text
stringlengths 400
72.5k
|
|---|
दिउँसो वा राति घरी–घरी पिसाब लाग्ने, पिसाब फेर्दा प्रवाह (धारो) नखुल्ने र पिसाब गरिसकेपछि ननिखि्रए जस्तो लाग्ने भयो भने तुरुन्त अस्पतालको युरोसर्जरी विभागमा सम्पर्क गर्नु बुद्धिमानी हुन्छ। – डा. सुमनराज ताम्राकार छिटो–छिटो पिसाब लाग्ने, फेर्न गयो आउँदै नआउने। बल्ल बल्ल पिसाब गर्यो, राम्ररी निख्रे जस्तो नलाग्ने। शौचालयबाट फर्की नसक्दै फेरि पिसाब आए जस्तो हुने। राजेन्द्र श्रेष्ठ (४७) यसरी हैरान भएपछि अस्पतालको युरोसर्जरी विभागमा जाने बित्तिकै समस्या पत्ता लाग्यो, उनलाई प्रोस्टेटको समस्या भएको रहेछ। अहिले औषधि खाइरहेका उनलाई अस्पताल ढिलो गएकोमा पछुतो लागिरहेको छ। ‘पुरुष ग्रन्थि’ भनिने पुरुष प्रजनन् प्रणालीको एउटा महत्वपूर्ण अंग हो– प्रोस्टेट। नेपालमा पुरुषको आयु लम्बिंदै गएका कारण ४० वर्षको उमेर कटेपछि देखिने प्रोस्टेटको समस्या बढ्ने अनुमान छ। सुपारी आकारको प्रोस्टेट मूत्रथैली मुन्तिरको भागमा चारैतिर बेरिएर रहेको हुन्छ। उमेरसँगै बढ्न सक्ने प्रोस्टेट ग्रन्थिको तौल सामान्यतः २० देखि २५ ग्रामको हुन्छ। पिसाब नलीको पटके संक्रमण वा वंशाणुगत कारणले प्रोस्टेट सुन्निने समस्या हुन सक्छ। प्रोस्टेटमा अनावश्यक मासु वृद्धि भएर पनि समस्या निम्तिन्छ। प्रोस्टेटमा मुख्यतः क्यान्सर र साधारण (बिनाइन) खालको मासु बढ्छ। धेरैजसो पुरुषमा उमेरसँगै टेस्टोस्टेरोन हर्मोनको उत्पादन हुने कमीले पनि प्रोस्टेटमा समस्या देखिन्छ। विविध कारणले प्रोस्टेटको आकार ठूलो वा सानो हुँदा पिसाबको प्रवाहमा अवरोध आउँछ। प्रोस्टेटको लक्षण वा समस्या लिएर अस्पताल पुग्नेमा ५०–७० वर्ष उमेर समूहका छन्। लक्षण र उपचार माथि नै भनियो, पटक–पटक पिसाब लाग्ने, पिसाब फेर्दा केही समयपछि मात्र आउने, पिसाबको प्रवाह (धारो) नखुल्ने, पिसाब गरिसकेपछि पनि मूत्रथैली ननिखि्रए जस्तो लाग्ने, राति पनि घरी–घरी पिसाब लाग्ने आदि हुन्छ। प्रोस्टेटले सताउँदै लगेपछि मूत्रथैलीको मांसपेशी कमजोर हुँदै जान्छ र पेट एवं मलद्वार वरिपरिको मांसपेशी खुम्च्याएर मात्र पिसाब गर्न सम्भव हुन्छ। समस्या बढ्दै जाँदा तल्लो पेट दुख्ने, पिसाबमा रगत देखा पर्ने र पिसाब ठ्याप्पै बन्द हुन सक्छ। समयमै उपचार नभए पिसाब नली फुल्ने र विस्तारै मिर्गौला सुन्निएर फेल हुनेसम्मको खण्ड आइलाग्न सक्छ। उल्लिखित लक्षणहरू प्रोस्टेटकै कारणले मात्र नहुन सक्छ। प्रोस्टेटको उपचारको क्रममा मधुमेहको समस्या छ/छैन हेर्नुपर्छ। छ भने सुगर नियन्त्रणमा राख्नुपर्छ। प्रोस्टेटको समस्यालाई विभिन्न तहमा वर्गीकरण र व्यवस्थापन गरिन्छ। बिरामीको उमेर, शारीरिक अवस्था, समस्याको गाम्भीर्य र प्रोस्टेटको आकार हेरेर उपचार विधि अपनाइन्छ। पिसाब फेर्दा हल्का अवरोध मात्र भएकाहरूलाई परामर्श र औषधि सहितको फलोअपमा राखिन्छ। कतिपयको प्रोस्टेट वृद्धि औषधिले नै रोक्न सकिन्छ। पिसाब अवरोधको समस्या दोस्रो तहमा पुगिसकेको रहेछ भने शल्यचिकित्सकको परामर्शमा प्रोस्टेट ग्रन्थि सुकाउने औषधि लिन सकिन्छ। उपचारको क्रममा नियमित रगत, पिसाब, अल्ट्रासाउण्ड र पिसाबको धारो नाप्ने परीक्षण गराउनुपर्छ। पिसाब ननिखि्रने (पिसाब गरेलगत्तै परीक्षण गर्दा मूत्रथैलीमा १०० मिलिलीटरभन्दा बढी बाँकी रहेमा) भएमा वा लामो समय औषधि चलाउँदा पनि समस्या नहटे शल्यक्रिया गर्नुपर्ने हुन्छ। प्रोस्टेट समस्याको तेस्रो चरणमा पिसाब प्रवाहमा गम्भीर अवरोध हुँदा शल्यक्रियाजन्य उपचार प्रभावकारी हुन्छ। शल्यक्रियाको क्रममा ढाडमुनि मात्र लठ्याएर प्रोस्टेट ग्रन्थिको उपचार गर्नुपर्ने हुन्छ। यस क्रममा निकालेको तन्तुको वायोप्सी गरेर क्यान्सरको आशंका निवारण गरिन्छ। प्रोस्टेटको शल्यक्रिया गर्ने चिकित्सकको टीम दक्ष वा अनुभवी परेन भने समस्या दोहोरिन सक्छ। शल्यक्रिया पछि पनि बिरामी फलोअप उपचारमा रहनुपर्छ। किन यस्तो हुन्छ? सामान्य अवस्थामा पिसाबले च्यापे पनि शौचालय वा वरिपरि पिसाब गर्ने वातावरण अनुकूल नबनेसम्म रोकेरै राखिन्छ। उपयुक्त ठाउँ वा वेलामा पिसाब फेर्न लाग्दा मस्तिष्कको निर्देशन अनुसार मूत्रद्वार खुल्छ। यसक्रममा मूत्रथैली खुम्चन्छ र मूत्रनली हुँदै पिसाब बाहिरिन्छ। तर, प्रोस्टेटको समस्या छ भने पिसाब फेर्दा मूत्रनलीमा वहाव खुल्दैन। कुनै कारणले पिसाबथैलीमा समस्या आएको रहेछ भने पनि पिसाब थैली खुम्चने प्रक्रिया कमजोर हुन जान्छ। पिसाब थैली थोरै मात्र खुम्चिएर तत्काल पहिलेकै अवस्थामा फर्किने हुँदा पनि समस्या बल्झिन्छ। त्यो अवस्थामा पिसाब ननिख्रेर मूत्रथैलीमै जम्मा भइरहन्छ। त्यसरी मूत्रथैलीमा पिसाब जम्मा हुँदा संक्रमणको सम्भावना बढ्छ।
|
बिहीबार रंगेलीमा एमालेले जबर्जस्ती गरेको कार्यक्रम र त्यसको प्रतिरोध गर्ने मधेशी मोर्चाको प्रयासबीच जे भयो, त्यो दुखद् र दुर्भाग्यपूर्ण छ। त्योभन्दा दुर्भाग्यपूर्ण छ हिजै आन्दोलनरत मधेशी मोर्चासँग भएको शीर्ष नेताको बैठकमा जिम्मेवार नेताहरूले देखाएको बचकाना र गैरजिम्मेवारीपन। यी दुवै घटनाक्रमले देशको राजनीति सम्हालिएर दैनिक जीवन सहजतातिर फर्कला कि भनेर मानिसले गरेको आशामाथि तुषारापात गरेको छ। रंगेलीमा भएको जनधनको क्षतिका लागि एमाले कति जिम्मेवार र मधेशी मोर्चा कति जिम्मे. . .
|
अछाम जिल्लाको सदरमुकाम मंगलसेन नगरपालिका बस्ने १४ वर्षकी कमला ढुंगाना (नाम परिवर्तन) स्थानीय स्कुलमा कक्षा ८ मा पढ्दैछिन् | हालैको एक दिन दिउँसो १ बजेतिर कमला मंगलसेनस्थित जिल्ला अस्पताल ल्याइएकी थिइन् | एक्कासी पेट दुख्ने, हातखुट्टा बाउँडिने, घाँटी थिचिएजस्तो हुने, घरीघरी मुर्छा परेजस्तो हुने भएपछि आत्तिएर सोही स्कुलमा कक्षा १० मा पढ्ने उनकी दिदीले ल्याएकी थिइन् उनलाई अस्पताल | हामीले समस्या बुझ्न खोज्दा उनी केही पनि बोलिनन् तर हाम्रो कुरा भने बडो ध्यानपूर्वक सुनिरहेकी थिइन् | स्वास्थ्य पर. . .
|
साथीभाइ सबै बाहिर हानिएपछि घरमा उनलाई पनि विदेश जानैपर्ने दवाव आयो। गएको माघमा विश्वलाल यादवले जनकपुरबाट दुवइको यात्रा गरे। दुवई नपुगेसम्म उनको नसा-नसामा थोरै काम र धेरै राजनीति दौडिन्थ्यो। ‘नेपालको पानीनै त्यस्तै छ दाजु, जताततै राजनीति, ’ उनले भने, ‘हाम्रो राजनीति त कुरा मात्र छाँटन जान्ने। काम गर्न नजान्ने। ’ दुवइ पुगेपछि उनको कर्म र विचार दुवै परिवर्तन भयो। यादव तीनै ब्यक्ति थिए जो गएको महिना दुवई एयरपोर्ट हुँदै चल्ने ‘दुवइ मेट्रो’ रेलमा ‘मल अफ दुवइ. . .
|
अस्ति भर्खर मलेसियामा रहेका मित्रले मलाई म्यासेज गर्यो। ऊ कलेज पढ्दाको लंगौटीयार थियो। धेरै कालखण्डपछि भेट भएको थियो फेसबुकमा। पश्चिम नेपालबाट राजधानी आएको सिधा, सरल र हँसिलो केटो। क्याम्पसमा ऊ धेरै आउँथेन हामी जस्तो। ऊ जागिर खान्थ्यो। यसर्थ कहिलेकाँही मात्र हाजिर हुन्थ्यो। तर पनि हाम्रा मन मिल्थे। १८ वर्षकै उमेरमा ऊ बाउ बनिसकेको थियो। जिम्मेवारीको जोडले ऊ त्यतिखेरै कहिलेकाँही उदास देखिन्थ्यो। आज फेरि उसको बोलीमा उदासी देखियो। उसले मसँग भाइबरमा कल गर्दै भन्यो, ‘म बरबाद भए। के. . .
|
मन्त्री आनन्दप्रसाद पोखरेल पर्यटन मन्त्रीबाट बौद्ध इतिहासमा पहिलोपल्ट आएको सिद्धार्थ गौतम जन्मँदै बुद्ध थिए भन्ने तर्क हास्यास्पद त छ नै बौद्ध भावनाको पनि प्रतिकूल छ। एकै व्यक्ति बहुप्रतिभाले सम्पन्न हुँदैन। एउटा वा दुई वटा क्षेत्रका ज्ञाताले पनि तेस्रो विषयको जानकारी आवश्यक पर्दा त्यही विषयका जानकारहरूबाट लिनुपर्छ। तर, नेपालमा प्रधानमन्त्री या मन्त्री बन्नासाथ त्रिकालदर्शी भएर जगहँसाउने फेसन चलेको छ। संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्री आनन्दप्रसाद पोखरेलले हालै गौतम बुद्धबारे त्यस्तै ‘अन्टसन्ट’ मन्तव्य दिए। आगामी वैशाखमा अन्तर्राष्ट्रिय बौद्ध सम्मेलन मनाउने सन्दर्भमा अन्तिम पुसमा आयोजित औपचारिक कार्यक्रममा मन्त्री पोखरेलले गौतम बुद्ध जन्मँदै बुद्ध भएको भन्दै विश्व बौद्धजगतमा नयाँ तर्क दिन खोजे। यसले उनमा बौद्ध धर्मबारे सामान्य ज्ञान पनि नभएको त देखायो नै उनको अज्ञानताले भ्रम फैलाउने काम पनि गर्यो। मन्त्रीको तर्क अनुसार, इसापूर्व ५६३ मा मायादेवीको कोखबाट लुम्बिनीमा जन्मँदै सिद्धार्थ गौतम बुद्ध थिए, नत्र घरबार त्यागेर वनमा गई बस्न सक्नु सम्भवै हुने थिएन। त्यसपछिका क्रियाकलापहरू त धर्म प्रचार मात्र हुन्! मन्त्रीको भ्रम बौद्ध धर्म–दर्शनमा मन्त्री पोखरेलको यो अभिव्यक्ति भ्रामक र आपत्तिजनक छ। बौद्ध मान्यताअनुसार, कोही पनि मानिस बुद्ध बन्न सक्छन्। यसका लागि उसले निरन्तर बोधिचर्या मार्फत विभिन्न पारमिता पूरा गरेर बोधिलाभ प्राप्त गर्नुपर्छ। बुद्ध हुन प्रयत्नशील नै बोधिसत्व हुन्। मायादेवीपुत्र सिद्धार्थ बोधिसत्व हुन्, जसले बोधगयामा बुद्धत्व प्राप्त गरे। यो कुरामा बौद्ध विश्व एकमत छ। गौतम बुद्धका पूर्वजन्महरूको विवरण जातक कथामा संगृहीत छन्। गौतम बुद्धको जन्म नेपालको लुम्बिनीमा भए पनि बोधिलाभ भारतको बोधगयामा भयो। यसो हुँदा बुद्धको जन्मस्थल नै भारत हो भन्ने सीमित व्यक्तिहरूको अज्ञानी अभिव्यक्तिहरूको प्रतिवादमा मन्त्री महोदयले नयाँ तर्क तानेका हुन सक्छन्। तर, अनधिकृत कुराको अनावश्यक जवाफ दिने मन्त्रीबाट विना सोचविचार हास्यास्पद तर्क आयो। बुद्ध भारतमा जन्मेको भन्ने एकथरी दाबीको आधार जन्मस्थल (लुम्बिनी) नभएर गृहनगर (कपिलवस्तु) को पहिचानसम्बन्धी समस्या हो जुन नितान्त रूपमा पुरातत्व विज्ञानसम्बन्धी प्राज्ञिक बहसको विषय हो। यो विषयमा पुरातत्वविद्हरूलाई बिर्सेर अन्य क्षेत्रका व्यक्तिहरू चिच्याउँदा भ्रम मात्र बढ्छ। हाम्रा मन्त्री महोदयहरूले बुझ्नुपर्छ– भारतका आधिकारिक व्यक्ति तथा निकायहरूले नेपालको लुम्बिनीलाई बुद्धको जन्मस्थल मानेका छन्। त्रिपिटकअन्तर्गतको एक ग्रन्थ ‘दीघनिकाय’ मा संगृहीत ‘महापरिनिर्वाणसुत्त’मा गौतम बुद्धको जन्मस्थल लुम्बिनी, बोधिलाभस्थल बोधगया, प्रथम धम्मचक्कपवत्तनस्थल सारनाथ र महापरिनिर्वाण कुशीनगरमा भएको उल्लेख छ। गौतम बुद्धको जन्मस्थल लुम्बिनी नेपालमा रहेको पुरातात्विक निरुपण सय वर्षअघि नै भइसकेको विषय हो। बुद्धको गृहनगर कपिलवस्तुको मुख्यस्थलका विषयको भ्रमहरूलाई पनि हाल चालू उत्खनन्मा प्राप्त थप तथ्यहरूले प्रष्ट पार्दै लगेको छ, जसमा भारतको मौन स्वीकृति देखिन्छ। र पनि, बौद्ध धर्मको सन्दर्भमा विश्वले भारतलाई बढी सम्झने गरेको वास्तविकता हाम्रो सामु छ, जुन नेपालकै कमजोरीका कारण भएको हो। बुद्धको बढी विचरणभूमि वर्तमान भारतमा परेको, भारतले पहिल्यैदेखि आफूलाई बौद्ध धर्म–दर्शनको अध्ययन केन्द्र बनाई आएको, बुद्ध तथा बौद्ध स्थलहरूबारे भारतले बढी अध्ययन–अनुसन्धान र प्रचारप्रसार गर्दै आएको आदि कारणले संसारको नजरमा भारत बुद्ध धर्मसँग बढी नजिक देखियो। यसको ठीक विपरीत नेपालका शासकहरू भने बौद्ध धर्मसँग एउटा दूरी राखेर हिंडे। लिच्छविकालीन एक अभिलेखमा बौद्धहरूलाई चोर र कुकुर भनी गाली गरेको पाइन्छ। मध्यकालमा बौद्ध धर्मविरुद्ध राज्यले विधिविधान नै लागू गर्यो। राणाकालमा बुद्धलाई ‘बाँडा देवता’ भन्नसम्म बाँकी राखिएन। त्यसपछिको समय पनि बौद्ध धर्म–दर्शनका लागि उत्साहजनक वातावरण नभएकोले बुद्धका सम्बन्धमा विदेशीको नजरमा नेपाल नपर्नु अस्वाभाविक होइन। प्रजातन्त्रको पुनर्स्थापना पछि भने नेपालले बुद्ध र बौद्ध धर्मका सम्बन्धमा सरोकार देखाउन थालेको छ। लुम्बिनी भ्रमण वर्ष, अन्तर्राष्ट्रिय बौद्ध सम्मेलन आदि यसका दृष्टान्त हुन्। यद्यपि, अन्तर्राष्ट्रिय बौद्ध सम्मेलन आयोजना गर्ने देशका मन्त्रीले बुद्धमाथि गरेको सिल्ली तर्कबाट विश्वमा राम्रो सन्देश प्रवाह भएर सम्मेलन सफल हुने आशा गर्न सकिन्न।
|
तिमीले आफैलाई बिचराको कोटीमा राखेपछि मलाई पनि तिमीलाई ‘बिचरा तिमी लोग्नेमान्छे’ भन्न मन कुनै समस्या छैन। तिमीलाई नराम्रो लाग्न सक्छ। मेरो मस्तिष्कको शब्दकोशमा सबै भन्दा घृणा लाग्ने शब्द ‘बिचरा’ हो। मलाई यो शब्द उच्चारण गर्दा कसैलाई हेपेको र कमजोर बनाएको महसुस हुन्छ। तर, तिमीले आफूलाई बिचरा शब्दले सम्बोधन गरेपछि मलाई बिचरा भन्न कुनै अफ्ठेरो लागेन। मलाई तिमी (लोग्ने मान्छे) सँग गर्व छ। तर त्यससँगै असन्तुष्टि पनि। तिमी छातिमा आएर पहरा बस्दा पनि बाहिर हाँसो छर्न स. . .
|
निजामती सेवा राज्य सञ्चालनको स्थायी संयन्त्र हो। यसलाई अर्को शब्दमा स्थायी सरकार पनि भनिन्छ। निजामती सेवाले निभाउने भूमिकामा नै सरकारको सफलता वा असफलता निर्भर रहन्छ। समयको परिवर्तनसँगै संसारभरि नै सूचना प्रविधि लगायत सबै क्षेत्रमा आएको चामत्कारिक परिवर्तनले निजामती सेवालाई पनि प्रत्यक्ष रुपमा प्रभाव पारेको पाइन्छ। जसले गर्दा निजामती सेवा सञ्चालन प्रणालीलाई समयानुकुल परिवर्तन गर्नुपर्ने दबाब सिर्जना भएको छ। आधुनिक सूचना प्रविधिलाई आत्मसाथ गर्नुपर्ने खाँचो छ। बदलिँदो सेवा प्रवाहलाई समेत. . .
|
सन् २००५ मा नर्वेमा रहँदा नर्वेजियन साथी सिस्टन र उनको श्रीमान उलाभसँग मैले विश्वको सवैभन्दा उत्तरी भुभाग स्वालबार वा स्पिटस् बर्गेन आइल्याण्ड अर्थात आर्कटिकस्थित उत्तरी ध्रुवको बेसक्याम्पमा जाने निर्णय गरेँ। उत्तरी ध्रुव ८९ डिग्रि उत्तर पर्छ भने यसको बेसक्याम्प ७९ देखि ८१ डिग्रिसम्म। विरलै नेपाली पुग्ने त्यो अद्भूत ठाउँको कल्पनाले म दिउँसै पनि सपना देख्थेँ। समुद्रको पानी जमेर बनेका हिउँका ढिस्काहरू, सेतो भालु वा पोलार बियर, एप्रिल २० देखि आकासमा २४ घण्टा सूर्य रहेर केही हप्तासम्म रातै नपर्न. . .
|
नेपाल–चीन ‘थिंक ट्यांक फोरम’ स्थापना अत्यावश्यक भएको छ। भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको चीन भ्रमणको क्रममा २०१५ मेमा चीन र भारतबीच एक ‘थिंक ट्यांक फोरम’ स्थापना गर्ने सम्झौता पनि भएको थियो। दुई देशका प्राध्यापकहरूको हिमचिम बढाई भारत–चीनबीच सम्बन्ध विस्तार गर्न ‘फोरम’ आवश्यक ठानिएको बुझन कठिन पर्दैन। चीनले पूर्वीय ज्ञानको उच्चतम उपयोगको लागि यस्ता थिंक ट्यांकहरूबीच बाक्लो छलफल आवश्यक ठानेको छ। भोलिका दिनहरूमा सम्भावना खोज्न र प्रतिस्पर्धा गर्न पनि चीनलाई थिंक ट्यांक आवश्यक परेको छ। अहिले त्यस्तो फोरमको आवश्यकता नेपाललाई पनि परेकोले अब नेपाल सरकारले पनि पहल गर्नुपर्छ। दुई देशबीच उत्पन्न समस्या समाधान गर्न र अवसर पहिल्याउन त्यस्तो फोरमबाट विशेषज्ञहरूको सहयोग लिन सकिन्छ। सबै सम्भावनाका ढोका खुला राखेको चीनले उत्पादन क्षेत्रबाट विस्तारै सेवा क्षेत्र (उच्च दक्ष जनशक्ति उत्पादन र वितरण) मा जाने संरचना निर्माण गर्दैछ। त्यही कारण अमेरिकी र बेलायती थिंक ट्यांकहरूसँग चिनियाँ थिंक ट्यांकहरूको विचार आदानप्रदान बाक्लिएको छ। गत सेप्टेम्बरमा बेइजिङमा आयोजित सैनिक परेडमा हावर्ड र अक्सफोर्ड विश्वविद्यालयका प्राध्यापकहरूको उल्लेख्य उपस्थिति थियो। हावर्ड र एमआईटीमा अमेरिकी नीतिनिर्मातालाई तर्साउने गरी चिनियाँ विद्यार्थीले प्रवेश पाएको कुरा फरिद जाकरियाले आफ्नो पुस्तक पोष्ट अमेरिका मा लेखेका छन्। चीनको सदाशय चीन अहिले विश्वमा दह्रो उपस्थिति देखाउन ‘एक क्षेत्र, एक परियोजना’ नीतिमा छ। यो नीतिअनुसार दक्षिण एशियाको प्रवेशद्वार भएकोले नेपाललाई उसले रणनीतिक दृष्टिले हेरेको छ। यही कारण परराष्ट्र मन्त्री वाङ यिले २०१४ डिसेम्बरमा नेपाल भ्रमण गर्दा चिनियाँ सहयोग प्रति वर्ष २०० मिलियन आरएमबीबाट बढाएर ८०० मिलियन बनाउने घोषणा गरेका थिए। चीनले नेपालका १५ वटा सीमा जिल्लाको विकास र खाद्यान्नका लागि २०१४ बाट प्रति वर्ष १० मिलियन आरएमबी खर्च गर्दै आएको छ। त्यस अतिरिक्त चीनले अन्तरदेशीय विद्युत् प्रसारण लाइन, ग्याँस पाइप लाइन र अन्तरदेशीय विशेष आर्थिक क्षेत्र स्थापनादेखि केरुङ–काठमाडौ विद्युतीय रेलमार्ग निर्माणसम्मका प्रस्ताव अघि सारेको छ। यी प्रस्तावहरू कार्यान्वयन हुँदा भारतमाथिको नेपाली निर्भरता घट्नेछ। यसका लागि सम्झ्ौतामा हस्ताक्षर गर्न चीनले प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीलाई बेइजिङ निम्त्याएको छ। यसलाई देशको हितमा काम गर्ने अवसर बनाउन प्रधानमन्त्री ओली चुक्नुहुँदैन। भारतीय नाकाबन्दी लागेको यो यस्तो समय हो, जति वेला चीन नेपालसँग सम्बन्ध विस्तार गर्न लागिपरेको छ। अहिले चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टी मातहतको दक्षिण तथा दक्षिणपूर्व अध्ययन केन्द्रमा नेपाल शाखा खोलिएको छ भने सिचुवान विश्वविद्यालयमा नेपाल अध्ययन केन्द्र स्थापना भएको छ। हूलका हूल नेपाली नेता–कार्यकर्तालाई चीन भ्रमण गराइरहेको बेइजिङले नेपाल प्रहरी, सशस्त्र प्रहरी बल र गृह मन्त्रालयका अधिकारीलाई पनि युनान प्रान्तको युनान पुलिस अफिसर एकाडेमीमा लगेर विभिन्न अन्तरक्रिया गराइरहेको छ। सयौं चिनियाँ भाषा शिक्षक नेपाल पठाइरहेको बेइजिङले नेपाली पत्रकार, वकील र व्यापारीलाई समेत बोलाएर चीन बुझाउने प्रयास गरिरहेको छ। र, नेपालमा सरकारी संयन्त्रबाट मात्र चिनियाँ चासो बढेको छैन। प्रमको प्राथमिकता नेपाललाई अप्ठ्यारो पर्दा खुला दिलले गरेको सहयोगलाई समस्या समाधान हुनासाथ बिर्सिने काठमाडौंको बानी नेपाल–चीन सम्बन्ध विकासमा बाधक बनेको छ। नेपाल–चीन सम्बन्ध विस्तारमा संस्थागत छलफल–पहल नहुँदा त्यस्तो भएको हो। अर्थात्, अहिलेसम्मको चिनियाँ चासो र पहलबाट नेपाललाई संस्थागत फाइदा भएको छैन। यो अवस्थामा दुई सरकारबीच ‘थिंक ट्यांक फोरम’ स्थापनाको सम्झौता भए आपसी सम्बन्ध बढाउने संस्थागत पहलको ढोका खुल्छ। दुई शक्तिशाली छिमेकी चीन र भारतसँग प्रभावकारी कूटनीति सञ्चालन गर्न पनि नेपाललाई यस्तो फोरम आवश्यक छ। अहिले यस्ता ‘फोरम’हरू भएको भए देशको हित र आत्मसम्मानले प्राथमिकता पाउनेथियो। नेपालको परनिर्भरता घटाउने सम्झौता गर्न चीनले निम्त्याउँदा प्रम ओलीले पहिला भारत जाने तयारी थालेका छन्। सरकारमा बस्नेहरूले चिनियाँ सहयोगको दीर्घकालीन महत्व नबुझदा नेपाली जनतालाई चार महीनासम्म पीडा दिने भारतकै भ्रमणले प्राथमिकता पाएको छ। परिस्थितिको मूल्यांकन नगरी पहिले भारत भ्रमण गर्दा प्रम ओलीको ‘राष्ट्रवादी’ छविमा पनि भारी ह्रास आउन सक्छ।
|
साझा सवालको पछिल्लो भाग ‘बाँचेका मान्छेहरू’ धेरैले हेरे, नौलो र प्रभावकारी पनि थियो। त्यसमा उजेली नामकी वास्तविक चरित्रको एउटा साधारण प्रश्नले धेरैलाई रूवायो, धेरैलाई सोच्न बाध्य बनायो। यो हेरेपछि यसअघिनै मैले आफ्नो ब्लगमा ‘उजेलीको आँशु र दुई जादुको कथा’ भन्ने लेख लेखिसकेको छु। हेर्नुहोला। केही दिनअघि मात्रै युवा जोस भएको, सहयोगी मन भएको, भर्खरै ६१ औं वसन्त पार गर्नुभएको सर्जन डा. सरोज धितालको एउटा पुस्तक विमोचन भएको छ, सकारात्मक विचार समेटेर उहाँले बेलाबेलाम. . .
|
संविधानको व्याख्या गर्ने अधिकारप्राप्त निकाय न्यायपालिका न्याय परिषद्को उदासीनता, सरकारको बेवास्ता र नेपाल बारको अकर्मण्यताको कारण कुहिरोको कागको जस्तो अवस्थामा रहेको छ। सर्वोच्च अदालतमा न्यायाधीशको संख्या एकदमै न्यून छ। न्यायाधीशको संख्या न्यून भएका कारण न्याय सम्पादनमा जटिलता पैदा भएको छ। संविधानको धारा १५३ बमोजिम गठन भएको न्याय परिषद्को मुख्य काम भनेको न्यायाधीशको नियुक्ति गर्ने हो। तर नेपालको नयाँ संविधान घोषणा गरेको समय देखि अहिलेसम्म परिषदले एकजना प. . .
|
अत्याधुनिक प्रविधि सहितको मोबाइल प्लानेटोरियमको माध्यमबाट काठमाडौं उपत्यकाका विद्यार्थीले डोममा अन्तरिक्षको अवलोकन गर्न पाउने भएका छन्। इज्मा मिडिया एन्ड मेनेजमेन्टले नेपालमा पहिलो पटक भित्र्याएको प्रविधिबाट विद्यार्थीले अन्तरिक्षको प्रत्यक्ष अवलोकन गर्न पाउने भएका हुन्। जमिनमै बसेर आकाशका तारा दिउँसै हेर्ने प्रविधि नेपालमै पहिलो भएको इज्माका प्रबन्ध निर्देशक सन्तुष्ट अधिकारी बताए। इज्माले काठमाडौँको कीर्तिपुरस्थित ल्याबोरेटरी माविमा त्यसको पहिलो प्रदर्शनी गरेको छ। . . .
|
हिजोको संसार आज कहॉ पुग्यो विकासको गतिले। आज भोलिको दुनियाँमा मानिसहरु पत्र-पत्रिका, रेडियो, टेलिभिजन, इन्टरनेटका विभिन्न सामाजिक सञ्जालहरुबाट एकछिन् पनि टाढा हुनु सक्दैनन्। यही दौरानमा हामी नेपालीहरु पनि अघि पछि दौडिरहेका छौँ। नेपालका धेरै मिडियाहरु मध्ये एक भरपर्दो र विश्वासिलो सञ्चारमाध्यमका रुपमा बिबिसी नेपाली सेवालाई लिने गरिन्छ। हरेक दिन हरेक हप्ता त्यहाँबाट प्रसारण हुने कार्यक्रमहरु सुन्ने हेर्नेहरुको भिडमा हामी धेरै सामेल भएकै छौँ। पारी जाउँ भिरैभिर वारी पीरै पीर ट. . .
