шоколад, бяслаг, банкны салбараараа алдартай. Цюрих, Женев зэрэг хотууд нь дэлхийн санхүүгийн төвүүдийн нэг юм.
5. Швейцар нь төвийг сахисан улс бөгөөд олон улсын маргаанд оролцдоггүй. Женев хотод НҮБ-ын Европ дахь төв байр, Улаан Загалмайн Олон Улсын Хороо байрладаг.
Швейцар нь ардчилсан улс бөгөөд шууд ардчиллын элементүүдтэй. Иргэд нь санал асуулгаар дамжуулан шууд шийдвэр гаргах боломжтой.
Швейцарын эдийн засаг нь үйлчилгээ, аж үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн салбаруудад суурилдаг. Энэ нь өндөр технологи, инновацид суурилсан эдийн засагтай.
Швейцар нь дэлхийн хамгийн аюулгүй, тогтвортой орнуудын нэг бөгөөд өндөр амьдралын чанар, боловсролын өндөр түвшин, эрүүл мэндийн чанартай системээрээ алдартай. |
Итерзен гэж юу вэ ? | Итерзен бол Германы Шлесвиг-Хольштайн мужид байрладаг жижиг тосгон юм. Энэ нь Киль хотоос зүүн хойд зүгт ойролцоогоор 20 км-т оршдог. Итерзен нь Айдер голын хөндийд байрладаг бөгөөд үзэсгэлэнт байгалиараа алдартай.
Итерзений тухай сонирхолтой баримтууд:
1. Итерзен нь анх 10-р зуунд бичигдсэн Геста Данийн бүтээлд дурдагдсан байдаг. Энэ нь тус тосгоны түүхэн ач холбогдлыг харуулж байна.
2. Итерзенд байрлах Итерзений сүм нь 12-р зуунд баригдсан бөгөөд Романеск загварын архитектурын онцлог шинжүүдийг агуулдаг.
3. Тосгоны ойролцоо байрлах Итерзений цайз нь 16-р зуунд баригдсан бөгөөд одоо музей болон ашиглагдаж байна.
4. Итерзен нь жил бүр уламжлалт наадам, фестивалиудаараа алдартай. Жишээлбэл, жил бүрийн 7-р сард болдог Итерзений морины уралдаан нь олон жилийн турш уламжлагдан ирсэн.
5. Итерзений эргэн тойрон нь байгалийн үзэсгэлэнт газруудаар баялаг бөгөөд явган аялал, дугуй унах, загасчлах зэрэг үйл ажиллагаануудыг санал болгодог.
Итерзен нь Германы хойд хэсгийн түүхэн дурсгалт газруудын нэг бөгөөд байгалийн үзэсгэлэнт орчноороо алдартай. Энэ нь амар тайван, тайван уур амьсгалтай, түүхэн болон соёлын ач холбогдол бүхий жижиг тосгон юм. |
2008 оны Улсын Их Хурлын сонгууль гэж юу вэ ? | 2008 оны Улсын Их Хурлын сонгууль нь Монгол Улсын Их Хурлын 5 дахь удаагийн сонгууль юм. Энэ сонгууль 2008 оны 6-р сарын 29-ний өдөр болсон бөгөөд 76 суудалтай парламентын 76 гишүүнийг сонгосон.
Сонгуулийн талаарх сонирхолтой баримтууд:
1. Энэ сонгуульд МАХН (Монгол Ардын Хувьсгалт Нам) ялалт байгуулж, 45 суудал авсан. Харин АН (Ардчилсан Нам) 28 суудал, бусад нам, бие даагчид 3 суудал авсан.
2. Сонгуулийн дүнг эсэргүүцсэн жагсаал, үймээн самуун гарсан бөгөөд үүний улмаас 5 хүн амиа алдаж, олон хүн шархадсан. Энэ нь Монголын ардчилсан түүхэн дэх хамгийн ноцтой үймээн болж, улс төрийн хямралыг бий болгосон.
3. Сонгуулийн дараа МАХН, АН хоёр хамтарсан Засгийн газар байгуулахаар тохиролцсон. Энэ нь "Эвслийн Засгийн газар" гэж нэрлэгддэг бөгөөд Ерөнхий сайдаар С. Баяр (МАХН), Ерөнхий сайдаар Н. Алтанхуяг (АН) нар томилогдсон.
4. Энэ сонгууль нь Монголын ардчиллын хөгжлийн чухал үе шат байсан ч сонгуулийн үр дүнг эсэргүүцсэн үймээн, хамтарсан Засгийн газрын байгуулалт зэрэг нь улс төрийн тогтворгүй байдлыг бий болгосон.
5. Сонгуулийн дараа Монгол Улс Оюутолгой, Тавантолгой зэрэг стратегийн ач холбогдол бүхий ордуудыг ашиглах асуудлаар идэвхтэй хэлэлцэж эхэлсэн. Энэ нь Монголын эдийн засгийн хөгжлийн чухал алхам болсон.
2008 оны Улсын Их Хурлын сонгууль нь Монголын ардчилсан хөгжлийн чухал үе шат байсан ч улс төрийн тогтворгүй байдал, сонгуулийн үр дүнг эсэргүүцсэн үймээн зэрэг сорилтуудтай тулгарсан. Гэсэн хэдий ч энэ сонгууль нь Монголын улс төр, эдийн засгийн ирээдүйн хөгжилд чухал нөлөө үзүүлсэн гэж үздэг. |
УЕФА Аваргуудын Лиг гэж юу вэ ? | УЕФА Аваргуудын Лиг нь Европын хөлбөмбөгийн клубуудын хооронд жил бүр зохион байгуулагддаг олон улсын тэмцээн юм. Энэ нь Европын Хөлбөмбөгийн Холбооны (УЕФА) зохион байгуулдаг хамгийн нэр хүндтэй, өндөр түвшний клубын тэмцээн гэж тооцогддог.
УЕФА Аваргуудын Лигийн талаарх сонирхолтой баримтууд:
1. Анх 1955 онд "Европын Аваргуудын Цом" нэртэйгээр эхэлсэн бөгөөд 1992 оноос хойш одоогийн нэрээрээ зохион байгуулагдах болсон.
2. Тэмцээнд оролцохын тулд багууд нь өөрсдийн улсын лигт өндөр байр эзэлсэн байх ёстой. Том лигүүдээс (жишээлбэл Англи, Испани, Германд) илүү олон баг оролцох боломжтой.
3. Тэмцээн нь хэсгийн шат, хасагдах шатны системээр явагддаг. Эхний шатанд багууд хэсгүүдэд хуваагдан тоглох бөгөөд хэсэг тус бүрээс 2 баг дараагийн шатанд шалгарна. Хасагдах шатанд багууд хоорондоо хоёр тоглолт хийх бөгөөд нийлбэр дүнгээр ялагч нь дараагийн шатанд шалгарна.
4. Финалын тоглолт нь нэг тоглолтоор шийдэгддэг бөгөөд ялагч нь УЕФА Аваргуудын Лигийн цом, медаль хүртдэг.
5. Реал Мадрид клуб нь хамгийн олон буюу 13 удаа түрүүлсэн амжилттай. AC Милан 7 удаа, Ливерпүүл 6 удаа тус тус түрүүлж байсан.
6. УЕФА Аваргуудын Лиг нь телевизийн эрх, ивээн тэтгэгчдийн орлогоороо дэлхийн хамгийн өндөр орлоготой спортын тэмцээнүүдийн нэг юм.
УЕФА Аваргуудын Лиг нь дэлхийн хөлбөмбөгийн ертөнцийн хамгийн нэр хүндтэй, өрсөлдөөнтэй тэмцээнүүдийн нэг бөгөөд жил бүр сая сая хөлбөмбөгийн фенүүдийг татдаг. Энэ тэмцээнд оролцох нь клубуудын хувьд маш том амжилт, нэр хүнд болдог. |
Бүрэнхайрхан гэж юу вэ ? | Бүрэнхайрхан бол Ховд хотын ойролцоо орших уул юм. Энэ уул нь далайн түвшнээс дээш 3436 метр өндөр бөгөөд Ховд аймгийн Булган сумын нутагт оршдог.
Бүрэнхайрханы талаарх сонирхолтой баримтууд:
1. Бүрэнхайрхан уул нь Монгол Алтайн нуруунд хамаардаг бөгөөд энэ бүс нутгийн хамгийн өндөр оргил юм.
2. Уулын нэр нь монгол хэлнээс гаралтай бөгөөд "бүрэн" буюу "дүүрэн", "хайрхан" буюу "хүндэтгэлтэй уул" гэсэн утгатай.
3. Бүрэнхайрхан уул нь байгалийн үзэсгэлэнт газар бөгөөд янз бүрийн ан амьтад, ургамлууд энд бий. Жишээлбэл, ирвэс, янгир, аргаль хонь зэрэг ховор амьтад энд амьдардаг.
4. Уулын орчимд малчин өрхүүд амьдардаг бөгөөд тэд уламжлалт мал аж ахуй эрхэлдэг.
5. Бүрэнхайрхан уул нь Ховд хотоос ойрхон байрладаг тул жуулчид энэ уулыг үзэхээр их ирдэг. Мөн уулын орчмоор явган аялал хийх боломжтой.
6. Бүрэнхайрхан уул нь Ховд аймгийн байгаль, соёлын гол үзэсгэлэн болдог бөгөөд орон нутгийн иргэдийн амьдралд чухал үүрэгтэй.
Бүрэнхайрхан бол Монголын баруун хязгаарт орших үзэсгэлэнт уул бөгөөд байгаль, соёлын өвийг хадгалж, орон нутгийн иргэдийн амьдралд хувь нэмэр оруулдаг. |
Булган сум (Ховд) гэж юу вэ ? | Булган сум нь Монгол улсын Ховд аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Ховд аймгийн төв Ховд хотоос холгүй оршдог бөгөөд аймгийнхаа хамгийн том сумдын нэг юм.
Булган сумын талаарх мэдээллүүд:
1. Булган сум нь 10,000 орчим км² газар нутагтай бөгөөд 6000 гаруй хүн амтай.
2. Сумын төв нь Байтаг Богд уулын бэлд оршдог бөгөөд Ховд хотоос баруун хойш 155 км зайтай.
3. Булган сум нь уулархаг, цөлийн бүс нутагт оршдог. Сумын нутаг дэвсгэрт Бүрэнхайрхан, Байтаг Богд зэрэг өндөр уулс байдаг.
4. Сумын эдийн засгийн гол салбар нь уламжлалт мал аж ахуй юм. Иргэд голдуу хонь, ямаа, тэмээ, адуу өсгөдөг.
5. Булган сум нь байгалийн үзэсгэлэнт газруудаар баялаг. Жишээлбэл, Бүрэнхайрхан уул, Байтаг Богд уул, Хар-Ус нуур зэрэг газрууд байдаг.
6. Сумын нутаг дэвсгэрт археологийн олон дурсгал байдаг. Тухайлбал, хадны зураг, булш, тахилгын онгон зэрэг түүхэн дурсгалууд олджээ.
7. Булган сум нь Монголын баруун хязгаарын онцлог соёл, зан заншлыг хадгалж үлдсэнээрээ алдартай. Жишээлбэл, урианхай, торгууд зэрэг ястнууд энд амьдардаг.
Булган сум нь Ховд аймгийн хөгжил дэвшилд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг бөгөөд байгалийн үзэсгэлэнт газар, түүх соёлын дурсгал, уламжлалт мал аж ахуйгаараа алдартай юм. |
Асгат сум (Сүхбаатар) гэж юу вэ ? | Асгат сум нь Монгол улсын Сүхбаатар аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Сүхбаатар аймгийн баруун хойд хэсэгт оршдог бөгөөд аймгийнхаа төв Баруун-Урт хотоос 180 км зайтай.
Асгат сумын талаарх мэдээллүүд:
1. Асгат сум нь 3300 орчим хүн амтай бөгөөд 3600 км² газар нутагтай.
2. Сумын төв нь Дөхөм II багийн нутаг дэвсгэрт байрладаг.
3. Асгат сум нь хээрийн бүсэд оршдог бөгөөд сумын нутаг дэвсгэрт уул толгод, тал хээр, цөлөрхөг хээр зонхилдог.
4. Сумын эдийн засгийн гол салбар нь уламжлалт мал аж ахуй юм. Иргэд голдуу адуу, үхэр, хонь, ямаа өсгөдөг.
5. Асгат сум нь түүхэн дурсгалт газруудаар баялаг. Жишээлбэл, Логийн чулуу, Модон гэрийн чулуун хашлага, Хөргийн хөндийн хүн чулуу зэрэг түүхэн дурсгалууд байдаг.
6. Сумын нутаг дэвсгэрт байгалийн үзэсгэлэнт газрууд ч бий. Тухайлбал, Баяндулааны агуй, Талын агуй, Бэрхийн гуу зэрэг газрууд байдаг.
7. Асгат сум нь Монголын зүүн бүсийн уламжлалт соёл, зан заншлыг өвлөн уламжилж буй сумдын нэг юм.
Асгат сум нь Сүхбаатар аймгийн хөгжил дэвшилд хувь нэмрээ оруулахын зэрэгцээ байгалийн үзэсгэлэнт газар, түүх соёлын дурсгал, уламжлалт мал аж ахуйгаараа алдартай сум юм. |
Баяндэлгэр сум (Сүхбаатар) гэж юу вэ ? | Баяндэлгэр сум нь Монгол улсын Сүхбаатар аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Сүхбаатар аймгийн зүүн хэсэгт оршдог бөгөөд аймгийнхаа төв Баруун-Урт хотоос 152 км зайтай.
Баяндэлгэр сумын талаарх мэдээллүүд:
1. Баяндэлгэр сум нь 4200 орчим хүн амтай бөгөөд 7600 км² газар нутагтай.
2. Сумын төв нь Улаанбаатар хотоос 560 км, Баруун-Урт хотоос 152 км зайтай.
3. Баяндэлгэр сум нь хээрийн бүсэд оршдог бөгөөд сумын нутаг дэвсгэрт тал хээр, цөлөрхөг хээр зонхилдог.
4. Сумын эдийн засгийн гол салбар нь уламжлалт мал аж ахуй юм. Иргэд голдуу адуу, үхэр, хонь, ямаа өсгөдөг.
5. Баяндэлгэр сум нь байгалийн үзэсгэлэнт газруудаар баялаг. Жишээлбэл, Баяндулааны агуй, Талын агуй, Бэрхийн гуу зэрэг газрууд байдаг.
6. Сумын нутаг дэвсгэрт түүхэн дурсгалт газрууд ч бий. Тухайлбал, Логийн чулуу, Модон гэрийн чулуун хашлага, Хөргийн хөндийн хүн чулуу зэрэг түүхэн дурсгалууд байдаг.
7. Баяндэлгэр сум нь Монголын зүүн бүсийн уламжлалт соёл, зан заншлыг өвлөн уламжилж буй сумдын нэг юм.
8. Баяндэлгэр сум нь Сүхбаатар аймгийн хөгжил дэвшилд хувь нэмрээ оруулахын зэрэгцээ байгалийн үзэсгэлэнт газар, түүх соёлын дурсгал, уламжлалт мал аж ахуйгаараа алдартай сум юм. |
Мөнххаан сум гэж юу вэ ? | Мөнххаан сум нь Монгол улсын Сүхбаатар аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Сүхбаатар аймгийн баруун хойд хэсэгт оршдог бөгөөд аймгийнхаа төв Баруун-Урт хотоос 150 км зайтай.
Мөнххаан сумын талаарх мэдээллүүд:
1. Мөнххаан сум нь 3000 орчим хүн амтай бөгөөд 6000 км² газар нутагтай.
2. Сумын төв нь Дөхөм I багийн нутаг дэвсгэрт байрладаг.
3. Мөнххаан сум нь хээрийн бүсэд оршдог бөгөөд сумын нутаг дэвсгэрт уул толгод, тал хээр, цөлөрхөг хээр зонхилдог.
4. Сумын эдийн засгийн гол салбар нь уламжлалт мал аж ахуй юм. Иргэд голдуу адуу, үхэр, хонь, ямаа өсгөдөг.
5. Мөнххаан сум нь түүхэн дурсгалт газруудаар баялаг. Жишээлбэл, Логийн чулуу, Модон гэрийн чулуун хашлага, Хөргийн хөндийн хүн чулуу зэрэг түүхэн дурсгалууд байдаг.
6. Сумын нутаг дэвсгэрт байгалийн үзэсгэлэнт газрууд ч бий. Тухайлбал, Баяндулааны агуй, Талын агуй, Бэрхийн гуу зэрэг газрууд байдаг.
7. Мөнххаан сум нь Монголын зүүн бүсийн уламжлалт соёл, зан заншлыг өвлөн уламжилж буй сумдын нэг юм.
8. Мөнххаан сум нь Сүхбаатар аймгийн хөгжил дэвшилд хувь нэмрээ оруулахын зэрэгцээ байгалийн үзэсгэлэнт газар, түүх соёлын дурсгал, уламжлалт мал аж ахуйгаараа алдартай сум юм. |
Наран сум гэж юу вэ ? | Наран сум нь Монгол улсын Сүхбаатар аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Сүхбаатар аймгийн зүүн хойд хэсэгт оршдог бөгөөд аймгийнхаа төв Баруун-Урт хотоос 220 км зайтай.
Наран сумын талаарх мэдээллүүд:
1. Наран сум нь 2000 орчим хүн амтай бөгөөд 4000 км² газар нутагтай.
2. Сумын төв нь Гүн худаг суурин юм.
3. Наран сум нь хээрийн бүсэд оршдог бөгөөд сумын нутаг дэвсгэрт тал хээр, цөлөрхөг хээр зонхилдог.
4. Сумын эдийн засгийн гол салбар нь уламжлалт мал аж ахуй юм. Иргэд голдуу адуу, үхэр, хонь, ямаа өсгөдөг.
5. Наран сум нь байгалийн үзэсгэлэнт газруудаар баялаг. Жишээлбэл, Баяндулааны агуй, Талын агуй, Бэрхийн гуу зэрэг газрууд байдаг.
6. Сумын нутаг дэвсгэрт түүхэн дурсгалт газрууд ч бий. Тухайлбал, Логийн чулуу, Модон гэрийн чулуун хашлага, Хөргийн хөндийн хүн чулуу зэрэг түүхэн дурсгалууд байдаг.
7. Наран сум нь Монголын зүүн бүсийн уламжлалт соёл, зан заншлыг өвлөн уламжилж буй сумдын нэг юм.
8. Наран сум нь Сүхбаатар аймгийн хөгжил дэвшилд хувь нэмрээ оруулахын зэрэгцээ байгалийн үзэсгэлэнт газар, түүх соёлын дурсгал, уламжлалт мал аж ахуйгаараа алдартай сум юм. |
Онгон сум гэж юу вэ ? | Онгон сум нь Монгол улсын Сүхбаатар аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Сүхбаатар аймгийн зүүн хэсэгт оршдог бөгөөд аймгийнхаа төв Баруун-Урт хотоос 180 км зайтай.
Онгон сумын талаарх мэдээллүүд:
1. Онгон сум нь 3000 орчим хүн амтай бөгөөд 6000 км² газар нутагтай.
2. Сумын төв нь Шивээговь суурин юм.
3. Онгон сум нь хээрийн бүсэд оршдог бөгөөд сумын нутаг дэвсгэрт тал хээр, цөлөрхөг хээр зонхилдог.