|
आमतौरमा हृदयाघात जस्तो गम्भीर नमानिने मस्तिष्काघातले पनि मानिसलाई आजन्म बेकम्मा बनाइदिन्छ। – डा. सुमनराज ताम्राकार जाडोयाममा प्रशस्त झोलिलो पदार्थ खाएर मधुमेह, रक्तचाप र कोलेस्टोरललाई किन पनि नियन्त्रणमा राख्नुपर्छ भने चिसो मौसममा रक्तनलीको भित्ता बाक्लिएर वा खुम्चिएर रक्तचाप बढ्न गई पक्षाघात हुने खतरा बढ्छ। जाडोयाममा खानपिन बढ्नुको साथै शारीरिक गतिविधि घटेर रगतको गाढापनासँगै रगत जमाउने प्लेटलेट्सको संख्या वृद्धि हुँदा मस्तिष्काघातको जोखिम पनि बढ्छ। मस्तिष्कको कुनै भागमा रगत आपूर्ति गर्ने रक्तनलीमा अवरोध आउँदा त्यस भागको स्नायु नष्ट हुन्छ। ती स्नायुबाट संचालित हुने काम प्रभावित हुने अवस्था मस्तिष्काघात हो, जुन आकस्मिक रूपमा आइपर्छ। यसमा मृत्युको खतरा कम भए पनि शारीरिक अङ्ग विशेषमा शिथिलता (पक्षाघात) ल्याई प्रभावित व्यक्तिको दिनचर्या प्रभावित पार्छ। हृदयाघातपछि मृत्युको दोस्रो कारक मस्तिष्काघातले नेपालमा वर्षेनि करीब ५० हजारलाई शिकार बनाउने गरेको छ। स्नायु सम्बन्धी समस्याका कारण अस्पतालमा भर्ना भएकामध्ये एकतिहाइमा मस्तिष्काघातको समस्या देखिने गरेको छ। शरीरका विभिन्न अङ्गको कार्यलाई नियन्त्रण गरिराखेको मस्तिष्कका करोडौं स्नायुको स्वस्थ काम कारबाहीका लागि रक्त प्रवाहबाट निरन्तर अक्सिजन र ग्लुकोज आपूर्ति भइरहनुपर्छ। अक्सिजन र ग्लुकोजको अभाव भएको पाँच मिनेटमा मस्तिष्कका स्नायुकोष नष्ट हुन थाल्छन्। त्यसरी कोषहरू मर्दा कसैको हातखुट्टा चल्दैन भने कसैको बोली फुट्दैन। कसैको श्वास–प्रश्वासमै गडबडी आउँछ भने कसै–कसैमा मुटुको चालमा गडबडी आई आकस्मिक मृत्यु हुन बेर लाग्दैन। धेरैजसोमा एकापट्टिको हातखुट्टा कमजोर हुँदै नचल्ने (पक्षाघात), मुख बाङ्गिने, बोली लरबरिने, टाउको दुख्ने, दृष्टि धमिलो हुने, मानसिक क्षमता एवं व्यवहारमा परिवर्तन आउने, बेहोश हुने हुन्छ। मस्तिष्काघात अघि टाउको दुख्ने, बान्ता आउने, बेहोश हुने, छारेरोगको जस्तो हुन सक्छ। अन्य नसर्ने रोग जस्तै मस्तिष्काघात पनि जीवनशैलीसँग सम्बन्धित रोग हो। गुलियो, चिल्लो, बोसो र बढी नूनयुक्त खाना धेरै खाने, सागसब्जी तथा फलफूल कम खाने, अधिक भोजन गर्ने, मद्यपान, धुम्रपान तथा सुर्ती सेवन गर्ने तथा उच्च रक्तचाप, मधुमेह, उच्च कोलेस्टोरल, मोटोपना, मानसिक तनाव एवं शारीरिक व्यायामको कमी भए मस्तिष्काघातको खतरा बढ्छ। मुटु रोग र लामो समयसम्म गर्भनिरोधक चक्की सेवनले पनि मस्तिष्काघातको सम्भावना बढाउँछ। मस्तिष्काघात दुई प्रकारले हुन्छ। करीब ८० प्रतिशत मस्तिष्काघात माथि उल्लिखित कारणहरूले मस्तिष्कको रक्तनलीको भित्री भित्तामा कोलेस्टोरल जम्मा भएर हुन्छ। कोलेस्टोरल जम्मा भएको रक्तनली साँघुरिनुका साथै चिरा परेर रगतको डल्लो बन्ने सम्भावना हुन्छ। त्यसरी रक्त प्रवाह पूरै रोकिन सक्छ। वंशाणुगत, संक्रमणलगायतका कारणले रक्तनलीको भित्ता नै कमजोर भई रक्तनली एक्कासी फुटेर रक्तश्राव भई दोस्रो किसिमको मस्तिष्काघात हुन जान्छ। विदेशमा पहिलो र नेपालमा दोस्रो किसिमको पक्षाघात बढी हुने गरेको छ। उच्च रक्तचापका रोगीले एक्कासी औषधि छोड्दा रक्तचाप बढ्नुका साथै रक्तनलीमा बढी दबाब पर्न गई फुट्न सक्छ। रोकथाम तथा उपचार स्वस्थ जीवनशैली अपनाउनु मस्तिष्काघातबाट बच्ने सबभन्दा राम्रो उपाय हो। स्वस्थ भोजन र शारीरिक व्यायामले धेरै किसिमका स्वास्थ्य समस्याबाट बचाउँछ। उमेर ढल्केपछि नियमित स्वास्थ्य परीक्षण गराउनुपर्छ। उच्च रक्तचाप, उच्च कोलस्टोरल, मधुमेह वा मुटुरोग छ भने नियमित औषधि सेवन गर्नुपर्छ। मस्तिष्काघात भएको शंका लाग्नासाथ सामान्य जाँच पछि टाउकोको सीटी स्क्यान वा एमआरआईबाट रक्तप्रवाहमा अवरोध भए/नभएको खुट्याउनुपर्छ। उपचार त्यही अनुसार गरिन्छ। पक्षाघात पछिको दुई–तीन दिन धेरै संवेदनशील मानिन्छ। यसवेला बिरामीलाई थप नोक्सान नहोस् भनेर आधारभूत शारीरिक आवश्यकता पुर्याउनु नै उपचारको मुख्य लक्ष्य हुन्छ। पहिलो प्रकारको मस्तिष्काघातमा रगत पातलो पार्र्ने औषधि र रक्तनली खुलाउने प्रविधि आवश्यक हुन्छ भने दोस्रोमा विशेषतः रक्तचाप नियन्त्रणमा ल्याउने औषधिका साथै रक्तश्रावको आकार हेरी अप्रेशन गर्नुपर्ने हुन सक्छ। दुवै प्रकारको मस्तिष्काघातमा फिजियोथेरापी महत्वपूर्ण हुन्छ। एकपटक मस्तिष्काघात भएपछि दोहोरिने सम्भावना बढी हुने भएकोले स्नायु र मुटुरोग विशेषज्ञको नियमित निगरानीमा रहनुपर्छ।
|
देशको राजनीति र समाजमा भएका अन्यौलतालाई थाती राखेर प्रधानमन्त्री र उनको दल आफ्नो सम्पूर्ण शक्तिसाथ जसरी पनि मनमोहन स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानको नाममा संसद्मा पेश भएको विधेयक पास गराएरै छाड्ने दाउमा लागिपरेका छन्। जुन प्रवृत्ति सरासर गलत मात्र नभई आफू सत्तामा भएको चरम दुरुपयोग पनि हो। आफ्नै पार्टीका एक नेता एवम् निष्ठावान् र वफादार पूर्वप्रधानमन्त्रीलाई बदनाम गर्नेगरी अघि बढाइँदै छ। मनमोहन अधिकारीबारेमा मेरो पुस्ताले उहाँको प्रत्यक्ष कार्यकाल देख्न नपाए पनि उहाँबारे इतिहासमै पढेर भ. . .
|
विश्व इतिहासकी पहिलो नर्स इटालीकी फ्लोरेन्स नाइटिङ्गलले अगाडि बढाएको नर्सिङ पेशाप्रति अहिले नेपाली समाजमा पनि आकर्षण बढ्न थालेको छ। तथ्यांकअनुसार नेपालमा वि. संं. १९८७ देखि वीर अस्पतालबाट औपचारिक रुपमा नर्सिङ सेवा सुरू भएको देखिन्छ। प्रारम्भमा अस्पतालबाट नर्सिङ सेवा सुरु भएको तथ्याकंको आधारमा पनि नेपालमा क्लिनिकल नर्सिङ्गको रुपमा यो पेशाको सेवा सुरु भएको स्पष्ट छ। विशेष गरी ठूला साना वा विभिन्न तहका अस्पताल र स्वास्थ्य संस्थाहरुमा क्लिनिकल नर्सको रुपमा सेवा दिँदै आएका छन्। यस वाहेक व. . .
|
निरन्तर देख्दै, भोग्दै र खेप्दै आइएको एक जोगीले अचानक आफूलाई ‘नयाँ’ दावी गर्दा दिल थाम्नै मुस्किल परेको छ। अनुयायी र पन्डालको रूपरङ बदलिए’नि कान चिरिएका बाबाजी उही छन्, अनि कसरी नयाँ? थुप्रैपल्ट दीक्षा बाँड्दै भीक्षा कुम्ल्याएर हिंडेका बाबाजीसँग मैले जिज्ञासा राखें, “तपाईं कसरी नयाँ? ” “मेरो कौपीनको रङ बदलिएको देखेनौ? ” “कुन कौपीन? ”, म उदेकिएँ। “रातोको ठाउँमा सेतो देख्दैनौ, बेवकूफ! ”, बाबाजी अलिक राँक्किए। “हजुरको तनमा कौपीनबाहेक अर्थोक सबै उदाङ्गो छ, बाबा। ” पहिले त उनी हडबडाउँदै हत्केलाले लाज ढाक्न तम्सिए, त्यसपछि अविलम्व सम्हालिंदै भने, “पटमूर्ख, यो त विशिष्ट प्रकृतिको पारदर्शी कौपीन हो। ” “नागाबाबा कि जय! ”, भीडमा एक जना रमिते कराए। “नागा होइन, बोलो नयाँ बाबा कि जय! ”, अनुयायीहरूको डफ्फा कुर्लियो। दक्षिण अमेरिकामा जीका भाइरसले उत्पात् मच्चाइरहेको बेला नेपालमा पनि नौलो महामारीको खतरा देखिएको छ। ‘एन्टिक आइटम’मा समेत केही ‘नयाँ’ लछार्ने उखुम पैदा गराउने कीटाणुको संक्रमण बढ्दा नौला मनचलाहरू यत्रतत्र भेटिन थालेका छन्। उसो त, नेपालमा ताजा मिति र लेबल चढाइएका कवाड जिनिसले बजार पिट्नु कुनै नयाँ लफडा हैन, तर ‘रिसाइकल’ नै नहुने गरी थोत्रिएका मालमा नयाँ जलप चढ्नु आफैंमा कम चाखलाग्दो छैन। त्यसमाथि, यी बाबाजीले आफ्नो मण्डलीलाई शक्तिपीठ भनेका छन्। पन्डाजति सबैको पन्थ चल्दो हो त दुनियाँमा पन्डा र पन्डालमात्र गोचर हुन्थे, को बन्थ्यो पन्थी? शक्तिपीठ बन्न त भक्तजनमाझ् परीक्षित भई समर्थन र विश्वास जितेर ल्याउनुपर्ने होइन र? यसरी ‘अपने मने दुर्गाप्रसाद’ बन्दा भक्तहरूले भोलि भीक्षा नदिई रित्तोराम बनाए दोजात्रा न होला र? ‘हाम्रो यज्ञ दुनियाँमा सबै पापाचार मास्ने महायज्ञको अन्तिम किस्ता हो’ भन्दै हजारौं अदनालाई चरुझ्ैं होमेर अर्को अनुष्ठानको ताउरमाउर गर्ने बाबाजी खोकन्दासमात्र नभई उपियाँमार्गी पनि परेकि जस्तो लागेर मर्छ। मध्यमार्ग भनेको बिनापिंधको लोटा भएकाले मान्छेको अस्तित्व उत्तरी वा दक्षिणी गोलार्द्धमा मात्र हुन्छ’ भनेर खोकेका बाबाजीले आफू अन्तरिक्षमा भौंतारिने क्षुद्र ग्रह माफिक पेन्डुलम देखिंदा पनि पृथ्वी नामक गोला भ्रम र आफू सत्य भएको दावा ठोक्दैछन्। वाममार्गी बाबाले तान्त्रिक साधनाको बलमा अदृश्य टेकोमाथि आसन ठड्याएका हुन सक्छन्। चित् र पट् दुवै लबालब पार्ने यस्तो छटाकको ढिठ्याइँलाई जस्तै दुर्मुखाले पनि सलामी अर्पण नगरी धर पाउँदैन! परन्तु, हत्पते बाबाजीले हिजो वा आज फुकेकोमध्ये कुन मन्त्र उल्टी, कुन सुल्टी भन्ने घुइरे प्रश्न उठेको छ। “पाँच वर्ष गुरु थाप, चमत्कार देखाइदिन्छु”, बाबाजीको आग्रह आइलाग्यो। सुन्धारामा भीडलाई अल्मल्याएर जन्तर बेच्नासाथ रत्नपार्कतिर लस्किने छट्टु पारा सम्झेर मैले झवाट्ट सोधें, “पाँच वर्षमा केही लछारिएन भने? ” “अर्को पाँचवर्ष थप्दा तिम्रो के जान्छ? ” “त्यसमा पनि उही गोलघप्पा भए? ” “ज्यादा माथापच्ची नगरी यो चोला बाबाजीको चरणकमलमा अर्पित गर, वत्स! ” वरिपरि ‘नयाँ’ भाइरसबाट संक्रमितहरू बाक्लिँदा छन्। तीमध्ये ‘सेकेन्ड इनिङ’मा प्रवेश गरेकाहरू बेसी छन्। शिव शर्मालाई गोमा भित्र्याउने हतारो भएजस्तो ढल्कँदो जोवनको लालसा थामिनसक्नु देखिन्छ। बराहरू जवानीमा घिच्याउन नसकेका पदार्थ प्राप्तिका लागि सय मीटरको दौड लगाउने तयारीमा छन्। उता, तन्नेरी भनाउँदा जुल्फीवाला तुइलामेहरूको भीडमा कोही–कोही सिन्का भाँच्दा सफल भएको गुमान बोकेकाहरू देखिन्छन्। वहुलता भने तिनैको छ, जो जीवनभर हाड घोट्दा पनि केही लछार्न नसकी फिटफिटिएका छन्। अनि तिनका कुण्ठाले बेपत्तासँग निकास खोजेको छ। मान्छेका दमित इच्छालाई थुनछेक गर्दा विष्फोटक रूप लिने मनोवेत्ताहरूको कथन भएकाले नेपाललाई ‘ट्राई होम’ बनाऔं, जहाँ पन्डागिरी चलाउनेदेखि बितण्डागिरी गर्नेसम्मका छाँटछाँटका जमुरेहरूले नेपालीलाई प्रयोगशालाको भ्यागुतो माफिक ‘बूचरी’ गर्न पाउन्। एउटा जन्डुले समाजमा कति पटक प्रयोग गर्न पाउँछ? भन्ने लाउकेहरूलाई विश्वका महानतम् आविष्कारकहरूले ल्याबमा खाएको गुल्टिङ सम्झाए पुग्छ। समाजलाई प्रयोगशाला बनाउँदा लाखौं/करोडौंको जीवन सिरीखुरी हुने भन्दै खोंचे थाप्ने अङ्खोटहरूलाई बाल दिनु पर्दैन, किनकि यो देश फगत एउटा प्रयोगशाला हो। त्यसैले, लेट्स ट्राई, प्यारे!
|
ब्यथा विहीवार वेलुकैदेखि लागेको। आमा प्रसव पीडामा हुनुहुन्थ्यो। शुक्रवार विहान पाँच बज्न लाग्दा पनि वच्चा नजन्मिएपछि हजुर आमाले भन्नुभएछ –लु लु जन्मि हाल, पक्कै नातिनै जन्मन्छस, एउटा रेडियो दिउँला। संयोगै होला हजुरआमाले रेडियो दिन्छु भनेको केहि वेरमा च्याहाँ च्याहाँ गर्दै वच्चा जन्मियो। म जन्मेको केहि बर्षमै वुवाले एउटा नेशनल पानासोनिक रेडियो किनेर ल्याउनुभयो। त्यो रेडियो अझै पनि छ हाम्रो घरमा। त्यो रेडियोको लाइसेन्स पनि थियो। घरमा वन्दुक राख्दा वर्षेनी नविकरण गरेझँै त्यो वेला र. . .
|
यो समय प्रेम सप्ताह अर्थात् भ्यालेण्टाइन डे को हो। बाहिरी संस्कृतिप्रति नेपाली युवायुवतीहरूका आकर्षण बढेको छ। भर्खरका नव युवायुवती, बाआमा र परिवारजनबाट लुकेर गर्नुपर्ने प्रेम अनि फिल्म हेर्नुपर्ने। आइसक्रिम खानुपर्ने। सहरका महंगा रेष्टुरेष्टमा लन्चडिनर गर्नुपर्ने। महंगा फेसनमा मात्र रूची राख्ने प्रेमिका! सस्तो होस् पनि कसरी र। खर्च नगरौं त बल्लबल्ल बनेकी प्रेमिका फुत्कने डर। गरौँ त कहाँबाट ल्याउने पैसा? यो निम्न मध्यमबर्गीय सहरी नेपाली युवाका पीडा. . .
|
चिठी तिमीलाई लेखु भन्छु, मनको कुरा मन मै रह्यो, यो गीत रचना भए ताका, सामाजिक संजाल प्रयोग मै थिएन। नत्र, मायालुलाई भन्नु पर्ने मायाका कुरा मनमा राखेर को छट्पटाएर बस्थ्यो होला? मनको कुरा मनमै गुम्स्याउन कसले सक्थ्यो होला र। भ्यालेन्टाइन डे कै दिन पर्खेर वा नपर्ख्री आफ्नो मायाको अभिव्यक्त गर्थे होला। अहिले अवस्था फेरिएको छ। फेसबुक र ट्वीटरमा लेखिएका स्टाटसकै इशाराको आधारमा को कस्को प्रेममा पर्यो भन्ने अड्कल काटेर नै बलिउडमा मुख्य समाचार बन्छन् आजकल। धन्न बलिउड, हलिउड र. . .
|
मानिसहरुबीच भौतिक वा भावनात्मक सम्बन्धलाई प्रगाढ बनाउने चुम्बन रोग सार्ने माध्यम पनि हो। आज १४ फेब्रुअरी, अर्थात् सन्त भ्यालेन्टाइन्स डे। सन्त भ्यालेन्टाइन वात्सल्य, श्रद्धा, आदर, सद्भाव र प्रेमका प्रतीक हुन्। वात्सल्य, श्रद्धा, आदर, सद्भाव र प्रेमदेखि कामवासनासम्म प्रकट गर्न चुम्बनको सहयोग लिइन्छ। सद्भाव व्यक्त गर्ने भौतिक प्रस्तुतिका क्रममा दुई व्यक्तिबीच स्पर्श, गन्ध, स्वादको सहभागिता हुन्छ। स्पर्शजन्य भौतिक प्रस्तुतिको सर्वाधिक प्रचलित माध्यम चाहिं चुम्बन नै हो। यस क्रममा एक जनाको ओंठले अर्को व्यक्तिको ओंठ वा शरीरका अन्य भागमा हल्का वा गहिरो स्पर्श गरिन्छ। प्राचीन कामशास्त्रले चुम्बनलाई यौन अपीलको आधारमा १५ किसिममा वर्गीकरण गरेको छ। आधुनिक समयमा फ्रेन्च किस, बटरफ्लाई किस, आइस किस, फ्रुटी किस, एअर किस, फ्लाइङ किस आदि प्रचलनमा छन्। फ्रेन्च किसमा ओंठ चुस्ने अनि मुखभित्र जिब्रो घुसारी चलाउने गरिन्छ। अभिवादन वा बिदाइ गर्दा ओंठ वा गालामा छोटो र छिटो चुम्बन गरिन्छ। कतिपय देशमा अभिवादन वा बिदाइमा दुवै गालामा पालैपालो तीन–चार पटक चुम्बन गर्ने चलन छ। यौन कार्य अगाडि बढाउन चाहिं ओठका साथै शरीरका अन्य संवेदनशील भागहरूमा गहिरो किसिमको चुम्बन हुन्छ। पशुपक्षीदेखि कीटपतङ्गसम्मका यौन गतिविधिमा प्रकृतिले चुम्बनको महत्वपूर्ण अभ्यास गराएको हुन्छ। यो सम्बन्धमा ‘परेवा चुम्बन’ प्रसिद्ध छ। परेवाले चुम्बनसहितको पाकक्रीडा पछि मात्र यौनसम्बन्ध कायम राख्छ। मानव समाजमा हलिउड चलचित्रको व्यावसायिक सफलतासँगै चुम्बनको चलन व्यापक भएको मानिन्छ। १९३० र ४० को दशकका हलिउड चलचित्रमा चुम्बनको रोमान्टिक फर्मुलाको व्यापक प्रयोग गरियो। त्यसवेलाका ९५ प्रतिशत चलचित्रमा चुम्बन दृश्य राखिन्थ्यो। आजकल बलिउड चलचित्रमा पनि चुम्बनको प्रयोग बढेको छ। चुम्बनको विषयमा ‘गिनिज बूक अफ वल्र्ड रेकड्स’ मा थरीथरीका रेकर्ड स्थापित छन्। यी सबको प्रभावले हुनसक्छ, हिजोआज नेपालका पनि शहरी क्षेत्रका कतिपय स्पटहरूमा जोडीहरूले प्रेमालाप र अधरपान गरिरहेका दृश्यहरू सामान्य बन्न थालेको छ। पन्ध्रौं शताब्दीको फ्रान्समा युद्धमा जान लागेका र सकुशल फर्केका योद्धाहरूलाई युवतीहरूले चुम्बन गरेर बिदाइ वा स्वागत गरिन्थ्यो। एकताकाको इटालीमा चुम्बनलाई यौन सम्पर्क बराबर मानिन्थ्यो। चुम्बन गरेको थाहा पाए त्यस्ता जोडीलाई विवाह गर्न बाध्य पारिन्थ्यो। अहिलेको मुस्लिम राष्ट्रहरूमा त्योभन्दा खराब स्थिति छ। चुम्बनको आशय यौन मात्र हुँदैन। अनुहार, हात वा जीउ सुम्सुम्याएर वा चुम्बन गरेर भौतिक तथा विभिन्न किसिमको भावनात्मक सान्निध्य अनुभूत गरिन्छ। विश्वका कतिपय समाजमा फोहोर र अन्धविश्वासका कारण चुम्बन गरिंदैन। यौन आशयका चुम्बन स्वभावैले ‘डिप’ किसिमको हुन्छ। यस्तो चुम्बनले एड्रिनालिन हर्मोन पैदा गरेर दुवैको शारीरिक ताप, रक्तचाप, मुटुको धड्कन वृद्धि गरिदिन्छ। यस्तो शारीरिक अवस्था स्वास्थ्यको लागि पनि राम्रो हुन्छ। चुम्बनका क्रममा अनुहारका ३४ मांसपेशी प्रयोगमा आउँछन् भने एक मिनेट चुम्बन गर्दा २६ क्यालोरी खर्च हुन्छ। चुम्बनले रक्तसंचार एवं मांसपेशीको कसरत बढाएर छालामा चमक ल्याउँछ। चुम्बनले दुवै जनालाई आनन्दित बनाउने र तनाव कम पार्ने त छँदैछ, रक्तचाप नियन्त्रणमा पनि भूमिका खेल्ने मानिन्छ। चुम्बनको एउटै खराब पक्ष भनेको कतिपय संक्रामक रोगको माध्यम हुनु हो। चुम्बनमा र्यालको माध्यमबाट इन्फेक्सियस मोनोन्यूक्लियोसिस, हर्पिसलगायत एचआईभी पनि सर्न सक्छ। एकको मुखमा घाउ वा अल्सर छ भने संक्रमण सर्ने डर बढी हुन्छ। दाँत, गिजा वा घाँटीको संक्रमणको कारणले सास गन्हाउने समस्या छ भने उपचार गराउनुपर्छ। नीलो चलचित्रमा जस्तै यौनाङ्गमा, खुट्टाको औंलामा चुम्बन गर्ने÷गराउने मनसाय छ भने ती अङ्गको सरसफाइमा ध्यान पुर्याउनुपर्छ। चुम्बन बलजफ्ती गर्ने कार्य होइन। पार्टनरको स्वीकृतिमा मात्र चुम्बन गर्नुपर्छ। चुम्बनका पारखीहरूले मुखको सरसफाइमा विशेष ध्यान दिनुपर्छ। आफ्नो पार्टनरको चाहना वा गुनासो अनुसार चुरोट, पान, सुपारी, पानपराग, गुट्खा, खैनी र मद्यपानबाट अलग रहनुपर्छ।
|
अन्ततः साग फुटबल जितियो। फुटबल जगत्मा हामी नेपालीले यति ठूलो खुशीको क्षण त्यति धेरैचोटि भोग्न पाइने छैन। निकै दुर्लभ छ। नेपालले त्यति धेरै अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगितामा भाग लिदैआएको छैन। स्थिति छिट्टै बदलिने जस्तो पनि देखिदैन। भाग लिएकामध्ये प्रतियोगिता नै जित्नेचाहिँ दसकौंमा एकचोटी हुन्छ। साग त जितियो। अब २/४ दिन अबिरजात्रा पनि हुनेछ। केही दिन खेलाडी पनि अन्तर्वातामा ब्यस्त हुनेछन्। त्यसपछि के? अन्यौल। यसको जबाफ न कुनै खेलाडीसँग छ न कुन. . .
|
म प्रधानमन्त्री ओलीलाई उनको राष्ट्रवादी अडानको कारण सम्मान गर्छु। भारतसँगको अडानमा नझुक्नु र स्वतन्त्र राष्ट्रको गरिमा बचाई राख्ने सवालमा अहिलेसम्मका प्रधानमन्त्रीहरुभन्दा धेरै अघि छन ओली। कसैले यसलाई खोक्रो राष्ट्रवाद त कसैले उखाने सरकारको भुत्ते राष्ट्रवाद भनेपनि राष्ट्रियताको सवालमा यो सरकारलाई सस्ता शब्दहरुको प्रयोग अझै नगरिहालौं भन्ने मेरो ब्यक्तिगत मान्यता हो। तर म हनुमान बनेर उनको तारिफÞ मात्रै गरिरहन सक्दिनँ। हो, सरकार गठन भएको परिस्थिति सामान्य थिएन। महाविनाशकारी भूकम. . .
|
भारतले लगाएको नाकाबन्दीका सुरुका दिनमा प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली निकै रास्ट्रवादी कहलिनु भयो। तर अहिले उहाँको रास्ट्रवादी छवि घट्दो क्रममा छ। दिल्ली भ्रमणपछि झन् पूर्णरुपमा उदांगो नहोस्, कामना गरौं। भलै उहाँ आम जनताले बुझेजस्तो रास्ट्रवादी हुनुहुन्थ्यो वा हुनु हुन्थेन? अहिले पनि हुनुहुन्छ वा हुनुहुन्न? बहस सुरु भैसकेको छ। उहाँ सच्चा राष्ट्रवादी भैदिएको भए कम्तिमा एक दुई वटा राष्ट्रहितका काम गर्नुपथ्र्यो। जस्तै चीनसँग इन्धन सम्झौता फत्ते गर्नु पथ्र्याे, चीनतर्फको कम्तिमा एउटा सडक पूर्णरुपम. . .
|
नेपाली कांग्रेसको आसन्न तेह्रौँ महाधिवेशनमा महिला महाधिवेशन प्रतिनिधीहरूको संख्या झण्डै पाँचसयको हाराहारीमा रहनेछ। बाह्रौँ महाधिवेशनबाट हरेक निर्वाचन क्षेत्रमा दुईजना महिला अनिवार्य महाधिवेशन प्रतिनिधी रहने व्यवस्था भएसंगै महिला सहभागितामा वृद्धि भएको हो। १३औँ महाधिवेशन र महिला सहभागिताको चर्चा चलिरहँदा महिला सम्बन्धी के कस्ता एजेण्डाहरू उठ्ने हुन् या उठाईने हुन् भन्ने सामान्य सैद्दान्तिक बहस अहिलेसम्म चलेको छैन। मुलुकले पहिलो महिला सभामुख पाएको छ। पहिलो महिला राष्ट्रपति. . .
|
उर्मिला, भुइँचालो आयो छिट्टो बाहिर जाउँ, १२ दिनकी सुत्केरी म सुतेर छोरोलार्इ दुध खुवाउँदै थिएँ। के गरौं कसो गरौंको स्थितिमा हामी बुढा-बुढीले छोरालाई एकैपटक उठाउन पुगेछौं। बाहिर गेटमा पुग्दा बेहोसी जस्तै थिएँ। अहिलेसम्म पनि मेरो कानमा श्रीमानको त्यही आवाजले झस्काइरहेको हुन्छ, अनि बेला बेलामा आफै झस्किने गर्छु। घर अझै हल्लिरहेको छ जस्तो लाग्छ। आफु १२ दिनकी सुत्केरी, मैले ति दिनहरु त्रिपालमा भर्खरको दुधे बालकलाई स्याहार्दै त्रासै त्रासमा कसरी बिताएँ त्यो मलाई मात्र थाहा छ। बच्चालाई जन्डिस. . .
|
युवाको नयाँ सोच पटक्कै आत्मसात् गर्न नचाहने प्रवृत्ति देख्दा लाग्छ, यो देश राजनीतिज्ञ र कर्मचारीको मात्रै हो। एक व्यावसायिक संस्थाको सञ्चालकको हैसियतले दुई महीनाअघि मैले सम्पूर्ण सहकर्मीमाझ् माफी मागें। कारण थियो, समयमै तलब दिन नसक्नु। मैले आफ्नो यस्तो असहजता एक उद्यमी साथीसँग बाँडें। तर, उनले त आफ्नो व्यवसायमा पाँच महीनासम्म तलब ढिलो भएको पीडा सुनाए। म झनै दिक्क भएँ। २०६० सालमा स्नातक पढ्न म जनकपुरबाट उपत्यकामा आएँ। मेरो कलेज एक अमेरिकी विश्वविद्यालयसँगको सहकार्यमा सञ्चालित थियो। अधिकांश विद्यार्थी अध्ययन सकाएर अमेरिकी कलेजमा स्थानान्तरणको प्रयास गर्थे। केही साथी भिसा पाएकै दिनदेखि अन्य साथीलाई दोस्रो दर्जाको व्यवहार गर्थे। त्यस्तो व्यवहारले ममा पनि ईख नपलाएको हैन। तर, त्यो वेला म ‘आफ्नो जीविकोपार्जन होइन, अरूको जीवनमा सारथि बन्ने प्रयत्न गर्नु’ भन्ने बुबाको भनाइलाई कसरी साकार पार्ने भनी सम्झ्न्थें। त्यसो गर्न स्वदेश नै बस्नुपर्छ भन्ने लाग्थ्यो। ३५ वर्षे उमेर, औसत राम्रो शिक्षा, १२ देशमा तालीम/अध्ययन। १२ वर्षको व्यावसायिक यात्रामा रहँदा मैले विभिन्न खाले अनुभवसँग आत्मसात् गरें। त्यसपछि भने ‘आफैं केही गरौं’ भन्ने ऊर्जाले प्रेरित गर्यो। अनि विगतमा आबद्ध संस्थाबाट फर्निचर, कम्प्युटरजस्ता सामग्री सापट मागेर तीन वर्षअघि ‘फ्याक्ट्स नेपाल’ शुरू गरें, जसले सूचना र यससम्बन्धी अनुसन्धानमा काम गर्छ। संस्था दर्ताको प्रक्रियामा सरकारी कर्मचारीको व्यवहार भोग्दा मैले देश विकासमा सघाउ पुग्ने नभई अपराध नै पो गर्न लागेछु कि भन्ने महसूस गर्न बाध्य नबनाएको पनि होइन। करदाता बनिरहँदा कर कार्यालयले नै हौसलाको साटो निराश नतुल्याएको पनि होइन। तर, मेरो इच्छाशक्ति डगमगाएन। पुरानो सम्पर्क र अनुभवका आधारमा म अन्य संस्थामा परामर्शदाता भई काम गर्थें। र, आफ्नो व्यवसाय चलाउँथें। अहिले पनि यो सिलसिला टुटिसकेको छैन, सँगसँगै साथीहरूसँग सहयोग पनि निरन्तर छ। अहिले संस्थामा देशभर पूर्णकालीन र आंशिक गरी ७० जनाले रोजगारी पाएका छन्। १२ वैशाखको महाभूकम्प र त्यसपछिको नाकाबन्दी उत्पन्न आर्थिक भूकम्पले व्यवसाय पनि थर्मरायो। तर, हामीले हिम्मत हारेनौं। उद्यमशीलताको ‘मन्द विष’ काम र भोगाइको आधारमा म दाबी गर्न सक्छु, देश परिवर्तनका संवाहकमध्ये म पनि एक हुँ। तर, यतिवेला मेरो ध्यान कहाँ कालोबजारीमा तेल किन्न पाइन्छ? कसो गरे कर कम तिर्नुपर्छ भन्नेतिर जान्छ। दक्ष कर्मचारी विदेशिनबाट जोगाउने चिन्ता, चन्दा आतंकबाट बच्ने तरीका सोच्दैमा अधिकांश समय खर्च हुन्छ। म चाहन्छु, मेरो समय कतिपय महत्वपूर्ण अवधारणा र व्यवस्थापकीय तकनिक प्रयोगमा खर्च होस्। तर, धेरैजसो म तिनै समस्यामा अल्झ्रिहेको हुन्छु। केही स्वाभिमानी अभिमान बाँकी छ, जसले मलाई आफ्नो काम पूरा गर्न नझ्ुक्न प्रेरणा दिन्छ। तर, थाहा छैन बाध्यताका अघि मेरो स्वाभिमान कतिञ्जेल टिक्छ! “नेपालमा व्यवसाय गर्नु भनेको टेनिस कोर्टमा र्याकेट लिएर उभिएको खेलाडीले क्रिकेट बलको सामना गर्नु जस्तै हो”, उद्योगपति विनोद चौधरीले एकपटक छलफलका क्रममा भनेका थिए। कुरा साँचो रहेछ, नेपाल साँच्चै अनिश्चयको देश बनेको छ। सन् १४९२ मा जतिवेला अमेरिका पत्ता लाग्यो, त्यो वेला हाम्रा पाटन र भक्तपुर दरबार क्षेत्रहरु समृद्धिका प्रतीक बनिसकेका थिए। तर सन् १९२७ मा भक्तपुरमा कामधेनु चर्खा प्रचारक महागुठी संघ नामक पहिलो संस्था दर्ता हुँदा अमेरिकाको मिचिगन विश्वविद्यालयमा उद्यमशीलता विषयको अध्यापन शुरू भइसकेको थियो। हामी त्यसै अल्झ्यिौं। पहिले राजा–रजौटाले दरबारमा आयोजित कुनै उत्सवको निम्तालुको सूचीमा सबैभन्दा पहिले भाइ–भारदार, प्रशासक, अन्य इच्छुक महानुभाव, साधु, सन्त र अन्त्यमा मात्रै साहू–महाजन पर्दथे। हाम्रा पुर्खाले निजी क्षेत्रलाई विकासको प्रमुख मेरुदण्ड न पहिले सम्झे न अहिले नै सम्झेका छन्। म र मजस्ता धेरै युवा विदेश जान नपाएर होइन देश बनाउनुपर्छ भनेर यहाँ बसेका हौं। विडम्बना, सरकार भने हामीलाई नै विदेशिन दबाब दिइरहेको छ। लाग्छ, देशलाई राजनीतिज्ञ र निजामती कर्मचारी मात्र भए पुग्छ, नयाँ सोच र जोशले भरिपूर्ण युवा चाहिन्न। पूर्वसचिव खेमराज नेपालले आफ्नो पुस्तकमा ‘समाज, संस्कार र शासन’ मा लेखेका छन्– ‘यो देश कसरी चल्ने भन्ने हैन, यसरी नै चल्ने हो कि भन्ने चिन्ता छ। ’ नसुध्रिएको देश हेर्दा थपक्क जागीर नखाएर वा विदेश नगएर गलत त गरिनँ भन्ने प्रश्नले बारम्बार खाइरहन्छ। आफूलाई मीठो लागे पनि परिणामको डरले सताउँछ। जस्तो कि, एउटा मीठो स्वादको विष, जो खाइरहूँ लाग्छ, तर खाइसकेपछि अवस्था कल्पना पनि गर्न सकिन्न।
|
हालै एक दैनिकमा प्रकाशित स्तम्भमा प्राध्यापक अभि सुवेदीको त्रासद प्रक्षेपण यस्तो छः यदि हामीले हाम्रा विश्वविद्यालयहरुलाई अहिले जसरी शक्ति केन्द्रहरुमा बदल्दै जाने हो भने बढीमा एक वा दुई दशकमा हाम्रो उच्च शिक्षा पूर्ण रुपम नष्ट भएर जानेछ। त्यहीं वर्षौं काम गरेर निवृत्त भएको प्राज्ञका रुपमा अहिले त्रिभुवन विश्वविद्यालयको केन्द्रीय विभागमा पुग्दा सुवेदीले गर्ने अनुभव कहाली लाग्दो छः राजनीतिक भागवण्डाका कारण मरणासन्न भएको समग्र संस्था, भूकम्पका कारण भग्नावशेष बन्दै गरेका भवनहरु, . . .