4. Сумын эдийн засгийн гол салбар нь уламжлалт мал аж ахуй юм. Иргэд голдуу адуу, үхэр, хонь, ямаа өсгөдөг.
5. Онгон сум нь байгалийн үзэсгэлэнт газруудаар баялаг. Жишээлбэл, Будрын чулуу, Яргайт, Цагаан булаг зэрэг газрууд байдаг.
6. Сумын нутаг дэвсгэрт түүхэн дурсгалт газрууд ч бий. Тухайлбал, Онгоны хөшөө, Хадаасангийн балгас зэрэг түүхэн дурсгалууд байдаг.
7. Онгон сум нь Монголын зүүн бүсийн уламжлалт соёл, зан заншлыг өвлөн уламжилж буй сумдын нэг юм.
8. Онгон сум нь Сүхбаатар аймгийн хөгжил дэвшилд хувь нэмрээ оруулахын зэрэгцээ байгалийн үзэсгэлэнт газар, түүх соёлын дурсгал, уламжлалт мал аж ахуйгаараа алдартай сум юм. |
Сүхбаатар сум гэж юу вэ ? | Сүхбаатар сум нь Монгол улсын Сүхбаатар аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Сүхбаатар аймгийн баруун хойд хэсэгт оршдог бөгөөд аймгийнхаа төв Баруун-Урт хотоос 130 км зайтай.
Сүхбаатар сумын талаарх мэдээллүүд:
1. Сүхбаатар сум нь 5000 орчим хүн амтай бөгөөд 15000 км² газар нутагтай.
2. Сумын төв нь Түмэнцогт суурин юм.
3. Сүхбаатар сум нь хээрийн бүсэд оршдог бөгөөд сумын нутаг дэвсгэрт тал хээр, цөлөрхөг хээр зонхилдог.
4. Сумын эдийн засгийн гол салбар нь уламжлалт мал аж ахуй юм. Иргэд голдуу адуу, үхэр, хонь, ямаа өсгөдөг.
5. Сүхбаатар сум нь байгалийн үзэсгэлэнт газруудаар баялаг. Жишээлбэл, Дарьганга, Алтан Овоо, Шилийн Богд уул зэрэг газрууд байдаг.
6. Сумын нутаг дэвсгэрт түүхэн дурсгалт газрууд ч бий. Тухайлбал, Их бурхант, Дарьгангын чулуун хөрөг зэрэг түүхэн дурсгалууд байдаг.
7. Сүхбаатар сум нь Монголын зүүн бүсийн уламжлалт соёл, зан заншлыг өвлөн уламжилж буй сумдын нэг юм.
8. Сүхбаатар сум нь Сүхбаатар аймгийн хөгжил дэвшилд хувь нэмрээ оруулахын зэрэгцээ байгалийн үзэсгэлэнт газар, түүх соёлын дурсгал, уламжлалт мал аж ахуйгаараа алдартай сум юм. |
Түвшинширээ сум гэж юу вэ ? | Түвшинширээ сум нь Монгол улсын Сүхбаатар аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Сүхбаатар аймгийн зүүн хойд хэсэгт оршдог бөгөөд аймгийнхаа төв Баруун-Урт хотоос 170 км зайтай.
Түвшинширээ сумын талаарх мэдээллүүд:
1. Түвшинширээ сум нь 4000 орчим хүн амтай бөгөөд 7000 км² газар нутагтай.
2. Сумын төв нь Өлзийт суурин юм.
3. Түвшинширээ сум нь хээрийн бүсэд оршдог бөгөөд сумын нутаг дэвсгэрт тал хээр, цөлөрхөг хээр зонхилдог.
4. Сумын эдийн засгийн гол салбар нь уламжлалт мал аж ахуй юм. Иргэд голдуу адуу, үхэр, хонь, ямаа өсгөдөг.
5. Түвшинширээ сум нь байгалийн үзэсгэлэнт газруудаар баялаг. Жишээлбэл, Баяндулааны агуй, Гашууны хад, Хар ямаатын хясаа зэрэг газрууд байдаг.
6. Сумын нутаг дэвсгэрт түүхэн дурсгалт газрууд ч бий. Тухайлбал, Хүнгэнэхийн амны хадны зураг, Уст хадны зураг зэрэг түүхэн дурсгалууд байдаг.
7. Түвшинширээ сум нь Монголын зүүн бүсийн уламжлалт соёл, зан заншлыг өвлөн уламжилж буй сумдын нэг юм.
8. Түвшинширээ сум нь Сүхбаатар аймгийн хөгжил дэвшилд хувь нэмрээ оруулахын зэрэгцээ байгалийн үзэсгэлэнт газар, түүх соёлын дурсгал, уламжлалт мал аж ахуйгаараа алдартай сум юм. |
Түмэнцогт сум гэж юу вэ ? | Түмэнцогт сум нь Монгол улсын Сүхбаатар аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Сүхбаатар аймгийн баруун хойд хэсэгт оршдог бөгөөд аймгийнхаа төв Баруун-Урт хотоос 120 км зайтай.
Түмэнцогт сумын талаарх мэдээллүүд:
1. Түмэнцогт сум нь 3000 орчим хүн амтай бөгөөд 20000 км² газар нутагтай.
2. Сумын төв нь Баян-Овоо суурин юм.
3. Түмэнцогт сум нь хээрийн бүсэд оршдог бөгөөд сумын нутаг дэвсгэрт тал хээр, цөлөрхөг хээр зонхилдог.
4. Сумын эдийн засгийн гол салбар нь уламжлалт мал аж ахуй юм. Иргэд голдуу адуу, үхэр, хонь, ямаа өсгөдөг.
5. Түмэнцогт сум нь байгалийн үзэсгэлэнт газруудаар баялаг. Жишээлбэл, Молцог элсний хөндий, Хужиртын булаг, Цагаан овоо зэрэг газрууд байдаг.
6. Сумын нутаг дэвсгэрт түүхэн дурсгалт газрууд ч бий. Тухайлбал, Хэрээ ухаагийн хадны зураг, Баян-Овооны хадны зураг зэрэг түүхэн дурсгалууд байдаг.
7. Түмэнцогт сум нь Монголын зүүн бүсийн уламжлалт соёл, зан заншлыг өвлөн уламжилж буй сумдын нэг юм.
8. Түмэнцогт сум нь Сүхбаатар аймгийн хөгжил дэвшилд хувь нэмрээ оруулахын зэрэгцээ байгалийн үзэсгэлэнт газар, түүх соёлын дурсгал, уламжлалт мал аж ахуйгаараа алдартай сум юм. |
Уулбаян сум гэж юу вэ ? | Уулбаян сум нь Монгол улсын Сүхбаатар аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Сүхбаатар аймгийн зүүн хэсэгт оршдог бөгөөд аймгийнхаа төв Баруун-Урт хотоос 90 км зайтай.
Уулбаян сумын талаарх мэдээллүүд:
1. Уулбаян сум нь 4500 орчим хүн амтай бөгөөд 10000 км² газар нутагтай.
2. Сумын төв нь Очирхуягт суурин юм.
3. Уулбаян сум нь хээрийн бүсэд оршдог бөгөөд сумын нутаг дэвсгэрт тал хээр, цөлөрхөг хээр зонхилдог.
4. Сумын эдийн засгийн гол салбар нь уламжлалт мал аж ахуй юм. Иргэд голдуу адуу, үхэр, хонь, ямаа өсгөдөг.
5. Уулбаян сум нь байгалийн үзэсгэлэнт газруудаар баялаг. Жишээлбэл, Шивээт уул, Дарьганга нуур, Алтан овоо зэрэг газрууд байдаг.
6. Сумын нутаг дэвсгэрт түүхэн дурсгалт газрууд ч бий. Тухайлбал, Шивээт уулын хадны зураг, Дарьганга нуурын хадны зураг зэрэг түүхэн дурсгалууд байдаг.
7. Уулбаян сум нь Монголын зүүн бүсийн уламжлалт соёл, зан заншлыг өвлөн уламжилж буй сумдын нэг юм.
8. Уулбаян сум нь Сүхбаатар аймгийн хөгжил дэвшилд хувь нэмрээ оруулахын зэрэгцээ байгалийн үзэсгэлэнт газар, түүх соёлын дурсгал, уламжлалт мал аж ахуйгаараа алдартай сум юм. |
Халзан сум гэж юу вэ ? | Халзан сум нь Монгол улсын Сүхбаатар аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Сүхбаатар аймгийн баруун хэсэгт оршдог бөгөөд аймгийнхаа төв Баруун-Урт хотоос 60 км зайтай.
Халзан сумын талаарх мэдээллүүд:
1. Халзан сум нь 2500 орчим хүн амтай бөгөөд 5000 км² газар нутагтай.
2. Сумын төв нь Сахиулт суурин юм.
3. Халзан сум нь хээрийн бүсэд оршдог бөгөөд сумын нутаг дэвсгэрт тал хээр, цөлөрхөг хээр зонхилдог.
4. Сумын эдийн засгийн гол салбар нь уламжлалт мал аж ахуй юм. Иргэд голдуу адуу, үхэр, хонь, ямаа өсгөдөг.
5. Халзан сум нь байгалийн үзэсгэлэнт газруудаар баялаг. Жишээлбэл, Халзан уул, Хавиргын булаг, Цагаан овоо зэрэг газрууд байдаг.
6. Сумын нутаг дэвсгэрт түүхэн дурсгалт газрууд ч бий. Тухайлбал, Халзан уулын хадны зураг, Хавиргын булгийн хадны зураг зэрэг түүхэн дурсгалууд байдаг.
7. Халзан сум нь Монголын зүүн бүсийн уламжлалт соёл, зан заншлыг өвлөн уламжилж буй сумдын нэг юм.
8. Халзан сум нь Сүхбаатар аймгийн хөгжил дэвшилд хувь нэмрээ оруулахын зэрэгцээ байгалийн үзэсгэлэнт газар, түүх соёлын дурсгал, уламжлалт мал аж ахуйгаараа алдартай сум юм. |
Эрдэнэцагаан сум гэж юу вэ ? | Эрдэнэцагаан сум нь Монгол улсын Сүхбаатар аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Сүхбаатар аймгийн зүүн өмнөд хэсэгт оршдог бөгөөд аймгийнхаа төв Баруун-Урт хотоос 220 км зайтай.
Эрдэнэцагаан сумын талаарх мэдээллүүд:
1. Эрдэнэцагаан сум нь 6000 орчим хүн амтай бөгөөд 17000 км² газар нутагтай.
2. Сумын төв нь Эрдэнэцагаан суурин юм.
3. Эрдэнэцагаан сум нь хээрийн бүсэд оршдог бөгөөд сумын нутаг дэвсгэрт тал хээр, цөлөрхөг хээр зонхилдог.
4. Сумын эдийн засгийн гол салбар нь уламжлалт мал аж ахуй юм. Иргэд голдуу адуу, үхэр, хонь, ямаа өсгөдөг.
5. Эрдэнэцагаан сум нь байгалийн үзэсгэлэнт газруудаар баялаг. Жишээлбэл, Баяндулааны уулс, Хөндлөн Хайлааст, Халтарын хөндий зэрэг газрууд байдаг.
6. Сумын нутаг дэвсгэрт түүхэн дурсгалт газрууд ч бий. Тухайлбал, Баяндулааны хадны зураг, Хөндлөн Хайлаастын хадны зураг зэрэг түүхэн дурсгалууд байдаг.
7. Эрдэнэцагаан сум нь Монголын зүүн бүсийн уламжлалт соёл, зан заншлыг өвлөн уламжилж буй сумдын нэг юм.
8. Эрдэнэцагаан сум нь Сүхбаатар аймгийн хөгжил дэвшилд хувь нэмрээ оруулахын зэрэгцээ байгалийн үзэсгэлэнт газар, түүх соёлын дурсгал, уламжлалт мал аж ахуйгаараа алдартай сум юм. |
Чадраабалын Лодойдамба гэж юу вэ ? | Чадраабалын Лодойдамба (1917-1970) бол Монголын XX зууны манлай романист, Төрийн хошой шагналт (1954, 1971), Монгол Улсын Ардын Уран Зохиолч юм.
Тэрээр 1917 онд Говь-Алтай аймагт төрсөн бөгөөд багадаа Сангийн далайн хийдэд шавилан суусан байна. 1931 оноос боловсрол эзэмшиж, 1940-өөд оноос уран бүтээлээ туурвиж эхэлжээ.
Лодойдамбын гол бүтээлүүд:
1. "Алтайд" роман (1949, 1951)
2. "Тунгалаг тамир" роман (1967-68)
3. "Манай сургуулийнхан" тууж (1952)
4. "Өнгөрсөн үеийн баатрын өнөө үеийн явдал" жүжиг (1962)
5. "Шаргачин" жүжиг (1967)
Түүний бүтээлүүд нь Монголын уран зохиолын сонгодог бүтээлүүдийн тоонд ордог бөгөөд монголчуудын дунд их алдартай. Ялангуяа "Тунгалаг тамир" роман нь кино болон телевизийн олон ангит кино болсон билээ.
Лодойдамба нь зөвхөн зохиолч төдийгүй нийгмийн идэвхтэй зүтгэлтэн байсан бөгөөд МЗЭ-ийн хорооны нарийн бичгийн дарга, МАХН-ын ТХ-ны гишүүн, АИХ-ын депутатаар ажиллаж байв.
Тэрээр 1970 онд таалал төгссөн бөгөөд 1984 онд Алтай хотод түүний хөшөөг босгож, 2002 онд түүний нэрэмжит номын санг нээсэн байна. |
Шинжлэх ухаан ба технологи Монголд гэж юу вэ ? | Шинжлэх ухаан ба технологи Монголд гэдэг нь Монгол улсад шинжлэх ухаан, технологийн салбарын хөгжлийг хэлж байгаа юм.
Монголд шинжлэх ухаан, технологийн хөгжил нь түүхэн замналтай. 1920-иод оноос эхлэн Монголд орчин үеийн шинжлэх ухааны анхны байгууллагууд үүсэж хөгжиж эхэлсэн. 1960-аад оноос эхлэн Монгол улс шинжлэх ухаан, технологийн салбарт илүү анхаарал хандуулж, судалгаа шинжилгээний ажлыг өргөжүүлсэн байна.
Одоогоор Монголд шинжлэх ухаан, технологийн хөгжлийг дараах чиглэлээр авч үздэг:
1. Судалгаа, шинжилгээ: Их, дээд сургууль, эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгүүдэд судалгаа, шинжилгээний ажил хийгддэг. Голлох чиглэлүүд нь мал аж ахуй, газар тариалан, уул уурхай, байгаль орчин, нийгмийн ухаан зэрэг салбарууд байдаг.
2. Инноваци, технологи: Шинэ технологи нэвтрүүлэх, инновацыг дэмжих чиглэлээр төрөөс бодлого баримталдаг. Жижиг, дунд бизнес эрхлэгчид технологи нэвтрүүлэх, шинэ бүтээгдэхүүн хөгжүүлэхэд анхаардаг.
3. Боловсон хүчин: Их, дээд сургуулиуд шинжлэх ухаан, технологийн чиглэлээр мэргэжилтэн бэлтгэдэг. Гадаадад суралцах, мэргэжил дээшлүүлэх боломжийг олгодог.
4. Олон улсын хамтын ажиллагаа: Монгол улс олон улсын байгууллагууд, гадаадын их сургууль, эрдэм шинжилгээний байгууллагуудтай хамтран ажилладаг. Энэ нь шинжлэх ухаан, технологийн солилцоо, хамтын ажиллагааг өргөжүүлэхэд чухал үүрэгтэй.
Монгол улс цаашид шинжлэх ухаан, технологийн салбарыг улам хөгжүүлэх, эдийн засаг, нийгмийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах чиглэлээр ажиллаж байна. |
Алтанбулаг сум (Сэлэнгэ) гэж юу вэ ? | Алтанбулаг сум нь Сэлэнгэ аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Монгол улсын хойд хэсэгт, Орхон, Сэлэнгэ голуудын бэлчирт оршдог.
Алтанбулаг сумын талаарх гол мэдээллүүд:
1. Байршил: Сум нь Сэлэнгэ аймгийн баруун хойд хэсэгт байрладаг бөгөөд Улаанбаатар хотоос 345 км, Сэлэнгэ аймгийн төвөөс 100 км зайтай.
2. Хүн ам: 2020 оны байдлаар сумын хүн ам 5800 орчим байна.
3. Эдийн засаг: Сумын эдийн засгийн гол салбар нь хөдөө аж ахуй, ялангуяа газар тариалан, мал аж ахуй юм. Мөн худалдаа, үйлчилгээ, жижиг дунд үйлдвэрлэл хөгжсөн.
4. Дэд бүтэц: Суманд ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, соёлын төв зэрэг үндсэн дэд бүтцүүд бий. Цахилгаан, дулаан, ус хангамжийн систем сайн хөгжсөн.
5. Түүх, соёл: Алтанбулаг сум нь Монголын түүхэнд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн газар юм. 1921 оны ардын хувьсгалын үед энэ суманд Монгол Ардын Намын анхны их хурал болж байсан түүхтэй.
6. Аялал жуулчлал: Сумын нутаг дэвсгэрт байгалийн үзэсгэлэнт газрууд ихтэй. Жуулчид голдуу байгаль, түүх соёлын дурсгалт газруудаар аялдаг.
Алтанбулаг сум нь Монголын хөдөө орон нутгийн төлөөлөл бөгөөд уламжлалт аж ахуй, орчин үеийн хөгжлийг хослуулсан онцлогтой. |
Актини гэж юу вэ ? | Актини бол химийн элемент бөгөөд Ac гэж тэмдэглэгддэг. Энэ нь актиноидын бүлгийн цацраг идэвхт металл юм. Актини нь мөнгөлөг цагаан өнгөтэй, радиоидэвхт шинж чанартай.
Актинийн зарим гол шинж чанарууд:
1. Атомын дугаар: 89
2. Атомын масс: 227
3. Электрон бүтэц: [Rn] 7s² 7p¹
4. Хайлах температур: 1050°C
5. Буцлах температур: 3200°C
Актини нь маш бага хэмжээтэй тохиолддог бөгөөд байгальд цөөн төрлийн хүдрээс олддог. Үүнийг лабораторид цөмийн урвалаар гарган авдаг.
Актинийн хэрэглээ:
1. Цөмийн реакторт нейтроны эх үүсвэр болгон ашигладаг.
2. Анагаах ухаанд хорт хавдрыг эмчлэхэд ашигладаг.
3. Геологи, геохронологид чулуулгийн нас тогтооход хэрэглэдэг.
Актини нь маш их цацраг идэвхтэй тул түүнтэй ажиллахад онцгой болгоомжлол шаарддаг. Мөн түүний задралын бүтээгдэхүүн нь радий бөгөөд энэ нь бас л цацраг идэвхт элемент юм. Иймд актинитай холбоотой судалгаа, хэрэглээг зохих аюулгүй ажиллагааны дагуу явуулах ёстой. |
Баруунбүрэн сум гэж юу вэ ? | Баруунбүрэн сум нь Монгол улсын Сэлэнгэ аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Сэлэнгэ аймгийн баруун хэсэгт оршдог бөгөөд нийслэл Улаанбаатар хотоос 286 км, Сэлэнгэ аймгийн төв Сүхбаатар сумаас 86 км зайтай байдаг.
Баруунбүрэн сумын талаарх гол мэдээллүүд:
1. Газар зүй: Сумын нутаг дэвсгэр нь 3598 км.кв талбайтай. Баруун талаараа Цагааннуур сум, хойд талаараа ОХУ-ын Буриад улстай, зүүн талаараа Сант сум, урд талаараа Орхон сумтай тус тус хиллэдэг.
2. Хүн ам: 2020 оны байдлаар сумын хүн ам 3300 орчим байна. Ихэнх иргэд нь мал аж ахуй эрхэлдэг.
3. Эдийн засаг: Сумын эдийн засгийн гол салбар нь мал аж ахуй, газар тариалан юм. Мөн жижиг дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээ хөгжиж байна.
4. Дэд бүтэц: Суманд ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, соёлын төв зэрэг үндсэн дэд бүтцүүд бий. Цахилгаан, дулаан, ус хангамжийн систем сайн хөгжсөн.
5. Түүх, соёл: Баруунбүрэн сум нь Монголын түүхэнд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн газар юм. 1931 онд байгуулагдсан бөгөөд социализмын үед "Давшилт" нэгдэл үйл ажиллагаа явуулж байсан.
6. Аялал жуулчлал: Сумын нутаг дэвсгэрт байгалийн үзэсгэлэнт газрууд ихтэй. Жуулчид голдуу байгаль, түүх соёлын дурсгалт газруудаар аялдаг.
Баруунбүрэн сум нь Монголын хөдөө орон нутгийн төлөөлөл бөгөөд уламжлалт аж ахуй, орчин үеийн хөгжлийг хослуулсан онцлогтой. |
Баянгол сум (Сэлэнгэ) гэж юу вэ ? | Баянгол сум нь Монгол улсын Сэлэнгэ аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Сэлэнгэ аймгийн өмнөд хэсэгт оршдог бөгөөд нийслэл Улаанбаатар хотоос 154 км, Сэлэнгэ аймгийн төв Сүхбаатар сумаас 170 км зайтай байдаг.
Баянгол сумын талаарх гол мэдээллүүд:
1. Газар зүй: Сумын нутаг дэвсгэр нь 197.6 мянган га талбайтай. Баруун талаараа Дархан-Уул аймаг, хойд талаараа Сэлэнгэ аймгийн Мандал сум, зүүн талаараа Төв аймгийн Борнуур сум, урд талаараа Төв аймгийн Баянчандмань сумтай тус тус хиллэдэг.
2. Хүн ам: 2020 оны байдлаар сумын хүн ам 5700 орчим байна. Ихэнх иргэд нь мал аж ахуй, газар тариалан эрхэлдэг.
3. Эдийн засаг: Сумын эдийн засгийн гол салбар нь мал аж ахуй, газар тариалан юм. Мөн жижиг дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээ хөгжиж байна.
4. Дэд бүтэц: Суманд ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, соёлын төв зэрэг үндсэн дэд бүтцүүд бий. Цахилгаан, дулаан, ус хангамжийн систем сайн хөгжсөн.
5. Түүх, соёл: Баянгол сум нь 1924 онд байгуулагдсан. Социализмын үед "Жаргалант" нэгдэл үйл ажиллагаа явуулж байсан.
6. Аялал жуулчлал: Сумын нутаг дэвсгэрт байгалийн үзэсгэлэнт газрууд ихтэй. Жуулчид голдуу байгаль, түүх соёлын дурсгалт газруудаар аялдаг.
Баянгол сум нь Монголын хөдөө орон нутгийн төлөөлөл бөгөөд уламжлалт аж ахуй, орчин үеийн хөгжлийг хослуулсан онцлогтой. |
Ерөө сум гэж юу вэ ? | Ерөө сум нь Монгол улсын Сэлэнгэ аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Сэлэнгэ аймгийн зүүн хэсэгт оршдог бөгөөд нийслэл Улаанбаатар хотоос 414 км, Сэлэнгэ аймгийн төв Сүхбаатар сумаас 188 км зайтай байдаг.
Ерөө сумын талаарх гол мэдээллүүд:
1. Газар зүй: Сумын нутаг дэвсгэр нь 4025 км.кв талбайтай. Баруун талаараа Алтанбулаг сум, хойд талаараа Хүдэр сум, зүүн талаараа Төв аймгийн Мөнгөнморьт сум, урд талаараа Бугант тосгон, Төв аймгийн Батсүмбэр сумтай тус тус хиллэдэг.
2. Хүн ам: 2020 оны байдлаар сумын хүн ам 9700 орчим байна. Ихэнх иргэд нь мал аж ахуй, газар тариалан эрхэлдэг.
3. Эдийн засаг: Сумын эдийн засгийн гол салбар нь мал аж ахуй, газар тариалан юм. Мөн уул уурхай, жижиг дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээ хөгжиж байна.
4. Дэд бүтэц: Суманд ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, соёлын төв зэрэг үндсэн дэд бүтцүүд бий. Цахилгаан, дулаан, ус хангамжийн систем сайн хөгжсөн.
5. Түүх, соёл: Ерөө сум нь 1924 онд байгуулагдсан. Социализмын үед "Ялалт" нэгдэл үйл ажиллагаа явуулж байсан.
6. Аялал жуулчлал: Сумын нутаг дэвсгэрт байгалийн үзэсгэлэнт газрууд ихтэй. Жуулчид голдуу байгаль, түүх соёлын дурсгалт газруудаар аялдаг.
Ерөө сум нь Монголын хөдөө орон нутгийн төлөөлөл бөгөөд уламжлалт аж ахуй, орчин үеийн хөгжлийг хослуулсан онцлогтой. |
Жавхлант сум гэж юу вэ ? | Жавхлант сум нь Монгол улсын Сэлэнгэ аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Сэлэнгэ аймгийн баруун хэсэгт оршдог бөгөөд нийслэл Улаанбаатар хотоос 286 км, Сэлэнгэ аймгийн төв Сүхбаатар сумаас 96 км зайтай байдаг.
Жавхлант сумын талаарх гол мэдээллүүд:
1. Газар зүй: Сумын нутаг дэвсгэр нь 713.1 км.кв талбайтай. Баруун талаараа Дархан-Уул аймаг, хойд талаараа Сэлэнгэ аймгийн Мандал сум, зүүн талаараа Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сум, урд талаараа Төв аймгийн Борнуур сумтай тус тус хиллэдэг.
2. Хүн ам: 2020 оны байдлаар сумын хүн ам 4200 орчим байна. Ихэнх иргэд нь мал аж ахуй, газар тариалан эрхэлдэг.
3. Эдийн засаг: Сумын эдийн засгийн гол салбар нь мал аж ахуй, газар тариалан юм. Мөн жижиг дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээ хөгжиж байна.
4. Дэд бүтэц: Суманд ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, соёлын төв зэрэг үндсэн дэд бүтцүүд бий. Цахилгаан, дулаан, ус хангамжийн систем сайн хөгжсөн.
5. Түүх, соёл: Жавхлант сум нь 1938 онд байгуулагдсан. Социализмын үед "Жавхлант шарга" нэгдэл үйл ажиллагаа явуулж байсан.
6. Аялал жуулчлал: Сумын нутаг дэвсгэрт байгалийн үзэсгэлэнт газрууд ихтэй. Жуулчид голдуу байгаль, түүх соёлын дурсгалт газруудаар аялдаг.
Жавхлант сум нь Монголын хөдөө орон нутгийн төлөөлөл бөгөөд уламжлалт аж ахуй, орчин үеийн хөгжлийг хослуулсан онцлогтой. |
Зүүнбүрэн сум гэж юу вэ ? | Зүүнбүрэн сум нь Монгол улсын Сэлэнгэ аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Сэлэнгэ аймгийн баруун хэсэгт оршдог бөгөөд нийслэл Улаанбаатар хотоос 265 км, Сэлэнгэ аймгийн төв Сүхбаатар сумаас 50 км зайтай байдаг.
Зүүнбүрэн сумын талаарх гол мэдээллүүд:
1. Газар зүй: Сумын нутаг дэвсгэр нь 718.1 км.кв талбайтай. Баруун талаараа Сэлэнгэ аймгийн Шаамар сум, хойд талаараа Оросын Холбооны Улстай хиллэдэг, зүүн талаараа Сэлэнгэ аймгийн Хушаат сум, урд талаараа Сэлэнгэ аймгийн Баруунбүрэн сумтай тус тус хиллэдэг.
2. Хүн ам: 2020 оны байдлаар сумын хүн ам 3100 орчим байна. Ихэнх иргэд нь мал аж ахуй, газар тариалан эрхэлдэг.
3. Эдийн засаг: Сумын эдийн засгийн гол салбар нь мал аж ахуй, газар тариалан юм. Мөн жижиг дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээ хөгжиж байна.
4. Дэд бүтэц: Суманд ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, соёлын төв зэрэг үндсэн дэд бүтцүүд бий. Цахилгаан, дулаан, ус хангамжийн систем сайн хөгжсөн.
5. Түүх, соёл: Зүүнбүрэн сум нь 1959 онд байгуулагдсан. Социализмын үед "Давшилт" нэгдэл үйл ажиллагаа явуулж байсан.
6. Аялал жуулчлал: Сумын нутаг дэвсгэрт байгалийн үзэсгэлэнт газрууд ихтэй. Жуулчид голдуу байгаль, түүх соёлын дурсгалт газруудаар аялдаг.
Зүүнбүрэн сум нь Монголын хөдөө орон нутгийн төлөөлөл бөгөөд уламжлалт аж ахуй, орчин үеийн хөгжлийг хослуулсан онцлогтой. |
Мандал сум гэж юу вэ ? | Мандал сум нь Монгол улсын Сэлэнгэ аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Сэлэнгэ аймгийн хойд хэсэгт оршдог бөгөөд нийслэл Улаанбаатар хотоос 345 км, Сэлэнгэ аймгийн төв Сүхбаатар сумаас 170 км зайтай байдаг.
Мандал сумын талаарх гол мэдээллүүд:
1. Газар зүй: Сумын нутаг дэвсгэр нь 484.3 км.кв талбайтай. Баруун талаараа Сэлэнгэ аймгийн Баянгол сум, хойд талаараа Оросын Холбооны Улстай хиллэдэг, зүүн талаараа Сэлэнгэ аймгийн Ерөө сум, урд талаараа Сэлэнгэ аймгийн Орхон сумтай тус тус хиллэдэг.
2. Хүн ам: 2020 оны байдлаар сумын хүн ам 27000 орчим байна. Ихэнх иргэд нь мал аж ахуй, газар тариалан эрхэлдэг.
3. Эдийн засаг: Сумын эдийн засгийн гол салбар нь мал аж ахуй, газар тариалан юм. Мөн жижиг дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээ хөгжиж байна.
4. Дэд бүтэц: Суманд ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, соёлын төв зэрэг үндсэн дэд бүтцүүд бий. Цахилгаан, дулаан, ус хангамжийн систем сайн хөгжсөн.
5. Түүх, соёл: Мандал сум нь 1924 онд байгуулагдсан. Социализмын үед "Мандал" нэгдэл үйл ажиллагаа явуулж байсан.
6. Аялал жуулчлал: Сумын нутаг дэвсгэрт байгалийн үзэсгэлэнт газрууд ихтэй. Жуулчид голдуу байгаль, түүх соёлын дурсгалт газруудаар аялдаг.
Мандал сум нь Монголын хөдөө орон нутгийн төлөөлөл бөгөөд уламжлалт аж ахуй, орчин үеийн хөгжлийг хослуулсан онцлогтой. |
Орхон сум (Сэлэнгэ) гэж юу вэ ? | Орхон сум нь Монгол улсын Сэлэнгэ аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Сэлэнгэ аймгийн хойд хэсэгт оршдог бөгөөд нийслэл Улаанбаатар хотоос 365 км, Сэлэнгэ аймгийн төв Сүхбаатар сумаас 135 км зайтай байдаг.
Орхон сумын талаарх гол мэдээллүүд:
1. Газар зүй: Сумын нутаг дэвсгэр нь 130.6 км.кв талбайтай. Баруун талаараа Сэлэнгэ аймгийн Мандал сум, хойд талаараа Оросын Холбооны Улстай хиллэдэг, зүүн талаараа Сэлэнгэ аймгийн Ерөө сум, урд талаараа Сэлэнгэ аймгийн Баянгол сумтай тус тус хиллэдэг.
2. Хүн ам: 2020 оны байдлаар сумын хүн ам 3300 орчим байна. Ихэнх иргэд нь мал аж ахуй, газар тариалан эрхэлдэг.
3. Эдийн засаг: Сумын эдийн засгийн гол салбар нь мал аж ахуй, газар тариалан юм. Мөн жижиг дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээ хөгжиж байна.
4. Дэд бүтэц: Суманд ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, соёлын төв зэрэг үндсэн дэд бүтцүүд бий. Цахилгаан, дулаан, ус хангамжийн систем сайн хөгжсөн.
5. Түүх, соёл: Орхон сум нь 1968 онд байгуулагдсан. Социализмын үед "Орхон" нэгдэл үйл ажиллагаа явуулж байсан.
6. Аялал жуулчлал: Сумын нутаг дэвсгэрт байгалийн үзэсгэлэнт газрууд ихтэй. Жуулчид голдуу байгаль, түүх соёлын дурсгалт газруудаар аялдаг.
Орхон сум нь Монголын хөдөө орон нутгийн төлөөлөл бөгөөд уламжлалт аж ахуй, орчин үеийн хөгжлийг хослуулсан онцлогтой. |
Орхонтуул сум гэж юу вэ ? | Орхонтуул сум нь Монгол улсын Сэлэнгэ аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Сэлэнгэ аймгийн баруун хэсэгт оршдог бөгөөд нийслэл Улаанбаатар хотоос 290 км, Сэлэнгэ аймгийн төв Сүхбаатар сумаас 180 км зайтай байдаг.
Орхонтуул сумын талаарх гол мэдээллүүд:
1. Газар зүй: Сумын нутаг дэвсгэр нь 460.7 км.кв талбайтай. Баруун талаараа Сэлэнгэ аймгийн Шаамар сум, хойд талаараа Сэлэнгэ аймгийн Дулаанхаан сум, зүүн талаараа Сэлэнгэ аймгийн Баруунбүрэн сум, урд талаараа Төв аймгийн Батсүмбэр сумтай тус тус хиллэдэг.
2. Хүн ам: 2020 оны байдлаар сумын хүн ам 6500 орчим байна. Ихэнх иргэд нь мал аж ахуй, газар тариалан эрхэлдэг.
3. Эдийн засаг: Сумын эдийн засгийн гол салбар нь мал аж ахуй, газар тариалан юм. Мөн жижиг дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээ хөгжиж байна.
4. Дэд бүтэц: Суманд ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, соёлын төв зэрэг үндсэн дэд бүтцүүд бий. Цахилгаан, дулаан, ус хангамжийн систем сайн хөгжсөн.
5. Түүх, соёл: Орхонтуул сум нь 1959 онд байгуулагдсан. Социализмын үед "Туул" нэгдэл үйл ажиллагаа явуулж байсан.
6. Аялал жуулчлал: Сумын нутаг дэвсгэрт байгалийн үзэсгэлэнт газрууд ихтэй. Жуулчид голдуу байгаль, түүх соёлын дурсгалт газруудаар аялдаг.
Орхонтуул сум нь Монголын хөдөө орон нутгийн төлөөлөл бөгөөд уламжлалт аж ахуй, орчин үеийн хөгжлийг хослуулсан онцлогтой. |
Сант сум (Сэлэнгэ) гэж юу вэ ? | Сант сум нь Монгол улсын Сэлэнгэ аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Сэлэнгэ аймгийн зүүн хэсэгт оршдог бөгөөд нийслэл Улаанбаатар хотоос 270 км, Сэлэнгэ аймгийн төв Сүхбаатар сумаас 75 км зайтай байдаг.
Сант сумын талаарх гол мэдээллүүд:
1. Газар зүй: Сумын нутаг дэвсгэр нь 138.706 га талбайтай. Баруун талаараа Сэлэнгэ аймгийн Хушаат сум, хойд талаараа Сэлэнгэ аймгийн Зүүнбүрэн сум, зүүн талаараа Сэлэнгэ аймгийн Жавхлант сум, урд талаараа Төв аймгийн Борнуур сумтай тус тус хиллэдэг.
2. Хүн ам: 2020 оны байдлаар сумын хүн ам 3000 орчим байна. Ихэнх иргэд нь мал аж ахуй, газар тариалан эрхэлдэг.
3. Эдийн засаг: Сумын эдийн засгийн гол салбар нь мал аж ахуй, газар тариалан юм. Мөн жижиг дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээ хөгжиж байна.
4. Дэд бүтэц: Суманд ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, соёлын төв зэрэг үндсэн дэд бүтцүүд бий. Цахилгаан, дулаан, ус хангамжийн систем сайн хөгжсөн.
5. Түүх, соёл: Сант сум нь 1928 онд байгуулагдсан. Социализмын үед "Сант" нэгдэл үйл ажиллагаа явуулж байсан.
6. Аялал жуулчлал: Сумын нутаг дэвсгэрт байгалийн үзэсгэлэнт газрууд ихтэй. Жуулчид голдуу байгаль, түүх соёлын дурсгалт газруудаар аялдаг.
Сант сум нь Монголын хөдөө орон нутгийн төлөөлөл бөгөөд уламжлалт аж ахуй, орчин үеийн хөгжлийг хослуулсан онцлогтой. |
Түшиг сум гэж юу вэ ? | Түшиг сум нь Монгол улсын Сэлэнгэ аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Сэлэнгэ аймгийн зүүн хойд хэсэгт оршдог бөгөөд нийслэл Улаанбаатар хотоос 360 км, Сэлэнгэ аймгийн төв Сүхбаатар сумаас 170 км зайтай байдаг.
Түшиг сумын талаарх гол мэдээллүүд:
1. Газар зүй: Сумын нутаг дэвсгэр нь 2400 км.кв талбайтай. Баруун талаараа Сэлэнгэ аймгийн Цагааннуур сум, хойд талаараа Оросын Холбооны Улстай хиллэдэг, зүүн талаараа Сэлэнгэ аймгийн Алтанбулаг сум, урд талаараа Сэлэнгэ аймгийн Шаамар сумтай тус тус хиллэдэг.
2. Хүн ам: 2020 оны байдлаар сумын хүн ам 4000 орчим байна. Ихэнх иргэд нь мал аж ахуй, газар тариалан эрхэлдэг.
3. Эдийн засаг: Сумын эдийн засгийн гол салбар нь мал аж ахуй, газар тариалан юм. Мөн жижиг дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээ хөгжиж байна.
4. Дэд бүтэц: Суманд ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, соёлын төв зэрэг үндсэн дэд бүтцүүд бий. Цахилгаан, дулаан, ус хангамжийн систем сайн хөгжсөн.
5. Түүх, соёл: Түшиг сум нь 1931 онд байгуулагдсан. Социализмын үед "Давшилт" нэгдэл үйл ажиллагаа явуулж байсан.
6. Аялал жуулчлал: Сумын нутаг дэвсгэрт байгалийн үзэсгэлэнт газрууд ихтэй. Жуулчид голдуу байгаль, түүх соёлын дурсгалт газруудаар аялдаг.
Түшиг сум нь Монголын хөдөө орон нутгийн төлөөлөл бөгөөд уламжлалт аж ахуй, орчин үеийн хөгжлийг хослуулсан онцлогтой. |
Хүдэр сум гэж юу вэ ? | Хүдэр сум нь Монгол улсын Сэлэнгэ аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Сэлэнгэ аймгийн баруун хойд хэсэгт оршдог бөгөөд нийслэл Улаанбаатар хотоос 380 км, Сэлэнгэ аймгийн төв Сүхбаатар сумаас 180 км зайтай байдаг.