|
पछिल्ला दिनमा ऊर्जाको विषयमा थुप्रै बहस भए। हुनत यसबीचमा गत वैशाखको भूकम्पले पुर्याएको क्षति, भूकम्पपीडितको पुनर्स्थापना र भौतिक पुनर्निर्माणका गम्भीर मुद्दाहरु एकातिर थिए र छन् भने नयाँ संविधानको घोषणासँगै विशेषत: तराई-मधेसमा देखिएको असन्तुष्टि र असहज अवस्थाका मुद्दाहरु अर्कोतिर थिए। तर तराई-मधेसको असन्तुष्टि र असहज अवस्थाकै पृष्ठभूमिमा भारतीय सरकारले शुरु गरेको नाकाबन्दी र त्यसले सिर्जना गरेको चरम इन्धन सङ्कटका कारण हाम्रा तात्कालिक चासो र चिन्ताका विषय पनि फेरिए। फलस्वरुप ऊर्जा र. . .
|
अहिले पछिल्ला केही वर्ष यता कुनै पेशा चर्चाको विषयमा निरन्तर छ त। त्यो हो डाक्टरी। मिडियादेखि चिया गफसम्ममा हरेक दिन यो पेशाका विभिन्न पाटाहरूबारे कुरा आइरहेका अनि भइरहेका छन्। अनि ती मध्ये पनि अधिकांश नकारात्मक। हो, हरेक क्षेत्रका कमिकमजोरीको चिरफार हुनुपर्दछ अनि त्यो जरुरी पनि छ, फेरि त्यसो भएन भने हाम्रो समाज अगाडि पनि बढ्दैन। फेरि कमिकमजोरी औँल्याउने भन्दैमा अस्पतालमा भएका सम्पूर्ण कमिकमजोरीहरू डाक्टरको थाप्लोमा थुपारेर यो पेशामा लागेकालाई निरुत्साहित पारेरमात्रै समाधान सम्भव पनि त छैन. . .
|
बिदाको दिन! हतार नगरी खाना पकाएर खाएँ। कपडा धोएँ। कोठा सफा गरेँ। टेबलमा राखिएको ल्यापटप अन गरेँ। सारा दुनियाँ नै फेस्बुक प्रयोगकर्ता भइरहँदा म पनि कहाँ यसबाट अछुतो रहन्थेँ र? सधैँजस्तै मेसेज, नोटिफिकेसन अनि फ्रेन्ड रिक्वेस्ट प्राथमिकतामा थिए। अचानक एउटा नौलो तस्वीरमा आँखा पुग्यो, दिवस शर्मा। त्यो अकाउन्टबाट मलाइ रिक्वेस्ट आएको रहेछ। मैले उसको प्रोफाइल हेरेँ। खासै जानकारी त पाउन सकिनँ। फोटोचाहिँ यति राम्रो थियो कि एसेप्ट नगर्न मनले मानेन। खैरो कोट पाइन्टमा सजिएको उक्त व्यक्तिको हाँस. . .
|
दिनभरको थकान र हस्पिटल वार्डमा चल्मलाइरहेका पाइला साँझपख कोठामा पुगे। एप्रोन पनि नखोली मेरा हात मोबाइलतिर लम्किए। बिहानैदेखि मोबाइल म्युटमा रहेछ। दिनभर १३ वटा मिस्कल आएछ। काठमाडौंको नम्बर देखेपछि केही अफिसियल काम कुरा छुट्यो कि भन्ने आभास भयो। कल ब्याक गरँ। यादव सर अति मलिन स्वरमा बोल्नुभयो, अब हाम्रो बाबु आदित्य रहेन म्याम। मलाई कताकता तातो भएजस्तो पोलेजस्तो पसिना आएजस्तो लाग्यो। को बोल्दैछ हँ मसँग? म त एक्लै छु कोठामा। कोठा सुनसान थियो। हतारहतार मोबाइल फालेर बाथरुममा मु. . .
|
अरु जस्तै सम्बृद्ध हुन हामीले केले छेकेको होला? नेपालको राजनीति कहिले र कसरी सुधि्रएला खै? सुन्दा सरल लाग्ने यी आधारभुत प्रश्नको चित्तबुझ्दो उत्तर खोज्न नसकेसम्म अझ लामो समय अलमलका बन्दी हुनेछौं। धेरैलाई अहिलेका राजनीतिक पार्टी र तिनका नेतृत्वले यो देशमा सुसासन र सम्बृद्धि ल्याउन सक्छ भन्नेमा विस्वास नै छैन। यसो भन्नसक्ने प्रसस्त आधार पनि छन्। २५ बर्षदेखि सत्तामा रहेको अहिलेकोे राजनीतिक मूलधारको नेतृत्व क्षमता अब हाँस्य पात्रमा सीमित हुँदैछ। मुख्य कुरा, यिनीमध्ये धेरैको. . .
|
बच्चा जन्माएको २४ घन्टासम्म पनि सालनाल नझरेर केरौजा-३ उचेतकी भीमा गुरुङ गत शनिबार छट्पटाउँदै मरिन्। २२ वर्षीया भीमा उपचार नपाएरै मर्नु परेको स्थानीय सुकबहादुर गुरुङले जानकारी दिए। अन्नपूर्ण पोस्ट दैनिकमा समाचार छ। उनको बच्चा भने जिवितै रहेको स्थानीय शिक्षक सञ्जय ढकालले बताए। घरेलु उपचारको भरमा दिभरी पर्खेकी उनलाई अन्तिम अवस्था भएपछि एकदिनको बाटो बोकेर माछाखोला स्वास्थ्य चौकी लगिएको थियो। तर बाटोमा नै मृत्यु भएको सुकबहादुरको भनाई छ। उनी भन्छन्–सुत्केरी हु. . .
|
विगत पाँच वर्षको आर्थिक अवस्थालाई हेर्दा नेपाली कांग्रेसले आर्थिक वर्ष २०७१÷७२ मा सबैभन्दा बढी आम्दानी गरेको पाइएको छ। राजधानी दैनिकमा समाचार छ। जारी महाधिवेशनको बन्द सत्रमा कोषाध्यक्ष चित्रलेखा यादवले पेस गरेको आर्थिक प्रतिवेदनअनुसार कांग्रेसले सो आर्थिक वर्षमा सबैभन्दा धेरै अर्थात ८ करोड ११ लाख रुपैयाँ आम्दानी गरेको छ। तर खर्च भने एक करोड ४७ लाख मात्रै भई ६ करोड ६४ लाख बचत गरेको छ। अन्य वर्षहरुमा भने आय व्यय केही कम देखिएको छ। आर्थिक वर्ष २०६७&
|
उपप्रधान एवं महिला बालबालिका तथा समाज कल्याणमन्त्री सीपी मैनाली नजाँदा पनि हुने एउटा कार्यक्रममा भाग लिन सरकारी खर्चमा पत्नी निलम खड्कासमेतको एउटा ठूलो टोली लिएर अमेरिका जाने तयारीमा लागेका छन्। नेपाल समाचारपत्र दैनिकमा समाचार छ। महिलाको अवस्थाका बारेमा राष्ट्रसंघीय ६० औँ सेसनमा भाग लिनका लागि उनी त्यसतर्फ जान लागेको मन्त्रालय स्रोतले जनाएको छ। मैनालीकै मन्त्रालय स्रोतका अनुसार यस खालको कार्यक्रममा न्युयोर्कस्थित नेपाली स्थायी प्रतिनिधिले भाग लिएमा नै प्रयाप्त हुन्छ। यसो गरिएम. . .
|
सुशीलको नेतृत्वमा बनायौं नयाँ संविधान, राष्ट्रनिर्माण अब हाम्रो अभियान! ’ भन्ने नारासहित काठमाडाैंको भृकुटीमण्डपमा नेपाली काँग्रेसको तेह्रौँ महाधिवेशन चलिरहेको छ। यही अधिवेशनले नै काँग्रेस पार्टीलाई नयाँ नेतृत्व अनि पदाधिकारी प्रदान गर्नेछ। जुन कुराको निर्भरता देशभरिबाट छानिएर आएका महाधिवेशन प्रतिनिधिहरूको काँधमा छ। सायद इतिहासकै अप्ठ्यारा समयहरूमध्ये एक होला, आहिलेको समय, जसबाट हाम्रो मुलुक गुज्रिइरहेको छ। २०७२ सालको सुरुवातसँगै मुलुकले व्यहोरेको महाभूकम्पको घाउहरू अझै आलै छन्। . . .
|
ठमेल युवादेखि पर्यटकसम्मको रमाइलो गर्नेस्थल, रमझम हुन्छ रे त्यहाँ मैले सुनेकी थिएँ। रमझम सकारात्मक, नकि नकारात्मक। हुन त धेरै अवैधानिक र असहज क्रियाकलापका घटना पनि नसुनिएका त हैनन्। तर मेरा लागि ठमेल न्यू इएर इभ, क्रिसमस इभ मनाउनका लागि परिवार साथीभाइसँग जाने स्थल थियो। नगएको पनि होइन, धेरै पल्ट गएकी थिएँ परिवार र साथीभाइसँग। तर त्यो बेलाको रमझम राम्रो पारिवारिक जमघट हुने खालको रेष्टुरेण्टमा गएर खाना खाने र फर्कने मात्र हुने गरेको थियो। यो पटकको मेरो ठमेल यात्राको अनुभव अलि. . .
|
केही हरफ लेख्न सुरु गरिसकेको थिएँ। जस्तो कि मानसरोवर पुगेर एउटा वाटीकामा विश्राम गरेपछि पन्छिबाट मानवको भेषधारणा गर्नेछौँ। उसले मेरो कपाल सुम्सुमाउँदै भन्नेछ, “यो मुस्कानको रहस्य मलाई मोनालिसको मौनताभन्दा पनि प्यारो छ निलम। ”. . . गत महिना मात्रै हामीले हाम्रो बिहेको सातौँ बर्ष मनाएका थियौँ। तर सन्तान जन्मेको थिएन। यसबीचमा मेरो दुईचोटि मिस्क्यारिज भयो। यही कारणले डिस्टर्ब थिएँ। बिहेअघि दुईवटा किताब निकालिसकेकी मैले बिहेपछि मुश्किलले दुईचार कविता कोरेँ। स. . .
|
नेपाली मन र मुटुलाई हल्लाउने किताबको लेखाजोखा गर्दा १९७० को दशकमा प्रकाशित ‘मकैको खेती’ र ‘सूक्तिसिन्धु’ दुवै कृति पुस्तक–सम्पदाको ‘माथ्लो’ कोटिमै पर्छन्। ऐतिहासिक ‘मकैको खेती’ र ‘सूक्तिसिन्धु’ १९७० को दशकमा एकैएकै समयतिर छापिएका हुन् र त्यस वेलाको सरकारले ती दुवैलाई कारबाही पनि गरेको हो। तर, ‘मकैको खेती’ बढी दण्डित भएकाले होला अधिक चर्चित भयो, ‘सूक्तिसिन्धु’ ले कम सजाय पाएकाले त्यसबारे धेरैले थाहै पाएनन्। नेपाली मन र मुटुलाई हल्लाउने किताबको लेखाजोखा गर्दा भने यी दुवै कृति हाम्रो पुस्तक–सम्पदाको लहरमा ‘माथ्लो’ कोटिमै पर्छन्। किनभने ती दुवै उत्तिकै ‘मशहूर’ भए नेपाली बुद्धिजीवीहरूलाई तर्साउनेमा। त्यसै हुनाले दुवैको चर्चा सँगसँगै गर्नुपर्ने हो। तर आज हामी ‘सूक्तिसिन्धु’ को मात्र कुरा गरौं, मकैलाई पछि भुटौंला। यसै पनि ‘मकैको खेती’ बारे धेरै लेखिइसकेको छ। किताब समेत निकालेको छ जगदम्बा प्रकाशनले २०६८ सालमा जगदीश घिमिरेको सम्पादनमा। बबुरो ‘सूक्तिसिन्धु’ भने बेपत्तै भयो, पूर्ण पलायन! श्यामजीप्रसाद अर्यालले कत्रो दौडधूप गरी जम्मा पारेर १९७४ सालमा निकालेका, श्रृङ्गाररसका उत्कृष्ट २४ ओटा कविताको त्यो सँगालो एक–दुई वर्ष चुरीफुरी देखाएर हरायो सरकारले ‘अघोषित’ प्रतिबन्ध लगाएकाले। करीब आधा शताब्दी जति कसैले त्यसको नाम पनि सुनेन। अनि फेरि जगदम्बा प्रकाशन नै अगाडि आयो। २०२४ सालमा उसले शोधखोज गरी ‘सूक्तिसिन्धु’ प्रकाशित गरिदियो र नेपालीले फेरि त्यसको मनोहारितामा डुब्न पाए। (कुनै अर्को एक प्रकाशकले पनि चोरी गरेर त्यसको प्रकाशन गरेको छ रे! त्यो होस्। ) पढ्नेहरूलाई खुलदुल लाग्यो होला ती दुई किताबमा के त्यस्ता कुरा थिए र मान्छे तर्से? किताबभित्र त केही थिएन तर्सनुपर्ने। जे थिए सबै बाहिरै थिए, सरकारी कारबाहीमा थिए। यसलाई अलि अर्थ्याऊँ। राणाकाल, त्यसमा पनि चन्द्रशमशेरको शासन! उनको नीति यस्ता कुरामा अलि असहिष्णु थियो भन्छन्। पुस्तक, पत्रपत्रिका पढ्नु भनेको चेतना जगाउनु हो, रैतीमा चेतना भरिएपछि राणाशासन धेरै अड्न सक्दैन भन्ने उनको धारणा थियो। त्यसैले त्यस्ता कुरालाई निरुत्साहित पार्न खोज्थे उनी। तर त्यसो गर्दा पनि सकेसम्म ज्ञानगुनमा रोक लगाएको नदेखियोस् भन्ने उनको प्रयत्न हुन्थ्यो। त्यही प्रयास हो ‘मकैको खेती’ र ‘सूक्तिसिन्धु’ का मुद्दा। दुवैमाथि एउटा एउटा अत्तो थापेर मुद्दा चलाइयो अनि रोक लाग्यो दुवैलाई। यौटाको सम्पादकले खप्की मात्र खाएर कलम भाँचे। अर्का लेखक भने जेलै परेर त्यहीं मरे! ‘अत्तो’ भनियो फेरि ‘मुद्दा’ भनियो, के हो यो भन्ने पर्ला। त्यो प्रष्ट्याऊँ। ‘रातो टाउके’ र ‘कालो टाउके’ मकै खाने कीरा भनेर कृष्णलाल अधिकारीले महाराज तथा चिफसाहेबलाई गाली गर्यो– भन्ने आरोप लगाएर सिंहदरबारमा एउटा उजुर पर्यो, भनूँ पार्न लगाइयो। त्यसमा छानबीन भयो अनि मुद्दा चलाइयो। छापिएका किताब सबै जलाइए, लेखकलाई जेल हालियो। त्यस्तै भयो ‘सूक्तिसिन्धु’ मा पनि। श्यामजीप्रसाद अर्यालले (रामशमशेरको आर्थिक सहयोग पाई) प्रकाशित गरेको त्यो श्रृङ्गारी किताब रसिलो थियो, मान्छेले खूब रुचाए। कुनै पनि कृति जनतामा त्यति लोकप्रिय हुनु खतरा ठान्थ्यो सरकार। त्यसै हुँदा ‘सूक्तिसिन्धु’ विरुद्ध पनि उजुर पारियो। यस पटक अर्कै पाराको आरोप लगाइयो– ‘यो किताबले जनता भाँड्यो, यो छाडा किताबको बिक्री बन्द होस्’ भन्ने आशयको। छानबीन भयो अनि तोक लाग्यो, रोक लाग्यो! वास्तवमा दुवै किताब निर्दोष थिए। दुवै राम्रा थिए। तर, एक–दुई वर्षको अन्तरालमा यसरी लगालग ती दुइटा किताब र तिनका लेखकमा मुद्दा लाग्दा जनता तर्से। लेख्नु र पढ्नु भनेको डरलाग्दो कुरा रहेछ भन्ने परुर्यो प्रजाको मनमा गहिरो तवरले। सरकारले चाहेको त्यही थियो। महाराजको अभीष्ट पूरा भयो, तर त्यस कार्यको प्रतिफल राम्रो भएन। त्यल्ले राणाहरूको कुभलो गर्यो। सोझासाझा रैती–प्रजा शरणागत भए पनि नेपाली बुद्धिजीवीको मनमा विद्रोहको बीउ रोपिदियो त्यस दमनले। बीस वर्ष जनमानसमा भित्रभित्र गुम्सिएर फुट्यो त्यो आक्रोश सन्तानब्बे सालमा अनि त्यसको १० वर्षपछि त त्यसले राणाशासनकै अन्त्य गरिदियो! पुस्तक सम्पदाको कुरा गर्दा यस्तो नमीठो प्रसङ्ग ल्याउनु हुन्नथ्यो। अब अलि रसिला कुराबाट यो प्रकरण टुङ्ग्याऊँ। ‘सूक्तिसिन्धु’ किन त्यत्तिको लोकप्रिय भयो हेरूँ। उस वेलाको नेपालमा प्रजाको मनोरञ्जनको साधन क्यै थिएन जात्रामात्रा बाहेक। त्यस्तोमा मलयसमीर जस्तो भएर आयो यो सूक्तिको सिन्धु कुत्कुताउने रतिरागका यस्ता श्लोकहरू बोकेरः नयाँ बरामीटर तुल्य गोल, जवानि जाँच्ने फल ती अमोल। निचोरिएका ननिचोरिएका, कडा खडा छन् भुमरी परेका। अनि यस्ताः भोली पनी दिन बितीकन रात पर्ला, आजै अतीव नगरौं अब गाल पर्ला। अनि यस्ताः येती भनें अनि मसक्क समाउनूभो, भागेर लाज हिंडिगो अनि कुन्नि के भो। मेरो त सारिबिच हात पुराउनूभो, साच्ची म जान्दिन सखी अनि कुन्नि के भो। त्यस्ता पंक्तिहरू त तन्नेरीहरूका मुखैमा झुन्डिहाले। ‘सूक्तिसिन्धु’ पुरुषभन्दा महिलाबीच बढी चलेको थियो रे! त्यसै हुँदा प्रजा छाडा भए भनेर सरकारले हस्तक्षेप गरेको भनिन्थ्यो। त्यो जे भए पनि नेपालीका मुटु र मस्तिष्कलाई एक पटक चपक्कै समाउने किताब हो यो। यत्ति मान्नैपर्छ।
|
उही कसूरमा एउटा निकायले कारबाही गर्दा चैन र अर्कोले अनुसन्धान थाल्न नभ्याउँदै उखरमाउलो किन? “अन्याय गर्न पाइन्न! ” “कानूनी शासन कायम गर्! ” ‘फ्री–भिसा, फ्री–टिकट’ बोकेर मरुभूमिमा झर्न पाए जहान–परिवारको गोजेरो भर्ने छटपटीमा म्यानपावर कम्पनीको चक्कर काट्दाकाट्दै घरबारी सिरिखुरी भएको वेला न्यायप्रेमीहरूको बुलन्द आवाज सुन्दा मेरो तनमा प्राण संचारित भयो। ‘देख्ने भए जन्डुहरूले न्यायको शक्ति’– स्वयंलाई ढाढस दिंदै म भीड भएतिर लम्किएँ। उर्लिएको जिन्दावाद/मूर्दावादको नारामा स्वर मिलाउने हेतुले मुड्की उचालेर उफ्रिनै लाग्दा भने खङ्ग्रङ्ग हुनुपर्यो। त्यहाँ त फ्री–भिसाको ललिपप देखाएर मलाई बुचिट्वाँट पार्ने साहूजी पनि उखुमसँग डुक्रिरहेका रहेछन्। प्रहरीले छापा मारेर कारबाही अघि बढाएको विरोधमा म्यानपावर कम्पनीहरूको अनिश्चितकालीन आमहड्ताल घोषणा पनि हुँदैरहेछ। नेपाल विधिहरूले लदालद भए’नि तिनलाई उपयोग गर्न खोज्यो कि क्षेत्राधिकारको तानातान/हानाहान हुनु बुझिएकै पहेली हो। उत्तिखेरै कानमा परेको ‘क्षेत्राधिकार मिच्न पाइन्न, कानून बमोजिम सहूँला बुझाउँला’ भन्ने सामूहिक लल्कारले मेरो तर्कना बिथोलियो। साहूजीहरूको मन फिरेको वचन सुनेर मेरो रकम फिर्ता हुने आशमा फुरुङ्गिदै भनें, “मसँग गैरकानूनी रूपमा हसुरेको गड्डी कानूनी रूपमा ओकल्देऊ न त! ” नारा लगाइरहेका साहूजीले दुई जना चुल्ठे–मुन्द्रेलाई साइडमा लगेर मेरो हिसाब फच्चे पारिदिन आँखा सन्काए। साँढहरूले बिजुली गतिमा झ्म्टिंदा मेरो आँखा तिरमिरायो। बौरिंदा गाला फुकुन्डिएर हनुमानलाई बिर्साउने भएछ। “अर्काको लुट्ने, अनि उल्टै ढुट्याउने? ” म जङ्गिएँ, “पुलिसमा उजुरी गरेर तुरुङमा नजाकी छाड्दिनँ। ” “उजुरीलाई पाती चढाइदेऊ! ” साहूजीले सम्झाउन खोजे, “हामी वैदेशिक रोजगार ऐन अन्तर्गतका मान्छे हुम्, फौजदारी कानून भिराउन मिल्दैन! ” पड्केहरूलाई प्रहरीले छुन नमिल्ने, अदालतमा मुद्दा हालौं पेशीमा उकाल्नै हम्मे। त्यसमाथि छ– वकीलहरूको फन्दामा परिने जोखिम। ‘मजबुरीको नाम शुक्रियाँ’ भन्दै मैले ईश्वर पुकारा गर्दा छेउको मूर्तिभित्रबाट लिखुरे काया बुर्लुक्क हामफाल्यो। मैले तर्सिंदै सोधें, “को हो तपाईं? ” “कानूनी शासनको आत्मा! ” काया बोल्यो, “मलाई न्याय भन्छन्! ” “न्यायको नौ वटा सिङ हुन्छ भन्थे, तिमी त चिलमुन्डै छौ त। यस्तो फुकीढल ज्यानले के निसाफ दिलाउँछौ? ” “ती सिङ मेरा नभई तिमीहरूको अव्यवस्थाले जोडेको हो। आँखामा पट्टी बाँधेर खडेबाबा बनाइदिएका छौ, अन्धोले हात्ती छामेको हविगतबीच मनमाफिक न्याय दिन नसक्दा यो ज्यान खिनौटिएको हो। ” मेरो भुक्तमान सुनेपछि ‘देखी जानेर’ फैसला गर्न राजी भएका उनले नजिकैको पुनर्स्थापना केन्द्रतर्फ औंल्याउँदै सोधे, “मानसिक सन्तुलन गुमाएका यी दोजिया अवलाहरू को हुन्? ” “पारिवारिक दायित्व निर्वाह गर्न कम्मर कसेर पराइभूमि छिरेका यी सवलाहरू हुन्। म्यानपावर व्यवसायको खोल ओढेका मानव तस्करहरूले यिनलाई यो दशामा पुर्याए। ” “यस्ता अधमलाई जीउ मास्ने/बेच्ने अभियोगमा किन मुद्दा चलाएनन्? ” न्याय क्रोधित भए। अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको द्वारबाट बाकसमा बन्द युवा शवहरू बाहिरिंदै गरेको दुर्दान्त परिदृश्यतिर न्याय एकोहोरिए। यो सब व्यवसायको आडमा ठगिखान पल्केका दुष्टहरूको करामत भएको जानेर न्याय बिच्किए, “यिनलाई ज्यानमाराको महल किन नलगाएको? ” हामी फर्किएर हड्तालस्थलमा पुग्यौं। “एउटा बिमाखमा एउटा मात्र कानून आकर्षित हुन्छ! ” न्याय अझ् राँकिए। “हामी निश्चित ऐनवाला ढाडेहरूको हकमा बाँकी नियम/कानून स्वतः विकर्षित हुन्छ! ” साहूजीहरू गुर्राए, “तिमी जस्ता बेवारिसेहरूतिर जुनसुकै धारा, दफा र नियम चुट्कीमै आकर्षित हुन्छ। ज्यादा मचमच नगरी सर्लक्क बाटो नाप, नत्र गालीबेइज्जती, मानहानि, धम्की, ब्ल्याकमेलिङ आदि कसूरमा मुद्दा ठेंसेर झयालखानामा सडाइदिउँला। ” “अन्यायीका त सहस्र सिङ हुँदा रै’छन्, बाबै! तिनले कताबाट हान्ने, घोच्ने, भुक्याउने वा लोट्याउने हुन्, ठेगान भएन”, पहिलोपल्ट कानूनको बिब्ल्याँटो मार्ग देख्दा न्याय अतासिए। “म चाहिं फक्कड भई घुमिबस्नु? ” “विधिले प्रक्रिया नाघ्न मिल्दैन, बेथितिलाई प्रक्रियासँग बालै हुन्न, तर न्यायलाई नै अभरमा पार्ने गरी प्रक्रियाले फड्के थाप्न नपाओस्! धुन्धुकारीहरूलाई अदालतको कठघरामा ठड्याऊ, अब उप्रान्त आँखा उघारेर निसाफ गर्नेछु! ” नयाँ नेपालको बेहाल देखेर निसास्सिएका न्याय झ्टपट मूर्तिभित्र प्रवेश गरे। अनि न्यायकी देवीको प्रतिमाबाट आँखा ढाक्ने टालो गायब भयो!
|
दुई तलामा बाटोपट्टिको कोठाबाट तल बाटो हिंड्नेहरुले गरेका राम्रा नराम्रा दुबै कुराहरू अक्सर सुनिन्छन्। नेपालबाट घुम्न आउनुभएका आमाबाहरूको चहलपहल बिस्तारै पातलिँदै छ। नत्र बिहान ओछ्यानबाटै सुनिन्छ, नेपालका पूर्ब र पश्चिमका लवजहरूको सम्मिश्रण। आफ्नो गाउँघरतिरै पुग्छ मन झ्यालबाट तल हेर्दा, ती आमाबाहरूको बोली र पहिरन देख्दा। पातलिँदै गएका आमाबामध्ये एक जोडी बाआमालाई नियालिरहेकीछु केही दिनदेखि। हरेक बिहान ती बाआमालाई, ‘थ्याङ्क्यू, वेलकम, कम हियर, लुक एट मी, टेक दिस, वाउ बिउटीफूल. . .
|
गतसाता सबैभन्दा बढी प्रयोग भएको शब्द-नारी। मार्च-८ मनाइयो। सामाजिक सञ्जालको भित्ता नारीमय भए। कसैले गालीगलौज गरे। कसैले सम्मान र प्रशंसा पनि गरे। म पनि एउटी नारी हूँ, सम्मान र प्रशंसाले भरिएका शब्द मेरो पनि देख्दा मन आनन्दित भयो। गालीगलौजका शब्दले मन चसक्क दुख्यो। धेरैको भनाई थियो- अधिकार लिने बेलामा मलाई पनि चाहिन्छ भन्दै कुर्लिने अनि काम गर्ने बेलामा हामी महिला भनेर पछि हट्ने प्रबृत्ती छ महिलाको। कसैले महिला आरक्षणको पनि विरोध गरे। अनि धेरैलाई एउटी महिलाले अर्की महिलामाथि गर्ने थ. . .
|
आजभोलि सञ्चारमाध्यममा बिभिन्न स्कुलका आकर्षक बिज्ञापन देखिन थालेका छन्। आफ्ना बालबालिकालाई स्कुल भर्ना गर्दा यी कुरा ख्याल गर्नुहोला। १. सकभर नजिकको बिद्यालयलाई प्राथमिकता दिनुहोला। बालबालिकालाई हिंड्ने दुरीमा राम्रो बिद्यालय छ भने त्यो सर्बोत्तम हुन्छ। बस तथा भ्यानमा टाढाको बिद्यालय जाँदा तथा फर्किंदा बालबालिका थाक्ने, निसास्सिने, बान्ता गर्ने, रिंगटा लाग्ने, धुलो र धुँवाको प्रदुषणको सिकार हुने, तनाव र चिडचिडाहट हुने, खाना र निन्द्रा डिस्टर्ब हुनेलगायतका समस्या देखिन्छन्। जसको. . .
|
आउँदो बर्खाअघि बलियो बासको आश गरेका भूकम्पपीडितलाई पुनःनिर्माण प्राधिकरण निराश बनाउन खोज्दैछ। पुनःनिर्माण प्राधिकरणले फागुन तेस्रो साता विज्ञप्ति निकालेर पूर्वस्वीकृति नलिई घर बनाउन नमिल्ने जनाएको छ। राष्ट्रिय पुनःनिर्माण तथा पुनःस्थापना नीति, २०७२ अनुसार व्यक्तिगत घर बनाउन सम्बन्धित निकायमार्फत अनुदान दिने र सुरक्षित एवं भूकम्प प्रतिरोधी भवनका लागि प्राविधिक सहयोग/समन्वय गर्न प्राधिकरणले त्यस्तो सूचना निकालेको बुझिन्छ। कुरा राम्रै सुनिन्छ, शहरी कानले। प्राधिकरण नेतृत्वको पछिल्लो सक्रियता पनि हेर्नलायकै छ, तर कुरा भरपर्दो भएन। किनभने, प्राधिकरणले चाहेर मात्र सबै कुरा मिल्दैन। यो बुझेरै होला, आगामी बर्खाअघि सबैतिर स्थायी घर सम्भव छैन भन्दैछन् प्राधिकरणका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत सुशील ज्ञवाली। अर्थात्, भूकम्पपीडित लाखौं नेपालीले थप एक बर्खा र एक हिउँद टीनका तपतपे टहरामै दिनरात काटेर सरकारलाई ‘सहयोग’ गरिदिनुपर्ने भो। यसअघि पनि प्राधिकरणले अलि समय घर नबनाउन भन्दै पैसा र इन्जिनियरिङ सेवाको आश पनि देखायो। नगरक्षेत्रमा घर बनाउन नक्शापास गर्नुपर्छ। अफिसमा इन्जिनियर र अरू कर्मचारी पनि भेटिन्छन् र जसोतसो काम बन्छ। तर, गाउँलाई सरकारले पर्खाउनुसम्म पर्खाएर हत्तु खेलायो। अनि आफ्नो घर आफ्नै शैलीमा बनाइरहेका गाउँलेहरू पछिल्लो खबर सुनेर हतप्रभ भएका छन्। थाम मिलाइरहेका, तलो छापिरहेका, डाँडाभाटा–धुरी कसिरहेका, भाटा बाँध्दै गरेका, छानो छाउँदा छाउँदैका हातहरू टक्क रोकिएका छन्। अर्थात्, प्राधिकरणले गाउँहरूमा हुँदै गरेको काम रोक्ने निर्णय गरेको छ। राणा शासकहरूले बत्तीलाई बल्न, आगोलाई निभ्न आदेश दिन्थे रे! त्यही शैलीको निरन्तरता भएन यो? नेपाल नचिनेरै पुनःनिर्माण सिध्याउने कस्तो रहर गरिरहेछन् हाम्रा शासक र प्रशासकहरू? गाउँ जवाफ खोजिरहेछ। १२ वैशाखको महाभूकम्पपछि ढुंगामाटाका घरको अध्ययन गर्न बारपाकदेखि सोलुखुम्बुसम्मका अनेक गाउँहरू डुलेको छु, म। फोन त के रेडियो नेपाल समेत नटिप्ने, बाहिरका मान्छेले कहिल्यै पाइलो नहालेका गाउँहरूमा पुगेर गाउँलेको मत बुझ्ेको छु। धेरैको साझ्ा भनाइ छ– एउटा बर्खा र हिउँद जसोतसो पाल, टीनको टहरो र सोत्तरको भुईंमा बिताइयो। जहान परिवारलाई जसोतसो जोगाइयो। अब यो कहर लम्ब्याउन सकिंदैन। उनीहरूको मत छ– ‘सरकारले पैसा, नक्शा र इन्जिनियर दिन्छ भने चाँडो पठाओस्, हैन भने एकतले, सानो घरलाई जानेको जे जस्तो सीप छ, त्यसैबाटै बर्खाअघि ओत बनाउने हो। यहाँ आफू र बालबच्चालाई चितुवाले घिसार्ला भन्ने डर छ। त्यसमाथि, लडेका घरका काठपात कसरी जोगाउने भन्ने चिन्ता छ। दुई लाख नगद र शहरको इन्जिनियर कुरेर कहिलेसम्म अलपत्र पर्ने? पैसोभन्दा मान्छेको ज्यान ठूलो भन्ने कुरा सरकारले बुझोस्। ’ गाउँहरूमा घर पुनःनिर्माणका लागि सरकारले ‘क्याटलग’ बनाएको छ, जसमा १७ थरीको नक्शा छ। प्रचलित भवन संहिता पालना हुने हिसाबले बनाइएको घरका ती नक्शालाई व्यवहारमा उतार्दा भूकम्पीय जोखिमसँग जुध्न सकिन्छ। नक्शामा गाउँठाउँका निर्माण सामग्रीबाटै बन्ने घरको डिजाइन छ। तर के नक्शाले नेपाली गाउँघरको बसोबास पद्धति र जातजाति अनुसारको शैलीको सम्मान गरेको छ त? अबको नेपाली गाउँघरको सम्पूर्णता त्यही १७ थरी नक्शा हो? गाउँको मौलिक वास्तुकला बाँच्नु पर्दैन? प्रकोप भनेको भुईंचालो मात्रै हो? प्राज्ञिक बहस खोजेका प्रश्नहरू अनेक छन्– भूकम्पीय सुरक्षालाई केन्द्रमा राख्दै रैथाने वास्तुकला बाँच्ने गरी गाउँको नक्शा कोर्नुपर्दैन? यक्ष प्रश्न चाहिं आगामी बर्खाअघि नै बलियो बासको व्यवस्था किन गर्न सकिंदैन? आपत्विपत्मा द्रुत सेवा किन दिन सकिंदैन? भन्ने हो। खेर गएको १० महीनाको लागि पछुताएर हैन, बितिरहेका प्रत्येक दिनको महत्व बुझेर नागरिक जीवनलाई सहज बनाउन अधिकतम पहलको जरूरी छ। गाउँघर घुम्दा बुझिने एउटा महत्वपूर्ण तथ्य के छ भने, सरकारले पो १० महीना खेर फाल्यो, जनताले त नयाँ घर बनाउन थप ढुंगा र काठपातको समेत जोहो गरिरहेका छन् नि! फुर्सदमा सुर बाँध्ने ढुंगाहरू पनि कुँदिरहेकै छन्। गाउँहरू सुरमै छन्, बरु सरकार बेसुरमा छ। सरकारले पैसा नदिए पनि, इन्जिनियर वा गाविस सचिव नपठाए पनि गाउँलेहरू सुरक्षित ओतको जोहो गरिछाड्ने सुरमा छन्। शहरकेन्द्रित सरकार, प्रशासन यन्त्र र दलहरूले यो बुझनु पर्यो। गाउँका जनतासँग हातेमालो गर्न रहर गर्नेको जय होस्! .