Хүдэр сумын талаарх гол мэдээллүүд:
1. Газар зүй: Сумын нутаг дэвсгэр нь 2833 км.кв талбайтай. Баруун талаараа Сэлэнгэ аймгийн Ерөө сум, хойд талаараа Оросын Холбооны Улстай хиллэдэг, зүүн талаараа Сэлэнгэ аймгийн Алтанбулаг сум, урд талаараа Сэлэнгэ аймгийн Бугант сумтай тус тус хиллэдэг.
2. Хүн ам: 2020 оны байдлаар сумын хүн ам 2000 орчим байна. Ихэнх иргэд нь мал аж ахуй, газар тариалан эрхэлдэг.
3. Эдийн засаг: Сумын эдийн засгийн гол салбар нь мал аж ахуй, газар тариалан юм. Мөн жижиг дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээ хөгжиж байна.
4. Дэд бүтэц: Суманд ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, соёлын төв зэрэг үндсэн дэд бүтцүүд бий. Цахилгаан, дулаан, ус хангамжийн систем сайн хөгжсөн.
5. Түүх, соёл: Хүдэр сум нь 1971 онд байгуулагдсан. Социализмын үед "Жаргалант" нэгдэл үйл ажиллагаа явуулж байсан.
6. Аялал жуулчлал: Сумын нутаг дэвсгэрт байгалийн үзэсгэлэнт газрууд ихтэй. Жуулчид голдуу байгаль, түүх соёлын дурсгалт газруудаар аялдаг.
Хүдэр сум нь Монголын хөдөө орон нутгийн төлөөлөл бөгөөд уламжлалт аж ахуй, орчин үеийн хөгжлийг хослуулсан онцлогтой. |
Хушаат сум гэж юу вэ ? | Хушаат сум нь Монгол улсын Сэлэнгэ аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Сэлэнгэ аймгийн баруун хойд хэсэгт оршдог бөгөөд нийслэл Улаанбаатар хотоос 290 км, Сэлэнгэ аймгийн төв Сүхбаатар сумаас 110 км зайтай байдаг.
Хушаат сумын талаарх гол мэдээллүүд:
1. Газар зүй: Сумын нутаг дэвсгэр нь 2010 км.кв талбайтай. Баруун талаараа Сэлэнгэ аймгийн Сант сум, хойд талаараа Сэлэнгэ аймгийн Орхонтуул сум, зүүн талаараа Сэлэнгэ аймгийн Баруунбүрэн сум, урд талаараа Булган аймгийн Баян-Агт сумтай тус тус хиллэдэг.
2. Хүн ам: 2020 оны байдлаар сумын хүн ам 2500 орчим байна. Ихэнх иргэд нь мал аж ахуй, газар тариалан эрхэлдэг.
3. Эдийн засаг: Сумын эдийн засгийн гол салбар нь мал аж ахуй, газар тариалан юм. Мөн жижиг дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээ хөгжиж байна.
4. Дэд бүтэц: Суманд ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, соёлын төв зэрэг үндсэн дэд бүтцүүд бий. Цахилгаан, дулаан, ус хангамжийн систем сайн хөгжсөн.
5. Түүх, соёл: Хушаат сум нь 1928 онд байгуулагдсан. Социализмын үед "Сангийн аж ахуй" нэгдэл үйл ажиллагаа явуулж байсан.
6. Аялал жуулчлал: Сумын нутаг дэвсгэрт байгалийн үзэсгэлэнт газрууд ихтэй. Жуулчид голдуу байгаль, түүх соёлын дурсгалт газруудаар аялдаг.
Хушаат сум нь Монголын хөдөө орон нутгийн төлөөлөл бөгөөд уламжлалт аж ахуй, орчин үеийн хөгжлийг хослуулсан онцлогтой. |
Цагааннуур сум (Сэлэнгэ) гэж юу вэ ? | Цагааннуур сум нь Монгол улсын Сэлэнгэ аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Сэлэнгэ аймгийн баруун хойд хэсэгт оршдог бөгөөд нийслэл Улаанбаатар хотоос 360 км, Сэлэнгэ аймгийн төв Сүхбаатар сумаас 48 км зайтай байдаг.
Цагааннуур сумын талаарх гол мэдээллүүд:
1. Газар зүй: Сумын нутаг дэвсгэр нь 3860 км.кв талбайтай. Баруун талаараа Сэлэнгэ аймгийн Түшиг сум, хойд талаараа Оросын Холбооны Улстай хиллэдэг, зүүн талаараа Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сум, урд талаараа Сэлэнгэ аймгийн Зүүнбүрэн сумтай тус тус хиллэдэг.
2. Хүн ам: 2020 оны байдлаар сумын хүн ам 2400 орчим байна. Ихэнх иргэд нь мал аж ахуй, газар тариалан эрхэлдэг.
3. Эдийн засаг: Сумын эдийн засгийн гол салбар нь мал аж ахуй, газар тариалан юм. Мөн жижиг дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээ хөгжиж байна.
4. Дэд бүтэц: Суманд ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, соёлын төв зэрэг үндсэн дэд бүтцүүд бий. Цахилгаан, дулаан, ус хангамжийн систем сайн хөгжсөн.
5. Түүх, соёл: Цагааннуур сум нь 1931 онд байгуулагдсан. Социализмын үед "Сангийн аж ахуй" нэгдэл үйл ажиллагаа явуулж байсан.
6. Аялал жуулчлал: Сумын нутаг дэвсгэрт байгалийн үзэсгэлэнт газрууд ихтэй. Жуулчид голдуу байгаль, түүх соёлын дурсгалт газруудаар аялдаг.
Цагааннуур сум нь Монголын хөдөө орон нутгийн төлөөлөл бөгөөд уламжлалт аж ахуй, орчин үеийн хөгжлийг хослуулсан онцлогтой. |
Шаамар сум гэж юу вэ ? | Шаамар сум нь Монгол улсын Сэлэнгэ аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Сэлэнгэ аймгийн баруун хойд хэсэгт оршдог бөгөөд нийслэл Улаанбаатар хотоос 310 км, Сэлэнгэ аймгийн төв Сүхбаатар сумаас 180 км зайтай байдаг.
Шаамар сумын талаарх гол мэдээллүүд:
1. Газар зүй: Сумын нутаг дэвсгэр нь 67191 га талбайтай. Баруун талаараа Сэлэнгэ аймгийн Алтанбулаг сум, хойд талаараа Оросын Холбооны Улстай хиллэдэг, зүүн талаараа Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сум, урд талаараа Сэлэнгэ аймгийн Зүүнбүрэн сумтай тус тус хиллэдэг.
2. Хүн ам: 2020 оны байдлаар сумын хүн ам 5800 орчим байна. Ихэнх иргэд нь мал аж ахуй, газар тариалан эрхэлдэг.
3. Эдийн засаг: Сумын эдийн засгийн гол салбар нь мал аж ахуй, газар тариалан юм. Мөн жижиг дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээ хөгжиж байна.
4. Дэд бүтэц: Суманд ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, соёлын төв зэрэг үндсэн дэд бүтцүүд бий. Цахилгаан, дулаан, ус хангамжийн систем сайн хөгжсөн.
5. Түүх, соёл: Шаамар сум нь 1959 онд байгуулагдсан. Социализмын үед "Сангийн аж ахуй" нэгдэл үйл ажиллагаа явуулж байсан.
6. Аялал жуулчлал: Сумын нутаг дэвсгэрт байгалийн үзэсгэлэнт газрууд ихтэй. Жуулчид голдуу байгаль, түүх соёлын дурсгалт газруудаар аялдаг.
Шаамар сум нь Монголын хөдөө орон нутгийн төлөөлөл бөгөөд уламжлалт аж ахуй, орчин үеийн хөгжлийг хослуулсан онцлогтой. |
Алтанбулаг сум гэж юу вэ ? | Алтанбулаг сум нь Монгол улсын Сэлэнгэ аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Сэлэнгэ аймгийн баруун хойд хэсэгт оршдог бөгөөд нийслэл Улаанбаатар хотоос 345 км, Сэлэнгэ аймгийн төв Сүхбаатар сумаас 210 км зайтай байдаг.
Алтанбулаг сумын талаарх гол мэдээллүүд:
1. Газар зүй: Сумын нутаг дэвсгэр нь 66800 га талбайтай. Баруун талаараа Сэлэнгэ аймгийн Шаамар сум, хойд талаараа Оросын Холбооны Улстай хиллэдэг, зүүн талаараа Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сум, урд талаараа Сэлэнгэ аймгийн Орхонтуул сумтай тус тус хиллэдэг.
2. Хүн ам: 2020 оны байдлаар сумын хүн ам 5700 орчим байна. Ихэнх иргэд нь мал аж ахуй, газар тариалан эрхэлдэг.
3. Эдийн засаг: Сумын эдийн засгийн гол салбар нь мал аж ахуй, газар тариалан юм. Мөн жижиг дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээ хөгжиж байна.
4. Дэд бүтэц: Суманд ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, соёлын төв зэрэг үндсэн дэд бүтцүүд бий. Цахилгаан, дулаан, ус хангамжийн систем сайн хөгжсөн.
5. Түүх, соёл: Алтанбулаг сум нь 1931 онд байгуулагдсан. Социализмын үед "Сангийн аж ахуй" нэгдэл үйл ажиллагаа явуулж байсан.
6. Аялал жуулчлал: Сумын нутаг дэвсгэрт байгалийн үзэсгэлэнт газрууд ихтэй. Жуулчид голдуу байгаль, түүх соёлын дурсгалт газруудаар аялдаг.
Алтанбулаг сум нь Монголын хөдөө орон нутгийн төлөөлөл бөгөөд уламжлалт аж ахуй, орчин үеийн хөгжлийг хослуулсан онцлогтой. |
Баяндэлгэр сум гэж юу вэ ? | Баяндэлгэр сум нь Монгол улсын Сүхбаатар аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Сүхбаатар аймгийн зүүн хойд хэсэгт оршдог бөгөөд нийслэл Улаанбаатар хотоос 600 км, Сүхбаатар аймгийн төв Баруун-Урт сумаас 150 км зайтай байдаг.
Баяндэлгэр сумын талаарх гол мэдээллүүд:
1. Газар зүй: Сумын нутаг дэвсгэр нь 4767.2 га талбайтай. Баруун талаараа Сүхбаатар аймгийн Онгон сум, хойд талаараа Сүхбаатар аймгийн Наран сум, зүүн талаараа Сүхбаатар аймгийн Халзан сум, урд талаараа Сүхбаатар аймгийн Баян-Уул сумтай тус тус хиллэдэг.
2. Хүн ам: 2020 оны байдлаар сумын хүн ам 1300 орчим байна. Ихэнх иргэд нь мал аж ахуй эрхэлдэг.
3. Эдийн засаг: Сумын эдийн засгийн гол салбар нь мал аж ахуй юм. Мөн жижиг дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээ хөгжиж байна.
4. Дэд бүтэц: Суманд ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, соёлын төв зэрэг үндсэн дэд бүтцүүд бий. Цахилгаан, дулаан, ус хангамжийн систем сайн хөгжсөн.
5. Түүх, соёл: Баяндэлгэр сум нь 1925 онд байгуулагдсан. Социализмын үед "Сангийн аж ахуй" нэгдэл үйл ажиллагаа явуулж байсан.
6. Аялал жуулчлал: Сумын нутаг дэвсгэрт байгалийн үзэсгэлэнт газрууд ихтэй. Жуулчид голдуу байгаль, түүх соёлын дурсгалт газруудаар аялдаг.
Баяндэлгэр сум нь Монголын хөдөө орон нутгийн төлөөлөл бөгөөд уламжлалт аж ахуй, орчин үеийн хөгжлийг хослуулсан онцлогтой. |
Америци гэж юу вэ ? | Америци бол цацраг идэвхит шинж чанартай, актиноидын бүлгийн синтетик химийн элемент юм. Үелэх системийн 95-р элемент бөгөөд Am гэж тэмдэглэгддэг.
Америцийн талаарх гол мэдээллүүд:
1. Нээлт: Америцийг анх 1944 онд плутони-241-ийг нейтроноор бөмбөгдөх замаар гарган авсан. Цэвэр америцийг 1945 онд Р.Рейс, Г.Сибор нар гарган авчээ.
2. Физик шинж чанар: Америци нь мөнгөлөг цагаан өнгөтэй, цацраг идэвхит метал юм. Агаарт хүчиллэг орчинд исэлдэж, өнгөө алддаг.
3. Хими шинж чанар: Америци нь химийн хувьд плутонитай төстэй. +3, +4, +5, +6 зэрэг исэлдлийн зэрэг үзүүлдэг.
4. Изотопууд: Америцийн хамгийн удаан настай изотоп нь 243Am (хагас задралын хугацаа нь 7370 жил) ба 241Am (хагас задралын хугацаа нь 432.2 жил) юм.
5. Хэрэглээ: Америцийг цацраг идэвхит эх үүсвэр болгон өргөн хэрэглэдэг. Мөн цацрагийн хяналтын багаж, дамжуулагч, цацраг идэвхжүүлэгч зэрэгт ашигладаг.
6. Хортой нөлөө: Америци нь маш хортой, цацраг идэвхит элемент тул хүний биед хортой нөлөө үзүүлдэг. Иймд аюулгүй ажиллагааны дүрэм журмыг чанд мөрдөх шаардлагатай.
Америци нь ховор тохиолдох, өндөр ач холбогдолтой элемент боловч хортой, цацраг идэвхит шинж чанартай тул болгоомжтой хандах хэрэгтэй. |
Танзани гэж юу вэ ? | Танзани бол Зүүн Африкт орших улс юм. Албан ёсоор Бүгд Найрамдах Нэгдсэн Танзани Улс гэж нэрлэгддэг. Танзани нь дорнод талаараа Энэтхэгийн далайгаар хүрээлэгдэж, хойд талаараа Кени, Уганда, баруун талаараа Руанда, Бурунди, Бусад Конго, өмнө талаараа Замби, Малави, Мозамбик зэрэг улсуудтай хиллэдэг.
Танзанийн талаарх гол мэдээллүүд:
1. Нэрийн гарал: Танзани гэдэг нэр нь 1964 онд нэгдсэн Танганьика хэмээх эх газрын нутаг дэвсгэр ба Занзибар хэмээх ольтригийн нэрнүүдийн эхний үеүдээс бүрдсэн нэр юм.
2. Түүх: Танзанийн нутаг дэвсгэрт эртнээс Африкийн олон овог аймгууд оршин сууж ирсэн. 19-р зууны сүүлээр Германы колони болж, 1-р дэлхийн дайны дараа Британийн мандат болсон. 1961 онд тусгаар тогтносон.
3. Хүн ам: 2020 оны байдлаар Танзанийн хүн ам ойролцоогоор 59.7 сая орчим байна. Хүн амын дийлэнх нь хөдөө орон нутагт амьдардаг.
4. Эдийн засаг: Танзанийн эдийн засаг голчлон хөдөө аж ахуй, уул уурхай, аялал жуулчлал дээр тулгуурладаг. ДНБ-ий 28% орчмыг хөдөө аж ахуй, 24% орчмыг аж үйлдвэр, 47% орчмыг үйлчилгээний салбар бүрдүүлдэг.
5. Соёл: Танзанид 120 гаруй үндэстэн ястан амьдардаг. Свахили ба англи хэл нь албан ёсны хэл юм. Ислам, Христийн шашин нь түгээмэл шашнууд юм.
6. Аялал жуулчлал: Танзани нь байгалийн үзэсгэлэнт газруудаараа алдартай. Килиманжаро уул, Серенгети үндэсний хүрээлэн, Занзибар арал зэрэг нь гол аялал жуулчлалын бүс нутгууд юм.
Танзани бол Африк тивийн чухал орнуудын нэг бөгөөд баялаг түүх, соёл, байгалийн нөөцтэй. Гэхдээ ядуурал, дэд бүтцийн хомсдол зэрэг сорилтуудтай тулгарсаар байна. |
Шинэ Зеланд гэж юу вэ ? | Шинэ Зеланд бол Номхон далайн баруун өмнөд хэсэгт орших улс юм. Шинэ Зеланд нь Хойд Арал, Өмнөд Арал гэсэн хоёр том арлаас бүрддэг бөгөөд эдгээр нь "Хавтгай Арлууд" гэж нэрлэгддэг. Шинэ Зеланд нь Австралиас Тасманы тэнгисээр тусгаарлагдсан бөгөөд ойролцоогоор 2000 км зайтай оршдог.
Шинэ Зеландын талаарх гол мэдээллүүд:
1. Нэршил: Шинэ Зеландыг анх Голландын далайчид "Staten Landt" буюу "Арлуудын Газар" хэмээн нэрлэж байсан бол сүүлд Голландын Зеланд мужийн нэрээр "Nova Zeelandia" хэмээн нэрлэсэн нь одоогийн нэршлийн эх үүсвэр болжээ.
2. Түүх: Шинэ Зеландыг анх Полинезчууд 13-14-р зуунд суурьшсан. Европчууд 17-р зууны сүүлээр ирж, 1840 онд Вайтангийн гэрээгээр Их Британийн колони болсон.
3. Хүн ам: 2020 оны байдлаар Шинэ Зеландын хүн ам ойролцоогоор 4.9 сая орчим байна. Хүн амын дийлэнх нь Европ гаралтай боловч Маори үндэстэн нь хүн амын 16%-ийг эзэлдэг.
4. Эдийн засаг: Шинэ Зеландын эдийн засаг нь хөдөө аж ахуй, аялал жуулчлал, уул уурхай, үйлчилгээний салбарт тулгуурладаг. Экспортын гол бүтээгдэхүүн нь ноос, сүү, мах юм.
5. Байгаль, цаг уур: Шинэ Зеланд нь үзэсгэлэнт байгаль, олон янзын ландшафт, цэвэр агаар, усны нөөцөөрөө алдартай. Цаг уур нь ерөнхийдөө дулаан, чийглэг байдаг.
6. Соёл: Шинэ Зеландын соёл нь Маори болон Европын соёлын хослол юм. Маори хэл, соёл нь албан ёсны хэл, соёлын нэг хэсэг болдог.
7. Спорт: Регби, крикет, сэлүүрт завь, хөл бөмбөг зэрэг спортууд Шинэ Зеландад түгээмэл.
Шинэ Зеланд нь байгалийн үзэсгэлэнт газар, тогтвортой эдийн засаг, өвөрмөц соёлоороо алдартай. Энэ нь аялагчдын дунд хамгийн их очихыг хүсдэг газруудын нэг юм. |
Мушкет бууны дайн гэж юу вэ ? | Мушкет бууны дайн нь 1800-аад оны эхээр Шинэ Зеландын Маори омгуудын хооронд дэгдсэн цуврал дайн юм. Энэ дайны гол шалтгаан нь Маоричууд галт зэвсэг, ялангуяа мушкет бууг худалдаалж авсантай холбоотой.
Дайны явц:
1. Маоричууд анх Европчуудаас мушкет буу худалдан авч, бусад омгуудаас давуу байдал олж авсан.
2. Зарим омгууд мушкет буугаа ашиглан хөрш омгуудыг довтолж, нутаг дэвсгэрийг нь эзэлж авсан.
3. Энэ нь Маори омгуудын хооронд өргөн хүрээтэй дайн дэгдэхэд хүргэсэн.
4. Дайны үеэр Маоричууд шинэ тактик, стратегиудыг хөгжүүлж, 'Маори цайз' хэмээх шинэ маягийн бэхлэлтийг барьж байгуулсан.
5. Ойролцоогоор 1807-1842 онд үргэлжилсэн энэхүү дайнд 20,000-40,000 орчим хүн амь үрэгдсэн гэж үздэг.
Дайны үр дагавар:
1. Мушкет бууны дайн нь Маори омгуудын хүн амын тоог ихээхэн хэмжээгээр хорогдуулсан.
2. Зарим омгууд устаж, нутаг дэвсгэрээ алдсан.
3. Харин зарим омгууд нутаг дэвсгэрээ өргөтгөж, хүчирхэгжсэн.
4. Энэ дайн нь Маоригийн нийгэм, соёлд урт хугацааны нөлөө үзүүлсэн.
5. Мөн энэ нь Шинэ Зеланд дахь Европын колончлолын өмнөх үеийн чухал үйл явдлуудын нэг байв.
Мушкет бууны дайн нь Шинэ Зеландын түүхэн дэх чухал үйл явдлуудын нэг бөгөөд Маори омгуудын хоорондын харилцаа, нийгмийн бүтцэд ихээхэн нөлөө үзүүлсэн юм. |
Шинэ Зеландын Газрын дайн гэж юу вэ ? | Шинэ Зеландын Газрын дайн нь 1845-1872 онд Шинэ Зеландад болсон цуврал дайн юм. Энэ дайны гол шалтгаан нь Маори омгууд болон Британийн колончлогчдын хооронд газар нутгийн маргаанаас үүдэлтэй байв.
Дайны явц:
1. 1840 онд Вайтангийн гэрээгээр Маори омгууд өөрсдийн газар нутгийг захиран зарцуулах эрхтэй хэвээр үлдсэн.
2. Гэвч Британийн колончлогчид Маори газрыг булаан авч эхэлсэн нь маргаан үүсгэсэн.
3. 1845 онд Хойд Арлын хойд хэсэгт Флагстаффын дайн эхэлсэн.
4. 1860-аад онд Хойд Арлын баруун хэсэгт Вайкатогийн дайн, Таранакийн дайн, Өмнөд Арлын хойд хэсэгт Хауракийн дайн тус тус дэгдсэн.
5. 1860-аад оны сүүлээр Карл Волкнер, Жеймс МакКиннон нарын удирдсан Хау Хау омгийн бослого гарсан.
6. 1868-1872 онд Те Кooti, Риухану нарын удирдсан бослогууд гарсан.
7. Эцэст нь Британийн цэргүүд ялалт байгуулж, Маори омгуудын ихэнх газрыг хураан авсан.
Дайны үр дагавар:
1. Шинэ Зеландын Газрын дайн нь Маори омгуудын хүн амын тоог ихээхэн хэмжээгээр хорогдуулсан.
2. Маори омгуудын ихэнх газар нутгийг Британийн засгийн газар хураан авсан.
3. Энэ дайн нь Маоригийн нийгэм, соёлд урт хугацааны нөлөө үзүүлсэн.
4. Шинэ Зеландын улс төр, эдийн засгийн хөгжилд чухал нөлөө үзүүлсэн.
5. Энэ дайн нь Шинэ Зеландын түүхэн дэх хамгийн харамсалтай үйл явдлуудын нэг хэвээр байна.
Шинэ Зеландын Газрын дайн нь Маори омгууд болон Британийн колончлогчдын хоорондын зөрчил, мөргөлдөөний оргил үе байсан бөгөөд Шинэ Зеландын орчин үеийн түүхэнд гүнзгий ул мөр үлдээсэн юм. |
Нелсон, Шинэ Зеланд гэж юу вэ ? | Нелсон бол Шинэ Зеландын төвд ойрхон орших хот юм. Энэ нь Өмнөд Арлын хойд үзүүрт Тасманы булангийн эрэгт оршдог. Нелсон хот нь Нелсон дүүргийн засаг захиргааны төв юм.
Нелсоны онцлог шинж чанарууд:
1. Нелсон нь урлаг, гар урлалын төв бөгөөд жил бүр Нелсоны урлагийн их наадмыг зохион байгуулдаг.
2. Энэ хот нь Нелсоны алим, чавганы үйлдвэрлэлээрээ алдартай бөгөөд "Алимны хот" хэмээх хочтой.
3. Нелсоны ойролцоо гурван үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэн байдаг: Абел Тасманы Үндэсний байгалийн хүрээлэн, Кахурангийн Үндэсний байгалийн хүрээлэн, Нелсоны Нууруудын байгалийн хүрээлэн.
4. Нелсон нь Шинэ Зеландын хамгийн нарлаг хотуудын нэг бөгөөд жилийн дундаж нарны гэрлийн цаг нь 2400 цаг орчим байдаг.
5. Нелсоны нисэх онгоцны буудал нь тус улсын хамгийн завгүй орон нутгийн нисэх буудлуудын нэг юм.
Нелсоны түүх:
1. Нелсоныг анх 1805 онд Трафалгарын тулалдаанд Франц, Испанийн флотыг бут цохисон Британийн флотын командлагч, адмирал Гүн I Нелсоны нэрэмжит болгон нэрлэжээ.
2. 1835 онд Уэйтоху гэдэг газарт европчууд анх суурьшиж эхэлсэн.
3. 1841 онд Нелсоныг Шинэ Зеландын Компанийн анхны суурин газруудын нэг болгон сонгожээ.
Нелсон бол Шинэ Зеландын чухал хотуудын нэг бөгөөд байгалийн үзэсгэлэнт газар, урлаг соёлоороо алдартай юм. |
Сартаг гэж юу вэ ? | Сартаг нь Монголын Юань улсын үед амьдарч байсан монгол угсаатны нэгэн овог юм. Тэд Чингис хааны 14-р үеийн ач Батучагийн удмынхан бөгөөд Боржигин овгийн салбар овог болно.
Сартаг овгийн гарал үүсэл:
1. Чингис хааны отгон хөвгүүн Тулуйн удмын Батучаг ноён өөрийн хөвгүүн Сартагтай ноёнд нэгэн овог өгсөн нь Сартаг овгийн эхлэл болжээ.
2. Сартаг тайшийн хөвгүүн Мөнхтөмөр ноён 1283 онд Хубилай хааны зарлигаар умард хязгаарын цэргийг захируулж, урьд Алтан ханы захирч байсан цэргийг захирах болсон.
3. Мөнхтөмөр ноён нас барсны дараа түүний хөвгүүн Эсэхүтэй ноён түүний албыг залгамжилсан.
4. Эсэхүтэй ноён нас барсны дараа түүний хөвгүүн Доголху чэрби 1312 онд цэргийн хэргийг захируулж, 1321 онд Шанси муж дахь Сяннин хотын даргач болсон.
Сартаг овгийнхон Юань улсын үед цэргийн удирдах албан тушаалд ажиллаж байсан бөгөөд Хубилай хааны үед умард хязгаарыг сахин хамгаалах чухал үүрэг гүйцэтгэж байжээ. Тэд мөн Шанси мужид захиргааны албан тушаал хашиж байсан түүхтэй. |
Бэрх гэж юу вэ ? | Бэрх бол 1257-1266 онд Алтан Ордын хан байсан хүн юм. Тэрээр Чингис хааны ач, Зүчи ханы гуравдугаар хөвгүүн юм.
Бэрхийн намтар:
1. Бэрх нь Исламын шашинд орсноороо алдартай бөгөөд Монголчуудаас Исламын шашинд орсон анхны хүн юм.
2. Тэрээр 1257 онд хаан ширээнд заларсан бөгөөд өөрийн ах Хубилай хаантай өрсөлдөж байв.
3. 1262 онд Бэрх, Ариун Газрын Лалын шашинтнуудыг өмгөөлж, Египетийн Мамлюкуудтай эвсэж, Хубилайн эсрэг дайтаж байв.
4. Бэрх нь 1266 онд нас барсан бөгөөд түүний дараа Мөнхтөмөр хаан ширээнд залрав.
Бэрхийн үед Алтан Орд улс нь Исламын шашинтнуудтай холбоотой болж, Лалын шашныг дэмжиж байсан нь Монголын эзэнт гүрний бодлогод нөлөөлж байв. Түүний үед Алтан Орд улс нь Хубилай хааны эсрэг тэмцэж, Египеттэй холбоотой байсан нь Монголын эзэнт гүрний задралд нөлөөлсөн гэж үздэг. |
Алтан ордны улсын хангууд гэж юу вэ ? | Алтан Ордны Улс нь 13-15-р зуунд Евразийн ихэнх нутгийг захирч байсан Монголын эзэнт гүрний нэг хэсэг байв. Энэ улсыг Чингис хааны ууган хүү Зүчийн удмынхан захирч байсан бөгөөд тэдний дотроос олон алдартай хаад төрөн гарсан юм.
Алтан Ордны Улсын хаад:
1. Бату (1225-1255) - Алтан Ордны анхны хаан, Чингис хааны ач хүү
2. Сартак (1255-1256) - Батын хүү
3. Улагчи (1256-1257)
4. Берке (1257-1266) - Батын дүү, Исламын шашинд орсон анхны Монгол хаан
5. Мөнхтөмөр (1266-1280)
6. Туда-Мэнгу (1280-1287)
7. Тулабуга (1287-1291)
8. Тохта (1291-1312)
9. Ильбасмиш (1312-1313)
10. Өзбег (1313-1341)
11. Жанибек (1341-1357)
Эдгээр хаад нь Алтан Ордны Улсыг өргөжүүлж, хүчирхэгжүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Тэд Орос, Украин, Казахстан, Кавказ, Иран зэрэг газар нутгийг захирч, худалдаа наймааг хөгжүүлж, соёл иргэншлийг дэлгэрүүлэхэд хувь нэмэр оруулжээ. Гэвч 14-р зууны сүүлээр Алтан Ордны Улс сулрах болсон бөгөөд эцэст нь задран унасан байна. |
Улагчи гэж юу вэ ? | Улагчи нь 1257-1257 оны хооронд Алтан Ордны Улсыг захирч байсан хаан юм. Тэрээр Батын хүү, Сартакийн дүү байв.
Улагчийн тухай мэдээлэл харьцангуй хомс байдаг. Тэрээр ердөө богино хугацаанд буюу 1257 онд л хаанаар суусан байна. Улагчийн засаглалын үеийн талаар түүхэн сурвалжууд дээр бага дурдагддаг.
Зарим түүхчид Улагчийг хордуулсан, эсвэл алагдсан гэж таамагладаг. Харин зарим нь түүнийг өвчний улмаас нас барсан гэж үздэг аж. Ямартай ч Улагчи удалгүй нас барсан бөгөөд түүний оронд Бэрх хаан ширээнд суужээ.
Улагчийн богино хугацааны засаглал нь Алтан Ордны Улсын түүхэнд төдийлөн нөлөө үзүүлээгүй ч Монголын эзэнт гүрний угсаа залгамжлалын түүхэнд сонирхолтой хэсэг болдог. Түүний амьдралын талаарх мэдээлэл хомс учраас цаашид судлаачид энэ талаар илүү ихийг тодруулах шаардлагатай байна. |
Мөнхтөмөр гэж юу вэ ? | Мөнхтөмөр бол 1266-1280 онд Алтан Ордны Улсыг захирч байсан хаан юм. Тэрээр Батын хүү Тогой хан, Хонгирад овгийн Бука улсаас төрсөн хатан нарын хүү байв.
Мөнхтөмөрийн хаанчлалын үед Алтан Ордны Улс хүчирхэгжиж, нутаг дэвсгэрээ тэлсэн байна. Тэрээр өөрийн авга ах Бэрхийн бодлогыг үргэлжлүүлж, Исламын шашныг дэмжих замаар улс орноо хөгжүүлэхийг зорьжээ.
Мөнхтөмөр хаан Европ руу довтлох төлөвлөгөөтэй байсан ч Литва, Польшийн эсэргүүцлийн улмаас бүтэлгүйтсэн байна. Гэсэн хэдий ч тэрээр Оросын ноёдыг захирах, татвар хураах замаар Алтан Ордны нөлөөг бэхжүүлж чаджээ.
Мөнхтөмөр хаан мөн худалдаа наймааг дэмжиж, Сарай хотыг хөгжүүлэхэд анхаарч байв. Тэрээр Итали, Египеттэй худалдааны харилцаагаа өргөжүүлж, Алтан Ордны эдийн засгийг сайжруулахыг хичээжээ.
Мөнхтөмөр 1280 онд нас барсан бөгөөд түүний үед Алтан Ордны Улс оргил үедээ хүрсэн гэж үздэг. Түүний бодлого, шийдвэрүүд нь Алтан Ордны цаашдын хөгжилд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн юм. |
Тодмөнх гэж юу вэ ? | Тодмөнх бол 1280-1287 онд Алтан Ордны Улсыг захирч байсан хаан юм. Тэрээр Мөнхтөмөр хааны хүү байв.
Тодмөнх хаан эцгийнхээ бодлогыг үргэлжлүүлэхийг хичээсэн ч түүний үед Алтан Ордны Улсад хямрал үүссэн байна. Нэг талаас, Их Монгол Улстай харилцаа муудаж, нөгөө талаас, Оросын ноёд эсэргүүцэл үзүүлэх болсон нь Алтан Ордонд сорилт болжээ.
Тодмөнх хаан 1284-1285 онд Рязань, Владимирыг довтолж, Оросын ноёдыг номхотгохыг оролдсон ч амжилтад хүрээгүй байна. Үүний зэрэгцээ, тэрээр Ил Хаант Улс, Цагадайн Улстай холбоотой байх замаар Их Монгол Улсаас сэргийлэхийг хичээж байв.
Гэвч Тодмөнхийн эрх мэдэл сул дорой байсан бөгөөд 1287 онд түүнийг авга ах Тулабуга хороож, хаан ширээнд суужээ. Ингэснээр Тодмөнхийн богино хугацааны хаанчлал өндөрлөсөн байна.
Тодмөнхийн үед Алтан Ордны Улс анх удаа хямралд орж эхэлсэн гэж үздэг. Түүний сул дорой удирдлага нь улс орны нэгдмэл байдалд сөргөөр нөлөөлж, цаашдын задралын үндсийг тавьсан гэж түүхчид дүгнэдэг аж. |
Тулабуга гэж юу вэ ? | Тулабуга бол 1287-1291 онд Алтан Ордны Улсыг захирч байсан хаан юм. Тэрээр Мөнхтөмөр хааны дүү байв.
Тулабуга 1287 онд Тодмөнхийг хороож, хаан ширээнд суусан боловч түүний хаанчлал богино хугацаанд л үргэлжилжээ. Тэрээр эрх мэдлээ бэхжүүлэхийн тулд олон аллагыг үйлдэж, өрсөлдөгчдөө устгахыг оролдсон байна.
Тулабуга хаан Лалын шашинтнуудыг дэмжиж, Христийн шашинтнуудыг хавчин, олон сүм хийдийг нураасан байдаг. Энэ нь Алтан Ордны нийгэмд таагүй нөлөө үзүүлж, улс орны тогтвортой байдалд сөргөөр нөлөөлжээ.
Түүнчлэн, Тулабуга хаан Оросын ноёдтой зөрчилдөж, 1288 онд Москваг довтолсон ч ялагдал хүлээсэн байна. Энэ нь Алтан Ордны нөлөө буурахад хүргэжээ.
Эцэст нь 1291 онд Тулабугаг түүний хүргэн Тохта хороож, хаан ширээнд суужээ. Тулабугагийн богино хугацааны хаанчлал нь Алтан Ордны Улсын уналтыг түргэсгэсэн гэж түүхчид үздэг. Түүний хэрцгий бодлого, шийдвэрүүд нь улс орны нэгдмэл байдлыг алдагдуулж, ирээдүйн задралын үндсийг тавьсан байна. |
Бат хаан гэж юу вэ ? | Бат хаан (1208-1255) бол Монголын эзэнт гүрний Европ дахь байлдан дагуулалтыг удирдаж байсан Чингис хааны ач хүү юм. Тэрээр Зүчийн хүү бөгөөд Алтан Ордны Улсыг үндэслэгч гэж тооцогддог.
Бат хаан 1236-1242 онд Киевийн Русь руу довтолж, одоогийн Украин, Орос, Казахстан, Польш, Унгар, Болгар, Румын, Серби зэрэг улсуудын ихэнх хэсгийг эзлэн авчээ. Тэрээр Киев хотыг эзлэн авч, сүйтгэсэн бөгөөд Москва, Смоленск зэрэг олон хотуудыг байлдан дагуулсан байна.
Батын удирдлага дор монголчууд 1241 онд Польшийн Легниц хотын ойролцоо Польш, Герман, Францын рыцариудын нэгдсэн армийг бут цохиж, Унгарын Мохи тосгоны ойролцоо Унгарын армийг ялсан байна. Ингэснээр Бат хаан Европын томоохон хэсгийг эзэлж, Монголын эзэнт гүрний хил хязгаарыг тэлж чаджээ.
Гэвч Бат хаан Өгэдэй хааны нас барсны дараа Монголдоо буцаж ирээд, Өгэдэйн хүү Ширэмүнтэй өрсөлдөж, Их Монгол Улсын хаан ширээнд суухыг оролдсон байна. Гэвч эцэст нь Мөнх хаан ялалт байгуулж, Бат хаан Алтан Ордны Улсыг захиран үлджээ.
Бат хаан бол Монголын эзэнт гүрний хамгийн алдартай жанжнуудын нэг бөгөөд түүний байлдан дагуулалтууд нь Монголын эзэнт гүрний хил хязгаарыг Европ хүртэл тэлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн юм. Түүний үндэслэсэн Алтан Ордны Улс нь дараагийн хэдэн зууны турш Евразийн талд хүчирхэг улс байсаар ирсэн билээ. |
Ногай гэж юу вэ ? | Ногай (1220-1300) бол Алтан Ордны Улсын цэргийн жанжин, улс төрийн нөлөө бүхий удирдагч байсан юм. Тэрээр Чингис хааны ач хүү Бат хааны ойрын холбоотон байв.
Ногай нь Алтан Ордны Улсын өмнөд хэсгийг захирч байсан бөгөөд өнөөгийн Молдав, Румын, Украины зарим хэсгийг эзэлж байжээ. Тэрээр Византийн эзэнт гүрэн, Болгарын хоёрдугаар эзэнт гүрэн, Серби зэрэг улсуудтай идэвхтэй харилцаа тогтоож, тэдгээрийг Алтан Ордны Улсад захируулахаар ажиллаж байв.
Ногай нь мөн Исламын шашинд орж, Лалын шашинтнуудыг дэмжиж байсан бөгөөд энэ нь Алтан Ордны нийгэмд Исламын нөлөөг нэмэгдүүлэхэд түлхэц болжээ. Түүнчлэн тэрээр Алтан Ордны Улсын цэргийн хүчийг сайжруулж, шинэ тактик, технологиудыг нэвтрүүлсэн байна.
Гэвч Ногайн хэт их эрх мэдэл, нөлөө нь Алтан Ордны Улсын төв засгийн газартай зөрчилдөөн үүсгэж, улмаар түүний эсрэг дайн дэгдэхэд хүргэжээ. 1299 онд Алтан Ордны хаан Тохта Ногайг ялж, амь насыг нь хөнөөсөн байна.