|
जिन्दगीको अनवरत र नविन यात्राको क्रममा घटेको एउटा अनौठो घटना आजसम्म पनि मेरो मनमै सीमित थियो। लामो समयसम्म कसैलाई व्यक्त नगर्दा वास्तवमै मलाई अंध्यारो र गहिरो खाडलमा निसास्सिए झैं भइरह्यो। मनको उभारले पैदा गरेको उथलपुथल र छटपटाहटले अधैर्य भई नै रहें। यथार्थ भोगाई र सन्देशको सम्मिश्रणलाई पाठकमाझ पुर्याउने जमर्को गर्दै ढिलो गरी चल्ने औंला कम्प्युटरको किबोर्डमा चलाउन सुरु गरें। गत कार्तिक २८ गते हामी इटलीको प्रसिद्द र ऐतिहासिक सहर भेनिसमा थियौं। नेपालबाट गएका हामी पाँचैजना सँगै थियौं य. . .
|
सानो पुस्तिका ‘कालिकाष्टक’का शार्दूलविक्रीडित छन्दका आठओटा श्लोकले सिंगो ‘महाभारत’ लाई लोकव्यापी बनाइदिए। ‘गुप्ती नाम धरीसकी…’ भन्ने श्लोक कुनै जमानामा नेपालीमाझ् भानुभक्तको ‘एक् दिन् नारद…’ जत्तिकै लोकप्रिय थियो। कवि सुब्बा होमनाथ उपाध्याय खतिवडाको ‘कालिकाष्टक’ का यी श्लोक पहाडमा मात्र होइन, नेपाली जहाँजहाँ पुग्थे त्यहीं गुञ्जिन्थे। धर्मप्राण नेपालीहरू बिहान–बेलुकी पूजा गर्दा धार्मिक स्तोत्रै सरह पाठ गर्थे। यो ‘कालिकाष्टक’ लाई पछि होमनाथकै कृति ‘विराटपर्व’ को एउटा अंश बनाइयो। तर यो विराटपर्व भन्दा पहिले नै रचित र प्रकाशित भएको हो। यसलाई र सिङ्गै विराटपर्वलाई समेत गाभेर पिता–पुत्रको संयुक्त कृति ‘महाभारत’ प्रकाशित गरेको थियो विश्वराज हरिहर शर्मा कंपनीले। अझ् पछि बाबुछोरा आफैं प्रकाशक भए ‘सुब्बा होमनाथ केदारनाथ’ भन्ने व्यापारिक नाम लिएर। त्यसले महाभारत मात्र होइन अनेकौं ग्रन्थ प्रकाशित गरुर्यो आधा शताब्दी लामो आफ्नो जीवनकालमा। अहिले त्यो ‘महाभारत’ हाम्रो पुस्तक सम्पदामा छिर्ने माध्यम चाहिं त्यही सानो पुस्तिका ‘कालिकाष्टक’ नै बन्यो। शार्दूलविक्रीडितका ती आठओटा श्लोक अमर रहेछन्, कालजयी रहेछन्। तिनले नै सम्पूर्ण ‘महाभारत’ लाई लोकव्यापी बनाइदिए। नातिको नामले बाजे प्रसिद्ध हुनपुगेझैं भयो यहाँ। वास्तवमा यो ‘कालिकाष्टक’ होमनाथकै ‘कालिकास्तोत्र’ को अंश हो, व्यापारिक प्रयोजन, विज्ञापनका रूपमा। तर मदन पुरस्कार पुस्तकालय (मपुपु) मा त्यो २० श्लोकी पुस्तिका छैन, यो (विज्ञापन) ‘कालिकाष्टक’ मात्र छ। त्यसैले यो कालिकाको स्तुति सर्वप्रथम कहिले छापियो भन्न सकिएन। भए पनि त्यसको पहिलो श्लोकः ‘गुप्ती नाम धरीसकी नगरमा पस्न्या बखत्रुमा पनि कस्ता रित्रुसित कष्टभोग् गरि यहाँ उत्तीर्ण हूँला भनी। चिन्ता धेर हुँदा युधिष्ठिरजीको मन्मा लहड् यो गयो सम्झी झ्ट्ट तहाँ जगज्जननिको स्तव् गर्न लाग्नूभयो’। बाट शुरू गरी १९ श्लोकपछिकोः ‘त्राही त्राहि म भन्छु हे भगवती यो गुप्तवास् जानलाई’ सम्म मान्छेलाई कण्ठस्थ हुन्थे उति वेला। तर, त्यो कालिकास्तोत्र जति लोकप्रिय भए पनि कविताको सुन्दरतामा होमनाथको पूरै ‘विराटपर्व’ समेत कम थिएन। त्यसको कौरवहरूसँगको गौ–हरण युद्धको रमाइलो बयान, कीचक–द्रौपदीको रोचक वर्णन इत्यादि गर्दै अन्त्यमा पाण्डवहरूको विदाइको वेलाको उत्तरा–अभिमन्यु बिहेको कुरो उठेको प्रसङ्गसम्म सबै रसिला श्लोकहरू छन् त्यसभित्र। नमूना स्वरूप ‘विराटपर्व’ को अन्त्यतिरका केही पंक्ति पढिहेरूँ: ‘…राजा युधिष्ठिर पनी ति बुहारि पाई भन्थ्या कृतार्थ खुसि भैकन आफुलाई। ९८१। घोडा सात हजार सुन्दर अधिक् दासी हजारौं अनी सुन्का साज सजी गजेन्द्र दुइसौ रथ् एक हज्जार् पनी। दाईजो भनि सब् दियेर बहुतै खूशी भई मन्महा छोरी श्री अभिमन्युजीकन दिया राजा विराट्ले तहाँ’। ९८२। अझ् बाबु–छोराको पूरै महाभारत पनि उत्कृष्ट थियो। भानुभक्तीय रामायणको तुलनामा त्यत्तिकै मीठो थिएन होला त्यो महाभारत, तर नेपाली बिहेबारीका ‘सिलोक हाल्ने’ वेलामा भने त्यो पनि उत्तिकै प्रयोग हुन्थ्यो। लोकप्रिय थियो महाभारत त्यसैले त्यो पनि रामायण जत्तिकै बिक्थ्यो। महाभारतको कुरा गर्दा नेपाली पहाडी समाजले कसको महाभारत भन्ने चासो राख्दैनथ्यो, महाभारत भए हुन्थ्यो उनीहरूलाई, त्यस्तै, रामायण भए पुग्थ्यो। भनौं रामायण र महाभारतका कृतिहरूद्वारा धर्मप्राण नेपाली प्रजा पूर्ण रूपमा परिवेष्ठित थिए, जेलिएका थिए। यसको प्रत्यक्ष प्रमाण हो भानुभक्तीय रामायणको आठौं काण्डको ‘रामाश्वमेध’ क्षेपकहरू र नरेन्द्रनाथ रिमालको ‘अठारपर्व महाभारत’ (१९८५)। जुन पनि बिक्थे। रामायण हुनुपर्थ्यो, महाभारत हुनुपर्थ्यो। चोरीका पनि किन्थे नेपालीहरू अनि मुद्दामामिला पर्थे भारतका अदालतमा (महाभारत अठार पर्वको भूमिका २०५६)। प्रसङ्ग उठिहालेकाले भनूँ नरेन्द्रनाथको त्यो ‘अठारपर्व महाभारत’ पनि बिर्सन नहुने नाम हो। कविको मृत्युपछि हराएको, ‘गुमनाम’ हुनपुगेको त्यो अनमोल पुस्तक ऐले उनका छोराहरूको सत्प्रयासले पुनर्जीवित भएको छ र त्यसबारे शोध समेत हुँदैछ भन्ने बुझिन्छ। त्यो किताब उल्लेखयोग्य हुनाको मुख्य कारण भने अठारै पर्व महाभारत सबभन्दा पहिले (१९८५ सालमा) छापी प्रकाशित गर्ने उनै हुन् र शायद उनी एकै जना मात्र हुन्। (अरू कविहरूका नामका सम्पूर्ण महाभारत कुनै कीर्ते र कुनै सङ्कलित हुन् भनिन्छ। ) अर्को कुरा, नरेन्द्रनाथले आफ्नो महाभारतलाई आधुनिक पारेका छन्। जस्तो, नरेन्द्रनाथका कौरवहरूको राजधानी दिल्ली छ हस्तिनापुर होइन। त्यस्तै उनका सञ्जय पनि युद्धको वर्णन गर्दा अचेलका पत्रकार या ‘वार करेस्पोन्डेन्ट’ जस्ता लाग्छन्। त्यसको कारण हुनुपर्छ नरेन्द्रनाथको अखबारी ज्ञान। प्रथम विश्वयुद्ध (ग्रेट वार) का वेला नरेन्द्रनाथ अंग्रेजहरूको बनारस शहरमा थिए। र दैनिक अखबार पढ्थे आद्योपान्त। त्यसै हुँदा आधुनिक युद्धको नखशिख ज्ञान थियो उनलाई। कुरुक्षेत्रको युद्धलाई उनले ऐलेका आँखाले हेरे अनि त्यो ‘ग्रेट वार’ लाई उहिलेका आँखाले। त्यसैले, सन् १९१४–१८ को विश्वयुद्धको वर्णन भएको आफ्नो सवाई–काव्यलाई ‘यूरोप महाभारत जर्मनीको लडाईं’ भन्ने नाम राखी प्रकाशित गरेका हुनन् उनले सन् १९२५ मा। अब हामी त्यतापट्टि नगई नरेन्द्रनाथलाई सम्झ्न उनको महाभारतको भीष्मपर्वको एउटा मात्र श्लोक नमूना दिएर यस प्रकरणलाई टुंग्याऊँ: ‘आज्ञा यो गरि ताहिं अर्जुनजिको वाण्ले पिडीतै परी श्रीपीतामह गिर्नुभो तर उहाँ रथ्रुदेखि भैंमा झ्री। गाथ्रुले भूमि छुएन शर्हरू गडी सारा थियो अङ्रुभरी वाण्कै ऊपरमा सयेन हुनगो ओछ्यान जस्तै गरी’।
|
संविधानप्रति असन्तुष्टि देखाएर जब भारतले नेपालमा नाकाबन्दी गर्यो, त्यतिखेर काठमाडौंमा सवार्धिक चर्चामा रहेको शब्द थियो, आत्मनिर्भरता। अरु बेला नेताका भाषणमै सीमित यो शब्द यसपालि जनजिब्रोमै बस्यो। हामी सबैले सोच्यौँ, यही नै मौका हो, देशमा संबिधान पनि बन्यो, पुनर्निर्माण पनि सुरु भएको बेला छ। नेताले समेत यसपल्ट पाठ सिके। अब चैँ देश दुईचार बर्षमा आत्मनिर्भर बन्नेछ। तर कालान्तरमा पुगेर एउटा कुरा छर्लङ्ग भो। हामी जनताचाहीँ देश आत्मनिर्भर हुन्छ भनेर विश्वाश गरेर बसिरह्यौँ। नेताचाहिँ फगत. . .
|
नेपाल प्रहरीका आइजीपी उपेन्द्रकान्त अर्यालसहितको एक प्रहरी टोलीले एक साता लामो बेलायतको भ्रमण गर्यो। बेलायतको निमन्त्रणमा फागुन ३० गतेदेखि चैत ६ गतेसम्म बेलायत प्रहरीको अनुभव आदान प्रदान गरिएको भ्रमण टोलीका सदस्यहरुले बताएका छन्। अर्यालको साथमा प्रहरी प्रधान कार्यालय अपराध अनुसन्धान विभागका प्रमुख प्रहरी अतिरिक्त महानिरीक्षक बिज्ञानराज शर्मा, प्रहरी प्रधान कार्यालय योजना तथा अन्वेषण निर्देशनालयका प्रहरी नायव महानिरीक्षक देबेन्द्र सुवेदी र पूर्व क्षेत्रीय प्रहरी तालिम केन्द्र बिराटनग. . .
|
आज मार्र्च २१ अर्थात जातीय छुवाछुतविरुद्धको ५१ औँ अन्तर्राष्ट्रिय दिवस। छुवाछुतविरुद्वको कानुन आएको ५० वर्षभन्दा बढि बितिसकेको इतिहास छ। तर पनि कार्यन्वयन अभावमा यो कुप्रथा पूर्ण रुपमा अन्त्य हुन सकेको छैन। विश्व इतिहासमा हेर्ने हो भने दक्षिण अफ्रिका जहा काला र गोरा जातिबीच सन् १९५९ मा ‘साप भिल्ले’ शहरमा वर्गसंघर्ष चलिरहेको थियो। सोही आन्दोलनमा होमिएका ६९ जना कालाजाति समुदायका व्यक्तिहरुमाथि सामूहिक नरसंहार भएको कालो दिनको सम्झनामा विश्वभर यो दिवस मनाउन थालियो। त्यसलगतै. . .
|
सत्यको लागि एक्लो परिए पनि नडराऔं हामी. . . । ’ ओस्कर अर्नुल्फो रोमीरो मार्च २४ पीडितको सत्य अधिकार अन्तर्राष्ट्रिय दिवस हो। नेपालीका लागि यो दिन त्यति चिरपरिचित नहुन सक्छ। तर विश्वभरका पीडितका लागि यसले विशेष महत्व राख्छ। किनभने मानव अधिकारका ज्यादति एवं गम्भीर उलंघनका पीडित एवं तिनका परिवारले सत्यतथ्य थाहा पाउने अधिकार सुनिश्चित होस् भन्ने यसको उद्देश्य हो। यसलाई संयुक्त राष्ट्र संघले (संरासं) सन् २०१० देखि संसारभर यस दिनलाई दिवसका रुपमा मनाउने घोषणा गरेको हो। मध्य अमेरिकी राष्ट्र एल स. . .
|
मैले एउटा बाटो पक्रिसकेको छु। त्यो बाटो कष्टतीर्ण छ। त्यस बाटोमा रगत, पसिना र विश्रान्ति बाहेक केही छैन। (मार्च १९४५) मलाई नेपाली जनताले श्रेय दिन चाहन्छन् भने मैले आफ्नो बुताबाट मिथ्या धारणा सिर्जना गरें भनेर नदिउन्। मलाई श्रेय दिनु छ भने मैले देशभित्र देशको सामर्थ्यलाई बुझेको रहेछु र देशको सामर्थ्यलाई मुखरित गर्ने कोशिश गरेको रहेछु भनेर दिउन्। (जेठ २०३९) राजनीतिको शुरुआत र अन्त्यमा बीपी कोइरालाले बोलेका यी हरफ उनको जीवनको लक्ष्य र सार्थकता पुष्टि गर्न पर्याप्त छन्। बीपी नेपालमा सर्वाधिक शोध गरिएका राजनेता हुन्, जसबारेको खोजी अद्यापि जारी छ। बीपीको जन्मशताब्दी र उनले स्थापना गरेको नेपाली कांग्रेस पार्टीको १३औं महाधिवेशनको मेसो पारेर यस्तै अर्को खोज ‘विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालाः प्रतिनिधि संकलन’ पुस्तक प्रकाशित भएको छ। पुस्तकको प्रधान सम्पादकका रुपमा छन्, प्रदीप गिरि। अनेक विचारधारामा विभाजित नेपालका राजनीतिज्ञहरूका लागि निधनको तीन दशकपछि पनि बीपी साझा प्रस्थानबिन्दु बनिरहेका छन्। प्रतिफल, कांग्रेसकै कतिपय नेता र अरु थुप्रै बीपी विचार बुझेको भन्दै अपव्याख्यामा मग्न छन्। बीपीको आत्मवृत्तान्त; जेलजर्नल; राजा, राष्ट्रियता र राजनीति; फेरि सुन्दरीजल लगायतका कृतिको प्रकाशनपछि पनि व्यक्तिपिच्छेका फरक बुझाइ रोकिएको छैन। २०६६ मा प्रकाशित ‘बीपी कोइराला राजनीतिक अभिलेख’ पुस्तकको सम्पादकीयमा गिरिले बीपीका राजनीतिक विचारमा देखापरेका उतारचढावको व्याख्याको कोशिश गरेका थिए। अहिले उनैले ‘विश्वेश्वरप्रसाद कोइराला, प्रतिनिधि संकलन’ मार्फत बीपीको पुनर्व्याख्याको प्रयत्न गरेका छन्, थप सामग्रीलाई आधार बनाएर। ‘बीपीका सम्पूर्ण रचनावली प्रकाशन नहुँदासम्म उनीबारे गरिने टिप्पणी र आलोचना अपूर्ण र अन्तरिम हुन्”, पुस्तकमा रहेको ३६ पृष्ठ लामो विचारोत्तेजक सम्पादकीयमा गिरि भन्छन्। कृतिः विश्वेश्वरप्रसाद कोइराला, प्रतिनिधि सङ्कलन प्रधानसम्पादक प्रदीप गिरिप्रकाशक डाइनामिक पब्लिकेशनपृष्ठ ५०८+४८मूल्य रु. ६९० यो संकलनमा बीपीका राजनीतिक अभिलेख अतिरिक्त साहित्य र साहित्यकारप्रतिको धारणा, अलबर्ट कामुको दर्शन पनि अटाएका छन्। बीपीका पत्राचारहरूलाई महत्वका साथ प्रकाशित गरेर उनको पत्राचार मोहलाई पनि न्याय गरिएको छ। पुस्तकको शुरुआत नै बीपीले धर्मपत्नी सुशीला कोइरालालाई लेखेको पत्राचारबाट शुरु हुन्छ। तारिणी भाइदेखि सुवर्णशमशेर हुँदै राजा वीरेन्द्रलाई लेखेका चिठीले बीपीको मनोविज्ञान बुझ्न सघाउँछन्। २३ कात्तिक २०३४ मा पक्राउ परेपछि बीपीले विशेष अदालतमा दिएको वयानको बरोबर चर्चा भइरहन्छ। तर, पुस्तकले गणेशमानको अदालती बयानलाई पनि अनुसूचीमा स्थान दिएको छ। बीपी र गणेशमानका बयान परस्पर विरोधी देखिए पनि उनीहरूमा देखिएको घटनाप्रतिको जिम्मेवारीबोधले जो–कोही क्रान्तिकारी युवाको शिर ठाडो पारिदिन्छ। नेपाल–भारत सम्बन्ध, कोशी सम्झौतासँगै बीपीका प्रतिनिधि भाषण र लेख पनि पुस्तकमा संग्रहित छन्। ‘नेपाललाई हिन्दू राज्य भन्नु झेली हो’ भन्ने बीपीको चर्चित अन्तर्वार्ता समेटिनुले पुस्तकको ओज बढाएको छ। बीपीको व्यक्तित्व विकासका अनेकन् पाटो र पहलु जान्न र बुझ्न पुस्तक अत्यावश्यक संग्रह बनेको छ। किरण मानन्धरको बीपीको आवरण चित्रकलाले पुस्तकमा सौन्दर्य थपेको छ। थोरै समय गृहमन्त्री र प्रधानमन्त्री हुँदा बाहेक बीपीको बाँकी जीवन जेल, निर्वासन र प्रतिबन्धमै वितेकाले उनका सम्पूर्ण रचनावली प्रकाशन गर्न सम्भवतः कठिन भयो। बीपीका ऐतिहासिक विचार, सिर्जना निजी संग्रहदेखि पुस्तकालयका अन्तरकुन्तरमा थन्किनु कोइराला परिवार र कांग्रेस पार्टीका लागि लज्जाको विषय हुनुपर्ने हो। बीपीको नाममा पारिवारिक उत्तराधिकारीले बनाएका ट्रष्टहरूले त्यो दिशामा तदारुकता देखाउने छन् भनी आशा मात्र गर्न सकिन्छ। सत्ता राजनीतिमा कोइरालाहरूबाट दरकिनार गरिएका भए तापनि बीपी विचारधाराको सुरक्षित संग्रहण, सामयिक व्याख्यामा गिरिले पुर्याएको योगदान कसैले नजरअन्दाज गर्न सक्दैन। पुस्तकले गिरिलाई बीपी विचारका जीवन्त व्याख्यानकर्ताका रुपमा दर्ज गरिदिएको छ।
|
गत महिना नापी बिभागबाट आफ्नो क्षेत्रको नक्सा निकाल्न जानुपर्यो। सरकारी दस्तुरमाथि चियाखर्च चढाएपछि केही बेरमै ब्लु प्रिण्ट हातमा पर्यो। पल्टाई हेरेँ। जग्गाको साँधसिमाना गायब। चिया पिउने भाइलाई सोधेँ, यस्तो किन भएको? के गर्ने हजुर! सरहरु ब्यस्त हुनुभएकाले अद्यावधिक गर्न भ्याइएको छैन। उसको रेडिमेड जबाफ। काम नआउने भएपछि यसो फाल्न के खोजेथेँ, पछिल्तिर छापिएको दुई पंक्तिको मिठो नारामा आँखा पुग्यो। ‘निजामती सेवाको मान्यता अनुशास. . .
|
भारतले लगाएको नाकाबन्दी ताका म बसेको घरबेटीले अर्काे कोठामा बस्ने मेरो छिमेकीलाई स्टोभमा भात पकाउन दिएनन्। कारण, स्टोभको कालोले कोठामा लगाएको रंग विग्रने डर। पुसको ठण्डीमा बाहिर वा छतमा बसेर स्टोभमा भात पकाउन सजिलो कहाँ हुन्थ्यो र? त्यो आपतमा सारा नेपाली एकअर्कालाई सहयोग गर्दै थिए तर तीन तलामाथि बस्ने मेरो छिमेकी भने तल चोकमा ओर्लेर स्टोभ बालेर भात पकाउँदै थिइन्। एक मन यस्तो छुच्चाको घरमा के भाडा तिरेर बसेको हुँला भनेर मैलाई पछुतो लाग्यो। कोठा पाउन तत्कालै सजिलो नहुने सम्झेर मैले सर. . .
|
खुमबहादुर ‘दाइ’ बलिया भए आफू बलियो भइन्छ भन्ने कांग्रेसजन कुरै बुझ्दैनन्। “छि … छि…, बीपी जिम्दो भइद्या’भे के भन्थे होलान्? ” एक इमानदार कांग्रेस कार्यकर्ताको प्रश्नले मलाई उद्वेलित बनायो। लामो समयदेखि नेताको तहमा उक्लन नसकी कार्यकर्ताकै थान्कोमा बस्न बाध्य उनको इमानदारी माथि शंकाको गुन्जाइस थिएन। “छि… छि…! ” मैले लोली मिलाएँ, “कांग्रेसका विघ्नहर्तालाई दुई नम्बर ‘केस’ मा खुम्च्याएको देखेपछि बीपीको आत्माले के भन्ठान्यो होला! ” “तिमी पनि घपलाबाजीमा अदालतबाट डामिएको साँढ न पर्यौ! ” उनले नाकको पोरा फुलाए। पुट्ठामा अदालती त्रिशूलको डाम प्रदर्शन गर्न सके पार्टीको आन्तरिक परीक्षामा कांग्रेसजनले रोल नम्बर चार भन्दा तल खस्किन नदिने बुझेर मैले आत्मविश्वासी हुँदै भनें, “भ्रष्टाचार गरें, जरिवाना तिरें, जेल बसें, अब बिन्दास आफ्नो धन्दालाई निरन्तरता दिन्छु। लज्जावती झार बन्नुपर्ने कुरै छैन! ” पडोसको बिहारमा लालुजीको बहार छायो भन्दैमा कांग्रेसको आँगनमा खुमबहादुर ‘दाइ’ को पुनरागमनलाई फगत संयोग सावित गर्ने प्रपञ्च चलेको देख्दा उदेक लाग्छ। समयको भेट्नो छामेर ‘दाइ’ को अभ्युदयका लागि उनलाई भोट हाल्ने ऐतिहासिक कार्यभार पूरा गर्ने सकल दर्जाका कांग्रेसजनलाई साधुवाद दिन छाडी उल्याउन खोजिंदैछ। यो भनेको कांग्रेसलाई अधोगतिमा पुर्याउने प्रयास हो। यस्ता दुष्प्रयासी धुपौरेहरूसँग लहसिने कुरै छैन। बजार हल्लामा बहकिएर ‘दाइ’ लाई दोस्रोमा खुम्च्याउने अभागाहरूले उप्रान्त भूलसुधार गर्लान् नै। कांग्रेसको पुनर्जागरणको लागि पनि खुमबहादुर ‘दाइ’ रूपी घुममा ओत लाग्नुपर्ने अपरिहार्यतालाई अनदेखा गर्दै हायतौबा मच्चाउने लट्ठकहरूले डेढ क्वीन्टल गह्रुँगो माला बोकेर सदरखोर द्वारमा धनुष्टंकार भएको कांग्रेसजनको भावनामा गहिरो चोट पुर्याएका छन्। कांग्रेसजन कुरै बुझदैनन्! पुगिसरी आएका राजनीतिक प्राणीका अघिल्तिर नैतिकताको भाउँतो तेर्स्याएर छ्याकन हान्ने हर्कत अनैतिक हो। सामान्य कर्मचारीहरूले त काठमाडौंमा महल ठड्याएका छन् भने त्यो विघ्न महत्वपूर्ण मन्त्रालय हाँकिसकेका खुमबहादुर ‘दाइ’ ले दुई/चार वटा दरबार खडा गरे त के बिराए? त्यसो गर्न नसके त ‘हाइरार्की’ पनि ‘मेन्टेन’ हुन्न। हुती भए शहरबजारका प्रत्येक घरको ईंटा/ईंटाको हिसाब तेर्स्याउनु नि! तर लोकलाई मालुम छ, त्यस्तो बहीखाता चित्रगुप्तले पनि देखाउन सक्दैनन्। कांग्रेसजन कुरै बुझदैनन्! गिरिजाबाबुले चिप्लेटी खाँदा नयाँ संविधानले सुमर्नु परेका प्रमुख भारहरूलाई होलो पार्ने उद्घोषसहित आएकाले खुमबहादुर ‘दाइ’ नेतृत्वको कांग्रेसमा पुनर्जागरणको सुके लुतो सकसकाउनु एउटा सुखद् संकेत हो। गणतन्त्रको विषयमा अहिले केही नबोले पनि हिन्दू धर्म नेपालको चिनारी भएको ‘दाइ’ को ठम्याइ छ। एक गोलीमा दुई शिकारको सपना देख्ने अव्यावहारिकतावादी हुन्। समझ्दारहरू एउटा शिकार थन्क्याएपछि मात्र अर्कोको खोजीमा लाग्छन्। त्यसैले, ‘दाइ’ को नेतृत्वमा धर्मनिरपेक्षताबाट श्रीगणेश गरे’सि बाँकी शिकार क्रमशः हुँदै जाला। कांग्रेसजन कुरै बुझदैनन्! प्रजातान्त्रिक समाजवाद अहिले बाँदरको पुच्छर भएको छ। त्यसलाई बोक्दा कांग्रेस– कांग्रेस जस्तो देखिन्न। फेरि, महाधिवेशन प्रतिनिधि बन्नैका लागि लाखौं/करोडौं बुत्याउन समेत तत्पर कार्यकर्तालाई ‘मन तुल्बुलाएमा एक मुठी माटो मुठ्याएर सोध्नू’ जस्ता डायलग मारेर ‘इमोसनल फूल’ बनाउन अब सम्भव छैन। यस्ता हतियार भिरेर चुनावी मोर्चामा कसरी सिंगौरी खेल्ने? त्यसैले, अजेन्डाविहीन भई अस्तित्व धान्न नसकिने हुँदा कांग्रेसले एउटा घच्चीको हतियार भिर्नैपर्छ। जातपातको बिर्ता छलाङवादीहरूले हड्पेको सन्दर्भमा खुमबहादुर ‘दाइ’ ले धर्मको पुच्छर अँठ्याएर कांग्रेसलाई वैतरणी पार गराउन खोज्नुभएको छ। कांग्रेसजन कुरै बुझदैनन्! प्राचीन युनानी सभ्यताको उपलब्धिलाई धर्मभीरुहरूको चरणमा बिसाएर मध्यकालीन निद्रामा घुरेका युरोपियनहरू पुनःजागृत भए’सि गौरवपूर्ण क्रान्ति, स्वतन्त्रता संग्राम, धर्मसुधार आन्दोलन तथा कृषि एवम् औद्योगिक क्रान्ति गर्दै आधुनिक संसारको जग बसाले। नयाँ नेपालको जग खन्न पनि कांग्रेसजनको पुनर्जागरण अनिवार्य शर्त हो। तर, जागेका मान्छेहरूको पुनर्जागरण कसरी हुन्छ? त्यसका लागि त जागेको मानिस दीर्घ निद्रामा लेटेर पुनः ब्यूँतिनुपर्छ, अनि पो पुनर्जागरण! तसर्थ, नयाँ संविधानका उपलब्धिलाई टोकेर उग्राउँदै ‘हाइवरनेसन’ मा पसारो नपरेसम्म कांग्रेसजनको पुनर्जागरणको सम्भावना हुँदैन। कांग्रेसजन कुरै बुझदैनन्! न्यायिक सनासोमा चेपिंदा पनि नरोकिएको खुमबहादुर ‘दाइ’ को वेगलाई रोक्ने पिताम् कांग्रेसभित्र अब कसैमा छैन। नीति, सिद्धान्त र मुद्दामा खिनौटिंदो कांग्रेसलाई पोटिलो बनाउने पाइनवाला व्यक्ति खुमबहादुर ‘दाइ’ नै हुन्। कांग्रेसजन कुरै बुझदैनन्! तसर्थ धर्मको फेरो समातेर पुनर्जागरणको अभ्यासमा कांग्रेस तत्काल जाओस्। र, सतर्क कति मात्र रहुन् भने मोदीआइनको बारीमा रोपेको रूखलाई गाईले निमोठ्न चाहिं नभ्याओस्! कांग्रेसजन कुरो बुझून्!
|
कुनै समय थियो। पल्लो गाउँमा मान्छे बिते भने वल्लो गाउँका मान्छे झोक्राउँथे, संवेदनाले छुन्थ्यो। कतै दुर्घटना वा घटनाबाट ज्यान गुमाउनेहरु प्रति लामो सुस्केरा काँढेर संवेदना दर्शाउँथे। नजिक भए र भ्याए सम्म सबै काम छाडेर घटनास्थल पुग्थे। वैकुण्ठ बासको कामना गर्थे, राम राम भन्थे। जब जब माओवादी जनयुद्व चर्किदै गयो। द्वन्द्वरत पक्षबाट मान्छेहरु मारिन थाले संवेदनाहरू पनि विस्तारै विभाजित हुन थाल्यो। को मर्यो? माओवादी कि प्रहरी वा सेना भनेर भन्न थालियो। संवेदना पनि विचार र आस्था. . .
|
नाङ्लोमा आलस केलाउँदै गरेका दिदी–बहिनी कुसुम (दायाँ) र सुनीता दास। खरले छाएको माटोका दुई झुपडी बीचको आँगनमा दुई युवती आलस निफन्दै थिए। दिदी–बहिनी रहेछन्, दुई वर्ष अन्तरका। ठूली २० वर्ष, सानी १८। ‘फोटो खिचुँ है, ’ नाङ्लोमा आलस केलाउँदै गरेका दिदी–बहिनीतिर मोबाइल सोझ्याउनेबित्तिकै उनीहरू पछ्यौराले मुख ढाक्न थाले। ‘को हुनुहुन्छ तपाईंहरू? ’ एक जनाले पछ्यौराको सप्को पन्छाएर हँसिलो अनुहार देखाउँदै सोधिन्। हामी पूर्व–पश्चिम राजमार्गको बस्. . .
|
समकालीन राजनीतिमा सधैं चर्चाको शिखरमा रहने नाम हो ‘बाबुराम भट्टराई’। विद्यावारिधिको प्रमाणपत्र एक कुनामा थन्क्याएर सर्बहारा श्रमजीवी जनताको मुक्तिका लागि भन्दै जनयुद्धमा हामफाल्दाको क्षण होस् वा एमाओवादी पार्टी परित्याग गर्दा बाबुराम सधैं चर्चामा छन्। गत असोज ९ गते करिब ३० बर्ष आफैँले पसिना बगाएको पार्टी परित्याग गरेपछि उनी आलोचनाका पात्र बनिरहेका छन्। सामाजिक सञ्जालका भित्ता बाबुराम वा उनले गठन गरेको नयाँ शक्ति अभियानप्रति लक्षित गर्दै तीखा शाब्दीक धूनमा रंगिरहेका छन्। . . .
|
अहिले सवा ६ लाखभन्दा बढी परीक्षार्थी एसएलसी दिँदैछन्। एसएलसीलाई अहिलेसम्म स्कुल तहको अन्तिम खुड्किलो मानिन्छ। सरकारले प्लस टु तहसम्मलाई स्कुल मान्ने निर्णय गरे पनि अहिलेसम्म प्लस टु उच्च माध्यमिक शिक्षा ऐनमार्फत् नै सञ्चालन छ। त्यस्तै, सरकारले यसै बर्षदेखि सम्पूर्ण एसएलसी दिने विद्यार्थीहरुमा मूल्यांकनको नयाँ पद्धति अक्षरांकन ग्रेडिङ लागू गर्ने निर्णय समेत गरेको छ। प्राविधिक विषयतर्फका ९९ विद्यालयमा गत बर्षदेखि नै यो पद्धति लागू गरिसकेको छ। एसएलसीमा मात्रै होइन, उच्च माध्यमिक शिक्षा परिषद्ले आ. . .
|
२६ वर्षअघिको याद आज पनि उत्तिकै ताज भएर आउँछ। जतिबेला हामी जनआन्दोलनको विशाल जुलुसमा थियौं। २०४६ सालको जनआन्दोलनको चरमोत्कर्षको दिन चैत २४। त्यही दिन साँझमा घण्टाघर र दरबारमार्गमा गोली चलेर कति शहिद भए कति घाइते। त्यही प्रदर्शनपछि काठमाण्डौं उपत्यकामा दुर्इ दिन कर्फ्यु लागेको थियो। र चैत २६ गते राति प्रजातन्त्रको पुनर्बहाली भएको थियो। त्यसबेला भर्खर टिन एज काटेका हामीले बुझेका थियौं, प्रजातन्त्र नभएकाले देशको उन्नति हुन नसकेको हो। हुकुमी शासन थियो। सडकबाट टिपेर सोझै हुकम. . .