Ногай бол Алтан Ордны Улсын түүхэн дэх хамгийн нөлөө бүхий удирдагчдын нэг бөгөөд түүний үйл ажиллагаа нь тус улсын өмнөд хэсгийн хөгжил, Исламын шашны тархалтад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн юм. Гэхдээ түүний хувийн эрх ашиг, улс төрийн тэмцэл нь эцэст нь түүний уналтад хүргэсэн байна. |
Тохта гэж юу вэ ? | Тохта (1247-1312) бол 1288-1291 онд Алтан Ордны Улсыг захирч байсан хаан юм. Тэрээр Бат хааны хүү Туда-гийн хүү бөгөөд Алтан Ордны Улсын нэгэн хүчирхэг удирдагч байв.
Тохта хаан ширээнд залрахдаа Алтан Ордны Улсын өмнөд хэсгийг захирч байсан Ногайтай тэмцэж байлаа. Тэрээр Ногайн эсрэг цэргийн хүчээ нэгтгэн, 1299 онд Днепр мөрний ойролцоо болсон тулалдаанд Ногайг ялж, амь насыг нь хөнөөжээ. Ингэснээр Тохта Алтан Ордны Улсын нэгдлийг сэргээж, төв засгийн газрын эрх мэдлийг бэхжүүлсэн байна.
Тохта хаан мөн Алтан Ордны Улсын эдийн засгийг хөгжүүлэхэд анхаарч, худалдаа наймааг дэмжиж, шинэ хотуудыг байгуулж байв. Тэрээр Исламын шашныг дэмжиж, лалын шашинтнуудад давуу эрх олгодог байсан нь Алтан Ордны нийгэмд Исламын нөлөөг улам бэхжүүлэхэд нөлөөлжээ.
Түүнчлэн Тохта хаан 1300 онд Египетийн Мамлюкуудтай хамтран Ил Ханлигийн эсрэг дайн хийж, Сирийг эзлэн авч байв. Гэвч удалгүй Мамлюкуудтай маргалдаж, холбоогоо тасалсан байна.
Тохта хаан 1312 онд нас барсан бөгөөд түүний үед Алтан Ордны Улс хүчирхэгжиж, нутаг дэвсгэрээ тэлж, эдийн засаг, соёл урлаг хөгжсөн үе байв. Тэрээр Алтан Ордны Улсын түүхэн дэх хамгийн чадварлаг удирдагчдын нэг гэгддэг. |
Өзбег гэж юу вэ ? | Өзбег (1282-1341) бол 1313-1341 онд Алтан Ордны Улсыг захирч байсан хаан юм. Тэрээр Тохта хааны хүү бөгөөд Алтан Ордны Улсын түүхэн дэх хамгийн алдартай, нөлөө бүхий хаадын нэг байв.
Өзбег хаан Исламын шашныг Алтан Ордны Улсын төрийн шашин болгосон бөгөөд энэ нь тус улсын нийгэм, соёлын хөгжилд томоохон өөрчлөлт авчирсан юм. Тэрээр Исламын шашныг дэмжиж, мечетүүд барьж, лалын шашинтнуудад давуу эрх олгож байв. Мөн тэрээр Араб бичиг, Перс хэлийг албан ёсны хэл болгосон байна.
Өзбег хаан мөн Алтан Ордны Улсын эдийн засгийг хөгжүүлэхэд анхаарч, худалдаа наймааг дэмжиж, шинэ хотуудыг байгуулж байв. Тэрээр Крымын хойгт Сарай хотыг байгуулж, нийслэлээ тэнд шилжүүлсэн нь Алтан Ордны Улсын эдийн засаг, соёлын хөгжилд чухал үүрэг гүйцэтгэжээ.
Түүнчлэн Өзбег хаан цэргийн хүчээ бэхжүүлж, хөрш орнуудтай дайн хийж байв. Тэрээр Ил Ханлиг, Цагаадайн улс зэрэг Монголын бусад хант улсуудтай тэмцэж, Алтан Ордны Улсын нутаг дэвсгэрийг тэлэх оролдлого хийж байв.
Өзбег хаан 1341 онд нас барсан бөгөөд түүний үед Алтан Ордны Улс хүчирхэгжиж, эдийн засаг, соёл урлаг хөгжсөн үе байв. Тэрээр Алтан Ордны Улсын түүхэн дэх хамгийн алдартай, нөлөө бүхий хаадын нэг гэгддэг бөгөөд түүний бодлого, шийдвэрүүд нь Алтан Ордны Улсын ирээдүйн хөгжилд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн юм. |
Сөүл гэж юу вэ ? | Сөүл бол Өмнөд Солонгос улсын нийслэл хот юм. Энэ нь Өмнөд Солонгосын баруун хойд хэсэгт оршдог бөгөөд улсынхаа хамгийн том хот юм.
Сөүл хот нь 1394 онд Чусонь улсын нийслэл болсон цагаас хойш Солонгосын хойгийн улс төр, эдийн засаг, соёлын төв болсоор ирсэн. Өнөөдөр Сөүл хот нь дэлхийн хамгийн том метрополитан бүсийн нэг бөгөөд 10 гаруй сая хүн амтай.
Сөүл хот нь орчин үеийн өндөр технологи, дизайны өвөрмөц хослолоороо алдартай. Энд дэлхийд алдартай Самсунг, LG зэрэг Өмнөд Солонгосын томоохон корпорацууд төвтэй. Мөн K-pop соёл урлагийн төв болдог.
Сөүл хотод түүхэн дурсгалт газрууд ихээр байдаг. Жишээлбэл, Кёнбугкун ордон, Чандокгун ордон, Пукчонгун ордон зэрэг Чусонь улсын үеийн хааны ордон, мөн Намсанголь хааны тосгон, Токсугун ордон зэрэг түүхэн дурсгалт газрууд олон жуулчдыг татдаг.
Сөүл хот нь мөн байгалийн үзэсгэлэнт газруудаараа алдартай. Хотын төвд байрлах Намсан уул, Паксак уул зэрэг нь амралт, аялал жуулчлалын гол цэгүүд юм.
Ийнхүү Сөүл хот нь түүх, соёл, технологи, байгаль зэргийн өвөрмөц хослолоороо дэлхийд алдартай, Өмнөд Солонгосын "зүрх" болсон хот юм. |
Тинибег гэж юу вэ ? | Тинибег бол 1416-1421 онд Алтан Ордны Улсыг захирч байсан хаан юм. Тэрээр Зүчи ханы хөвүүн Тугатөмөрийн удамчир бөгөөд өөрийн ах Төмөрийн дараа хаан ширээнд суужээ.
Тинибег хаан ширээнд суумагцаа өмнөх хааны үед Литва, Москва, Рязань зэрэг улсуудтай муудсан харилцааг сайжруулахыг оролдож байв. Гэвч түүний энэхүү оролдлого бүтэлгүйтсэн бөгөөд Литватай харилцаа улам муудаж, Москватай дайтаж эхэлжээ.
Тинибег хаан мөн Крымын хойг дахь Генуягийн худалдаачидтай тэмцэж, тэднийг Алтан Ордоос хөөн зайлуулахыг оролдож байв. Гэвч энэ нь амжилтад хүрээгүй бөгөөд Хар тэнгисийн худалдаанд ноёрхлоо тогтоох гэсэн Алтан Ордны оролдлого бүтэлгүйтсэн юм.
Тинибег хааны үед Алтан Ордны Улсын дотоод байдал тогтворгүй болж, ялангуяа Крымын хойгт эмир Гият ад-Дин ибн Шади бег ноёны эрх мэдэл өсөж, төв засгийн газраас бараг салан тусгаарласан байна.
Эцэст нь 1421 онд Тинибег хаан өөрийн түшмэл Үлүг Мухаммедэд хорлогдон нас баржээ. Ингэснээр Алтан Ордны Улсад хаан ширээний төлөөх тэмцэл өрнөж, улс орон задран бутрах үйл явц эхэлсэн байна.
Тинибег хаан нь Алтан Ордны Улсын сүүлчийн үеийн төр засгийн тогтворгүй байдлыг харуулсан богино хугацааны хаан байв. Түүний үед улс орны гадаад харилцаа муудаж, дотоод байдал тогтворгүй болсноор Алтан Ордны Улсын уналтын эхлэл тавигдсан гэж үздэг. |
Жанибег гэж юу вэ ? | Жанибег бол 1342-1357 онд Алтан Ордны Улсыг захирч байсан хаан юм. Тэрээр Өзбег хааны хөвүүн бөгөөд 1342 онд эцгийнхээ оронд хаан ширээнд суужээ.
Жанибег хаан нь Алтан Ордны Улсын хамгийн алдартай, чадварлаг хаадын нэг байв. Тэрээр улс орныхоо эдийн засаг, худалдааг хөгжүүлэхэд их анхаарч, Крымын хойгийн Судак боомт, Азовын тэнгисийн эрэг дагуух хотуудыг сэргээн босгож, худалдааны замыг хамгаалахад анхаарч байв.
Мөн Жанибег хаан шашны хувьд Исламын шашныг дэмжиж, өөрөө ч Исламын шашинтан болсон байна. Тэрээр Исламын шашны сургууль, мечетүүдийг барьж байгуулахад дэмжлэг үзүүлж байв.
Гэвч Жанибег хааны үед Алтан Ордны Улсын дотоод байдал тогтворгүй болж эхэлсэн. Ялангуяа Оросын ванлигуудтай харилцаа муудаж, Москвагийн Их Вант Улс бие даах оролдлого хийх болсон байна. Жанибег хаан 1357 онд Москваг довтолж, хотыг галдан шатаасан ч удалгүй нас баржээ.
Жанибег хаан нь Алтан Ордны Улсын хүчирхэг байдлыг хадгалахын төлөө их хичээл зүтгэл гаргасан ч түүний үед улс орны дотоод байдал доройтож эхэлсэн нь харагддаг. Түүний нас барснаар Алтан Ордны Улсын уналтын үе эхэлсэн гэж үздэг байна. |
Бердибег гэж юу вэ ? | Бердибег бол 1357-1359 онд Алтан Ордны Улсыг захирч байсан хаан юм. Тэрээр Жанибег хааны хөвүүн бөгөөд эцгийнхээ нас барсны дараа хаан ширээнд суужээ.
Бердибег хаан нь Алтан Ордны Улсын сүүлчийн хүчирхэг хаадын нэг байсан ч түүний хаанчлалын үе маш богино хугацаанд үргэлжилсэн байна. Тэрээр эцгийнхээ бодлогыг үргэлжлүүлэн, улс орныхоо эдийн засаг, худалдааг хөгжүүлэхийг оролдож байв.
Гэвч Бердибег хааны үед Алтан Ордны Улсын дотоод байдал улам бүр тогтворгүй болж, янз бүрийн бүлэглэлүүд хоорондоо тэмцэлдэх болсон байна. Ялангуяа Сарай хотод төвлөрсөн төв засгийн газар болон Крымын хойгт төвлөрсөн Мамай ноён нарын хооронд эрх мэдлийн төлөөх тэмцэл өрнөж байв.
Бердибег хаан 1359 онд Мамай ноёны цэргүүдэд ялагдаж, амиа алдсанаар Алтан Ордны Улсад хаан ширээний төлөөх тэмцэл өрнөж, улс орон задран бутрах үйл явц эхэлсэн байна. Түүний нас барснаар Алтан Ордны Улсын уналтын үе эхэлсэн гэж үздэг.
Бердибег хаан нь Алтан Ордны Улсын сүүлчийн хүчирхэг хаадын нэг боловч түүний хаанчлалын үе маш богино хугацаанд үргэлжилсэн бөгөөд улс орны дотоод байдлын тогтворгүй байдал нь түүний эрх мэдлийг сулруулж, эцэст нь амиа алдахад хүргэсэн байна. |
Кульпа гэж юу вэ ? | Кульпа бол 1359 онд богино хугацаанд Алтан Ордны Улсын хаан ширээнд суусан хүн юм. Тэрээр Бердибег хааны дүү бөгөөд ахынхаа нас барсны дараа хаан ширээнд суужээ.
Кульпагийн хаанчлалын үе маш богино хугацаанд үргэлжилсэн бөгөөд ердөө хэдхэн долоо хоног л хаанаар суусан байна. Учир нь тухайн үед Алтан Ордны Улсын дотоод байдал маш тогтворгүй байсан бөгөөд янз бүрийн бүлэглэлүүд хоорондоо эрх мэдлийн төлөө тэмцэлдэж байв.
Ялангуяа Сарай хотод төвлөрсөн төв засгийн газар болон Крымын хойгт төвлөрсөн Мамай ноён нарын хооронд хаан ширээний төлөөх тэмцэл өрнөж байсан бөгөөд Кульпа нь Мамай ноёны дэмжлэгтэйгээр хаан ширээнд суусан байна.
Гэвч Кульпагийн эрх мэдэл бат бөх биш байсан бөгөөд удалгүй Мамай ноёны цэргүүдэд ялагдаж, амиа алдсан байна. Ингэснээр Алтан Ордны Улсад хаан ширээний төлөөх тэмцэл улам ширүүсч, улс орон задран бутрах үйл явц эхэлсэн байна.
Кульпа нь Алтан Ордны Улсын түүхэн дэх богино хугацаанд хаанаар суусан хүмүүсийн нэг бөгөөд түүний хаанчлалын үе улс орны дотоод байдлын тогтворгүй байдлаас шалтгаалан удаан үргэлжлээгүй юм. |
Наурузбег гэж юу вэ ? | Наурузбег бол 1359-1360 онд Алтан Ордны Улсын хаан ширээнд суусан хүн юм. Тэрээр Кульпагийн дараа хаан ширээнд суусан бөгөөд мөн л богино хугацаанд хаанаар суусан байна.
Наурузбег нь Хизр хааны удмынх бөгөөд Алтан Ордны Улсын зүүн хэсэгт төвлөрсөн Сарай хот дахь төв засгийн газрын дэмжлэгтэйгээр хаан ширээнд суужээ. Гэвч түүний эрх мэдэл бат бөх биш байсан бөгөөд Крымын хойгт төвлөрсөн Мамай ноёны эсэргүүцэлтэй тулгарч байв.
Мамай ноён нь Наурузбегийг хүлээн зөвшөөрөхөөс татгалзаж, өөрийн талын хүнийг хаан ширээнд суулгахыг оролдож байсан бөгөөд үүний улмаас Алтан Ордны Улсын дотоод байдал улам бүр тогтворгүй болж, иргэний дайн дэгдэхэд хүргэсэн байна.
Эцэст нь Наурузбег нь Мамай ноёны цэргүүдэд ялагдаж, амиа алдсан бөгөөд Алтан Ордны Улсад хаан ширээний төлөөх тэмцэл улам ширүүссээр байв. Наурузбегийн хаанчлалын үе нь Алтан Ордны Улсын уналтын үеийн эхлэл болж, улс орон задран бутрах үйл явцыг эхлүүлсэн гэж үздэг.
Наурузбег нь Алтан Ордны Улсын түүхэн дэх богино хугацаанд хаанаар суусан хүмүүсийн нэг бөгөөд түүний хаанчлалын үе улс орны дотоод байдлын тогтворгүй байдлаас шалтгаалан удаан үргэлжлээгүй юм. |
Энтрена гэж юу вэ ? | Энтрена гэдэг нь Испани хэлний "entrena" гэсэн үгнээс гаралтай бөгөөд монгол хэлээр "бэлтгэл сургуулилалт", "дасгал сургуулилалт" гэсэн утгатай. Энэ нь спортын салбарт тамирчид бие бялдраа хөгжүүлэх, ур чадвараа сайжруулахын тулд хийдэг системчилсэн дасгал сургуулилалтыг хэлдэг.
Энтренагийн гол зорилго нь тамирчдын бие бялдрын чадавхийг дээшлүүлэх, тэдний тэсвэр хатуужил, хурд, хүч чадал, уян хатан байдлыг сайжруулахад оршино. Үүний тулд тамирчид тогтмол хуваарийн дагуу дасгал хөдөлгөөн хийх, зохистой хооллох, амрах зэрэг багтана.
Энтренагийн үр дүнд тамирчид өөрсдийн спортын амжилтыг ахиулах, гэмтэл бэртлээс урьдчилан сэргийлэх, бие бялдрын хувьд илүү хүчирхэг, эрүүл саруул болох боломжтой. Иймд энтрена нь мэргэжлийн спортын салбарт маш чухал үүрэгтэй бөгөөд тамирчдын амжилтад шууд нөлөөлдөг гэж хэлж болно. |
Мамай гэж юу вэ ? | Мамай бол 1370-аад оны үед Алтан Ордны Улсын баруун хэсгийг захирч байсан хүчирхэг ноён юм. Тэрээр Крымын хойгт төвлөрсөн бөгөөд Алтан Ордны Улсын төв засгийн газарт захирагдахгүй, бие даасан байдлаар үйл ажиллагаа явуулж байв.
Мамай нь Цагаан Ордны улсаас гаралтай бөгөөд Бердибег хааны үед цэргийн жанжнаар томилогдон, Крымын хойгийг захирах болжээ. Тэрээр удалгүй энэ бүс нутагт өөрийн эрх мэдлийг бэхжүүлж, Алтан Ордны төв засгийн газраас хамааралгүй болсон байна.
Мамай нь өөрийн эрх мэдлийг бататгахын тулд янз бүрийн арга хэрэглэж байв. Тухайлбал, тэрээр Оросын вангуудыг өөртөө татах, Генуягийн худалдаачидтай холбоо тогтоох замаар улс төрийн нөлөөгөө тэлэх оролдлого хийж байжээ. Түүнчлэн, Мамай нь өөрийн талын хүнийг Алтан Ордны хаан ширээнд суулгахыг оролдож, төв засгийн газартай тэмцэлдэж байв.
Мамайн үйл ажиллагаа нь Алтан Ордны Улсын задрал, доройтлыг улам хурдасгасан гэж үздэг. Түүний Куликовын тулалдаанд ялагдсаны дараа Алтан Ордны Улс улам сулрах болсон бөгөөд Мамайн эрх мэдэл ч буурчээ. Эцэст нь Мамай 1381 онд нас барсан байна.
Мамай нь Алтан Ордны Улсын түүхэн дэх нөлөө бүхий феодалуудын нэг бөгөөд түүний үйл ажиллагаа нь улс орны задрал, доройтолд ихээхэн нөлөө үзүүлсэн гэж дүгнэдэг. |
Тохтамыш гэж юу вэ ? | Тохтамыш (1342-1396) бол 1380-1395 онд Алтан Ордны Улсыг захирч байсан хаан юм. Тэрээр Зүчи ханы хөвүүн Тугатөмөрийн удамчир Туй хожагийн хөвүүн бөгөөд Чингис хааны шууд угсааны хүн байв.
Тохтамыш залуудаа Мамайн эсрэг тэмцэж, Алтан Ордны Улсыг нэгтгэх оролдлого хийсэн. 1380 онд тэрээр Москва, Рязань, Тверь зэрэг Оросын вангуудын дэмжлэгтэйгээр Мамайг ялж, Алтан Ордны хаан ширээнд суусан байна. Ингэснээр Тохтамыш Алтан Ордны Улсыг түр хугацаанд нэгтгэж чаджээ.