|
स्कुलका साथीहरूले तिम्रो घर कता? भनेर सोध्दा गर्वका साथ धरहरा भनिन्थ्यो। धरहरा सुनेपछि उनीहरू अचम्म मान्दै के तिमी धरहरामा बस्छौ? भनेर प्रतिप्रश्न गर्थे। यस्ता प्रश्नका उत्तर प्रश्नमै दिने बानी पर्यो। के रानीपोखरीमा बस्ने मानिसहरू रानीपोखरी भित्र नै बस्छन् त? साँच्चै धरहरासँग धेरै नै आत्मियता रहेछ, हामी धरहरा वरिपरि बस्नेहरूको। धरहराले हामीलाई हरेक दिन बिहान, दिउँसो र साँझ एकनासले नियालेर हेरेको भान हुन्थ्यो। अगाडि हुँदा त्यति महत्व नभएको तर नभएपछि अभाव खड्किँदो रहेछ। वि. . .
|
मेरा बा-आमाले भगवानको कृपा भन्दै खुरुखुरु एक दर्जनको हाराहारीमा सन्तान जन्माए। तीसको त्यो दशक पश्चिमी पहाडमा अनिकालले गर्लम्म अंगालो हालेको थियो। मेरी पाँच वटी दिदीहरु कहिल्यै स्कुल जान पाएनन्। मेरा दाजुले छोरा भएकैले कसो-कसो गरी स्कुलको मुख देखे, त्यै पनि बाबाले त्यस बेलाका धरणीधर साहुबाट महिनाको सय कडा तीन ब्याज खोजेर। मलाई सम्झना छ आमा लगातार वर्षेनि सुत्केरी हुनुहुन्थ्यो। त्यो बेलासम्म मावलीले पठाइदिएको चामलको भात पाक्दा हामी चार पाँच भाइबहिनी रित्तो थाल. . .
|
धेरै वर्षपछि म दाङको मानपुरस्थित दीपेन्द्र मा. वि पुगेँ। जुन विद्यालयमा म पढेको थिएँ। संयोग राम्रै परेछ। त्यसदिन विद्यालय व्यवस्थापन समिति चयनको लागि अभिभावक भेला बोलाइएको रहेछ। ठूल्ठूला वर पीपलको बोटमुनि झनै ठूला मान्छेलाई आसनग्रहन गराउँदै आभिभावक भेलाको औपचारिक कार्यक्रम सुरु भयो। कार्यक्रममा विभिन्न राजनीतिक दलका प्रतिनिधिको भाषण कानका जाली च्यात्ने गरी चर्कियो। भाषणमा एउटा कुरो निकै चोटिलो तरिकाले उठ्यो। शिक्षा सेवा आयोगमा बारम्बार कोसिस गर्दा पनि फेल हुने शिक्षकले पढाएका निजी विद्यालयका. . .
|
नेपालमा राजा रणजीत मल्लकै पालामा एलाेपेथिक उपचार पद्दति भित्रिए पनि अायुर्वेद लाेकप्रिय रहेकाे राेचक इतिहास पाइन्छ। मानव समुदाय कैयौं रोगसँग लड्यो, कतिपय रोगलाई आफ्नै क्षेत्र र संस्कृति विशेषमा आधारित उपचार विधिले निको पार्यो भने कैयौं रोगले सदैव चुनौती दिइरह्यो। आधुनिक औषधि विज्ञानको विकासपछि पनि कतिपय असाध्य रोगको त्रास कायम छ। संसारका विभिन्न स्थान वा संस्कृतिविशेषले औषधि उपचारका आ–आफ्नै पद्धतिको विकास तथा विस्तार गरे। तीमध्ये कतिपय पद्धति निकै लोकप्रिय भयो। परम्परागत औषधि उपचार विधिमध्ये आयुर्वेदिक, युनानी, इरानी, इस्लामिक, चिनियाँ, कोरियाली जस्ता देश, ठाउँ र संस्कृति विशेषमा आधारित चिकित्सा प्रणाली संसारभर लोकप्रिय रहे। नेपालमा आयुर्वेदिक र युनानी दुई पद्धतिको अभ्यास भए पनि बढी प्रभाव आयुर्वेदिकको रह्यो। आयुर्वेद दक्षिण एशियाका घर–घरमा प्रयोग हुने उपचार विधिका रूपमा प्रचलित मात्र भएन, व्यावसायिक पनि बनेको प्रमाणहरू भेटिन्छन्। विक्रमको १९५०–६० को दशकमा नेपालमा आयुर्वेदिक औषधिहरूलाई व्यावसायिक रूप दिने प्रयास भएको देखिन्छ– त्यसवेलाका पत्रपत्रिकाका विज्ञापन र पर्चा–पम्पलेट हेर्दा। आधुनिक चिकित्सा पद्धतिका अध्येताहरू राजा रणजित मल्लले विसं १७९० को दशकमा पादरीहरूमार्फत पश्चिमा संसारमा लोकप्रिय बन्दै गरेको औषधि तथा आधुनिक चिकित्सा विधि भित्र्याएको मान्दछन्। तर, नेपाली समाजले वैद्य, लामा, धामी–झाँक्री (आयुर्वेद, युनानी वा परम्परागत चिकित्सा विधि) मा विश्वास गरिरह्यो। १९५८ साल पछिसम्म पनि काठमाडौं उपत्यकामा आयुर्वेदिक औषधि लोकप्रिय रहेको त्यसवेला गोरखापत्रमा छापिएका विज्ञापन, समाचार र आलेखहरूले देखाउँछ। ‘दिनचर्या’ शीर्षकमा प्रकाशित गोरखापत्रको समाचारले आयुर्वेदको गुणगान यसरी गाउँछ– ‘जुन जुन उपाय गर्नाले मनुष्य सधै स्वस्थ्य चित्तमै आफ्नु मतलब सिद्ध गर्छ सो उपाय वैद्य गावस्, वैद्यले वतायाको दीनचर्या रात्रिचर्या ऋतुचर्या गर्नाले पुरुष निरोगी दीर्घायुभै आर्को हिसाबले कदापि निरोगि हुन शक्दैन’ (१९५८ आषाढसुदी १, भाग १ संख्या ७०)। गोरखापत्र आयुर्वेदको महत्वबारे बोल्दैन मात्र, बरू उपचार विधि पनि लेख्छ– तत्काल फाइदा दिने औषधी दाह रोगमा बयेर अमला पिनि मालिस गर्नु गदहाको ताजा लिदि (विष्टा) को अरक नाकमा हालनाले नक्सिर पिनास बन्दहुन्छ (१९५८ श्रावण वदी १३)। गोरखापत्रले १९५८ कार्तिक शुदी ७ मा पनि गोचिकित्सा विधिबारेको समाचार छापेको छ भने आयुर्वेद बाहेकका उपचार पद्धतिलाई पनि ठाउँ दिएको छ। ‘हैजाको नञा औषधि’ शीर्षक समाचारमा गोरखापत्रले भनेको छ– ‘आसनसोल माइनका बोर्ड अफ हेल्थका चीफ सानीटरी अफिसर डाक्टर जे डब्ल्यु टुञ्चले प्रस्तुत गरेका कलेरा मिक्शर तेलले फाइदा गरेको छ। ’ गोरखापत्रमा यस्ता समाचारका अतिरिक्त आयुर्वेदका औषधालय र औषधिहरूबारे नियमित विज्ञापन देखा पर्छन्। धन्वन्तर्यालयको एउटा विज्ञापन यस्तो छ– शास्त्रोक्त रीति विधिविधानले बनेका च्यवनप्राश, असल घृततैल मञ्जनादिहरू पायिने पुरानो औषधालय। राजवैद्य रामदास, धन्वन्तर्यालय, नं ६२ त्रिपुरेश्वर (१९८२ जेठ १२ गते)। गोरखापत्रमा आयुर्वेदिक औषधालयको विज्ञापनसँगै ग्रहदशा र चिना हेराउने विज्ञापन पनि जोडिएर आएको भेटिन्छ। कतिपय पसलले आयुर्वेदिक औषधि, ग्रहदशा वा चिना हेराउने कामका अतिरिक्त गाई–गोरु वा भैंसीका औषधि उपचारका विज्ञापन पनि सँगै गर्थे। त्यस्ता विज्ञापनहरू पर्चा–पम्पलेटका माध्यमबाट शहरभरि पुग्थे। जस्तो, मिति उल्लेख नभएको (१०८०? ) ‘नारायण ज्योति वैद्य कार्यालय’ को नाममा वितरित एउटा पम्पलेटले ‘गाई, गोरु, भैंसीहरू’ को औषधि पाइने विज्ञापन गरेको छ। आयुर्वेदका प्रवर्तक धन्वन्तरीको सम्झ्ना गर्दै पम्पलेट भन्छ– ‘आजकाल गाई भैंसी गोरुहरूको जिभ्रादेखि मन्तिर किल्किलेको माझ्मा जिभ्रोको मूल पकडी भ्याक्ते रोग निस्केको हुनाले साह्रै पीडाभै बराबर हानि भएको देखिन्छ। सो रोगको लक्षण मुख चलाउनै नसक्ने, मुख शेतोभै गह्नाउने झोक्रि रहने ज्वरो अन्तरगत हुने, कान चीसो हुने, खुट्टा लङ्गडो जस्तो हुने, दिशा पिसाप खलास नहुने, थरथर काप्ने, विचेष्टा भैरहने यस रोगको औषधि कोशिस साथ तयार गरी धेरैलाई खुलाई अनुभव सिद्ध भएको छ। ’ विज्ञापनले रोगको लक्षण मात्र बताउँदैन, उपचार विधि पनि सँगै दिन्छ। यसले केको विज्ञापन गरेर कुन कुराको प्रचार गर्न वा बेच्न खोजेको हो, त्यो भने प्रष्ट हुँदैन। गाईको रक्षा गरे धर्म, अर्थ, काम र मोक्ष प्राप्त हुने जानकारी दिंदै शुरू गरिएको विज्ञापनले भ्यागुते रोग उपचारका लागि वैद्यले बनाएको औषधि किन्नुपर्ने बाध्यता नरहेको देखाउँदै अन्य उपचार वा सेवाका लागि कार्यालयमा आउन अनुरोध गरिएको छ। कार्यालयमा सूर्यपाक शुद्ध शिलाजित, सर्व रोगहारी कस्तूरी मात्रा, विचित्र दन्तमञ्जन, उत्तम भीमसेनी कपूर, ताम्रभरम, वैक्रान्तभष्म, घिउ, तेलहरू पाउने उल्लेख छ। घरमै बोलाएर पनि उपचार सुविधा पाउने व्यवस्था मिलाइएको यस विज्ञापनमा ‘गरीबहरूलाई बेदाममा औषधि दिइन्छ’ भनेर सामाजिक उत्तरदायित्व पनि लिन खोजिएको छ। त्यसो त, यस कार्यालयले रु. १ देखि रु. ५० सम्मका चिना र वर्ष पत्रिका समेत तयार पार्ने गरेको बुझिन्छ, विज्ञापनबाट। पञ्चाङ्ग र पात्रोको बिक्रीवितरण पनि यसै कार्यालयबाट हुने गरेको देखिन्छ। एउटै कार्यालयको विविध विज्ञापनले नेपालभित्र औषधि उपचारका विधि, व्यापार प्रवर्द्धनका निम्ति गरिएका काम तथा आयुर्वेद उपचारका सामान्य जानकारीहरू मात्र नदिई तत्कालीन समाज बुझन पनि सघाउँछ।
|
५ वर्षकी भुमिका मोक्तानले दयाराम महर्जनलाइ पछ्याएको देखेर उनीहरुबीचको माया बुझ्न मलाइ गार्हो भएन। घरिघरी दयारामलाई अंकमाल गरिरहेकी सानी नानी भूमिका सोधिरहेकी थिइन् – सर आज बिहान कता जानु भएको थियो? भूमिकाको प्रश्नको जवाफमा दयारामको मायो झल्किन्थ्यो। उनीहरुको कुराकानी र वार्तालाप देखेर पहिले त मलाइ लाग्यो भूमिका दयारामको आफ्नै छोरी हुनुपर्छ। तै पनि मैले अनकनाउदै सोधे- सर यो नानी चाहि को हुन् नि? हसिलो अनुहारका दयारामले नरम स्वरमा भने – भूमिका मोक्तान. . .
|
उठ उठ साथीहरू नयाँ बिहान छाइसक्यो नयाँ काम सुरू गर्न नयाँ वर्ष आइसक्यो। नबलेका चुल्होहरु बाल्नेगरी आएको छ। च्यात्तिएको मनहरु टाल्नेगरी आएको छ। नयाँ सालमा बिहानिको सूर्य किरण छाइसक्यो। नयाँ काम सुरू गर्न नयाँ बर्ष आइसक्यो। विकासको धुनसँगै त्यसकै गीत गाएको छ नौलो नयाँ योजना को पोको कसि ल्याएको छ। आजको यो बिहानीले मन्द मुस्कान छाइसक्यो नयाँ काम सुरू गर्न नयाँ वर्ष आइसक्यो। नयाँ बर्ष सँग सँगै सबको मनमा छाओस हर्ष मनैदेखि स्वाग. . .
|
बेलाबखतमा उटपट्याङ कामहरु गर्छन् नेपालका सरकारी अधिकारीहरु। कुन बेला विदेश पुग्छन्। अनि त्यतातिर के देख्छन्। सोच्दा हुन्-‘यसलाई नेपालमा कार्यान्वयन गर्न पाइयो भने त रातारात चर्चित पनि होइन्छ। अनि उस्तै परे कुस्त दाम पनि कमाइन्छ। ’ नेपाल फर्कियो। अनि प्रस्ताव बनायो, परामर्शदाता छनौट गर्यो। परामर्शदाताले पनि कुनै देश नटेकिकनै अनलाइनबाटै अर्थात ‘गुगल गरेर’ कपीपेष्टको माध्यमबाट नीतिको मस्यौदा तयार पारिदिन्छन्। त्यसलाई वृहत छलफलमै नल्याई कार्यान्वयनमा ल्याउने परम्परा नेपालम. . .
|
नेपाली जाति जहाँजहाँ पुगेका थिए ती सबैतिर पुगेर ‘रूपमती’ हाईहाई भइन्। “ए चमेली, चमेली, के तेरी दुलही बज्यै अझै उठेकी छैन? लम्पसार परेर सुतिरहेकी होली। घाम बाबुलालको छानामा पुगिसक्यो! छि! आजकालका ठिटीहरू त कस्ता नकच्चरी हुँदा रहेछन्! कागले आएर ठुङ्ला भन्देन ऐ! …” १९९१ सालमा प्रकाशित नेपाली भाषाको पहिलो मौलिक सामाजिक उपन्यासका शुरूका केही वाक्य हुन् यी। काठमाण्डू खाल्डाको, भनौं त्यस वेलाको भाकामा नेपालको, सम्भ्रान्त बाहुन परिवारले बोल्ने भाषामा लेखिएका त्यति दुई–चार वाक्यले नै ‘रूपमती’ लाई नेपालीमाझ् लोकप्रिय बनाइदियो। अनि दरबार स्कूलका ‘हेडमाष्टर’, प्यूखाटोल निवासी रुद्रराज पाण्डेय रातारात सुप्रसिद्ध भए। रुद्रराज पाण्डे। तस्वीरः नइ प्रकाशन हिन्दी र नेपालीका ‘तोतामैना’, ‘वीरसिक्का’ अनि ‘चन्द्रकान्ता सन्तति’ र ‘भूतनाथ’ जस्ता मनगढन्ते तथा तिलस्मी हिन्दी उपन्यास पढ्ने बानी परेका नेपाली महिलाहरू त ‘रूपमती’ का ‘फ्यानै’ भैहाले! अझ्, स्कूलका ९–१० क्लासमा नेपाली पाठ्यपुस्तक बनाइदिएर त्यो भर्खरभर्खर खुलेको एस. एल. सी. परीक्षामा प्रश्न समेत सोधिने पुस्तक भएपछि त ‘रूपमती’ लाई देशव्यापी हुन बेरै लागेन। नेपालमा मात्र होइन, नेपाली जाति जहाँजहाँ पुगेका थिए ती सबैतिर ‘रूपमती’ पुग्यो नै। पुगेको मात्र पनि होइन, पुस्तक जहाँजहाँ पुग्यो सबै ठाउँमा रूपमती सबैकी ‘हाईहाई’ भइन्। विचरी त्यहाँभित्रकी ‘बरालपुत्री’ ले भने सबैतिर टोकसो नै खानु पर्यो! अनि चमेलीकी मालिक्नी ‘सासूबजै’ ले सबै ठाउँमा ‘कस्ती मापाकी बूढी’ भन्ने अखानो खेपिन्। नेपाली समाजमा ‘रूपमती’ किन लोकप्रिय भयो, किन यसले हाम्रो समाजमा त्यसरी जरो गाड्यो भनेर बुझनलाई यस किताबको भूमिकास्वरूप १९९१ सालमै बालकृष्ण शमशेर (समजी) ले लेखेको ‘प्रस्तावना’ यहाँ पूरै सार्नुपर्ने हुन्छ। तर स्थानाभावले हामी यहाँ त्यो गर्न सक्दैनौं। अतः त्यस प्रस्तावनाभित्रका समजीका केही सान्दर्भिक वाक्यहरू उद्धृत गरेर हेरौं। त्यो लेखोट हेर्दा के स्पष्ट हुन्छ भने उतिवेला अर्थात् विक्रमीय गत शताब्दीको नब्बे सालतिरसम्म नेपाली समाजमा उपन्यास भन्ने विधालाई राम्रो नजरले हेरिंदो रहेनछ। भनौं हेय नै मानिंदो रहेछ त्यो। ‘रूपमती उपन्यास रूपमा छ। उपन्यासको नाम घृणाले लिने, सुन्ने धेरैको बानी छ। त्यो उनीहरूको भूल हो’ भन्दै समजी ‘रूपमती’ ले नेपालीको त्यो भ्रम मेटाउला भन्ने विश्वास प्रकट गर्छन्। लेख्छन् ‘कुनै उपन्यास जनताको आचार–सुधारको निम्ति बनेको छ भने त्यस्तो नित्य पाठ गर्नु उचित हुन्छ। ‘रूपमती’ यस्तै किसिमको उपन्यास हो भन्ने मेरो विश्वास छ। … खाना त्यही खाना हो जुन स्वादिलो छ, जुन पथ्य पनि छ। ‘रूपमती’ लाई मैले यस्तै उपन्यास ठानेको छु। ’ समजी आफ्नो भनाइ प्रमाणित गर्न त्यस पुस्तकभित्रका पात्रहरूको मनोवैज्ञानिक विश्लेषण समेत गर्छन्। लेख्छन्– ‘… निष्पक्षपाती परमेश्वरको भर परी संसारका सुखदुःख दुवैलाई असार सम्झी धैर्यपूर्वक हार सहेर संसार जित्ने रूपमतीको शिक्षालाई मैले त स्त्रीजातिको निम्ति एउटा ठूलो आदर्श र कालानुसार एक मात्र अमृतको घुट्को मानेको छु। … रूपमतीले प्रत्यक्ष देखिन् कसरी एउटा अदृश्य हात आफूले नअह्राएर पनि आफ्नो निम्ति खडा भई सजाय दिनुपर्नेलाई तौली तौली सजाय दिइरहेछ। ’ रूपमती त रूपमती नै भइन्, पुस्तककी मुख्य पात्र, ‘हिरोइन’। समजीले अरू पात्रलाई पनि बिर्सेका छैनन्। कतिसम्म भने उपन्यासकी खलपात्र बरालपुत्री र उसका पतिलाई पनि बन्चराले नहानेर कमलो पाराले चिरफार गरेका छन्। लेख्छन्– ‘दोस्रो श्रेणीमा शर्माजीहरू छन्, निर्दोषीका गला रेट्न सक्दैनन्। बरालपुत्री र रविलाल समेत तेस्रो श्रेणीका पात्र हुन्, राक्षस होइनन्। ’ अझ्, ती तेस्रो श्रेणीका पात्रभन्दा पनि भित्र पुगेका छन् समजीका विश्लेषक आँखा। तिनले देखे– ‘अझ् चट्टुपत्नी, दाहालनी बज्यै, लुइँटेलनी बज्यै, धाई बूढी, राशविहारी, बिच्छीहरूको बयान र ठटेउली कुराले यो उपन्यासलाई, एकदम नेपालीहरूको हृदयङ्गम तुल्याइदिएको छ। यो यस किसिमको सर्वप्रथम पुस्तक हो। ’ मैले भन्नुपर्ने कुरा उहिल्यै भनिदिएर समजीले मलाई सजिलो पारिदिएका छन्। अब ‘रूपमती’ लाई नेपाली पुस्तक सम्पदाको क्रममा यति माथि किन उचालें भनेर मैले बढी कैफियत दिइरहनु परेन। यतिसम्म भएपछि अब यो लेखोट टुंग्याउन फेरि म समजीलाई नै उभ्याउँछु। यसो भन्दै– “नेपाली गद्य लेखाइलाई बोलचालको भाषामा लेख्ने चलन हालै चलेको हो। काव्यरसमा चोपिएको भाषामा सामाजिक, चल्ती भाषा जत्तिको रुचिकर हुन्छ त्यति अरू कुनै किसिमको नभएको देखिन्छ। यस्तै लेखनशैलीमा ‘रूपमती’ ढलेको छ। त्यसैले डङ्का बज्दछ– मातृभाषाका प्रेमी कोही छन् भने यो उपन्यास प्रेमपात्र छ। ”
|
बच्चालाई बोलाउँदा हेर्दैन, अरूसँग खेल्दैन र उमेर अनुसारको व्यवहार देखाउँदैन भने अटिज्म भएको हुनसक्छ। मस्तिष्कभित्रको स्नायु विकासको गडबडीको उपज हो– अटिज्म। यो समस्या भएको बच्चा घुलमिल र अन्तरक्रियाबाट अलग रहन्छ। उसको रुचि सीमित खालको हुन्छ र एकै किसिमको काम दोहोर्याइरहन्छ। स्नायुकोषको संरचना र संजालको व्यवस्थापनमा असर पुगेर शरीरका विभिन्न भागबाट मस्तिष्कसम्म आएका सूचना परिष्कृत गर्न नसक्दा यो अवस्था सिर्जना हुन्छ। स्वीस मनोरोग विशेषज्ञ युजेन ब्ल्युलरले सन् १९१० मा ‘अटिज्म’ भनेर यो समस्याको नामकरण गरेका थिए। त्यसको तीन दशकपछि जोन हप्किन्स अस्पतालका लियो केनरले अटिज्म समस्या भएका बच्चाहरूको अध्ययन गरेर लक्षणहरू प्रचारमा ल्याए। सन् ८० को दशकपछि अटिज्म पहिचान गर्ने तौरतरीका तथा सजगतामा ठूलो प्रगति भएको मानिन्छ। तर, नेपालमा यसबारे गर्नुपर्ने काम धेरै छ। नेपालमा अटिज्म भएको जनसंख्या करीब तीन लाख रहेको अनुमान गरिए पनि केवल ५०० बालबालिकाका परिवार मात्र सम्पर्कमा आएका छन्। विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार संसारभर एक प्रतिशत बालबालिकामा अटिज्म समस्या छ। समयमै अटिज्म पहिचान नहुँदा बालबालिकाले अनाहकमा यातना र अभिभावकले तनाव झेलिराख्नुपरेको छ। प्रायः अभिभावकले बच्चा दुई वर्षको हुँदासम्म अटिज्मको भेउ नै पाउँदैनन्, जबकि लक्षणहरू ६ महीनादेखि दुई–तीन वर्षसम्म देखापर्छ। कारण र लक्षण स्नायुतन्तु धेरै भएर, तन्तुहरू असामान्य तवरले जोडिएर, एक ठाउँबाट अर्कोमा सरेर, स्नायुको काम अनियन्त्रित भएर अटिज्म समस्या उत्पन्न हुन्छ। त्यसबाहेक वंशाणुगत, गर्भावस्थाको ८ हप्तासम्म गलत औषधि सेवन, कतिपय संक्रामक रोग, कीटनाशक औषधि, रङरोगन र पेट्रोलियम पदार्थमा मिसाइने केमिकलको प्रभाव, तनावग्रस्त गर्भावस्था र कतिपय भ्याक्सिनले पनि अटिज्म हुन सक्छ। अटिज्म भएका बालबालिकाले कसैसँग आँखा नजुधाउने, नमुस्कुराउने, बोलाउँदा प्रतिक्रिया नजनाउने, एक्लै वा नजिकको नातेदारसँग मात्र टाँसिएर बस्न रुचाउने हुन्छ। जन्मेको ६ महीनादेखि एक वर्षमै यस्तो स्वभाव देखिन थाल्छ। अटिज्म प्रभावितमध्ये एकतिहाइदेखि आधासम्म बालबालिका शब्द उच्चारण गर्न नसक्ने हुनाले उनीहरूको क्रियाकलाप र संचारमा नकारात्मक असर पुगिराखेको हुन्छ। उनीहरू संचार गरेर साथी बनाउन सक्तैनन्। केही माग्दैनन्, पिरोल्दैनन्, अनुभव साट्दैनन् र अरूको नक्कल गर्दैनन्। बरु, त्यही शब्द दोहोर्याइराख्छन्। औंलाले कुनै वस्तु देखाउँदा वस्तु नहेरी औंलातर्फ हेर्छन्। अटिज्म भएका बालबालिका एकै किसिमले हात ओल्टाईपल्टाई गरिराख्छन्, अर्थ नलाग्ने गरी कराइराख्छन्। साथै, टाउको घुमाउने, ठोकाउने गरिराख्छन्। खेलौनाहरू एकमाथि अर्को चाङ मिलाएर राख्छन्। टीभीमा सधैं एउटै च्यानल वा कार्यक्रम हेर्न खोज्छन्। कतिपयले सिसाकलम वा अन्य तीखो चीजबाट आफैं वा अरूलाई घोच्ने, हातले चिमोट्ने वा टोक्ने स्वभाव देखाउँछन्। तीमध्ये कसै कसैमा विलक्षण प्रतिभा हुन्छ। अटिज्म भएका प्रतिभाशाली बालबालिका आफूलाई ठूलो र महत्वको ठान्छन्। अटिज्मले मांसपेशी सबल हुन दिंदैन। अटिज्म प्रभावितमध्ये तीन चौथाइमा असामान्य तवरको खानेबानी हुन्छ, तर उनीहरू खानेकुरा छान्न सक्तैनन्। स्क्रिनिङ् र उपचार आफ्ना बालबच्चामा माथि उल्लिखितमध्ये कुनै लक्षण देखिने बित्तिकै जाँच गराउनुपर्छ। ‘जर्नल अफ अटिज्म एण्ड डेभेलपमेन्टल डिसअर्डर्स’ का अनुसार, १२ महीनासम्म बोली नफुटे, कुनै अर्थपूर्ण हाउभाउ (औंलाले देखाउने, हात हल्लाउने, बाईबाई गर्ने) गर्न नसके वा १६ महीनासम्म एक शब्द उच्चारण गर्न नसके बच्चामा अटिज्म स्त्रि्कनिङ गराउनुपर्छ। त्यस्तै, २४ महीनासम्म अर्थपूर्ण दुई शब्द भन्न नसके, कसैको नक्कल गरेर शब्द नदोहोर्याए वा सामाजिक क्रियाकलाप पटक्कै गर्न नजानेको अवस्थामा पनि स्त्रि्कनिङ आवश्यक हुन्छ। अमेरिका, जापान जस्ता विकसित मुलुकहरूमा १८ देखि २४ महीनाभित्रका सबै बालबालिकामा अटिज्म स्त्रि्कनिङ गर्ने सरकारी निर्देशिका छ। हामीकहाँ त्यस्तो व्यवस्था नभएकोले बाबुआमा आफैं सचेत भएर अग्रसर हुनुपर्छ। अटिज्म समस्याको निदान अभिभावकसँगको कुराकानी, बच्चाको संवेगात्मक तथा व्यवहार अवलोकन वा अन्तरक्रियाबाट खोजिन्छ। अटिज्मको निदानमा पहिले बालरोग विशेषज्ञ र पछि विशेषज्ञको सहयोग लिनुपर्छ। यो समस्याको पूर्ण उपचार छैन। कतिपय प्रतिवेदनहरूमा अटिज्म पूर्णरूपमा निको भएको पनि उल्लेख छ, तर ती नगण्य अपवाद मात्र हुन्। अटिज्म भएको बालबालिकाको अभाव कम गर्नु र पारिवारिक तनाव घटाइनु राम्रो उपचारविधि हो। सबैलाई एकैखाले उपचार उपयुक्त नहुने भएकोले बच्चापिच्छे फरक विधि अपनाउनुपर्छ। अटिज्मको उपचारमा छोटो समयको लागि मानसिक औषधि आवश्यक परे पनि शिक्षा र तालीम नै मुख्य हो भने परिवार र शिक्षणविधि मुख्य स्रोतसाधन। उपचारको मुख्य उद्देश्य चाहिं आफ्नो हेरचाह आफैं गर्ने, सामाजिक–व्यावसायिक र आत्मनिर्भर बन्ने हो। असामान्य तथा हानि पुग्ने व्यवहार नगर्ने बनाउनुपर्दछ। अटिज्म भएका बालबालिकाका लागि यस्तो विशेष व्यावहारिक शिक्षा (उपचार) सकेसम्म चाँडो शुरू गर्नुपर्छ। शुरूमै व्यावहारिक र संवेगात्मक अन्तरक्रिया गराउन सक्दा अटिज्म प्रभावित बालबालिकालाई सामान्य हुन मद्दत पुग्छ।
|
घर दोलखाको शैलुङ। एक वर्षअघिसम्म घर भन्न मिल्थ्यो। अहिले पनि हामी छौ। म श्रीमती, छोरा, छोरी छन्। घर छैन। गोठमा छौं। यसरी गोठमा बसेको पनि बर्ष बित्यो अर्थात ३ सय ६५ दिन भएछ। ८ हजार ७ सय ६० घन्टा। घन्टालाई साठीले गुणा गरे मिनेट निस्केला। यो एक बर्षमा आइ पर्ने चाडबाड आए गए। सकिए। जाडो पनि आयो गर्मी पनि। बर्षा पनि भयो र हिउँदको हिउँ पनि। तर हामीले भोगिरहेको हाम्रो दैनिकी भने जस्ताको तस्तै छ। हाम्रो दुइटा घर थिए। एउटा बाले बनाएको एउटा नयाँ। पुरानो भन्दा नयाँमा बस्न राम्रो थियो। सबै त्यतै बस्थ्यौ। . . .
|
उपप्रधान तथा परराष्ट्रमन्त्री कमल थापाले युद्धअपराध आरोपमा बेलायतमा कानुनी लडाइँ लडिरहेका नेपाली सेनाका कर्णेल कुमार लामाको शीर्ष रिहाइका लागि बेलायती अधिकारीसँग आग्रह गरेका छन्। अन्नपूर्ण पोस्टमा समाचार छ। बेलायती विदेशराज्यमन्त्री ह्युगो स्वायरसँग लन्डनमा भएको भेटमा परराष्ट्रमन्त्री थापाले पक्राउ परेको तीन वर्षसम्म पनि बहालवाला नेपाली सैनिक बेलायतबाट रिहा नहुनु दुःखद रहेको बताए। परराष्ट्रमन्त्री थापाले कर्णेल लामाका विषयमा बेलायती अधिकारीसँग कुराकानी भएको भेटपछि ट. . .
|
त्यही प्रहरी आएर हामीसँग यौन सम्पर्क गर्छ, त्यही प्रहरीले समाएर लान्छ अनि कुरो मिलेपछि त्यही प्रहरीले छाडिदिन्छ, ’ एक युवतीले आफ्नो पीडा टुंग्याउन नपाउँदै अर्कीले भनिन्, ‘थाकेका हुन्छौं, गलेका हुन्छौं तर प्रहरीले चाहेको बेलामा उनीहरुको ओछ्यान तताएनौ भने पक्राउ गर्छन्। हामी धेरै प्रहरीबाटै शोषणमा परेका छौं। ’ राजधानी दैनिकमा समाचार छ। बिर्तामोडस्थित एक होटलमा यौन व्यवसाय गरिरहेकी युवतीले यसरी सामूहिक पीडा सुनाउँदा अनुहारमा निकै पीडा थियो। पेट पाल्न शरीर बे. . .
|
निता र विकास एक अर्कालाई धेरै माया गर्थे र उनीहरू दुबैको परिवार त्यो मायामा सहमत थिए। १० वर्षअघि वैशाख महिनामा निता र विकासको बिहे गर्ने मिति तय भयो। नितालाई हामीले बेहुलीको श्रृंगारमा सजायौं। राम्री त उ छँदै थिई त्यो दिन बेहुलीको श्रृंगारमा निकै सुन्दर देखिएकी थिई। सबैका नजर उसैमाथि थिए। हामी जिस्काउँथ्यौं– विकासले त आज अरु केही पनि नहेर्ने भो। उ लजाउँदै मुस्कुराउँथी। उसको श्रंगार सकुञ्जेल विकासले धेरैचोटी फोन गरिसकेको थियो। तर हामीले ती दुईलाई जिस्काउने र थोरै मायाले सत. . .
|
१८ माघ २०७२, दिनको ११ बजे म मन्त्रिपरिषद् सचिवालय सिंहदरबार पुगें। २०४७ सालयताका प्रधानमन्त्रीले आफ्नो पद बहाली गरेपछिको पहिलो निर्णय र त्यसको कार्यान्वयन अवस्था के रहेछ भनेर थाहा पाउनु थियो। खोज्न त्योभन्दा अगाडिदेखिकै मन थियो। तर, जनताप्रति उत्तरदायी रहेको प्रजातान्त्रिक शासन प्रणालीको प्रमुख कार्यकारीले लिने निर्णय र त्यसको कार्यान्वयन अवस्था जान्न २०४७ साललाई आधार वर्ष बनाएँ। मलाई चाहिएको सूचना थियो– स्वर्गीय कृष्णप्रसाद भट्टराईदेखि केपी ओलीसम्मले प्रधानमन्त्रीको हैसियतमा गरेको पहिलो. . .