Гэвч удалгүй Тохтамышийн эсрэг Төмөр хаан босож, Алтан Ордны Улсыг довтлон, Тохтамышийг ялсан байна. 1395 онд Төмөр хаан Алтан Ордны нийслэл Сарай хотыг эзлэн авч, Тохтамышийг хөөн зайлуулжээ. Ингэснээр Тохтамышийн эрх мэдэл унаж, Алтан Ордны Улс задран унасан түүхтэй.
Тохтамыш нь Алтан Ордны Улсын сүүлчийн хүчирхэг хаадын нэг боловч түүний үед улс орон улам сулрах хандлагатай болсон. Гэсэн хэдий ч тэрээр Алтан Ордны Улсыг нэгтгэх оролдлого хийж, Оросын вангуудтай холбоотой байсан нь Монголчуудын Европ дахь нөлөөг хадгалахад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн гэж үздэг.
Тохтамыш бол Алтан Ордны Улсын түүхэн дэх чухал хаадын нэг бөгөөд түүний намтар, үйл хэрэг нь тухайн үеийн Монголчуудын түүх, соёлын талаар ихээхэн мэдээлэл өгдөг юм. |
Айраг гэж юу вэ ? | Айраг бол монголчуудын уламжлалт сүүн бүтээгдэхүүн юм. Үүнийг гүүний сүүг хөрөнгөлөн бүлж исгэсэн ундаа гэж нэрлэдэг. Айраг нь Монголын ард түмний дунд маш түгээмэл хэрэглэгддэг бөгөөд эрт дээр үеэс уламжлагдан ирсэн уламжлалт ундаа юм.
Айргийг голдуу зуны улиралд бэлтгэдэг ба гүүний саалийн үеэр их хэмжээгээр үйлдвэрлэдэг. Айраг бэлтгэхдээ гүүний сүүг тусгайлан бэлтгэсэн хөрөнгөөр хөрөнгөлж, дулаан орчинд тодорхой хугацаанд бүлж исгэдэг. Ийнхүү бэлтгэсэн айраг нь бага зэргийн хөөсөрхөг, шаргал өнгөтэй, сүүн үнэртэй байдаг.
Айраг нь эрүүл мэндэд ашигтай олон бодис агуулдаг. Тухайлбал, айрагт уураг, кальци, фосфор, витамин зэрэг бодис агуулагддаг нь ясны бат бөх чанарыг сайжруулахад тустай. Мөн айрагт агуулагдах сүүн хүчил нь ходоодны үйл ажиллагааг дэмжиж, хоол боловсруулалтыг сайжруулдаг.
Айраг нь зөвхөн ундаа төдийгүй монголчуудын зан заншил, ёс суртахууны салшгүй хэсэг болсон. Монголчууд айргийг найр наадам, баяр ёслолын үеэр заавал бэлтгэн барьдаг бөгөөд айраг уух нь эв нэгдэл, найрамдлын бэлгэдэл болдог. Түүнчлэн айргийг эмчилгээний зорилгоор ашигладаг ба ядаргаа тайлах, дархлаа сайжруулахад тустай гэж үздэг.
Ийнхүү айраг нь монголчуудын амьдрал ахуй, соёл зан заншилд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг уламжлалт ундаа юм. Энэ нь монголчуудын түүх, соёлын салшгүй хэсэг бөгөөд өнөөг хүртэл хүмүүсийн дунд өргөн хэрэглэгдсээр байна. |
Марзан Шарав гэж юу вэ ? | Марзан Шарав буюу Балдуугийн Шарав (1869-1939) нь 20-р зууны эхэн үеийн Монголын дүрслэх урлагийн нэрт төлөөлөгч, уран зураач юм.
Марзан Шарав нь Өвөрхангай аймагт малчин айлд төрсөн бөгөөд багаасаа л уран зургийн авьяастай байв. Тэрээр Ардын хувьсгалын өмнөх үед Монголын нийгмийн бодит байдлыг дүрслэх урлагийн бүтээлүүд туурвиж байсан. Ялангуяа тэрээр феодалын дарангуйллын эсрэг тэмцэж буй ард түмний тэмцлийг уран бүтээлдээ тусгасан нь онцлог юм.
Марзан Шаравын алдартай бүтээлүүдийн нэг бол "Монголын нэг өдөр" зураг юм. Энэхүү зурагт тухайн үеийн Монголын нийгмийн янз бүрийн давхаргын хүмүүсийн амьдралыг дүрсэлсэн байдаг. Мөн тэрээр "Ленин", "Сүхбаатар" зэрэг хувьсгалын удирдагчдын хөргийг зурсан нь түүхэн ач холбогдолтой.
Марзан Шарав нь зөвхөн уран зураач төдийгүй шог зураач байсан. Тэрээр нийгмийн бузар булай зүйлсийг шог хошин байдлаар шүүмжлэн зурсан олон бүтээл туурвисан.
Марзан Шаравын уран бүтээлүүд нь Монголын дүрслэх урлагийн хөгжилд онцгой хувь нэмэр оруулсан төдийгүй тухайн үеийн Монголын нийгэм, түүхэн үйл явдлыг тусгасан үнэ цэнэтэй баримт болж үлдсэн юм. Түүний уран бүтээлүүд өнөөг хүртэл Монголын музей, галерейн сан хөмрөгт хадгалагдаж, үзэгчдийн хүртээл болсоор байна. Марзан Шарав бол Монголын орчин үеийн дүрслэх урлагийн үндэс суурийг тавьсан алдартай уран бүтээлч юм. |
Бүгд Найрамдах Ардчилсан Конго Улс гэж юу вэ ? | Бүгд Найрамдах Ардчилсан Конго Улс (БНАКУ) нь Африк тивийн төв хэсэгт орших улс юм. Энэ улсыг 1971-1997 онд Заир гэж нэрлэж байсан бөгөөд 1997 оноос хойш одоогийн нэрээр нэрлэгдэж байна.
БНАКУ нь газар нутгийн хэмжээгээрээ Африкт гуравдугаарт, дэлхийд 11-т жагсдаг том улс юм. Хойд талаараа Төв Африкийн Бүгд Найрамдах Улс, Судан, зүүн талаараа Уганда, Руанда, Бурунди, өмнөд талаараа Замби, Ангол, баруун талаараа Бүгд Найрамдах Конго зэрэг улсуудтай хиллэдэг. Нийслэл хот нь Киншаса юм.
БНАКУ нь баялаг байгалийн нөөцтэй боловч удаан хугацааны дотоод мөргөлдөөн, улс төрийн тогтворгүй байдлаас шалтгаалан хөгжил дэвшил удаашралтай байна. Тус улсын эдийн засаг голчлон уул уурхайн салбарт тулгуурладаг бөгөөд алмаз, алт, зэс, кобальт зэрэг ашигт малтмалын нөөц ихтэй.
БНАКУ-ын хүн ам ойролцоогоор 100 сая орчим бөгөөд 200 гаруй үндэстэн ястан байдаг. Албан ёсны хэл нь франц хэл боловч свахили, лингала, конго, чилуба зэрэг уугуул хэлүүд өргөн хэрэглэгддэг.
Тус улс нь колоничлолын үед Бельгийн эзэмшилд байсан бөгөөд 1960 онд тусгаар тогтносон. Гэвч удалгүй дотоодын зөрчил, иргэний дайн дэгдэж, улмаар 32 жил Мобуту Сесе Сокогийн дэглэм дор тоталитар засаглалтай байв. 1997 онд Кабила Лоран-Дезирегийн удирдсан босогчид нийслэл Киншасаг эзлэн авснаар Мобутугийн дэглэм унаж, улсын нэрийг Бүгд Найрамдах Ардчилсан Конго болгон өөрчилсөн юм.
Гэвч улс төрийн тогтворгүй байдал үргэлжилсээр байгаа бөгөөд 1998-2003 онд Конгогийн 2-р дайн болж, хөрш орнууд болон олон улсын хүчний оролцоотойгоор дотоодын мөргөлдөөнийг намжаасан. Одоо ч зарим бүс нутагт зэвсэгт мөргөлдөөн үргэлжилсээр байна.
БНАКУ нь НҮБ-ын гишүүн орон бөгөөд олон улсын хамтын нийгэмлэгийн дэмжлэгтэйгээр улс төр, эдийн засгийн хямралаа даван туулахаар ажиллаж байна. Гэхдээ авлига, хүний эрхийн зөрчил, ядуурал зэрэг сорилтууд тулгарсаар байгаа юм. |
Төмөрхүтлүг гэж юу вэ ? | Төмөрхүтлүг бол Цагадайн улсыг 1329-1338 оны хооронд захирч байсан хүчирхэг хаан юм. Тэрээр 1300-аад оны үед төрж, 1282 онд нас барсан байна.
Төмөрхүтлүг нь Дува хааны хүү бөгөөд 1329 онд ах Есөнтөмөрийн хамтаар Их Юань улсын хаан Есөнтөмөрийн эсрэг босож, түүнийг ялж, өөрөө Цагадайн улсын хаан ширээнд залрах болсон юм. Ингэснээр тэрээр Цагадайн улсыг дахин сэргээн мандуулж, хүчирхэгжүүлсэн гэж үздэг.
Төмөрхүтлүг хаан ширээнд заларсныхаа дараа Их Юань улстай харилцаагаа сайжруулж, худалдаа наймааг хөгжүүлэхийг эрмэлзэж байв. Түүнчлэн тэрээр Исламын шашныг дэмжиж, олон сүм хийдийг барьж байгуулсан төдийгүй Исламын соёл, шинжлэх ухааныг дэлгэрүүлэхэд анхаарч байжээ.
Төмөрхүтлүг хаан 1338 онд нас барсан бөгөөд түүний дараа Цагадайн улс дахин задран бутарч эхэлсэн байна. Гэсэн хэдий ч түүний үед Цагадайн улс хүчирхэгжиж, соёл иргэншлийн хувьд хөгжин дэвшсэн гэж түүх судлаачид үздэг юм.
Төмөрхүтлүг хааны тухай мэдээлэл харьцангуй хомс бөгөөд түүний намтар, үйл хэргийн талаар түүхэн сурвалжууд дутмаг байдаг. Гэхдээ түүний үед Цагадайн улсын түүхэнд гарсан эерэг өөрчлөлтүүд нь түүнийг чадварлаг удирдагч байсныг харуулдаг гэж үздэг байна. |
Египет гэж юу вэ ? | Египет бол Африк тивийн зүүн хойд хэсэгт орших улс юм. Энэ нь Арабын ертөнцийн хамгийн олон хүн амтай улс бөгөөд Африк тивдээ хүн амын тоогоороо гуравдугаарт орно.
Египетийн нийслэл Каир хот нь Арабын ертөнцийн хамгийн том хот юм. Египет нь хойд Африкийн бүс нутагт стратегийн чухал байршилтай бөгөөд Европ, Ази, Африкийг холбосон чухал зангилаа цэг болдог.
Египетийн түүх маш эртнээс эхтэй бөгөөд фараонуудын үеэс эхлэлтэй. Фараонуудын үед Египет соёл иргэншлийн оргил үедээ хүрч, пирамид, сфинкс зэрэг алдарт дурсгалт барилга байгууламжуудыг босгосон байдаг. Мөн энэ үед Египетийн бичиг үсэг, шашин шүтлэг, урлаг соёл хөгжсөн байна.
Дараа нь Египет Перс, Ром, Византийн эзэнт гүрнүүдийн нөлөөнд байсан бол 7-р зуунд Исламын шашин дэлгэрч, Арабын соёлын нөлөөнд орсон байна. 1517-1798 онд Османы эзэнт гүрний харьяанд байсан бол 1882 онд Их Британийн протекторат болсон байна.
1922 онд Египет тусгаар тогтносон боловч 1952 оны цэргийн эргэлтийн дараа бүрэн тусгаар тогтнолоо олж, бүгд найрамдах улс болсон байна. 1979 онд Израильтай энх тайвны гэрээ байгуулснаар Араб-Израилийн дайныг дуусгавар болгосон юм.
Одоогийн Египет улс нь нэг танхимт парламенттай, ерөнхийлөгчийн засаглалтай улс юм. Эдийн засгийн хувьд аялал жуулчлал, хөдөө аж ахуй, аж үйлдвэрлэл чухал үүрэгтэй. Мөн Суэцийн суваг нь далайн тээврийн чухал маршрут бөгөөд улсын эдийн засагт ихээхэн хувь нэмэр оруулдаг.
Египетийн соёл нь эртний Египетийн өв соёл, Исламын соёл, Арабын соёлын хольц юм. Египетийн кино урлаг, хөгжим, утга зохиол нь Арабын ертөнцөд өргөн нөлөөтэй. |
Этиоп гэж юу вэ ? | Этиоп бол Зүүн Африкт орших улс юм. Албан ёсны нэр нь Холбооны Бүгд Найрамдах Ардчилсан Этиоп Улс юм. Этиоп нь Африк тивийн хамгийн эртний улсуудын нэг бөгөөд христийн шашин дэлгэрсэн анхны улсуудын нэг юм.
Этиоп нь одоогийн Судан, Эритрей, Жибути, Сомали зэрэг улсуудтай хиллэдэг. Нийслэл нь Аддис-Абеба хот юм.
Этиопийн түүх маш эртнээс эхтэй бөгөөд МЭӨ 1000 онд Дʿмт хаант улс байгуулагдаж байсан түүхтэй. Дараа нь Аксумитын эзэнт гүрэн (4-р зуун - 7-р зуун) байгуулагдаж, Этиоп соёл иргэншил хөгжсөн байна. 4-р зуунд христийн шашин тус улсад албан ёсоор дэлгэрсэн юм.
Дунд зууны үед Этиоп Загве гүрний (1137–1270) үед хүчирхэгжиж байсан бол 13-р зуунаас эхлэн Соломонын гүрэн (1270–1974) байгуулагдаж, удаан хугацаанд оршин тогтносон байна. 19-р зууны сүүлээр Европын колончлолын давлагаанд өртсөн ч Этиоп бие даасан байдлаа хадгалж чадсан юм.
1936-1941 онд Италийн эзлэн түрэмгийлэлд өртсөн ч Британийн тусламжтайгаар чөлөөлөгдсөн. 1974 онд Хайле Селассие хааныг огцруулж, социалист дэглэм тогтсон боловч 1991 онд коммунист дэглэм унаж, ардчилсан засаглал тогтсон байна.
Одоогийн Этиоп улс нь холбооны бүгд найрамдах улс бөгөөд 9 мужтай. Эдийн засгийн хувьд хөдөө аж ахуй, ялангуяа кофены экспорт чухал үүрэгтэй. Мөн аялал жуулчлал, уул уурхай, үйлдвэрлэл хөгжиж байна.
Этиопийн соёл нь маш баялаг бөгөөд эртний түүхтэй. Этиоп хэл, бичиг үсэг, урлаг, архитектур нь дэлхийд өвөрмөц юм. Этиопийн ортодокс сүм нь дэлхийн хамгийн эртний христийн сүмүүдийн нэг юм. |
Едигей гэж юу вэ ? | Едигей бол Алтан Ордын эмир байсан бөгөөд 1352-1419 онд амьдарч байжээ. Тэрээр Цагаан Ордын эмир байсан бөгөөд сүүлд Ногайн Орд гэж алдаршсан шинэ улсыг байгуулсан юм.
Едигей нь Крымын хойгт төрсөн бөгөөд залуудаа баян гэр бүлд үрчлэгдэж, сайн боловсрол эзэмшсэн байна. Тэрээр 1378 онд Ногай ханы хамт Литва, Москва, Тверь зэрэг газар довтолж, олз омог хурааж байжээ.
1396 онд Едигей өөрийн удирдагч Ногай ханыг хөнөөж, түүний оронд Төмөркутлук ханыг Алтан Ордын хаанаар өргөмжилсөн байна. Гэвч удалгүй Төмөр хаан Едигейн нөлөөг багасгахыг оролдсоноор хоёр талын харилцаа муудаж, Едигей Сибирийн хант улс руу зугтан одож, тэнд өөрийн хүчээ бэхжүүлсэн байна.
1399 онд Едигей Ворскла голын дэргэд Литовын ван Витовт, Тохтамыш хаан нарыг ялж, Киев хотыг эзэлсэн байна. Ингэснээр тэрээр Алтан Ордын бодит эрх мэдлийг гартаа авчээ.
1406 онд Едигей Крымыг эзлэн авч, Генуягийн худалдаачдыг хөөн зайлуулсан байна. Мөн тэрээр Казань, Крым, Астрахань зэрэг хотуудад өөрийн нэртэй зоос мөнгө цутгуулж, лалын шашныг дэмжиж байжээ.
Едигей нас барсны дараа түүний үр сад Ногайн Ордыг удирдсаар байсан ба 1557 онд Оросын III Иван хаан тэднийг ялж, Ногайн Ордыг устгасан байна.
Едигейн үед Алтан Орд задран унаж, олон жижиг улс гүрэн бий болсон нь Монголын эзэнт гүрний уналтын нэг шалтгаан болсон юм. Гэхдээ Едигей өөрөө чадварлаг жанжин, улс төрч байсныг түүхэн сурвалжууд тэмдэглэсэн байдаг. |
Эрдэнийн Бат-Үүл гэж юу вэ ? | Эрдэнийн Бат-Үүл бол Монголын нэрт улс төрч, ардчилсан хувьсгалын манлайлагчдын нэг юм. Тэрээр 1957 оны 7 сарын 1-нд Улаанбаатар хотод төрсөн бөгөөд 2019 оны 5 сарын 15-нд таалал төгссөн.
Бат-Үүл 1975 онд Улаанбаатар хотын 1-р сургуулийг төгсөж, Москвагийн Их Сургуульд физикч мэргэжлээр суралцаж төгссөн. 1981-1982 онд Баруун Германы Кёльн хотод герман хэлний курст суралцаж, 1982-1985 онд Монгол Улсын ШУА-д эрдэм шинжилгээний ажилтнаар ажиллаж байв.
1980-аад оны сүүлчээр Бат-Үүл улс төрийн идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэн бөгөөд 1988 онд "Шинэ үе" нууц бүлгэмийг байгуулж, 1990 оны 2-р сард Монголын Ардчилсан Холбоог үүсгэн байгуулахад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн юм. Тэрээр МоАХ-ны ерөнхий зохицуулагчаар сонгогдон ажиллаж байв.
1990 оны ардчилсан хувьсгалын дараа Бат-Үүл Монголын парламентад сонгогдож, 1992 онд шинэ Үндсэн хуулийг батлахад оролцсон. 2004-2008 онд УИХ-ын гишүүнээр ажиллаж байсан бол 2009 оноос хойш Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зөвлөхөөр ажиллаж байв.
Бат-Үүл нь Монголын ардчиллын төлөө тэмцэгч, шударга ёсны төлөө дуу хоолойгоо өргөж явсан нэрт улс төрч байсан юм. Түүнийг Монгол Улсын төрийн дээд шагнал болох "Чингис хаан" одонгоор шагнаж байсан бөгөөд тэрээр мөн "Ардчилсан хувьсгалын 20 жилийн ойн медаль"-ийг хүртэж байжээ.
Бат-Үүл нь зөвхөн улс төрч төдийгүй шүлэг, өгүүллэг, нийтлэл бичдэг уран бүтээлч хүн байсан юм. Түүний "Н Nomadic herders of Mongolia", "Монголын нүүдэлчин малчид" зэрэг номнууд англи, монгол хэлээр хэвлэгдэн гарч байсан. |
Даваадоржийн Ганболд гэж юу вэ ? | Даваадоржийн Ганболд бол Монголын нэрт бизнесмен, улс төрч юм. Тэрээр 1957 онд Улаанбаатар хотод төрсөн бөгөөд одоогоор "Дорнод Монгол Ресурс" ХК-ийн ТУЗ-ийн даргаар ажилладаг.
Ганболд 1979 онд ЗХУ-ын Ленинградын их сургуулийг төгссөн бөгөөд геологи, хайгуулын инженер мэргэжилтэй. Тэрээр 1979-1993 онд Геологи, уул уурхайн яаманд ажиллаж байгаад 1993 онд "Их Өргөө" ХХК-ийг үүсгэн байгуулсан.
1996-1998 онд Монгол Улсын Сангийн сайдаар ажиллаж байсан бол 1998-2000 онд Монгол банкны Ерөнхийлөгчөөр томилогдон ажилласан. 2000-2008 онд Монгол Улсын Ерөнхий сайдын зөвлөхөөр ажиллаж байв.
2008-2012 онд Ганболд Монгол Улсын Их Хурлын гишүүнээр сонгогдон ажилласан. 2012-2015 онд Монгол Улсаас Канад Улсад суугаа Элчин сайдаар томилогдон ажиллаж байсан юм.
Ганболд нь мөн "Дорнод Монгол Ресурс" ХК-ийн хувьцаа эзэмшигч бөгөөд уг компанийн ТУЗ-ийн даргаар ажилладаг. Тус компани нь Дорнод аймагт уул уурхайн салбарт үйл ажиллагаа явуулдаг.
Түүнчлэн Ганболд нь "Оюу Толгой" ХК-ийн ТУЗ-ийн анхны гишүүдийн нэг байсан бөгөөд 2010-2013 онд тус компанийн ТУЗ-д ажиллаж байжээ.
Ганболд нь Монголын бизнес, улс төрийн салбарт олон жил идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж ирсэн туршлагатай хүн юм. Тэрээр уул уурхай, санхүү, эдийн засгийн чиглэлээр мэргэшсэн бөгөөд Монгол Улсын хөгжил дэвшилд хувь нэмрээ оруулсаар ирсэн билээ. |
Ардчилсан Нам гэж юу вэ ? | Ардчилсан Нам (АН) бол Монгол Улсын хамгийн том сөрөг хүчний нам юм. Энэ нам нь 1990 оны ардчилсан хувьсгалын үр дүнд байгуулагдсан бөгөөд Монголын ардчиллыг бэхжүүлэх, хүний эрх, эрх чөлөөг хангах, зах зээлийн эдийн засгийг хөгжүүлэх зэрэг зорилтуудыг дэвшүүлдэг.
АН нь 1990-ээд оны эхээр Монголын Ардчилсан Холбоо (МоАХ), Ардчилсан Социалист Хөдөлгөөн (МоАСХ), Шинэ Дэвшилт Холбоо (МШДХ) зэрэг ардчилсан хүчний холбоодын нэгдэл дээр үндэслэн байгуулагдсан. 1992 онд Монголын Үндэсний Ардчилсан Нам (МҮАН), 1996 онд Монголын Социал Демократ Нам (МСДН) нэгдэн орсноор АН өргөжин тэлсэн байна.
АН нь 1996-2000 онд Монгол Улсын Их Хуралд олонхи суудлыг авч, засгийн эрхийг барьж байсан. Харин 2000 оноос хойш удаан хугацаанд сөрөг хүчний статустай байсан ба 2012 оны УИХ-ын сонгуульд хамгийн олон суудал авч, эвслийн засгийн газрыг тэргүүлж байв.
АН-ын гол үзэл баримтлал нь либерализм, ардчилал, хүний эрх, хувийн өмчийг дээдлэх явдал юм. Тус нам нь Монгол Улсыг цэвэр зах зээлийн эдийн засагтай, ардчилсан улс болгохыг эрмэлздэг.
Гэвч сүүлийн жилүүдэд АН дотоод зөрчил, задралд орж, улмаар 2020 оны УИХ-ын сонгуульд ялагдал хүлээсэн. Одоогоор АН дахин сэргэх, шинэчлэгдэх шаардлагатай тулгарч байна. |
Монголын намын жагсаалт гэж юу вэ ? | Монголын намын жагсаалт нь Монгол Улсад албан ёсоор бүртгэлтэй, үйл ажиллагаа явуулж буй улс төрийн намуудын жагсаалт юм. Монгол Улсын Үндсэн хуулиар улс төрийн нам байгуулах, үйл ажиллагаа явуулах эрхийг хуульчилсан бөгөөд намууд нь Улсын Дээд Шүүхэд бүртгүүлсний дараа албан ёсоор үйл ажиллагаагаа эхлүүлдэг.
2021 оны байдлаар Монгол Улсад 30 гаруй улс төрийн нам бүртгэлтэй байгаа бөгөөд тэдгээрийн дотроос хэдхэн том нам л улс төрийн тавцанд идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулдаг. Үүнд:
1. Монгол Ардын Нам (МАН)
2. Ардчилсан Нам (АН)
3. Монгол Ардын Хувьсгалт Нам (МАХН)
4. Хөдөлмөрийн Үндэсний Нам (ХҮН)
Эдгээр намууд нь Монголын улс төрийн амьдралд голлох үүрэг гүйцэтгэдэг бөгөөд сонгуулиудад идэвхтэй оролцож, төрийн эрхийг барихын төлөө өрсөлддөг. Бусад жижиг намууд нь ихэвчлэн эвсэл болж, том намуудтай хамтран ажилладаг.
Монголын намын систем нь олон намын тогтолцоотой хэдий ч сүүлийн жилүүдэд МАН, АН хоёр нам давамгайлсан байдалтай байна. Гэхдээ улс төрийн орчин өөрчлөгдөж, шинэ намууд гарч ирэх магадлалтай хэвээр байгаа юм. |
Ил Хаант Улс гэж юу вэ ? | Ил Хаант Улс нь XIII-XIV зуунд Ойрхи Дорнодод оршин тогтнож байсан Монголын эзэнт гүрний нэг хэсэг юм. Энэ улсыг анх 1219-1224 онд Чингис хааны удирдан явуулсан Дундад Азийн аян дайны үеэр үндэслэсэн бөгөөд Чингис хааны ач Хүлэгү хаан 1256 онд албан ёсоор байгуулжээ.
Ил Хаант Улсын нутаг дэвсгэр нь одоогийн Иран, Ирак, Афганистан, Туркменистан, Армени, Азербайжан, Гүрж, Турк, баруун Пакистаны зарим хэсгийг хамарч байв. Нийслэл нь анх Марга хот байсан бол хожим Багдад хот болжээ.
Ил Хаант Улсыг монголчууд "Ил" буюу "Улс" гэж нэрлэдэг байсан бол европчууд үүнийг "Ил Ханлиг" гэж нэрлэж заншсан байна. Улсын эзэн хаадыг "Ил хаан" хэмээн өргөмжилдөг байв.
Ил Хаант Улс нь Монголын эзэнт гүрний салшгүй хэсэг байсан бөгөөд Их Хаант Улстай нягт харилцаатай байв. Гэхдээ 1258 онд Монголын эзэнт гүрэн задрахад Ил Хаант Улс бие даасан улс болсон юм.
Ил Хаант Улсын хаад нь ихэвчлэн буддын шашинтай байсан ч 1295 онд Газан хаан исламын шашинд орсноор тус улсад исламын шашин ноёрхох болжээ. Ил Хаант Улс соёл, урлаг, шинжлэх ухааны хөгжилд ихээхэн хувь нэмэр оруулсан бөгөөд Хүлэгү хааны үед одон орон судлалын төв байгуулагдаж, Рашид ад-Дин зэрэг алдартай эрдэмтэд тус улсад ажиллаж байжээ.
Ил Хаант Улс 1335 онд задран мөхсөн бөгөөд Жалайрын султант улс, Чобаны улс, Сарбадарын улс зэрэг жижиг улсууд бий болжээ. Эдгээр улсууд XIV зууны турш оршин тогтносоор Төмөрийн эзэнт гүрэнд эзлэгдсэн байна. |
Праг гэж юу вэ ? | Праг бол Чех улсын нийслэл хот бөгөөд тус улсын хамгийн том хот юм. Энэ хот нь Европын зүрх сэтгэлд орших бөгөөд Влтава голын эрэг дээр байрладаг.
Праг хот нь дэлхийд алдартай түүхэн дурсгалт газруудаараа баялаг бөгөөд архитектурын олон янзын хэв маягийг агуулдаг. Тухайлбал:
1. Прагийн цайз - Дэлхийн хамгийн том цайз бөгөөд готик, романеск, ренессанс загварын барилгууд багтдаг.
2. Карлын гүүр - 14-р зуунд баригдсан, готик загварын алдартай гүүр.
3. Хуучин хотын талбай - Готик, ренессанс, барокко загварын барилгууд, астрономийн цаг зэргээрээ алдартай.
4. Вацлавын талбай - Прагийн худалдааны төв бөгөөд кафе, ресторанууд олноор байрладаг.
Праг хот нь мөн соёлын өвийг баяжуулсан олон музей, галерей, театртай. Жишээлбэл, Үндэсний музей, Үндэсний галерей, Прагийн дуурь зэрэг болно.
Түүхийн хувьд Праг хот нь Чехийн хаант улсын нийслэл байсан бөгөөд Австри-Унгарын эзэнт гүрний нэг хэсэг байв. 1918 онд Чехословак улс тусгаар тогтносны дараа Праг түүний нийслэл болсон. 1993 онд Чехословак улс хуваагдахад Чех улсын нийслэл хэвээр үлджээ.
Өнөөдөр Праг хот нь Европын аялал жуулчлалын гол цэгүүдийн нэг бөгөөд жил бүр сая сая жуулчид зочилдог. Түүний түүхэн дурсгалт газрууд, соёлын өв, архитектурын үзэсгэлэнт байдал нь дэлхий даяар алдартай юм. |
Хематокрит гэж юу вэ ? | Хематокрит нь цусны улаан эсийн эзлэх хувийг илэрхийлдэг үзүүлэлт юм. Үүнийг Hct эсвэл Crit гэж товчилдог. Цусны улаан эсүүд нь гемоглобин агуулдаг бөгөөд энэ нь биед хүчилтөрөгч зөөвөрлөх үүрэгтэй.
Хематокритыг дараах байдлаар тооцоолдог:
Hct (%) = (Цусны улаан эсийн эзлэхүүн / Нийт цусны эзлэхүүн) x 100
Эрүүл хүмүүст хематокритын хэвийн хэмжээ нь:
- Эрэгтэйчүүдэд: 40.7% - 50.3%
- Эмэгтэйчүүдэд: 34.9% - 44.5%
Хематокритын түвшин өөрчлөгдөх нь янз бүрийн эмгэгийн шинж тэмдэг байж болно. Тухайлбал:
- Анеми (улаан эсийн тоо буурах): Хематокрит багасна.
- Полицитеми (улаан эсийн тоо ихсэх): Хематокрит ихэснэ.
- Шингэн алдалт: Хематокрит ихэснэ.
- Жирэмсний үед: Хематокрит багасна.
Иймд хематокритын түвшинг тогтмол хянаж, эмчийн зөвлөгөө авах нь эрүүл мэндийн байдлыг үнэлэхэд чухал ач холбогдолтой. Цусны шинжилгээгээр хематокритыг хянахын зэрэгцээ улаан эсийн тоо, гемоглобины хэмжээ зэргийг давхар шалгадаг. |
Цахиурын исэл гэж юу вэ ? | Цахиурын исэл буюу цахиурын давхар исэл нь SiO2 гэсэн химийн томъётой нэгдэл юм. Энэ нь байгаль дээр хамгийн өргөн тархсан эрдэс бодис бөгөөд дэлхийн царцдасны ойролцоогоор 60%-ийг эзэлдэг.
Цахиурын исэл нь дараах шинж чанартай:
1. Хатуулаг: Маш хатуу, Mohs-ийн шаталбараар 7-д орно.
2. Өнгө: Өнгөгүй, цагаан, саарал, хүрэн, хар гэх мэт янз бүрийн өнгөтэй байж болно.
3. Бүтэц: Тетраэдр хэлбэртэй, цахиур ба хүчилтөрөгчийн атомуудаас тогтоно.
4. Хайлах температур: 1610°C
5. Усанд уусах чанар: Усанд бараг уусдаггүй.
Цахиурын исэл нь байгаль дээр кварц, тридимит, кристобалит зэрэг олон төрлийн эрдсийн найрлага болон оршдог. Мөн амьд организмын үлдэгдэл, ургамлын үнс, диатомит зэрэгт агуулагддаг.
Цахиурын исэл нь аж үйлдвэрт маш өргөн хэрэглэгддэг. Үүнд:
1. Барилгын материал: Цемент, бетон, шил, керамик зэрэгт өргөн ашигладаг.
2. Хагас дамжуулагч: Цахиурын ялтсанд цэвэршүүлсэн цахиурын исэл ашигладаг.
3. Резин, пластик: Дүүргэгч болгон хэрэглэдэг.
4. Хүнс, гоо сайхны бүтээгдэхүүн: Антибикинг агент, өнгөлгөөний бодис болгон ашигладаг.
Нийтдээ цахиурын исэл нь байгалийн гаралтай, олон талын ач холбогдолтой нэгдэл бөгөөд хүний амьдралд салшгүй хэрэгцээтэй материалуудын үндсэн түүхий эд болдог. |
Цусны улаан эс гэж юу вэ ? | Цусны улаан эс буюу эритроцит нь цусны үндсэн бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн нэг юм. Үүний гол үүрэг нь биед хүчилтөрөгч зөөвөрлөх явдал юм.
Хүний цусны улаан эс нь дараах онцлогуудтай:
1. Хэлбэр дүрс: Диск хэлбэртэй, голдоо хотгор, захаараа бөөрөнхий.
2. Хэмжээ: Диаметр нь ойролцоогоор 6-8 микрометр.
3. Амьдрах хугацаа: Ойролцоогоор 120 хоног.
4. Үйлдвэрлэл: Ясны чөмөгт үүсч, эритропоэтин дааврын нөлөөгөөр боловсордог.
5. Найрлага: Ихэвчлэн гемоглобин уургаас тогтоно. Гемоглобин нь төмөр агуулдаг бөгөөд хүчилтөрөгчийг холбох чадвартай.
Цусны улаан эс нь биеийн эд, эсүүдэд хүчилтөрөгч хүргэх, хортой нүүрстөрөгчийн давхар ислийг зайлуулах үүрэгтэй. Энэ процессыг дараах байдлаар тайлбарлаж болно:
1. Уушгинаас хүчилтөрөгчөөр баялаг цус ясны чөмөг рүү очиж, шинэ улаан эсүүдэд шилждэг.
2. Улаан эсүүд хүчилтөрөгчийг биеийн эд, эсүүд рүү зөөвөрлөдөг.
3. Эд, эсүүд хүчилтөрөгчийг хэрэглэж, нүүрстөрөгчийн давхар исэл ялгаруулдаг.
4. Улаан эсүүд нүүрстөрөгчийн давхар ислийг уушги руу зөөвөрлөж, гадагшлуулдаг.
Цусны улаан эсийн тоо, чанар алдагдах нь анеми, цус багадалт зэрэг эмгэгүүдийг үүсгэдэг. Иймд цусны шинжилгээгээр улаан эсийн тоо, хэмжээ, гемоглобины хэмжээг тогтмол хянаж байх нь эрүүл мэндэд чухал ач холбогдолтой. |
Грек гэж юу вэ ? | Грек нь Европын өмнөд хэсэгт орших улс юм. Албан ёсны нэр нь Бүгд Найрамдах Грек Улс (Ελληνική Δημοκρατία) гэдэг. Нийслэл нь Афин хот бөгөөд хүн амын тоо ойролцоогоор 10.7 сая орчим.
Грекийн газар зүйн байршил:
- Балканы хойгийн өмнөд хэсэгт оршдог.
- Зүүн талаараа Турк, Болгар, хойд талаараа Македон, Албани улсуудтай хиллэдэг.
- Баруун, өмнөд, зүүн талаараа Газрын дундад тэнгис, Эгейн тэнгис, Ионий тэнгисээр хүрээлэгддэг.
- Олон тооны аралтай, хамгийн том нь Крит, Родос, Лесбос, Хиос зэрэг юм.
Грекийн түүх, соёл:
- Эртний Грекийн соёл иргэншил нь барууны соёл иргэншлийн үндэс суурь болсон.
- Демократ засаглал, театр, философи, шинжлэх ухааны олон салбарыг үүсгэн хөгжүүлсэн.
- Спорт наадам, олимпын наадмыг анх удаа зохион байгуулсан.
- Византийн эзэнт гүрэн, Османы эзэнт гүрний нөлөөнд удаан жил байсан.
- 1830 онд Османы эзэнт гүрнээс тусгаарласан.
Грекийн эдийн засаг, аялал жуулчлал:
- Эдийн засгийн хувьд хөгжиж буй орнуудын нэг.
- Аялал жуулчлал, хөдөө аж ахуй, үйлчилгээний салбар эдийн засагт чухал үүрэгтэй.
- Жилд 20 гаруй сая жуулчин хүлээн авдаг.
- Санхүүгийн хямрал, өрийн асуудал сүүлийн жилүүдэд тулгарсан.
Грек нь түүхэн уламжлал, байгалийн үзэсгэлэнт газруудаараа алдартай бөгөөд Европын холбоо, Еврозоны гишүүн орон юм. |
Хүлэгү гэж юу вэ ? | Хүлэгү бол Монголын эзэнт гүрний баруун өмнөд хэсгийг эзэлж, Персийн Ил Ханы улсыг үндэслэн байгуулсан Монголын удирдагч юм. Тэрээр Чингис хааны ач хүү, Мөнх хаан, Хубилай хаан нарын дүү юм.
Хүлэгүгийн намтар, үйл хэрэг:
- 1255 онд Мөнх хааны зарлигаар 120,000 цэрэг удирдан баруун өмнөд Азид дайлаар мордсон.
- Луруудыг бут цохиж, Ассассинчуудын цайзуудыг эзэлсэн.
- 1258 онд Багдад хотыг эзлэн авч, Аббасидын халифатыг устгасан.
- Дараа нь Дамаск хотыг эзлэн авч, Сирийг Монголын эзэнт гүрэнд нэгтгэсэн.
- Египетийн Мамлюкуудтай тулалдаанд ялагдаж, Сирийг түр алдсан.
- 1265 онд нас барсан.
Хүлэгүгийн байгуулсан Персийн Ил Ханы улс:
- 1256 оноос эхлэн одоогийн Иран, Ирак, Афганистан, Туркменистан, Армени, Азербайжан, Гүрж, Турк, баруун Пакистаны нутаг дэвсгэрийг хамарч байв.
- Анх Тебриз хотыг нийслэл болгож, хожим Багдад руу шилжүүлсэн.
- Буддын шашинтай байсан ч эхнэр Тоус хатныхаа нөлөөгөөр Христийн шашинд ээлтэй болсон.
- Христийн шашинтнуудыг алба татвараас чөлөөлж, сүм хийдүүдийг дэмжсэн.
- Исламын шашинтнуудтай ч эв найртай харилцаатай байв.
Хүлэгү нь Монголын эзэнт гүрний нэрийг өргөж, Ойрхи Дорнодыг эзэлж, Исламын ертөнцийг сулруулахад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Түүний үндэслэсэн Персийн Ил Ханы улс 1335 он хүртэл оршин тогтносон юм. |