|
शान्तभवन अस्पतालमा मृत्युशैय्यामा सुतेको वेला, देवकोटाले भनेछन्– ‘मुनामदन’ बाहेक मेरा अरू सबै कृति जलाइदिए पनि हुन्छ! आधुनिक नेपाली भाषासंसारका त्रिमूर्तिमध्येका एक, लक्ष्मीप्रसाद देवकोटालाई सरकारले होइन, नेपाली जनताले ‘महाकवि’ भन्ने उपाधि दिएका हुन्। त्यसोभन्दा राजनीति घुसाएजस्तो देखियो, त्यसैले यसो भनूँ, “महाकवि भन्ने विशेषण लक्ष्मीप्रसाद देवकोटालाई नेपाली जातिले दिएका हुन्। ” देवकोटा कवि मात्र थिएनन्, उनी सबै विधाका पण्डित थिए। उनले के के लेखे, कति लेखे भन्ने कुनै लेखा नै छैन। कति लेखिए, त्यसै फालिए, कति चोरिएर अरूकै भए ठेगान छैन। अतः देवकोटाका कृति यति नै हुन् भन्न कसैले सकेका छैनन्, उनको जीवनी र कृतित्वमा शोध–खोज गर्ने नित्यराज, कुमारबहादुर या ‘बन्धु’ ले समेत। मदन पुरस्कार पुस्तकालय (मपुपु) मा भने उनका नाममा जम्मा ६८ ओटा कृति चढेर रहेका छन्। तर पक्का छ– त्यो ‘समग्र’ होइन। यी सत्तरी जति पुस्तकलाई नै समग्र मानेर यीमध्ये सबभन्दा ठूलो या मह140वपूर्ण कुन हो? भनेर सोध्यो भने छान्न कठिन हुन्छ। कसैलाई कुनै मन पर्ला अरू कसैलाई अर्कै कुनै। भए पनि, देवकोटाको ‘म्याङ्गनम् ओपस्’ (सबैभन्दा ठूलो किताब) त शाकुन्तल महाकाव्य नै हो नभनी सुख छैन। देवकोटाकै भाकामा पनि यो महाकाव्य नेपाली भाषामा ‘आइसल्याण्डको सर्प’ जस्तो भएर आएको थियो। अर्थात् केही नभएको ठाउँमा प्रवेश गरेको थियो त्यसले। भनेको के भने, त्यस वेलासम्म हाम्रो भाषामा महाकाव्य लेखिएकै थिएन, ‘शाकुन्तल’ नै सबभन्दा पहिलो नेपाली महाकाव्य हो। राम्रो पनि छ त्यो। काव्यशास्त्रका सबै रीत पुर्याएर अत्यन्त सुन्दर ढङ्गले लेखिएको छ ‘शाकुन्तल’। यति हुँदाहुँदै पनि पछि त्यसका स्रष्टा स्वयंलाई लाग्न थालेछ― ‘शाकुन्तल’ दोषरहित छैन, अनेक त्रुटि छन् त्यसमा भन्ने। त्यसैले नै हुनुपर्छ शान्तभवन अस्पतालमा मृत्युशैच्चयामा सुतेको वेला, उनले भनेछन्– ‘मुनामदन’ बाहेक मेरा अरू सबै कृति जलाइदिए पनि हुन्छ! त्यही कुरालाई लिएर २०२७ सालमा साझा प्रकाशनले ‘मुनामदन’ पहिलो पटक छाप्दा लेखेछ– “महाकविले भने पनि हामी नेपालीचाहिं एकमुखले भन्छौं– जलाउन पर्दैन, ती सबै कृति अमर छन्, बाँचिरहने छन्। अब यस मुनामदनलाई त ‘अमर’ मात्र भनेर पनि पुग्दैन होला। यो त ‘अजर’ पनि रहेछ। आज तीस वर्ष पुगिसकेर पनि यो त्यत्तिकै प्रिय छ, जति पहिले थियो। ” १९९२ चैतमा छापिएको थियो ‘मुनामदन’ पहिलो पटक कमलपोखरी ठटुनटीका लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा ‘बीएबीएल’ का नामबाट। मपुपुको सूची नं. २४३ मा भने त्यस पुस्तकको प्रकाशकको कोठामा ब्राकेटमा ‘ब्रह्मशमशेर राणा’ भन्ने टाँगिएको छ। त्यसको कारण के रहेछ भने पुस्तकालयमा दर्ता भएको ‘मुनामदन’ को त्यस प्रतिमा देवकोटाले आफ्नै हस्ताक्षरमा अंग्रेजीमा त्यो किताब जनरल ब्रह्मशमशेरलाई ‘प्रेजेन्ट’ गरेको बेहोरा रहेछ। मपुपु स्थापना भएपछि ती जनरलसाहेबले आफ्ना संग्रहका सबै पुस्तक मपुपुलाई उपहार दिएका थिए। एउटा संजोगै हो― त्यसै संग्रहमा रहेछ ‘मुनामदन’ को त्यो पहिलो प्रति! अब विचार गरौं। देवकोटाको ‘शाकुन्तल’ महाकाव्य नेपाली भाषाको सर्वोत्कृष्ट र बेजोड ग्रन्थ हो। तर त्यसको उत्कृष्टता, सुन्दरता र काव्यकारिता नेपाली शिक्षित बुद्धिजीवी र प्राज्ञिकवर्गकै पेवा भएर रहिदियो, सर्वसाधारण जनतासम्म त्यसको रस रसाउन, भिज्नै पाएन। ‘मुनामदन’ ले भने हिमालका कटेरादेखि तराईमा खरका छाप्रासम्म अनि आसाम र बर्माका गोठमा पनि पुगेर रसवर्षण गरिरह्यो र अझ् गर्दैछ। त्यसै हुँदा महाकविका कृतिहरूमा ‘पुस्तक सम्पदा’ का लागि पुस्तक चयन गर्दा यो क. दी. ले ‘मुनामदन’ लाई छानेर गल्ती गरेको छैन। ‘उसो भए मुनामदनमा तँलाई सबभन्दा राम्रा लागेका केही पंक्ति भन्’ भनी मलाई कसैले भन्यो भने म यी लाइन छानुँला ‘समर्पण’ काः “हे मेरा भाइ! हे मेरा बहिनी! पहाड शहरमा, यो यौटा मेरो भक्तिको माला चढाएँ चरणमा। अरू ता मैले के गर्न सक्थें! अपढ–अज्ञानी, आँसुले भिजेको यो फूल गाँसें नजानी नजानी। घाम र छाया–बीचमा फुल्यो मनको फूलबारी, सपनाभित्र फुलेको ल्याएँ विपना ओसारी! क्या राम्रो, मीठो नेपाली गाना झयाउरे भनेको! यो खेतभित्र बिरुवा रोपें नदेखी खनेको। फुलेर जाओस्, वैलेर जाओस् ईश्वर–इच्छा हो, पयरमनि नकुल्च भाइ! यो मेरो भिक्षा हो! नेपाली गेडा, नेपाली दाना, नेपाली रसले भिजेको मीठो रसिलो गीत, नेपाली कसले नेपाली भन्ने कसले त्यसै आँखा नै चिम्लेला; प्रतिभाबाट छहरा छुटे, हृदय नछोला?
|
भूकम्पको समय यो पृथ्वी जीव मात्रको लागि सुख शान्ति दायक नै रहोस् र उल्कापात हाम्रो लागि अनिष्टकारक नहुन् तथा तूफान र नक्षत्रहरुसँग उल्काको ठोक्किनु हाम्रो लागि सर्वविध मंगलदायक नै होस्। अथर्ववेद १९. ९। गर्गले पराशरलाई भनेका थिए-भूकम्पको कारणलाई पूर्ण रूपले निर्णय गर्न कठिन छ अत: अदृष्ट वा अज्ञात कारणले भूकम्प आउने हुन्छ। यसै कारण यसको पुनरावृतिलाई कुनै निश्चित नियमावलीमा बाँध्न कठिन हुन्छ। तर पृथ्वीको भित्र विद्यमान वायुको दवाब जब धेरै उच्चस्तरमा बाहिरी वायुको दवाबसँग संघर्ष गर्छ। उनीह. . .
|
कुरा गत साताको हो, बेलुकाको ८ बजे तिर खाना खाएर परिवार यसो हिड्दै घुम्न निस्केका थियौं। पोखराको न्यूरोडमा सवारी साधन चेक जाँच भइरहेको थियो। हामी पोखरा उपमहानगरपालिका तल पुगेर पुनः त्यही बाटो फर्किदै थियौं। बाइकमा सवार एक जोडीलाई ट्राफिकले रोकेर केरकार गरिहेका थिए। एकछिन हामी रोकियौं र रमिते झै ट्राफिकका गतिविधि र ती जोडीको अनुनय विनय हेरिरह्यौ। बाइकवाला जोडीसँग लाइसेन्स ब्लु बुक नभएर चेकिङमा परे होलान् भन्ने लाग्यो। तर, ट्राफिकले लाइसेन्स र ब्लुबुक भएर मात्र हुन्छ भन्दै हप्काइरहेको सुनेपछि. . .
|
हुन त, सम्झनुको औचित्य पनि केही देख्दिनँ। भावनात्मक सम्बन्ध मेटिइसकेको छ। सबै बितिगयो सम्झन पनि चाहन्न तिमीलाई। त्यतिबेला अन्जानमै गाँसिएको तिमीसँगको त्यो नाता न तिमीले सुमधुर बनाउनका लागि सोच्यौ न मैले। हरेक मान्छेले जिन्दगीमा सम्झौता गर्ने दिन आउँछ भन्ने बुझेकी थिइनँ। त्यसैले त तिम्रो र मेरो बाटो फरक भयो। दाजुभाइ, दिदीबिहिनी, नातागोता आफन्तहरुले मिलेर बनाएको लगन गाँठो तोड्यौँ हामीले। तिमी र म बराबर जिम्मेवार छौँ यसमा। छोड्ने बेलामा तिम्रो र मेरो लगनगाँठोकै एउटा मात्र चिनो फोट. . .
|
लामो बेलायत बसाईपछि सन् २००९ मा स्थायी रूपमा नेपाल फर्किँदा मैले कान्तिपुर दैनिकमा लेखेको थिएँ, ‘म फर्किएर कैयौं नेपालीहरूले झैं हिलोमा कमल फुलाउन नसकुँला, आकासको तारा खसाउन नसकुँला। म त्यस्तो कुनै महान् लक्ष्य लिएर फर्किन लागेको पनि होइन। तर. . . कल्याणको काममा कसैका लागि पनि साहायकसिद्ध हुन पाएँ भने म आफूलाई भाग्यशाली सम्झने छु। ’ फर्किएपछिका वर्षहरुमा मैले आफ्नो अधिकांश निजी समय त्यही काममा व्यतित गर्दै आएको छु। मैले परोपकारी गतिविधिमा संलग्न थुप्रै. . .
|
विभेद, अपजस र अन्तर्घातले थिलथिलो बनाएको तराई–मधेशमा गहिरिएको अन्योल तथा मौनताले शुभसंकेत गरिरहेको छैन। हिजोआज म वीरगंज जाँदा हरेक पटक त्यो वीरगंज खोज्ने असफल प्रयास गरिरहेको हुन्छु, जुन गिरीश गिरीको डकुमेन्ट्री ‘टीम नेपाल’ मा देखिन्छ। मैले २०४५ सालपछिको १५ वर्ष बिताएको जनकपुरसँग पनि मिल्छ, ‘टीम नेपाल’ का दृश्यहरू। तर, अहिले जनकपुर थकित र निराश छ। वीरगंज पनि अन्योलग्रस्त र मौन। यी ठाउँमा पहिला मैथली वा भोजपुरी बोलिरहेका हँसिला पहाडेहरू यत्रतत्र भेटिन्थे। उनीहरूले बोल्ने मैथली वा भोजपुरी र भोजपुरिया वा मैथिलहरूले बोल्ने नेपाली उस्तै हुन्थे– रमाइलो। ती शुद्ध हुन्नथे, तर हुन्थे बडो सफा। ती रमाइला लवजहरूले संकोच, मौनता र अन्योल उडाइरहेका हुन्थे अनि पहाड–मधेश दूरी तोडिरहन्थे। पछि कसको, कुन कित्ताको भन्ने चर्चा शुरू हुन थालेपछि भने संवाद–सहकार्यमाथि अन्योल र मौनताको राज चलेको छ। भनिन्छ– जब संवादभन्दा मौनता प्यारो लाग्न थाल्छ तब सम्बन्धमा दरार बढ्न थाल्छ, जुन अहिले मधेशमा भएको छ। थाती रहेको फूटबल२०६६ सालमा वीरगंज जाँदा राजनीतिमा लागेका युवकहरूको विकास अवधारणा–चाहना सुन्ने मौका मिलेको थियो। स्थानीय युवा र सुरक्षा निकायबीच सुरक्षाको क्षेत्रमा कसरी समन्वय गर्न सकिन्छ भनेर छलफल गर्न जिल्ला प्रहरी प्रमुखलाई पनि निम्त्याइएको रहेछ। त्यसक्रममा स्थानीय युवाहरूको राष्ट्रियताप्रतिको धारणा र त्यसमा स्थानीय प्रशासनको भूमिकाबारे पनि रोचक छलफल हुन पुग्यो। छलफलमा सहभागी हुने क्रममा मैले राष्ट्रियतालाई एक संस्कृतिको रूपमा अर्थ्याउँदै एउटा योजना प्रस्ताव गरें– ‘काठमाडौंबाट कुनै एउटा बलियो फूटबल क्लबलाई बोलाउँ र बिहारको कुनै टीमलाई निम्तो दिउँ। रंगशालामा राष्ट्रिय झण्डा टाँग्ने काम स्थानीय युवालाई छाडौं। अनि हेरौं– वीरगंजको रंगशालामा कुन देश घन्किन्छ। र, काठमाडौंको क्लबले जितेको भोलिपल्ट यहाँका घर–घरमा भित्रेको खुशी हेरौं। साइकल चढेर रक्सौलतिर लागेको मधेशीको चालढालमा आएको परिवर्तन पनि नियालौं। ’ प्रहरी प्रमुखले मेरो प्रस्ताव खूब मन पराए अनि यसमा सक्दो सहयोग गर्ने वाचा गरे। त्यसको केही महीनामा उनको सरुवा भयो अनि वीरगंज रंगशालामा नेपाल जगाउने योजना पनि विस्मृतिमा गयो। बरु त्यसको करीब ६ वर्षपछि वीरगंजमा १७५ दिन मधेश आन्दोलन भयो, कैयौंले ज्यान गुमाए। त्यो लडाईं पनि त्यही चन्द्र र सूर्यमा आफ्नो अनुहार खोज्नको लागि थियो, तर त्यो आकांक्षालाई पनि अन्ततः अपजसको शिकार बनाइयो। अहिले काठमाडौंबाट कुनै फूटबल टीम वीरगंज झर्यो भने शहर गुन्जायमान होला त? यसै भन्न सकिन्न। गएको चैत पहिलो साता स्थानीय युवाले आयोजना गरेको ‘वीरगंज युथ फेस्टिभल’ मा पनि सहभागी हुने मौका पाएँ। आयोजकहरू आन्दोलनपछि शहरमा व्याप्त अन्योल हटाउन चाहन्थे, जुन निकै सराहनीय कुरा थियो। तर, उनीहरू आफैं अन्योलग्रस्त थिए। ती पढा–लेखा युवक विरोधको कुरा नगर्ने प्रयासमा सक्दो मौन थिए। आफ्नो राजनीतिक मुद्दा स्थापित गर्न युवालाई प्रयोग गरेको राजनीतिक दलको सहयोग थिएन। सहजीकरणको आह्वान जनकपुरमा यसपालिको होलीमा उत्साह नहुनु अपेक्षित नै थियो। सांस्कृतिक शहर जनकपुरमा पनि आन्दोलनपछि अन्योल र मौनताको राज छ। मन्दिर र पोखरीहरूले शोभायमान यो शहरमा सामाजिक गतिविधि त निमिट्यान्नै भएको भान हुन्छ। आर्थिक गतिविधिमा भने रेमिट्यान्सको सुईले धुकधुकी कायमै राखेको देखियो। अन्योल र मौनता तोड्न नै होला, जनकपुरका युवा राजनीतिबाट मोडिएर सरसफाइ अभियानमा लागेका देखिए। समग्रमा, तराई–मधेशको पूरै आवादी मौन छ। यो मौनताको जबर्जस्ती निकास भने सबैका लागि घातक हुनसक्छ, राष्ट्रियताप्रतिको आत्मीय विषयलाई अन्योलग्रस्त बनाइएको छ। मधेशीहरूले संविधान नपढिकनै आन्दोलन गरे भन्ने अभियोग लगाएको काठमाडौंले मधेशमा साक्षरताको लागि इमानदार प्रयास गरेको भए शायदै आज यो अन्योल हुनेथियो। १६ बुँदे, नेपालको संविधान २०७२ र १७५ दिन लामो आन्दोलनपछिको मधेशको मौन अनुहारमा अब के हुन्छ भन्ने अन्योल छ। भन्न सकिने एउटै कुरा छ– मधेशमा जमेको यो अन्योल हटाउन सहजीकरण अत्यावश्यक भएको छ। यस्तो अन्योल र मौनताभित्रबाट राम्रो नतीजा आउने आशा गरेर बस्न मिल्दैन। सहजीकरणको आह्वान/उपक्रम हुनैपर्छ।
|
राज्य संयन्त्रका मुख्य अङ्गहरूमा एम्बुस–म्यान खोजेर राखौं अनि नागरिक अधिकारको घाँटी निमोठेर लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालको बिजोग हेरौं! “वर्तमान नेपालमा कुन–कुन शासन व्यवस्था विद्यमान छन्? ” गम्भीर मुद्रामा रहेका गुरुवरले सोधे। “संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक व्यवस्था”, सरल प्रश्न भेट्या साइतमा जवाफ दिन झ्म्टिंदै मैले कटाक्ष गरें, “द्वैध प्रणालीलाई त अव्यवस्था भनिन्छ, गुरुवर! ” “हेर, हेर बेवकूफको बुद्धि! ” गुरुवरको काउन्टर कटाक्षले मलाई खङ्ग्रङ्ग बनायो। बोक्रे विचारकहरूले अस्थिर सरकारको कारण देश उक्सेरो नलागेको दुखडा सुनाए पनि फराकिलो नजर फिराउँदा हामीकहाँ व्यवस्थै टिकाउन हम्मे पर्ने छ्याङ्ग हुन्छ, छुसी सरकारको के कुरा? सातसाले क्रान्तियता चार थान सग्ला शासन प्रणालीसँग ढोगभेट गरेका हामीले बाधाअड्काउ फुकाएर शाही सरकारलाई हाफ र प्रधानन्यायाधीश नेतृत्वको मन्त्रिपरिषद्लाई क्वाटर सकार्न नाइँनास्ति नगर्दा समग्रमा पौने पाँचवटा व्यवस्थाको स्वाद लिन भ्याइसकेका छौं। भर्खरै जन्मिएको संविधान कार्यान्वयन नहुँदै नयाँ नेपालमा अर्को व्यवस्था खप्टिसक्यो कि क्या हो? म टोलाएँ। बाहिरिया बतौरेहरूले नेपाली प्रजातिलाई अव्यवस्था फ्रेन्ड्ली वा व्यवस्था टोकुवाको पगरी धराउन बेर छैन, परन्तु सुव्यवस्थाको तिर्सनामा पुस्तौं संघर्ष गर्ने हामीलाई टोकस्नु आततायी कर्म ठहर्छ। नेपालमा अपनाइने व्यवस्थाहरू सधैं एम्बुसमा किन पर्छन्? भन्ने जब्बरे अवस्थामै छ। पुरानो व्यवस्था टिकाउन कन्दनी कसेका सुयोग्यहरूले नयाँ व्यवस्थामा झ्न् घच्चीको रोल पाउने हुँदा नयाँपनले तुषारोको सामना गर्नुपर्ने दाबी पिलन्धरे होइन। झ्न्डा–डन्डा हल्लाउने ठाउँमा उनै तैनाथ हुनपुग्दा नयाँ व्यवस्थामा पुरानो लुतो सल्कनु अनौठो भएन। “हामी अहिले लोकमान्त्रिक अदुआतन्त्र अन्तर्गत शासित मनुवा हुम्”, गुरुवरले मेरो तर्कना बिथोले, “संविधानप्रदत्त कानूनी उपचारको मौलिक हकलाई अदुअआ अड्डाले चुट्कीको भरमा निलम्बित गरिदिने व्यवस्था केको लोकतान्त्रिक गणतन्त्र? ” गुरुवर कुकाउनुको अन्तर्य बल्ल बुझियो। उच्चासनमा ढसमसिएर अख्तियार दुरुपयोग गर्नेहरूलाई ठिंगुर्याउन गठित अदुअआले साझ्ा यातायातका बेतलबी अध्यक्षलाई अनाहकमा एम्बुसमा पार्यो भन्दै बबाल मच्चिएको देख्दा उदेक लाग्छ। ख्यातनाम् भ्रष्टाचारी, अदालतबाट डामिएका अत्याचारी र अर्बौं कर छलीको प्रपञ्च मिलाउने धुन्धुकारीलाई गिजोल्दा तिनले अदुवा खाई सभा बस्दिने जुलूम भएकाले केही न केही गर्नै परो, अम्बुड्सम्यान त्यत्तिकै ढूस् हुनु त भएन नि! पत्रकार तथा अधिकारकर्मी समेत रहेका साझाका अध्यक्षलाई तारो बनाउँदा एक तीरमा मल्टिपल शिकार गर्न सकिने सत्य नबुझने बकम्फुसहरू डेढ दर्जन बस भएको साझा यातायातमा भ्रष्टाचार गरेर अकुत कसरी कमाइन्छ? भनेर औंला भाँच्दै दिमाग खराब गरिरहेका छन्। साझा यातायातलाई बौराउनु भनेको दशकौं लामो शासकीय असफलताको पारितोषिक स्वरुप प्राप्त सिस्टमलाई भरिभङ्ग पार्ने तिकडम भएकाले दण्डनीय अपराध हो। ठूलो दुःखले बैठाएको साझा बसलाई दोबारा गुडाउने षडयन्त्रले सारा कियाधरामा पानी फेर्छ। पूर्वसंचालकहरूको त्याग, तपस्या, बलिदान, इमानदारी र अहोरात्रको मिहिनेतले थल्याएको साझा बसमा हठात् प्राण संचारित हुँदा नै भ्रष्टाचार ठसठस्ती गन्हाउन थालेको थियो। त्यो गन्धसँगै अन्य संस्थानहरूलाई पनि ब्यूँताउनुपर्ने लफडा जन्मिने सम्भावना बढेर गयो। त्यसको दुष्परिणाम के हुन्छ, था’छ? निजी क्षेत्र ओझेल पर्छ, लूटतन्त्रमा अङ्कुश लाग्छ, मुनाफा घट्छ, अर्थतन्त्र भष्मखरानी हुन्छ। यस्तो कृत्यमा वेलैमा बे्रक लगाउनु अपरिहार्य भएको बुझनुपर्दैन, बेवकूफ? राणाकालका रैतीहरू बाङ्गो रूखलाई सोझाे कबोल्न रत्तिभर कचकच गर्दैनथे, उनीहरूलाई अमन र बडाहरूलाई चैन थियो। लोकतन्त्रले मात्तिएको नागरिक नामधारी जमात बडाहरूको गाथगाथीको विषयमा धरि बखेडा झिक्न तम्सिन्छन्। त्यस्तालाई थान्कोमा नराखे समाजमा अव्यवस्था फैलन्छ। मानवअधिकार र अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको ढिंढोरा पिटेर बडाहरूको निंदहराम गर्नेहरूको उत्पातले त्यसै पनि अन्तर्राष्ट्रिय सीमाना छिचोलेको छ। नाकाबन्दी भनेको नाकाबन्दी नै हो रे! अझ्, स्वाधीन राष्ट्रले विकल्प खोज्नुपर्छ रे! यसरी कुकाएर प्रभुको समेत माथा खराब गराउन उद्यत भएपछि कसरी सहन सकिन्छ? नूनको सोझो भन्ने कुराको पनि महत्व हुन्छ नि! त्यसमाथि, हुकूम प्रमाङ्गीबाट योग्यता आर्जन गरेकाले हुकूमी लहड नपाल्नु अप्राकृतिक हुन जान्छ। पाप–धर्म बतियाउने पन्डाहरू वैयक्तिक जीवनमा सबै आचारबाट फुक्काफाल भए जस्तै अरूलाई अख्तियारी सिकाउने अधिकारीलाई कुनै अधिकार र कर्तव्यको खुट्टीले बाँध्दैन। बडाले सुन्ने भनेकै मनको बात हो। अदृश्य अङ्कुशेतिर लक्कड लगाई अख्तियारवाला बनौं, मनमा बिझाएकाहरूसँग बापवैरी साध्न एम्बुस थाप्दै हिंडौं। हाम्लाई नियम पालना गराउने अम्बुड्सम्यान होइन, लोकलाई कज्याउने एम्बुस–म्यान खाँचो छ।
|
धनुषचन्द्र गौतम अर्थात् धच गोतामेले दुइटा मात्रै उपन्यास लेखे- ‘घामका पाइला’ र ‘यहाँदेखि त्यहाँसम्म’। उनका भाइ धु्रवचन्द्र गौतमले ३० वटा जति किताब लेखिसकेका छन्। आफ्ना दुई दर्जनभन्दा धेरै उपन्यासमा विविध प्रयोग गरेका छन्, विविध बान्की दिएका छन्। २०४० सालमा ‘अलिखित’ उपन्यासका लागि मदन पुरस्कार प्राप्त गरेका गौतमको नेपाली आख्यान क्षेत्रमा विशिष्ट पहिचान छ। उनलाई लाग्छ, परिवेशलाई थपक्क टिपेर उपन्यासमा सजाउन र पात्रलाई वास्तविक जीवन दिन उनक. . .
|
अपराजिता, ट्याक्सी चढ्नु अति आवश्यक पर्दा मात्रै – नत्र बस अथवा टेम्पो नै, हाम्रो लेबलको जनसाधारणलाई। अस्पताल, बजार, पानी अड्डा, बिजुली अड्डा, ब्यांक, साथीभाइ भेटघाट इत्यादि हामीले धाइरहनुपर्ने ठाउँ हुन्। सकभर झ्यालनेरको सिट रोज्यो र नियाल्यो सडकका दुवै किनारमा अवस्थित भवनहरू र ती भवनको भुइँतलामा रहेका सटरमा अवस्थित रेस्टुराँ र पसलहरू। साइनबोर्डहरू हेर्दै, पढ्दै, अर्थ लाउँदै, तर्क गर्दै यात्रा गर्दा गन्तव्य पुगेको पत्तै हुँदैन। यस्तै यात्राका दौरान देखिने. . .
|
कुनै साँझ हामीहरूले लोकगीतहरू सुनाउँदा अम्बर गुरुङ दाइ खुशीले उचालिने, एउटा रउसे गुरुङ झै फुरुङ्ग परेर स्वर मिसाउँदै लरीबरी मच्चाउने। १२ जेठमा वरिष्ठ संगीतकार अम्बर गुरुङ प्रहरी महानिरीक्षक उपेन्द्रकान्त अर्यालबाट सम्मान ग्रहण गर्दै। तस्वीरः नेपाली सेना म त्यो बेला खोटाङको बुइपामा शिक्षक थिएँ। ट्रान्जिस्टरमा नेपाली गीतहरू सुनिरहन्थें। त्यही बेलादेखि नै गीतसंगीतको माध्यमबाट अम्बर गुरुङ दाइसँग मेरो अप्रत्यक्ष चिनाजानी भयो। शुरूमा दाइको स्वर भारतीय गायक हेमन्तकुमारसँग कताकता मिल्दोजुल्दो लाग्यो मलाई। ‘ ए कान्छा मलाई सुनको तारा खसाइदेउन’ ‘घामजून पंच राखी बाचा मार’ ‘किन यो मन उदास उदास छ मेरो’ ‘म अम्बर हुँ तिमी धरति’ जस्ता गीतहरूबाट उनी हाम्रो हृदयमा बसे। त्यही समयको कुरा– अम्बर गुरुङले दार्जीलिङमा अपमानित जीवन भोगिरहेका हजारौं, लाखौं नेपाली भाषीको पीडा ‘नौलाख तारा उदाए’ गीतमा राजा महेन्द्रलाई सुनाए रे! यो खबर फैलिएपछि हामीले पनि त्यो गीत निकै गम्भीरतापूर्वक सुन्यौं। लय कर्णप्रिय थियो र शब्दको भाव पनि अगमसिं गिरीले मार्मिक ढंगले रचेका थिए। त्यो बेला हामी रेडियो नेपालमा लोकगीत गाउँथ्यौं। ‘रूपरेखा’ साहित्यिक पत्रिकाले ‘रूपरेखा नाइट’ आयोजना गर्ने भएपछि हामीलाई पनि कार्यक्रममा सहभागी हुन बोलाइयो, जसमा अम्बर गुरुङ प्रमुख आकर्षण थिए। कार्यक्रममा सुगौली सन्धिको गीतसँगै उनको ‘नौलाख तारा उदाए’ गीतले प्रमुखता पाएको थियो। उद्घोषकले अम्बरका विशेषताहरू केलाएर शुरू गरेको त्यो कार्यक्रमपछि नेपाली गीत–संगीतको क्षेत्रमा उनको चर्चा यसरी चल्यो कि संगीतका सामान्य अनुरागी पनि उनीप्रति उत्सुक बने। यता सिर्जना हुने धेरैजसो नेपाली गीतका शब्दहरू साहित्यिक गुणको कमीले गर्दा अलि निम्छरो नै लाग्थे। उताका चाहिं पे्रम–प्रणयका गीत नै भए पनि साहित्यिक गुण हुनुका कारण स्तरीय लाग्थे। त्यसैले काठमाडौं एकप्रकारको हीनताबोधबाट ग्रस्त भएको अनुभव हुन्थ्यो। संगीतमा पनि दार्जीलिङेहरू आधुनिक बाजागाजासहित स्टाइलका साथ आउँथे। समूह भ्वाइलिनको अर्केष्ट्रावादन, सबै वाद्यवादक स्टाफनोटेसनका जानकार। दार्जीलिङतिरका त्यस्ता सबै सांगीतिक समूहले सम्मान गर्ने भएकाले पनि अम्बर गुरुङको उँचाइ अनुभव गराउँथ्यो। राजा महेन्द्रले समेत मान्दिएपछि सबैले अम्बर गुरुङको स्वर, शब्द र संगीतको यति तारीफ र प्रशंसा गर्न थाले कि लाग्थ्यो नेपालले अब उनी जस्तो जाज्वल्यमान प्रतिभा पाउन एक शताब्दीमा पनि मुश्किल पर्छ। त्यसैले दाइलाई नेपालमा स्थापित हुन त्यति धेरै दुःख गर्नु परेन। दरबार वरिपरिका शक्ति र नेपालका बौद्धिकवर्गले पनि अम्बर दाइलाई निकै मानमनितो गरेको मैलेे नजिकैबाट देखें। सरकारका ठूल्ठूला पदाधिकारीहरू दाइसँग सुरापानमा सामेल हुन चाहन्थे। उहाँसँग सरसङ्गत, जानपहिचान गर्न इच्छा राख्थे। एक साँझ् ग्रीन होटलमा नेपाली साहित्य र संगीतका थुप्रै हस्ती जम्मा भएका थिए अम्बर दाइसँग। त्यो साँझ् मैले दाइको तार्किक क्षमताको जानकारी पाएँ। हामीलाई अग्रजहरूबाट सिक्नु थियो। नयाँ नौला कुराहरूको ज्ञान–अनुभव पाउनु नै थियो। त्यहाँ अम्बर दाइलाई मैले यस्तो पाएँ– बोलाइले सबलाई प्रभाव पार्न सक्ने क्षमता, सामान्य कुरालाई पनि विशेष बनाउने खूबी। गीतसंगीतको विषयमा उनले बोलेपछि कसैले काट्न नसक्ने। अनि मलाई कताकता लाग्यो– नेपालको नेपाली गीत–संगीतको स्तरलाई दाइले त्यति महत्व दिदैनन्, स्तरीयताको मूल त उतै दार्जीलिङ–कालिङपोङतिर छ। यताका कलाकारमा बौद्धिकता छैन, अध्ययनस्तर पनि धेरै तल छ– दाइको भावभङ्गीले त्यस्तै बुझाउँथ्यो। उत्तम कुँवर, बालमुकुन्ददेव पाण्डेको ‘रूपरेखा प्रकाशन’ ले अम्बर गुरुङको सम्मानमा बालाजु उद्यानमा भव्य वनभोजको आयोजना गर्यो। नाम चलेका सबै कलाकारलाई बोलाइएको थियो। माथि अम्बर दाइलाई केही विशिष्टहरूले घेरेका थिए। मन्द सुरापानमा थिए सब। अलि तल कलाकारहरूको अर्को हूल थियो। तलका कलाकारहरूको चाला अचम्मको लाग्थ्यो। अम्बर गुरुङको सम्मान कार्यक्रम रे, तर त्यहाँ अम्बर गुरुङलाई सुन्नै नसकिने गालीगलौज गरेका छन्, उडाएका छन्, हाँसेका छन्। मानिसमा हुनुपर्ने गुण, सभ्यता केही छैन। मेरो भित्री मनले भन्यो– बेकार आएछु। शुरूमा ‘नौलाख तारा उदाए’, ‘ए कान्छा मलाई सुनको तारा खसाइदेउ न’ लगायतका केही बाहेक अम्बर दाइका गीतहरू आम जनमानसमा त्यति भिज्न सकेनन्। दाइका गीतहरू नारायणगोपालको स्वरमा सुनिन थालेपछि भने उनको सांगीतिक क्षमताको चर्चा फेरि चुलियो। काठमाडौंका बौद्धिक जमातबीच उनको क्वाएर र क्यान्टेटाहरूको पनि खूब चर्चा भयो। तर आम दर्शक/श्रोताले के देख्न सुन्न पाउनु त्यस्ता कला? देखे सुने पनि सामान्य श्रोताहरूले के, कति, कसरी बुझथे होलान् र! जान्ने बुझनेहरूले भने अम्बर गुरुङको पश्चिमा संगीतबारेको ज्ञानबारे राम्रै जानकारी पाए। दाइ पूर्वीय शास्त्रीय संगीतको जानकार रहेको कुरा त अरू बेलाको कुराकानीबाट बुझिन्थ्यो। आयामेलीलगायतका कवि/लेखकहरूसँग अम्बर दाइको निकै गाढा संगत थियो। भूपि दाइको कुरा सुन्दा उहाँहरू दार्जीलिङतिर हुँदा चार–पाँच जना मित्रमण्डलीको जमघट यस्तरी जम्थ्यो कि चार–पाँच दिनसम्मको एउटै सिटिङ! लगातारको मदिरापानसँगै विश्वसाहित्य, संगीत र दर्शनदेखि विज्ञान र राजनीतिसम्मका विचार विमर्श। साहित्यका महारथीहरूको संगत, अध्ययन र अनुभवले होला अम्बर दाइको लेखन पनि अब्बल थियो। कुराकानी गर्दा उनको ज्ञान र अध्ययनले जसलाई पनि प्रभावित बनाउँथ्यो। चेलाचेलीहरूले अम्बर दाइलाई उच्च सम्मान गर्छन्। उनीहरूमा अम्बर दाइको शिष्य हुन पाउनुको गर्वानुभूति छ र दुःखसुखमा गुरुलाई सघाउन दौडेर पुग्छन्। कतिपय शिष्यले ‘अम्बर दाइसँग डर लाग्छ’ भनेको पनि सुन्छु। यस्तो सुन्दा मलाई लाग्छ– असल गुरुले आफ्ना विद्यार्थीलाई तर्साइ मात्र रहँदैन, बरु त्रास हटाइदिएर ज्ञान, अनुभव, हौसला, प्रेरणा र आत्मबल प्रदान गर्छ। कुनै पनि असल गुरुले शिष्यहरूलाई तर्साउन वा रिझाउन लगाउँदैन। २०२५ वैशाखमा दार्जीलिङमा ‘राल्फा गीति कार्यक्रम’ प्रस्तुत गरिसकेपछि हामी पारिजात दिदीसँग कालिङपोङ पुग्यौं। त्यहाँका आयोजकहरूले हामीलाई ‘अम्बर गुरुङले हुन्छ भन्यो भने मात्र कार्यक्रमको व्यवस्था हुन्छ’ भने। भोलिपल्ट दाइले हामीलाई बिहानको खाना खाने गरी बोलाएर संघर्ष गरिरहेको आफ्नो जीवनको अवस्था पनि खुलेर बताए। दाइ सारै औपचारिक। हामी अपरिचितसँग आत्मीय। उनले स–साना छोराछोरीलाई बेन्चमा लहरै बसेर हाम्रा गीतहरू सुने, आफ्ना पनि नयाँ गीतहरू सुनाए। त्यसपछि कालेबुङमा हाम्रो भव्य कार्यक्रम भयो। नेपालमै बस्ने व्यवस्था मिलेपछि दाइले बेला–बेला हामीलाई आफ्नो निवासमा बोलाइरहन्थे। त्यस्तो भेटमा गीत, संगीत र साहित्यको विषयमा लामो कुराकानी चल्थ्यो। आफ्नो अनुभव बाँड्नमा कुनै कन्जुस्याईं थिएन, छैन दाइमा। आफ्नो ज्ञानबाट अरूलाई पनि लाभान्वित पार्ने दाइको बानी छ। विश्वका उत्कृष्ट कलाकृतिहरूको जानकारी गराउँदै उनी बारम्बार भन्थे, “संसारमा ती कृतिहरू मात्र अमर रहे, जसको उत्कृष्ट शिल्पले मानवजीवनलाई उच्चतातिर डोर्यायो। ” हामीले गीतसंगीतको माध्यमबाट गरेको सचेतना अभियानको सधैं सराहना गरे दाइले। आफूभित्र पनि त्यो भावना रहेको बताउँदै आफूले रचना गरेका त्यस्तै गीतहरू हामीलाई बराबर सुनाए। अम्बर दाइले हामीले राल्फा हुँदा गाउने कलात्मक गीतहरूको चर्चा पनि बराबर चलाइरहे। कालिङपोङमा हामीले गाएका कवितात्मक गीतहरूमध्ये ‘भोकै मर्ने महाकविका पेटका सारंगीहरू…’ आफ्ना छोराछोरीले अझै सम्झिरहेको सुनाइरहन्थे। पोहोरसाल अम्बर गुरुङ दाइसँग फर्पिङमा भेट भयो। शरीर निकै गलेको देख्ता चिन्ता लाग्यो। एक घन्टाजति हामी सँगै रह्यौं। धेरैपछि भेट भएकोमा दाइ खुशी नहुने कुरा भएन। अरू थुप्रै कलाकार पनि थिए। एकछिन गीतसंगीतकै कुरा चल्यो। ‘गीतसंगीत मनोरञ्जनको साधन मात्र बन्यो’ भन्ने कुरा भयो। कलालाई आत्मरञ्जनातिर उन्मुख गराउनुपर्छ भन्ने दाइको विचार थियो। मैले भनें ‘राष्ट्ररञ्जनातिर पो लैजानुपर्छ कि दाइ गीतसंगीतलाई! ’ कुनै साँझ् दाइकै निवासमा हामीले लोकगीतहरू सुनाउँदा दाइ खुशीले उचालिने, संगीतज्ञ अम्बर गुरुङ होइन गुरुङगाउँको एउटा रउसे गुरुङ झैं फुरुङ्ग परेर हाम्रो स्वरमा स्वर मिसाउँदै लरीबरी मच्चाउने। एक साँझ् दाइले भनेको म सम्झ्िरहन्छु– ‘भाइ, मेरो स्थान र अवस्था भिन्नै छ र पनि भाइहरूले लामो समयदेखि चलाइरहेको सचेतना गीति अभियानको सराहना गर्ने मान्छे हुँ। मान्छेहरूबाट भाइहरूका कुरा सुन्दा खुशी लाग्छ। त्यस्तो वातावरण मैले किन नपाएको भनेर दुःख पनि लाग्छ। निरन्तरता दिइरहनसक्नु नै सधैं बाँचिरहनु हो। भाइहरूमा त्यो छ। नेपालजस्तो देशमा राम्रो काममा लाग्नेहरू स्थापित हुनु कठिन छ। त्यस्तै कठनाइहरूबाट जो उठ्छ त्यो कहिल्यै मर्दैन। दुःखले नै मान्छेलाई दह्रो बनाउँछ। ’ मलाई लाग्छ, देशभित्र होस् या बाहिर, नेपाली गीतसंगीत क्षेत्रमा अम्बर दाइ जत्तिको सम्मान पाउने कलाकार अर्को छैन।
|
ब्रिटिश–भारतीय गोर्खा पल्टन जस्तै नेपालमा पनि अंग्रेजको वृत्ति खाने गोर्खाली रिजर्भ पल्टन राख्न भनी ब्रिटिशले राखेको प्रस्तावलाई महाराज चन्द्रशमशेरले ठाडै इन्कार गरिदिए। नेपाल–चीन–तिब्बत सम्बन्धका विषयमा हिमाल का अघिल्ला अंकहरूमा प्रशस्त विमर्श गरेको छु। सौगात र अर्जी पत्रको बेहोराका कारण नेपालमा चीनको प्रभाव देखियो, त्यसलाई अब सच्याउनुपर्छ भनेर ब्रिटिश अधिकारीहरूले, त्यसमा पनि विशेषतः रेजिडेन्टले मुन्सीखानाका कप्तान र महाराज चन्द्रशमशेरसँग समेत बारम्बार असन्तुष्टि जनाइरहन्थे। अर्जीको बेहोराबाट नेपालमा चीनको प्रभाव छ भन्ने जानिंदैन, त्यो केवल मानमनितो–शिष्टाचार हो अनि ठूलासँग भेट गर्दा खालीहात जानुहुँदैन भनेर मात्र कोसेली पठाउने गरिएको हो र त्यो पहिल्यैदेखिको प्रचलन मात्र हो भन्दै महाराजले रेजिडेन्टसँग प्रतिवाद गर्थे। अघि बेतियाका राजासँगको पत्राचारको सन्दर्भमा जङ्गबहादुरले पनि एकपटक यस्तै कुरा गरेका थिए। उनले ‘हाम्रा यहाँका मुस्ताङ्गी, बझाङ्गी राजा, तपाईं तथा बेतिया आदि भारतका राजाहरूले महाराजलाई (हामीलाई) मान्नुपर्छ, महाराजले महाराजाधिराजलाई मान्नुपर्छ, महाराजाधिराजले पनि सम्राट–वादशाह (इम्पेयर) लाई मान्नुपर्छ’ भनेका थिए। यहाँनेर एउटा चाहिं कुरो अलिकति उल्लेख गर्नु आवश्यक छ। एक पटक रेजिडेन्टले वादशाहलाई के कति सामान पठाउनुहुन्छ भनेर सोध्दा महाराजले उताबाट दश–बाह्र लाखको नगद–जिनिस आउँछ, यताबाट पहिले हात्ती–घोडा पनि जान्थे, पछि ती छुटे, मामुली सुपारी–मरमसला मात्र पठाइन्छ भनेका थिए। हात्ती–घोडा पनि भोटाङको बाटोबाट एकपल्ट मात्र पठाइएका थिए, तर चीनको हावापानीमा ठहरेनन्। ती मरेकाले पठाउनुपर्दैन भन्ने पत्र आएपछि ती छुटे। अरू पठाउनेमा मामुली मर–मसला मात्र होइन, किमती वस्तुहरू पनि हुन्थे। त्यसको विवरण यस्तो छ– अर्जी–१, ताँबाको तुम्बी–१, बन्दूक (तीन प्रकारका)–३, गोली पार्ने साँचो–१, तरबार (सुनौलो मोलम्बा लाएका ताँबाकै कोथी कब्जा भएका मखमलको दाप भएका) चार थरी–४, मार्तौल टिकट काट्ने सुजनी मरहट्टी गरी फलामे माल–४, बन्दूक राख्ने बाकस–१, सुनौलो मोलम्बा लागेका ताँबाका कोथी, भएका हात्तीका दाँतका बींड र मखमलका दाप भएका खुकुरी–४, खुँडा–२, १०९ दाना भएको मुगाको माला–१, किनखाप थान–२० पत्रचिह्न समेत सुनौला तास थान–२, बनात वस्ता–१३, गैंडाको खाग–२, ३–३ हात लामा हात्तीदाँत–४, जाइफल दाना–१००८, ल्वाङ्ग धार्नी–६, दालचिनी धार्नी–१०। यो सौगात वादशाहको मात्र भयो। बाटामा भोटे अधिकारीहरू, ल्हासाका चार काजी, राजा लामा, दलाई लामा, चीनका प्रतिनिधि बडा अम्बा र छोटा अम्बा तथा चीनका अधिकारीहरूलाई हातको शोभा कोसेली दिंदै जानुपर्थ्यो। फर्कंदा उनीहरूले यसरी नै करकोसेली दिन्थे। चीन–भोट गएर आउनेले पनि सीमानामा गुरुज्यूबाट वा उनको प्रतिनिधिबाट पतिया लिनुपर्थ्यो। ब्रिटिश–भारतीय गोर्खा पल्टन जस्तै नेपालमा पनि अंग्रेजको वृत्ति खाने गोर्खाली रिजर्भ पल्टन राख्ने कुरा पहिलेदेखि ब्रिटिशले गर्दै आएको थियो। जंगबहादुरले त नेपालीलाई ब्रिटिश पल्टनमा भर्ना हुनै दिएका थिएनन्। अहिले पनि महाराजले यहाँ त्यस्तो पल्टन राख्ने कुरालाई ठाडै इन्कार गरिदिए। महाराजले पहिला ब्रिटिश पल्टनमा जागीर खाएर यहाँको पल्टनमा आएका करीब ५०० जवानलाई तालिमका केही हतियार दिन चाहिं अंग्रेजसँग आग्रह गरेका छन्। तर, हतियार दिने कुरामा ब्रिटिशहरू बहुत कञ्जुस्याइँ गर्थे। ………. (सं. १९६३ वैशाख ११ गते) रजिडेन्ट– सौगात के के, कति जाने गर्छ श्री ३– जाईफल सुपारी यस्तै साधारण चिजहरू थोरै माल् जान्छ सुरुमा भने हात्ती घोडा पनि जाने गरेको रहेछ. पछि हाथी घोडा पठाउन पर्दैन भनि लेखी आयाकोले बन्द भयाको रहेछ. सो सौगात जानेमाल्को फिरीस्त चाहिंछ भने तपायीछेउ पठाइदिउंला रजि– सौगात ली जाने मानिसलाई कति कति मिल्छ. श्री ३– यहाँबाट हामी सेवाना नाघ्ने वित्तिकै चीनतर्फबाट गयाका सबैलाई खाना पीना घोडा खल्याहरू गैह्रको वेदाम्मा गरीदिन्छन्. माल् असबाब् बेपारका चीजहरूसमेतको केही उजुर हामीले दिनुपर्दैन. काजी १ खर्दार १ खर्दार सिपाहीहरू जांछन्. सबैलाई खर्च चिनबाट मिल्छ रजि– यो मिसन् गयाको पोलीतीकल सिगनीफिक्यान्स ता केही छैन की श्री ३– तेस्तो सिग्नीफिक्यान्स भयाको केही देखिदैन, चिन्ले नेपाललाई डिपेन्डान्सी हो भनी हक् साबित गर्न सक्ने छैन. मैले यांहा भयाको पुरानु कागजहरू हेरे. कौनै कागज यस्तो देखियन की जन् (जुन) बाट नेपाल डिपेन्डंसी हो भनें देखींछ. खाली यौटा टिबट्को टि्रटिमा मात्र नेपाल भोट दुवैले चीनलाई मानी आयाको भन्या लेखीयाको देखियो. चीन्ले नेपाललाई डिपेंडान्सी हो भनि कसरी भन्न सकेनन् भने अघी ब्रिटिशसंग लडायी हुँदा नेपालको के बचाउ गरेथे र मद्दत मागदा पनि मद्दत दिने दस्तुर छन् भन्या जवाव दियेथे भने डिपेडेन्सी भया तेस्तो भंनु पर्ने थियेन् अब जाने मिसन् जांदा तिनीहरूबाट गभरमेन्ट इंडीयाको केही काम हुन् सक्छ की रजी– कस्तो काम भंनुभयो श्री ३– गभरमेंट इंडीयालाई बाटाको कौने ठाउंको इन्फारमेशन चाहीं छ भने सो इन्फरमेशन ल्याउनु भनि अह्राई पठाया चाहीने इन्फरमेशन आउने छ रजि– तपायीको मेहेरवानी हो. हुंछ म गभरमेन्टसंग सोधी पठाउला र तपायीलाई खवर द्यूला श्री ३– चौथा गोर्खापल्टनको पतियाको बीसयेमा छलफललाई आज दरबार गरन आँटेको छु रजि– हो. तेही कुरा एकपल्ट सोधु भने मतलव्ले तपायींकाहा आयाको श्री ३– आज सबै गुरु प्रोहित भारादारहरूलाई सामेल हुनाको आडर भयाको छ रजि– यो कुरा कसरी तय बसला भनि ठांनु भयाको छ श्री ३– मेरो चित्तले ता पतिया दिने मंजुर होला भंन्या उमेद गरेको छु. रजि– गोर्खापल्टनले रीजरभिष्टको वीषयेको केही कुरा अस्ति तपायींले गर्नु भयोथ्यो. तेस्मा तलब नदीकन काम्लीनले हीसाबको कुरा गर्नु भयाको जस्तो लाग्यो. श्री ३– तलब नदी सर्कारले काम लीने छैनन् तलब दी यहां रीजरभिष्ट राखनाले ठिक् पर्दैन. अघि यही कुराको तजवीजको कुरा उठेको थियो. तर दर्बारबाट मंजुर भयेन रजि– मंजुर हुन नसक्ने कुराको कारण दरबारबाट लेखीयाको मुनासीव् कारण देखियन श्री ३– तपायींको तलब खाई यांहा रहेपछि तालीम् पनि हुनुपर्छ भनुहुने छ. हुंदा हुंदा हामी आफै नेपालमा आई जांच गर्न आउंछु भन्या कुरा गर्नु जानेछ. त्यो कुरा हामीलाई पसंद छैन. मेरा मतलब के हो भने परी आयाको बखत सबै फौज बृटिश सर्कारको काममा दियाकै छ भने महीनावारी ३। ४ रुपैया दी रीजर्भिष्ट राखनाको केही जरुरत् देख्दिन हाम्रो फौजमा रहे जति बृटिश पल्टनबाट आयाकाहरू चाहियामा पैल्है पठाई दींछु. ताहापछि पुरानु पल्टन ताहापछि नयां पल्टन जाला रजि– गोर्खापल्टनमा नोकरी गरी आयाका यांहा भर्ना भयाका कति जवान होला श्री ३–कोही रेगुलर पल्टनमा कोही मीली (मिलिसिया) सिपाही भर्ति छन्. यांहाका पल्टनमा सबै ज्मा गरें करीब ५०० जवान जति होला तर पनि यत्तिकै हुंछ भनि भंन सकीदैन कैल्हे घट्दछ कैले बढ्दछ रजि– यांहा रहेकालाई वर्षको यक पटक तालीम भयेन भने केही वर्षपछि विलकुल बेकम्मा हुंछन् श्री ३– यांहा हाम्रो लीमेंट फोर्ड छैन. हेनरी मार्टिनीबाट तारो हान्छन. सो बंदुकमा तालीम पायापछि केही दीन मात्रै भया पनि लीमेंट फोर्ड खेलाउन पाया पछि यो बंदुक चलाउन पनि सिपालु भै हाल्छन. रजि– यस्मा गोरमेन्टको के राय छ. मलाई थाहा छैन. मलाई केही लेखी आयाको छैन. तेसो हुनाले म गवरमेन्टलाई लेखी पठाई जस्तो राये दीनन् तपायींलाई खवर दीउंला श्री ३– हुंछ. के राय छ बुझौं, तेसमा हुने भया हुंछ भनुंला नहुने भया हुंदैन भनि भनुला. हुदैन भने भन्या तेस वेला भन्या नराम्रो नमांनुहोला
|
काठमाडौंमा जोसुकै रेजिडेन्ट आए पनि ब्रिटिश–इण्डियाको नेपाल–भोट नीति एकैनासको हुने हुँदा दबाब बदलिंदैनथ्यो, महाराज पनि आफ्नो चलाकी छाड्दैनथे। यङ्ग हजवेण्डको भोट अभियानपछि ब्रिटिश–इण्डियाको प्रतिनिधि त्यहाँ रहन लागे पनि नेपाली वकीलले काठमाडौं पठाएको सूचनालाई बढी तथ्यपरक ठानिन्थ्यो। भोटमा रूसको प्रभाव नपरोस् भन्नेमा जंगबहादुरकै पालादेखि ब्रिटिश अधिकारीहरू सजग थिए; रूसीहरू भोटमा पसे कि, हातहतियार ल्याए कि भन्ने चियोचर्चा गरिरहन्थे। त्यसो हुँदा महाराजले भोटबाट वकीलले ल्याएको कार्तोस नयाँ रेजिडेन्ट मेजर जेम्यानर्स स्मिथकोमा पठाइदिएछन्। त्यो, सैनिकले चलाउने नभई सामान्य खेलौना जस्तो कार्तोस भएको र ब्रिटिश कारखानामा नबनेको भनेर रेजिडेन्ट ढुक्क भए। रेजिडेन्ट जो आए पनि आग्रह के हुन्थ्यो भने हामीलाई लैनको घेराभित्र मात्रै नथन्क्याइयोस्, खुला घुमफिर गर्न दिइयोस्। ब्रिटिश नागरिकहरूलाई पनि आवत–जावत खुला होस्। त्यसो भो भने नेपाल जंगली मुलुक होइन रहेछ, भारतीय राज्यभन्दा धेरै तरक्की गरेको सुन्दर देश रहेछ भन्ने राम्रो भावना फैलिन्छ भनेर महाराजसँग भन्दथे। तीन महीनापछि लर्ड किच्नर नेपाल आउने निधो भएको थियो। त्यस अवसरमा ब्रिटिश सरकारतर्फबाट महाराजलाई अनरेरी जर्नेलको सम्मान दिने कुरा रेजिडेन्ट स्मिथले सुनाउँदा महाराजले सम्मान दिने कुरो राम्रो भए पनि दुवैतर्फको इज्जत नधान्ने सानोतिनो सम्मान नआओस्, बरु १९ तोपको सलामीको व्यवस्था गरियोस् भने। महाराजले यो पनि सम्झाए कि अघि जंगबहादुरलाई १९ तोपको सलामी दिइन्थ्यो, तर सर वीर (शमशेर) जाँदा त्यो गरिएन। सम्मानले इज्जत बढाउनुपर्छ, घटाउनुहुँदैन। उनले भाइ चीफ (भीम शमशेर) लाई पनि सम्मान आए राम्रो होला भन्ने आशय समेत व्यक्त गरे। सन् १९०६ जुन्को १५ तारिख मुताविक सम्बत् १९६३ साल मिति आषाढ २ गते रोज ६ का दिन बेहान घोडा चढी हावा खादै टुंडीखेलतर्फ आउंदा श्री ३ महाराज चन्द्रशम्सेर जंगबहादुर राणा बहादुरको र रजिडंट मेजर जेम्यानरसको सिंघदरबारमा कुरा भयाको रजिडंट– ल्हासाका वकील नेपाल आयाको कार्ताेसको नमुना तपायींबाट पठाइदीनु भयाको पायां कार्तोस सानु रहेछ मीलटरी हतियारको चाहि होइन. खेलौनाको तवरको रहेछ. बृटिस म्यानफ्याक्टरीबाट तयार भयाको चाही होइन श्री ३– मीलीटरी बंदुकको कारतोस ता होइन भन्या मलाई पनि लाग्येको थियो तै काहा बनेको रहेछ भनि बुझिहेर्नु सके बढीयै हो भने समझी पठायाको हुं रजि– अक्सर हिन्दुस्थानमात्र रहि याहा पैल्है नआयाको अंग्रेजको मन्मा नेपालको तिव्वतमा कस्तो ख्याल हुँदो रहेछ भन्या नेपाल भने बहुतै जंगली मुलुक त ताहा मुलुकको बरबन्दोवस्त केही छैन भनि भन्दा रहेछन्. तेसो हुनाले ताहा १। २ जना भिजिटरहरूलाई आउन दीन हुनता तपायींलाई नै फाईदा हुने कुरा हो श्री ३– तपायींका दोस्तहरू कोही आयामा तपायींले लेखी पठाउनु भयामा आउनालाई यजाजत दियेकै छु हुदैन भनि येतराज गरेको छैन रजि– मिष्टर इरबील यांहा आई सबै कुरा देखी दङ्ग भये नेपाल् भनेको यौटा जंगली मुलुक हो. केही बरबन्दोवस्त नभयाको ठाउ हो भन्ने हाम्रो चीत्तमा लाग्याको थियो. यांहा सबै कुरा हेर्दा ता अर्कै देखे. बेस हीसाबसंग बरबन्दोबस्त भयाको रहेछ. खेतिपाती पनि बेस छ पोत पनि हल्का रहेछ. अरु नेटीभ इष्टेटहरूमा पनि गयाको छु. ताहा भन्दा याहां रैतिहरूलाई बहुतै सुवीस्ता देखें सबै आनंदमा रहेको देखिंछ भनि मिष्टर इरवीन भन्दथे श्री ३– हो उसतर्फभन्दा यंहा पोत हल्कै छ रजि– तपायींबाट धेरै पोत् रकमहरू पनि मोकुफ गरि दिनुभयाको छ क्यारे भंदा सुंदछु श्री ३– पोत्को ठुलो रकमहरू घटायाको छैन थोरै थोरै आम्दानी हुने दुनियालाई भने साह्रै दुख हुने कीसिमका रकम्हरू मोकुफ गर्दै ल्यायाको छ. यस्ता सानातीना रकमले दुनीयां रैतीहरूलाई बेसुबिस्ता हुने हुनाले थाहा भया जतिको बराबर मोकुफ गर्दै ल्यायाको छु. ठूलो आम्दानी राखनैपर्छ. खर्च टर्ने भयो भने खर्च टार्ने जति आम्दानी भया हामीलाई पुग्दछ. सन् १९०६ जुलाईको २५ तारिख ६३ साल श्रावण १० गतेका दिन विहान हावा खान टुडिखेलतर्फ आउंदा श्री ३ महाराजका सलाम्को बखत्मा राजा सवारलाई पठाई म आउ की भनि पठाई रजिडंट मेजर जेम्यानरस इस्मीथ साहेबहादुर सिंहदरवारमा आउंदा कुरा भयाको रजि– लार्र्ड कीचनर नेपा ल आउने बारेमा जनरल मार्टिनले मलाई चीठी लेखेका रहेछन्. तेसमा मौसुफ साहेब अक्टुवरको २९ तारीखमा रक्सौल आइपुगी ३१ तारीखमा यांहा आइपुगने र यक् हप्तासम्म रहने कुरा लेखेको छ. (भनि सो चीठीबाट सो कुरा लेखीयाको फकराहरू पढी सुनाया) तपायींसंग यौटा कुरा सोध्नु छ. यस्मा तपायींको कस्तो राय छ. तपायींलाई बृटिसमान अनरेरी जर्नेलको टाईटललाई किचनरबाट मील्ने भयो भने ऐ कुरा तपाईलाई मंजुर होला हवैन श्री ३– यो इजतको टाइटल हो कीन मंजुर नगर्नु. तर यसभन्दा पनि पर्सोन्याल स्यालुटका बंदोबस्त हुने भयो भने बढीया हो की भन्ने लाग्छ. अघी सर जंगलाई पनि हिन्दुस्थानमा जैले गया पनि १९ तोप्को पर्सोन्याल स्यालुट दियाको थियो. सर वीरको सवारी यक्पल्ट प्राइभेट भीजीटमा कलकत्ता हुंदा पर्सोन्याल स्यालुट नहुनाले केही सत्कार भयेन अफीसियल तवरसंग धीराजलाई रेफ्रिजन गरी जांदा भने हुने गर्थ्यो. तेसो हुनाले आनरेरी जर्नेल भंदा पर्सोन्याल स्यालुटको बंदोबस्त हुन सके बढीया हो रजि– इ इजतहरू बलियो देस्तीमात्र र पुरा वीस्वास् छ भने दिइने हो. तपाईमाथि बृटिश गभरमेन्टको पुरा दोस्ती र विस्वास रहेको छ भने पछि तपायीको इच्छा माफीकको कुरा पनि होइजाला भन्या लाग्छ. तपायींबाट भंनुभयाको कुरा म लेखीपठाउंला तपायींको अरु केही आग्रहको कुराहरू केही छ की. जनरल भीमलाई पनि केही टाइटलहरू मिलोस् भने तपायींका इच्छा छ की श्री ३– जनरल भीमलाई टाइटल मिलोस् भन्ने कुरा मैले अघी कर्णेल राभिंसलाई पनि सम्झाएकै थिएँ, त्यो भए मलाई बहुतै खुसि लाग्नेछ. तर तपायींको मेहरवानीबाट केही टाइटल आउने भयो भने सानु तीनुजस्तै सि. यस. आई. इ. भन्ने यस्तो नआवस् भंदा सानु टाइटल आयो भने उल्टो समझ हुन जानेछ रजि– तपायींको आसय मैले बुझें|
|
महाराज चन्द्रशमशेरले रेजिडेन्टको मुखबाट आफ्नो स्वार्थको कुरा खुस्काए, तर उनको प्रस्तावमा भने सीधै मुन्टो बटारे। वि. सं. १९६३ मंसीरमा महाराज चन्द्रशमशेर अंग्रेज रेजिडेन्ट जेम्यानर्स स्मिथसँग संवाद हुँदा केही कुरामा स्पष्ट हुन चाहेका थिए। पहिलो त त्यस साल श्री ५ मुमा बडामहारानीहरू तीन धाम जगन्नाथ, रामेश्वर र हरिद्वार जाने योजना थियो। त्यसको लागि हिन्दूस्थान लागेपछि ब्रिटिश सरकारले यातायात, बसोबास आदिको सुरक्षा प्रबन्ध मिलाइदिनुपर्ने हुन्थ्यो। त्यसबेला महाराजको पनि वायसरायसँग भेट मुलाकात गर्ने विचार थियो। यसमा ब्रिटिशका तर्फबाट राजकीय सम्मान नदिइने हो कि भन्ने चिन्ता उनलाई थियो। अघि महाराज जङ्गबहादुरलाई राजकीय सम्मानै दिएको थियो, १९ तोपकै सलामी पनि उनले पाउँथे। वीरशमशेरले त्यस्तो सम्मान नपाउँदा ठूलो आघात अनुभव गरेका थिए। महाराज चन्द्रको बुझइमा, यही अपमान बोधका कारण सर वीरशमशेरको चाँडै मरण भएको थियो। चन्द्रले चाहिं लर्ड कर्जनसँग भेट गर्न जाँदा भने बमोजिमै सम्मान पाएका थिए। अब यसपालि जाँदा नयाँ वायसरायले साविक बमोजिम सम्मान दिने हुन् कि होइनन् र अर्को उपहार कोसेलीपात लिएर जानुपर्ने हो कि भन्ने कुरामा रेजिडेन्टमार्फत स्पष्ट हुन चाहन्थे, उनी। रेजिडेन्टले सम्मानको हकमा पहिले पाएसरह नै हुने र कोसेलीपात पनि केही लैजानु नपर्ने स्पष्ट पारिदिए। रेजिडेन्टले पाँच गोरखा रेजिमेन्टको एक जना गोरा कप्तानले लेखेको चिठी महाराजलाई पढ्न दिए। चिठीमा लेखिएको थियो– ‘मलाई नेपाली पल्टनमा जागीर खान बहुतै मन लागेको छ, पहिलेदेखि हिमचिम भएकोले गोरखाप्रति मेरो ज्यादै माया ममता छ। तलब यतिउति भन्दिनँ जति दिए पनि मेरो मञ्जुरी छ। ’ पत्र पढिसकेपछि महाराजले ठाडै सीधै अस्वीकार गरिदिए, अंग्रेजलाई ल्याएर नेपाली फौजमा जागीर दिए यहाँ ठूलो विरोध हुनेछ भन्दै। रेजिडेन्ट स्मिथले यो ब्रिटिश सरकारको राय मुताविक होइन, उनको व्यक्तिगत विचार हो, उनको गोरखालीप्रति ज्यादै मोहब्बत भएकाले यहाँ जागीर खान चाहेका हुन् भनेर जतिसुकै सिफारिश गरे पनि महाराजले मञ्जुर गरेनन्। स्मिथको तर्क थियो– नेपालीहरू ज्यादै शूरवीर भएबाट पहाडको युद्धमा उनलाई तालीम दिइरहनु पर्दैन, तापनि आफ्नो पल्टनलाई चुस्तदुरुस्त पारिराख्नका लागि लडाईंको गाह्रो–साँघुरो भोगेका युद्धमैदानमा लडेका, देखेका काविल मान्छे चाहिन्छन्। त्यस्ता केही मान्छेलाई पल्टनमा राख्नैपर्छ। रेजिडेन्टले कर्णेल रोजको भनाइलाई देखाएर प्रभाव पार्न खोजे पनि महाराज सहमत भएनन्। रेजिडेन्टमध्ये उन्नाइसौं शताब्दीको अन्त्यमा आएका ब्रायन हड्सनले चाहिं यहाँ खुट्टै घुमाएर मनोमानी चलाएका थिए। उनले पढेलेखेकादेखि साधारण मान्छेसम्मलाई हातमा लिए। आठ–दश जनालाई त उनले गोप्य काम गर्न तलबै दिएर राखेका थिए। दरबारदेखि जनस्तरसम्म पहुँच बनाएका हड्सन साम, दाम, दण्ड, भेद प्रयोग गरेर यहाँको राष्ट्रवादी शक्तिलाई पन्साउँदै भेदनीतिको बीजारोपण गरेरै गए। जंगबहादुरले अनेक तकल मिलाएर आफूखुशी गर्न नदिएर रेजिडेन्टलाई ठीक ठाउँमा ल्याउने प्रयत्न गरेका थिए। तैपनि तिनीहरूमध्ये कसैले कैद जस्तो भयो डुल्न फिर्न पाऊँ भन्ने, कसैले शिकार खेल्न जान पाऊँ भन्ने, कसैले देश भ्रमण गर्न खुला गरियोस् भन्ने, कसैले नेपालमा ब्रिटिशको तलबभत्ता खाने रिजर्भ पल्टन राख्न अनुमति दिइयोस् इत्यादि प्रस्ताव राख्थे। पछि पश्चिमोत्तरमा ककनी र पूर्वोत्तरमा नगरकोट घुम्न, रमिता हेर्न छूट दिइएको थियो। अहिले स्मिथले नेपाली फौजमा काविल अंग्रेज अफिसर भर्ना गरियून् भन्ने माग राखेका थिए। सन् १९०७ नभेम्बर २५ तारिख मुतावीक ७३ साल मार्ग १० गते रोज १ का दिन दिउंसो ३ बजे रजिडंट जेम्मानर्स साहेब सिंहदरबारमा प्राइभेट मुलाकात् गर्न आउंदा कुरा भयाको …. (शिकारको र श्री ५ मुमा बडामहारानीको तीन धाम जाने कुरा पछि) श्री ३– यो पाली म कलकत्ता जांदा भायेसरायेलाई तोफाको मालहरू ली जाउं की कसो, अघि सन् १९०४ मा लार्ड कर्जन साहेबसँग भेट् गर्न जादा ली गयाको थिईन. येही गर्नु पर्ला की अथवा अघिका प्राइमिनिष्टरहरू जानु हुँदाको सावीक झ्ै तोफाहरू साथ ली जाउ … रजि– लैजानु पर्दैन, अघी लार्ड कर्जनलाई भेट गर्न जानुहुंदा जस्तो हीसाबसंग जानुभयोथ्यो सोही हीसाबसंग जानु होला…. . श्री ३– आनर इत्यादि सबैकुरा पनि वहि बमोजिमै हुनेहोला रजि– सो सबै लर्ड कर्जनलाई भेट गर्न जानुहुंदाको वखतमा झैं हुनेछ यौटा ५ गोर्खा पल्टन्को कप्तानले मलाई लेखेको चीठी हेर्नुहवस्– (चीठी सबै पढी बक्सीयो. तेस्मा मलाई गोर्खालीहरूको साह्रै मोहबत् लाग्छ. नेपालको फौजको इलम गर्ने काममा नोकरी पाया यती उती तलब चाहींछ भंदीन जति भया पनि नोकरी कबुल गर्छु मैले अघीदेखि सीपाहीकै पेसा गरेको छु. सीपाही आफ्ना काममा मेरो तन् मन् गयाको छ भन्या मजबुनको चीठी रहेछ। ) श्री ३– (चीठी पढी सकी बक्सेपछि) यो कुरा मंजुर गर्न सक्दीन. अंग्रेजलाई ल्याई फौजको नोकरी दियें भने यांहाकाहरूले धेरै हौरा मचाउनेछन्– रजि– यो चीठी नीज अफीसरले आफ्नै मुनासीवले लेखेको हो गोर्खाली सीपाहीमाथी नीजको वहुतै मोहवत रहेछ श्री ३– मैले यो कुरा मंजुर गर्न सक्दीन रजि– फौज बेस गरी तालीम हुनालाई कवाजको कीतावैको भरले मात्र हुँदैन. लडायी गरेका वा लडायी देखेकोले तालीम् गरे फौज बहुतै होसीयार हुंछ तर कर्नेल रोजले के भन्थे भने गोरखालीहरूलाई पहाडको लडायींमा उस्तो तालीम गर्नु पर्दैन आफ्नै जन्मैदेखी जान्ने जस्ता हुंदा रहेछन् भन्थे रजि– तपायींसंग यक् जोडा मोहनाल् चरा छ की भया १ जोडा दीनु हुंछ की श्री ३– होला (भन्या हुकुम् भै वरफवासमा चराहरू राखेको ठाउंमा पछि जानेवेलामा लगी देखाइ बक्सीयो. मोहनाल् रहेनछ. डांफेमात्र रहेछ) रजि– डांफे १ जोडा पनि दीनुहुंछ की श्री ३– हुन्छ पठाई दिंछु. मोहनाल् पनि झ्किाई पठाई दीउंला रजि– तपायींका सायरमाइनरहरूले लीने हतियारहरू १ सेट गभरमेंट इंडीयाबाट मागी पठायाको रहेछ सो १ सेट पाइएला की श्री ३– हुन्छ पठाइ दिउला |
|
महाराजगञ्जस्थित आफ्नो पुरानो निवासमा कांग्रेस महामन्त्री शशांक कोइराला मंगलबार आएनन्। कार्यकर्ता र शुभचिन्तक उनी कतिबेला आउलान् भनेर बाटो हेरेर बसे। दिउँसोसम्म नआएपछि फर्के। कार्यकर्ता तथा शुभचिन्तक भेट्न कोइराला जहिल्यै पुरानो निवास जान्थे। शशांक निवासमा म ८ बजे बिहानै पुगेको थिएँ। शशांक निवासमा सधैं बिहान ८-९ बजेको बीचमा भतिजा सिद्धार्थ कोइराला पनि पुग्छन्। सिद्धार्थ त्यसदिन साढे ८ बजे पुगेका थिए। उनी र म त्यहाँ भेट्ने पूर्वसल्लाह थियो। जुन दिन भेट्ने कुरा हुन्थ्यो, उनले शशां. . .
|
अम्बिकाप्रसादको ‘नेपालको इतिहास’ ले दुई ओटा ‘नेपाली’ राज्यको इतिहास बताउँछ– नेपाल र रामनगरको। नेपालको इतिहास नेपालीले त लेख्नै नहुने जस्तो थियो राणाकालभरि। लेखे पनि वंशावली सार्ने, त्यसैमा अलिकति आफ्ना मनमा लागेका तात्कालीन कुरा थप्ने र त्यो आफ्नै घरमा लुकाएर राख्ने गर्थे कोही निडर इतिहासप्रेमीहरू। नेपालबाट भागेपछि (जङ्गपुत्र) पद्मजङ्गले अंग्रेजीमा लेखेको सानो इतिवृत्तबाहेक नेपालीहरू अरूले त आँटै गरेनन्। त्यस्तो बेला १९७९ सालमा भारतमै बसोबास भएका एक जना नेपाली ‘एड्भोकेट’ को एउटा किताब प्रकाशित भयो ‘नेपालको इतिहास’ भन्ने। यो त हुनै नहुने कुरा, कसरी भयो? भन्ठाने रैथाने नेपालीले। तर उनीहरूलाई थाहा थिएन, महाराजको स्वीकृति पाएर नै भएको थियो त्यो काम। महाराज चन्द्रशमशेरका विश्वासपात्र दरबारिया व्यक्तिहरूको पहलमा भएको थियो, त्यो। भारतीय बिहार राज्यको बेतिया निकट रहेको रामनगर राज्य नेपालका शाह खानदानका छोरीपट्टिका सन्तानको हैकममा थियो। उनीहरू पनि शाह नै कहलाउँथे। तिनका मन्त्री या ‘फौदार’ थिए अम्बिकाप्रसादहरू। त्यसै फौदार खलककी एउटी कन्यासँग महाराज चन्द्रका सल्लाहकार ‘माहिला पण्डित’ का एक छोराको विवाह भएपछि उनीहरूको पनि नेपाल आउने जाने बाटो खुल्यो। एकपल्ट उनीहरू आएका बेला नेपालमै दुई ‘कुटुम्ब’ को सरसल्लाहपछि यो इतिहास लेख्ने निधो भएको बुझिन्छ। सल्लाहपछि अम्बिकाप्रसादलाई यताबाट केही सामग्री पनि उपलब्ध गराइयो र उनले पटनामा त्यो इतिहास लेखे। त्यो तयार भएपछि उनका काका देवीप्रसादले काशीमा त्यो प्रकाशित गरेका थिए। मोटो गाता र भव्य ‘गेट–अप’ मा निस्केको त्यो किताब देखेर महाराज निकै प्रसन्न भए रे! किताबमा अघिल्तिरै राजसी पोशाकमा सजिएको उनको रङ्गीन फोटो थियो। किताब पनि अत्यन्त विनीत भावले उनैलाई ‘समर्पण’ गरिएको थियो। त्यस समर्पणवाक्यको अन्त्यमा एउटा आशीर्वाद–श्लोक समेत हालिएको थियो, यस्तोः “स्वस्तिश्री मदतिप्रचण्डभुजदण्डेत्यादिपद्यान्वित। नेपालक्षितिपाल तीनसरकार् सौर्यप्रतापान्वित। श्रीमान् चन्द्र नरेन्द्रका हजुरमा स्वस्ती हजारौं पुगुन्। गुह्येशी पशुनाथले हजुरको सङ्कष्ट सारा हरून्। ” यी त बाहिरी कुरा हुन् त्यस किताबको आकर्षणका। मुख्य कुरा थियो नेपालको इतिहासप्रति लेखकको आधुनिक दृष्टिकोण र त्यो इतिहास प्रामाणिक तथा वैज्ञानिक होस् भन्ने सचेतता। पुस्तकको भूमिकाका प्रारम्भिक केही वाक्य हेरौं “वर्तमान समयमा प्रकाशित भएका देशदेशका इतिहासहरूमध्ये हिन्दीभाषामा लेखिएका नेपालका इतिहास दुई छन्। यौटा बाबू रामदीनसिंह लिखित र अर्को वेङ्कटेश्वर प्रेसका अध्यक्षद्वरा प्रकाशित भएको। तर यी दुवै थरि इतिहासमा लेखिएका धेरै कुराको जाँचबुझ् गर्दा ज्यादै नै भ्रमपूर्णता पाइन्छ। … राइट साहेवले अंग्रेजीमा अनुवाद गरेको यौटा नेपालको इतिहास पनि देखिन्छ। … यो इतिहास लेख्ता मैले पाएसम्मका सबै नेपालका इतिहासहरूको सहायता लिएको छु… डाक्टर राइट, पर्सी ब्राउन, ओलफील्ड, क्याप्टेन भ्यान्सिटार्ट… इत्यादि र नेपालका अनेक शिलालेख इत्यादि सामग्रीको संग्रहबाट यो पुस्तक तयार भएको छ…। ” ‘नेपालको इतिहास’ का अम्बिकाप्रसादका यी प्राथमिक वाक्यहरू मार्मिक छन्। नेपालको इतिहास लेख्दा विदेशी लेखकहरूले धेरै भ्रमपूर्ण कुरा पनि लेखिदिए। तिनको संशोधन हुनु जरूरी छ भन्ने उनले बुझे अनि सकेजति गरे पनि। मेरो विचारमा नेपाली इतिहास–लेखनको श्रीगणेश गर्ने या भनौं नेपाली भाषामा लेखिएको नेपालको इतिहासको प्रथम पुस्तक कुन हो भनेर खोजिपस्ने हो भने यस पुस्तकभन्दा उँभो जान सकिंदैन। हुन त अम्बिकाप्रसादको त्यो इतिहास पनि त्रुटिरहित थिएन र नै उनको ‘इतिहास’ का धेरै कुरा ऐले काटिई संशोधन भइसकेका छन् तापनि उनले स्थापित गरेको मान्यता नै ऐले स्वीकृत भएको छ। सर्वगुणसम्पन्न नभए पनि सर्वप्रथम छापिएको नेपालको आधुनिक इतिवृत्त अम्बिकाप्रसाद उपाध्यायको ‘नेपालको इतिहास’ एउटा महत्वपूर्ण र बेजोड पुस्तक हो भन्नैपर्छ। त्यसबाहेक सर्वप्रथम नेपालको इतिहासलाई प्राचीन, मध्यकालीन र आधुनिक गरी छुट्याई वर्गीकरण गर्ने पुस्तक पनि यही नै हो कि क्या। अम्बिकाप्रसादले उस बेला खडा गरिदिएको त्यो काल विभाजनलाई ऐलेसम्म हाम्रा इतिहासकारहरू मोटामोटी पछ्याइरहेका छन्। यो पनि त्यस पुस्तकको एउटा विशेषता नै मान्नुपर्छ। अम्बिकाप्रसादको यो किताब अर्को एउटा कुराले गर्दा पनि महत्वपूर्ण भएको छ। यस किताबले दुई ओटा ‘नेपाली’ राज्यको इतिहास बताउँछ। नेपाल त भयो नै तर अम्बिकाप्रसादले यसमा रामनगर राज्यको पनि इतिहास जोडेका छन्। उनको यस पुस्तकको नाम नै ‘नेपालको इतिहास र रामनगरको इतिहास’ भन्ने छ। रामनगर राज्य भनेको नेपाली भाषी राजाहरूले शासन गरेको इण्डियाभित्रकै एउटा सानो राज्य हो। यो त्यस्तो एउटा मात्र राज्य थियो त्यस जमानामा ‘बिहार याण्ड उडिस्सा प्रोभिन्स’ अन्तर्गत। त्यस हिसाबले यो एउटा नौलो पुस्तक हुनपुगेको रहेछ हाम्रो नेपाली पुस्तक सम्पदामा। अम्बिकाप्रसादको यो द्विदेशीय इतिहासमा नेपालको त शुरूदेखि त्यस बेलासम्म पाइएका साङ्गोपाङ्ग इतिवृत्त समेटिएका छन्। पुस्तकको एक–तृतीयांश अर्थात् १३० पृष्ठ ओगटे पनि रामनगर राज्यको भने अपूरो जस्तो लाग्छ किनभने त्यसले १८२७ सालदेखि एक सय वर्षको इतिहास मात्र बताउँछ। नेपालका बहादुर शाहले तनहुँ आक्रमण गर्दा त्यहाँका राजा कुमारीदत्त सेन मारिएपछि भागेका उनका छोराहरू सोमेश्वर पर्वतमा लुकेर बसेका थिए। त्यताबाट एक छोरा तल झ्रेर इष्ट इण्डिया कम्पनीलाई बक्साई चम्पारनका केही तप्पाहरूमा रजाइँ चलाइबसेछन्। त्यही पछि रामनगर राज्य भएको रहेछ। त्यहाँका राजा तेजप्रकाश सेनले बनारसमा श्री ५ रणबहादुर शाहकी छोरीलाई बिहे गरी चौथी रानी तुल्याएका थिए। उनको शेषपछि उनका सन्तानहरू बीच परेको मुद्दामामिला बेलाइतको ‘प्रिभि काउन्सिल’ सम्म पुगेको इत्यादि बताएर रामनगरको इतिहास टुंग्याइएको छ।
|
पछिल्तिर महांकाल बाबा विराजमान छन्। अघिल्तिर भानु उभिएका छन्। भानु अगाडि भानुकै शिष्यहरू छन्। असारे झरीले चौरस्ता भिजेको छ। ओसिलो चौरस्तामा दौरा-सुरुवाल, ढाकाको टोपी अनि चौबन्दी चोली र फरियामा सिंगारिएका नरनारी छन्। लाग्छ, कुनै महान् चाड हो आज। मानौं, कुनै ठूलै विभूति वा विशिष्ट व्यक्तिको आगमन हुँदैछ। २०६१ असार २९ गतेको कुरा हो। असार २९ गते अर्थात् दार्जिलिङेहरूको राष्ट्रिय चाड। बिहानीको झिसमिसेदेखि नै पहाडकी रानीलाई भुइँ. . .
|
चीनमा प्रजातान्त्रिक शासन प्रारम्भ भएपछि नेपाली प्रतिनिधिमण्डल जानै परेन, ब्रिटिशको कन्कन् पनि हरायो। ब्रिटिश अधिकारीहरूले नेपालको माध्यमबाट चीन–तिब्बततर्फका यावत् कुरा बुझ्ने परम्परा पहिल्यैबाट चलाएका थिए। अहिलेका रेजिडेन्टले पनि नेपालका महाराजसँग त्यही कुरा कोट्याइरहन्थे। ल्हासाको वकीलले काजी लामाहरूले लेखेका चिठीपत्र कति नेपाली अनुवाद गराएर पठाइदिन्थे, कति जस्ताको तस्तै। रेजिडेन्टले त्यस्ता पत्र हेर्न खोजे भने अंग्रेजीमा अनुवाद गराएर, केही त्यसै पनि महाराजले पठाइदिन्थे। त्यसवेला चिनियाँ अम्बाले नेपाली वकीलसँग केही दाम मागेका रहेछन्। त्यो खबर पाएपछि चन्द्रशमशेरले सापटी दिन मिल्दैन भनेर लेखिपठाए। चिनियाँ टाउताहि्रन अम्बा नेपाल आउने कुरा चले पनि निधो भइसकेको थिएन। महाराजले रेजिडेन्ट जेम्यानर्स स्मिथलाई उनी साँच्चै आउने भए भने पछि सल्लाह गरौंला भनेका थिए। यी नयाँ रेजिडेन्टले चिनियाँ प्रतिनिधिमण्डलसँग कति सौगात आउँछ, यताबाट कति पठाइन्छ भन्दै फेरि उही कुरा उठाउँदा महाराजले नेपाललाई ५/६ लाख आम्दानी हुन्छ भने। पहिलेका रेजिडेन्टलाई चाहिं ८/१० लाख आम्दानी हुने कहेका थिए। यहाँबाट पठाउने सौगात चाहिं मामूली मरमसला हुन्छ भनेका थिए। यहाँ आम्दानीको रकममा कुरा बाझयो। उनले किन घटाएर भने हुन्, यो अन्दाजकै कुरा हो। यताबाट थोरै मामूली माल पठाइन्छ, उताबाट प्रशस्त माल आउँछ भनेर देखाउने उद्देश्यबाटै भनिएको हुदा कुरा बाझेको होला। यताबाट पठाइने माल–सामानको सूची हिमाल को अघिल्ला अंकमा आइसकेको छ। उताबाट आउने मालसामानको लगत यहाँ दिंदा स्पष्ट बुझिनेछ। चीन वादशाहले श्री ५ लाई दिइपठाएको सामानको फेहरिस्त: पासित्वान् भन्ने मुर्वेन कुचिन थान २४ (आस्मीनी रङ्गको २३ मासरङ्गको १), क्षोनत्वान् भन्ने नर्बुक्ष्यायधुई कुचिन थान ४। स्यामत्वान् भन्ने कलेजी मानफौ थान ४। माचित्वान् भन्ने मानफौ थान ४। चित्वान् भन्ने असल नर्बुक्ष्याय थान ४। तासका विछ्याउना मखमल थान ८। तारु भन्ने मखमल थान ४। चाँदीका टाँक ३०, काहु भन्ने तुम्बी २। चादी टाँक २० को बिर्को समेत भएको कयु भन्ने रिकापी २। फलासी भनेको काठको सिपी जडेको रिकापी २। ऐनाको चीज भनेको काँचको रिकापी जस्तो फुलदान २। कैलो काँचको कचौरा ४। दूध हाल्ने काँचको पहेलो कचौरा ४। सेतो सिंगिसन ३ ठाउँ जडेको काठको रुई १। यान्तीको चीज भनेको सेतो सिंगिसनको चकी २। थौतुं भनेका माला २। स्नाउछीको चीज भनेको भित्र चाँदीका पाता भएको स्नाउछीको कयो २। मनिहो भनेको हकीबका बुटा काटेको माला २। निगालाका चीज भनेको ताँवाका धुपौरा २। ठूला थैली जोर २। साना थैली जोर २। चियाकलस ८। सछी भनेका काँचका रिकापी साना ठूला २। काजीलाई रङ्गरङ्गका कुचिन मुठा १५। तारटेन मखमल मुठा ५। काँचका रिकापी २, कयो ४, सुराही १, आह्री १, फुलदान ४, चिया कलस ९, नसदानी १, चाँदी टाँक एक सय (१ टाँक बराबर ४ तोला जति) सरदारलाई पनि केही घटी गरी यही सामान दिइयो। सरदार सुवेदार जमदारहरूलाई ६०। ४०। ३० का दरले चाँदी टाँक र अरू सामान पनि केही घटी गरी दिइयो। सिपाही नोकरहरूलाई पातलो टापु ६ मुठाका र चादी टाँक २० का दरले। काजी सरदारलाई दुई दुई वटा कल्की पनि दिइयो। यो विवरण अन्तिम प्रतिनिधिमण्डलको हो। शुरूताकाको भन्दा अलि फरक देखिन्छ। जस्तो, यताबाट १०९ दानाको माला पठाएको थियो। उताबाट बादशाहले राजालाई यूँको माला पठाउँथे, यो सूचीमा यूँको माला छैन। साविक नछाड्ने चिनियाँले यहाँ किन फरक गरे? प्रतिनिधिमण्डल फर्कने वेलामा पेचिनमा बादशाहको जन्मोत्सव परेको थियो, जन्मोत्सवको ठूलो महोत्सव भयो। भोज लाग्यो। बादशाहको दर्शन गर्न काजी सरदारहरूलाई जन्मोत्सवको उपहार भनी तास कुचिन रेसम कपडाका मुठा र बुट्टेदार फुलदानी जस्ता सजावटका सामान पनि दिइएको थियो। बाटामा सुरक्षाको लागि भनेर ४ नाल बन्दूक, ४ संगीन, ४ मार्तोल र ८०० कार्तोस समेत दिइएको थियो। यताबाट जाँदा पनि भोटमा काजी लामा र चीनमा ठाउँठाउँमा रहेका फाफुन, चुन्दु, ताले अफिसरहरूलाई पनि केही कोसेली दिंदै आएका थिए। फर्केर आउँदा काजी सरदारहरू प्रत्येकलाई उनीहरूले पनि विदाइ खर्च उपहार दिन्थे। खानामा पीठो, चामल, मासुका लागि भेडा, चरा बासैपिच्छे दिइन्थ्यो। त्यसबेला रेलबाट पेचिनबाट एकै दिन तानचीन आइपुगेर तीन दिन बसे। चाहिंदो चामल, पीठो, नून–तेल, चाकु, २१ भेडा, १४ हाँस, कुखुरा अरू सागपात तरकारी चाहिंदो दिइयो। चुन्दुले ४५ जनाको प्रतिनिधिमण्डललाई दर्जा अनुसार बाँडेर दिन ३२२ चाँदी टाँक दिए– काजी, सरदारलाई सय–सय, सुवेदारलाई पाँच–पाँच, जमदारलाई चार–चार र सिपाहीलाई दुई–दुईका दरले। रेलबाट तातेफू आइपुग्दा तालेबाट ५४०० टाँक दस्तुर पाएका थिए। त्यो पनि दर्जा अनुसारै बाँडियो। तातेफूबाट कुनस्याम आउँदा सिधा दस्तुरदेखि सबै हिसाब गरेर ४१२६ टाँक पाए। चुन्दु बसेका फू (शहर) मा यसरी नै सिधा दस्तुर दिइन्थ्यो। ठिन्दफू तार्चिनदेउको सिधा दस्तुरको उल्लेख छैन। अरू खुद्रा पैसा पनि धेरै दिइएको देखिन्छ, तर त्यसको भाउ के थियो, थाहा हुँदैन। लिथाममा आएपछि १४५० सिधा दस्तुर दिएको देखिन्छ। त्यसपछि चिनियाँ इलाका सकिन्छ। त्यहाँ केही ठाउँमा नियमित दस्तुर दिइएन। एकपल्ट मात्र चिनियाँतर्फको भनी एकैचोटि ४५५७ भोटे मोहर दिएको देखिन्छ। यङ्गहज्वैण्डको अभियानताकै दलाइ लामा भागेर चीनतिर गएका थिए। ऊ नआउन्जेल प्रतिनिधिमण्डल ल्हासामै बस्यो, भोटकै सातुसामल खाएर। ल्हासादेखि दिगर्चासम्मको चिनियाँतर्फका सिधा दस्तुर फाफूनका हातबाट एकै चोटि ३७२० कालामोहर काजी सरदारले पाए। दिगर्चादेखि केरुङ्गसम्मको सिधा दस्तुर वापत चीनतर्फको ४७६० भोटेमोहर पाएका थिए। मैले प्रतिनिधिमण्डलको आम्दानी देखाउन यो मोटामोटी हिसाब गरेको हो। त्ससबेलाको टाँकको कालामोहरको जिन्सी सामानको सुनचाँदीको मूल्य हिसाब गरेर गणितज्ञले नै यथार्थ निकाल्न सक्छ– ५/६ लाख आम्दानी हुन्थ्यो वा ८/९ लाख निर्क्योल गर्न। चीनमा प्रतिनिधि पठाउने सम्बन्धमा रेजिडेन्टले असहमति जनाउँदा पनि महाराजले पहिले जस्तै प्रत्युत्तर दिएका छन्, आम्दानी घटाएर। त्यो परम्परा छोड्यै भने भोटले हेप्छ, चीन नाखुश हुन्छ, त्यसको परिणाम नेपाललाई भोटले वर्षेनि तिर्दै आएको १० हजार सिर्तो तिर्न पनि छोड्छ, नेपालका ३२ कोठी महाजनको त्यति ठूलो बेपार चलिरहेको छ, त्यसमा बाधा पर्न सक्छ, त्यस कारणले चीन सम्बन्धलाई नेपालले कायम गरिराख्नुपर्छ भन्ने महाराजको भनाइ हुन्थ्यो। साविकको परम्परा टुटाउनु हुँदैहुँदैन, झ्गडा गर्दा झ्न् ठूलो हानिनोक्सानी हुन आउँछ। महाराज चन्द्रशमशेरले सं. १९६४ वैशाखमा रेजिडेन्ट जेम्यानर्स स्मिथसँग यो वार्ता गरेका थिए। भैरवबहादुरको प्रतिनिधिमण्डल फर्केपछि चीनका बादशाह क्यानस्युई परलोक भए। यो प्रतिनिधिमण्डल १९६३ श्रावण २६ गते काठमाडौंबाट प्रस्थान गरेर १९६५ वैशाख ४ गते पेचिन पुग्यो। पेचिनमा पाँच महीना जति बसेर १९६५ भाद्र २७ गते बिदा भएको प्रतिनिधिमण्डल १९६५ चैत्र ४ मा पुरानो भोट–चीन सीमाना तार्चिन देउ आइपुग्यो। दुई महीना जति त्यहीं बसेर १९६६ भाद्र २६ मा ल्हासा आइपुग्यो। ल्हासाबाट भागेर चीन गएका दलाइ लामा फर्केर नआउञ्जेल त्यहीं बस्यो। दलाइ लामा आएपछि भेटघाट गरेर ४ महीना भोट बसेको सो प्रतिनिधिमण्डल १९६६ चैत्र १८ गते बालाजु आइपुग्यो। यसको करीब दुई वर्षपछि चीनमा बादशाही शासन समाप्त भएर च्याङ्गकाइसेकको नेतृत्वमा प्रजातान्त्रिक शासन प्रारम्भ भयो। अब प्रतिनिधिमण्डल जानै परेन, ब्रिटिशको कन्कन् पनि हरायो। भोट–चीनतर्फका कुरा सन् १९०७ अप्रेलको २० तारिख मुताविक ६४ साल मिति वैशाख ८ गते रोज ७ का दीन रजीडन्ट मेजर जेम्यानर्स इस्मीथ साहेवबहादुरले आज महाराजसंग येकपल्ट भेट गर्नालाई ४ बजे आउनेछु भन्या खवर पठाई दिया र सो टाइम्मा सींहदर्वारमा आई भेट मुलाकात गरी कुरा कहानी गरेको … खेराफीयतको कुरा भैसकेपछि रजि– तपायींबाट अघी पठाउनु भयाको ल्हासा वकीलबाट आयाको भोट अक्षरको कागजहरू फीर्ता ल्यायाको छ अरुको तर्जुमा माग्नु भयाको रहेनछ र त्यस्को छैन त्यो चाहिने हुनाले हो की श्री ३– हाम्रा ल्हासाका वकीलले भोटे अक्षरको कागजहरू कसै कसैको हाम्रो बोलीमा तर्जुमा गरी पठायाको हुंछ. सो तर्जुमा आयाको चाहीको अंज्रेजी तर्जुमा मागेको छैन. रजि– टाउताहि्रन नेपाल् यकपल्ट जानाको इच्छा छ भन्या कुरा गरेको बीसयेमा हाल् केही कुरा सुनीयाको छैन चीनीयांहरूले वकीलसंग दाम् सापटी माग्यो भन्या कुरामा पनी पछी केही सुनीयेन. श्री ३– सो विसयेमा अघीदेखी आयाको तपायींलाई खवर दीयाको छु. तेसपछी केही लेखी आयाको छैन. आयाको भया तपायींलाई थाहा दिन्थै दिये. दाम् सापटीको कुरालाई र सो सापट दिन ठीक् पर्दैन भन्या बेहोराको जवाव वकीललाई लेखी पठायाको छु. टांगताहि्रन यांहा आउने कुरा उठ्यो भने सो खवर तपायींलाई दी तपायींको राये ली जो कुरा गर्नु मुनासीव होला गरुंला. (यहाँ रेजिडेन्टको भनाइ छुटेको छ, पहिलेकाले जस्तै यिनले चीन वादशाहमा यो प्रतिनिधिमण्डल पठाउने कुरामै असहमति जनाएको हुनुपर्छ) रजि– (यो बोली श्री ३ कै हो) हाम्रो मीसन् चीन्मा जाने गरेको अघी हाम्रो र चीन्का बीचमा लडाई परी लडाईको आखीर भयाको बंदोवस्त हुनाले यस्मा अघी अघी पोलिटिक्याल् तवरको थीयो. अब ता यो पोलिटिक्याल् नाही की कमर्सीयाल जस्तो भै सकेको छ. हाम्रो यसबाट ५। ५ वर्षमा चीन् जांदा ५। ६ लाख रुपैया आम्दानी हुंछ येक् त्यो सही कुराले पनी आम्दानी हुने कलम् छ. दोस्रो सो मीसन् नगया भोट् मुलुक चीन्को अधीन हुनाले चीनीयाहरूले हाम्रो ल्हासामा रहेका वकीललाई नीकाली दिया भया (न्या) हामीलाई नराम्रो पर्ने र भोटमा हाम्रो धेरै तह्रको इंटरेष्ट छ सो इटरेष्टसमेतलाई धक्का दीने हुंछ फेरी भोटेले हामीलाई साल्को १० हजार कर तीर्नुपर्छ. सो पनी गुम्न जाने सम्भव हुंछ सो कुराहरूको नोक्सानी हुन लाग्यो भने हामी नलडी सुख नपाउने हुंछौ लडी आफ्नु हक् र रवाफ थामनु पर्ने हुन जांछ रजि– हो यो कुरा बहुतै डेलीकेट् छ. भोटले १० हजार साल वसालै तिर्दैछ की अघी सन् १९९२ (सन् १८९२ हुनुपर्छ) तीर सर वीरको पालामा यांहाबाट १६ लाख रुपैयां भोट्मा गयाको छ भंया जनरल वाल्लीले लेखेका रहेछ. त्यो दाम क्या को दाम् हो. गयाको हो की… श्री ३– तेस्तो दाम् गया झै लाग्दैन. गयाको भया मलाई अवस्य संझना हुनुपर्ने हो (भंया हुकुम् भैसकेपछि) हो सम्झें दाम् भने यती भने याद रहेन. सर वीरको पालामा यांहा ज्मा रहेको भोटे मोहर यांहा नचल्ने भै तेसै पडीरहेको थीयो र सो रुपैया भोट्मा पठाइ दीनु भयाको हो.
|
तपाईँसँग एससीटी नेटवर्कको एटीएम कार्ड छ? यदि छ भने ढुक्क हुनुहोस्, अब तपाईँले अनलाइन पेमेण्टका लागि कुनै कठिनाइ बेहोर्नुपेर्ने छैन। एटीएम कार्डको प्रयोग एटीएम मेशिनका अलावा मोबाइल र कम्प्युटरमा पनि हुन्छ भन्ने कुरा धेरैलाई थाहा नहुन सक्छ। हो, तपाईँसँग एससीटी नेटवर्कको एटिएम कार्ड छ भने अनलाइनमार्फत बस्तु तथा सेवा खरीदबापत सजिलै भुक्तानी गर्न सक्नुहुने खबर आजको आर्थिक अभियान दैनिकमा छापिएको छ। अनलाइन सपिङ अर्थात इन्टरनेटमार्फत बस्तु तथा सेवा खरीदविक्री गर्न चाहनेहरुका लागि गतिलो पेमेन्ट ग. . .
|
चीनले कुनै पनि भौतिक पूर्वाधार र वैज्ञानिक चुनौती असम्भव छैन भन्ने लगातार प्रमाणित गरिसकेको छ। यसको थप एक उदाहरण हो, चीनको गुइझौ प्रान्तमा हालसालै निर्माण भएको फास्ट टेलिस्कोप (दुरबिन)। विश्वकै सबैभन्दा विशाल र शक्तिशाली यस टेलिस्कोपको मुख्य उद्देश्य ब्रह्मान्डका अन्य ग्रहमा मानिसजस्तै बुद्धिमान जीव (एलियन) खोज गर्नु हो। हालै पत्ता लागेका गुरुत्वाकर्षण तरंग, ब्रह्मान्ड उत्पत्तिका सुरुआती समय लगायत समकालीन खगोलशास्त्रका अन्य महत्वपूर्ण विषय पनि यसले खोज गर्नेछ। यो डिस.
|
काभ्रेपलाञ्चोकको धुसेनी शिवालय गाविस–६ मा एक घर पुरिँदा एक बालिकाको मृत्यु भएको छ। पहिरोले कान्छा विककी ७ वर्षीया छोरी सजिताको घटनास्थलमै मृत्यु भएको जिल्ला प्रहरी कार्यालय धुलिखेलले जनाएको छ। जिल्ला प्रहरी कार्यालय, काभ्रेपलाञ्चोकका प्रहरी नायब उपरीक्षक नवीनराज राईले पहिरोले पुरिएर कान्छकी १० वर्षीया जेठी छोरी सविता घाइते भएको जानकारी दिए। सो पहिरोमा परि कान्छाकी श्रीमती लक्ष्मी विक सामान्य घाइते भएकी छिन्। रासस. . .
|
थुप्रै सर्ट फिल्मका लागि कथा लेखिसकेको भए पनि, ‘कथामा अल्झीएका प्रेम’ भन्ने पुस्तक प्रकाशित भएपछि मात्र म लेखिकाको रूपमा पनि चिनिएँ। भर्खरभर्खर पाएको लेखिकाको नयाँ ट्यागलाइ लिएर म दंग थिएँ। भेटनेहरूले ‘ओहो टेलीभिजनमा कार्यक्रम, म्युजिक भिडिओ निर्देशन सँगसगँै अब लेखन पनि? ल बधाई छ’ भन्दा मुसुक्क हाँस्दै धन्यवाद दिन्थेँ। किताब पढेकामध्ये कतिले ‘तिम्रो कथाले साह्रै मन छोयो’ भनी दिँदा म संसारै जिते जस्तो गरी मख्ख पर्थें। ‘प. . .
|
पदीय, दलीय, जातीय, क्षेत्रीय कुनै पनि अहम र विभाजन नभई बहालवाला, सेवानिवृत्त कर्मचारी, गृहिणी, कृषक, राजनीतिकर्मी, उद्यमी, व्यापारी व्यवसायीलगायत सबै पेशामा लागेका पेशाकर्मीहरू आफ्नो र आफन्तको शीघ्र स्वास्थ्यलाभको लागि भारतको नयाँ दिल्लीस्थित राजीव गान्धी क्यान्सर इन्स्टिच्युट तथा रिसर्च सेन्टरमा धाइरहेका भेटिन्छन्। बुबाको स्वर विस्तारै भासिँदै, खाना खाँदा सर्कने अनि बोल्दा बोली स्पष्ट रुपमा नबुझिनेजस्ता लक्षणहरु देखा पर्दै जाने र जँचाउदा पनि यी समस्याहरु लामो समयसम्म ठिक नभएपछि के भएको. . .
|
गत शनिवार माइतीघरदेखि निकालिएको ‘डा. केसीसँगै हिंडौं’ र्याली बानेश्वर पुगेपछि त्यहाँ गरिने छोटो सम्बोधनको कार्यक्रमको तयारी गर्दै थियौं। अचानक एक अपरिचित किशोरी आएर प्रश्न गरिन्ः सर, यहाँ म बोल्न मिल्छ कि मिल्दैन? हामी शुरुमा अक्मकियौं तर उनको कुरा बुझेपछि हामीले उनलाई त्यहीं २ मिनट बोलेर सुनाउन लगायौं र त्यसबाट प्रभावित भएपछि उनलाई पछि मञ्चरूपी ट्रकमा उभिएर माइकबाट सभालाई सम्बोधन गर्न दियौं। ती किशोरी थिइन्, कक्षा ११ मा पढ्ने नवलपरासीकी सिर्जना विश्वकर्मा। तिनको चानचुन ३ म. . .
|
वर्षायामको सप्तकोसी, हेर्दै डरलाग्दो। झन् तर्नुपर्ने भएपछि नौनारी गलेर आयो। तरेर त्यही दिन फर्कन सम्भव थिएन। त्यसैले स्पर नम्बर २६. ८८ मा उभिएर एकछिन कोसीलाई हेरेँ। आँखाले भ्याउने जति पानी नै पानी। आँटै आएन। मनमा डर थियो, बाढी आएको कोसी तर्दैगर्दा डुंगा पल्टियो भने? चारैतिर कोसीले घेरेको टापुमा पुगेकै बेला कोसी उर्लेर टापु नै डुबायो भने? त्यो भएन भने पनि टापुभित्रको पानीको भेल तर्न सकिएन भने? इटहरीमै हुँदा मैले कोसी र टापुको विषयमा जानकार दुई जना व्यक्तिसँग परामर्श गरेको थिएँ। टापुमै रहेकी. . .
|
सरकारी सञ्चारमाध्यमबाट प्रसारण हुने कतिपय कार्यक्रममा सरकार फेरिएसँगै प्रस्तोता फेरिन्छन्। सत्तारुढ दलहरूले आफू निकट व्यक्तिलाई नै त्यस्ता कार्यक्रममा प्रस्तोता राखेका हुन्छन्। जब सरकार फेरिन्छ, उनीहरू स्वतः जागिरबाट बाहिरिन्छन्। सरकारी सञ्चारमाध्यमहरूले जनताप्रति दायित्व पूरा गर्न नसक्नु र ती सत्तारुढ दलको प्रोपोगान्डा माध्यम मात्र हुनुको एउटा कारण यो पनि हो। सरकार जुनसुकै पार्टीको होस्, सञ्चारमाध्यमलाई पार्टीगत स्वार्थबमोजिम दुरुपयोग हुन दिनु हुँदैन। सञ्चारमाध्यम जनताप्रति नै उत्तर. . .
|
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.